მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის  ფარგლებში სკოლის შეფასების ჯგუფები ორი ტიპის გაკვეთილს აფასებენ. ეს არის, ეგრეთწოდებული, სტანდარტული გაკვეთილი და  სამოდელო გაკვეთილი. პირველი სავალდებულოა პრაქტიკოსისათვის ახალ სტატუსზე გადასასვლელად და უფროსისთვის სტატუსის შესანარჩუნებლად, ხოლო მეორე – უფროსი და წამყვანი მასწავლებლისთვის, როცა ის წინსვლაზე ზრუნავს.

მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრის წარმომადგენლები სხვადასხვა ინტერვიუებში და შეხვედრებისას ხშირად აღნიშნავენ, რომ  „როცა სქემის განხილვის პროცესში სხვადასხვა ტიპის გაკვეთილებზე ვმსჯელობდით, გამოიკვეთა, რომ გვაინტერესებდა როგორც ჩვეულებრივი, რიგითი გაკვეთილები, რომლებიც ყოველდღიურად ტარდება, ასევე განსაკუთრებული გაკვეთილები. სხვადასხვა მიზნის მქონე განსხვავებული გაკვეთილები გავაერთიანეთ სამოდელოს სახელწოდების ქვეშ; ეს არის გამორჩეული, სხვებისთვის გასაზიარებელი პრაქტიკა. სქემამ სამოდელო გაკვეთილების ჩატარების ვალდებულება დაუწესა უფროს მასწავლებელს, რომელიც წამყვანის სტატუსის მოპოვებაზე ზრუნავს და წამყვან მასწავლებელს, რომელიც ზრუნავს მენტორობაზე;

მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტის მიხედვით, რაც უფრო მაღალ საფეხურზე ადის მასწავლებელი, მისი პასუხისმგებლობის არეალი იზრდება. თუ თავდაპირველად მასწავლებელი პასუხისმგებელია საკუთარ გაკვეთილზე, საკუთარ კლასში წარმართულ აქტივობებზე, წინსვლასთან ერთად ეს არეალი ფართოვდება და ვრცელდება კათედრაზე, სკოლაზე. სტანდარტით, წამყვანი მასწავლებლისთვის პროფესიული ცოდნისა და უნარების კოლეგებისთვის გაზიარება არის ერთ–ერთი მთავარი მახასიათებელი. სამოდელო გაკვეთილიც სწორედ ამ სტატუსთან მიმართებაში გახდა სავალდებულო. სამოდელო გაკვეთილის 4 ტიპი გამოვყავით იმის გათვალისწინებით, რა მიმართულების შეიძლება იყოს გამორჩეული,  გასაზიარებელი გაკვეთილი: ინტეგრირებული, რაც ძალზე მნიშვნელოვანია თანამედროვე სამყაროში ცოდნის ,,ტრანსფერის“  უნარის განვითარებისთვის. ეს მიდგომა სისტემურ აზროვნებას, ჰოლისტურ აზროვნებას ავითარებს; პრობლემაზე ორიენტირებული, რაც ასევე მნიშვნელოვანია;  გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებაზე ორიენტირებული, რაც ყველა გაკვეთილზე უნდა ხდებოდეს,  მაგრამ გვინდოდა ამ ვალდებულების კიდევ უფრო გააქტიურება და ბოლოს, ინოვაციური გაკვეთილი – მიმართული შინაარსობრივად მეთოდურ სიახლეზე. შიდა შეფასების სტანდარტულ (როგორც თავად პედაგოგები უწოდებენ) გაკვეთილში ეს მოთხოვნები არ არის, თუმცა მასწავლებელს შეუძლია სამოდელოს მახასიათებლებიც ჰქონდეს, მაგრამ ეს იქნება მისი სურვილი და არა –ვალდებულება…“

მეოთხე წელია ფასილიტატორი ვარ, უამრავ გაკვეთილს დავესწარი და შევაფასე, თავად მეც ჩავატარე და საკმაო გამოცდილება დამიგროვდა უკვე. ამ გამოცდილებამ გადამაწყვეტინა სტატიის დაწერა და იმ შეცდომებზე საუბარი,  რომლებსაც პედაგოგები უშვებენ   ამ ტიპის გაკვეთილის მომზადება-ჩატარებისას. შემოგთავაზებთ გასათვალისწინებელ  რეკომენდაციებსაც.  რა თქმა უნდა, ეს არც სავალდებულო რეკომენდაციებია და არც აუცილებლად შესასრულებელი, მაგრამ თუ მაინც გაიზიარებთ, იმედი მაქვს, მიზნის მიღწევას უფრო ადვილად შეძლებთ.

ცხადია, ერთ სტატიაში ვერ ისაუბრებ ყველაფერზე,  რადგანაც გაკვეთილის შედეგიანობა ბევრად არის  დამოკიდებული საგანზე, კლასის მომზადების დონეზე, ტექნიკურ მხარეზე, მაგრამ არის რამდენიმე საერთო რეკომენდაცია, რომლებიც დაეხმარება ყველას, ვინც ემზადება სამოდელო გაკვეთილის ჩასატარებლად.

გაკვეთილისთვის მზადება 

მომზადების დაწყება  უკეთესია შემდეგი ნაბიჯებით:

1. თემის არჩევა. სასურველია, თემა არ იყოს რთული. შეიძლება ისე გათვალოთ, რომ აირჩიოთ ის თემა, რომელიც თავადვე გაინტერესებთ. დასაშვებია თემატური გეგმიდან გადახვევა.
2. კლასთან წინასწარი მუშაობა. კარგია, თუ იცნობთ უკვე კლასს და იცით მოსწავლეთა უნარ-ჩვევები, მაგრამ თუ ასე არაა, უმჯობესია, ჩაატაროთ მინი ტესტირება შემდეგი მიმართულებით:

ა) გავლილი მასალის ცოდნის ხარისხის შემოწმება;

ბ) კლასის ფსიქოლოგიური დიაგნოსტირება (რათა დაადგინოთ მოსწავლეთა ტემპერამენტის ტიპები)  და გამოავლინოთ სანგვინიკური, ქოლერიკული, ფლეგმატიკური და მელანქოლიკური ბავშვები. ამისი ცოდნა დაგეხმარებათ  მოსწავლეთა ჯგუფების შედგენისას და ინდივიდუალური დავალებების მომზადებაში.  მაგალითად, ქოლერიკები არიან ლიდერები, რომლებიც „ყველაფერზე წამსვლელები“ არიან, არ უშინდებიან სიძნელეებს. სანგვინიკური ტიპის ბავშვებს უკეთესია შესთავაზოთ უფრო მშვიდი დავალებები, ფლეგმატიკები კი მეტად პედანტურები არიან და ყველაფერს ზედმიწევნით ასრულებენ.

უამრავი ფსიქოლოგიური ტექსტის მოძებნა შეგიძლიათ ინტერნეტში, ასევე შესაძლებელია სკოლის ფსიქოლოგის (თუ გყავთ) ჩართვაც, რომელიც გირჩევთ, დაფასთან გამოძახებისას მღელვარებას ვინ გაართმევს  თავს, ვისთვის უფრო კომფორტულია  ადგილიდან პასუხი ან   წერითი დავალება.

3. არასოდეს ჩაატაროთ სამოდელო გაკვეთილის რეპეტიცია მოსწავლეებთან. დამიჯერეთ, გაკვეთილი წარმატებული იქნება მხოლოდ მაშინ, როდესაც მოსწავლეებს თვალები ექნებათ ანთებული ინტერესისგან. თუ მათ ყველაფერი წინასწარ ეცოდინებათ, მათგან ინტერესს ნუღარ დაელოდებით. ასეთი გაკვეთილების ამოცნობა ადვილად შეიძლება, რაც არ იმოქმედებს დადებითად გაკვეთილის საერთო შთაბეჭდილებაზე.
4. მოამზადეთ გაკვეთილის თვითანალიზი (რეფლექსია) გულწრფელად. მოიფიქრეთ და დაასაბუთეთ გამოყენებული ყველა აქტივობის, მეთოდის, ხერხის ეფექტურობა. ამით თქვენ ამცირებთ გაკვეთილის უარყოფითად შეფასების რისკს, ვინაიდან თავად წინასწარ  მიუთითებთ, რა გამოგივიდათ და რა საჭიროებს  დამუშავებასა და გადახედვას.
5. გაკვეთილზე არ ჩართოთ ისეთი ტიპის დავალებები, რომლებიც უცნობია მოსწავლეთათვის. ამით დიდ დროს დაკარგავთ ახსნაზე. უმჯობესია, მოსწავლეებმა წინასწარ იცოდნენ, მაგალითად , როგორ ტარდება ტესტირება, რა უნდა გააკეთონ ბლიც გამოკითხვის დროს და ასე შემდეგ, ამიტომაც მსგავსი ტიპის დავალებები გამოიყენეთ სხვა  გაკვეთილებზე, რათა მოსწავლეებმა აითვისონ მათი გამოყენების ინსტრუქცია.

სამოდელო გაკვეთილის გეგმა

რა ტიპის სამოდელო გაკვეთილის  გეგმაც არ უნდა შეადგინოთ, მნიშვნელოვანია, რომ მასში იყოს ყველა საჭირო  ეტაპი: საშინაო დავალების შემოწმება, აქტუალობა, რეფლექსია, შეფასება,  საშინაო დავალების მიცემა.

რაც შეეხება ძირითად ეტაპებს, აქ ყველაფერი დამოკიდებულია გაკვეთილის ფორმასა და მიზნებზე. ამაზე ოდნავ მოგვიანებით, ახლა გეგმის შედგენისას გასათვალისწინებელი ზოგადი რეკომენდაციები.

გაკვეთილის გეგმა

1. განსაზღვრეთ გაკვეთილის მიზნები. რაც უფრო კონკრეტულ მიზნებს ჩამოაყალიბებთ, მით უკეთესი! ამით უკეთ მოახერხებთ აქცენტების გაკეთებასა და შედეგზე გასვლას. მაგალითად, მიზანი: მოსწავლეთათვის ილიას ბიოგრაფიის გაცნობა. ბუნებრივია, გაკვეთილზე უნდა იყოს ეტაპი, სადაც  მოსწავლეებს გადასცემთ ამ ბიოგრაფიას (ლექციით, პრეზენტაციის სახით, მოსწავლეს მოაყოლებთ და ასე შემდეგ)

ან მიზანი: ჯგუფური მუშაობის უნარის განვითარება: ესე იგი, ჯგუფური მუშაობა აუცილებლად უნდა იყოს გამოყენებული გაკვეთილზე. თუ მიზნებში მიუთითებთ პატრიოტული გრძნობის გაღვივებას, მაშინ რაღაც დრო  უნდა დაუთმოთ სამშობლოს სიყვარულზე საუბარსაც (მსგავსი ზოგადი მიზნების დაწერას არ გირჩევთ, თქვენი მიზნები უნდა იზომებოდეს და მოწმდებოდეს რაიმე ინდიკატორით, ამიტომ უნდა აიღოთ რაღაც კონკრეტული, რასაც შეეცდებით მიაღწიოთ 45 წუთში და რასაც გაზომავთ შეფასების კრიტერიუმებით).

თქვენი მიზნები არის გაკვეთილის შემადგენლები, რომლებიც  უნდა გააერთიანოთ ერთ ფორმად.

2. აუცილებლად გადაანაწილეთ გაკვეთილის დრო სწორად. გეგმაში მიუთითეთ, რომელ ეტაპს რა დროს უთმობთ. ეს დაგეხმარებათ გაკვეთილის დინამიურობის შენარჩუნებაში და არ აღმოჩნდებით ცაიტნოტში.
3. დიდ დროს ნუ დაუთმობთ დამოუკიდებელ სამუშაოს. ამ შეცდომას ყველაზე მეტად უშვებენ მასწავლებლები, მსგავსი ხანგრძლივი აქტივობა აქვეითებს გაკვეთილის ხარისხს. თუ მაინც აპირებთ ამ ტიპის დავალების მიცემას მოსწავლეთათვის, უმჯობესია, როცა სხვები მუშაობენ, რომელიმე მოსწავლე გამოიძახოთ დაფასთან. მოკლედ, კლასში არ უნდა მეფობდეს სიჩუმე!

გაკვეთილის ჩატარებისას გასათვალისწინებელი მნიშვნელოვანი წვრილმანი

ბევრი რამე დამოკიდებულია გაკვეთილის ტიპზე: იქნება ეს  ახალი ცოდნის გადაცემა, განვლილი მასალის გამტკიცება თუ შეჯამება. ბოლო ორი  განსაკუთრებით მომგებიანია სამოდელო გაკვეთილის ჩატარებისას, რადგანაც ფანტაზიის გამოვლენის მეტ შანსს იძლევა.

ყველაზე მარტივია გაკვეთილის არასტანდარტული  ფორმის არჩევა. მაგალითად,  გაკვეთილი – მოგზაურობა, დისკუსია, კონფერენცია, როლებით თამაში, ვიქტორინა, გაკვეთილი – სასამართლო და სხვა. ასეთი გაკვეთილები სანახავადაც კარგია და ითავსებს  ყველა სავალდებულო ეტაპსაც. გახსოვდეთ, გაკვეთილი შედეგიანი იქნება, თუ ისეთ ფორმას აირჩევთ, რომელიც მაქსიმალურად ცხადად აჩვენებს მოსწავლეთა მომზადების დონეს. რაც უფრო მეტს ისაუბრებენ მოსწავლეები, მით უკეთესი!

თუ გაკვეთილის ტრადიციულ ფორმას შეარჩევთ, უკეთესია,  მასში ჩართოთ რაიმე არასტანდარტული ელემენტი: მინი თამაში, სახალისო ტესტირება და ასე შემდეგ.

კარგად მუშაობს გაკვეთილის ფორმა, რომელიც მოიაზრებს  ჯგუფურ სამუშაოს. შეჯიბრობითობას ყოველთვის შეაქვს დინამიკა სასწავლო პროცესში. გაკვეთილის დაგეგმვისას აუცილებლად  მოიფიქრეთ ისეთი სახის დავალება, რომლისთვისაც საჭირო იქნება  კლასის ჯგუფებად, წყვილებად, სამეულებად დაყოფა.

