„ლოდი, რომელი შეურაცხყვეს მაშენებელთა, ესე იქმნა თავ კიდეთა“

ლუკა 20, 17

გამიხარდა, თუმცა არ გამკვირვებია, რომ ამერიკაში ორი წლის სმენადაქვეითებული გოგოს გამო სამეზობლომ ჟესტების ენა ისწავლა[1]. ეს ხომ ის ქვეყანაა, სადაც „პასუხისმგებლობა“, როგორც საგანი  სასწავლო საგნობრივ ბადეში ჯერ კიდევ დეკადების წინ იძებნებოდა. ჩვენთანაც ბევრი ვიფიქრეთ, ვიდავეთ, მსგავსი საგანი შემოვიტანეთ, „მე და საზოგადოება“ ვუწოდეთ, მაგრამ ეს საკმარისი მაინც არ არის. ჩვენ მეტად კოდური ტერმინები გვჭირდება, ის, რაც ადრეული წლებიდან პოზიტიურ გავლენას მოახდენს ადამიანების ცნობიერებაზე და ქვეყნის ცხოვრებაზეც მალევე აისახება პოზიტიურად.

თითოეული ჩვენგანის ღირებულება პასუხისმგებლობით განისაზღვრება, იმით, რასაც ადამიანად ყოფნა ერთნაირად გვავალდებულებს საკუთარი თავის, ოჯახის წევრის, მეზობლის, მეგობარ-ამხანაგის, მოწაფე-მასწავლებლის თუ, ზოგადად,  მთელი საზოგადოების წინაშე. ამდენად, პასუხისმგებლობა კოდური სიტყვა-ტერმინია, ჩვენი არსებობის, განათლების, საქმიანობის ქვაკუთხედია და სწორედ ისეთივე  არსებობა, საგანმანათლებლო სისტემა და სახელმწიფო გაგვაჩნია, როგორი ქვაკუთხედითაც ვამყარებთ მის საძირკველსა თუ უკვე აშენებულ კედლებს.

ეროვნულ სასწავლო გეგმის სწავლა-სწავლების მიზნებსა და საგანმანათლებლო პრინციპებში პასუხისმგებლობის ამგვარი გააზრება მხოლოდ საშუალო საფეხურის მოთხოვნაში ჩნდება. ეს, წესით, კოდური და უმნიშვნელოვანესი სიტყვა დაწყებითი და საბაზო საფეხურის მისიათა ჩამონათვალში წამლადაც არ იძებნება. მას მხოლოდ ბოლო, საშუალო საფეხურის მისიის მე-2 პუნქტში, რამდენიმე სხვა პოსტულატის შემდეგ დაუდევს ბინა (ეროვნული სასწავლო გეგმა, კარი I, თავი II, მუხლი VI).

გამოდის, სკოლა მხოლოდ საშუალო საფეხურის მოსწავლეს აყალიბებს „მოაზროვნე, მაძიებელ, ახლის შემოქმედ, წიგნიერ, ინფორმირებულ და პასუხისმგებლობის გრძნობის მქონე მოქალაქედ“. არადა, ჩვენს საჯარო სკოლებში  ცალი თვალით რომ ჩაიხედო, მაშინვე იგრძნობა, როგორი პასუხისმგებლობის გრძნობის მქონე მოქალაქეებს „ჭედავს“ ჩვენი განათლების სისტემა. მაგალითად, მე-12 კლასებში სწორედ „მაღალი პასუხისმგებლობით“ ცდება საგაკვეთილო პროცესი, მერე საგულდაგულოდ დგება გამამართლებელ მიზეზთა ჩამონათვალი ცალკე მოსწავლეებისა და იმათი მშობლებისთვის, ცალკე მასწავლებლებისთვის, ცალკე დირექციის წარმომადგენლებისთვის და ასე ზემოთ და ზემოთ. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, საერთოდაც საკითხავი და გასაკვირია, პასუხისმგებლობის გრძნობის გარეშე რა მოტივებით აღწევენ ჩვენი მოსწავლეები მეთორმეტე კლასამდე, რომ აღარაფერი ვთქვათ იმაზე, თუ როგორ ამთავრებენ უმაღლეს სასწავლებლებს, იწყებენ მუშაობას, კარიერაში უფრო და უფრო წინ მიიწევენ და მალე კანონმდებლებადაც კი გვევლინებიან. მერე კანონებში სიტყვა „პასუხისმგებლობის“ კოდურ სიტყვად ქვევა ავიწყდებათ, თუმცა ეს ხომ მათი კი არა, იმ აღზრდის ბრალია, რომელიც მათ სახელმწიფომ ოდესღაც შესთავაზა და ამაში ფულიც კი დახარჯა, სამწუხაროდ, უპასუხისმგებლოდ!

ამიტომაც ქცეულა ჩვენს საზოგადოებაში უპასუხისმგებლობა ნორმად და ხმის ამომღებიც ნაკლებად უყვართ. ამიტომაც იხარჯება მუდამ უშედეგოდ ბევრი დრო და ფული განათლების რეფორმებზე, მასწავლებლების სერტიფიცირებისთვის ჩატარებულ ტრენინგებზე, „პროფესიული განვითარებისა და წინსვლის“ ფარისევლურ სქემებსა და თუნდაც მანდატურების ხელფასებზე. რადგან, ფაქტია, პრობლემები მოუგვარებელი რჩება და ასეც იქნება, ვიდრე აქცენტები ფორმაზე მოვა და არა შინაარსზე, ვიდრე განვითარების მოსურნე მასწავლებლებს წიგნებისთვის არც ფული ეყოფათ და არც დრო, ვიდრე იძალადებენ: ბავშვები ბავშვებსა და მასწავლებლებზე, მასწავლებლები და დირექცია – მასწავლებლებსა თუ მოსწავლეებზე, მშობლები – ბავშვებზე, ძალადობის ფაქტებს კი სიღრმისეულად არ და ვერ სწავლობენ მანდატურები, სოციალური მუშაკებიც კი, რადგან მათ ჯერ ვერავინ ენდობა, რადგან სოცსამსახური იმთავითვე პატრულის სამსახურთან ასოცირდება. ამიტომაცაა, რომ ხშირად დირექციები რეპუტაციის შენარჩუნებისა თუ სხვა მიზეზთა გამო სკოლაში მათ გამოჩენას ძალიან უფრთხიან. ურჩევნიათ, მიჩქმალონ ძალადობის შემთხვევები და ამ საქმეში მანდატურები დაიხმარონ. სხვა შემთხვევებში დამსჯელობითი ფუნქცია დააკისრონ, კანონდამრღვევი ბავშვებისთვის ოქმები აწერინონ ისე, რომ მათი უმრავლესობა თავადაც ვერ გრძნობს, ბავშვებისათვის რა გამოუსწორებელი ტრამვების, ხოლო საზოგადოებისთვის უარესი შედეგების მიზეზებად შეიძლება იქცნენ.

