რატომ იყო მონადირე-შემგროვებლებისთვის შრომა თამაში?

ჩვენი წინაპრები, მონადირე-შემგროვებლები შრომას თამაშის სახეობად აღიქვამდნენ.

ავტორი: პიტერ გრეი, ფსიქოლოგიის დოქტორი

Source: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/freedom-learn/200907/play-makes-us-human-v-why-hunter-gatherers-work-is-play

დღეს „შრომას“ ორი მნიშვნელობა აქვს. ის შეიძლება აღნიშნავდეს ნებისმიერ არასასიამოვნო ან პროდუქტიულ და სასარგებლო საქმიანობას, მიუხედავად მისი სასიამოვნო თუ უსიამოვნო ხასიათისა.

პირველი მნიშვნელობა, თამაშის საწინააღმდეგო შინაარსს გულისხმობს, მეორე კი – პირიქით. გამოდის, რომ ჩვენ ერთსა და იმავე სიტყვას ორ მნიშვნელობას ვანიჭებთ. ეს ასეა ალბათ იმის გამო, რომ ჩვენი კულტურის ისტორიაში ეს ორი მნიშვნელობა ხშირად გადაფარავდა ხოლმე ერთმანეთს.

ნებისმიერი პროდუქტიული აქტივობა, რომელსაც ასრულებენ მონები, მსახურები თუ დაქირავებული ადამიანები, წარმოადგენს შრომას ამ ცნების  ზემოხსენებული ორივე მნიშვნელობით.

ამ ორი მნიშვნელობის (ან შინაარსის) გასარჩევად გამოვიყენოთ ტერმინი „მძიმე შრომა“  პირველი, არასასიამოვნო  აქტივობის აღსანიშნად და ტერმინი „შრომა“, მოერისათვის. შესაბამისად, მძიმე შრომა თამაშის საწინააღმდეგო ცნება იქნება, ხოლო შრომა – უფრო სასიამოვნო შრომა.

შრომა შეიძლება იყოს მძიმე საქმიანობა, ან შეიძლება იყოს თამაშის მსგავსი აქტივობა, an შეიძლება დაიკავოს ნებისმიერი ადგილი „მძიმე შრომასა“ და „თამაშს“ შორის.

როგორც ადრინდელ ჩემს ესეებში აღმინიშნავს[1], თამაშისა და შრომის შედარებაზე ფიქრი მონადირე-შემგროვებლების საზოგადოებებზე დაწერილი მრავალფეროვანი სამეცნიერო ლიტერატურის კითხვის შემდეგ დავიწყე.

სადაც არ უნდა მოხვდეთ – აფრიკის, ავსტრალიის, აზიისა თუ ლათინური ამერიკის იზოლირებულ ადგილებში – ნახავთ, რომ ეს პირველყოფილი საზოგადოებები და მათი წარმომადგენლები, უაღრესად ხალისიანი და თამაშის მოყვარული ადამიანები არიან.

დღეს მონადირე-შემგროვებელთა საზოგადოებები – როგორც მათ ვუწოდებთ ხოლმე, „პირველყოფილი ტომები“ ან კოლონიზაციის დროინდელი საშინელი ტერმინი – „ველური ტომები“ – უმეტესწილად გადაშენების გზაზე დგანან, ან მათი ცივილიზაციის/კულტურის გარდამავალ ეტაპზე იმყოფებიან, რომელიც მათი ტრადიციული ცხოვრების წესის ცვლილებას გულისხმობს. თუმცა ამ წერილში მათზე საუბრისას მაინც აწმყო დროს გამოვიყენებ, რადგან მონადირეთა ცივილიზაციის წარმომადგენლები ჯერ კიდევ შემორჩნენ დედამიწის შორეულ კუთხეებში.

ჩემს ადრინდელ წერილებში გამოვყავი რამდენიმე თავისებურება, რომლებიც დამახიასიათებელი გახლდათ ყველა ტრადიციული მონადირე-შემგროვებელი საზოგადოებისთვის: ა) თუ როგორ იღებენ მონადირე-შემგროვებელთა ბავშვები თვითგანათლებას თამაშის მეშვეობით; ბ) თუ როგორ იყენებენ მონადირე-შემგროვებელნი თამაშსა და იუმორს, იმ სოციალური და ეკონომიკური სისტემის შესანარჩუნებლად, რომელიც ემყარება გაზიარების, თანამშრომლობის, ინდივიდუალური ავტონომიისა და თანასწორობის პრინციპებს; გ) თუ როგორ იყო შერწყმული თამაში ამ ტრადიციული საზოგადოებების რელიგიურ რწმენასა და პრაქტიკასთან, საზოგადოების წევრების თანასწორობის შენარჩუნებისა და, საზოგადოდ, ცხოვრებისადმი ეგალიტარიანული მიდგომის მიზნით.

ზოგადად, არცერთ მონადირე-შემგროვებელთა საზოგადოებას არ აქვს მძიმე შრომის ცნება.

თუ სადმე ასეთ საზოგადოებაში მძიმე შრომის კონცეფციას წავაწყდებით, ეს ყოველთვის უცხო ხალხთან მათი კონტაქტის შედეგი იქნება.

ეს ცნება მათ ნასწავლი ან ნანახი ექნებათ მეზობელი ფერმერებისგან, მაღაროელების ან გზის მშენებლებისგან, მაგრამ მძიმე შრომის ცნება მათ ცხოვრებაში არ მოიაზრება, როდესაც მათ შრომაზეა საუბარი.

მონადირე-შემგროვებელთა შრომა, მათი აღქმით, ბავშვების თამაშის გაგრძელებაა. ბავშვების თამაშებია – მონადირეობა, საკვების შეგროვება, ქოხების მშენებლობა, იარაღების კეთება, ბავშვების მოვლა, მკურნალობა, საჭმლის მომზადება, მტაცებლებისგან დაცვა,  მოლაპარაკებები და სხვა აქტივობები. დროთა განმავლობაში მათი უნარები იხვეწება, ხოლო აქტივობები – პროდუქტიული ხდება.

ასე, თანდათანობით საბავშვო თამაში სამუშაოდ გადაიქცევა, თუმცა ის კვლავ თამაშად რჩება. თამაში, დროთა განმავლობაში, კიდევ უფრო საინტერესო და მიმზიდველი ხდება, ვიდრე ადრეული ბავშვობისას, რადგან მისი შედეგიანობა მატულობს და ეს მთელი ტომის მიერ ფასდება.

სხვადასხვა მონადირე-შემგროვებელზე სამეცნიერო ლიტერატურის გაცნობის შედეგად ჩამომიყალიბდა წარმოდგენა იმის შესახებ, თუ რატომ წარმოადგენს მათი შრომა თამაშს. ამის ოთხი მიზეზი არსებობს:

(1) თამაშები მრავალგვარია და ისინი მეტ უნარებსა და ცოდნას მოითხოვს;

(2) თამაში არასდროს არის იმაზე მეტი, ვიდრე ეს ვინმეს სურს ან საჭიროა;

(3) თამაშს, როგორც წესი, სოციალური კონტექსტი აქვს – იგი მეგობრებთან ერთად მიმდინარეობს;

(4) დაბოლოს, ყველაზე მნიშვნელოვანი: თამაში, ნებისმიერი ადამიანისთვის ნებისმიერ დროს მხოლოდ მოთამაშის სურვილზეა დამოკიდებული.

შევეცდები ზემოთქმული ნაბიჯ-ნაბიჯ განვმარტო:

1. თამაშები მრავალგვარია და ისინი მეტ უნარებსა და ცოდნას მოითხოვს

გარდა მამაკაცებისა და ქალების ფუნქციების დაყოფისა (მამაკაცები – მონადირეები, ქალები – საკვების შემგროვებლები. ეს დაყოფა თითქმის ყველგან არსებობს, თუმცა ის არ არის აუცილებელი პირობა), აღსანიშნავია, რომ საზოგადოების წევრები არ სპეციალიზდებიან ერთ რომელიმე საქმიანობაში.

