რაც დრო გადის, სულ უფრო ხშირად გვესმის ამ ქვეყნიდან წასული ადამიანების შესახებ: „აღიარებას ვერ მოესწრო“, „დაფასება არ ეღირსაო“. ეს სიტყვები უკვე ისეთი ბუნებრივი გახდა, რომ საგაზეთო ნეკროლოგი, თოქშოუ და ფეისბუკ სტატუსები ამის გარეშე ვერ წარმოგვიდგენია. დანამდვილებით არ ვიცი, ამას რა იწვევს – ცხოვრების დაჩქარებული რიტმი, სადაც ერთმანეთისთვის დრო არ გვრჩება თუ მიცვალებულებისადმი ჩვენი განსაკუთრებული დამოკიდებულება, მაგრამ ერთი რამ ცხადია: დღითიდღე იზრდება დაუფასებელი ადამიანების რიცხვი.

მაინც რას გულისხმობს ეს დაფასება? რა ისეთი მიუღწეველი რამ მწვერვალია, დიდ-პატარა რომ ვაწყდებით გაუთავებლად და წარუმატებლად, არაფერს ვიშურებთ – გულს, სულს, ხელ-ფეხს, ნერვებს, არც სხვებს ვზოგავთ და საკუთარი თავიც გადადებული გვაქვს, რომ ერთხელაც, როცა იქნება, ვეწიოთ როგორმე.

რას არ ვხარჯავთ ამისთვის – მატერიალურ სიკეთეს, ძალისხმევას, ჯანმრთელობას, ნებისყოფას, მაგრამ საკმარისია ეს, დაფასებული რომ გერქვას? თუ შენც იმავე ადამიანების რიცხვში იქნები, ვისზეც ახლობლები, მეგობრები თუ სულაც უცნობი ხალხი დანანებით იტყვის, აღიარებას ვერ მოესწრო, დაუფასებელი წავიდაო.

ბოლოს და ბოლოს, იქნებ გვითხრას ვინმემ, რა ღირს დაფასება?

ბობ დილანი თავის ავტობიოგრაფიულ წიგნში „ქრონიკები“ ერთ ამბავს იხსენებს. მაშინ, გასული საუკუნის 50-იან წლებში, მშობლიურ ქალაქ დულუთში უკრავდა თურმე. ვეტერანების ერთი მემორიალური შენობა ყოფილა, სადაც ყველა დიდი შოუ ეწყობოდა – ფერმერების შოუები, ჰოკეის თამაშები, საცირკო სანახაობები, კრივი, ქანთრისა და ვესტერნული დღესასწაულები. წელიწადში ერთხელ თუ ორჯერ კი საქვეყნოდ ცნობილ გორჯას ჯორჯს მთელი თავისი პერფორმერების დასი ჩამოჰყავდა ქალაქში: გოლიათი, ვამპირი, საჰაერო გიმნასტი, ძვლების მტვრეველი, კუდიანი, ჯუჯა მოჭიდავეები და კიდევ ვინ იცის ვინ აღარ.

ეს გორჯას ჯორჯი დღეს არავის გვეცნობა, თორემ მაშინ ეტყობა ძალზე დაფასებული ვინმე უნდა ყოფილიყო. „მე სახელდახელოდ აწყობილ სცენაზე ვუკრავდი, – გვიყვება ბობ დილანი, – შენობის ფოიეში, ჩემ ირგვლივ ხალხი საქმიანად მიდი-მოდიოდა, მაგრამ მე დიდად ყურადღებას არავინ მაქცევდა“.

ამ დროს, მოულოდნელად, კარი ხმაურით გაიღება და დარბაზში თვით გორჯას ჯორჯი შემოიჭრება გრიგალივით. კულისებიდან კი არ შემოსულა, პირდაპირ ფოიეში აღმოჩნდა, თურმე საოცრად შთამბეჭდავი სანახაობა იყო – ორმოც კაცს უდრიდა მთელი თავისი არაჩვეულებრივი სიდიადითა და სიცოცხლისუნარიანობით. მსახურებით, ქალებით გარშემორტყმულს საუცხოო, ბეწვით გაწყობილი მოსასხამი ეცვა და მისი გრძელი, ქერა კულულები თავისუფლად ეყარა მოსასხამზე.

ყველა მას შესცქერის, ხალხის თვალი და ყური მისკენაა მიპყრობილი. და უეცრად, გორჯას ჯორჯი სცენას რომ მიუახლოვდება, მუსიკის ხმაზე მოიხედავს. „ფეხი არ შეუნელებია, – იხსენებს ბობ დილანი, – წამით შემომხედა, თვალები კონტრაბანდული ვისკისგან უბრწყინავდა. თვალი ჩამიკრა და ისე მომესმა, თითქოს თქვა: „გამოგდის, ხო იცი“.

„გამოგდის, ხო იცი!“ – რამდენი რამ ჩანს ამ სიტყვებიდან: ძლიერი და დაფასებული ადამიანის ფსიქოლოგიური პორტრეტი, მისი დამოკიდებულება სხვის – ნიჭიერი, უნარიანი, მაგრამ ჯერ დაუფასებელი ხელოვანის მიმართ; ზოგადად გარემოც ხომ კარგად ჩანს – თუ როგორ შეიძლება შეცვალოს ყველაფერი ერთმა ადამიანურმა, თანაგრძნობით სავსე ფრაზამ.

„გამოგდის, ხო იცი!“ – ეს ზებუნებრივი სიტყვები წარმოსათქმელად თითქოს ადვილია, მაგრამ თუკი გულწრფელობა არ ჩაატანე, თევზის ძვალივით შეიძლება გაგეჩხიროს ყელში. დაგახრჩოს და გაგანადგუროს, ისევე როგორც სიყალბემდე მისული ხოტბა-დიდება აცამტვერებს ნამდვილ ნიჭს, ნიჭიერ ადამიანებს.

დაუფასებლობის, აუღიარებლობის მიზეზიც, შურის გარდა, სწორედ ეს მგონია – თავის დროზე წარმოთქმული არაფრისმომცემი სადღეგრძელოები, კრიტიკის მიუღებლობა და თვითირონიის ნაკლებობა. ტაში და ოვაციები, რომელსაც ხშირად არაფერი აქვს საერთო ადამიანის მხარდაჭერასა და წახალისებასთან.

„გამოგდის, ხო იცი!“ – დარწმუნებული ვარ, ბევრ ჩვენს მეგობარს, კოლეგას, თანამოქალაქეს სჭირდება დღეს ეს სიტყვები, გულწრფელი და შთამაგონებელი, ზომიერების განცდით თქმული. ისეთი – იუმორსაც რომ იტევს, ყურადღებას და თანაგრძნობასაც. ამიტომ იქნებ არ დავიზაროთ და სადაც მოვხვდებით, როცა მოგვიხერხდება, სხვა თუ არაფერი, გასამხნევებლად ეს მაინც ვუთხრათ ერთმანეთს:

„გამოგდის, ხო იცი!“

კარგი წიგნის წარდგენას შესაფერისი დრო და გარემოება სჭირდება. კარს მომდგარი წიგნის ფესტივალი და ზაფხულის არდადეგები კი ამ მხრივ მშვენიერი წინაპირობაა.

ამჯერად ჩემი რჩეული „სული-ჩიტია.“ ვეცდები, ისე გაგიზიაროთ მისი წაკითხვით მიღებული შთაბეჭდილებები, რომ თქვენი ინტერესი დავიმსახურო და ბიბლიოთეკა საინტერესო გამოცემით შეგივსოთ.

***

დღესდღეობით, ამერიკასა თუ ევროპაში მშობლიური ენისა და ლიტერატურის, დაწყებითი კლასის მასწავლებლები ხშირად წერენ წიგნებს ბავშვებისა და მოზარდებისთვის. მათგან ზოგიერთი (დანიელ პენაკის, მარია ფარის და სხვათა წიგნები) ქართულ ენაზეც არის ნათარგმნი და საკმაოდ პოპულარულია. დარწმუნებული ვარ, ჩვენს მასწავლებლებსაც უამრავი „დოკუმენტური“ მასალა ექნებათ დაგროვილ-ჩანიშნული და უფრო მეტად თუ  გააქტიურდებიან,  არაერთ საინტერესო ამბავს გააცოცხლებენ. მანამდე კი, თანამედროვე ბავშვების ინტერესებზე მორგებულ, ქართველი მასწავლებლის დაწერილ ერთ სქელტანიან წიგნს გირჩევთ – თამრ გეგეშიძის სადებიუტო რომანს „სული-ჩიტი.“

გამცემლობა ინტელექტმა „გაკვეთილების შემდეგ საკითხავის“ სერიით უკვე შწემოგვთავაზა „შენს წერილებს ლეიბის ქვეშ ვინახავ“ (წიგნი შვედი გოგონა სარა იუნგკრანცისა და ასტრიდ ლინდგრენის ოცდაათწლიან მიმოწერის შესახებ https://mastsavlebeli.ge/?p=17736). „სული-ჩიტი“ სწორედ ამ სერიის მეორე ტომია.

***

ვინ მოთვლის, რამდენ ნაწარმოებს ვუწოდეთ კარგი, მშვენიერი თუ არაჩვეულებრივი. ქებას ზოგი მეტად, ზოგიც ნაკლებად იმსახურებდა. მაგრამ რაც დრო გადის, ეპითეტები გამომხატველობას კარგავს და მათი შერჩევა რთულდება. ამიტომაც ჩავვარდი საგონებელში, „სული-ჩიტის“ კითხვაში ღამე რომ გავათენე… ძალიან მომინდა, ქართული ენისა და ბავშვის ფსიქოლოგიის ზედმიწევნით მცოდნე მასწავლებელზე შესაფერისი წერილი დამეწერა. მასწავლებელზე, რომელმაც ჩვენს შვილებზე, მოსწავლეებზე მოგვითხრო და ამისთვის უმარტივესი გზა აირჩია – თავისი ყოველდღიური ცხოვრება და საზრუნავი გაგვიზიარა.

მოზარდის ცოვრებაში რომ შევიჭყიტოთ, დღიურები საუკეთესო საშუალებაა – საბავშვო ლიტერატურაში აპრობირებული და წარმატებული მეთოდია. რაზე ფიქრობენ და ოცნებობენ, რას განიცდიან და აპირებენ, როგორ აღიქვამენ ადამიანებსა და მოვლენებს მოზარდები? – ამ მარადიულ კითხვებზე პასუხის გაცემა ყურადღებიან, დაკვირვებულ, მოსიყვარულე მასწავლებლებს თუ ხელეწიფებათ. მასწავლებლებს, გადაშლის გარეშე რომ  „კითხულობენ,“ წარმოიდგენენ და გადმოგვცენ მოსწავლეების ფარულ ჩანაწერებს.

***

„სული-ჩიტის“ დღიურების ავტორის, თორმეტი წლის ლუკას ჩანთაში ყოველთვის ქაოსია, ის დილით ადრე ადგომას ვერ იტანს, ჯეირანის მარკებს აგროვებს, თავის მეგობარ თიკოს ყველასათვის შეუმჩნევლად წერილებს უგზავნის, ერთი დასვენების განმავლობაში ორ ფენოვან ხაჭაპურს სანსლავს  და, მიუხედავად იმისა, რომ არ უყვარს, მაინც კარგ ნიშნებს იღებს ქართულ გრამატიკასა და მათემატიკაში. მას კითხვაც იტაცებს, თუმცა ლეგოს კონსტრუქტორით გართობა ან ეზოში ჩასვლა ურჩევნია, ექსკურსიაზე კი მარტო ბურთი და „ჩიპსები“ სჭირდება, თავი ბედნიერად რომ იგრძნოს.

ლუკა ზოგჯერ პატარა ბავშვივით იქცევა: თავისი პატარა ძამიკოს აჩემებულ თამაშებში („ბაღობანაში“ და „ზოოპარკობანაში“) გულმოდგინედ ჰყვება ან წარმოიდგენს, ვითომ მცურავია და გათენებამდე აღელვებული ზღვა უნდა გადაცუროს. ასეთ დროს მისი ცისფერი საბანი ყველაზე დიდი ტალღაა, ბალიში კი – მაშველი რგოლი. მეორე წუთში კი ფილოსოფიური დასკვნები გამოაქვს, მუდამ დაკავებულ მშობლებს აკრიტიკებს: „როცა ადამიანი დედაზე ან მამაზე ბრაზობს, საჩუქარი საქმეს ვერ უშველის;“ „მაინცდამაინც ახალი წელი უნდა იყოს, მშობლებს შვილებისთვის რომ ეცალოთ?“

რაც შეეხება გარეგნობას, ლუკას დედიკო თვლის, რომ მისი ვაჟი მაღალი და მსუქანი კი არა – „ზორბაა და ელეგანტური.“

***

თამარ გეგეშიძე თავის წიგნში პერსონაჟების მრავალფეროვან გალერეას გვთავაზობს: მარიკა მასწავლებელს, რომელიც რამეს თუ გადაწყვეტს, რაც უნდა უცნაურად მოგეჩვენოთ, მაინც შეასრულებს; ქალბატონ დრამერს, რომელსაც თუ რაიმე არ მოსწონს, ბეჭდიან ხელს მაგიდაზე რიტმულად აკაკუნებს; ისტორიის მასწავლებელს, ფანტაზიის დიდოსტატ თაზოს, რომლის გარეშეც ნებისმიერი ექსკურსია ხიბლს კარგავს. მასწავლებლებს ორიგინალურობით არც მოსწავლეები ჩამოუვარდებიან. ამაში თავადაც დარწმუნდებით, როდესაც გაიცნობთ ყველაზე სანდო ადამიან თიკოს, ხელი მუდამ აწეული რომ აქვს და მზად არის მასწავლებლის ნებისმიერ შეკითხვას უპასუხოს; ვატოს, ყველაფერს ძალიან სერიოზულად რომ უყურებს და თავში უცნაური იდეები მოსდის; თემოს და აჩის, რომელთა მერხის ქვეშ გამეფებული ქაოსის დასათვალიერებლად ერთი დღეა საჭირო; თეკლას, ყველა ნივთი სუფთად და ლამაზად რომ უწყვია სამსართულიან პენალში; ნინოს, ბიჭებზე კარგად რომ თამაშობს ჯეირანს; ახალ მოსწავლეს, გიორგი ღვინოს, ვიკინგივით გვერდებზე აპარსული, ღია ფერის თმითა და ხელზე ტყავის სამაჯურებით.