საგანმანათლებლო ტექნოლოგიების გამოყენების გარეშე ნებისმიერი გაკვეთილი, სამწუხაროდ,  არქაულად გამოიყურება.  გაკვეთილისთვის  პრეზენტაციის მომზადება  პრობლემა არავისთვისაა დღეს. თუ მაინც გიჭირთ, ინტერნეტის გამოყენება შეგიძლიათ ამ მიზნით, სადაც უამრავ მასალას მოიძიებთ.

პრეზენტაციის ნაცვლად შეგიძლიათ მოამზადოთ სლაიდები დავალებებით და გამოიყენოთ  ეს სლაიდები გაკვეთილის სხვადასხვა ეტაპზე. ასევე შეგიძლიათ მოამზადოთ ტესტები და აჩვენეთ ეკრანზე, ეს დაგიზოგავთ დროსაც.

მაგრამ მხოლოდ კომპიუტერისა და პროექტორის გამოყენებით ვერ მიაღწევთ სასურველ შედეგს. სამუშაო ფურცლები, თვალსაჩინოებები, სადემონსტრაციო მასალები აუცილებლად უნდა გქონდეთ მომზადებული გაკვეთილისთვის.

კიდევ ერთი შეცდომა, რომელსაც მასწავლებლები უშვებენ არის ის, რომ თვალსაჩინოებისთვის რაღაც მასალას ამზადებს, მაგრამ როგორ და რანაირად უნდა გამოიყენოს ეს მოსწავლემ და რაში ეხმარება მიზნის მიღწევაში პედაგოგს გაუგებარია. მაგალითად, ჩამოვკიდეთ კედელზე  მწერლის პორტრეტი, მაგრამ გაკვეთილის განმავლობაში ერთხელაც კი არ შევეხეთ მას.

აუცილებლად  დააკავშირეთ გაკვეთილი რეალურ ცხოვრებასთან, თანამედროვეობასთან. არ აქვს მნიშვნელობა, რა საგანს ასწავლით, გაკვეთილი იქნება არასრულფასოვანი, თუ  მისგან ვერაფერს მიიღებს/ისწავლის მოსწავლე, რომელსაც გამოიყენებს რეალურ ცხოვრებაში.

და ბოლოს, მინდა შეგახსენოთ, რომ სამოდელო გაკვეთილები ტარდება კოლეგებისათვის, რათა  გაუზიაროთ მათ თქვენი გამოცდილება ან დაუდასტუროთ თქვენი კომპეტენციები შეფასების ჯგუფს. ამიტომაც  სასურველია,  სტუმრებს გააცნოთ ზოგიერთი საგაკვეთილო მასალა (შეფასების ჯგუფისთვის ჩატარებული გაკვეთილის შემთხვევაში მათ, ყველა ვარიანტში,  წინასწარ უნდა გააცნოთ გაკვეთილის გემაცა და მასალებიც).

იმედია, გამოგადგებათ ეს რჩევები გაკვეთილის მომზადებ-ჩატარებისას. წარმატებას გისურვებთ!

გამოყენებული წყარო: https://edu.aris.ge/news/sqemashi-samodelo-da-shida-dakvirvebis-gakvetili-ertmanets-ar-enacvleba.html

“თუ საგნებს მოვექცევით ისე, როგორც ეს ჩვენ გვსურს, ან მხოლოდ ჩვენ მიგვაჩნია სწორად, ერთ მშვენიერ დღეს, ისინი უბრალოდ გაქრებიან… დატოვეთ საგნები მარტო, თავის ნებაზე და მათი თვითნებური, სპონტანური ქმედებებით მიიღებთ საუკეთესოს“.

ჰაიეკი

“თუ საზოგადოებაში ჭარბობს კოლექტიური განწყობა და აზროვნება, დემოკრატია განწირულია დასაღუპად.”

ჰაიეკი

საზოგადოება, რომელშიც ვცხოვრობთ, არც თავისუფალია და არც დემოკრატიული, თუმცა ათეული წლებია სწორედ ამ ღირებულებებისთვის ვიბრძვით. ყველა სფეროში მართვა დაფუძნებულია კოლექტიურ ცნობიერებაზე და ყველა პრობლემა, რომელსაც ამ მიმართულებით ვხვდებით, კოლექტიურ ქცევასთან არის დაკავშირებული. საქმე ისეა, როგორც  ჰაიეკი გულისხმობდა ამ ციტატაში:

“შეურიგებლობა და განსხვავებული აზრის დაუნდობელი ალაგმვა, თვალთმაქცობა და დასმენა, ცალკეულ პირთა ცხოვრებისა და ბედნიერებისადმი სრული გულგრილობა, – კოლექტივიზმის არსებითი და გარდაუვალი ნიშანია”.

ჰოდა, როგორ საზოგადოებას ვაშენებთ? ისევ ძველ წრეზე ვტრიალებთ და მეორდება და მეორდება ერთი და იგივე… ინდივიდუალიზმის ნაკლებობას მივყავართ იქამდე, რომ საზოგადოებრივი ცხოვრება სრულიად ავტომატიზებულია. ეს ავტომატიზმი ეხება არა მხოლოდ სოციალურ, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სფეროებს, არამედ განათლებასა და კულტურას, რასაც საბოლოოდ მივყავართ ჩაკეტილ, დახშულ, მოსაწყენ ცხოვრებამდე; დათრგუნული ინდივიდუალიზმი და შემოქმედებითობა გადაიზრდება არარეალიზებულობის აგრესიაში, რაც სხვადასხვა ნეგატიური ფორმით ვლინდება ყოველდღიურ ცხოვრებაში (მათ შორის, ნარკოტიკულ თრობასა და ეგზალტაციაში). როცა ადამიანი ბუნებრივად ვერ ხდება ბედნიერი, მაშინ ის ესწრაფვის ხელოვნურ საშუალებებს, რომ გაექცეს მოსაწყენ ცხოვრებას;  ბოლოს აღმოჩნდება, რომ ჩვენ ვებრძვით არა გამომწვევ მიზეზებს, არამედ მხოლოდ შედეგებს და ამით არაფერიც არ იცვლება.

საიდან იწყება ნამდვილი ცვლილება?

ეს, რა თქმა უნდა, ხანგრძლივი პროცესია, მაგრამ ყველაფერი დაბადებიდან იწყება – ოჯახიდან, ბაღებიდან, სკოლებიდან  და უნივერსიტეტებიდან… აღზრდისა და განათლების სისტემა აყალიბებს პიროვნებას და ჩვენ ვცხოვრობთ იმ რეალობაში, რომელშიც არავინ არ ფიქრობს მიზეზებზე, არამედ მხოლოდ შედეგებს ებრძვიან! ჩვენ ვცხოვრობთ ტოტალური ბრძოლების ეპოქაში: ყველა ყველას წინააღმდეგ. ადამიანები ებრძვიან ერთმანეთს, პარტიები ებრძვიან ერთმანეთს, კლანები ებრძვიან ერთმანეთს, ტელევიზიები ებრძვიან ერთმანეთს და, ამავე დროს, ერთმანეთის ჯინაზე ცხოვრობენ და საერთოდ დაავიწყდათ, რომ საკუთარი „ჯინიც“ ჰყავთ, რომელიც სულ ელოდება, რომ ადამიანმა ჰკითხოს, რას ისურვებს?

მასობრივი კოლექტიურობის გარემოცვაში ინდივიდის ადგილი არ რჩება და ადამიანი ცხოვროს არა საკუთარი სურვილების და მიზნების შესაბამისად, არემედ აკეთებს იმას და ისე, როგორც კოლექტივში, კლანში, კორპორაციაშია დადგენილი, ხოლო ყოველი გადახრა ნორმიდან, წესებიდან – დასჯადია!

რა შეიცვალ ვაჟა-ფშაველას თემისა და პიროვნების პრობლემის შემდეგ? მაშინაც და ახლაც (და არა მხოლოდ ლიტერატურაში) ინდივიდი დაუცველია, როცა ის გამოავლენს დადგენილ წესებთან წინააღმდეგობას.

პროფესორი თენგიზ ვერულავა ძალიან საინტერესოდ საუბრობს ფრიდრიხ ჰაიეკის ნაშრომზე: “გზა ბატონყმობისკენ”, რომელიც რეზონანსშია თანამედროვე სამყაროსთან და ადამიანთან, ამიტომ ვრცელ ამონარიდს გთავაზობთ:

 „ინტელექტუალების იმედი, რომ სახელმწიფო კონტროლი მხოლოდ ეკონომიკით შემოიფარგლება, და პირად თავისუფლება ხელშეუხეელი იქნება, ილუზორული ხდება. ადამიანი საკუთარი პირადი მიზნების მისაღწევად საშუალებების არჩევისას სახელმწიფოზე დამოკიდებული ხდება, რადგან სახელმწიფო მისი პრიორიტეტების შესაბამისად განსაზღვრავს, თუ რა და რამდენი უნდა აწარმოოს, ვინ რა სარგებელით უზრუნველყოს. ვიწროვდება არა მხოლოდ სამომხმარებლო არჩევანის თავისუფლება, არამედ პროფესიის, სამსახურის, საცხოვრებელი ადგილის არჩევანის უფლება. ადამიანი აღარ ღებულობს გადაწყვეტილებებს. დაგეგმილი მიზნების მისაღწევად საჭიროა ერთიანობა, ერთიანი აზრი, ქცევის ერთგვაროვნება. შესაბამისად სახელმწიფო მიისწრაფვის დაამყაროს კონტროლი არა მხოლოდ საგნებზე, არამედ ადამიანის აზროვნებაზე. საზოგადოება მთლიანად პოლიტიზირებული ხდება: მისი წევრებად აღიარებენ მხოლოდ მას, ვინც იზიარებს დადგენილ მიზნებს; თითოეული ადამიანი ფასდება საერთო საქმისადმი მისი საჭიროებით. საზოგადოდ მიღებულ აზრთან უთანხმოება სახელმწიფოსთან უთანხმოებად იქცევა, ანუ პოლიტიკური აქციად.

მეცნიერება და ხელოვნება ასევე ჩაყენებულია საზოგადოების სამსახურში. ყველაფერი, რაც უსარგებლოა – წმინდა ხელოვნება, აბსტრაქტული მეცნიერება – უარყოფილია. იწყება თავისუფალი სიტყვის, თავისუფალი აზროვნების სიკვდილი. იქმნება ახალი ადამიანი – “ერთიანი ყოვლისმომცველი ორგანიზაციის ადამიანი“, რომელიც სინდისს კოლექტივთან ჩართულობაზე ცვლის. წარმოიქმნება შეუქცევადი ფსიქოლოგიური ცვლილებები: ისპობა ისეთი ღირსებები, როგორიცაა – პიროვნული დამოუკიდებლობა, რისკზე წასვლის სურვილი, საკუთარი მრწამსის დაცვის უნარი, რადგანაც ადამიანი ეგუება, რომ საკუთარი პრობლემების გადასაჭრელად მიმართოს სახელმწიფოს. სახელმწიფოს მიერ საზოგადოების და პიროვნების ასეთი შთანთქმის პროცესი უწყვეტად მიმდინარეობს და მისი ბუნებრივი დასასრულია – ტოტალიტარული რეჟიმის ფორმირება“.

ჰაიეკის ეს ნააზრევი აწმყოს ფაქტიცაა და მომავლის ერთგვარი წინასწარმეტყველებაც. დიდი ლოგიკა და სემიოტიკური ანალიზი არ არის საჭირო იმის გასაგებად, რომ ამოვიცნოთ ტოტალიტარიზმის ნიშნები თანამედროვე პოლიტიკურ-სოციალურ ცხოვრებაში. მაგრამ რას ვაკეთებთ მას შემდეგ, რაც ამოვიცანით? როგორ ვცვლით სისტემას?

აღზრდისა და განათლების მოდელებიც ხომ განსხვავებულია იმის მიხედვით, როგორ პიროვნებას ვზრდით? შესაბამისად, როგორი საზოგადოება გვჭირდება? რა სჭირდება თითოეულ ადამიანს?

არ ვამბობ, რომ მხოლოდ ინდივიდუალისტური უნდა იყოს აღზრდა და მხოლოდ ეგოს აძლიერებდეს. ვფიქრობ, რომ ჰარმონიული ადამიანის ჩამოსაყალიბებლად საჭიროა ორივე: ინდივიდუალისტურიც და გუნდური უნარ-ჩვევების განვითარებაც.

ინდივიდუალისტურად აღზარდო, ნიშნავს: აღზარდო დამოუკიდებელი, თვითრეალიზაციაზე ორიენტირებული, შემოქმედი, საკუთარ სიტყვასა და ქმედებებზე პასუხისმგებელი, საკუთარი მე-ს მაძიებელი  პიროვნება;

კოლექტიურობის აღზრდა კი ნიშნავს, კოლექტივის სურვილებზე მორგებულ, კოლექტიური მიზნებისთვის მებრძოლ ადამიანს, რომელიც არის კონფრომისტი, წესიერი, შემგუებელი, დანებებული კოლექტივის საერთო აზრს.

რა თქმა უნდა, განსხვავებულია საზოგადოებები და ადამიანთა საზოგადოებრივი „მე“-ები იმის მიხედვით, რომელს ზრდის ესა თუ ის კულტურა.

სწორედ ამ საკითხებს განიხილავს ლალი სურმანიძე  ნაშრომში „ინდივიდუალისტური და კოლექტივისტური საზოგადოებები“:

„კოლექტივისტურ და ინდივიდუალისტურ კულტურაში განსხვავებულია საზოგადოებრივი „მე“-ც. ინდივიდუალისტურ კულტურაში უმაღლეს საზოგადოებრივ ღირებულებებად მიჩნეულია დამოუკიდებლობა, ავტონომიურობა, თვითრეალიზაცია, ინდივიდუალური მიღწევები, ასევე მნიშვნელოვანია განსხვავებულობის, ორიგინალობის ფაქტორი (ჩაცმულობა, პოზიცია, მეტყველების მანერა); კოლექტივისტურ კულტურაში კი უმაღლესი საზოგადოებრივი ღირებულებაა კონფორმიზმი, რაც საზოგადოების მიმართ სოლიდარობის გამოხატულებად მიიჩნევა. „კოლექტივისტურ საზოგადოებაში იყო „მშვენიერი“, ნიშნავს ამართლებდე საზოგადოების მოლოდინებს“.