ყველა ჩართულია საზოგადოების ეკონომიკურ საქმეებსა და აქტივობებში. უფრო მეტიც, ამ საქმეების უმეტესობა წევრებისგან უამრავ უნარს, ცოდნასა და გადაწყვეტილებას მოითხოვს.

ანთროპოლოგები განცვიფრებით აღნიშნავენ იმ ცოდნისა და უნარების მრავალფეროვნების შესახებ, რომლებიც ტიპურია ყველა მონადირე-შემგროვებელი საზოგადოების ნადირობისთვის.

ნადირობის იარაღები, როგორებიცაა ისრები, შუბები, სასულე და სასროლი იარაღები, ბადეები და ხაფანგები, უნდა დამზადდნენ უნაკლოდ და მათი გამოყენებისა და მოხმარების უნარებს, სრული დაოსტატებისთვის წლები სჭირდება, მათთან    ურთიერთობისა და თამაშის წლები.

გარდა იარაღის მოხმარებისა, მონადირეებისთვის აუცილებელია ორი თუ სამი ასეული ძუძუმწოვარა ცხოველისა და ფრინველის ცხოვრებისა და ქცევის წესების შესწავლა, რომლებსაც ბავშვები უმეტესწილად, სხვა ბავშვებთან ერთად, ამ ცხოველების იმიტაციური თამაშის დროს შეისწავლიან.

ისინი სწავლობენ თითოეული ცხოველის/ფრინველის ერთმანეთისგან გარჩევას ხმების, ნაკვალევისა და გარეგნობის მიხედვით.

1990 წელს ჰარვარდის უნივერსიტეტის ადამიანის ევოლუციური ბიოლოგიის პროფესორმა, ლუის ლიბენბერგმა[2] ძალიან საინტერესო წიგნი დაწერა მონადირეთა საზოგადოების წევრების სამონადირეო უნარების შესახებ, რომლებიც, მეცნიერის აზრით, თანამედროვე მეცნიერების წარმოშობის საფუძველს წარმოადგენს.

მონადირეები იყენებენ ცხოველების/ფრინველების მიერ ქვიშაზე, ტალახსა თუ ნაცვენ ფოთლებზე დატოვებულ კვალს, დაგროვილ ცოდნასა და გამოცდილებასთან ერთად, ჰიპოთეზის ჩამოსაყალიბებლად და გამოსაცდელად ნადირობის ობიექტის ზომის, სქესის, ფიზიკური მდგომარეობის, გადაადგილების სიჩქარისა და გავლის დროის შესახებ, ნადირის კვალში დადევნების დროს.

სამხრეთ აფრიკელი ავტორი, ალფ ვანენბურგი, კალაჰარის უდაბნოს ბინადართა, ჯუ-ჰოანსის ტომის მონადირეთა კვალზე მიყოლის შესაძლებლობების აღწერისას აღნიშნავს: „ისინი ყველაფერს აქცევენ ყურადღებას, ყველაფერს აკვირდებიან, ითვალისწინებენ და განიხილავენ. მარყუჟი ბალახზე, მოტეხილი ტოტი ბუჩქზე, ნაკვალევის სიღრმე, ზომა და მდებარეობა, ყველაფერი ეს მიუთითებს ცხოველის მდგომარეობის, მისი მოძრაობის მიმართულების, გადაადგილების სიჩქარისა და სამომავლო მოძრაობის შესაძლებელი ვარიანტების შესახებ“.

მსგავსი ცოდნა და უნარებია საჭირო სხვადასხვა მცენარეული საკვების შეგროვება-მოპოვებისასაც.

მონადირე-შემგროვებელი ტომის წევრმა კარგად უნდა იცოდეს უთვალავი სახეობის მცენარისა და მისი შემადგენელი ელემენტების – ფესვების, ნაყოფის, თესლის, ფოთლების, ბალახისა და ყვავილების შესახებ. ეს ცოდნა მოიცავს იმას, თუ რამდენად გამოსადეგია ისინი საკვებად, როგორია მათი საკვები თვისებები და ღირებულება, როდის არის ოპტიმალური მათი მოკრეფა-შეგროვება, როგორ უნდა ამოითხაროს ისინი მიწიდან (ფესვები, ბოლქვები), როგორ გამოაცალკევონ საკვებად ვარგისი ნაწილი ნაყოფისგან (მარცველეული, თხილი, მცენარეული ბოჭკო) და როგორ მომზადდეს მოგროვებული ნედლეული საკვებად ან კვებითი თვისებების გასაუმჯობესებლად.

ეს უნარები მოიცავენ ფიზიკურ უნარებს, რომლებიც წლების განმავლობაში ყალიბდება და იხვეწება და გავარჯიშებულ მეხსიერებას, რომელიც საჭიროა გამოიყენო და გაიუმჯობესო იმ უზარმაზარი ვერბალური ინფორმაციის გადასამუშავებლად, რომლებიც ათასობით მცენარეს, მათი ვეგეტაციის პერიოდებსა და მომზადება-შენახვის წესებს ეხება.

ჩვენს საზოგადოებაშიც, სამუშაო, რომელიც მრავალფეროვან ინფორმაციას მოიცავს, ჩვენგან დიდ ცოდნასა და უნარებს მოითხოვს. გარდა ამისა, მრავალფეროვანი ინფორმაცია ითვალისწინებს გადაწყვეტილებების მიღების შესაძლებლობებსა და უნარს და ხშირად უფრო სასიამოვნოა, ვიდრე სხვა, უფრო რეგლამენტირებული და რუტინული ტიპის შრომა.

ნათელია, რომ კონვეიერული ხაზი ხალისიანი სამუშაოს მტერია.

საბედნიეროდ, რობოტების მეშვეობით, რომლებიც რუტინულ, ამწყობ სამუშაოებს აკეთებენ, ჩვენ შესაძლებლობა გვეძლევა, წავიდეთ ისეთი მსოფლიოსკენ, რომელშიც თამაშის ელემენტებით გადატვირთული სამუშაო გვექნება.

[1] იხილეთ შემდეგი ბმულები: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/freedom-learn/200906/play-makes-us-human-i-outline-ludic-theory-human-nature

[2] ლუის ლიბენბერგი, ნადირობის ხელოვნება: მეცნიერების წარმოშობა, 1990 – Louis Liebenberg, The Art of Tracking: The Origin of Science (1990).

ახლა  აგვისტოა, დრო, როცა ბოლოს და ბოლოს, მოგზაურობისთვის იცლით, თუ მაინცდამაინც, სექტემბრის პირველი კვირაც საუკეთესო პერიოდია.

სანამ სწავლა დაიწყება, დრო – თქვენია. რასაკვირველია, თავგადასავალი სხვასაც უნდა გაუნაწილოთ, ძმას, დას, შვილს, მეგობარს, რომელსაც შეიძლება აუტისტური სპექტრის აშლილობა ჰქონდეს, შესაბამისად,  მოგზაურობა უფრო ყურადღებით დასაგეგმია.

პირველ რიგში, შეხედეთ მოგზაურობას, როგორც თერაპიის ნაწილს, ყველა აქტივობა, თქვენი ყველა ცდა ხომ იქით არის მიმართული, რომ ბავშვის თვალსაწიერი უფრო ფართო, ინტერესები – უფრო მრავალხრივი გახადოთ, ჰოდა, მოგზაურობით  მიღებული შთაბეჭდილება შეიძლება უფრო შედეგიანი აღმოჩნდეს, ვიდრე სხვა ტიპის თერაპიის რამდენიმე საათი.