საანალიზოდ გთავაზობთ რამდენიმე შემთხვევას:

შემთხვევა 1. მერვეკლასელი ლიკა  კარგად უკრავს, რამდენიმე საერთაშორისო კონკურსიც კი მოიგო. თუმცა რაც ოჯახში მეოთხე პატარა გაჩნდა, ლიკას ყურადღება მოაკლდა, სწავლაში მნიშვნელოვნად ჩამორჩა. მრავალშვილიანი ოჯახი ვერ აუთავდა სამუსიკო და სასკოლო საგნებში ბავშვის თანაბარ განვითარებაზე ზრუნვას მით უფრო, როცა ჩვენში ორივე მათგანი საკმაოდ ძვირი სიამოვნებაა. აკადემიურმა ჩამორჩენამ სკოლაში ლიკას ქცევითი სირთულეები შეუქმნა. მას აღარ აინტერებს სასკოლო საგნები და უჭირს გაკვეთილებზე (მათ შორის, მუსიკის გაკვეთილზეც) გაჩერება. ხშირად ესაუბრება თანაკლასელებს, რაც მასწავლებლების გაღიზიანებას იწვევს. ლიკა არ მალავს თავის ემოციებს, კლასში მასწავლებლებისთვის პირდაპირაც უთქვამს, რომ არ აინტერესებს,  რომ ისინი საინტერესოდ ვერ ასწავლიან… ამის გამო ლიკა ხშირადაა გარეთ – ან კლასიდან აგდებენ, ან თავად გამოდის და ზარის დარეკვამდე სპეციალურ ლიფტში ჩამჯდარი იმალება. ამის გამო მანდატურებმა იგი რამდენჯერმე გამოიჭირეს და ოქმიც კი დაუწერეს. 3 ოქმის დაწერის შემდეგ დირექტორმა მშობელი დაიბარა და სკოლიდან ლიკას გადაყვანა მოსთხოვა. მოვიდა მამა, რადგან დედა სამუშაოდ საზღვარგარეთ წასულიყო. მან დირექტორს აუხსნა, რომ ლიკა საერთაშორისო საფორტეპიანო კონკურსისთვის ემზადება და ამ მოტივით ბავშვისთვის ერთი შანსის მიცემა სთხოვა. დირექტორი დასთანხმდა, თუმცა ლიკას მდგომარეობა კლასში გაუსაძლისია.

 შემთხვევა 2. მეცხრეკლასელი ნიკა, გაგა და ლევანი კომპიუტერულ ტექნოლოგიებს საუკეთესოდ ფლობენ. ისინი საჯარო სკოლის ხმაურიან კლასში სწავლობენ და თვლიან, რომ სკოლა განათლების მიღებაში უშლით ხელს. ამიტომ მე-9 კლასიდან სკოლიდან გასვლას და სწავლის პროფესიულ სასწავლებელში გაგრძელებას აპირებენ. კლასში ხმაურის გამოწვევის გამო მასწავლების მითითებით მანდატურებმა მათ ორი ოქმი უკვე ამოუწერეს. მესამე შემთხვევაზე ლევანის მამა მოვიდა და ბოდიშების სანაცვლოდ ბავშვის სკოლაში დატოვება ითხოვა. ლევანი ამის გამო თავს დამცირებულად გრძნობს, რადგან თვლის, რომ საბოდიშო არაფერი ჩაუდენია. მას ერთი „ფსევდოათოსანი“ გოგონა დაესხა თავს, თავში წიგნი ჩასცხო, მერე ყველაფერი ლევანს გადააბრალა, თუმცა იგი დაუსჯელი დატოვეს. აღნიშნული ფაქტი დამრიგებელთან ვიდეომასალით დაადასტურა გაგამ, რომელიც საგაკვეთილო პროცესს ჩუმად იღებდა. დამრიგებელმა გაგას ტელეფონი წაართვა, ვიდეო თავის მობილურში გადაიწერა, ბავშვის მობილურიდან კი წაშალა. მან თქვა, რომ იმ ხმაურსა და ორომტრიალში რაიმეს გარჩევა მაინც შეუძლებელი იყო. დამრიგებელმა გაგას  ინტრიგანობაში დასდო ბრალი და მანდატურის მორიგი ოქმით დაემუქრა.

შემთხვევა 3.