ზემოთქმულს თუ შევაჯამებთ, მივდივართ იმ დასკვნამდე, რომ ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეს აკლია ინდივიდზე ორიენტირებული განათლება. სწორედ ამაზე ზრუნვა მიმაჩნია სახელმწიფოს უპირველეს მოვალეობად.

ამას წინათ, მე და ჩემი მოსწავლეები შესწავლილი მოთხრობების დასასრულების საძებნელად დავირაზმეთ. გაიკვირვებთ ალბათ, დასასრულს რა ძებნა უნდა, ამბის ბოლო გვერდზე ნახავთო!  არადა, ასე ადვილიც არაა. ზოგჯერ დასასრული ამბის დასაწყისშია გამოჭიმული. ხან შუაგულში გაწოლილა: – აჰა, შემომხედეთ, სულ ესა ვარ, მაგრამ, თუ გაინტერესებთ, აქ რატომ და რანაირად აღმოვჩნდი, კითხვა ბოლომდე უნდა ჩაამთავროთო! ზღაპრის ცნობილი დასასრულიც ,,ცხოვრობდნენ დიდხანს და ბედნიერად“ შუაგულ თხრობაში გაწყვეტილ ამბავს ჰგავს, წერტილმა რომ მოუსწრო და ყველაზე საინტერესო ადგილას გააჩუმა.

დასასრულისთვის შესაფერისი ადგილის შერჩევა შემოქმედის ოსტატობასა და გემოვნებაზეა დამოკიდებული. ზოგჯერ დასასრული ის ყავარჯენია, რომელსაც გზის გაგრძელებამდე უნდა დაეყრდნო. წერტილის მძიმედ გადაქცევა ხომ ე.წ. ,,to be continuous“-ისკენ მიდრეკილი ადამიანური ბუნების საყვარელი საქმიანობაა.

ადრე თუ გვიან, წერტილის დასმის საჭიროება მაინც დგება (ხან დრო გვეწურება, ხანაც – აზარტი)  და ჩვენც ვცდილობთ ეფეტური, მოულოდნელი, თუ მოსალოდნელი დასასრულის გამონასკვას. გამოწვევების მოყვარულ მკითხველებს უმეტესად ცივი შხაპივით პირდაპირი ,,წერტილები“ ხიბლავთ. მაგალითად, ისეთი, დასაწყისშივე რომ გაგაფრთხილებს, ძალიანაც ნუ გაბრაზდები ჩემს ნათქვამზე, მე საზოგადო ჭირზე გელაპარაკები და ეს ძაგება რამენაირად უნდა მოითმინო შენივე კეთილდღეობისთვისო (ილია ჭავჭავაძე). ზოგს კი ისეთი დასასრულები ნუსხავს, პირიქით – ბოლოდან სათავისკენ რომ მიჰყავს მკითხველი. აუ, ისეთი წერტილები, ბატონი მარკესი რომ სვამდა შესაშური სიზუსტით: ,,გაივლის წლები და დახვრეტის მოლოდინში კედელთან მდგომი პოლკოვნიკი აურელიანო ბუენდია იმ შორეულ საღამოს გაიხსენებს, მამამისმა ყინულის სანახავად რომ წაიყვანა“.

კვანძის გახსნის დროსა და ადგილს განსაკუთრებული მნიშვნელობა დეტექტიურ რომანებში ენიჭება. გამოძიების პროცესში ხშირად ვაწყდებით თავსატეხის ამოსახსნელად საჭირო მინიშნებებს, რაც, ცხადია, მკითხველისთვის გადაგდებული სატყუარაა. მაგრამ დეტექტიური რომანების მწერალი თავგზის აბნევის დიდოსტატი უნდა იყოს, მთავარ გმირზე ადრე მკითხველმა ხომ არ გახსნას საქმე?! აი, ნოველებსა თუ სხვა მცირე ზომის თხზულებებში, როგორც წესი, დასასრულის სილუეტი პირველივე ნაბიჯებიდან იკვეთება. თუმცა ეს ტექსტს სულაც არ აკნინებს, პირიქით, ამ ჟანრის მკითხველს სწორედ მოსალოდნელი დასასრულისკენ სვლის დროს განცდილი ემოციები ხიბლავს.

როგორც ვხედავთ, წერტილის დასმა სულაც არაა იოლი საქმე. მასზე მარტო მწერლები კი არა, მასწავლებლებიც ბევრს ვფიქრობთ. გაკვეთილსაც ძალიან უხდება ეფექტური წერტილები! ცოდვა გამხელილი სჯობს და, საგაკვეთილო დროის სიმცირიდან გამომდინარე, ხანდახან შუა ამბავშიც ჩამიტოვებია ბავშვები. არადა, კარგი დასასრული საძირკველია, რომელზეც მასწავლებელმა შემდეგი გაკვეთილი უნდა დააშენოს. ზემოაღნიშნული მიზეზით, სემესტრის ბოლო კვირას ყოველთვის ვუთმობ დასასრულის ფენომენის გააზრებას. თან წლის ბოლო დღეები ,,წამის შესაჩერებლად“ და მიღწეულ შედეგებზე დასაკვირვებლად მგონი ყველაზე შესაფერისი დროა.

დეკემბრის სკოლა აფუსფუსებულ ქალაქს ჰგავს. ბავშვებიც და დიდებიც დეკორატიული ნათურებივით მოციმციმე სიახლეების მოლოდინში არიან. მასწავლებელმა კი უნდა შეეცადოს, რაც შეიძლება ლამაზ წერტილად დააჩნდეს მათ სასწავლო სემესტრს სკოლაში გატარებული წლის ბოლო კვირა. ქართულის გაკვეთილებზე რომ შემოგახედათ, იფიქრებთ, გზა აგვერიაო. ქაღალდებში ჩაფულილი ბავშვები ჩიჩილაკებს, ნაძვის ხეებს და ფიფქებს აკეთებენ, საახალწლო ნაძვის ხეს სურვილების ბურთებით და ,,საახალწლო ლექსიკონით“ რთავენ. ისმის შეშის ტკაცატკუცში შერეული საახალწლო მელოდია…

დეკემბრისთვის სულ ღუნღულა, ზამთრულ ამბებს ვუგროვებ ბავშვებს. წაკითხვის შემდეგ ზოგიერთ დასასრულს ახალი ამბის დასაწყისადაც ვიყენებთ. აბა, პირველი ფიფქების დედამიწაზე მოგზაურობის ამბის არდაწერა იქნება?! (,,ზამთრის ესკიზი“, დარო ქართველიშვილი). შემდეგ ციყვი ბუბუსა და ჩიტი ნაბის (,,მთელი ღამე თოვდა“, მერი ბოლქვაძე)  გულის ამაჩუყებულ ისტორიასაც ვეცნობით და ჩვენ მიერვე შექმნილი პერსონაჟი-თოჯინებით პატარა წარმოდგენას ვმართავთ. სამზადისი მგონი წარმოდგენაზე საინტერესო სანახავია. ზოგი თოჯინების თეატრის სცენის დასამზადებლად საჭირო ზომის ყუთს ეძებს, ზოგი ციყვისა და ჩიტის სილუეტებს ჩხირებზე ამაგრებს, აქეთ სახელდახელო აფიშას ამზადებენ და ბუდიან-ფუღუროიან ხის სილუეტს სცენად ქცეულ ყუთზე ამაგრებენ… როგორც ხედავთ, პატარა წარმოდგენისთვის ძალიან ბევრი შრომაა საჭირო, მაგრამ საკუთარი ხელით გაკეთებულს სულ სხვა ეშხი აქვს. თან ზამთარში, როცა გარეთ ქარი ზუზუნებს, სიმყუდროვითა და სიმშვიდით სავსე ფუღუროში კი ბუბუ ისევ ზამთრულ სტრიქონებს ართავს:

         ,,მთელი ღამე თოვდა, მთელი ღამე თოვდა

        მთელი ღამე თოვლი თოვლის ზღაპარს ქსოვდა…“

ჩვენც აქედან ჩურჩულით ვკარნახობთ:

,,გაყინული ნაბი ბუბუს შველას სთხოვდა,

         ისიც თბილი კუდით ციცქნა ჩიტს ათბობდა…“

ჩემს მოსწავლეებს არც პოეზიის საღამოს მოწყობა ავიწყდებათ. მოზიდავენ თავ-თავიანთ ფავორიტებს, ერთმანეთს უკითხავენ, თან მაჯისცემას უთვლიან. რაც ბუბუს ლექსის წერაში დაეხმარნენ, მას მერე სულ რითმავენ და რითმავენ. წლის ბოლო საკითხავადაც გარითმულ ზღაპარს ირჩევენ და ,,თოვლიანი ტყის ამბები“ (გივი ჩიღვინაძე) სკოლის პატარა ბიბლიოთეკაში ცოცხლდება. დათოვლილი ნაძვების ფონზე ტყის ბინადრები ერთმანეთს ხან ზამთრულ გასაჭირს უზიარებენ, ხანაც გაყინულ მეზობლებს თავშესაფარს სთავაზობენ. ისმენ მათ მონათხრობს და თვალწინ გიცოცხლდება სანადიროდ წასული მგლების, ხევის პირას გადასახლებული მელიის და ერთ ბუდეში შეყუჟული სტუმარ-მასპინძლის სილუეტები…

დასასრულის სევდაზე საუბარს ცოტათი მოზრდილებთან თუ გავბედავ. ფრთხილად მივეპარები-ხოლმე ო.ჭილაძის ერთი ზამთრის სურნელიანი ლექსით, დასასრულის სევდანარევი სიტკბო რომ მოჰყვება თან:

,,უკვე გამოჩნდნენ ჭაღარა მთები,

ჰაერში ძველი თოვლის სუნია –

მომგვრელი სევდის და არა შვების,

რადგან მთებს იქით დასასრულია.

რა დიადია ეს ვრცელი წამი,

რა დამთრგუნველად მომხიბვლელია,

აღარც დღისაა და აღარც ღამის,

არც ახალია და არც ძველია…“

წელს ,,დამთრგუნველად მომხიბვლელი“ დასასრულები მეექვსეკლასელებთან ერთად შევაგროვე. ჯერ  დასასრულის მნიშვნელობაზე ვისაუბრეთ. შემდეგ კი შესწავლილი თხზულებებიდან სასურველი ვარიანტები შეარჩიეს. დასასრულები მოიძიეს, ამოწერეს და შეეცადნენ ამოეცნოთ, რა დანიშნულება ჰქონდა  თითოეულ მათგანს – კვანძის გახსნა, მომხდარის შეჯამება, თუ კითხვის ნიშნების დატოვება. დიდხანს იმტვრიეს თავი. ზოგმა მთავარი სათქმელი პერსონაჟის პირიდან ამოაძვრინა, ზოგმა ავტორის მონოლოგიდან ამოჭრა… საბოლოოდ, ჩვენმა კვლევა-ძიებამ ასეთი სახე მიიღო:

,,…სუფრას მოუსხდნენ, დაუტრიალდნენ, პური გატეხეს და, როცა თითო ჭიქა საფერავის წვენიც დააყოლეს, სადღაციდან შეუმჩნევლად მობრუნდა სიყვარული და ბიჭების პატარა გულები სასიამოვნოდ გაათბო. უყვარდათ დედა, უყვარდათ ერთმანეთი და ის მეტყევე, რომელმაც ისე ლაზათიანად გამოისტუმრა. უყვარდათ ის ტყე და ის გზაც, რომელმაც სულ ცოტა ხნის წინათ თითქმის ცრემლები მოაწურინეს თვალებიდან. უყვარდათ ყველაფერი, რაც მათ ირგვლივ იყო.“ (რ.ინანიშვილი, ,,შეშაზე“)

ეს დასასრული განწყობასავითა. სადაც არ უნდა წახვიდე, სულ ასეთ დასასრულს მიადგები, სანამ გაქვს უკან დასაბრუნებელი გზა და გყავს ადამიანები, რომლებთანაც შეგიძლია დაბრუნდეო, – დაასკვნეს ,,წერტილებზე მონადირეებმა“.

,,…მამაკაცური, დიდი ნაბიჯებით მიდიოდა პატარა, შავგვრემანი ბიჭი, რომელსაც მაგრად ჩაებღუჯა ხელში თუნუქის მრგვალი ნაჭერი…“ (ა. სულაკაური, ,,ბიჭი და ძაღლი“)

ჯგუფი, რომელმაც ეს დასასრული ,,აღმოაჩინა“, გულაჩუყებული ამტკიცებდა, რომ ზემოაღნიშნულ ნაწყვეტში დასასრული და დასაწყისი ერთსა და იმავე წერტილში დგანან და უფრო დიდი ბრძოლა დამარცხების შემდეგ იწყება.

,,ვეფხისტყაოსნის“ შესწავლილ ამონარიდებში თავჩარგული მოსწავლეები კი  ირწმუნებოდნენ, ამაზე დიდი დასასრული რაღა გინდა, იჯდე დევივით ვაჟკაცი წყლის პირას და შენს ბედს ტიროდე სრულიად უიმედოდ დარჩენილიო. თუმცა ეს სამწერტილად ქცეული დასასრული ახალი თავგდასავლის დასაწყისი რომ იყო, ეგ თავისთავად იცოდნენ.

შემდეგ შეხვედრაზე მოსწავლეებს უცნობი მხატვრული ტექსტების (,,უკანასკნელი ფოთოლი“(ო.ჰენრი), ,,თავსაფრიანი დედაკაცი“ (ნ.ლორთქიფანიძე), ,,თევზის წერილები“ (გ. ჩოხელი) და სხვ.)  დასასრულები წავუკითხე და ვთხოვე, რომელიმე მათგანისთვის სავარაუდო დასაწყისი მიესადაგებინათ. ალბათ ცნობისმოყვარეობა არ მოასვენებთ და არდადეგებზე თავიანთ ვარაუდს აუცილებლად გადაამოწმებენ. თუმცა ეს უკვე სხვა ამბავია, ამას დასაწყისში გიამბობთ. მანამდე კი ყველას ბედნიერ დასასრულს გისურვებთ!