მაშ ასე, დაგეგმეთ მოგზაურობა, გლობუსზე ანახეთ წერტილი, სადაც მიგყავთ, მოუყევით ტრანსპორტზე, რომლითაც იმგზავრებთ. თუ გამგზავრებას თვითმფრინავით გეგმავთ, მაშინ ჩემი რჩევები აუცილებლად გამოგადგებათ:

1. ჩანთა თავად მას ჩაალაგებინეთ, ეს შეიძლება მეტყველების მშვენიერ სავარჯიშოდაც გამოგადგეთ, თან სამოსის დაკეცვას ასწავლით ბავშვს.
2. თვითონ აარჩიოს, რისი წაღება უნდა. (რასაკვირველია, მხოლოდ მისი არჩევანი საკმარისი არ იქნება, მაგრამ თუ რამდენიმე ნივთს მაინც საკუთარი სერვილით წამოიღებს, მის დამოუკიდებლობას და თვითდარწმუნებას საგრძნობლად შეეშველებით.
3. იმისთვის, რომ მოგზაურობა გახდეს ძალიან საინტერესო, ყველაფერი წინასწარ აუხსენით, აეროპორტი და სასაზღვრო ამბები ძალიან სისტემურია და თუ ყველა ნაბიჯი წინასწარ ეცოდინება ბავშვს, საქმე გაგიიოლდებათ.
4. თუმოახერხეთდაერთხელწინასწარშეასეირნეთაეროპორტში, შესანიშნავი იქნება.მე თვითმფრინავების შესახებ ინფორმაციას მოვაგროვე და პატარა, შემეცნებითი გაკვეთილი ჩავუტარე  პირველი თვითმფრინავებისა და მფრინავების შესახებ.
5. ფანჯარასთანადგილიმნიშვნელოვანია, ეცადეთწინასწარდაიჭიროთთადარიგიდასხვებისდაადგილისგაცვლისიმედადარიყოთ.
6. დიდპრობლემასქმნისხელბარგი, როცაშესამოწმებლადუშვებთ, აუცილებლადაუხსენითბავშვს, რომახლავედაგვიბრუნებენ, თორემშესაძლოა, საყვარელი სათამაშოსმოძრავლენტზეაღმოჩენამ, ბავშვი გაანერვიულოს.
7. როგორცწესი,ბავშვებსხელისშეხებით არამოწმებენ, მაგრამთუმესაზღვრემმაინცგადაწყვიტა, წინასწარაუხსენით, რომბავშვსსენსორულიპრობლემებიაქვსდაშეიძლებაგაპრობლემდესრამე.
8. თურეგისტრაციასთანდიდირიგია, ეცადეთ,რომდამღლელრიგშიარჩააყენოთბავშვი, წინდიდიმოგზაურობაელისდანუგააღიზიანებთ, აუხსენით სიტუაციადაგაგატარებენ.
9. გზადწაიღეთრამდენიმესათამაშოდამოიფიქრეთაქტივობები, ღრუბლიანიცაკისაინტერესოა, მაგრამ მალე  მობეზრდება და მაინც გააპროტესტებს. ასევე, აეროპორტშიმანიშნებლებიდასაინფორმაციოდაფამშვენივრადგამოგადგებათგასართობადდადროისგასაყვანად.
10. აუცილებლადაუხსენითრამდენსაათში, რამდენწუთში, სადდაროგორჩავალთ, ზუსტად! აუცილებლადუნდაიცოდეს, ესეხმარება.
11. ძილიკარგია, არასინთეტიკურისამოსიდამოხერხებულიფეხსაცმელებიჩააცვით, ისე,რომმერეგახადოთ.
12. საპასპორტოკონტროლისასყველაეტაპიაუხსენით, რატომგვიყურებსესძია, რაუნდაჩვენგან, თორემშეიძლებადაფრთხეს.
13. სავარაუდოდთვითმფრინავისსაჭმელსარშეჭამს, ამიტომრამემარტივისასუსნაომოიფიქრეთ, ღეჭვისრეფლექსიცამშვიდებს
14. ერთიფუმფულასათამაშოწაიყოლეთდაუთხარით, რომისიცმგზავრია, ამართლებს.
15. ერიდეთ მცირე, სულ პატარა აგრესიას და დაძაბულობას, იყავით თავისუფლად, მშვიდად, რომ ეს განწყობა ბავშვსაც გადაედოს.
16. ასევე, აფრენამდე ან დაფრენის შემდეგ, თუ ეკიპაჟს სთხოვთ, სულ რამდენიმე წამით შეახედოთ პილოტის კაბინაში ბავშვი, დამიჯერეთ, ეს სრულიად დაუვიწყარი შთაბეჭდილება იქნება.

ისიამოვნეთ მოგზაურობით და დადებითი შთაბეჭდილებებით!

ბავშვის “ტყუილში გამოჭერისას”  ბევრი ჩვენგანი რისხვას ვერ იკავებს. ეს ამბავი კიდევ იმიტომ გვაშფოთებს, რომ იმ წუთას, როგორც წესი, უძლური ვართ, რამე მოვიმოქმედოთ.  რა თქმა უნდა, რამდენიმე წუთის შემდეგ ჩვენს გამძვინვარებას იმით ვამართლებთ, რომ სიცრუე მიუტევებელი საქციელია და თუ ამას ყურადღებას არ მივაქცევთ, უპირველეს ყოვლისა, ბავშვზე იმოქმედებს ცუდად.

მაგრამ ბავშვობაში ხომ ჩვენც ვცრუობდით. ალბათ, ხანდახან ახლაც ვამბობთ ტყუილს. ამგვარი მოვლენის აღსაკვეთად უსარგებლოა ბავშვის დაშინება. ბავშვს, შესაძლოა, ტყუილის თქმის საფუძველიც ჰქონდეს, რისთვისაც მზად უნდა ვიყოთ და გავარკვიოთ, როდის და რატომ ცრუობს ბავშვი და როგორ მოვიქცეთ ასეთ შემთხვევაში.

იმისთვის, რომ იცრუოს, ადამიანს სჭირდება დაკვირვებულობა და მოხერხებულობა, ამიტომ ბავშვი, როგორც წესი, არ ცრუობს 3, 4, 5 წლის ასაკამდე.  და საერთოდ, ეს ფენომენი განსაკუთრებით ხშირად ვლინდება 5-6 წლის ასაკში.  თავიდან მას ახასიათებს რაღაც ილუზორული, სინამდვილიდან გაქცევის მსგავსი ეპიზოდები, რასაც შეიძლება არა სიცრუე, არამედ ფანტაზიორობა დავარქვათ. უნდა ვეცადოთ, გავარჩიოთ ერთი მეორისგან.

ფანტაზია – ეს სიზმარია, რასაც ბავშვები თვალახელილი ხედავენ,  ან ნამდვილ ამბავს ალამაზებენ. როცა სანდრო ამბობს, რომ რომ ნამდვილ ავტომობილს მართავდა, ან გვარწმუნებს, რომ იგი შერიფია და ციხეში ოთხი ბანდიტი გააგზავნა, ძნელი არაა, იმის მიხვედრა, რომ იგი მხოლოდ და მხოლოდ თამაშს იმეორებს.  სიცრუის მეორე სახე ასე გამოიყურება: ბავშვი გვარწმუნებს, რომ თითქოს უმცროსმა ძმამ მუშტი დაარტყა, მან კი მხოლოდ ხურდა დაუბრუნა, მაშინ, როდესაც სინამდვილეში, უმცროსმა მხოლოდ ხელი ჰკრა, ისიც სრულიად შემთხვევით.

ოთხი ძირითადი მიზეზი, თუ რატომ ცრუობენ ბავშვები:

1. რომ დაიმსახურონ ჩვენი სიყვარული ან შექება;
2. რომ დაფარონ თავიანთი დანაშაული;
3. რომ აიცილონ დასჯა;
4. რომ გამოხატონ ჩვენდამი მტრობა.

ჩვეულებრივ, პატარამ იცის, რომ ცრუობს, თუმცა რატომ – მისთვის მთლად ნათელი არაა.