ახალი მოსწავლის გადმოსვლას ნებისმიერ კლასში მოჰყვება ცვლილებები, მით უმეტეს, თუ ის კარგად თამაშობს კალათბურთს, კიდევ უფრო უკეთ სწავლობს, კითხულობს დიდურ წიგნებს, გაღიმებისას კი ტუჩის ცალ კუთხეს სწევს და ისე ათვალიერებს დამხვდურებს, თითქოს ისინი გადავიდნენ მის კლასში. ცვლილებებზე ყველა თავისებურად რეაგირებს: გოგონები იპრანჭებიან, მის ყველაზე უაზრო ხუმრობებზეც კი იცინან, ბიჭები საზღვარგარეთ მოგზაურობის შესახებ ეკითხებიან, მასთან დაახლოებას ცდილობენ.

ლუკასა და გიორგი ღვინოს შორის წარმოქმნილი განხეთქილება, გაურკვევლობები და მასთან გამკლავების გზების ძიება პატარა მკითხველს საინტერესო თავგადასავალში ჩაითრევს და მეგობრობის, თანადგომის, ურთიერთაგეგიბის არსზე დააფიქრებს. იმასაც მიახვდედრებს, რომ სწორედ დაძაბულ ვითარებაში ირკვევა ვინ არიან „ჩვენი ცხოვრების ადამიანები“ და რა მნიშვნელოვანია კარგად იცნობდე მეგობარს. ლუკაც ხომ სწორედ ამ მიზნით იწყებს დღიურის წერას და თავიდანვე გვაფრთხილებს: ვინც კარგად არ მიცნობს, ერთი ჩვეულებრივი ბიჭი ვგონივარ, მაგრამ სინამდვილეში… “

„სინამდვილის“ გარკვევის პრეროგატივა მკითხველისთვის მიმინდვია, ისევე, როგორც სწორი ეპითეტების შერჩევა წიგნისა თუ ავტორის დასახასიათებლად. მხოლოდ იმას დავამატებ, რომ თამარ გეგეშიძეს თავისი პერსონაჟივით უყვარს ოცნებების ხატვა. ოცნებებიდან რეალობისკენ კი ისეთი ორიგინალური ლიტერატურული ხერხებით მივყავართ, ქართული საბავშვო ლიტერატურის ნებისმიერი გულშემატკივარს მოხიბლავს და იმედით აავსებს.

ამ ინტერვიუს ალბათ ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო ოთახში ვწერდით. ერთი შეხედვით, ჩვეულებრივი საკლასო ოთახი იყო, მაგრამ დაკვირვების გარეშეც მიხვდებოდით, რომ ამ სკოლის საუკეთესო თავგადასავლები სწორედ აქ იწყება, გრძელდება და, როგორც მოსწავლეები ამბობენ, არასდროს მთავრდება. ამ ყველაფრის ღერძი 2017 წლის ათი საუკეთესო მასწავლებლიდან ერთ-ერთი, ისტორიის მასწავლებელი ნინო აბულაძეა, თუმცა თვითონ თავს ამ პროცესის მხოლოდ მეორეხარისხოვან პერსონაჟად მიიჩნევს, მთავარი გმირები კი მისი მოსწავლეები არიან.

ეს ოთახი სკოლის კლუბია, ტიციან ტაბიძის სახელობის 43-ე საჯარო სკოლის მოსწავლეთა თავშეყრის ადგილი, სადაც ან გაკვეთილის 45 წუთში ვერმოსწრებული თემები გრძელდება, ან კლასგარეშე აქტივობები იმართება. კლუბის კედლები უკვე განხორციელებული და მიმდინარე პროექტების ვიზუალური მასალითაა სავსე. ათვალიერებ და ხვდები, რომ მათთვის არ არსებობს დახურული თემა: რასიზმი, თანასწორობა, თანამედროვე ტექნოლოგიები. და ეს ყველაფერი საქართველოს ისტორიის ამსახველი მასალის გვერდითაა, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ ამ ბავშვებს ქვეყნის წარსული ისევე აინტერესებთ, როგორც უახლესი ტექნოლოგიური მიღწევები.

არ არის იოლი, თანამედროვე ბავშვი საუკუნეების წინანდელი ამბებით ისე დააინტერესო, რომ არა მხოლოდ ისწავლოს, არამედ კვლევის სურვილიც გაუჩნდეს. ნინო აბულაძემ ეს შეძლო – მისი მოსწავლეები აქ არა მხოლოდ გაკვეთილების დასრულების შემდეგ, არამედ შაბათ-კვირასაც მოდიან, რათა გაკვეთილის ქრონომეტრაჟის მიღმა დარჩენილი ინტერესი დაიკმაყოფილონ.

მაგალითად, ჩაუტარებიათ სიმულაციური როლური თამაში არმაზის კერპის მსხვრევის თემაზე. მოსწავლეები ჟურნალისტებად გადაიქცნენ და საკითხის გასაშუქებლად მეოთხე საუკუნეში გადაინაცვლეს. გამოიკვლიეს მომხდარი, დააფიქსირეს თვითმხილველთა კომენტარები, იაზროვნეს კრიტიკულად და შედეგად მოამზადეს ვრცელი ჟურნალისტური გამოძიება, რომლის დასკვნასაც საბოლოოდ ტერორისტულ აქტამდე მივყავართ. მასწავლებელმა კი საუკეთესო შედეგი მიიღო: ამ თამაშისმაგვარი გაკვეთილის წყალობით მოსწავლეები არა მხოლოდ დაინტერესდნენ არმაზის თემით, არამედ სიღრმისეულადაც შეისწავლეს და ფანტაზიასაც ბოლომდე მისცეს გასაქანი.

ჰქონდათ კიდევ ერთი მსგავსი აქტივობა: თამარ მეფის ეპოქა ფეისბუკზე გააცოცხლეს. შექმნეს თავად თამარის, გიორგი რუსის, დავით სოსლანის, ყუთლუ არსლანის, აფრიდონისა და სხვათა პროფილები. თავად ნინო აბულაძე გიორგი მესამეს თამაშობდა. მან თამარი მხოლოდ შემოუშვა თამაშში, დანარჩენი კი მოსწავლეებს მიანდო.

ნინო აბულაძე არ მალავს, რომ მასწავლებლობის დასაწყისში ჩვეულებრივ ლექციური ტიპის გაკვეთილებს ატარებდა და არაფორმალურ სწავლებაზე არც ფიქრობდა. საერთოდ, მასწავლებლობასაც არ აპირებდა, ეთნოგრაფობასა და ქვეყნის შემოვლაზე ოცნებობდა. თუმცა 26 წლისამ სკოლაში დაიწყო მუშაობა და ყველაფერი შეიცვალა.

– მასწავლებელთა უმეტესობა სწორედ ამას უსვამს ხაზს – რომ პირველი დღე გადამწყვეტია. რას მოაქვს ეს განცდა? რა მაგია აქვს კლასში პირველად შესვლას?

– შედიხარ კლასში და 33 ბავშვის თვალები შემოგცქერის, რომლებიც ელოდებიან, რომ მათთვის რაღაც სასწაულს ჩაიდენ. მაშინვე მოქმედებაზე გადადიხარ. მაგრამ არ უნდა დაგავიწყდეს, რომ შენ წინ 33 ბავშვი კი არა, 33 ინდივიდი ზის, რომლებიც განსხვავებულ მიდგომას მოითხოვენ. ამიტომ ყველაფერი უნდა გააკეთო, რათა თითოეული მათგანი აიყოლიო. ვერაფერი შეედრება განცდას, როცა ასპროცენტიან შედეგს იღებ.

– ასეთი შედეგი ხშირია?

– ვცდილობ, ასე იყოს, მაგრამ თუ რომელიმე მოსწავლეს დაუინტერესებლობა შევატყვე, არ ვნებდები, ბოლომდე უნდა გავხსნა. ვერაფრით ვიგუებ განზე მდგომ მოსწავლეს, უნდა ვიცოდე, რომ გრძნობს გაკვეთილს, რომელსაც ესწრება და აქტივობის სურვილიც უჩნდება. ამიტომ გამუდმებით ვეძებ გამოსავალს. მაგალითად, ვიღაცას გაკვეთილის საჯაროდ მოყოლა არ შეუძლია, მაგრამ ხატავს, ამიტომ, ვთხოვ, მოსაყოლი მასალა ნახატით ამიწეროს. შედეგი ყოველთვის საინტერესოა – ნახატით გაცილებით მეტს გადმოსცემენ, ვიდრე დაფასთან გამოსვლისას მოყვებოდნენ. თანაც ნახატებში ცოდნასთან ერთად მათი ხასიათის ამოკითხვაც შეიძლება.

– განათლებით ეთნოგრაფი ხართ, მაგრამ სპეციალობით არ მუშაობთ. რამდენად ინაზღაურებთ დანაკლისს სკოლაში?

– სკოლაში მუშაობით ეთნოგრაფობაზე ოცნებაც ავიხდინე. ხუთი წლის განმავლობაში მოსწავლეებთან ერთად, მთელი საქართველო მოვიარე. მაშინ მეშვიდე კლასი მყავდა და საქართველოს ისტორიის შესწავლის პარალელურად ტრადიციების გაცნობაც შევთავაზე. ბავშვებიც და მშობლებიც სიხარულით დამთანხმდნენ. გადავწყვიტე, სადაც ჩავიდოდით, იქაური სკოლებიც მოგვენახულებინა და ადგილობრივი მოსწავლეები გაგვეცნო. ახალციხიდან დავიწყეთ, ჩავიწერეთ ტრადიციები, თქმულებები, მოვიარეთ ტაძრები და ბოლოს შეგროვებული ინფორმაცია სპეციალურად გაკეთებულ ვებგვერდზეც განვათავსეთ. შემდეგ ჩვიდმეტი დღე მთიან აჭარაში გავატარეთ, ვიყავით გურიაში, თუშეთში, კახეთში. გარდა იმისა, რომ ეს ჩემთვის საუკეთესო პრაქტიკა იყო, ბავშვებმა უკეთესად გაიცნეს ქვეყანა. მხოლოდ ასეთი საინტერესო აქტივობებით შეიძლება, თანამედროვე მოსწავლე წარსულით დააინტერესო და შეაყვარო კიდეც.

– დღეს, ფაქტობრივად, ყველაფერი ტექნოლოგიებზე დგას. როგორ იყენებთ მათ სასწავლო პროცესში?

– უპირველეს ყოვლისა, არასდროს ვკრძალავ ტელეფონებს. კლასში გვაქვს პლანშეტებიც. დაე, გამოიყენონ ისინი და მეტი ინფორმაცია მიიღონ. არცთუ იშვიათად გაკვეთილებიდან პირდაპირ ჩართვასაც ვაკეთებ. ზოგს ასეთი მიდგომა არ მოსწონს, მაგრამ მე როგორც მასწავლებელს ძალიან მზრდის. გარდა ამისა, ეს ჩემი მეთოდებისა და სასწავლო რესურსების სხვა მასწავლებლებისთვის გაზიარების საშუალებაა. მსგავსი მეთოდით ბევრი მუშაობს, მათ შორის – რეგიონების სკოლების მასწავლებლებიც, სადაც საკმაოდ ბევრი აქტიური პედაგოგია. მაგალითად, როდესაც ჩემს კლასში „მაინკრაფტით“ საქართველოს რეგიონების შექმნა დავიწყეთ, ვიცოდი, რომ სხვას უკვე ჰქონდა „ვეფხისტყაოსანის“ თემაზე ნამუშევარი.