გაბი თბილისის ერთ-ერთი საჯარო სკოლის მე-11 კლასში სწავლობს.  მე-9 კლასამდე წარჩინენებული მოსწავლე იყო. მერე კლასში სხვებთან ერთად მანაც აურია. ოჯახში ერთადერთი შვილია და მშობლები ძალიან ნერვიულობენ, თუმცა არ იციან, რა იღონონ.  მათთვის გასაკვირია, რატომ ეპასუხებიან და უყვირიან ერთ დროს წყნარი და დამჯერე მოსწავლეები მასწავლებლებს, რომლებიც წონასწორობიდანაც კი გამოჰყავთ. მაგალითად, დიდი ხანი არაა, რაც გაბის ქიმიის მასწავლებელმა სახეში სილა უთავაზა. გაბიმ ეს მანდატურს უთხრა. გაბი გააკვირვა მანდატურის ინერტულობამ და  დირექტორს მიმართა. დირექტორმა ნიშანი მოუგო, – აბა რა გეგონაო. გაბი ვერ ეგუება უსამართლობას, თუმცა არ იცის, რა გააკეთოს. იცის, მშობლები დირექტორის მხარს დაიჭერენ. იგი ხომ სკოლისთვის ბევრს აკეთებს, მისი პოპულარიზაციის მიზნით საკმაოდ მაღალჩინოსან სტუმრებს იწვევს. რჩევისთვის გაბიმ მიმართა მათემატიკის ყოფილ მასწავლებელს, რომელიც მე-5 კლასში ასწავლიდა, მერე კი სხვა სკოლაში გადავიდა, თუმცა კონტაქტი არასდროს შეუწყვეტიათ.

შემთხვევა 4.

ლელამ ერთ-ერთი საჯარო სკოლის მასწავლებლების კონკურსში მონაწილეობა მიიღო. სკოლაში თავად ახლად მოსულმა დირექტორმა ჯერი მასზე შეაჩერა, 20 კვირობრივი საათით დატვირთა. ლელა პასუხისმგებლობით ეკიდებოდა სამუშაოს,  მრავალფეროვანი მეთოდებით ცდილობდა გაკვეთილების ჩატარებას. მოსწავლეებს ძალიან შეაყვარა თავი, სიმპათიით განეწყვნენ კოლეგებიც, თუმცა რამდენიმე მათგანს ახალი მასწავლებლისთვის 20 საათი ებევრებოდა. სასწავლო ნაწილის გამგე ვერ ფარავდა ლელას შედეგებით აღფრთოვანებას, როდესაც ურთულეს კლასებში მის გაკვეთილებს ესწრებოდა. შენიშვნების მიცემისას მხოლოდ იმით შემოიფარგლებოდა, რომ თან „არ უნდა დაესვა“ ან „უნდა დაესვა“ „ცუდი ყოფაქცევის“ მოსწავლე კომპიუტერთან სლაიდების გაშუქებისას. მალე ლელას წარმატება თვალშისაცემი გახდა. მისი საგაკვეთილო სტრატეგიები ძალიან განსხვავდებოდა კოლეგების აქტივობებისაგან. სასწავლო ნაწილის გამგემ ერთ დღეს ლელას დაურეკა და უთხრა, რომ მე-8 კლასელებს მისი გაშვება უნდოდათ და ამიტომ სჯობდა, კლასი  (5 საათი) რუსოსთვის დაეთმო.

ლელამ არ იცოდა, რომ რუსო სასწავლო ნაწილის გამგის ძმისწული იყო და ვერც იმას მიხვდა, რა ხდებოდა. დირექტორმა პირადი საუბრისას ლელას უთხრა, რომ თითქოს ყველას ჰგონია, ქრთამი აეღოს ან ლელა მისი ნათესავი იყოს, რომ არ ღირს კოლეგებს შორის კონფრონტაცია… და ლელას 5 საათი დაათმობინეს. მალე მან გახანგრძლივებული ჯგუფისთვის ახალი პედაგოგი აიყვანა. პედაგოგი ლელას თანაკურსელი და ძველი მეგობარი აღმოჩნდა. მას არც დაუმალავს, რომ სკოლაში მოსახვედრად ხალხიც ჩარია და ფულიც დახარჯა.

ლელას ყველასთან კარგი ურთიერთობა ჰქონდა. წარმატებებისთვის ჯილდოებსაც იმსახურებდა. თუმცა რამდენიმე თვეში ფეხმძიმედ აღმოჩნდა. როცა დირექტორმა ამის შესახებ გაიგო, ლელას ირიბად, საკუთარი მაგალითით აბორტზე მიანიშნა. აბორტების საკუთარი, „სევდიანი“ ისტორია უამბო სასწავლო ნაწილის გამგემაც. რამდენიმე დღეში დირექტორმა ლელა ისევ დაიბარა და მისი პასუხის მოსმენის შემდეგ უთხრა, რომ არდადეგების შემდეგ სკოლაში ვეღარ იმუშავებდა.

ლელამ სარჩელი მოამზადა. საფრთხის პირისპირ აღმოჩენილი დირექცია  ლელას ევედრებოდა, სარჩელი უკან გამოეთხოვა, თუმცა არაფერი გამოუვიდათ. მათ სხვა გზების ძიება დაიწყეს. იცოდნენ, რომელ სკოლაში ასწავლიდა ლელას ასაკოვანი დედა. ისინი ყოველდღე დედაქალაქიდან ლელას მშობლიურ ქალაქში, დირექტორის კაბინეტში რეკავდნენ. დირექტორს აბარებინებდნენ ლელას დედას და „სთხოვდნენ“, მის შვილს განცხადება გაეტანა. ლელას დედას იგივე მოსთხოვა საკუთარი სკოლის დირექტორმაც, რომელიც დაემუქრა, რომ „ინტრიგანი“ შვილის დედა სამსახურში არ სჭირდებოდა და სხვა ასკოვან პედაგოგებთან ერთად მასაც მალე გაათავისუფლებდა. საბოლოოდ, ლელას დედა შეებრალა და, უკვე 8 თვის ორსულმა, სარჩელი თავად გამოითხოვა. მის ადგილზე ახლა მისი თანაკურსელი მუშაობს. ლელა, მიუხედავად გულისწყვეტისა, ბედნიერია. იგი 6 წლის შემდეგაც საკუთარი მოსწავლეებისგან სიყვარულით სავსე მადლობის წერილებს იღებს, რაც ძალიან ახარებს. ბედნიერია ყოფილი დირექტორიც, რომელმაც საქმე ასე იოლად მოაგვარა. მერე რა, რომ იგი ბავშვების ნაწილს სძულს, რადგან მოძალადე მასწავლებლებს იცავს. მერე რა, რომ სკოლაში განუკითხაობაა, მოსწავლეები ქოთნებში მარიხუანას ახარებენ და ზოგჯერ გაკვეთილებზეც ეწევიან… რაც მთავარია, იგი დედაქალაქის ერთ-ერთ წარმატებულ დირექტორთა შორის დაასახელეს და სათათბიროშიც მიიწვიეს. ეს კი სახუმარო საქმე როდია?!