რატომ ვუშვებთ შეცდომებს, როდესაც მძაფრად ვრეაგირებთ ტყუილზე? თუ გავიგებთ მიზეზს, თუ რატომ ამბობს ბავშვი ტყუილს, მაშინ იმასაც მივხვდებით, რომ ჩვენი მძაფრი რეაქცია ტყუილზე მხოლოდ გააძლიერებს მის მოთხოვნილებას, იცრუოს.  ერთი მხრივ, იგი ნამდვილად თავს უფრო დაუცველად იგრძნობს და ეცდება იპოვოს შესაძლებლობა, რათა აიცილოს საყვედურები და დაიმსახუროს შექება, მეორე მხრივ, ჩვენი სიმკაცრე კიდევ უფრო გააძლიერებს მის მტრობას ჩვენდამი.

პირველი ქმედება, რითაც შეგვიძლია ბავშვი ტყუილს გადავაჩვიოთ, არის ის, რომ უნდა ვეცადოთ მის დავამშვიდებას, რომ გაუქარწყლოთ ტყუილის თქმის მოთხოვნილება.  ეს ნიშნავს, რომ უხეშ შეცდომას ვუშვებთ, როდესაც ბავშვს ჩვენი ავტორიტეტით ვაიძულებთ.. თუკი ბავშვები დარწმუნებული იქნებიან ჩვენს სიყვარულსა და კეთილ დამოკიდებულებაში, მათ ნაკლები საბაბი ექნებათ სიცრუისთვის.  ხშირად ისინი ხომ ამას სწორედ იმიტომ სჩადიან, რომ ეშინიათ სიმართლის თქმა.  სწორედ ჩვენ, მშობლებმა უნდა დავარწმუნოთ ისინი, რომ მთლიანად მათ მხარეს ვდგავართ.

თუ გინდათ, თვითონ ბავშვისგან გაარკვიოთ, თუ რატომ არ დაგიჯერათ, უთხარით მას: „მომიყევი ზუსტად, როგორ მოხდა, ოღონდ არაფერი დამიმალო.  მე არ ვაპირებ შენს დასჯას, თუნდაც რაიმეში დამნაშავე იყო.  ვეცდები, აგიხსნა, რატომ მოიქეცი ცუდად“.

შესაძლოა ბევრმა მშობელმა არასწორად გაიგოს ეს სიტუაცია, თითქოს ჯერ ნებას ვაძლევდეთ ბავშვს, არ დაგვიჯეროს, მერე კი დანაშაული აღიაროს.

სხვა მნიშვნელოვანი მოსაზრება ამის თაობაზე ეხება ბავშვთან ჩვენი ურთიერთობის ხასიათს.  ხშირად მზად ვართ გავკიცხოთ ბავშვი შეცდომებისა და არცოდნისთვის; ვაიძულოთ, გააკეთოს ისე, როგორც ჩვენ გვინდა. გაცილებით მეტს ველოდებით ბავშვისგან, ვიდრე მას ეს შეუძლია.  ყველაფერთან ერთად სიტუაციას ართულებს ჩვენი დაღლილობა და მოუთმენლობა, რაც ბავშვთან ურთიერთობისას ეს არ უნდა შევიმჩნიოთ.  ასეთ შემთხვევაში ბავშვი ხვდება, რომ ჩვენი კეთილგანწყობის შენარჩუნება შეუძლია  – არ არის საჭირო გაგვაგებინოს ყველა თავისი წვრილმანი დანაშაულის შესახებ. რადგან ის, რასაც ჩვენ ვერ გავიგებთ, მას ავნებს.

სხვა შემთხვევაში, ჩვენი გამუდმებული დარიგებისა და ყვირილისაგან გატანჯული ბავშვი შეეცდება იცრუოს, რომ სხვაზე რაღაც შთაბეჭდილება მოახდინოს და ამით განიმტკიცოს თავზე კარგი წარმოდგენა.  ყველა იმ ხერხს შორის, რომლებსაც ბავშვთან ურთიერთობის გასაუმჯობესებლად მივმართავთ, უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება სწორედ იმ ხერხებს, რომლებიც დაგვეხმარება თავიდან ავიცილოთ სიცრუე.

თუ, მაგალითად, ბავშვს უნებურად გაუტყდება რაიმე ნივთი და ჩვენ ამას მივუდგებით, როგორც შემთხვევითობას და არა წინასწარ განზრახულ ქმედებას, იგი არ იცრუებს  სხვა დროს, როცა შემთხვევით რაიმეს გააფუჭებს.

სხვა სიტყვებით, რაც უფრო თავისუფლად იგრძნობს ბავშვი თავს ჩვენს საზოგადოებაში, მით უკეთესი წარმოდგენა შეექმნება საკუთარ თავზე და მით უფრო ნაკლებად ეცდება, დამალოს სიმართლე.

ის ბავშვებიც კი, რომლებიც უფრო მეტად ბოროტი განზრახვით ცრუობენ, ვიდრე დასჯის შიშით, სარგებელს იღებენ მშობლებთან დამოკიდებულების გაუმჯობესებით.  მათ მშვენივრად იციან, რომ სიცრუე გვაღიზიანებს,  და ტყუილის თქმა ისეთივე საძაგლობაა, როგორც უშვერი სიტყვების წარმოთქმა, მაგრამ მათ სწორედ ამის მიღწევა სურთ. უნდათ მშობლების გაბრაზება, თუნდაც დასჯის საფასურად.  ეს სამაგიეროს გადახდის მათეული ხერხია: ეს ხომ თავისებური „გმირობაა’’ – ვაიძულოთ მშობლები, მოთმინებიდან გამოვიდნენ.  აი, ასეთი მავნე ხერხით უმტკიცებენ ისინი საკუთარ თავს, რომ არ არიან დამოკიდებული მშობლებზე, ზოგჯერ ერთმანეთსაც ეტრაბახებიან, ვინ უფრო მეტად შეძლო მშობლების მოტყუება.

უკიდურესად მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენ, მშობლებმა ჩავუნერგოთ შვილებს, რომ პატიოსნება – ყველაზე ღირსეული ქცევაა.  არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მათი გონება ნელა ვითარდება, არავინ იბადება მატყუარად, ისევე, როგორც ვერავინ ახერხებს, მხოლოდ სიმართლე ილაპარაკოს.  ჩვენი ამოცანაა ისე მოვიქცეთ, რომ ბავშვები გულწრფელნი იყვნენ ჩვენთან იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ტყუილი მათთვის სარგებლის მომტანია.  ბავშვისთვის, მაგალითად, კიდევ ერთი ნაჭერი ნამცხვრის მისაღებად უფრო ადვილია თქვას, რომ ნამცხვარი ჯერ არ უჭამია.  ბავშვი საგნებს მეტად ვიწრო არეალში ხედავს, მრავალი წლის განმავლობაში იგი უფრო საკუთარი თავითაა დაკავებული, ვიდრე იმაზე ფიქრით, როგორ საზოგადოებას მოუტანოს სარგებელი. ჩვენ კი ვბლოკავთ მის წარმოდგენებს, როცა, ე.  წ.  უცოდველ ტყუილს მივმართავთ. მას ესმის, რომ ზოგ შემთხვევაში არც ჩვენ ვამბობთ სიმართლეს და როცა თვითონაც ცრუობს, ადვილად პოულობს ყველაზე ფანტასტიურ გზებს საკუთარი სიცრუის გასამართლებლად.

რა თქმა უნდა, ცოტა დროს როდი მოითხოვს სანუკვარი მიზნის მიღწევა, მაგრამ შეგვიძლია ეს პროცესი დავაჩქაროთ, თუ შვილებს ვასწავლით, რომ არ იცრუონ.  რაც მეტად წავახალისებთ მათ კარგი საქციელის გამო, მით უფრო მეტად იქნებიან კეთილადგანწყობილი ჩვენდამი და სიმართლის სათქმელად.