– ამ საკულტო ვიდეოთამაშის სასწავლო რესურსად გამოყენების ამბავი არასდროს გამიგონია…

– „მაინკრაფტის“ შესახებ 2016 წელს ბუდაპეშტში, განათლების გლობალურ ფორუმზე გვიამბეს და იქვე აგვიხსნეს, როგორ გამოგვეყენებინა. ცხადია, ჩემმა მოსწავლეებმა მასზე ყველაფერი იცოდნენ და მაშინვე ვთხოვე, ჩემთვისაც ესწავლებინათ. ამის შემდეგ კი საქართველოს რეგიონების შექმნა დავიწყეთ. უკვე გაკეთებული გვაქვს შიდა ქართლი და კახეთი, ნაწილობრივ – თბილისიც. ეს არის საოცარი პროცესი და შესანიშნავი სასწავლო რესურსი, რომლის გამოყენება სხვა საგნებშიც შეიძლება.

ასევე წარმატებით ვიყენებ „მაიკროსოფტის“ OneNote-საც. ყველანაირი მსჯელობა და დისკუსია, რასაც გაკვეთილზე ვერ ვასწრებთ, იქ გადაგვაქვს და ერთობლივად განვიხილავთ. ასეთ დროს ბავშვები გრძნობენ, რომ მე არ ვარ მთავარი, რომ ისინი პროცესის სრულუფლებიანი მონაწილეები, აუცილებელი რგოლები არიან. ზოგჯერ ვთხოვ კიდეც, ცოტა ხნით თავად იქცნენ მასწავლებლად, მოამზადონ თემა, რესურსები და გაკვეთილი ჩაატარონ, მე კი მერხთან ვჯდები. ასეთ დროს, როგორც წესი, ჩემს ხასიათსა და მანერებს ამჟღავნებენ, რაც საკუთარი თავის გვერდიდან დანახვის საშუალებას მაძლევს. ყოველთვის ვცდილობ, ვაგრძნობინო, რომ ჩემი გაკვეთილების მთავარი გმირები სწორედ ისინი არიან, მე კი მეორეხარისხოვანი პერსონაჟი ვარ, რომელიც მხოლოდ მათთვის კომფორტული გარემოს შექმნაზე ზრუნავს.

– ერთ-ერთ ინტერვიუში ამბობთ კიდეც, რომ სკოლა მოსწავლეზე უნდა იყოს ორიენტირებული.

– მოსწავლე სკოლაში სიხარულით უნდა მოდიოდეს, მასწავლებელს კი არ ესმოდეს გაკვეთილის დასრულების მაუწყებელი ზარით გახარებული ბავშვების ჟრიამული. თავად ხშირად მესმის, როგორ წუხან ზარის დარეკვის გამო და მერწმუნეთ, ეს უდიდესი სიამოვნებაა. გამიგონია გადაჩურჩულებაც: „ახლა, ნახე, რაღაცას მოიფიქრებს, რაღაცას გვიმზადებს“. ეს ნიშნავს, რომ ჩემგან გამუდმებით ელიან სიახლეს და მეც ყველაფერს ვთავაზობ, რაც შემიძლია.

– მასწავლებლებს არა მხოლოდ სწავლება, არამედ აღზრდაც გევალებათ.

– ჩემი ყოფილი მოსწავლე ქეთი მურღულია ამჟამად ევროკავშირის წარმომადგენელია საქართველოში. რამდენიმე კვირის წინ ჩემს ახლანდელ მოსწავლეებს შეხვდა. ჩემთვის უდიდესი შეფასება იყო, როდესაც ქეთიმ მათ უთხრა, მახსოვს, ჩვენც ასეთი თავისუფლები ვიყავით გაკვეთილზე, შეგვეძლო აზრის გამოთქმა და ნებისმიერი თემის განხილვაო. საკითხის ახსნისას არასდროს ვიყენებ მტკიცებით ფორმას, მხოლოდ კითხვითს, რადგან პასუხის მოსმენა, პირველ რიგში, მოსწავლეებისგან მინდა. ვცდილობ, კრიტიკულად იაზროვნონ და იდეალად ქცეულ ცნობილ ადამიანებსაც მოუძებნონ ნაკლი, რათა მათი პიროვნების ნამდვილი არსი დაინახონ. ასე თვითკრიტიკულებიც ხდებიან, რაც ადამიანის აღზრდის პროცესში უმნიშვნელოვანესია.

– სკოლა „ჯეჯილში“ უმცროს კლასებს აწავლით, აქ კი უფროსებს. რამდენად განსხვავებულ მიდგომას იყენებთ მათთან ურთიერთობისას?

– ყველა ასაკის მოსწავლეს განსაკუთრებული მიდგომა სჭირდება, მასწავლებელს კი აუცილებლად უნდა შეეძლოს ლექსიკონის, ტერმინებისა და ახსნის მეთოდების ცვლა. მესამე კლასიდან მეცხრეში იმავე განწყობით ვერ შეხვალ. აქ არა მხოლოდ თემებია განსხვავებული, არამედ თავად ბავშვებიც: უფროსები სულ სხვანაირად აზროვნებენ და თავს თანატოლადაც გაგრძნობინებენ. მათ უკვე იციან, რომ ყველა აზრი მისაღებია, მაგრამ იციან ისიც, რომ აზრს მსჯელობა და არგუმენტებიც უნდა მოაყოლონ – მოსაზრება მსჯელობის გარეშე ცარიელი მოსაზრებაა. ისინი უფრო საზრიანები და სხარტები არიან, რაშიც მათ მედიაწიგნიერებაც ეხმარება, ეს კი ჩემს თაობას ძალიან აკლია.

– წლების განმავლობაში მიღებული გამოცდილების გათვალისწინებით, როგორ ფიქრობთ, რა არის თანამედროვე სკოლის მთავარი პრობლემა?

– სკოლას აუცილებლად სჭირდება ახალი კადრები, ახალგაზრდა მასწავლებლები. ჩემს ყოფილ მოსწავლეში, რომელიც დღეს უკვე სტუდენტია, ვხედავ ადამიანს, რომელიც ოდესმე შემცვლის და ეს ძალიან მახარებს. მას აუცილებლად დავუთმობ ადგილს, როგორც კი მივხვდები, რომ მასწავლებლობა აღარ შემიძლია, რომ ამოვწურე ჩემი შესაძლებლობები, რომ გაკვეთილის ჩატარებისას მოსწავლეების თვალებში ინტერესს ვეღარ ვხედავ. ამას ყველა მასწავლებელი უნდა აცნობიერებდეს და ცდილობდეს, მუდმივად ვითარდებოდეს, რადგან ოცი წლის წინანადელი მეთოდებით დღეს გაკვეთილის ჩატარება აღარ შეიძლება. თუ მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის უფსკრული გაჩნდა, ეს ნიშნავს, რომ უნდა წავიდეს და ადგილი სხვას დაუთმოს. თუმცა ანაზღაურების გაზრდის გარეშე ესეც შეუძლებელია. ახალგაზრდას სჭირდება ფინანსური მოტივაცია, რადგან კარგი კადრი ყოველთვის შეძლებს სხვა სფეროში დასაქმებას. თუ ისინი მოსწავლეობის პერიოდშივე დაინახავენ, რომ სკოლა არის ადგილი, სადაც შეიძლება სიხარულით მოდიოდნენ, გავა წლები და აქ აუცილებლად დაბრუნდებიან.

ყველა მასწავლებელი ცდილობს, მოსწავლეები კარგ მკითხველებად ჩამოაყალიბოს. დაამეგობროს წიგნებთან და მათ განუყოფელ ნაწილად აქციოს. წიგნთან პირველი ზიარება პატარაობიდანვე იწყება. ჯერ კიდევ მაშინ, როცა გაუცნობიერებლად ფურცლავს ლამაზად მოხატულ გვერდებს, რომელიც აჩუქეს, უყიდეს ან თუნდაც ისე უბრალოდ, თვითონ აღმოაჩინა თაროზე. ილუსტრირებული წიგნები პატარების ყურადღებას იქცევენ. ზოგიერთი წიგნის ფანტაზია სტანდარტული წიგნების ჩარჩოებს ცდება და თანამედროვე 3D ეფექტებს იძენს. ბევრჯერ მიფიქრია, ჩემს ბავშვობაში რომ ყოფილიყო ასეთი მრავალფეროვანი და ნაირ-ნაირი წიგნები, ამაზე მეტად მეყვარებოდა კითხვა ახლა როგორც მიყვარს თუ არაფერი შეიცვლებოდა-მეთქი.

მანამდე, სანამ წიგნს მხოლოდ დასათვალიერებლად კი არა, არამედ ხელში წასაკითხად აიღებს ბავშვი, ცოტა რთული გზა არის გასავლელი. ყველას მონდომებაში, ინტერესსა თუ უბრალოდ გემოვნებაში ვერ ჯდება კითხვა. ამიტომ, რა შეგვიძლია გავაკეთოთ მასწავლებლებმა, რომ დავაინტერესოთ წიგნებით ჩვენი მოსწავლეები?

• პირველ რიგში ისინი უნდა დავაინტერესოთ წიგნით;
• ვიყოთ მათთვის მაგალითი;
• წიგნი მოვარგოთ მათ ასაკობრივ ინტერესებს;
• თავიდან შევარჩიოთ თხელტანიანი წიგნები, რომ არ შეაშინოს ბავშვი გვერდების რაოდენობამ;
• განვიხილოთ მათთან ერთად წაკითხული;
• არ მოვაკლოთ შექება და წახალისება!

სანამ ჩემი მოსწავლეები კითხვას ისწავლიდნენ, მათ მე ვუკითხავდი სხვადასხვა მოთხრობასა თუ ზღაპარს. ვცდილობდი იმ ემოციით მიმეტანა მათთვის წიგნის შინაარსი, როგორც ავტორს ჰქონდა ჩაფიქრებული. ძალიან მნიშვნელოვანია, როგორი ემოციითა და ტონალობით უკითხავთ ბავშვებს. შემდეგ უკვე ხელნაკეთი წიგნებით გაგრძელდა ურთიერთობა. ბუნებისმეტყველების გაკვეთილზე ახსნილი თემის, ყვავილების შემდეგ. მოსწავლეებთან ერთად გაკვეთილზე ხელნაკეთი წიგნი დავამზადე, წიგნი ერთი თაბახის ფურცლისგან შედგებოდა, რომელიც ორ ნაწილად იყო გაყოფილი. ჰქონდა ყდა და შიგნით ორი გვერდი. ეს საკმარისი იყო იმ წარმოდგენის შესაქმნელად, თუ როგორ შეიძლება თავად გავხდეთ წიგნის ავტორები. თემიდან გამომდინარე ყველამ საყვარელი ყვავილი განათავსა  წიგნის ერთ გვერდზე, მეორე გვერდი კი მასზე ინფორმაციის დაწერას დაუთმო. ყველა მოსწავლე ჩართული იყო.ზოგიერთს ხატვა ეხალისებოდა, ზოგს წერა, ზოგს ყდის ილუსტრირება და ა.შ. დროთა განმავლობაში იხვეწებოდა ჩვენი წიგნები, უკვე ორი გვერდი არ გვაკმაყოფილებდა და რამდენიმე ფურცლიანი წიგნები იქმნებოდა მოსწავლეების ხელით. ისინი იყვნენ მწერლები, ავტორები, ილუსტრატორები და რედაქტორებიც. საშინაო დავალებად მიცემულ რომელიმე თემაზე შექმნილი წიგნების პრეზენტაცია და განხილვა კლასში ხდებოდა. ასე ნელ-ნელა მივედით წიგნის დათვალიერებიდან მის წაკითხვამდე.

მას შემდეგ, რაც მოსწავლეებს მაღალი ინტერესი ჰქონდათ წიგნის წაკითხვის, შევთავაზე, რომ კლასში აგვერჩია ერთი წიგნი, რომელსაც ყველა წავიკითხავდით. ავარჩიეთ ერთი პარასკევი დღე, სადაც წიგნის წაკითხული თავების განხილვა მოხდებოდა. ამ წამოწყებაში მოსწავლეები აქტიურად ჩაერთნენ. კითხულობდნენ სახლში, კითხულობდნენ სკოლაში თავისუფალ დროს. მათ ხელში ხშირად იდო გადაშლილი წიგნი, რომელსაც ინტერესით უყურებდნენ პატარა თვალები. ხშირად იცინოდნენ კითხვის პროცესში, განიხილავდნენ პერსონაჟებს, ადარებდნენ ერთმანეთსა და საკუთარ თავს.  წიგნის დასრულების შემდეგ  გვქონდა ვიქტორინა, რომელიც წიგნის შინაარსიდან გამომდინარე შეკითხვებისგან შედგებოდა. ყველა მოსწავლეს, ვინც წიგნს წაიკითხავდა ბოლომდე გადავცემდი სიგელს. ეს მოსწავლეებისათვის  დიდი მოტივაცია იყო.

წლის განმავლობაში ბევრი წიგნის წაკითხვა მოვახერხეთ. რაც მთავარია, გააზრებულად. კლასიდან კლასში კი მოსწავლეების დამოკიდებულება,  გემოვნება და ინტერესები წიგნისადმი იხვეწებოდა და ყალიბდებოდა. ასე გახდნენ ჩემი მოსწავლეები უბრალო დამთვალიერებლიდან – კარგი მკითხველები.