ყველა მოსწავლეს აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება. ამ უფლების უზრუნველსაყოფად, მინიმუმ, საჭიროა:

არ დავუშვათ ძალადობა

ძალადობა მრავალფეროვანია – ფიზიკური, ფსიქოლოგიური.

ბავშვის უფლებათა კონვენციის თანახმად, არც ერთმა ბავშვმა არ უნდა განიცადოს ღირსების შემლახველი მოპყრობა ან დასჯა. დისციპლინური ღონისძიებები სკოლაში უნდა განხორციელდეს იმგვარად, რომ არ შეილახოს ბავშვის ღირსება. ბავშვს აქვს უფლება, გამოთქვას აზრი თავისუფლად და ზრდასრულმა ადამიანებმა ყურადღებით უნდა მოუსმინონ მას. ადამიანის ღირსება ხელშეუვალია.

ჩვენ ვძალადობთ ბავშვზე, როცა მას ვარწმუნებთ, რომ არ შესწევს უნარი, დაძლიოს გამოწვევები, როცა ვუქმნით პირობებს დემოტივაციისთვის, როცა ზედმეტ მოთხოვნებს ვუყენებთ, რომელთა დაძლევაც მას ობიექტურად არ შეუძლია და როცა ვაიძულებთ, საკუთარი თავის რწმენა ეჭვქვეშ დააყენოს. ეს აზიანებს ბავშვს. ასეთი გარემო და პრაქტიკა იწვევს სკოლის ‘დაავადმყოფებას.

დავსვათ კითხვები – სკოლაში მხოლოდ ბავშვები ძალადობენ ერთმანეთზე? მასწავლებლებიც ხომ არ ძალადობენ ბავშვებზე?

როცა სკოლაში ძალადობაზე ჩამოვარდება საუბარი, როგორც წესი, გვახსენდება, როგორ ძალადობს ერთი მოსწავლე მეორეზე ან როგორ ჩაგრავს მოსწავლეთა ერთი ჯგუფი მეორეს.

მაგრამ, სამწუხაროდ, მოსწავლეზე მასწავლებელიც ძალადობს – სიტყვით, უხეში მიმართვით. ფიზიკური ძალადობის შემთხვევებიც გვაქვს.

არ დავამციროთ მოსწავლე, ავი სიტყვით არ დავაზიანოთ მისი ფსიქიკა.

ბავშვს თვითშეფასება უქვეითდება ან საერთოდ ეკარგება საკუთარი თავის რწმენა, როცა მასწავლებელი მას შეურაცხყოფას აყენებს, აკნინებს და ამცირებს. ბავშვი არ უნდა გახდეს ძალადობრივი პედაგოგიკის მსხვერპლი, რაც შემარცხვენელი, დამამცირებელი ლექსიკით გამოიხატება. ბავშვის მიმართ გამოყენებული დამამცირებელი ლექსიკა საწამლავია და ფსიქოლოგიურ ტრამვას აყენებს მას. ავი სიტყვით, დაცინვით შესაძლოა ბავშვს გაუქროთ თვითშეფასება, სწავლის ხალისი, მასწავლებელთან ურთიერთობის სურვილი, შემართება.

ვაღიაროთ მოსწავლე და დავინახოთ მისი წარმატება.

მასწავლებლის “კეთილი სიტყვა” მოსწავლეს აგრძნობინებს, რომ სწავლაში წინსვლა აქვს და სასწავლო პროცესში აღქმულია როგორც პიროვნება. როცა მასწავლებელი მოსწავლეს პოზიტიურად ხედავს, აძლიერებს მის რწმენას საკუთარი თავის მიმართ. თავდაჯერება კი სასწავლო პროცესში წარმატების წინაპირობაა. მასწავლებელმა მოსწავლე უნდა აღიაროს, აღიქვას არა მხოლოდ როგორც ბავშვი, მოსწავლე, არამედ როგორც სრულყოფილი პიროვნება. მასწავლებლის გამამხნევებელი სიტყვები მოსწავლეს ფრთებს შეასხამს. მოსწავლის აღიარებას ხანგრძლივი პოზიტიური ეფექტი აქვს. ყველა კარგად სწავლობს იმ მასწავლებელთან, რომელიც მოსწავლეებს სიტყვებით და ქცევით აძლიერებს. მასწავლებლის დანიშნულებაა, მოსწავლეებს წარმატების მიღწევაში დაეხმაროს – ყველას, „სუსტებსაც“ კი, მათი ინდივიდუალური საჭიროებების შესაბამისად.

მოსწავლის ან მშობლის პროტესტს შევხედოთ როგორც საკუთარი თავის განვითარების და სასწავლო პროცესის დახვეწის შანსს

წუწუნი სკოლის ადმინისტრაციისა თუ მასწავლებლების მიერ დაშვებულ შეცდომებზე ხშირია, ფორმალური გასაჩივრების რაოდენობა კი – 0-თან ახლოს. ჩვენ ნაკლებად ვიყენებთ ფორმალური გასაჩივრების შესაძლებლობებს, რაც აფერხებს განვითარებას, აჭიანურებს ცვლილებებს. კრიტიკა განვითარების საფუძველია.

რაც უფრო აქტიურია მოსწავლე და მისი მშობელი, მით უკეთესი სკოლისა და მასწავლებლისთვის. დაუშვებელია, კრიტიკის ავტორი “ამოვიჩემოთ” და შური ვიძიოთ მასზე. ნუ შეაშინებთ, დაეხმარეთ.

მოსწავლემ აღიაროს მასწავლებელი

მოსწავლეებს არ მოსწონთ მასწავლებელი, რომელიც მათ, ნაცვლად დახმარებისა, ცხოვრებას ურთულებს. არ მოსწონთ მასწავლებელი, რომელიც მთელი კლასის წინაშე წარმოაჩენს მოსწავლის „შეცდომებს“; არ მოსწონთ მასწავლებელი, რომლის გაკვეთილზეც შეიძლება მოსწავლე მთელი კლასის დასაცინი გახდეს. ასეთი მასწავლებელი ვერ მოიპოვებს მოსწავლეთა პატივისცემას.

არ მოსწონთ მასწავლებელი, რომელიც ბავშვს აშინებს – კლასის წინაშე გამოძახებით; დაუგეგმავი გამოცდებით, დაუგეგმავი ტესტებით. არც ის მასწავლებელი მოსწონთ, რომელიც ხაზს უსვამს ბავშვის შეცდომებს და ვერ ხედავს მის წარმატებებს.

როგორი უნდა იყოს გაკვეთილი? დავალებები? გამოცდები? მასწავლებლები ხშირად არც კი უშვებენ შესაძლებლობას, ეს საკითხები მოსწავლეებთან შეათანხმონ. გაზიარებულ გადაწყვეტილებებს წარმატებით რეალიზების უფრო მეტი შანსი აქვს, ვიდრე ცალმხრივად მიღებულს.

არ შეიძლება, ძირითადი სასწავლო მეთოდი იყოს დაშინება: გამოცდებით, ცუდი ნიშნებით, სკოლიდან გაგდებით, უმაღლეს სასწავლებელში ვერჩაბარებით და ა.შ. დაშინება ფსიქოლოგიური ძალადობაა.

მზად ვიყოთ დახმარებისთვის

მეგობრული დამოკიდებულება და „ადამიანური ურთიერთობა“ მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის ხელს უწყობს საგნის შესწავლას. უფრო სწორად, წარმატების საფუძველია. ასეთი ურთიერთობა ამყარებს მოსწავლეებში სწავლის სურვილს და მოსწავლე გაწეული ძალისხმევით კმაყოფილი რჩება.

გაკვეთილი მხოლოდ სასწავლო მასალის შინაარსით კი არ განისაზღვრება, არამედ უფრო მეტად პედაგოგის მიდგომით. მოსწავლეები უფრო აქტიურდებიან, როცა ხედავენ, რომ პედაგოგს თავად აქვს ინტერესი საგნის მიმართ. თუ მასწავლებელში დაინახეს საგნის მიმართ ინტერესი და აღტაცება, მას სრულიად ბუნებრივად, დაძალების გარეშე აღიარებენ ავტორიტეტად.

მოსწავლეთა მიერ მასწავლებლის აღიარება და მისდამი პატივისცემა ემყარება ორ ფაქტორს: მასწავლებლის ადამიანურ ღირებულებებს და ინტელექტუალურ შესაძლებლობებს. მასწავლებლის ავტორიტეტი მყარდება ენთუზიაზმით და ცოცხლად ჩატარებული გაკვეთილებით და მორალურად სწორი, სამართლიანი მაგალითების მიცემით.

ეთიკის პრინციპებისა და სასკოლო წესების დაცვა

სასწავლო პროცესში ეთიკის პრინციპებისა და ნორმების დაცვა მიანიშნებს, რომ ამ პროცესში გააზრებულია და გაზიარებულია ადამიანის ღირსება როგორც უზენაესი კონსტიტუციური ღირებულება. მოსწავლის, მისი მშობლებისა და კოლეგების ლანძღვა არაეთიკურია. განსხვავებები, მათი აღმოჩენა, გაზიარება და მიღება მასწავლებლის სიძლიერეა.

ეთიკის პრინციპების დაცვა გულისხმობს, რომ სკოლაში მოსწავლეებს არ დასცინიან, არ არცხვენენ, საჯაროდ არ აკრიტიკებენ, დისციპლინურ სანქციას სხვების დასანახად არ აკისრებენ. მასწავლებლები მოსწავლეთა შეცდომებს საჯაროდ არ განიხილავენ, გულისხმიერად ასწორებენ მათ და მოსწავლის შრომას არ აუფასურებენ. შეცდომებისადმი მეგობრული დამოკიდებულება და მიმღებლობა გაკვეთილის მთავარი პრინციპია: შეცდომებზე უნდა ვისწავლოთ და არა გავილანძღოთ და გავსამართლდეთ მათ გამო. ტაქტიანი მასწავლებლები მოსწავლის სულიერ თუ ფიზიკურ სისუსტეებს არ წარმოაჩენენ, არ თრგუნავენ მოსწავლეებს ირონიით ან სალანძღავი სიტყვებით, დამამცირებელი მეტსახელებით, იარლიყების მიკერებით.

მასწავლებელი, რომელიც ყოველთვის თავაზიანად და ეთიკის ნორმების დაცვით მიმართავს ბავშვს, მაგალითია მოსწავლისთვის.

მოსწავლეებში შიშის შემცირება

გადამეტებული შიშის გამო მოსწავლე ნაკლებად გონიერია, ავად არის, არაკონცენტრირებულია, კონფორმისტულია და ხმას არ იღებს. ამიტომ კარგი მასწავლებელი მოსწავლეს უნდა დაეხმაროს საგამოცდო შიშის დაძლევაში. კარგი იქნება, თუ მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად განიხილავს, რა თემატიკას უნდა ეხებოდეს საგამოცდო საკითხები, მისცემს მათ საკმარის დროს მოსამზადებლად, შანსს, გავიდნენ ტესტ-გამოცდაზე [გამოცდის სიმულაცია], გამოიყენონ დამხმარე მასალა. გამოცდის შემდეგ კი მასწავლებელმა დროულად უნდა გაასწოროს ნაშრომები და ეთიკის ნორმების დაცვით ინდივიდუალურად მიაწოდოს ყველა მოსწავლეს ინფორმაცია მათი წარმატებებისა თუ დროებითი წარუმატებლობის შესახებ.

არ აიძულოთ მოსწავლე, გამოცდაზე დაშვებული შეცდომა და წარუმატებლობა მთელი ცხოვრება დაიმახსოვროს.

ჰუმანური სკოლა, რადგან ჰუმანური სკოლა ყველაზე წარმატებული სკოლაა

დემოტივაციის გამომწვევი გამოცდილებები – ზედმეტი მოთხოვნების წაყენება, პიროვნული გაუფასურება, „მხედველობიდან გამორჩენა“, იგნორირება, წარუმატებლობასთან ასოცირება – ზღუდავს ბავშვის პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებას და, ზოგიერთ შემთხვევაში, ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლებასაც კი.

არაკვალიფიციურად წარმართული სასწავლო პროცესი მოსწავლეს უკარგავს სწავლის ხალისს და კითხვების დასმის სურვილს, ნდობას მასწავლებლის და საკუთარი თავის მიმართ, ფიქრისა და აღმოჩენის ხალისს, საკუთარი თავის შეფასების უნარს. არაჰუმანური მოპყრობით მოსწავლეს ვართმევთ წარმატების იმედს.

ჰუმანური სკოლა ყველაზე წარმატებული სკოლაა, გაკვეთილზე მეტი ჰუმანურობა აძლიერებს სწავლის უნარს და ზრდის წარმატების შანსს.

მშობლების, სკოლის ადმინისტრაციისა და მასწავლებლების ჩარევა მოსწავლეთა დასაცავად, თუმცა სწორი მეთოდებით

მშობლებმა, მასწავლებლებმა, სკოლის ადმინისტრაციამ მუდმივად უნდა აკონტროლონ სასწავლო პროცესი, ხარვეზის აღმოჩენის შემთხვევაში ერთმანეთს მიუთითონ და სთხოვონ სასწავლო პროცესის გაუმჯობესება. ასეთი მიდგომა ეხმარება იმ მასწავლებელსაც, რომელიც ბოროტად იყენებს თავის უფლებამოსილებას. ის დაფიქრდება, ეცდება, გამოასწოროს ხარვეზი. დამკვიდრებული მიდგომა: თუ გავასაჩივრე, ბავშვს დამიჩაგრავენ – არასწორია, რადგან მშობელი ამ მიდგომით აძლიერებს და ახანგრძლივებს სასწავლო პროცესში არსებულ პრობლემებს. ბავშვები კი უფრო მეტად იჩაგრებიან, როცა მათი მშობლები და მასწავლებლები უკანონობის წინააღმდეგ ხმას არ იღებენ. როცა მშობლები აღმოაჩენენ არასწორ მიდგომას სასწავლო პროცესში, ამ პროცესის გამოსწორების პასუხისმგებლობა მათზეც გადადის.