შვილისთვის სკოლის შერჩევა მშობლობის ერთ-ერთი საჭირბოროტო გამოწვევაა. არც თუ იშვიათად, სახლთან ახლოს მდებარე საჯარო სკოლა ვერც გამართული საგანმანათლებლო ინფრასტრუქტურით დაიკვეხნის და ვერც განსაკუთრებული სახელით. ამ თუ სხვა მიზეზების გამო მშობლები შვილისთვის ავტორიტეტულ სკოლებს ეძებენ. ავტორიტეტით კი ქალაქ(ებ)ის პრესტიჟულ უბნებში მდებარე ის სკოლები სარგებლობენ, სადაც ძველი დროის გამოჩენილი და ჩვენი დროის ცნობილი ადამიანები სწავლობდნენ; ან ახალი გარემონტებულია და/ან მასწავლებლების გუნდს შემორჩენია ძველი დიდების სახელი. სხვა, ე.წ. ჩვეულებრივ სკოლებში თუ ვაკანტური ადგილების დიდი არჩევანია, პრესტიჟულ სკოლებში მოხვედრა, მსოფლიოს ცნობილ უნივერსიტეტში ჩარიცხვაზე რთულია. თუმცა მშობლების ნაწილი ყველა კანონიერ თუ შემოვლით გზას სინჯავს, რომ ბავშვი მაღალ სტატუსიან სკოლაში ატაროს. განათლება თუ სოციალური კაპიტალი – რას ელიან მშობლები პრესტიჟული სკოლებიდან?!

ყველაზე დიდკონტინგენტიანი სკოლების ჩამონათვალი:

ბევრმა მშობელმა არ იცის, რომ დაფინანსების არსებული მოდელით, დიდ სკოლებში ერთ მოსწავლეზე გაცილებით ნაკლები თანხა იხარჯება, ვიდრე მცირეკონტინგენტიან სკოლებში. ადმინისტრაცია ცდილობს, ეს თანხა ისე მართოს, რომ მინიმალური დანახარჯით მაქსიმალური ეფექტი მიიღოს.  ფინანსების ნაკლებობა ჯაჭვურ რეაქციებს იწვევს. მაგალითად, ადამიანური რესურსების სიმცირეს – ერთი მასწავლებელი გაცილებით მეტ მოსწავლეზეა პასუხისმგებელი, ვიდრე პატარა სკოლებში. ადმინისტრაციული საქმეების სიმრავლის გამო სკოლის დირექტორსა და მოადგილეებს უჭირთ სასწავლო პროცესის კონტროლი;  სკოლის შენობები ბავშვებს ვერ იტევს; სწავლა რამდენიმე სმენაში მიმდინარეობს და ზოგჯერ საღამოს 6-7 საათზე მთავრდება. ერთი სველი წერტილით ასობით მოსწავლე სარგებლობს;  ინფრასტრუქტურული პრობლემების გამო ადგილი აქვს კლასების დაშლის და გამსხვილების ფაქტებს. სიმრავლის გამო მოსწავლეებს შორის ნაკლებად ვითარდება პოზიტიური პიროვნული ურთიერთობები; კლასები დაყოფილია სხვადასხვა ღირებულების მქონე  ჯგუფებად; ხშირია მოსწავლეებს შორის ჩაგვრის შემთხვევები ა.შ.

ჩამოთვლილი სიძნელეების მიუხედავად, საზოგადოების მხრიდან გიგანტურ სკოლებზე დიდი მოთხოვნაა. მიზეზი მარტივია – ეს პრესტიჟული სკოლებია. ასეთ სკოლებში ცოდნასთან ერთად ბავშვები სოციალურ კაპიტალსაც, კარგ სანაცნობო წრეს აგროვებენ. სოციალური კაპიტალის დაგროვების თემა მთელ მსოფლიოში აქტუალურია. არაერთი კვლევა მოწმობს, რომ სოციალური კავშირები  ადამიანებს შრომით ბაზარზე უკეთესი შესაძლებლობებით უზრუნველყოფს. მით უფრო საქართველოში, სადაც ათასობით მაგალითი გვაქვს არაკომპეტენტური ადამიანები როგორ აღწევენ წარმატებას წარმატებული ნაცნობების მეშვეობით. მშობლებს აქვთ შეგრძნება, რომ სოციალური წინსვლის მყარი გარანტია არა კარგი განათლება, არამედ სოციალური კავშირებია.  ბევრი მათგანი არც მალავს, რომ სურს, მის შვილს ურთიერთობა მაღალი სოციალური სტატუსის მქონე, მდიდარი, გავლენიანი ოჯახების შვილებთან ჰქონდეს. მშობლები ფიქრობენ, რომ ეს კავშირები მათ შვილს სამომავლოდ დასაქმებაში და საზოგადოებაში თავის დამკვიდრებაში დაეხმარება. ამ ლოგიკით ათეულობით ათასი მოსწავლე ქვეყნის ყველაზე მსხვილ 10 სკოლაშია გადანაწილებული. ოფიციალური მონაცემებით, ყველაზე პრესტიჟული საჯარო სკოლების ათეულში 22 739 ბავშვი სწავლობს.

სკოლის ზომის გავლენის შესახებ მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყნებში არაერთი კვლევაა ჩატარებული. ზუსტი გავლენების დადგენა საკმაოდ რთული აღმოჩნდა. თუმცა ერთი რამ ცხადია, რაც უფრო დიდია სკოლა, მით უფრო მწვავედ დგას მოსწავლეთა უსაფრთხოების დაცვის პრობლემა. რაც საქართველოს შემთხვევაში 1 დეკემბერს ხორავას ხუჩაზე მომხდარი ტრაგედიითაც დასტურდება. 2017-2018 სასწავლო წელს მანდატურის სამსახურმა სკოლებში 83 ათასზე მეტი დისციპლინური გადაცდომის შემთხვევა დააფიქსირა.

რისკები მაღალია..

საზოგადოების ნაწილს იმ რისკების გააზრება უჭირს, რაც პრესტიჟული სკოლის 11 პარალელიან კლასში მე-40 ბავშვად შვილის ჩარიცხვას ახლავს.

თავისუფალი ბაზრის პრინციპის მსგავსად მოთხოვნა-მიწოდების ჯაჭვი სკოლიდან იწყება. მოთხოვნადი კი დღეს ხარისხიან განათლებასთან ერთად და შესაძლოა, უფრო მეტადაც კი, კარგი სანაცნობო წრე და მრავალფეროვანი სოციალურ-ეკონომიკური შესაძლებლობების მქონე საზოგადოებაში თავის დამკვიდრების უნარია.

ჯიპრაიდის რესურსები ინკლუზიურ განათლებაში

ფლეშბარათები ფონოლოგიური უნარების განსავითარებლად

 მოგეხსენებათ, ინკლუზიური განათლების პროცესის მართვა მეტად აქტუალური და რთულია. შერჩეულმა სტრატეგიებმა ხელი უნდა შეუწყოს მოსწავლის საკუთარი თავისადმი რწმენის განმტკიცებას, კლასთან ინტეგრაციას, ამიტომ მისთვის ადვილად დაძლევადი, მიზნობრივი აქტივობები უნდა შეირჩეს.

ინკლუზიაზე ბევრი იწერება, მასწავლებლის გზამკვლევებიც არსებობს, მაგრამ ამჯერად შევჩერდებით საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტის, ჯიპრაიდის მიერ შემოთავაზებულ რესურსებზე, რომლებიც გამოირჩევა მრავალფეროვნებით, აკადემიურობით, მოსწავლეთა საჭიროებებზე მწყობრი, დიფერენცირებული მიდგომებითა და საქართველოში ბადალიც არა ჰყავს.