ბავშვებს რომ სკოლა არ უყვართ, ეს ჩვენს რეალობაში ნორმად მიიჩნევა. დილით ადრე ადგომა ეზარებათ, ყოველდღიური რუტინა არ მოსწონთ, სწავლა ძნელია, გაკვეთილები უინტერესო, გარემო ერთფეროვანი, ურთიერთობები ნეგატიური და დაძაბული – ასე აფასებენ მშობლები და მასწავლებლები მიზეზებს, რის გამოც ბავშვებს სკოლაში სიარული არ ეხალისებათ.

სასკოლო საზოგადოებაში ნაკლებად ფიქრობენ, რომ ადამიანი სოციალური არსებაა და იმისთვის, რომ ბავშვმა თავი კარგად იგრძნოს, საჭიროა სოციუმი არ უქმნიდეს დისკომფორტს.  ნებისმიერ ასაკში ადამიანი მუდმივად ეძებს წრეს, სადაც მისი სოციალური სტატუსი იქნება მაღალი.  ვინმე გამჩნევდეს, გაღიარებდეს, გაფასებდეს – ეს ადამიანის მოთხოვნილებაა, მას დიდი ძალა აქვს და პირდაპირ კავშირშია თვითშეფასებასთან.

ერთ-ერთი მიზეზი, რის გამოც ბავშვებს სკოლაში სიარული ეზარებათ ან არ უყვართ, არის ის, რომ მათი თვითშეფასება იმ გარემოში დაბალია. სადაც თვითშეფასება დაბალია, ბავშვი ბუნებრივად ცდილობს გაეცალოს/გაერიყოს გარემოს. მეტიც, თუ ძალიან დაბალია, ადამიანებს ნებისმიერ ასაკში უჩნდებათ მარცხის, დაცინვის, შეცდომის დაშვების შიში, წყვეტენ ყოველგვარ აქტივობას და კარგავენ ინტერესს.  ამ სიმპტომებს მოსწავლეებშიც ხშირად აღმოვაჩენთ.

ხდება ხოლმე, რომ ბავშვი სკოლაში ვერ ალაგებს ურთიერთობებს, წლების განმავლობაში კონფლიქტები აქვს თანატოლებთან, ამის გამო არ უყვარს სკოლაში სიარული და გაცდენის მიზეზი არ ელევა. იტკიებს მუცელს, თავს, ფეხებს… იგივე ბავშვი სიხარულით დადის რომელიმე წრეზე, სადაც თავს კარგად გრძნობს – ბედნიერია. მიზეზი მარტივია, პირველ გარემოში მისი თვითშეფასება დაბალია, მეორეში მაღალი. პირველ გარემოში ხელმოცარულია, მეორეში – რეალიზებული. პირველ გარემოში მის შესაძლებლობებს ვერ ხედავენ, მეორეში – აღიარებენ და პატივს სცემენ.

როგორი თვითშეფასება ექნება ბავშვს, დიდწილად დამოკიდებულია იმ ზრდასრულ პირთა ქცევაზე, ვისთანაც მას უწევს დროის გატარება. იქნება ეს მშობელი, ოჯახის წევრი, მასწავლებელი, აღმზრდელი თუ სხვა პირი. ეს ადამიანები ქმნიან გარემოს, სადაც ბავშვს უვითარდება დაბალი, საშუალო ან მაღალი თვითშეფასება. რომელიც თავის მხრივ შეიძლება იყოს ადექვატური ან არაადექვატური.

მნიშვნელოვანია, მშობლებმა ყურადღება გაამახვილონ, თუ რომელი კრიტერიუმებით აფასებენ ცალკეულ გარემოში მყოფ ბავშვებს უფროსები, რათა მას არ ჩამოუყალიბდეს არაადექვატური თვითშეფასება. კერძოდ, საყურადღებოა, რა ითვლება წარმატების ინდიკატორებად. რამდენიმე წლის წინ ფსიქოლოგებმა ჩაატარეს გამოკითხვა და შეისწავლეს, რა ითვლება საქართველოში წარმატებად. გამოვლინდა რამდენიმე მიმართულება, მათ შორის: 1. უმაღლესში ჩაბარება. 2. საწინააღმეგო სქესთან აწყობილი ურთიერთობა. 3. ცნობილ ხალხთან ნაცნობობა – სოციალური კავშირები. 4. ბევრი ფული და ა.შ.

სოციუმის დაკვეთიდან გამომდინარე ჩვენი ბავშვებიც უმეტესად გარემოტივატორებზე არიან დამოკიდებული და ნაკლებად წარმატებულებად თვლიან ისეთ თანატოლებს, ვისაც უმაღლესი ქულები არ უწერია ჟურნალში, ვისაც ძვირადღირებული მანქანით არ აკითხავენ, ვისაც ბოლო მოდელის ტელეფონი არ აქვს, ვისაც ბრენდული სამოსი არ აცვია, ვისაც ყველა ოლიმპიადის დიპლომი არ უკიდია კედელზე და ა.შ.

ჩვენს სკოლებში ხშირია მოცემულობა, როცა კლასი დაყოფილია ოროსნებად და ათოსნებად. ზოგიერთი მასწავლებლის ამოცანაა, საგნობრივი კომპეტენცია გადასცეს მხოლოდ მაღალი აკადემიური მოსწრების მქონე მოსწავლეებს, ისინი კი ვინც უკვე ოროსნებად არიან „მონათლული“, სხედან სადღაც უკან, კლასის სიღრმეში და მთავარია, ხელს არ უშლიდნენ პედაგოგს გაკვეთილის ჩატარებაში.  როგორც წესი, ასეთი ბავშვების თვითშეფასება დაბალია, რაც თავის მხრივ ამცირებს შესაძლებლობას, რომ ისინი საზოგადოებაში ღირსეულ ადგილს იპოვიან.

იარლიყი, “შენგან არაფერი გამოვა!”, არის გამყინავი ბარიერი, რომელიც კლავს თვითშეფასებას.

როცა უფროსები შენიშვნას ვაძლევთ ბავშვს, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ არ დავუქვეითოთ მას თვითშეფასება. ჩვენი მიცემული მითითება არ უნდა იყოს მისი პიროვნებისთვის შეურაცხმყოფელი. ასეთ შემთხვევაში, არათუ შედეგს მივიღებთ, არამედ გავხდებით მისთვის მოწინააღმდეგე. ჩაერთვება თავდაცვის მექანიზმი და შეეცდება გაგვიწიოს წინააღმდეგობა. ამიტომ მიწოდების ფორმა უნდა იყოს ისეთი, რომ ბავშვმა არ აღიქვას თავდასხმად.

ნეგატივისგან განსხვავებით პოზიტიური შეფასება არის კაპიტალი, რომელსაც ინახავს და უფრთხილდება ადამიანი. ამიტომ, როგორც კი ცუდ ქცევას იცვლის ბავშვი, მომენტალური შექება/წახალისება აუცილებელია.  ერთ-ერთი რისკ-ფაქტორია ფრაზა  „რა მაგარი ყოფილხარ, შენგან ამას არ ველოდი“. ვუთხრათ, რომ ყოველთვის გვჯეროდა მისი. გვქონდა და გვაქვს იმედი, რომ ის თავის სიტყვას იტყვის.

თვითშეფასების ჩამოყალიბების პროცესში, გარდა გარემოსი, მნიშვნელოვანია, როგორ გამოსდის ბავშვს საკუთარ თავთან კომუნიკაცია. მშობლები და მასწავლებლები ხშირად უშვებენ შეცდომებს, როცა ეუბნებიან ბავშვს: სანამ მოვალ, გაკვეთილები მომზადებული გქონდეს! პატივი მეცი და ჩემი საგანი ისწავლე! რაც შემპირდი, ის გააკეთე და ა.შ.  მართებული ქცევა ზრდასრულების მხრიდან იქნებოდა: – მე შემპირდი კი არა, შენს თავს შეჰპირდი! მე კი არ მცე პატივი, შენს თავს პატივი ეცი! რატომ არის მნიშვნელოვანი, საკუთარ თავს შეჰპირდეს და არა თქვენ. იმიტომ რომ მშობელს დაემალება, მასწავლებელს გაერიდება, საკუთარ თავს კი ვერსად გაექცევა. თვითშეფასებაზე ზრუნვა საკუთარი თავისთვის მიცემული პირობის შესრულებით იწყება.

თუ ბავშვს უჭირს დადებული პირობის შესრულება, დაეხმარეთ მას, დაისახოს მცირე ზომის მიზანი, დაიწყოს საკუთარი თავისთვის პატარა დავალებების მიცემით. როგორც კი ერთ პირობას შეასრულებს, უკვე გაჩნდება ფსიქოლოგიური  საფუძველი, რომ თვითშეფასებამ დაიწყოს აღმასვლა. ადექი! სცადე! გააკეთე! – ეს არის თვითშეფასების ამაღლების ფორმულა.

რა უნდა ქნას მშობელმა, როცა დაბალი თვითშეფასების მიზეზი სიღარებეა?! ადვილი საქმე არ არის, მაგრამ სწორი ღირებულებითი აღზრდის შემდეგ, შედეგი მიიღწევა. სასურველია, ღირებულებით განათლებას ბავშვებს ოჯახთან ერთად სკოლაც აწვდიდეს, რადგან მხოლოდ ოჯახს ან მხოლოდ სკოლას შედეგზე გასვლა გაუჭირდება. ერთად, ერთობლივი ნაბიჯებით, ბავშვების აღზრდა გაცილებით ადვილი და შედეგიანია. მით უფრო, როცა საქმე თვითშეფასების პროცესში ძვირფას ატრიბუტიკას ეხება. მშობელმა შვილის აღზრდა სწორი ღირებულებით სკოლამდელი ასაკიდან უნდა დაიწყოს. ესაუბროს სიმდიდრესა და სიღარიბეზე. ნივთებსა და ადამიანებზე. რეალობის სუბიექტურ აღქმაზე, გრძნობებზე, ბედნიერებაზე, მწუხარებაზე, თავდაჯერებულობაზე, ნივთებზე დამოკიდებულებებზე, პრიორიტეტების განსაზღვრაზე. ეს საუბრები აუცილებელია, სასკოლო სივრცეშიც გაგრძელდეს, რათა ბავშვებმა შეძლონ ჩამოთვლილი მცნებების გარჩევა, არ მოექცნენ ატრიბუტების ტყვეობაში და მათი თვითშეფასება არ იყოს დამოკიდებული მატერიებზე.

სკოლის დასრულების შემდეგ ბევრი ადამიანი თავიდან პოულობს თავის თავს. ზრდასრულ ასაკში აღმოაჩენენ ხოლმე, რომ სრულიად განსხვავებული შესაძლებლობები ჰქონიათ, რის შესახებაც სასკოლო გარემოში ან არ იცოდნენ, ან კი არ მიეცათ ნიჭის გამოვლენის შესაძლებლობა. ისინი კი, რომლებსაც სკოლაში აღიარება არ აკლდათ, ზრდასრულობაში ხშირად განიცდიან იმედგაცრუებას. ახსნა მარტივია. მარცხის მიმართ გაცილებით მოწყვლადია ის ადამიანი, რომელსაც აქვს მაღალი თვითშეფასება და ჰგონია, რომ მისი შანსები ყოველთვის და ყველან მაღალი იქნება. მათ კი ვისაც დაბალი თვითშეფასება ჩამოუყალიბდათ, პატარა წარმატებაც ახარებთ და ძალას მატებთ.

სასურველია, სკოლის ასაკში არ  დაუსვათ ბავშვს დიაგნოზი. მივეცეთ თითოეულ მათგანს მრავალფეროვანი შესაძლებლობების გამოვლენის საშუალება. გვახსოვდეს, რომ წარმატება „სახიფათოა“, რადგან ადამიანს აბრმავებს. წარუმატებლობა კი კრიზისია, რასაც ტვინი აანალიზებს და გამოსავალს ეძებს. შესაძლებლობები შეუზღუდავია. ვასწავლოთ ბავშვებს, რომ პერიოდულად გაანულონ წარმატება და პირვანდელი სიმაღლიდან შეხედონ მიღწევებს, რათა თავაწეულებმა პირველივე ქვას არ წამოკრან ფეხი!

დამკვიდრებული მოსაზრების მიხედვით,  შემოქმედებითობა თანდაყოლილი უნარია და, შესაბამისად, მისი სწავლება შეუძლებელია,  რეალობა კი საწინააღმდეგოს გვიჩვენებს.  გამოკვლევებით დგინდება, რომ შემოქმედებითი უნარი   სხვადასხვა  დოზით ყველა ადამიანს ახასიათებს და მისი  ჩამოყალიბება და განვითარება შესაძლებელია, განსაკუთრებით სწავლების დაწყებით საფეხურზე, როცა განსაკუთრებით ძლიერია წარმოსახვა.

როგორ ვასწავლოთ შემოქმედებითი აზროვნება?  მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა მოსწავლეს მისცეს სრული თავისუფლება, არ დაუწესოს  ჩარჩოები, რათა მიეცეს გასაქანი მის წარმოსახვას. შემოქმედებითი პროდუქტის წარდგენას აუცილებლად უნდა მოსდევდეს შეფასება. როდესაც პოზიტიურ კომენტარებს ახლავს კონსტრუქციული შენიშვნები, ეს მოსწავლეს ეხმარება შემოქმედებითი უნარების განვითარებასა და, ზოგადად, აზროვნების დახვეწაში.