ჯონ დიუი წერდა: თუკი ბავშვებს ზუსტად ისევე ვასწავლით დღეს, როგორც ამას გუშინ ვაკეთებდით, მაშინ მათ აუცილებლად წავართმევთ მომავალს.

 პასუხისმგებლობა მაღალი სააზროვნო (მეტაკოგნიტური) უნარია. იგი ითხოვს საკუთარი სურვილებისა თუ ქცევის შეფასებას და კონტროლს. ამისთვის კი მოითხოვს კარგის პრიმიტივებზე დაფუძნებული არანივთიერი ფასეულობების ცოდნას და გამორჩევას ცუდის პრიმიტივზე დაფუძნებული ანტითეზებისაგან, მათ გააზრებას, ცხოვრების წესად დანერგვისთვის მუდმივ ანალიზს, შედარებასა და შეფასებას.

კარგის პრიმიტივზე დაფუძნებული არანივთიერი ფასეულობებია: 

• სიკეთე,
• თანადგომა,
• სამართლიანობა,
• შრომისმოყვარეობა,
• პატიოსნება,
• დაფასება,
• გამბედაობა,
• მიუკერძოებლობა,
• წესიერება,
• სიყვარული,
• სიმშვიდე,
• სილამაზე,
• ენთუზიაზმი
• გატანა
• თავგანწირვა…

ცუდის პრიმიტივზე დაფუძნებული ანტიფასეულობებია:

• შიში
• სიძუნწე,
• სიხარბე
• ანგარება
• ბოროტება,
• სიცრუე,
• უსამართლობა,
• სიზარმაცე,
• მუხანათობა,
• უმადურობა,
• თვალთმაქცობა,
• უდისციპლინობა
• სიძულვილი,
• მრისხანება,
• გაუტანლობა,
• სიავე…

წესით, ამ ფასეულობების შესწავლას უნდა ეთმობოდეს მთელი საგაკვეთილო დრო ლიტერატურაში, ისტორიაში, სამოქალაქო განათლებაში, ბუნებისმცოდნეობაში, სამოქალაქო თავდაცვასა თუ „მე და საზოგადოებაში“, მაგრამ,  მხოლოდ იმ ერთეული მასწავლებლების დრო და შრომა იღებს ეფექტურ შედეგს, რომლებიც პირადი მაგალითით აჩვენებენ მოსწავლეს, რა არის მზრუნველობა, სიკეთე, თანადგომა, სამართლიანობა, შრომისმოყვარეობა, პატიოსნება, დაფასება, გამბედაობა, მიუკერძოებლობა, წესიერება, სიყვარული, სიმშვიდე, ენთუზიაზმი, თავგანწირვა და ამ ყველაფრის ნაერთი პასუხისმგებლობა…

სახელმწიფოს მხრიდან მასწავლებლებისა და მთელი საზოგადოების მხარდაჭერა იქნებოდა, გადაეჭრა სკოლის ეს მემკვიდრეობითი პრობლემა, რომელიც ქართველებს მოქალაქეობრივ, სამართლიან აზროვნებასა და, საბოლოოდ, სახელმწიფოს შექმნაში გვიშლის ხელს, არა საგამოცდო რეფორმებში დროისა და ფულის არამიზნობრივი ხარჯვით, არამედ, უპირველეს ყოვლისა:

• კოდური სიტყვა –„პასუხისმგებლობის“ სწავლების ყველა საფეხურის მისიაში ჩასმით,
• სკოლების აღჭურვით სათანადო ლიტერატურითა და ტექნოლოგიებით,
• მასწავლებლებისთვის წიგნების და არა მხოლოდ ტრენინგების გზით განვითარების საშუალების მიცემით,
• სკოლაში სავალდებულო ჯგუფური და საწრეო შეხვედრების დანერგვით,
• ბავშვებისათვის სკოლაშივე პასუხისმგებლობის მაგალითის ჩვენებით,

რადგან სწორედ სკოლაა ცხოვრება, და არა – იზოლირებული ადგილი, სადაც ადამიანები მხოლოდ აკადემიურ ცოდნას ეუფლებიან. სკოლაში  შეუძლიათ მოსწავლეებს გაეცნონ რეალურ ცხოვრებას. სკოლა მიკროთემია, მთლიანი საზოგადოების მოდელი. მეტი პასუხისმგებლობებით კი იგი უკეთესი, უფრო დემოკრატიული საზოგადოების მოდელად უნდა ვაქციოთ. ამისთვის აუცილებელია, დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებებისათვის სწავლა დავიწყოთ „პასუხისმგებლობების გააზრებით”. სკოლა საზოგადოებაა ემბრიონულ სტადიაში[2], პატარა სახელმწიფოა[3], რომელშიც სწორედ პასუხისმგებლობის საშუალებით უნდა გავათავისებინოთ  სწავლება ბავშვებს დემოკრატიული მოქალაქეობისა და ადამიანის უფლებათა შესახებ. ჩვენ მიერ მომზადებული სხვა ყველა გზა შეიძლება მალევე დაირღვეს და ჩამოიშალოს, ბავშვები კი მათზე სიარულისთვის მზად აღარ იყვნენ.

[1] https://www.tabula.ge/ge/story/144689-amerikashi-2-tslis-smenadaqveitebuli-gogos-gamo-samezoblom-zhestebis-ena-istsavla

[2] ჯონ დიუი

[3] დიმიტრი უზნაძე

სწავლებამ შეიძლება უცნაური რამ დაგმართოთ:

მოგცეთ მიზანი და თავშესაფარი ან ორივე თქვენ თვალწინ გააქროს;

ენერგიით აგავსოთ ან გამოგფიტოთ;

შთაგაგონოთ ან მოახდინოს თქვენი დემორალიზება;

დაგაკავშიროთ სხვებთან ან მოახდინოს თქვენი იზოლირება.