უფლებების დარღვევას ხშირად დუმილით ვეგებებით და ვცდილობთ არ გავახმაუროთ. ასეთი დამოკიდებულება აფერხებს მასწავლებლის პროფესიის განვითარებას. ეს ფიქრის და მსჯელობის შეზღუდვის გზაა. ამას “ნორმალური ცხოვრების პათოლოგია” ჰქვია.

კანადის პატარა ქალაქის სკოლა: რას წერს კანადელი მოსწავლე პროვინციული სკოლის ცხოვრებაზე

უინძორის უნივერსიტეტის (ონტარიო, კანადა) ინგლისური ენის ფაკულტეტის სტუდენტი და ბლოგერი მეგან ვანდერცვარტი გვიზიარებს თავის გამოცდილებას კანადის პროვინციულ სკოლაში სწავლის შესახებ.

მე კანადის პატარა ქალაქში დავიბადე, რომლის მოსახლეობაც 500 ადამიანს შეადგენდა. სკოლაშიც პატარა ქალაქში დავიწყე სიარული, რომელიც ჩვენი ქალაქის მახლობლად მდებარეობდა. იმ ქალაქში უკვე 5.000 მცხოვრები იყო და ჩვენს სკოლას დაახლოებით 1.200 მოსწავლის მიღება შეეძლო, თუმცა მოსწავლეთა რაოდენობა 800-ს არ აღემატებოდა, თანაც ამ რაოდენობის მეოთხედიც კი იშვიათად გამოჩნდებოდა ხოლმე გაკვეთილებზე.

ჩვენი სკოლა საკმაოდ დიდ ტერიტორიას ემსახურებოდა და ძირითადად სასოფლო-სამეურნეო, ფერმერული რეგიონის ბავშვებს ასწავლიდა.

როგორც პროვინციაში ხდება ხოლმე, ქალაქის მცხოვრებთა უმეტესობას იგივე სკოლა ჰქონდა დამთავრებული, რომელზეც გიყვებით. შემდეგ მათ ეყოლათ შვილები, რომლებიც იმავე სკოლაში შეიყვანეს… ქალაქის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი არასდროს წასულა სხვაგან; ყოველ შემთხვევაში, თუ სადმე წასულან – არც ისე შორს.

ჩემი მშობლებიც, ჩემი კლასელების მშობლების მსგავსად, ზემოხსენებულ სკოლაში დადიოდნენ. იმ დროს, მათი მონათხრობის მიხედვით, სკოლაში ათასზე მეტი მოსწავლე იყო, რისი წარმოდგენაც, მართალი გითხრათ, გამიჭირდა. ყოველთვის მეგონა, ის რვაასი ბავშვიც კი ბევრი იყო ჩვენი სკოლისთვის.

გულახდილად გეტყვით, რომ ჩვენი სკოლა არასდროს მიყვარდა. არა, არ იფიქროთ, რომ იქ რაიმე საშინელება ხდებოდა (როგორც ეს ამერიკულ საშინელებათა ფილმებშია, ან ვინმე მჩაგრავდა… თანაც ყოველთვის კარგი ნიშნები მქონდა.

ასეთ პატარა სკოლაში სწავლას ყოველთვის თან ახლავს გარკვეული სახის შეზღუდვები. მეცხრე თუ მეათე კლასში უკვე ყველა ყველას იცნობდა. ყველამ იცოდა, ვინ ვინ იყო და ვისთან მეგობრობდა. როგორც წესი, სამეგობრო ჯგუფები, რომლებიც მეცხრე კლასში ყალიბდებოდა, ასევე რჩებოდა სწავლის დამთავრებამდე (აშშ-სა და კანადაში დამამთავრებელი (მე-9-12) კლასები, ე.წ. ჰაი-სქული, ფაქტობრივად ახალი სასკოლო ჯგუფია, რომელშიც სხვადასხვა მიდლ-სქულიდან (მე-5-8 კლასები) გადმოსული ბავშვები ერთიანდებიან, – ლ.ა). ამ წლებში, განსაკუთრებით კი მე-12 კლასში, შესანიშნავი მეგობრები გავიჩინე.

პროვინციული ცხოვრებისა და ქალაქის ფერმერული თემის გამო ყოველთვის ისეთი გრძნობა მქონდა, რომ ამ ჯგუფებს არ ვეკუთვნოდი. არ ვიყავი ფერმერთა ოჯახიდან, არ ვირიცხებოდი სპორტულ ჯგუფში და არ ვაპირებდი სამომავლოდ ამ პატარა ქალაქში დარჩენას. მეჩვენებოდა, თითქოს ყველას ჩემს გარშემო ძალიან ვიწრო თვალსაწიერი ჰქონდა. მეგონა, მათზე მოწიფული და მოზრდილი ვიყავი. ფაქტობრივად არასდროს ვყოფილვარ ამ პატარა ქალაქის ცხოვრებისეული დრამის მონაწილე; არასოდეს მიგრძნია, რომ ჩემს კლასელებთან ერთად გავდიოდი ჩვენს სასკოლო ცხოვრებას…

პატარა სკოლის კიდევ ერთი უარყოფითი მხარე ის გახლდათ, რომ აქ ჭორები ძალიან სწრაფად ვრცელდებოდა. თუ რომელიმე დილას სკოლაში (ან ქალაქში) რაიმე მოხდებოდა, სადილზე ამ ფაქტის შესახებ უკვე მთელი ქალაქი ლაპარაკობდა. ყველამ ყველაზე ყველაფერი იცოდა – ეს ასეთი ქალაქების ცხოვრებისეული დრამის შემადგენელი ნაწილი გახლავთ… სასკოლო ცხოვრების სპექტაკლის სიუჟეტები ერთფეროვანი იყო: შეყვარებულის ღალატი, საუკეთესო მეგობრებზე ჭორაობა… ყველამ იცოდა თქვენი ცხოვრების სპექტაკლის სცენარი და ყველა ფიქრობდა, რომ მასაც აუცილებლად უნდა ჰქონოდა ამ სპექტაკლში რაიმე როლი…

პატარა სკოლებისთვის (როგორც ალბათ, უფრო მოზრდილი სკოლებისთვისაც) დამახასიათებელი გახლდათ ყოველდღიურობა, ყოველი დღის განმეორებადობა. ჩემი დღე, მეტ-ნაკლებად, ასეთი იყო: დილით ადგომა, სასკოლო ავტობუსით მგზავრობა, ორი გაკვეთილი, ლანჩი სასადილოში, კიდევ ორი გაკვეთილი და ბოლოს ავტობუსით სახლში წასვლა. დიახ, ეს იყო ის თარგი, რომელშიც ყველა მოსწავლე ხვდებოდა სწავლის წლებში. თითქმის არასოდეს მომხდარა რამე საინტერესო და მოწყენილობა ჩვენი ცხოვრების აუცილებელი ნაწილი გახლდათ. თვით ის დრამაც კი, რომელზეც ზემოთ გესაუბრეთ, ხანდახან სანატრელი გვქონდა.

ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი, რომლის გამოც სკოლის დამათავრებელი კლასები არ მიყვარდა, ალბათ ის იყო, რომ არასდროს მიგრძნია, ვინ ვიყავი სინამდვილეში. ჩემ გარშემო ყველა ყველას განსჯიდა და აკრიტიკებდა. ასევე ვერ შევიყვარე მასწავლებლები, რომლებიც მბრძანებლებივით გვექცეოდნენ. მოსწავლეებს არ გვქონდა არანაირი თავისუფლება, რადგან მასწავლებელებს ჩვენთან ურთიერთობისას მშობლების სამოსელი ჰქონდათ მორგებული.

იმ ოთხი წლიდან, რომლებიც ჩვენი ქალაქის სკოლაში გავატარე, საუკეთესო გახლდათ მე-12 წელი. მიუხედავად ჩვენი ქალაქის ამბებისა, დრამებისა და „მბრძანებელი“ მასწავლებლებისა, მყავდა საუკეთესო მეგობრები, როგორიც კი გოგომ შეიძლება ინატროს. სკოლის შემდეგ თავისუფლად შემეძლო მანქანის ტარება, სულ მალე უნდა გამართულიყო გამოსაშვები საღამო და უნდა ითქვას, რომ ჩვენ ვიყავით სკოლის მთავარი „გოგონები“. სულმოუთქმელად ველოდებოდი მეჯლის. ხშირად გაიგონებთ, როგორ ამბობს ხალხი: „ეს დღეები მალე მოგენატრება“, – მაგრამ, გულახდილად რომ გითხრათ, მე ასე არ ვფიქრობ. უკვე მეორე წელი გავიდა და სკოლის წლები ჯერ არ მომნატრებია.

გარდა ჩემი სამი  საუკეთესო მეგობრისა, სკოლიდან აღარავისთან მაქვს კონტაქტი და ეს ჯერჯერობით არ მაწუხებს. რა თქმა უნდა, სკოლიდან ბევრი სახალისო და კეთილად მოსაგონარი რამ მახსოვს და დიახ, ხანდახან მინდა, სკოლის მეგობრები ყოველდღე მხვდებოდნენ. თუმცა ახალ გარემოში ახალი მოგონებები ჩნდება, ხვდები ახალ ადამიანებს და ახალ ცხოვრებას მიუყვები, ახალი სიმაღლეებისკენ ვისწრაფვი. როდესაც ძველი მეგობრები ვიკრიბებით, ეს ყოველთვის განსაკუთრებული ამბავია! რაც მთავარია, დღეს მე უკვე ვიცი, რომ დავასრულე ჩემი ცხოვრების ის ნაწილი, რომელიც წარსულში დარჩა და მჯერა, რომ ეს ახალი ნაწილი უკეთესია.

თარგმნა ლევან ალფაიძემ

კლასის დამრიგებლის მოვალეობებში მოსწავლეებთან მუშაობის პარალელურად მშობლებთან მუშაობაც შედის. ფაქტობრივად, სკოლასა და ოჯახს შორის კომუნიკაციას დამრიგებელი წარმართავს. მშობელთა კრება ამ კომუნიკაციის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტია.

კლასის დამრიგებელთა დიდი ნაწილი საუბრობს კრებებზე მშობელთა დასწრების დაბალ დონეზე, დაბალ ჩართულობაზე. რა ხერხებითა და მეთოდებით შეიძლება ამ შეხვედრების ისე წარმართვა, რომ მშობლის როლი გააქტიურდეს? მოსწავლეთა გაკვეთილზე გააქტიურებისკენ მიმართული სტრატეგია, მასწავლებლის გადანაცვლება დომინანტის როლიდან ფასილიტატორის როლში, ამ სიტუაციაშიც იძენს აქტუალურობას.

თანმიმდევრულად გავიხსენოთ მშობელთა კრების სიტუაცია.

მშობელთა კრებას უპირატესად საინფორმაციო ამოცანა აქვს და დამრიგებელიც ძირითადად ინფორმატორის როლშია. ეს თითქოს ნაცნობი როლია მისთვის, მაგრამ მხოლოდ ერთი შეხედვით; სწავლება და ინფორმირება განსხვავებული ამოცანებია და სხვადასხვა მეთოდების გამოყენებას გულისხმობს. ზოგჯერ პედაგოგი თავადაც ვერ ამჩნევს, ისე ცვლის კრებაზე მიდგომას და ზრდასრული ადამიანებისთვის ინფორმაციის მიწოდების ნაცვლად იწყებს მათზე ზემოქმედებას ინფორმაციის საშუალებით ანუ სწავლებას, დარიგებას, დამოძღვრას.

შედეგად, ნაცვლად იმისა, რომ მიიღოს და გაიაზროს ინფორმაცია, განურჩევლად მისი შინაარსისა, მსმენელი განეწყობა გზავნილის მიღების წინააღმდეგ. მშობელთა კრებაზე მასწავლებელი უმჯობესია დარჩეს კრების წამყვანის – ფასილიტატორის როლში.

მარტივად რომ ვთქვათ, ფასილიტატორი აიოლებს ადამიანებს შორის ურთიერთობას და უზრუნველყოფს შეხვედრის წარმართვას ისე, რომ მონაწილეები არ გასცდნენ განსახილველ შინაარსს და მივიდნენ დისკუსიის ამოცანის გადაწყვეტამდე. დამრიგებელ-ფასილიტატორი მშობელთა კრებაზე უზრუნველყოფს დამსწრეთა ურთიერთობას, თანამშრომლობას; ცდილობს, დისკუსია იყოს პროდუქტიული და დასმული საკითხის გადაწყვეტაზე ორიენტირებული. ფასილიტატორის როლში ყოფნისას პედაგოგი თავის პოზიციას კი არ გამოხატავს, არამედ უზრუნველყოფს იმ შინაარსის ჩამოყალიბება-განვითარებას, რომელიც მონაწილეებისგან წამოვიდა.

ადრე ასეთი მიდგომა უცნაურად მოგვეჩვენებოდა. ახლა მისი საჭიროება სულ უფრო ხშირად იჩენს თავს, რადგან მშობლებს აქვთ პრეტენზია (სამართლებრივ საფუძველზე დამყარებული), გავლენა მოახდინონ იმ სკოლის საგანმანათლებლო და სააღმზრდელო პროცესზე, რომელშიც მათი შვილები სწავლობენ, იზრდებიან, ვითარდებიან; ამიტომაც მათი აზრის მოსმენა მისი გათვალისწინების წინაპირობაა.

როგორია ფსიქოლოგთა რეკომენდაციები ინფორმატორისა და ფასილიტატორის როლის გასათავისებლად?

ნებისმიერი ინფორმატორის მთავარი ამოცანაა, მოიქცეს ისე, რომ მოუსმინონ, რაც ნიშნავს, მოისმინონ და გაიგონ ზუსტად ის, რისი თქმაც მას ჰქონდა განზრახული, ანუ შედგეს ეფექტური კომუნიკაცია. ამ ამოცანის გადაწყვეტისკენ უნდა იყოს მიმართული ყველა მცდელობა.