ჩვენ, მასწავლებლებმა, ამ უნარის ხელშეწყობის მიზნით მოსწავლეებს უნდა შევუქმნათ შესაბამისი შემოქმედებითი გარემო. სასწავლო პროცესში საინტერესო და მრავალფეროვანი სტრატეგიების გამოყენება დაგვეხმარება მოსწავლეთა შემოქმედებითი აზროვნების, წარმოსახვის უნარის გააქტიურებაში.

წერის სწავლების აქტივობებს შორის (იდეები შემოქმედებითი წერისათვის, წერა ილუსტრაციების მიხედვით, ხუთსაფეხურიანი წერა, ხუთსტრიქონიანი ლექსი და სხვ.) რაფთი არის ის მეთოდი, რომელიც ძალიან მოსწონთ ჩემს მოსწავლეებს და ხშირად ვიყენებ საგაკვეთილო პროცესში სწავლების სამივე საფეხურზე.

რა არის რაფთი?

მეთოდი მოსწავლეს ეხმარება ტექსტის სიღრმისეულად გააზრებასა და ინტერპრეტირებაში.

მეთოდის დახმარებით მოსწავლეებს გამოუმუშავდებათ:

• შემოქმედებითი წერისა და თვითგამოხატვის უნარები;
• ნაწერისთვის შესაბამისი სტილის შერჩევის უნარი;
• ტექსტის ინტერპრეტირების უნარი.

მუშაობის ფორმა: ინდივიდუალური, წყვილური, მცირე ჯგუფები.

რესურსები: რვეული, კალამი/ფლიფჩარტი, მარკერი

მოსწავლეები ქმნიან ტექსტებს სხვადასხვა პოზიციიდან (მაგ., მკითხველის, პერსონაჟის) ნებისმიერი აუდიტორიისთვის (მაგ., ავტორისთვის) სხვადასხვა ფორმით (მაგ., პირადი წერილი, ჩანახატი) შერჩეულ თემაზე (მაგ., ნაწარმოებში ასახული პრობლემის შესახებ).

მასწავლებელს შეუძლია თვითონ შეურჩიოს მოსწავლეებს თითოეული სეგმენტი (მეთოდის დანერგვის საწყის ეტაპზე) ან შესთავაზოს ცხრილი, რომლის მიხედვითაც მოსწავლეები თვითონ გააკეთებენ არჩევანს.

გიორგი ლეონიძის „მარიტას“ შესწავლის შემდეგ მერვეკლასელ მოსწავლეებს ვთავაზობ რაფთის მეთოდით წერითი ნამუშევრების შექმნას. დაფაზე ვაკრავ ცხრილს, რომელზეც გრაფიკულად გამოსახულია დავალება.

გთავაზობთ აღნიშნულ გაკვეთილზე მერვეკლასელ მოსწავლეთა მიერ შექმნილ რამდენიმე ნამუშევარს.

წერილი ციციკორეს

გამარჯობა, ბატონო ციციკორე!.. არ მინდა პირფერობა დავიწყო, უმჯობესია, პირდაპირ გითხრათ ჩემი სათქმელი. არ დაგიმალავთ და ერთობ გაბრაზებული ვარ თქვენს საქციელზე. ვიღაც ენაკეცია ბალბალუკას ნათქვამს დაეყრდენით, მთელი სოფელი შეაცდინეთ და  უდანაშაულო ადამიანს სიკვდილის ტოლფასი განაჩენი გამოუტანეთ. თქვენ ადამიანის სხეულში დაბუდებული ეშმაკები, ბუნების შეცდომები ხართ. ჩემი აზრით, ღმერთთან შერცხვით, რადგან ხელყავით ასეთი სილამაზე. თქვენს კისერზე  განა მარტო მარიტასი, გედიას და მთელი მათი ოჯახის სიკვდილია. თქვენ და ბალბალუკას ჯოჯოხეთშიც არ მიგიღებენ, თქვე საცოდავებო! გრცხვენოდეთ, ბატონო, გრცხვენოდეთ!

ანანო

წერილი ბალბალუკას

გამარჯობა, ქალბატონო! როგორ ბრძანდებით? კარგად იქნებით, რატომაც არა, იმის შემდეგ, რაც მარიტასა და მის საყვარელ ადამიანებს შეამთხვიეთ. გახსენით ბარემ თქვენი ჭორბიურო და თქვენისთანა და ციციკორესთანა გაუნათლებლებმა დახოცეთ თქვენი თანასოფლელები. ნუთუ ვერ ხვდებით, რომ თქვენი საქციელის გამო უდანაშაულო ადამიანი წევს ახლა სამარეში? არა, უნდა გკითხოთ, სად დაინახეთ მარიტასა და გედიას ურთიერთობაში საცოლქმრო შეყრა. ერთ რამეს გირჩევთ, არ გაწყენთ. როცა არ იცით სიმართლე, ჭორი არ უნდა გაავრცელოთ და საერთოდ, არავის არა აქვს სხვის პირად ცხოვრებაში ჩარევის უფლება. სამარცხვინო მარიტა კი არა, თქვენა ხართ! არიქა, არაფერი გამოგეპაროთ, მიაწოდეთ ციციკორეს ახალი ამბები, თორემ დაიღუპება სოფელი!

თქვენს საქციელზე ძალიან გაბრაზებული ანო

წერილი მარიტას

გამარჯობა, მარიტა! მუხათწყაროში მოვლენილო ანგელოზო, ზღაპრულო პრინცესავ, ქალებში დედოფალო!  როგორ განვიცდი შენს ამბავს. შენი დამცირება დიდი დანაშაულია… როგორ გაგიმეტა სოფელმა… მაგრამ სიმართლე უნდა გითხრა. შენს ტრაგედიაში ისევ შენ გადანაშაულებ. სუსტი ყოფილხარ, ვერც შენ და ვერც გედიამ ვერ იბრძოლეთ თქვენი სიყვარულისთვის. რატომ დათანხმდი დიდედას, რატომ გაჰყევი შეთეს ცოლად? რატომ მიეცი ადამიანებს შენი ცხოვრების დანგრევის უფლება? ხმა ამოგეღო, გეთქვა, რომ გედია გიყვარდა. აგცდებოდა კუპრივით შავი დღეები… არ გიფიქრია ამაზე? როგორ მენანები!

მარიამი

წერილი ბალბალუკას

იმის ღირსიც არ ხარ, რომ გამარჯობა გითხრა! ცოდვილი ხარ. თუ ხვდები მაინც,  რა მოხდა შენი ფანტაზიების გამო?! უდანაშაულო ქალი შენი ჭორების მსხვერპლი გახდა. საწყალს პატარა ობოლი დარჩა. იცი, რამდენ ადამიანს სძულხარ? მარიტასა და გედიას სიყვარულს შენ ვინ გეკითხებოდა? რატომ ჩაყავი ცხვირი სხვა ადამიანების ცხოვრებაში? ნუთუ ვერ ხვდები, რომ ამის უფლება არ გქონდა?

ნინი

ინტერვიუ ციციკორესთან

მოგესალმებით! მადლობა, რომ დამთანხმდით ინტერვიუზე.

– ბატონო, ციციკორე, თქვენ მთელი სოფლის სახელით სასტიკი განაჩენი გამოუტანეთ მის გამორჩეულ შვილს, მთელი ხეობის თვალს, მარიტას. რატომ მიიღეთ ასეთი გადაწყვეტილება?

– გეთანხმებით, რომ მარიტა გამორჩეული იყო თავისი სილამაზით, შრომისმოყვარეობით, რასაც ვერ ვიტყვი მის ზნეობაზე. მან შეარცხვინა სოფელი, ოჯახი, ქვეყანა. ის ფარულად ხვდებოდა თავისი შვილის ნათლიას. ეს არის უმძიმესი ცოდვა მირონის წინაშე. რა თქმა უნდა, ასეთ უზნეო საქციელს ვერ მოვითმენდი. მარიტა სასტიკად უნდა დასჯილიყო და დაისაჯა კიდეც.

– მაგრამ თქვენ ზუსტად არ იცოდით, რომ მარიტამ უღალატა შეთეს. თქვენ ეს გადაწყვეტილება მიიღეთ ისე, რომ სიმართლის დადგენა არც გიცდიათ.

– სიმართლეს რა დადგენა უნდოდა? ბალბალუკამ თავისი თვალით ნახა, როგორ მივიდა გედია მარიტას სახლში, როცა შეთე იქ არ იმყოფებოდა. პატარა ბავშვისა და მათ გარდა, არავინ იყო სახლში.

– ბატონო ციციკორე, არ ფიქრობთ, რომ თქვენი გადაწყვეტილება უსასტიკესია? მან შეიწირა ახალგაზრდა ქალის სიცოცხლე.

– ქალი, რომელიც ქმარსა და ნათელმირონს ღალატობს, უმკაცრესად უნდა დაისაჯოს. მარიტა მე არ მომიკლავს. ის თავისი სიკვდილით გარდაიცვალა. როგორც ახალგაზრდა, კი მენანება, მაგრამ როგორც ოჯახისა და რჯულის მოღალატე – არა.

– მადლობა ინტერვიუსთვის!

მარი

რეპორტაჟი

გუშინ სოფელ მუხათწყაროში უკანასკნელ გზაზე გააცილეს კახეთის უმდიდრესი ფერმერის, შეთეს, ულამაზესი ცოლი მარიტა. შეგახსენებთ, რომ რამდენიმე დღის წინ სოციალურ ქსელში გავრცელდა მარიტას პირადი ცხოვრების ამსახველი ვიდეო, რომელშიც კარგად ჩანს, როგორ მიდის შეთეს სახლში მარიტას ყოფილი შეყვარებული გედია ნათენაძე. ვიდეო გაავრცელა სოფლის ენაკეცია ბალბალუკამ. სოფლის მეუფროსის, ციციკორეს, გადაწყვეტილებით, მარიტა უსასტიკესი ფორმით დაისაჯა. წვიმიან ამინდში ქალი უკუღმა შესვეს და ფუნა და ტალახი ესროლეს. მარიტამ ასეთი შეურაცხყოფა ვერ აიტანა და რამდენიმე დღეში დარდისგან გარდაიცვალა. სამართალდამცველებმა ციციკორე დააპატიმრეს. მას ბრალი ედება სხვის პირად ცხოვრებაში ჩარევაში.

ციციკორე ბრალს არ აღიარებს. ის ამბობს, რომ სოფლის ძველთაძველი ზნეობა დაიცვა და სირცხვილი არავის შეარჩინა. გამოძიებამ დაადგინა, რომ გედია მარიტას სახლში შეთეს დედის, გულიზარის, გარდაცვალებასთან დაკავშირებით სამძიმრის სათქმელად იყო მისული. როგორც ცნობილია, შეთესა და გედიას ოჯახებს ნათელმირონობა აკავშირებთ.

სასამართლოს სხდომა, რომელიც ციციკორეს საქმეს განიხილავს, ორშაბათს გაიმართება.

ნინი

რაფთი ეხმარება მოსწავლეებს, სხვადასხვა პოზიციიდან შეაფასონ მოვლენები, გაიაზრონ პრობლემა, გამოხატონ საკუთარი დამოკიდებულებები. ეს არის ეფექტური სტრატეგია, რომელიც ააქტიურებს მოსწავლეთა წარმოსახვას, ავითარებს შემოქმედებითობასა და წერითი მეტყველების უნარებს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

მ.ინასარიძე, შემოქმედებითი აზროვნების შესახებ https://mastsavlebeli.ge/?p=16961

სასწავლო-მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული, კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე (I-VI კლასები) https://kargiskola.ge/teachers/resource_books/kitxva/resursi_kitxva.pdf

შემოქმედებითი უნარების განვითარების ეფექტიანი სტრატეგიები

https://old.tpdc.ge/uploads/pdf_documents/saazrovn%20unarebi.pdf

არაქელა ოქუაშვილზე, შთამომავლებისა და ოროდე მკვლევარ-ისტორიკოსის გარდა, ალბათ, ისევ არავის არაფერი ეცოდინებოდა, საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიას, „აკრძალული მეხსიერების“ სერიით, მისი მოგონებების გამოცემა რომ არ გადაეწყვიტა. საქართველოში ხალხოსნური და სოციალ-დემოკრატიული მოძრაობების ერთ-ერთ პირველ წარმომადგენელს, ძველ ბოლშევიკს 1935 წლისთვის მოგონებების დიდი ნაწილი უკვე დაწერილი ჰქონდა, მომდევნო წლებმა კი არათუ მათი გამოცემა გახადა შეუძლებელი, არამედ თავად ავტორი გაუყენა იმ საბედისწერო გზას, საიდანაც აღარავინ ბრუნდებოდა. არაქელა ოქუაშვილი 1937 წლის 11 იანვარს გაიყვანეს სახლიდან და მას შემდეგ ახლობლები მის კვალს უშედეგოდ ეძებდნენ.