ეს უცნაური ნარევია ხელოვნებისა და მეცნიერებისა, ანალიტიკისა და ინსტინქტისა, მსგავსი იმისა, რასაც ექიმები და არქიტექტორები აკეთებენ, ოღონდ საზოგადოებისათვის ნაკლებად სანდო, ნაკლებად ფინანსირებული და გაცილებით ნაკლებად თვალისმომჭრელი.

ბავშვის განათლება საზოგადოებისა და მისი ღირებულებების ხანგრძლივი კვლევაა.

ქვემოთ შემოგთავაზებთ რამდენიმე რჩევას, რომელიც მასწავლებელს სჭირდება ზრდისთვის.

1. გახდით კარგი მსმენელი

უსმინეთ მეტი. გაარკვიეთ, რას ფიქრობენ ადამიანები. რაზე არიან ფოკუსირებული. რა გამორჩებათ და მხოლოდ მაშინ, როცა სრულად გაერკვევით სიტუაციაში, შეგიძლიათ ისაუბროთ, იმოქმედოთ ან ჩაერიოთ.

კარგი მსმენელი გაცილებით იშვიათია, ვიდრე გგონიათ.

მასწავლებელი, რომელსაც მოსმენა შეუძლია, ბედნიერი მასწავლებელია.

2. მოიძიეთ და შეუერთდით მრავალ PLN-ს

განმარტებასავით PLN – Personal Learning Network: ადამიანები (კოლეგები) და რესურსები, რომლებიც მასწავლებელს პროფესიულ ზრდაში ეხმარება.

ერთმა PLN-მ შეიძლება შემოგთავაზოთ კურიკულუმი, მეორემ შთაგონება, მესამემ ინსტრუმენტი, სხვამ – ადამიანური ურთიერთობები. გადაანაწილეთ თქვენი დრო მათ შორის მაშინაც კი, თუკი ერთი ან ორი მათგანი დანარჩენებს გირჩევნიათ.

გაწონასწორებული მასწავლებელი ბედნიერი მასწავლებელია.

3. იცოდეთ, როდის დახუროთ კარი

კავშირები კარგია. ცვლილება კარიერაში. იქნებ პოლიტიკის (თქვენი პროფესიული ზრდის გეგმის) ნაწილიც. მაგრამ იცოდეთ, როდის “დახუროთ კარი”. მასწავლებლის საქმიანობა არის არა შეხვედრები სოციალურ ქსელებში ან კოლეგებთან, არამედ მოსწავლეთა გულებსა და გონებაში.

პროდუქტიული მასწავლებელი ბედნიერი მასწავლებელია.

4. იყავით შემოქმედებითი

შემოქმედებითობა ადამიანობის არსია (marrow) – მტკიცებულება იმისა, რომ გაქვთ უნიკალური პერსპექტივა, რომლის გაზიარებაც ღირს.

იქნება ეს გაკვეთილის დაგეგმვა, ტექნოლოგიის გამოყენება, შინაარსის გადაცემა თუ სხვა რამ, შექმენით რაიმე ორიგინალური თქვენი სიცოცხლის ყოველ დღეს. გაოცდებით, რა დიდი ცვლილებების გამოწვევა შეუძლია ამას.

შემოქმედებითი მასწავლებელი ბედნიერი მასწავლებელია.

5. იყავით ჰუმანური

თქვენ გითხრეს, “ძალიან არ დაუახლოვდეთ (დაახლოებით ისე, როგორც მონსტრები ხედავენ ბავშვებს “მონსტრების კორპორაციაში”), “ნუ გაიღიმებთ სასწავლო წლის/სემესტრის ბოლომდე”, “ჯობია თქვენი ეშინოდეთ, ვიდრე უყვარდეთ”. როგორც არ უნდა იყოს, ურთიერთობა დააფუძნეთ სწავლებაზე, მაგრამ გახსოვდეთ – სწავლება ადამიანური პროცესია. რაც უფრო მეტს მუშაობთ ადამიანებთან, ვიდრე ჟურნალის გრაფებთან, მით უფრო მეტად ჰუმანური ხდებით თვითონ.

ჰუმანური მასწავლებელი ბედნიერი მასწავლებელია.

6. იცოდეთ თქვენი ძლიერი და სუსტი მხარეები

ვთქვათ, კარგად გამოგდით გადმოცემა, შეფასება და კურიკულუმი, კლასის მართვა და ორგანიზება კი გამოწვევაა თქვენთვის. თუ ეს იცით, ეცადეთ, დაეხმაროთ საკუთარ თავს შეხსენებებით, ტექნოლოგიებით, დაგეგმვით და სტრატეგიული კავშირებით სხვა მასწავლებლებთან, ერთმანეთისათვის მოსაზრებებისა და რესურსების გაზიარებით.

მასწავლებელი, რომელიც კარგად იცნობს საკუთარ თავს, ბედნიერი მასწავლებელია.

7. იფიქრეთ, იფიქრეთ, იფიქრეთ

იფიქრეთ სწორ რაღაცებზე. არა ზოგად თემებზე, ვთქვათ “როგორ ჩაიარა დღემ” ან “ბავშვები რომ კარგები ყოფილიყვნენ”, არამედ “როგორ გამოხატავდნენ ცნობისმოყვარეობას გაკვეთილზე”, “წიგნიერების რომელი სტრატეგია შეიძლება იყოს უკეთესი”, “რამდენი მოსწავლე იღიმებოდა”, “როგორ მართეთ დრო”, “ვინ დასვა მეტი შეკითხვა” და სხვ.

მასწავლებელი, რომელიც აზროვნებს, არის მასწავლებელი რომელიც იზრდება, ხოლო ეს უკანასკნელი – ბედნიერი მასწავლებელია.