ინკლუზიურ განათლებაში ინტენსიურად გვჭირდება ჯიპრაიდის პორტალზე განთავსებული ეს რესურსები: ფლეშბარათები, მოსწავლეთა წიგნები, გრაფიკული ორგანიზატორები, აგრეთვე 1-ლი კლასის დიაგნოსტიკური ტესტები; სასწავლო ფილმები – მუსიკის გამოყენებით კითხვისა და წერის ინტეგრირებული სწავლებისათვის; თემატური პოსტერები – ენობრივი უნარების განვითარებისთვის; მოტივაციის ასამაღლებლად საბავშვო წიგნები – ფერადი ილუსტრაციებითა და დიდი ასოებით; აგრეთვე, ჯიფრაიდის ეფექტური აქტივობები, განმავითარებელი შეფასებისათვის.

რესურსების დამზადება – ქაღალდის შეძენა, ამოპრინტვა და სხვა – გვიხდება საკუთარი ხარჯებით, რაც ხშირად პრობლემაა, დროის უქონლობის ან ფინანსების გამო. არადა, ამ რესურსების გამოყენებით ინტერაქტიური მეთოდების ინკლუზიურ განათლებაში დანერგვა ბევრ პრობლემას მოუგვარებდა მასწავლებელს, მოსწავლეს და მშობელს, როგორც დაწყებით, ისე მაღალ კლასებშიც.

მოგეხსენებათ, სსსმ მოსწავლეთა უმრავლესობას აქვს ფონოლოგიური პრობლემები, ამიტომ შევჩერდებით ფლეშბარათების გამოყენებაზე. ეს რესურსები შეიძლება გამოვცადოთ როგორც საკლასო ოთახში, ასევე  გავატანოთ მშობელს სახლშიც, რომ შვილს დაეხმაროს.

  ფლეშბარათები არის ორი სახის:  სურათიანი ბარათები და სიტყვის ბარათები;   მათი საშუალებით რიგი აქტივობები შეიძლება დაიგეგმოს. მაგ.: ნახატების ამოჭრა და დაწებება, გაფერადება, კატეგორიების მიხედვით დახარისხება, შედარება, თემატური პოსტერების შექმნა… წესით, ეს ბარათები გათვალისწინებულია 1-ლი და მეორე კლასისათვის, მაგრამ შეიძლება გამოვიყენოთ სსსმ მოსწავლესთანაც, თუ მას უჭირს კითხვა და სჭირდება ძირითადი ფონოლოგიური უნარ-ჩვევების განვითარება. ამ უნარების განსავითარებლად ჯიპრაიდის სახელმძღვანელოში უხვადაა სახალისო აქტივობა.

თავდაპირველად მოსწავლის ფონოლოგიური უნარ-ჩვევები შემოწმდება, რომ შევძლოთ საჭიროებების დადგენა, კონკრეტული მიღწევების, ძლიერი და სუსტი მხარეების, გასაუმჯობესებელი ასპექტების გამოვლენა. ამაში კი დაგვეხმარება მაგ.: „სიტყვის ფონემებად/ბგერებად დანაწევრების ტესტი’’. ნიმუში ჯიპრაიდის სახელმძღვანელოშია. ეს არის მასწავლებლის ფურცელი და შესაბამისი ინსტრუქციაც ახლავს, ამ ინსტრუქციის მიხედვით მასწავლებელი პირობის შესაბამისად სვეტებში ინიშნავს მოსწავლის პასუხს, მიღწევებს. ტესტირება ხდება ზეპირად და მოწმდება – ზეპირად წარმოთქმული სიტყვის ბგერებად დანაწევრებისა და გამოთქმის უნარი. მოსწავლის შემოწმება ხდება ინდივიდუალურად. მასწავლებელი ასახელებს სიტყვას და მოსწავლემ უნდა დაშალოს ეს სიტყვა ბგერებად.

თუმცა,  შეგვიძლია, საკუთარი მოსწავლის პრობლემების შესაბამისად მოვიფიქროთ სიტყვები და ჩამოვწეროთ პირველ სვეტში… მასწავლებლის ფურცელს კი შეიძლება მივცეთ ასეთი სქემის სახეც:

ამ კვლევის შედეგად ირკვევა მოსწავლის პრობლემები და მიღწევები; დაიგეგმება-შეირჩევა შესაბამისი მეთოდები და მოსწავლის საჭიროებებიდან გამომდინარე, აქტივობები შეიძლება ჩატარდეს ასეთი თანმიმდევრობით:

მიმართულება- ზეპირმეტყველება:

მასწავლებელმა, სანამ რომელიმე აქტივობის შესრულებას სთხოვს მოსწავლეს, ცხადია, უნდა გააკეთოს სხვადასხვა სახის მინიშნება – მაგ.: ამ აქტივობის მოდელირება ან აჩვენოს ნიმუში.

მოგეხსენებათ, რომ მოსწავლეები ჯერ სიტყვის მოზრდილ ნაწილებად- მარცვლებად დაშლაში უნდა ვავარჯიშოთ და შემდეგ გაუადვილდებათ უმცირეს ერთეულებად, ცალკეულ ბგერებად სიტყვის დანაწევრება.

*****  ******** ********

 აქტივობა – „ტაში სახელზე’’: მასწავლებელი რამდენიმე სახელს ამბობს დამარცვლით და თითოეულ მარცვალზე უკრავს ტაშს – ნიმუშის მოდელირების შემდეგ მოსწავლეები სახალისო აქტივობაში ერთვებიან: თავიანთი სახელის დამარცვლით დაიწყებენ, ტაშის დაკვრით დათვლიან და დაასახელებენ მარცვლების რაოდენობას, შემდეგ აქტივობა სასურველია, გავაგრძელოთ გვარების დამარცვლით და მოგვიანებით კი სხვა სიტყვების ტაშით დამარცვლაზე გადავიდეთ. შეიძლება ტაშის ნაცვლად თითებზეც დაითვალონ, ეს აქტივობა მასწავლებლის ფანტაზიის მიხედვით, შეიძლება სხვადასხვანაირად ჩატარდეს

******   *********   ********

აქტივობა- ხატვა კარნახით: მასწავლებელი კარნახობს მოსწავლეს მარტივად დასახატ სურათს, მოსწავლე უსმენს და ხატავს. შემდეგ მასწავლებელი სთხოვს გააფერადოს ნახატი და კარნახობს, რა გააფერადოს და როგორ ფერში, ბოლოს მოსწავლემ უნდა დაწეროს ამ სურათის აღწერა. მოსწავლეებს უვითარდებათ მოსმენის უნარი, უმდიდრდებათ ლექსიკური მარაგი, ეჩვევიან ინსტრუქციის თანმიმდევრულად შესრულებას, სწავლობენ სივრცეში საგანთა განლაგების აღმნიშვნელ სიტყვებს.

******** **********  **********

მასწავლებელი დაფაზე გააკრავს ან ხელში დაიჭერს სურათებიან ბარათს და სთხოვს მოსწავლეს, ამოიცნოს საგანი, შემდეგ სვამს კითხვებს მოსწავლის საჭიროებების შესაბამისად, იმის მიხედვით, თუ  რომელი უნარ-ჩვევის განვითარებასაც ისახავს მიზნად. შესაძლებელია, მასწავლებელმა მოსწავლის მშობელს მცირე ზომის ბარათების კრებულიც გადასცეს და დამატებითი დავალებებიც მისცეს სახლში.

მაგალითად: ამოარჩიონ და ამოჭრან ბარათებიდან საგნები, რომლებიც მათი სახლის ეზოშია, თავიანთი შეხედულების მიხედვით განალაგონ ფლიფჩარტზე, მოიშველიონ ფანქარი გასალამაზებლად და ბოლოს დააწერონ ნამუშევარს ,,ჩემი ეზო’’. ახსნან ზეპირად, რომელი საგნები მდებარეობს ნამუშევარ ფურცელზე: ზემოთ, ქვემოთ, შუაში, მარჯვნივ, მარცხნივ? რომელია ამ საგნების წინ, უკან? კიდევ რომელი საგანი, ნახატი უნდოდათ, ყოფილიყო მათ ნამუშევარში და სხვა.