წიგნი, რომელსაც „ჩემი მოგონებები“ ჰქვია, მკითხველის ყურადღებას პირველივე გვერდებიდან იპყრობს და ამ გასაოგნებელი ჩანაწერების მცირე ხნით გვერდზე გადადება თითქმის შეუძლებელი ხდება. ეს მხოლოდ მათი საკითხავი არ არის, ვისაც გული ძველი ამბებისკენ მიუწევს, ან წარსულის პასუხგაუცემელი კითხვები მოსვენებას არ აძლევს. არაქელა ოქუაშვილის მოგონებები კითხვის საღერღელს ბევრს აუშლის, მათ შორის ბიოგრაფიული თუ სათავგადასავლო რომანების მკითხველებსაც.

თხრობა მე-19 საუკუნის 70-იანი წლების ამბებით იწყება – სოფელ მუხრანში გატარებული ბავშვობის გახსენებით. „შვიდი წლის ვიყავი, როდესაც ბერიანთ მონაზონთან მიმაბარეს წერა-კითხვის სასწავლად. წერა-კითხვას ხარის ბეჭებზე გვასწავლიდნენ. კალმად გვქონდა ბატის ფრთა. მელნად ქვაბის მურს ვიღებდით, ძმარს დავასხამდით და ქვით ვხეხდით. ასეთ სითხეში აწეწილ ყაჭს ჩავდებდით, რომ შეეშრო და ამით ვწერდით. დილიდან საღამომდე გვასწავლიდა. თუ ვინმე იჩივლებდა – იცელქესო, ქვა ისროლესო, თითებს ნემსით გვიჩხვლეტდა. პირს გვიზომავდა – ბევრი გილაპარაკნიათო…“ არადა, ცელქია არაქელა, დიდად დაუდგრომელი – მისი მშობლები მომჩივნების მიღებას ვერ აუდიან. „მიყვარდა ფანჯრის შუშების, კოკების მტვრევა. მეტადრე თუ რომელიმე დედაკაცი გამაჯავრებდა. ჩავუსაფრდებოდი წყალზე, გავუტეხდი კოკას და ზურგზე წყალი რომ გადაესხმებოდა, გამეხარებოდა. შემდეგ ვიცოდი, რომ მომჩივნები მოვიდოდნენ სახლში და მთელი დღით გავიქცეოდი. ღამით ბებიაჩემთან შევიპარებოდი, ის დამჭკნარ ძუძუს მომცემდა, მომიალერსებდა. არ წახვიდე იქით, გაგიწყრებიანო“.

მე-19 საუკუნის ბოლო ათწლეულების აქ აღწერილი სურათი მეტ-ნაკლებად ემთხვევა იმას, რაც სკოლისა და უნივერსიტეტის წლებიდან დაგვრჩა, თუმცა, ახალი შტრიხებით გამდიდრებული, კიდევ უფრო მკაფიო და საგულისხმო ხდება. გარემო, რომელშიც ჩვენი წამოზრდილი გმირი სხვადასხვა ხელობას ერთიმეორის მიყოლებით მოსინჯავს, თვალშისაცემად ინტერნაციონლურია – რა ეროვნების ხალხს აღარ გადაეყრება წლების განმავლობაში თბილისში თუ თბილისს გარეთ. არაქელაც დიდი ავანტიურისტია – ერთდროულად რამდენიმე ადამიანის ცხოვრებით ცხოვრობს… სწავლა კი გულით უნდა, მაგრამ სხვა გზა არ აქვს – ფარმაცევტულ ლაბორატორიაში ყურმოკრულ ლათინურ ფრაზებს უნდა დასჯერდეს. კითხვით, ალბათ, იმას კითხულობს, რასაც ხელში ჩაიგდებს და რაც საერთო მოწონებას იმსახურებს მის წრეში.

აი, ამბავი იმისა, თუ როგორი ზემოქმედების უნარი აქვს ახალგაზრდობისას წაკითხულ წიგნებს: „…სახელოსნოს პირდაპირ ებრაელის დედაკაცმა ლუდხანა გააღო, სადაც სიყვარულიც იყიდებოდა. ჩვენ შევდიოდით ლუდის სასმელად. ვნახოთ, ერთი ქალი მოგვიჯდა და ლაპარაკი დაგვიწყო. ვუყურებ, სულით როსკიპი არ არის, არ არის მთლდ გარყვნილი ქალი. დავუწყე ლაპარაკი: რად როსკიპობ, არა გრცხვენიან-მეთქი. საქმე არა მაქვსო. – საქმე რომ გიშოვნო, ხელს აიღებ? – ავიღებ. – შენ თუ დაანებებ თავს ამ საქმეს, მალე ცოლად შეგირთავ-მეთქი, ვუთხარი. ავდექი, საქმე ვუშოვე. გოლოვინის პროსპექტზე სასტუმრო „კოლხიდა“, იქ თეთრეულს აძლევდნენ გასარეცხად. სხვებიც აძლევდნენ სარეცხს. ეს მე ჩავიდინე, როგორც ვფიქრობ, რუსული ლიტერატურის და ანტონ ფურცელაძის „სამის თავგადასავლის“ გავლენით“. მართალია, არაქელას გულუბრყვილო წამოწყება იმთავითვე მარცხისთვის არის განწირული, მაგრამ მაინც როგორი დასაფასებელია ლიტერატურისთვის გამოცხადებული დიდი ნდობა, ლიტერატურაზე დაყრდნობით ისეთი გადაწყვეტილების მიღება, ცხოვრებას რომ ერთიანად ამოატრიალებს.

მე-20 საუკუნემ ახალი თავბრუსხვევა მოიტანა, ახალი საფიქრალი და საკეთებელი. რა ფანატიკოსები ვიყავითო! – შესძახებს არაქელა იმ დღის გახსენებისას, როცა რუსეთში გადასახლებულმა ორმა თანამოაზრემ, წინასწარი შეთანხმებით, სხვადასხვა ქალაქში „მარსელიეზა“ ერთდროულად იმღერა. ვმღეროდი და გეფიცებით, მართლა მესმოდა ლევანტი მამალაძის ხმა 300 ვერსით დაშორებული ელეციდანო, – წერს უკვე ასაკოვანი ბოლშევიკი, რომელიც ამ ფანატიკური ერთგულებით ემსახურა, მისსავე წარმოდგენით, უდიდეს საქმეს.

არაქელა ოქუაშვილის ხმა 21-ე საუკუნესაც მოსწვდა – პირველ რიგში, ისტორიის მასწავლებლებისა და ისტორიის საგანზე შეყვარებული მოსწავლეების გასახარად. „ჩემი მოგონებები“ ის წიგნია, სახელმძღვანელოს დახურვის შემდეგ რომ უნდა გადაშალო და ჩქარი ნაბიჯით გაუყვე ფართო შარას.

ოცწლიანი გამოცდილების მქონე კლინიკური ფსიქოლოგის მეგი ჯეის დასკვნით, ბევრი ადამიანი ფიქრობს, რომ მისი პრობლემები უნიკალურია. ისინი ვერ აცნობიერებენ, რომ მარტო არ არიან, რომ მსგავსი პრობლემები შეიძლება სხვებსაც ჰქონდეთ. წიგნში „ზენორმალურები. ისტორიები, რომლებიც გვაძლიერებენ“ მეგი ჯეი იკვლევს ბავშვობის გავრცელებულ ტრავმებს და განმარტავს, თუ რატომ გვაწუხებს დაუცველობისა და მარტოობის განცდა ზრდასრულობაში.

„ძალიან დაღლილი ვარ. მრცხვენია ამის. მრცხვენია, რომ აქ ვზივარ და ვტირი, რადგან ვიცი, რომ ბევრი ადამიანის ცხოვრება გაცილებით მძიმეა. მგონია, რომ არ მაქვს უფლება, თავი დაღლილად და დატანჯულად ვიგრძნო. არ ვიცი, რა დამემართა. ზოგჯერ ისეთი განცდა მეუფლება, რომ ყველგან ზედმეტი ვარ. სამყაროში არ არსებობს ჩემი მდგომარეობის აღმწერი სიტყვები. თითქოს სხვა ადამიანებს არ ვგავარ. თითქოს არანორმალური ვარ,“ – ეს მეგი ჯეის მისმა კლიენტმა ელენმა უთხრა. ელენი გარეგნულად არ ახდენს დაქანცული და შეწუხებული ადამიანის შთაბეჭდილებას, მაგრამ მას პრობლემები აქვს.

რას ნიშნავს იყო „ფსიქოლოგიურად მდგრადი“?

ფსიქოლოგთან პირველ მიღებაზე ელენს არ დაუგვიანია, დათქმულ დროს გამოჩნდა. დივანზე წელგამართული, წინ ხელებდაწყობილი დაჯდა. ერთი შეხედვით, უემოციოდ თქვა, რომ სამსახურში შეაყოვნეს, გზად მანქანის საბურავიც გაუსკდა, ამიტომ ის მომსახურების სადგურზე დატოვა, შეახტა ავტობუსს და ბოლო ორი უბანიც სირბილით გამოიარა, რომ სპეციალისთან დროზე მისულიყო. ელენი მთელი ცხოვრება არასამთავრობო ორგანიზაციებში მუშაობდა, ცდილობდა, სამყარო უკეთესი გაეხადა. ბევრს მოგზაურობდა. ადრეულ ბავშვობაში მამა და უმცროსი ძმა დაკარგა. როდესაც გაიზარდა, საკმარისი ფულის შოვნა დაიწყო იმისთვის, რომ საყვარელ ადამიანებზე ეზრუნა. „თქვენ უბრალოდ სუპერგმირი ხართ!“ – აღმოხდა მეგის, მაგრამ ელენი მაინც მარტოსულად და უბედურად მიიჩნევდა თავს.

ბავშვებისა და მოზარდების 75%-ს აქვს უარყოფითი გამოცდილება: მშობლების განქორწინების, მათი ალკოჰოლიზმის, სიკვდილის ან პატიმრობის, ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური ძალადობის, – მაგრამ ზრდასრულობაში ასეთი ბავშვები, მათ შორის – ელენიც, წარმატებულები ხდებიან.

სოციოლოგები ელენისნაირ ადამიანებს ფსიქოლოგიურად სტაბილურებად, მდგრადებად მოიხსენიებენ. მათ შეუძლიათ სირთულეების გადალახვა და გარემოებებთან ადაპტირება. პრობლემა ის არის, რომ ეს ადამიანები თვითონ არ მიიჩნევენ თავს ძლიერებად. ვერ ახერხებენ იარების სწრაფად მოშუშებას, რადგან ბავშვობაში მიღებული უარყოფითი გამოცდილება დიდხანს ახსოვთ. არ აქვს მნიშვნელობა, როგორ გამოიყურებიან ისინი გარეგნულად – თავდაჯერებულები არიან თუ წარმატებულები. მათ სულში ჯოჯოხეთია. ასეთი ადამიანები მიიჩნევენ, რომ არანორმალურები არიან, თუმცა მეგი ჯეი მათ გმირებს, ზენორმალურებს უწოდებს.

განქორწინება – ბავშვების ტრავმის ყველაზე გავრცელებული მიზეზი

ფსიქოლოგიურად მდგრად ბავშვს საკუთარი ათვლის წერტილი აქვს, რომელიც მას სიმამაცის გზაზე აყენებს. ფსიქოანალიტიკოსისა და პედიატრის დონალდ ვინიკოტის აზრით, „ბავშვის ცხოვრებაში ხდება რაღაც, რაც ძირეულად ცვლის ყველაფერს“. ამ მომენტიდან ზენორმალური ბავშვის ცხოვრება უწყვეტი აღარ არის. ის ორ ნაწილად: „მანამდე“ და „მას შემდეგ“ – იყოფა. ბავშვიც ყოფს სამყაროს: „მე“ და „დანარჩენები“.

ბავშვების ცხოვრებაში უარყოფითი გამოცდილება ყველაზე ხშირად მშობლების განქორწინებას უკავშირდება. სტატისტიკურად, განქორწინებათა მესამედი მშობლების თანაცხოვრების პირველ თხუთმეტ წელზე მოდის. ყოველწლიურად მილიონობით ბავშვი მშობლების განქორწინების მოწმე ხდება. მათ უჩნდებათ უნდობლობის განცდა, ამის გამო შფოთავენ, რადგან ჰგონიათ, რომ რაკი მშობელმა მიატოვა, სხვა უფრო გაიმეტებს.

რობერტ ემერისა და მისი კოლეგების კვლევის მიხედვით, განქორწინებულ ოჯახებში აღზრდილები სამჯერ უფრო ხშირად აღნიშნავენ, რომ მათი „ბავშვობა უფრო რთული იყო, ვიდრე სხვა ადამიანებისა“.

განქორწინების ტრაგედიას ბავშვები შედარებით ადვილად ინელებენ, როცა ორივე მშობელი მზად არის, მათთან ნდობით სავსე ურთიერთობა გააგრძელოს, მაგრამ განსახორციელებლად ეს ძალიან რთულია. რომელიღაც მშობელი „მეორე რიგის“ პერსონაჟი ხდება. ბავშვებიც მარტო რჩებიან წყენისა და კონფლიქტის პირისპირ. მშობელსაც ბევრი პრობლემა აქვს. მან ბავშვსაც უნდა დაუთმოს საკმარისი დრო და საკუთარ ემოციურ მდგომარეობაზეც იზრუნოს. განქორწინება ოჯახის ყველა წევრისთვის იარაა.