8. იყავით ნერვული

მხოლოდ ცოტათი. ძალიან კომფორტულადაც ნუ იგრძნობთ თავს – ეს თვითკმაყოფილებას იწვევს, რაც აპათიის “ნათესავია”.

გაიხსენეთ ხოლმე თქვენი პირველი გაკვეთილი სკოლაში, როცა ალბათ გულუბრყვილო იყავით, მაგრამ ნერვული ენთუზიაზმითაც იწვოდით. გახსოვდეთ ეს დღე ან ეს გრძნობა ყოველდღე, გაკვეთილის დაწყების წინ. მცირე ნერვული დაძაბულობა სულისათვის სარგოა. და პატივსაც მიაგებს თქვენი საქმის მნიშვნელობას.

ოდნავ ნერვული მასწავლებელი გვიჩვენებს, რომ აცნობიერებს მისი საქმის მნიშვნელობას, ასეთი მასწავლებელი კი ბედნიერი მასწავლებელია.

9. ძალიან სერიოზულად ნუ აღიქვამთ საკუთარ თავს

იყავით გახსნილები სხვების წინაშე; ნება მიეცით სხვებს – გაიმარჯვონ. თქვენი საუკეთესო ძალისხმევის მიუხედავად, თქვენ მხოლოდ ერთი ადამიანი ხართ და ერთი როლი გაქვთ სათამაშო. ითამაშეთ “ველურად”, ფართოდ გახელილი და გაოცებით სავსე თვალებით.

დასცინეთ საკუთარ თავს. როცა მოსწავლეები იცინიან, იცინეთ თქვენც.

მასწავლებელი რომელიც იცინის, ბედნიერი მასწავლებელია.

10. გქონდეთ ხარისხის თქვენეული სტანდარტები

როგორც მასწავლებელს, მრავალი ვალდებულება დაგეკისრებათ, მათ შორის ანგარიშვალდებულებაც და ეს ნორმალურია. საქმე ბევრი გექნებათ. იქონიეთ ხარისხისა და წარმატების თქვენეული განმარტება. უნდა გჯეროდეთ, რომ თქვენი საქმე მნიშვნელოვანია და ეფექტური.

ნურასოდეს გააკეთებთ მხოლოდ იმას, რასაც გეუბნებიან.

მასწავლებელი რომელიც არ აკეთებს მხოლოდ იმას, რასაც ეუბნებიან, ბედნიერი მასწავლებელია.

წყარო: https://www.teachthought.com/pedagogy/really-truly-happy-teacher/

მიუხედავად თანამედროვე მიდგომებისა, სწავლა ხშირად ხდება მოსაწყენი. არაფერი ისე ცუდად არ მოქმედებს მოზარდის აკადემიურ მოსწრებაზე, როგორც ინტერესისა და მოტივაციის უქონლობა. ძნელია დააძალო უფროსკლასელს ტექსტის წაკითხვა, თუკი მას არ აინტერესებს. ამ დროსაა საჭირო რაღაც სხვა ტიპის მოტივაცია, რათა რამდენიმე ტექსტი ასე „ძალით“ წააკითხო და ამასობაში ნელ-ნელა განუვითარო მკითხველის თვისებები, რათა მეოთხე და მეხუთე ტექსტი უკვე უშუალოდ მხატვრული ლიტერატურისადმი ინტერესის გამო იკითხოს.

თამაშზე და მის მნიშვნელობაზე სწავლებისას უკვე ბევრი დაიწერა, მეც დღეს ერთი თამაში მინდა შემოგთავაზოთ,  რომლებსაც ჩემი შვილები თავიანთ მეგობრებთან ერთად თამაშობდნენ, მომეწონა, ლიტერატურას მოვარგე  და ჩემს პრქტიკაში დავნერგე. ეს თამაში დაგეხმარებათ მოსწავლეებს კითხვა „დააძალოთ“ . თამაში გამოგადგებათ როგორც საპროგრამო ნაწარმოებების შესწავლისას, ასევე ლიტერატურული წრისა თუ მკითხველის საათის მუშაობის შემთხვევაში.

თამაშს თავის პირვანდელ ვარიანტში „ჯაშუშობანა“ ჰქვია და ითამაშება შემდეგნაირად (ამ ვარიანტსაც აღვწერ, რადგან თავისთავად საინტერესოა, როგორც მოდელი და შემდეგ სხვა საგნის სწავლებისთვისაც შეიძლება გამოდგეს ): ერთი ადამიანი ირჩევს ჩასაფიქრებლად ერთ ადგილს, მაგ. სკოლა, ბარი, ზღაპარი „კომბლე“, ინგლისურის წრე ან რამე ნებისმიერი… ოღონდ ამ ადგილას მოასპარეზე ადამიანების დახასიათება მოსწავლეებს უნდა შეეძლოთ. შემდეგ წამყვანი ამ ადგილას მყოფი ადამიანებისა თუ პერსონაჟების როლებს ჩუმად ეუბნება მონაწილეებს. მხოლოდ ერთს ჩასჩურჩულებს “ ჯაშუში“. ანუ მხოლოდ იმ ერთმა არ იცის, რა ადგილი აირჩია თამაშის წამყვანმა, ხოლო დანარჩენებმა არ იციან, რომელია ჯაშუში.

ჯაშუში თამაშობს მთელი გუნდის წინააღმდეგ, თუ მან გამოიცნო, რა ადგილია ჩაფიქრებული, გამარჯვებულია, თუ ჯგუფის წევრები გამოიცნობენ, ვინ არის ჯაშუში, ჯგუფია გამარჯვებული. თუ ვინმე არასწორად დაიჟინებს და დანარჩენებსაც დაითანხმებს, რომ ის ვიღაც ერთი ჯაშუშია, მაშინაც გუნდი აგებს.