რამდენიმე რჩევა:

• უდიდესი მნიშვნელობა აქვს საუბრის დაწყებას – ის უნდა იყოს მოკლე, ეფექტური, ზუსტი შინაარსით.
• მოიფიქრეთ და დაწერეთ მიმართვის პირველი სამი წინადადება; ისინი წარმოთქვით მაქსიმალურად მშვიდად და ზუსტად, მიუხედავად თქვენი შესაძლო მღელვარებისა.
• თუ ეს პირველი შეხვედრაა, წარადგინეთ თავი – მოკლედ, მაგრამ თქვენი სტატუსისა და როლის იმ მხარეების გამოკვეთით, რომლებიც მშობლების თვალში თქვენს ავტორიტეტსა და კომპეტენტურობას წარმოაჩენს.

• არ დაიწყოთ მობოდიშებით, მაშინაც კი, თუ კრების დაწყება დაგვიანდა რაიმე შეფერხების ან გაუგებრობის გამო. მხოლოდ აღნიშნეთ, რომ კრება ისე არ დაიწყო, როგორც დაგეგმილი გქონდათ. ბოდიში უმალვე გადაგიყვანთ „დაბალ“ პოზიციაში და მსმენელთა თვალში თქვენი ინფორმაციის მნიშვნელოვნებას შეამცირებს.
• აჯობებს, საუბარი დაიწყოთ, როცა ყველა გაჩუმდება. იპოვეთ ხერხი, რომ მათი ყურადღება მიიპყროთ. სასურველია, ეს მოახერხოთ ორიგინალურად, ისე, რომ თქვენი მეთოდი მშობლებს გაკვეთილს არ აგონებდეთ. მაგალითად, თავდაჯერებულად წამოდექით, გადადგით ყვავილებიანი ლარნაკი მაგიდის ბოლოში და დაიწყეთ.
• საუბარი დაიწყეთ მშობელთა კრების ლოგიკური ეტაპების წარდგენით: „თავდაპირველად ჩვენ…“, ,,შემდეგ ჩვენ განვიხილავთ…“, ,,და ბოლოს, ჩვენ მოგიწევს…“ შეთანხმდით კითხვებისა და რეპლიკების გახმოვანების ფორმატზე, შეგიძლიათ უთხრათ, რომ კითხვების დასმა ინფორმაციის გაცნობისთანავე აჯობებს ან პირიქით, სთხოვოთ, ბოლომდე მოისმინონ ინფორმაცია და შემდეგ დასვან კითხვები, ან შესთავაზოთ, გზადაგზა დასმულ კითხვებს ჩაინიშნავთ და ბოლოს უპასუხებთ.
• კარგი იქნება, თუ საორგანიზაციო საკითხების გაცნობის პროცესშივე მოახერხებთ შეცვალოთ დამსწრეთა პოზიცია და ისინი უფრო ჩართულები და მოტივირებულები გახადოთ. ამისთვის გააცანით რამე ახალი საკლასო თუ სასკოლო სიტუაცია, უამბეთ ბავშვების რამე სახალისო ან საინტერესო საქციელზე.
• თუ მშობლები არ იცნობენ ერთმანეთს, აუცილებლად წარადგინეთ ისინი ან თავად მიეცით წარდგენის საშუალება.

რაც შეეხება ინფორმაციის მიწოდებას

ნებისმიერი პრეზენტაციისთვის რეკომენდებული სქემა: მოუყევით მსმენელებს იმის შესახებ, რაზეც აპირებთ საუბარს, ესაუბრეთ მათ და ბოლოს უამბეთ იმაზე, რაზეც უკვე ესაუბრეთ – ამომწურავად ასახავს ინფორმაციის გადაცემის ეფექტურ მიდგომას. გაიაზრეთ ეს სქემა და მიჰყევით მას.

სად და როგორ ჯობია დგომა? თუ კლასი დიდი არ არის და არც მსმენელია მრავალრიცხოვანი, აჯობებს, მშობლები წრიულად განლაგებულ მერხებთან ისხდნენ და თქვენც ჩამოჯდეთ ან მასწავლებლის მაგიდის გვერდით დადგეთ. სასურველი არ არის მაგიდის უკან დგომა, რადგან, ფსიქოლოგების აზრით, მასწავლებლის მაგიდა პედაგოგშიც და მშობლებშიც (ისინიც ყოფილი მოსწავლეები არიან) ელვისებურად აცოცხლებს კონკრეტულ ასოციაციებსა და სტერეოტიპებს, რაც ამ ვითარებაში არ გამოგადგებათ. თუ საკლასო ოთახი დიდია, ფეხზე დგომა მოგიწევთ. დროდადრო შეგიძლიათ გადაადგილდეთ. თუ საუბრობთ ინფორმაციის საკვანძო მომენტზე, წაიწიეთ წინ, მსმენელისაკენ; შეჯამებისას ადროვეთ მსმენელებს, გაიაზრონ საკითხი. ამ დროს დაფასთან გაჩერება აჯობებს.

შეუსაბამეთ ხმა შეტყობინების მნიშვნელოვნებას; ყურადღება მიაქციეთ პაუზებს: ისინი აუცილებელია. გახსოვდეთ, რომ თქვენ ჰიპერაქტიურ ბავშვებს კი არ ესაუბრებით, არამედ ზრდასრულ ადამიანებს. მათ სჭირდებათ დაფიქრება, დაფიქრება კი ყველაზე უკეთ პაუზის, სიჩუმის დროს შეიძლება.

ყურადღება მიაქციეთ არავერბალურ ინფორმაციას, რომლის ტრანსლირებასაც თქვენ, ნებით თუ უნებლიეთ, ახდენთ დგომის მანერის, ჟესტებისა და მიმიკის საშუალებით. ყოველივე ეს უნდა შეესაბამებოდეს/ამყარებდეს ვერბალურად გადაცემული ინფორმაციის შინაარსს და დროულად ენაცვლებოდეს მას.

თავს ნება არ მისცეთ, საუბრის დროს დეტალებმა გაგიტაცოთ და თემიდან გადაუხვიოთ. ზუსტად განსაზღვრეთ თემა და იტრიალეთ მის ჩარჩოში.

და კიდევ: მშობლები უნდა დარწმუნდნენ, რომ ასეთ შეხვედრებს აზრი აქვს, ისინი ოპერატიულად წარიმართება და კონკრეტული შედეგით სრულდება. სწორედ ამიტომ ინფორმაცია უნდა მიაწოდოთ მოზომილად, თანმიმდევრულად და ზუსტად.

მას შემდეგ, რაც აუცილებელ ინფორმაცია მიწოდებულია, შეიძლება მის განხილვასა და გადაწყვეტილების მიღებაზე გადასვლა. ეცადეთ, კრებაზე მიიღოთ კონკრეტული გადაწყვეტილებები და მომავალ შეხვედრაზე არ დაგავიწყდეთ წინა გადაწყვეტილების შედეგების შეხსენება.

განსაკუთრებულად იზრუნეთ მშობლებისთვის თანაბარი პირობების შექმნაზე, რაც ყველაზე უკეთ მერხებისა და სკამების წრიული განლაგებისას მიიღწევა, რათა ყველა დამსწრე კარგად ხედავდეს და უსმენდეს ერთმანეთს.

ვასწავლოთ მოთმინება

ბავშვებს, რომლებიც ძნელად მართავენ თავიანთ ქცევას, აქვთ აკადემიური ჩამორჩენაც. თუ ისინი დროის უმეტეს ნაწილს უარყოფითი ქცევითი შაბლონებით გაატარებენ, ეს შაბლონები მათში განმტკიცდება და წლობით გაჰყვებათ, დარგან ისინი ემოციებით არიან შეპირობებულნი. ხოლო თუ მათი ქცევის სიღრმეებს არავინ გამოიკვლევს, ვერც ვერავინ დაეხმარება ემოციების მართვაში. შედეგად მივიღებთ ბავშვებს, რომლებიც თვითიარაღდებიან და უარყოფითი ქცევა უძლიერდებათ.

ამდენად, ემოციების სწავლება უმნიშვნელოვანესი და ბაზისური საკითხია, რომლის გასაღები მხოლოდ და მხოლოდ მოთმინებაა. საჭირო იქნება დრო რეორიენტირებისთვის/კვლავგანსაზღვრისთვის, მაგრამ კარგი სიახლე ისაა, რომ ტვინი ამუშავდება, ახალი ნეირონული ბილიკები გაიკვალება დროსა და მუდმივობასთან ერთად.

დააყენეთ მაღვიძარა დილით!

წყარო: TeachEmotionalRegulation.Com/

დაიწყეთ სასკოლო დღე მოსწავლეებთან შემდეგი შეკითხვებით:

• რა გაბეზრებთ თავს?
• როგორ გაართვით თავი დავალებას?
• რა მიირთვით საუზმეზე?
• ვინმეს ხომ არ უჩხუბია თავის ძმასთან ან დასთან /ოჯახის სხვა წევრთან?

ამგვარი შეკითხვების აზრი ისაა, რომ იმსჯელოთ შემთხვევებზე, რომლებზე საუბარშიც გამოვლინდება მათი გრძნობა-განცდები. ისინი შეიძლება საზიარო იყოს სხვებისთვისაც.

ამგვარი კითხვები მთელი დღისთვის ტონის მიმცემია. ბავშვებისთვის ერთგვარი გახსნა, დაახლოება ემოციური განტვირთვაა, თანაც გავიგებთ, კლასში ვინ გვყავს ჩხუბისთავი და ვინ – არა.

ზოგიერთ ბავშვს, განსაკუთრებით მას, ვისაც რეგულაციის პრობლემები აქვს, უჭირს იმდღევანდელი განცდების გადალახვა. სანამ მომხდარი ფაქტი მოსწავლის თავშია, ემოციები ღია ჭრილობებივითაა. ამდენად, მთელი დღის განრიგი შეიძლება ამ ტიპის ემოციებისკენ მივმართოთ. თუ იცით, რომ ალექსის მათემატიკა უჭირს, დაეხმარეთ, ამოიცნოს მათემატიკასთან დაკავშირებული გრძნობები და ემოციები, მერე კი წინასწარ უნდა განისაზღვროს სტრატეგია, რომელსაც ამ ემოციების დასარეგულირებლად გამოვიყენებთ მათემატიკაზე მუშაობის პერიოდში.

შეეცადეთ, გამოიყენოთ ზემოთ წარმოდგენილის მსგავსი ემოციური მგეგმავი/პლანერი რამდენიმე მოწაფესთან ერთად, როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები. ეს აძლევს მოსწავლეებს საკუთარ ემოციებზე დაფიქრების შესაძლებლობას მანამდე, ვიდრე დაიგეგმება, მაგალითად, მინდორში გასეირნება. ამის შემდეგ კი ნაბიჯ-ნაბიჯ უნდა ავუხსნათ, როგორ მართონ თავიანთი ემოციები სტრატეგიების გამოყენებით.

ექსპერტები გვირჩევენ, გამოვიყენოთ მგეგმავი რეგულარულად, ვაქციოთ იგი ჩვენი ყოველდღიური საქმიანობის ნაწილად სპეციალურად მომზადებულ დაფაზე, ან გავაერთიანოთ ჩვენს Google Calendar-ში. არსებობს ბევრი გზა, რითაც ამ მგეგმავს ავამუშავებთ და შევინარჩუნებთ აზრს, რომ ჩვენი ემოციები მართავენ ჩვენს ქცევას ჩვენი ტვინის შუაგულში.

დავეხმაროთ მოსწავლეებს, ამოიცნონ ემოცია რეალურ დროში

წყარო : KidConnect Classroom

თითოეული ჩვენგანისთვის დიდ მიზანს უნდა წარმოადგენდეს ბავშვების იმ ადგილამდე მიყვანა, სადაც ისინი შეძლებენ ემოციების ამოცნობას და ქმედებებთან მათ დაკავშირებას. ეს სწორედ ის სივრცეა, სადაც მათ შეიძლება გამოიყენონ KidConnect Classroom-ის აპი. მასწავლებელი ხსნის KidConnect-ს და შედის iPad-ში იმ მოსწავლისთვის, რომელიც მყისიერად რაიმე სახის ინციდენტში აღმოჩნდა. ამის შემდეგ მოწაფე პოულობს მოკლე გზას iPad-ში, – აცხადებს ლორი ჯეკსონი, ამერიკის განათლებისა და ფსიქოლოგიის ლიცენზირებული სკოლის ფსიქოლოგი

აღნიშნულ მომენტში მსგავსი ქმედება მოსწავლეებს ერთმანეთთან უკეთ დააკავშირებინებს მოვლენას, ემოციასა და ქცევას. შედეგად მოვა ქცევის ცვლილება, პროცესად კი რჩება ემოციების რეგულირების სწავლება.

KidConnect Classroom-ი ასევე გვთავაზობს დაკვირვების სექციას, რომელშიც მასწავლებლებს შეუძლიათ ჩაინიშნონ არა მხოლოდ ქცევა, არამედ მისი წანამძღვარი ემოციაც. მოხსენების სექცია (reporting section) იძლევა საშუალებას, მიაწოდოს ინფორმაცია მშობლებს და ადმინისტრაციას და გააანალიზოს ქცევა და შაბლონები. მასწავლებელი ქეროლაინ ბურკარდი (Caroline Burkard) აჩვენებს განსხვავებულ KidConnect Classroom-ს რამდენიმე წარუმატებელ მცდელობას, როდესაც ერთ-ერთმა მოსწავლემ თავი რამდენჯერმე დაიზიანა. ახლა, როდესაც გაბრაზებული ან იმედგაცრუებულია, ის ღრმად სუნთქავს, ნაცვლად იმისა, რომ კვლავ დაიზიანოს თავი. მან იცის, რომ თუ გაბრაზდება, უნდა დამშვიდდეს და გააცნობიეროს პრობლემის არსი. ეს არა მარტო მთელი კლასის, არამედ თითოეული მოსწავლის კეთილდღეობის საწინდარია.

ყოველთვის იყავით კავშირზე

სასურველია პროგრამული მხარდაჭერა მთელი დღის განმავლობაში სწრაფი რეგულირების ძიებისთვის. ამ გზით ბავშვები აჟღერებენ ამა თუ იმ აქტივობიდან გამოყოლილ ემოციებს.