როცა პრობლემაზე არ საუბრობ, ის არც ჩანს

თავის ტვინი ნებისმიერ საფრთხეზე ორნაირად რეაგირებს: გაიძულებს გაიქცე ან წინააღმდეგობა გაუწიო საფრთხეს. თუმცა ბავშვები უფროსებთან შედარებით ბევრად დაუცველები არიან. საფრთხის დროს ტვინი კარნახობს მათ, რომ უმჯობესია, ისე მოიქცნენ, თითქოს არაფერი მომხდარა.

ადამიანის თავის ტვინის კვლევებმა აჩვენა, რომ ზოგიერთი ზრდასრული საშინელი განსაცდელის პირისპირ მშვიდადაა, თითქოს მუნჯდება. მაგალითად, გაუპატიურების მსხვერპლთა ჩვენებებში ხშირად ჟღერს ასეთი ფრაზა: „გავშეშდი. ვერ ვმოძრაობდი. მეჩვენებოდა, რომ ეს ჩემს თავს არ ხდებოდა“.

ამიტომ არც ბავშვები ტირიან მძიმე სიტუაციებში. სიჩუმეს ამჯობინებენ. მნიშვნელოვანია, დიდხანს ვესაუბროთ მათ განცდილი სტრესის შესახებ. ბავშვს შეიძლება არ ეყოს სიტყვები თავისი ტკივილის ასახსნელად. „კრავთა დუმილი“ ხშირად ალკოჰოლიზმით დაავადებულ მშობელთა შვილებს ახასიათებთ.

არადა, ყოველი მეოთხე ბავშვი ალკოჰოლდამოკიდებულ ადამიანთან ერთად ცხოვრობს. მშობლებში ალკოჰოლიზმი ყველაზე გავრცელებული პრობლემაა. მეორე ადგილს (განვითარებულ ქვეყნებში) დეპრესია იკავებს. „არ უნდა შეგვეშალოს: მშობლებზე მეტად ალკოჰოლიზმისგან მათი შვილები იტანჯებიან“, – ამბობს მეგი ჯეი.

ოჯახში ძალადობის ფაქტების 60% უფროსების სიმთვრალეს უკავშირდება. ბავშვებთან უხეშობის დროს მშობელთა 30% მთვრალი იყო.

ის ბავშვიც კი, რომელიც ალკოჰოლიზმით დაავადებულ მშობლებს არასდროს უცემიათ, ზიანდება. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ბავშვები არ ახმაურებენ მშობლების პრობლემებს, ცდილობენ მოიქცნენ ისე, თითქოს არაფერი ხდება. როდესაც მშობლები თავს ვერ აკონტროლებენ, ბავშვები პასუხისმგებლობას იღებენ – ზრუნავენ და-ძმაზე, აშოშმინებენ ნასვამ მშობლებს. ასეთი ბავშვები დიდობაშიც არ საუბრობენ მშობლების ალკოჰოლიზმზე. პრობლემა ისაა, რომ ამ საიდუმლოს შენახვით ზენორმალური ადამიანები თავს უღირსებად გრძნობენ და ეს მათ ყოველდღიურად აწუხებთ.

ბევრი უფლებადამცველი ბავშვობაშია „დაზიანებული“

ზოგი ბავშვი ძალადობას სახლში განიცდის, ზოგი – სკოლაში. 18 წლამდე ასაკის ყოველი მესამე ბავშვი ბულინგს აწყდება.

ექსპერტთა მონაცემებით, სიტყვიერი აგრესიის შედეგად ბავშვების 25% ზიანდება. მათ დასცინიან, შეურაცხყოფენ, უვრცელებენ უსაფუძვლო ჭორებს. ბავშვების დაახლოებით 10% ფიზიკური ძალადობის მსხვერპლია, 5% ბოიკოტს განიცდის, ამდენივეს ფიზიკური ძალადობით მუქრებიან.

ცხადია, მოძალადე მსხვერპლზე გაცილებით ძლიერია. მსხვერპლს ის რაიმე ნიშნით არჩევს – ის პატარაა, კლასში ახალი გადმოსულია, არასპორტულია, შეზღუდული შესაძლებლობების, დაბალი სოციალური სტატუსი ან განსხვავებული სექსუალური ორიენტაცია აქვს. სულიერი ტკივილი მსხვერპლის თავის ტვინში ისეთივე რეაქციას იწვევს, როგორსაც ფიზიკური. აქედან გამომდინარე, ნებისმიერი შეურაცხყოფა ფიზიკურ ტკივილთან არის გათანაბრებული. ბავშვი, რომელიც სისტემურად იჩაგრება, ვერ გრძნობს თავს უსაფრთხოდ, ითრგუნება და შფოთავს.

როგორც წესი, ძალადობის მსხვერპლი უკლებს სწავლას, ჯანმრთელობა ერყევა, უჩივის თავისა და მუცლის ტკივილს, უძილობას. ყველა ეს პრობლემა ხშირად ზრდასრულ ასაკშიც გრძელდება. ასეთი ადამიანი რჩება მსხვერპლის როლში, გრძნობს უძლურებას, იოლად ეუფლება დეპრესია ან შფოთვა.

საფრთხის დროს ადამიანი ან გარბის, ან იბრძვის. ზენორმალური ადამიანისთვის ბრძოლა სიტუაციასთან გამკლავებას გულისხმობს, ამიტომ დიდობაში ასეთი ბავშვები სიღარიბესთან, დისკრიმინაციასთან და სხვა უსამართლობებთან მებრძოლებად გვევლინებიან. ისინი დიდხანს და ჯიუტად იბრძვიან, საქმე ბოლომდე მიჰყავთ. გამარჯვებისთვის ძალ-ღონეს არ იშურებენ, ყოველგვარ იარაღს იყენებენ: გონებას, სპორტს, ნიჭს, ოჯახს, პირად თვისებებს… ყველაზე ეფექტიანი ძალა მათთვის რისხვაა. ის აიძულებს, აუმხედრდნენ სამყაროს.

ექსპერიმენტებით დასტურდება, რომ რისხვა შეიძლება იყოს პროდუქტიული ემოცია, რომელიც განამტკიცებს თავდაჯერებას, სიმამაცეს, ამცირებს სტრესს. თუმცა ასეთი მებრძოლები სტრესს მუდამ განიცდიან. ის მათი ცხოვრების თანამგზავრია.

კიდევ როგორ გავუმკლავდეთ ბავშვის ტრავმას

ფსიქოლოგების სიუზან ფოლკმენის და რიჩარდ ლაზარუსის აზრით, არსებობს სტრესთან გამკლავების ორი გზა: პრობლემაზე ფოკუსირება, როდესაც ადამიანი ცდილობს მის გადაჭრას და ემოციებზე ფოკუსირება, როდესაც ადამიანი საკუთარ რეაქციებს მართავს.

მდგრადი ფსიქიკის მქონე ზოგიერთი ბავშვი ცდილობს სტრესის მინიმალიზაციას, სიტუაციის შეცვლას, გაუმჯობესებას. როდესაც ეს არ გამოსდის, აღიარებს ამ ფაქტს და შექმნილ ქაოსს გამოერიდება. ასეთი ბავშვები ჩუმები და უჩინრები ხდებიან. ისინი თამაშის დროს თავს უჩინმაჩინად წარმოიდგინენ. უყვართ თავის მოკატუნება, თითქოს სძინავთ.

მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ ყოველ მეხუთე ზრდასრულს რომელიმე ფსიქიკური დაავადების დიაგნოზი აქვს, 20-დან ერთს კი – სერიოზული ფსიქიკური აშლილობა. შიზოფრენია, ბიპოლარული აშლილობა, დეპრესია ხელს უშლის ადამიანებს, იყვნენ პასუხისმგებლობიანი მშობლები. და, რა თქმა უნდა, მათ შვილები სტრესს განიცდიან. გარდა ამისა, ფსიქიკური პრობლემების მქონე მშობლებს ხშირად მარტო უწევთ ბავშვების აღზრდა. ხშირად ბავშვი მათთვის გამოჯანმრთელების სტიმულია. ბავშვები ძალიან აფასებენ ასეთ მშობლებს. კვლევებმა აჩვენა, რომ ფსიქიკურად დაავადებული მშობლების შვილთა მესამედი წარმატებულია სკოლაში, სამუშაოსა და სოციალურ ურთიერთობებში. მათ არ აქვთ ფსიქიკურ ჯანმრთელობის პრობლემები: ისინი გამოიყურებიან და იქცევიან სხვა თანატოლების მსგავსად.

იმისთვის, რომ ცხოვრების ერთ ნაწილს გაეთიშო, მაქსიმალურად უნდა გადაეწყო სხვაზე. მაგალითად, ცნობილი შვეიცარიელი ფილოსოფოსი ჟან პიააჟე, რომელსაც ფსიქიკური პრობლემების მქონე დედა ჰყავდა, მეცნიერულმა კვლევებმა გაიტაცა. ათი წლის ასაკში მან უკვე გამოაქვეყნა სტატია სამეცნიერო ჟურნალში ბაყაყების იშვიათ ჯიშებსა და მოლუსკების კლასიფიციაზე.

ბევრი ფსიქოლოგიურად მდგრადი ბავშვი კითხვით განიკურნება: „ვფიქრობ, რომ ყველა გამოგონილი პერსონაჟი, განსაკუთრებით – სათავგადასავლო და საგმირო წიგნებიდან, სხვა არაფერია, თუ არა ჩვენი ოცნებები საკუთარ თავზე“, – ამბობს ცნობილი მწერალი და კომიქსების შემქმნელი ალან მური.

ბევრი ზენორმალური ადამიანისთვის მომავალი ერთგვარი თავშესაფარია. ღარიბი ოჯახის შვილებს არ აშინებთ ცვლილებები, პირიქით, ეშინიათ, რომ მათი ცხოვრება ისეთივე დარჩება. ნათელი მომავლისკენ სწრაფვა ხელს უწყობს მათ წარმატებას. რაც უფრო კონკრეტულია და რეალისტური ბავშვის გონებაში დახატული მომავლის სურათი, მით უფრო კონცენტრირდება ის ამ მომენტზე და უფრო სავარაუდოა, რომ მისი ფანტაზიები რეალობად იქცევა.

სასწავლო პროცესი უამრავ სირთულესთან არის დაკავშირებული, ამიტომ ყოველგვარი დადებითი მოტივატორი აუმჯობესებს სწავლის შედეგებს და პირიქით – ნეგატიური განწყობა, დაბნეულობა, შიში, გაურკვეველი შფოთვა ზრდის დაბალი შედეგების რისკს, ამიტომ საგაკვეთილო საქმიანობისას მოსწავლის პიროვნული მზაობა, მისი თავდაჯერება წარმატების მნიშვნელოვანი პირობაა.

თავდაჯერება ასოცირდება საკუთარი შესაძლებლობების რწმენასთან, იმის აღიარებასთან, რომ პიროვნებას შეუძლია:

• საკითხის არსის წვდომა, დასკვნების გამოტანა და ამოცანის შესრულებისთვის საჭირო მეთოდების შერჩევა;

• კონკრეტული მიზნის მისაღწევად საჭირო ქმედებათა დაგეგმვა და შესრულება და შესრულებისას წამოჭრილი დაბრკოლებების წარმატებით გადალახვა;
• ახალ გამოწვევებთან გამკლავება.

მაგრამ თავდაჯერება ადვილი მისაღწევი არ არის. რა უშლის ხელს მოსწავლეს? რატომ ეუფლება მას უძლურების განცდა და ეკარგება წარმატების მიღწევის იმედი და მოტივაცია?

არცთუ იშვიათად ამის მიზეზი სასკოლო პროგრამები და სახელმძღვანელოებია, რომლებიც ნაკლებად უწყობს ხელს „მე“-კონცეფციის ფორმირებას (ხშირად ამ ტიპის დავალებები არც კი მოიპოვება მათში). მაგრამ ყველა სირთულის დაძლევა შესაძლებელია, თუ მოსწავლეს მხარს უჭერს მასწავლებელი, რომელსაც რეალურად შეუძლია:

• იზრუნოს მოსწავლის პიროვნულ და შემეცნებით სრულყოფაზე;
• სამუშაო პროცესი ააგოს ერთი იდეით – „ყველა ბავშვი ნიჭიერია“;
• შექმნას თითოეული მოსწავლის პიროვნული წარმატების ატმოსფერო, კეთილგანწყობილი სამუშაო პროცესი, დაეხმაროს მათ საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზებაში;
• შესთავაზოს მრავალფეროვანი სამუშაო (ინდივიდუალური, ჯგუფური), რომელიც მიმართული იქნება კრიტიკული და შემოქმედებითი უნარების გააქტიურებისკენ;
• ამუშაოს მოსწავლე პრობლემის გადაჭრაზე, ახალი მასალის განმტკიცებაზე, დამახსოვრებაზე, დავალების სწორად შესრულებასა და შეცდომების გასწორებაზე, თვითშეფასებასა და თვითკონტროლზე, სწორ კომუნიკაციაზე და ა.შ.