********   *******   ********

ამრიგად, ჯიპრაიდის სახელმძღვანელოში მოცემული რესურსები, მეთოდები და სახალისო აქტივობები კარგად შეიძლება მოვარგოთ სსსმ მოსწავლის ფონოლოგიური უნარების განვითარებას. სიტყვებით თამაში მოსწავლეს დააფიქრებს ამ სიტყვების მნიშვნელობაზე, მათ ფორმაზე, ჟღერადობაზე, ამ მეთოდებით მას განუვითარდება მოსმენის, ბგერებისა და მარცვლების ზეპირად გადაბმის, სიტყვების ზეპირად დანაწევრებისა და ბგერების დათვლის, ბგერებით მანიპულირების უნარ-ჩვევები და მოემზადება შემდგომი ეტაპისთვის გათვლილი აქტივობების შესასრულებლად, ანუ ანბანური პრინციპის გაგება-გამოყენებისათვის.

ზემოთ ნახსენები ფლეშბარათების დახმარებით საკლასო-საშინაო აქტივობების დაგეგმვა შეიძლება ანბანის შესწავლის ფაზაშიც.

რასაკვირველია, ჩვენი მიზანია სსსმ მოსწავლეების აკადემიური და სოციალური მიღწევების ეფექტური შეფასება, ვფიქრობ, ჯიპრაიდის ვირტუალური ბიბლიოთეკის მრავალფეროვანი რესურსები ამ მიზნის მიღწევაში დაგვეხმარება. მასწავლებელიც აიმაღლებს პროფესიულ კომპეტენციას. ესგ-ის შედეგების მისაღწევად მოხდება სწავლების სტრატეგიების მოდიფიცირება და მოსწავლეს განუვითარდება კითხვის, წერის, მეტყველების, თხრობისა და მოტორული უნარები. ეს რესურსები მასწავლებელს შეუმსუბუქებს შრომას და სწავლა-სწავლება გახდება მოსწავლეზე და შედეგზე ორიენტირებული, შეიქმნება კეთილგანწყობილი, სახალისო გარემო. დაიხვეწება კვირის გეგმები და სწავლების დიფერენცირებით შესაძლებელი გახდება დროის რაციონალურად მართვა, გაიზრდება მოსწავლეთა და მშობელთა ჩართულობა, გაუმჯობესდება შეფასების დაგეგმვა.

ვფიქრობთ, ეს რესურსები აქტიურად უნდა დაინერგოს ინკლუზიურ განათლებაში.

გამოყენებულია:

1. ესგ. ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრი, 2011-2016;

2.სასწავლო-მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული – კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე I_VI კლასები – USAID-G_PRIED – საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტი _ 2015 წ.

3.ინკლუზიური განათლება, გზამკვლევი მასწავლებლებისათვის, 2011-16 წლების ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრი, 2011წ.

4.https://kargiskola.ge/index.php

ინგა სამუშია

ზუგდიდის სოფელ ჩხორიის საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი

09.07 2018 წელი

უფროსების, პედაგოგებისა და მშობლების მხრიდან ხშირად ისმის საყვედურები მოზარდების მისამართით -„ეგოისტები და უგრძნობლები არიან, სულ არ ცდილობენ გაუგონ სხვასაც, მხოლოდ საკუთარ თავზე ფიქრობენ“. ალბათ, ასეთი კომენტარები უცხო არ უნდა იყოს ბავშვებისთვის, რომლებიც არცთუ იშვიათად საყოველთაო გაკიცხვის ობიექტად არიან გადაქცეული  უფროსებისთვის.

იმაში გასარკვევად, თუ როგორ ახერხებენ ბავშვები მათ გარშემო და მათთან ურთიერთობაში მყოფი ადამიანების  – მასწავლებლების, თანატოლების და მშობლების ემოციებსა და გრძნობებში გარკვევას, შევეცადე შემესწავლა V-X კლასების მოსწავლეთა აზრები და შეხედულებები აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით. გამოკითხვა წერილობით ტარდებოდა და ანონიმურ ხასიათს ატარებდა. მოზარდებს უნდა დაეფიქსირებინათ საკუთარი აზრი, თუ ბავშვის რა ქმედებები და გამონათქვამები სტკენს ყველაზე მეტად გულს მასწავლებელს, მათ თანატოლს და მშობლებს. აი, რას ვკითხულობთ მათ ნაწერებში:

     ბავშვის ქმედებები და გამონათქვამები, რომლებიც ყველაზე მეტად სტკენს გულს მასწავლებელს: „მისი გაკვეთილის, საგნის და პროფესიის იგნორირება“; „ბავშვის ცუდი ქცევა და უსწავლელობა“; „მისი შრომის დაუფასებლობა“; „მის მიმართ უარყოფითი დამოკიდებულების გამოხატვა მთელი კლასის თანდასწრებით“; „გაკვეთილის გაცდენა და მისი საგნის სიძულვილი“; „დაცინვა მისი პაროდიის გაკეთებით. თუმცა, ხშირად მასწავლებელი ცდილობს ეს არ შეიმჩნიოს და უკმაყოფილება დამალოს“; „მასწავლებელზე ჭორაობა თანატოლებთან და მშობლებთან“; „როცა თავის საქციელზე ბავშვი მასწავლებელს ამტყუნებს, ადანაშაულებს“; „გაკვეთილის სისტემატურად მოუმზადებლობა“; „უმადურობა“; „როცა ბავშვი არ არის მოტივირებული, უაზროდ იმართლებს თავს და ატყუებს მასწავლებელს“; „ბავშვის ურჩობა, გაუგონრობა და მისი თხოვნის გაუთვალისწინებლობა“; „უყურადღებობა, ცუდად სწავლა“; „დავალებების მოუმზადებლობა და გაკვეთილის არმოსმენა“; „მოსწავლეებს შორის ჩხუბი და კონფლიქტები“; „როცა ბავშვს შეღავათს უკეთებს და არ უფასდება“; „როცა ვაგრძნობინებთ, რომ არ გვიყვარს“; „უპატივცემულობა და მისი არაფრად ჩაგდება“; „გაკვეთილზე ბავშვების ცუდად მოქცევა და ხმაური“; „უხეშობა, უყურადღებობა, უპატივცემულობა, მასთან უზრდელური ტონით ლაპარაკი“; „მისი კეთილი საქმის არდაფასება“; „ტლიკინი, არმოსმენა, საგნისადმი აგდებული დამოკიდებულება“; „მისი პედაგოგიური შესაძლებლობების და პროფესიონალიზმის ეჭვქვეშ დაყენება“; „სხვა მასწავლებლებთან მასზე ჭორაობა და მისი ცუდად მოხსენიება“; „მასწავლებლისთვის საწყენია, როდესაც ბავშვი გაკვეთილით არ ინტერესდება და მისი შრომა წყალში იყრება“; „სხვა მასწავლებლებთან შედარება და იმის თქმა, რომ ის სხვებზე ცუდია“; „ბავშვის არასერიოზული ქცევა სერიოზულ თემაზე საუბრის დროს“; „მასწავლებლისთვის საწყენია, როდესაც ბავშვები არ გამოხატავენ მის მიმართ პატივისცემას, სიყვარულს და მის საგანს არასერიოზულად და აგდებულად უყურებენ“; „ენის ტლიკინი, საუბარში ჩაჭრა, შეპასუხება“; „მასწავლებლისთვის საწყენია, როცა ბავშვი მას მოიხსენიებს, როგორც არაპროფესიონალსა და უსამართლოს“.