ჩვენ ასევე ვთავაზობთ წუთს ყურადღებისთვის. ეს იქნება სიწყნარისა და სუნთქვის ერთი წუთი – ტვინისა და გონების „გაწმენდის“ დრო. არსებობს ალტერნატივაც – მოძრაობით შესვენება იმ მოსწავლეთათვის, რომლებსაც ენერგიის დახარჯვა სჭირდებათ.

შექმენით გრძნობების/ ემოციების სიტყვების დაფა

შეადგინეთ თქვენი მოსწავლეების ემოციური ლექსიკონი გრძნობებსა და ემოციებზე პირდაპირი მინიშნებით. ლოურენ როსი (Lauren Ross, LCSW), დენვერის Cherry Creek-ის სკოლის სოციალური მუშაკი, გვთავაზობს გრძნობისა და ემოციების ლექსიკის გამომხატველი სიტყვების კედლის შექმნას. ემოციების ლექსიკა შეიძლება დაალაგოთ ანბანის რიგზე ან შექმნათ თემატური რიგები.

ასევე შეიძლება გრძნობებისა და ემოციების გამომხატველი სახეებით შექმნილი პოსტერების ჩამოკიდება.

შექმენით მშვიდი კუთხე

წყარო: The Dynamic Duo: Adventures in Speech and Special Ed

თქვენ როგორც მასწავლებელს შეგწევთ ძალა, შექმნათ ემოციურად დაცული საკლასო ოთახი, რომელშიც ყველა გრძნობა დადებითია და მტკიცდება განცდა, რომ საკუთარ თავზე ზრუნვა შესაძლებელია და არც წარმატების მიღწევაა რთული. საკლასო ოთახში მშვიდი კუთხის არსებობა ამისთვის საუკეთესო საშუალებაა, – ამბობს ლოურენი.

რეკომენდებულია ბალიში და რბილი სავარძელი/პუფი, გრძნობების პოსტერი, დამშვიდების რამდენიმე სტრატეგია, მაგალითად, სტრესბურთულები, ან თერაპიული მასალები, წიგნები ემოციების შესახებ და წამმზომი/ტაიმერი. თერაპიული მასალა საშუალებას მისცემს თქვენს მოსწავლეს, გააცნობიეროს, რისთვისაა ეს, როგორ და რა მიზნით გამოიყენოს.

ხედვის ფოკუსად აქციეთ აკადემიური წარმატება

თქვენ შეგიძლიათ მისცეთ მოსწავლეებს ბიძგი დამატებითი აკადემიური მხარდაჭერისთვის, მაგრამ თუ მათ ჯერ კიდევ არ აუთვისებიათ ემოციების რეგულირების უნარები, შედეგს ვერ გააუმჯობესებთ.

ჩვენ ხშირად გვინახავს უშედეგო მცდელობები და მოგვისმენია პედაგოგთა ჩივილი, რომ ზოგიერთ მოსწავლეს, დიდი დახმარების მიუხედავად, ჯერ კიდევ არ აქვს მყარი პროგრესი. არ ვიცით, როგორ დავეხმაროთ, ისეთი უბედური ჩანს, ისეთი მოწყენილი – ამგვარ შემთხვევებზე ჰყვებიან ჩვენშიც და უცხოეთშიც. რეკომენდაცია კი შემდეგია:

„შეაჩერეთ საგნის სწავლება, ვიდრე არ ასწავლით ემოციების რეგულაციას. დააბალანსეთ შესასრულებელი ამოცანები ისე, რომ მათ შეეძლოთ ემოციების კონტროლი და მართვა. მხოლოდ ამის შემდეგ გადადით აკადემიური ცოდნის დაგროვებაზე“.

ასწავლეთ ბავშვებს ემოციების მართვა და ნახავთ, რა დიდ შედეგს გამოიღებს ეს, როგორ გარდაიქმნება ეს ცოდნა სწავლის დაწყებისთვის მზაობაში.

სწავლა და სწავლა

სოციოემოციური ცოდნა ყველგან საჭიროა. ყველაზე რთული ნაწილი რაიმე სიახლისა დასაწყისია. თავდაპირველად ჭირს ახალ იდეებსა თუ ტენდენციებთან შეგუება, მაგრამ როდესაც ახალი ინფორმაცია თქვენი საკლასო ოთახის ატმოსფეროს გააუმჯობესებს, სტუდენტებს კი სწავლას გაუიოლებს, მივხვდებით, რომ ამ გზით სიარული გვმართებს.

სოციოემოციური სწავლების შესახებ ინფორმირებაში შემდეგი რესურსები დაგვეხმარება:

TeachEmotionalRegulation.com

CASEL (The Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning)

50 Must-Have Picture Books for Teaching Social Emotional Skills

გაუზიარეთ თქვენი გრძნობები

არ შეგაშინოთ იმ გრძნობების გაზიარებამ, რომლებიც დღის განმავლობაში განიცადეთ. თქვენ არ ხართ სუპერადამიანი, ამგვარად, სტრესულ დღეს, როდესაც პრინტერი შეიკუმშება, თქვენი მოწაფეები იმავე კითხვებს დაგისვამენ ბევრი სხვადასხვა გზით. შესაძლოა, კათედრის სხდომაზე დასწრებაც კი დაგავიწყდეთ და ამ ამბავმა შეგაზანზაროთ, მაგრამ გახსოვდეთ:

ბავშვებისთვის გრძნობების გაზიარება საუკეთესო გზაა, დაანახოთ მათ კავშირი გრძნობასა და საქციელს შორის, რადგან ემოციური რეგულაციის საუკეთესო მაგალითი თავად მასწავლებელია.

ყველა ამგვარ შემთხვევაში ჰკითხეთ თავს, რა ემოცია დაგეუფლათ ამა თუ იმ სიტუაციაში და როგორ წარმართეთ იგი, მერე კი ეს ყველაფერი ბავშვებს გაუზიარეთ.

თავად როგორ ასწავლით ემოციების რეგულირებას? სასიამოვნო იქნებოდა თქვენი აზრებისა და კომენტარების მოსმენა.

დაახლოებით 2007 წელი იქნებოდა, როცა ლიტერატურულ საიტებს მივაგენი. ჯერ ვეცნობოდი, ვათვალიერებდი, რა ხდებოდა, რა ტენდენციები იყო თანამედროვე ქართულ პოეზიაში, ვინ იყვნენ მოთხოვნადი ავტორები. ყველა საიტზე თუ ფორუმზე, სხვა რამდენიმე ავტორთან ერთად, გიო საჯაია ლიდერობდა. თავი მაშინ ყველაზე მაგარი მეგონა და ირონიანარევი შურითაც კი განვეწყვე ამ (ჩემთვის სრულიად უცნობი) პოეტის მიმართ. საიტებზე მისი ლექსები სათითაოდ არ იდო, ერთად იყო თავმოყრილი და მთელ ამ ონლაინკრებულს მისი ერთი ლექსის სახელი ერქვა: “დუმილის პოეზია”.

ირონიანარევი შური რომ დავძლიე და ინტერნეტში ხელმისაწვდომ ყველა ლექსს სათითაოდ გავეცანი, ის დამემართა, რაც ჩემამდეც და მერეც ბევრ ახალგაზრდა ავტორს დამართნია გიოს ლექსების წაკითხვის შემდეგ: ამ ტექსტებმა, როგორც გურამ დოჩანაშვილი იტყოდა, უბრალოდ გამსრისეს, და თავიანთი გავლენის ქვეშ მომიქციეს, საიდანაც დიდი ხანი ვერ გამოვედი. მეც გიოზე ფანატიკურად შეყვარებული ახალგაზრდა პოეტების სიაში ჩავეწერე. ხშირად ვხუმრობდი ხოლმე: “ჩვენ, ყველანი, “მთვარე ძაღლიშვილის” შვილები ვართ-მეთქი”.

მაშინ ფეისბუქი არ იყო, გიო საიტებზე იშვიათად ჩნდებოდა. მისი გამოჩენა ზეიმი იყო ჩვენთვის. როცა ფოსტას ვასუფთავებდი ხოლმე, გიოსთან მიმოწერას არასდროს ვშლიდი, ვიტოვებდი. მერე ნიკა ჩერქეზიშვილმა მითხრა მეც არ ვშლიდიო. ის იყო ჩვენთვის ლეგენდებით მოსილი კაცი, რომელზეც ამბობდნენ, რომ მძიმე დეპრესიები ჰქონდა ხოლმე და ამ დროს კარადაში იჯდა, ამბობდნენ, რომ ძველი ბიჭი იყო, რომ კაცი ჰყავდა მოკლული, რომ პოკერში ორი მილიონი წააგო და ა. შ. ფოტოებიდან ვიცნობდი და ქუჩაში ვინმეს რომ მივამგვანებდი, თვალს ვაყოლებდი ხოლმე, გიო ხომ არ არის-მეთქი.

მერე, როცა გავიცანი და დავძმაკაცდით, იმ ლეგენდების ოთხმოცდაცხრამეტი პროცენტი, ცხადია, ტყუილი აღმოჩნდა. სამაგიეროდ, გიო აღმოჩნდა ზუსტად ისეთი, როგორიც წარმომედგინა. შეუცდომელი არავინაა, მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ ცხოვრებაში გიო საჯაია ყველაზე ნაკლებად ცდება, ამა თუ იმ საკითხის გადაწყვეტისას ბევრჯერ დავფიქრებულვარ, როგორ მოიქცეოდა გიო და მეც იმის მიხედვით მოვქცეულვარ, ბევრჯერ რჩევაც მიკითხავს და არც შევმცდარვარ. რჩევები, ცხოვრებისეული საკითხების გარდა, ცხადია, პოეზიასაც შეეხებოდა. მახსოვს, ადრე ერთმა ძველი თაობის ძალიან კარგმა პოეტმა რჩევები მომცა, მაგრამ ეს ისე უხეშად გამოუვიდა, რომ მერე ერთი წლის მანძილზე ვერაფერი დავწერე. გიომ კი ისე ტაქტიანად იცოდა შენიშვნის მოცემა, რომ პირიქით, წერის გაგრძელების ხალისს გიასკეცებდა.

ბევრი ადარებს ერთმანეთს გიო საჯაიას და რეზო გეთიაშვილს. კი, მათ შორის არის მსგავსება, ისევე, როგორც ოთარ ჭილაძესა და გივი გეგეჭკორს, მუხრან მაჭავარიანსა და მურმან ლებანიძეს, ვახტანგ ჯავახაძეს და ტარიელ ჭანტურიას შორის, მაგრამ ეს მსგავსება მხოლოდ ზედაპირულია, სინამდვილეში ისინი ღრმად ინდივიდუალური და თავისებური პოეტები არიან. რეზოს პოეტური სინტაქსივით, გიოს სინტაქსიც კონვენციურ ლექსში საყოველთაო გახდა, გარკვეულ მოდად იქცა მსაზღვრელ-საზღვრულის მისეული წყობა და ენობრივი კონსტრუქციები. აღსანიშნავია, რომ თავიდან გიომ წერა თავისუფალი ლექსებით დაიწყო, მაგრამ თანამედროვე პოეზიაში ვერლიბრის დომინანტობის საწინააღმდეგოდ, კონვენციურ ლექსში გადაინაცვლა (თუმცა ვერლიბრებს შიგადაშიგ ისევ მიმართავს). თუნდაც ეს ფაქტი ადასტურებს იმას, რომ მას სიძნელეები უყვარს და აღუნიშნავს კიდეც ეს ერთ-ერთ ინტერვიუში.

გიო, თავისი ლიტერატურული განდეგილობით, ნიკო სამადაშვილსა და შოთა ჩანტლაძეს მაგონებს, იმ განსხვავებით, რომ თუ ნიკოს და შოთას კომუნისტური კონიუნქტურა ბლოკავდა, გიომ ეს გზა თვითონ აირჩია. ლიტერატურულ პერიოდიკაში ძალიან იშვიათად იბეჭდება. პოეზიის საღამოებზეც მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში გამოდის და, რაც მთავარია, კრებული ჯერ არ გამოუცია. პაოლო იაშვილმა ისე მოიკლა თავი, რომ ერთი წიგნიც არ ჰქონდა, ეს, ცხადია, მისი არჩევანი იყო, რადგან პაოლოს ოციან წლებში წიგნის გამოცემა არ გაუჭირდებოდა. პაოლოს ბედი გიოს ღმერთმა აშოროს, მაგრამ, როცა ამ საკითხზე გვისაუბრია, უთქვამს, რომ წიგნს მხოლოდ ღრმა სიბერეში გამოსცემს, შემაჯამებელს და ერთადერთს, რომელსაც ერქმევა “დუმილის პოეზია”.
მე მაინც იმედი მაქვს, რომ გადაიფიქრებს და მანამდეც გვექნება მისი წიგნი, რომელსაც უამრავი მკითხველი ელოდება.

დაპირებისამებრ ამჯერად გიამბობთ, როგორ გავაცანი როლური თამაშით მეექვსეკლასელებს მერი მ. დოჯის „ვერცხლის ციგურები“.

წიგნი 1971 წელს არის გამოცემული. ლილისფერ ყდაზე თეთრად იკვეთება ყინულის მოედანი, ავტორის სახელი და გვარი, სათაური და გამომცემლობის სახელწოდება – „ნაკადული“. წვრილშრიფტიანი ფურცლები სიძველისგან კიდევ უფრო ფარატინა გამხდარა, ნაწერიც გამქრქალებულა. ბავშვობის მოგონებები იღვიძებენ – ლილისფერყდიანი წიგნი ხიდად ქცეულა დღევანდელობასა და ბავშვობას შორის. მაშინ არავინ ზრუნავდა ჩემს წიგნიერებაზე. თავად ვიკვლევდი გზას წიგნებისკენ და ვკითხულობდი ყველაფერს, რაც კი შემომხვდებოდა. როცა “ვერცხლის ციგურები“ მეორედ აღმოვაჩინე, მხოლოდ განცდები ამომიტივტივდნენ.  ბუნდოვნად მახსოვდა სიუჟეტი, რომელიც მძაფრ შთაბეჭდილებებთან მაკავშირებდა. მიზეზი ხელახლა წაკითხვისას გავიაზრე. ჩემი ბავშვობის 90-იან წლებში ქალაქის მოყინულ ქუჩებში ციგურებით სრიალი როგორი შთამბეჭდავი იქნებოდა, წარმომიდგენია. კულტურული კონტექსტი, დრო და სივრცე იმდენად მნიშვნელოვანი არ იქნებოდა, რამდენადაც თვითონ ამბავი.