ასე მაგალითად, წარმოვიდგინოთ, რომ ჩაფიქრებული ადგილია სკოლა, ხოლო როლებიწამყვანმა ასე გაანაწილა:

გიო (დირექტორი )

ლანა (სასწავლო ნაწილი )

ლია (დამრიგებელი )

გუგა (მანდატური )

ნონა (მოსწავლე , ნინო )

გივი (მოსწავლე , გურამი )

ნოდო (ჯაშუში )

როლების სათითაოდ, ინდივიდუალურად მინიჭების შემდეგ იწყება ერთმნეთთან დიალოგი, რომლის დროსაც თითოეული ცდილობს უპასუხოს ისე, რომ დანარჩენები დაარწმუნოს, რომ თავად არაა ჯაშუში, ხოლო ჯაშუშმა ამასობაში ვერ გამოიცნოს ჩაფიქრებული ადგილი. ჯაშუში, თავის მხრივ, ცდილობს ასევე მიიღოს საუბარში მონაწილეობა, რათა სხვები არ მიხვდნენ, რომ ის ჯაშუშია, მაგრამ ისე, რომ რაც შეიძლება ზოგადი ფრაზებით შემოიფარგლოს, რათა როცა ჩაფიქრებულია„სკოლა“, უცებ არ მოყვეს, რომ წარმატებულად ინადირა.

მაგალითად:

• ლანა მიმართავს გუგას (ყველას აქვს ეჭვი, გარდა ჯაშუშისა, ხომ არ არის მეორე ჯაშუში) მომიმზადეთ, ის, რაც გთხოვეთ? (ლანა გულისხმობს დავალებას ან რაღაც დოკუმენტს, რადგან თვითონ სასწავლო ნაწილია, მაგრამ დაკონკრეტებისაც ეშინია, საშინაო დავალება ან მანდატურის ანალიზი რომ ითხოვოს, ჯაშუში მიხვდება, რომ სკოლაა და მაშინვე გაიმარჯვებს.
• გუშინ დედაჩემი იყო ცუდად და ვერ შევძელი (ამბობს გუგა, რომელიც ფიქრობს, რომ ლანა შეიძლება მასწავლებელია და გუგა შეიძლება მოსწავლე ჰგონია.
• თუ კითხვაზე, დღეისთვის რა მომიმზადეთ, ჯაშუში იტყვის, რომ დღეისთვის მოამზადა ირმის მწვადი, თავისთავად ცხადია, ყველა მიხვდება, რომ ნოდო ჯაშუშია და გაიმარჯვებენ.

იმისთვის რომ თამაშის წესები გაითავისონ, თავიდან თქვენც ცხოვრებისეული, მათთვის ჩვეული ადგილები გაათამაშეთ თავიანთი მარტივი როლებით, ხოლო წლის მეორე ნახევარში, როდესაც რაღაც ტექსტები უკვე გავლილი გაქვთ, შეგიძლიათ გააფრთხილოთ, რომ იქით კვირაში ითამაშებთ და ნაწარმოებები გაიმეორონ.

მაგალითად, წარმოიდგინეთ, რომ ჩაიფიქრეთ „ვეფხისტყაოსანი „ და დაანაწილეთ როლები.

(ქვემოთ მინიჭებული სახელებით აღვწერთ დიალოგს.

• როსტევანი: რაღაც გართობა მინდა, რას მირჩევდით
• თინათინი: ხომ არ გაგვესეირნა? (არ აკონკრეტებს „ნადიმს, ნადირობას“, რათა ჯაშუში არ მიხვდეს.

როსტევანი თინათინის პასუხით დიდად ვერ ხვდება, თინათინი თინათინია თუ ჯაშუში და აგრძელებს მის დაკითხვას.

• რაიმე რჩევას ხომ არ მომცემდით?
• ვფიქრობ, შეგიძლია შაგროვო ინფორმაცია. (აქ წესით ე. წ. როსტევანი უნდა მიხვდეს, რომ თინათინიც „ვეფხისტყაოსნის“ გმირია, ხოლო ჯაშუშას უნდა გაუჭირდეს გამოცნობა.

ეს თამაში საინტერესოა, რადგან მოსწავლეები ყოველთვის მოულოდნელი კუთხით ხსნიან პერსონაჟის ქცევასა და ეს ისევ მათ ეხმარება სხვა მხრივ შეხედონ ტექსტებს.

ეს თამაში მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, არა მხოლოდ როლების მორგებისა, არამედ, საკუთარი ფრთხილი ინტერპრეტაციების, რომლის დროსაც ისე არ უნდა დაშორდე ტექსტს, რომ ეჭვი გამოიწვიო და შენი გუნდი დაამარცხო და არც ისე ზუსტი უნდა იყო, რომ ჯაშუში მიგიხვდეს, ანუ უნდა შეძლო ენობრიც ბეწვის ხიდზე გავლა. ეს მოთხოვნები, გარდა იმისა, რომ ტექსტის ღრმა ცოდნისკენ უბიძგებს მოსწავლეს, კრიტიკული აზროვნების უნარსა და ვერბალურ უნარებას ავითარებს.

მე, როგორც ლიტერატურის მასწავლებელს, ეს თამაში მხოლოდ ტექსტებთან მიმართებაში გამომიცდია, თუმცა, ვფიქრობ, ისტორიისა და გეოგრაფიის მასწავლებლებიც მშვენივრად გამოიყენენ. (შეიძლება სხვა საგნებისაც, უბრალოდ ახლა სხვა საგნებისთვის ნიმუში არ მაფიქრდება )

მაგალითად, გეოგრაფიის მასწავლებელს შეუძლია ჩაიფიქროს „ ცა“ ან „ზღვა“ და მიანიჭოს შესაბამისი როლები, ვთქვათ, პლანეტები, მთვარე, მზე, ვარსკვლავები.

როცა ბავშვები გეოგრაფიის გაკვეთილზე არიან, თავისთავად ცხადია, ისინი ელიან, რომ ჩაფიქრებული იქნება გეოგრაფიული ადგილი და მოთამაშეებს თავიანთი თავის აღწერას მოსთხოვენ. მაგალითად, თუკი გელას უთხარით ადგილი „კოსმოსი“ და თავისი როლი „ნეპტუნი“ ის უნდა მიხვდეს, რომ უპირველესად მანძილი იკითხოს. თუ ლანას ეკითხება, სად ხარო? და ის პასუხობს, არც ისე შორსო, ე. ი. ლანა ჯაშუშია, რადგან ნებისმიერი ციური სხეული საკმაოდ დიდი მანძილითაა დაშორებული ერთმანეთს.