     ბავშვის ქმედებები და გამონათქვამები, რომლებიც ყველაზე მეტად სტკენს გულს თანატოლს: „მასზე ჭორაობა, მის ზურგს უკან ჩურჩული“; „შეურაცხყოფა, დაცინვა, ცუდი სიტყვების მოსმენა“; „უყურადღებობა“; „ღალატი“; „დამცირება, შერცხვენა, ჩაშვება, „უსამართლოდ რამის დაბრალება“; „მოაჩვენო, რომ მისი საუკეთესო მეგობარი ხარ, სინამდვილეში კი მის ზურგს უკან ჭორაობ“; „იგნორირება და მასთან მეგობრობის სურვილის არქონა“; „მისი შეუმჩნევლობა და მასთან საუბარზე უარის თქმა“; „იმის თქმა, რომ მას მეგობრობა არ შეუძლია“; „კლასელის მიერ მისი ისეთი სალანძღავი სიტყვებით დახასიათება, როგორიცაა: დებილი, იდიოტი, სულელი, ჩამორჩენილი, ჩამოუყალიბებელი და ა.შ.“; „ბავშვს სწყინს, როცა თანატოლები მას ეჩხუბებიან, დასცინიან, უყვირიან, ნერვებს უშლიან, ცუდ სიტყვებს ეუბნებიან, მასზე ჭორაობენ“; „როცა რაიმე არ გამოსდის და დასცინიან“; „როდესაც რაიმე საიდუმლოს გაანდობ და ჩაგიშვებს“; „საუბარს, რომ აწყვეტინებენ და ლაპარაკს არ აცდიან“; „თანაკლასელის დაცინვა შეცდომის დაშვებისას“; „უსიამოვნო, უხეში მოპყრობა“; „ტყუილი, ღალატი“; „მისი ინტელექტის უპატივცემულობა და საკუთარი თავის მასზე მაღლა დაყენება“; „უნდობლობა, ჩხუბი, ღალატი“; „ტყუილი, შეურაცხყოფის მიყენება“; „უნდობლობა, ჩხუბი, ღალატი“; „ტყუილი, შეურაცხყოფის მიყენება“; „გვერდში არდადგომა“; „ოჯახის წევრების დაცინვა და გაკრიტიკება“; „იგნორი, დამცირება“; „მის გარეგნობასა და შესაძლებლობებზე უარყოფითად ლაპარაკი და ჭორაობა“; „მის სისუსტეებზე ყურადღების სპეციალურად გამახვილება და დაცინვა“; ორპირობა, საიდუმლოს გამხელა“; „მისი გრძნობების, მისი მდგომარეობის არგათვალისწინება და უდიერად მოპყრობა“; „როცა მთელი გულით უყვები მეგობარს რამეს და ის არც კი გისმენს და ლაპარაკი სხვა თემაზე გადააქვს, ან უბრალოდ გეუბნება, რომ არ იფიქრო ამაზე; ძალიან ადვილად აღიქვამენ შენს პრობლემებს“; „როცა მთელი გულით ცდილობ, რომ კარგი მეგობარი იყო და ის ამ ყველაფერს არც კი აფასებს, გცვლის სხვა მეგობრებში უმიზეზოდ“.

ბავშვის ქმედებები და გამონათქვამები, რომლებიც ყველაზე მეტად სტკენს  გულს მშობელს: „ტყუილის თქმა“; „სიჯიუტე“; „ისე რომ ელაპარაკები, როგორც თანატოლს“; „ბავშვის ცუდად სწავლა, სიზარმაცე“; „გაუგონრობა“; „როცა შვილი ცუდად ფიქრობს მშობელზე, არ მოსწონს, არ უყვარს ის და ამას არ მალავს და ეუბნება კიდეც“; „როცა ბავშვი სხვის მშობლებს ადარებს საკუთარს და ეუბნება, რომ სხვებს უკეთესი მშობლები ჰყავთ“; „უზრდელობა, ცუდი სიტყვების ხმარება მშობელთან საუბრისას“; „შვილი დედას ან მამას, რომ ეტყვის არ მიყვარხარ და არ მჭირდებიო, ვფიქრობ, მშობლისთვის ძალიან გულსატკენი უნდა იყოს”; „ცუდი ნიშნების მიღება“; „მშობლის იგნორირება და არაფრად ჩაგდება“; „როცა ბავშვი არ ასრულებს, რასაც ეუბნებიან და დიდ დროს ატარებს კომპიუტერთან  ან ტელევიზორთან, მშობლებს ძალიან სწყინთ და ბრაზობენ“; „ცუდი ტონით საუბარი“; „მშობლების შენიშვნების და რჩევების არგათვალისწინება, ურჩობა“; „უპატივცემულობა, ყვირილი, მისი არდაფასება“; „მშობელს ძალიან სწყინს, როცა ბავშვს შეუძლია და არ სწავლობს“; „აზრთა სხვადასხვაობა“; „ნდობის გაქრობა“; „როდესაც ბავშვი აკეთებს იმას, რასაც მშობელი კატეგორიულად უკრძალავდა“; „ბავშვის მიერ წარმოთქმული უზრდელური სიტყვები და უზრდელური საქციელი“; „თუ ბავშვი ისე არ ვითარდება, როგორც საჭიროა, თუ გზიდან გადაუხვია, თუ არ არის წარმატებული, თუ უშვებს ისეთ შეცდომებს, რომლებიც მისთვისვეა ცუდი. თუ ვერ გრძნობს სიყვარულს და დაფასებას  შვილისაგან“; „მშობელს შეიძლება შვილის უპატივცემულო გამოხედვაც კი სტკენდეს გულს“; „უარყოფითი განწყობა ყველაფრის მიმართ, არასერიოზულობა, დიდი ხანი კომპიუტერთან ჯდომა და ინტერნეტში ყოფნა“; „უმადურობა და მშობლის შრომის არდაფასება“; „თუ ბავშვი ისეთ რაღაცას გააკეთებს, რაზეც მშობელმა გააფრთხილა, რომ არ გაეკეთებინა“; „მშობლის თხოვნის იგნორირება, მისი არ მოსმენა“; „როცა ბავშვი არ უყვება მშობელს იმას, რაც მის ცხოვრებაში ხდება“; „როცა ბავშვისთვის ოჯახი მეორეხარისხოვანია და როცა ამის გამოსწორებას არ ცდილობს“; „როცა ბავშვი ჩაკეტილია, მშობელთან არ არის გახსნილი და არაფერს უყვება“; „როცა შვილი არ აფასებს მშობლის მისდამი სიყვარულს და პატივისცემას“.

როგორც ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან ჩანს, მოზარდები არცთუ ისე ცუდად ერკვევიან იმაში, თუ რა შეიძლება გახდეს საწყენი და გულსატკენი პედაგოგისთვის, თანატოლისა და მშობლისთვის. თუმცა, უმრავლეს შემთხვევაში ისინი არანაირ ძალისხმევასა და მცდელობას არ იჩენენ იმისათვის, რომ მოარიდონ მასთან ურთიერთობაში მყოფი ადამიანები გულისტკენას. შესაძლებელია, ამის მიზეზი უფროსების მოლოდინებსა და შეფასებებში იმალებოდეს. როდესაც ბავშვი მათგან ყოველდღიურად ისმენს ისეთ ფრაზებს, როგორიცაა: „ამისგან მაინც არაფერი გამოვა“; „გენეტიკა მაინც თავისას აკეთებს“; „მისგან სხვას რას უნდა მოელოდე“ და ა.შ., საეჭვოა, რომ მათ საკუთარ ქცევაში სერიოზული ცვლილებების სურვილი გაუჩნდეს. იქიდან გამომდინარე, რომ ბავშვს, ისევე როგორც ნებისმიერი ასაკის სხვა ადამიანს, სიამოვნებს დადებითი კომენტარების მოსმენა, კარგი იქნება, თუ ჩვენ, უპირველეს ყოვლისა, ორიენტირებული ვიქნებით იმაზე, რაც მოსაწონი და დასაფასებელია და მხოლოდ ამის შემდეგ, თანაც კეთილგანწყობით გავამახვილებთ ყურადღებას იმაზე, რაც ცვლილებას და შემდგომ განვითარებას საჭიროებს.