მასწავლებლის თვალით წაკითხვისას კი რამდენიმე მიზეზი გამოიკვეთა, რის გამოც „ვერცხლის ციგურები“ საკლასო ოთახში მთავარ პერსონაჟად ვაქციე: ჩემი ბავშვობა, ღირებულებები, რომელზეც წიგნია აგებული, ამერიკელი მწერალი ქალი და ერთი უბრალო ოჯახის ფონზე წარმოჩენილი ჰოლანდიის ისტორია.

უკიდურესი გაჭირვება ბრინკერების ოჯახისთვის ღირსების შემლახავი ვერ აღმოჩნდება. საკვირველ ნებისყოფასა და ერთგულებას ამჟღავნებს ოჯახის თითოეული წევრი. პატივისცემასა და ზრუნვაზე დამყარებული მშობლებისა და შვილების ურთიერთობა ქოხის ღარიბულ მორთულობას  გავიწყებს. მოულოდნელი ტრაგედია ოჯახს საზოგადოებისგან რიყავს, თუმცა ურთიერთთანადგომა აძლიერებთ. კიდევ ერთი მთავარი ღირებულება, რითაც ბრინკერები გვაკვირვებენ შრომისმოყვარეობა და სილაღეა.

როლური თამაშისას მრავალრიცხოვანი და საინტერესო პერსონაჟებიდან 12 წლის გოგონა, გრეტელ ბრინკერი შევარჩიე. როგორც წინა სტატიაში უკვე აღვწერე, პერსონაჟი, რომლის როლსაც ვირგებთ, საკუთარი თავის შესახებ პირველ პირში ყვება. მიუხედავად იმისა, რომ მთავარი მოქმედი გმირი გრეტელის უფროსი ძმა ჰანსია, გრეტელის თვალით აღქმული მოვლენები უფრო საინტერესოა.

ბავშვების ინტერესის გასაღვივებლად ბრჭყვიალა მუყაოსგან ციგურები გამოვჭერი, თასმებად ძაფი შევაბი და ჩანთაში საგულდაგულოდ ჩავმალე. ასე თამაშ-თამაშით გამოვამზეურე საკლასო ოთახში და სათაურს – „ვერცხლის ციგურებს“ – დავუკავშირე.

გრეტელისთვის დასასმელი კითხვები კი ასეთი იყო:

1. გაგვაცანით თქვენი თავი.
2. გვიამბეთ თქვენი ოჯახის შესახებ.
3. როდის განიცადეთ ყველაზე დიდი შიში?
4. აღწერეთ თქვენი სამშობლო.
5. რისი კეთება შეგიძლიათ?
6. გული თუ გტკენიათ და რატომ?
7. მოულოდნელი საჩუქარი თუ მიგიღიათ?
8. მეგობრები თუ გყავთ?
9. ვინ გეამაყებათ ყველაზე მეტად და რატომ?
10. გაიხსენეთ ყველაზე დიდი წარმატება.
11. გაგვაცანით ყველაზე საყვარელი ნივთი თქვენი სახლიდან.
12. გვიამბეთ გაყინული არხის შესახებ.

გრეტელი, ანუ მე, კი ვუყვებოდი, რომ შემიძლია კერვა, ქსოვა, ციგურებით სრიალი, ოჩოფეხებზე სიარული, ყველაზე მეტად ჩემი ძმა მეამაყება, რადგან უშიშარი და ძლიერი ადამიანია, დიდი წარმატება მაშინ განვიცადე, როცა შეჯიბრებაში გავიმარჯვე და ვერცხლის ციგურები დავიმსახურე, საყვარელ ნივთად კი მუხის ხის სკივრი გავაცანი, რომელშიც დედაჩემი თავის ერთადერთ სადღესასწაულო ტანისამოსს ინახავდა, ზამთრის პირველი ყინვის დადგომისთანავე ქალაქის ყველა მდინარე და არხი იყინება, მერე კი თაკარა მზეც კი ვერ ალღობს მას და ვის არ ნახავთ არხზე მციგურებით მოსრიალეს: წირვის აღსავლენად მიმავალ მღვდელს, სკოლის მოსწავლეებს, ექიმს, ვაჭრებს…

„აღწერეთ თქვენი სამშობლო“ – ამ შეკითხვისთვის საგულდაგულოდ მოვემზადე. წიგნი ჰოლანდიისადმი მიძღვნილი ჰიმნია. დაწვრილებით გაეცნობით ქვეყნის ისტორიას. მწერლის აღფრთოვანება კი რეალური ფაქტებითაა გამყარებული, მაგალითად, იმის წარმოდგენისას, რომ ქვეყანა ზღვის დონიდან დაბლა მდებარეობს და კაშხლები იკავებს წყალს, ჰოლანდიელი ხალხის შომისმოყვარეობასა და თავდადებას აღმოაჩენთ. საუკუნეების განმავლობაში მრავალი წყალდიდობა გადაუტანია ქვეყანას, რომლის დროსაც ჩვილი ბავშვების ცხდერები და მოგლეჯილი საფლავები ერთად დატივტივებდნენ. ქარის წისქვილებითა და კაშხლებით უმკლავდებოდნენ ჭაობსა და წყალს, შედეგად კი ევროპის ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებული ქვეყანა შექმნეს.

კითხვების ამოწურვის შემდეგ, ბავშვებს ვეუბნები, რომ ჩემ შესახებ მერი მ. დოჯიმ დაწერა საინტერესო წიგნი და შეუძლიათ წაიკითხონ და უკეთესად გამიცნონ. მერე ავტორის შესახებ სლაიდ-შოუს ვაჩვენებ.

ვინ არის მერი მ. დოჯი?

„ვერცხლის ციგურების“ ავტორის შესახებ ინფორმაციის მოძიებისას გამაკვირვა იმის აღმოჩენამ, რომ მერი ელიზაბეტ მეიპსი ეროვნებით ამერიკელია. წერა ქმრის გარდაცვალების შემდეგ დაიწყო. მთავარი მოტივი კი ვაჟიშვილის სწავლის საფასურის გამომუშავება იყო. „ჰანს ბრინკერი ანუ ვერცხლის ციგურები“ 1865 წელს გამოიცა და მაშინვე მიიქცია მკითხველის ყურადღება. წიგნი იტალიურ, რუსულ, გერმანულ, ფრანგულ ენებზე ითარგმნა. საფრანგეთის აკადემიამ მერი დოჯი ჰარიეტ ბიჩერ სტოუსთან ერთად 1500 ფრანკით დააჯილდოვა. მე კი არ მასვენებდა იმაზე ფიქრი, ასეთი სიყვარულით როგორ უნდა დაწერო სხვა ქვეყანაზე. ამერიკელმა მწერალმა ჰოლანდია მთელ მსოფლიოს შეაყვარა, რაც არაჩვეულებრივი მაგალითია იმისა, თუ როგორ უნდა გავიგოთ ვაჟა-ფშაველას წერილი „კოსმოპოლიტიზმი და პატრიოტიზმი“ – სხვისი უნიკალურობის აღიარებითა და პატივისცემით საკუთარი ქვეყნის ღირსების დაფასება. მერი დოჯი დაწვრილებით გვიყვება ჰოლანდიის ისტორიული მოვლენებისა და  პიროვნებების, ღირსშესანიშნაობების, ტრადიციების შესახებ, მოზარდ ბიჭებთან ერთად ციგურებით ამსტერდამისკენ გვამოგზაურებს, მუზეუმებს გვათვალიერებინებს, საზოგადოების ყველა ფენას გვაცნობს და ყველაფერ ამას ბრინკერების ღარიბული ქოხისა და მისტერ ბრინკერის პირადი ტრაგედიის ფონზე წარმოაჩენს, რომელმაც საბედისწერო ტრავმა სწორედ ქარშხლიან ღამეს, კაშხალზე სამსახურეობრივი მოვალეობის პატიოსნად შესრულებისას მიიღო.

თუ რატომ წერს ასეთი სიყვარულითა და აღფრთოვანებით ამერიკელი მწერალი ჰოლანდიაზე, წიგნის ბოლო გვერდზე დატანებულმა შენიშვნამ გახადა ნათელი: „ორივე ამსტერდამის მკვიდრი გახლავთ, მაგრამ თუ ერთი მათგანი ძველ ქალაქს ვერ თმობს, მეორეს ნიუ-იორკისკენ მიუწევს გული. ვან მოუნენის ახლანდელი სახლი ნიუ-იორკ სიტიში, ცენტრალური პარკის მახლობლად მდებარეობს.“ – მერი დოჯი ორი პერსონაჟის შესახებ გვიყვება. შენიშვნა კი გვამცნობს, რომ  –  „ნიუ-იორკი დაარსებულ იქნა ჰოლანდიის კომპანიის მიერ 1625 წელს, ინგლისელთა მიერ მის დასაკუთრებამდე – 1664 წლამდე – იგი იწოდებოდა ახალ ამსტერდამად.“

ამგვარად, ამ ეპიზოდმა გამიმძაფრა იმაზე ფიქრი, რომ მერი დოჯი ჰოლანდიის შესახებ წერით საკუთარი წარმომავლობისადმი მადლიერებას გამოხატავდა. მწერალი თავადაც ნიუ-იორკში ცხოვრობდა და მისი სახლი ცენტრალ პარკს გადმოჰყურებდა.

საკლასო ოთახში რომ დავბრუნდეთ, პერსონაჟისა და ავტორის გაცნობის შემდეგ ჯგუფური სამუშაოს დრო დგება. მოსმენის პარალეურად მოსწავლეები სამუშაო რვეულებში  ჩანაწერებს აკეთებდნენ და ძირითად ინფორმაციას ინიშნავდნენ. სწორედ მათი გამოყენებით ჰქმნიან ჰოლანდიის, მერი დოჯის, გრეტელ ბრინკერისა და სხვა დანარჩენი პერსონაჟების (ჰანსის, გრეტელის მშობლების, მეგობრების, ექიმის) პოსტერებს.

საშინაო დავალებად ასეთი რამ მოვიფიქრეთ – გრეტელ ბრინკერს პირადი წერილი მისწერეს. წერილის აგებისას ჰოლანდიელი გოგონასთვის საქართველო უნდა გაეცნოთ და XXI საუკუნის შესახებ უნდა მოეთხროთ.

როგორც უკვე აღვნიშნე, როლური თამაშის მთავარი მიზანი წიგნის გაცნობაა, თუმცა ერთ-ერთი მოტივი  ინტერესის აღძვრის შედეგად წიგნის წაკითხვის სურვილია. სოფლისა და ქალაქის სკოლებს შორის პარალელების გავლებისას საინტერესო რამ გამოიკვეთა, თუკი, რაჭაში ამგვარი მეთოდით პერსონაჟის გაცნობის შემდეგ თითქმის ყველა კითხულობდა წიგნს, ქალაქის სკოლაში სურვილისა და ინტერესის მიუხედავად „ვერცხლის ციგურები“ ჯერ კიდევ მკითხველის მოლოდინშია. მიზეზად ისევ და ისევ გადატვირთული დღის რეჟიმი და უდროობა მგონია, გასათვალისწინებელია წიგნის სიძველეც, სხვა წიგნებისგან განსხვავებით რთულად საპოვნელია.

დასკვნითი აბზაცისთვის კი განსაკუთრებული ამბავი შემოვინახე იმის ხაზგასასმელად, რომ უშედეგოდ ჩვენი არცერთი  ნაბიჯი  ჩაივლის. კლასში დატრიალებული მოვლენები სახლებშიც მიჰყვებათ გოგო-ბიჭებს. ერთხელაც საკლასო ოთახში შესულს მახარეს, რომ ჩემთვის საჩუქარი იყო გამზადებული. საგულდაგულოდ შეფუთულმა სიურპრიზმა მასწავლებლის მაგიდა გადაფარა. შესაფუთი ქაღალდის ქვეშ მინიმალისტურ სტილში შესრულებული ნახატი შემრჩა ხელთ, ნახატზე კი – ყინულის მოედანი, ადამიანების სილუეტი, ფონად ქარის წისქვილი და მთელი კლასი ისევ ჰოლანდიის გაყინულ არხზე აღმოვჩნდით გრეტელ ბრინკერთან ერთად. ერთმა ბიჭუნამ დანანებით აღნიშნა, მე ტელევიზორი მეგონაო. ტელევიზორის მაგივრად სურათიდან ის გაყინული არხი შემოგვყურებდა, რომელზეც დეკემბრის ერთ დილას ღარიბულად ჩაცმული და-ძმა, ჰანსი და გრეტელი, ჩაცუცქულიყვნენ, ხის ნაკოდალებისგან ნატკენი ფეხი უფროსმა ძმამ ქუდის სარჩულის ჩაფენით რომ გაუყუჩა დას და ბედნიერებით აღვსილებმა სრიალი რომ დაიწყეს. სურათი ჩემი მოსწავლის დედას „ვერცხლის ციგურების“ გამო შეუძენია და ამ გაკვეთილის შემდეგ ერთხმად გადაუწყვეტიათ, რომ ჩემთვის ეჩუქებინათ.

საკლასო ოთახში, ბავშვების თვალწინ, წიგნის დაწერის, გამოცემის, შემდეგ ქართულად თარგმნის დრომ, ჩემმა ბავშვობამ, და დრომ, რომელშიც ვიმყოფებით – ერთმანეთი გადაკვეთეს, „ვერცხლის ციგურებმა“ თავისი ამბები მოიყოლეს და ახალი თავგადასავლები წამოიწყეს. სწორედ ეს არის ჭეშმარიტი ლიტერატურის ძალა და ხიბლი.