ყველა ეს მიდგომა ხარისხობრივად ამაღლებს მოსწავლის პიროვნულ თავდაჯერებას, განამტკიცებს „მე“-კონცეფციას. მოსწავლეები სწავლობენ საკუთარი პოზიციის დაცვას, ხდებიან ინიციატივიანები, უხარიათ, რომ თვითონვე შეუძლიათ საკუთარი პრობლემების გადაჭრა და შედეგზე გასვლა.

სახელდობრ, რა სახის აქტივობები შეიძლება გამოიყენოს მასწავლებელმა მოსწავლეთა თავდაჯერების გასაზრდელად? შედეგის თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია გაკვეთილის თემის გაგება-გააზრებასა და ახალი ცოდნის შეძენაზე ორიენტირებული დავალებები. ორივე შემთხვევაში შესაძლებელია, სამუშაო წარიმართოს პრობლემური სიტუაციის შექმნით, რომელიც მოსწავლეთა გაოცებასაც გამოიწვევს და მათ სირთულეთა გადალახვისთვისაც განაწყობს. მაგრამ კიდევ უფრო ეფექტიანია დავალებები, სადაც პრობლემური სიტუაცია გადაიზრდება დიალოგში, ანუ გაკვეთილის თემის გაგება-გააზრებისა და ახალი ცოდნის აგებისთვის ჯერ ხელოვნურად შეიქმნება პრობლემური სიტუაცია და შემდეგ ისე წარიმართება სამუშაო პროცესი, რომ დიალოგთან მიგვიყვანს.

რატომ დიალოგი?

დიალოგის ძირითადი სახეა ანალიტიკური და განმაზოგადებელი საუბარი. გაკვეთილის ძირითადი ამოცანაც შესასწავლი მასალის გააზრება, ცოდნის გაღრმავება და გაფართოებაა, ამიტომ დიალოგი შეიძლება განვიხილოთ როგორც ახალი მასალის გადმოცემის მეთოდი, რომელიც მოითხოვს მასალის გააზრებას, ფაქტების შეფასებას და საკუთარი აზრის გამოხატვას. ამის კვალობაზე, სწორად წარმართული დიალოგი და კარგად მოფიქრებული შეკითხვები (რომელთა დროსაც შემეცნებისა და აღქმის პროცესი იმდენად სიღრმისეულია, რომ შესასწავლ ობიექტს აზროვნება ნაწილებად ყოფს და მერე ცალ-ცალკე შეისწავლის) გაცილებით მეტ თავდაჯერებას სძენს მოსწავლეს, ვიდრე ტრადიციული ფორმით წარმართული გაკვეთილი.

მოსწავლეთა თავდაჯერების გაზრდისკენ მიმართული ეს მიდგომა არსებითად ოთხ ეტაპს მოიცავს:

1. პრობლემური სიტუაციის შექმნა, რომელიც აღიქმება როგორც წინააღმდეგობა, რომელთან შეხვედრაც გამოიწვევს მოსწავლეების ემოციურ რეაქციას – გაკვირვებას ან წარმოშობს წინააღმდეგობას;
2. შემდეგში საკითხის გაგება-გააზრების გზაზე წამოჭრილი წინააღმდეგობა რეალურად საკითხის სტიმულირების საშუალებად იქცევა;
3. საკითხის სტიმულირება ავტომატურად გამოიწვევს სასწავლო პრობლემის წამოჭრას, რომელიც შეიძლება გამოიხატოს სულ ორი კითხვით: „რა არის გაკვეთილის თემა?“ ან „რაში მდგომარეობს ძირითადი პრობლემა?“
4. პრობლემაზე ორიენტირება! რა მიზანიც არ უნდა ჰქონდეს აქტივობას – გაკვეთილის თემის გაგება-გააზრება თუ ახალი ცოდნის შეძენა, ის მაინც პრობლემის ფორმულირებით დასრულდება. სწორედ აქ გამოჩნდება მოსწავლის თავდაჯერებულობაც – შეძლებს თუ არა ის ამ ეტაპების გავლას, პრობლემის ფორმულირებას და ნაბიჯ-ნაბიჯ ახალი ცოდნის აგებას.

სასურველია, მასწავლებელმა პრობლემური დავალებების რამდენიმე ვარიანტი მოძებნოს, რომლებიც დასახული მიზნის შესაბამისი იქნება. ეს მას დაეხმარება, ჩაატაროს პრობლემის იდენტიფიცირებისა და გადაჭრისკენ მიმართული გაკვეთილი, გაზარდოს მოსწავლეთა ინტერესი, გაააქტიუროს მათი დამოუკიდებელი აზროვნება და შექმნას პიროვნული განვითარებისთვის საჭირო პოზიტიური გარემო.

განვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი ისტორიის სწავლების კურსიდან:

VII კლასი. თემა – „რაინდობა“. I ეტაპზე საგაკვეთილო პროცესს აუცილებლად მივიყვანთ პრობლემური სიტუაციის შექმნამდე, რომელიც გამოიხატება კითხვებით: „როგორ საქციელს შეიძლება ვუწოდოთ რაინდული? ვის უწოდებენ დღეს რაინდებს? ვის უწოდებდნენ ამგვარად შუა საუკუნეებში? ვხმარობთ ამ სიტყვას დღეს იმავე მნიშვნელობით? რატომ? რა წინააღმდეგობა არსებობს ამ ცნების შუასაუკუნეობრივ გაგებასა და თანამედროვე შინაარსს შორის? რა კითხვა შეიძლება დაგებადოთ?!“ – და სხვ.

II ეტაპზე მოხდება სასწავლო პრობლემის ფორმულირება: „ვინ იყვნენ რაინდები შუა საუკუნეებში? ვის შეეძლო გამხდარიყო რაინდი?“

ცხადია, ორივე ეტაპი მიმდინარეობს საუბრის, დიალოგის ფორმატში და არა გამოკითხვის რეჟმიში.

VIII კლასი. „საქართველო XIX საუკუნეში. ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა“. თემის ფარგლებში მოსწავლე, სხვა საკითხებთან ერთად, ისაუბრებს 1832 წლის შეთქმულებაზე. საკითხში ჩაღრმავებისთვის, მისი გაგება-გააზრებისა და ახალი ცოდნის შეძენისთვის I ეტაპზე მოსწავლეებს ვაძლევთ შემდეგი სახის სასწავლო ამოცანას:

• „დღეს ჩვენი მიზანია, გავიგოთ, რატომ და რისთვის გარისკეს შეთქმულებმა, რატომ ჩააგდეს საფრთხეში თავიანთი სიცოცხლე, თავიანთი ადგილი საზოგადოებაში. იმსხურებენ თუ არა შეთქმულების მონაწილენი ჩვენს პატივისცემას?“

II ეტაპზე მოსწავლეები შეისწავლიან საკითხს, გაეცნობიან შეთქმულების მონაწილეთა ვინაობას, საქმიანობას, მიიღებენ დამატებით ინფორმაციას, გაიაზრებენ მასალას, გამოყოფენ პრობლემას და გამოიტანენ დასკვნას, რომ:

• შეთქმულები ვერ ერკვეოდნენ პოლიტიკაში, ისინი იყვნენ „რომანტიკული პოლიტიკოსები“ ან, ასე ვთქვათ, „პოლიტიკურად დილეტანტები“;
• შეიძლება ითქვას, რომ „მათთვის სულერთი არ ყოფილა ქვეყნის ბედი, ისინი იყვნენ პატრიოტები, თავისუფლებისმოყვარენი, თავგანწირულები საქვეყნო საქმისთვის“;
• „მათ ბრძოლას უკვალოდ არ ჩაუვლია, მათი გაკვალული გზა მომდევნო თაობებმა გააგრძელეს“

და ა.შ.

თემის შესწავლის შემდეგ შეიძლება გაიმართოს დისკუსიაც:

• „ვინ იყვნენ 1832 წლის შეთქმულები? პატრიოტები? ავანტიურისტები? ცრუ პოლიტიკოსები?“

დისკუსიის შედეგები შეიძლება შეჯამდეს თანამედროვეთა პოზიციიდანაც: „ცუდად ხომ მაინც არა ჩაივლის ეს განწირულის სულის კვეთება და გზა უვალი, შენგან თელილი, მერანო ჩემო, მაინც დარჩება“.

IX კლასის ისტორიის სასწავლო კურსი.

ა) თემა: „ბიზანტია-ირანის დაპირისპირება VI საუკუნეში“. I ეტაპის გავლის შემდეგ, II ეტაპზე, პრობლემური სიტუაცია შეიძლება ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად: „საქართველო დიდი იმპერიების ყურადღების ცენტრში. რამ გამოიწვია დიდი ომიანობა ეგრისში?“

ბ) თემა: „XIX საუკუნის 70-იან წლებში რუსეთის იმპერიაში და საკუთრივ საქართველოში მიმდინარე რეფორმები“. I და II ეტაპებზე, როდესაც ხელოვნურად ვქმნით პრობლემურ სიტუაციას და ვსვამთ პრობლემურ კითხვებს რეფორმების მიმდინარეობისა თუ შედეგების შესახებ, – და ამას ვაკეთებთ დიალოგის ფორმით, – მოსწავლეს საშუალებას ვაძლევთ, რეფორმების შესახებ უკვე არსებული ცოდნა გაიმდიდროს, შეივსოს, წარმოდგენაში არსებული ცნება „რეფორმის“ შინაარსი სრულყოს ყოველგვარი დაძაბვისა და ზედმეტი კონტროლის გარეშე.

კიდევ უფრო საინტერესოა, როცა პრობლემური დავალება დაუმთავრებელი, დაუსრულებელი მონაცემებითაა წარმოდგენილი. ამ დროს დავალების ტექსტი ისეა შერჩეული, რომ შეიცავს როგორც მოსწავლისთვის კარგად ნაცნობ, ასევე ახალ ინფორმაციასაც, რომლის მოცულობა ნაცნობ ინფორმაციაზე გაცილებით მეტია, ამიტომ დავალება უფრო ინფორმაციულია, ნაკლებად ჰგავს „საკონტროლოს“. იმისთვის, რომ მოსწავლემ წარმატებით გაართვას თავი ასეთ დავალებას, ის უნდა ფლობდეს არა მარტო ისტორიული ცოდნის განსაზღვრულ მინიმუმს, არამედ შეეძლოს ტექსტთან მუშაობაც (მთავარის გამოყოფა, ძირითადი სიტყვის პოვნა და სხვ.).

ასეთი დავალებები ზრდის მოსწავლეთა შემეცნებით ინტერესს და უბიძგებს მათ აქტიურობისკენ. მით უმეტეს – როდესაც საქმე ეხება ისტორიულ პირებს. მაგალითად, VIII/IX კლასის კურსში მოსწავლეს შეუძლია იმსჯელოს ცნობილ ისტორიულ პირებზე, გააკეთოს, მაგალითად, გრიგოლ ორბელიანის მოღვაწეობის ალტერნატიული ანალიზი, შეაფასოს მათ შესახებ გამოთქმული მოსაზრებები და ამ გზით ჩამოუყალიბდეს ისტორიისადმი საკუთარი მიდგომა, დამოკიდებულება. ეს ყველაფერი ხდება დიალოგის ფორმატში.

ცხადია, პრობლემური სიტუაციის წამოჭრისადმი მითითებულ მიდგომებს აქვს თავისებურებები: გასათვალისწინებელია მოსწავლეთა განვითარების დონე, შესაძლებლობები და ა.შ. მთავარი მაინც ის არის, რომ დიალოგის სიტუაცია, რომელიც ხასიათდება მაღალი ჩართულობით, შემოქმედებითი შინაარსისაა და ადვილად დასაძლევია მოსწავლისთვის, ყველაზე მოქნილი და ეფექტური გზაა გაკვეთილზე მოსწავლის „მე-კონცეფციის“ ხელშესაწყობად, მისი თავდაჯერების გასაზრდელად.

აღსანიშნავია, რომ დიალოგის გზით წარმართული სასწავლო პრობლემის კონსტრუირებისას აქტიურია მასწავლებელი, რაც მისგან ნამდვილად არ მოითხოვს დიდ ძალისხმევას, მაგრამ მთავარია, რომ პრობლემა მოსწავლეებმა დამოუკიდებლად გადაჭრეს, შეძლეს დამოუკიდებლად გაანალიზება, სწავლა და დარწმუნდნენ საკუთარ შესაძლებლობებში, გახდნენ უფრო თავდაჯერებულები, აღიარეს, რომ ნამდვილად შეუძლიათ ისტორიული მოვლენების შეფასება, მიღებული ცოდნის გამოყენება სხვა პრობლემების გადასაჭრელად, უარი არ თქვეს კომუნიკაციაზე, აქტიურ დიალოგზე. ამიტომ საგაკვეთილო პროცესში პრობლემური სიტუაციების გამოწვევა და დიალოგის გზით მათი დაძლევა მისაღები და სასურველია.