ისტორიული ეპოქების ჩაფირებაც იოლად გამოვა. შეიძლება კლასმა ჩაატაროს რაიმე კვლევა ერთი კუთხით სხვადსხვა ეპოქაში. მაგ, ადამიანის საცხოვრებელი პირველყოფილი ადამიანიდან დღემდე. ან, ვთქვათ, ტანისამოსი, ან იარაღი. და ისტორიის მასწავლებელმა გაანაწილოს როლები სურვილისამებრ, ვთქვათ, მეცხრამეტე საუკუნის საქართველო. და როლები: ქართული კაბა, ევროპული შლაპა, გლეხის ახალუხი და ა. შ. თუ მოსწავლეებმა იციან, რომ ტანისამოსზე თამაშობენ, საუბარი ამ კუთხით წარიმართება: როგორი ხარ? რისთვის ხარ? გამძლე ხარ? და ა. შ.

თქვენი მხიარული თამაშები კიდევ უფრო მხიარულად რომ დასრულდეს, ერთს გასწავლით საიდუმლოდ: ბოლოს შეგიძლიათ კლასს ეხუმროთ და ყველას ჩასჩურჩულოთ „ჯაშუში“. ასეთ დროს ისინი იწყებენ ფრთხილ, ზოგად საუბარს და რაღაც გაურკვეველი კომიკური სიტუაციები იხატება ხოლმე. გაითვალისწინეთ, მსგავსი რამ არასაგაკვეთილო პერიოდში ან გაკვეთილების ბოლოს დაგეგმეთ, რადგან როდესაც იგებენ, რომ ყველა ჯაშუში იყო და ამდენ ხანს ტყუილად ცდილობდნენ ერთმანეთის მოტყუებას, ისე ხალისობენ, მათი დაწყნარება და საგაკვეთილოდ მობილიზება უკვე ძნელი ხდება, თუმცა მსგავსი აქტივობები საგრძნობლად აუმჯობესებს მოსწავლის დამოკიდებულებას შესასწავლი მასალისადმი, რადგან შემდგომში ის ამ მასალით შეიარაღებული თამაშს, გართობას, მყისიერ წარმატებას და ხალისს ელის.

თუკი რომელიმე თქვენგანი მეტყვის, რომ ასე ბავშვები ტყუილში ვარჯიშდებიან, გიპასუხებთ, ლიტერატურაც ესაა, ტყუილი, გამონაგონი, რომელიც არც ეჭვს აღძრავს და არც ბოლომდე გაჯერებს, არც გიმალავს და არც გიხსნის, სიცრუის სიბრძნეზე გიყვება, როგორც სულხან-საბა ორბელიანი იტყოდა!

„სიახლე ცივდება და იყინება ისტორიად. სიახლე დედდება ისტორიად“.

რემონ კენე, „ლურჯი ყვავილები“

შარშან 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომიდან ათი წელი გავიდა. ისტორიის ნაწილად იქცა ცხელი ზაფხულის ომი. ეს ამბებიც გაიყინა და ისტორიის არქივში ჩალაგდა. შედედდა ისტორიის მეხსიერებაში. ამ ომს ბევრი უჩინარი გმირი ჰყავდა. ზოგი გადარჩა, ზოგი – ვერა. წიგნი, რომელზეც უნდა მოგიყვეთ, ამ ომის უჩინარ გმირებზეა, უჩინარ მონაწილეებზე, რომელთა ამბები ძნელად თუ დაგავიწყდება.

უკანასკნელმა ომმა ახალი ტრავმების ტრაგიკული მემკვიდრეობა დაგვიტოვა: მორღვეული საზღვრები, ოკუპირებულ მიწებზე მოქცეული ათიათასობით ადამიანის სახლი, დევნილები და მათი დასახლებები – ასანთის კოლოფისოდენა შენობები, სადაც ამ ადამიანებმა ახალი ცხოვრება დაიწყეს და ომის ისტორიებთან ერთად დაიდეს ბინა. და როცა ზოგჯერ საერთო ისტორიის მქონე ეს ადამიანები იკრიბებიან, სტუმრად მიდიან ერთმანეთთან, ყოველთვის ტირიან. მათი საზიარო ემოცია ტკივილია, რომელიც ჯერ არ მოშუშებულა. ამ ომმა მათ ბევრი სანუკვარი რამ წაართვა: შვილი, ცოლი, მამა, ქმარი, დედა, სახლი, რომელიც დიდხანს და გულმოდგინედ აშენეს, ბაღები მსხმოიარე ხეებით…

წიგნში „ვაშლის ბაღები“ აგვისტოს ომგამოვლილი ადამიანების ზეპირი ისტორიებია თავმოყრილი. წიგნი მომზადებულია ჟურნალ „ინდიგოს“ და წამების მსხვერპლთა ფსიქოსოციალური და სამედიცინო რეაბილიტაციის ცენტრის (GCRT) თანამშრომლობით პროექტის „080808“ ფარგლებში. ამ ამბებს ის ადამიანები ჰყვებიან, რომლებიც სიკვდილს გადაურჩნენ და თავის გადასარჩენად ბევრი იბრძოლეს.

62 ამბავი ომს პირადი ნარატივიდან დაგვანახებს. დიდი დანაკარგის ეს ადამიანური ისტორიები ემოციურად არის მოთხრობილი. ასეთი წიგნი ბევრი არ გვაქვს, ამიტომ შეიძლება, კარგ რესურსად იქცეს ისტორიის მასწავლებლებისთვის აგვისტოს ომის შესაფასებლად და მასზე სასაუბროდ.

„წითელმა ჯვარმა ას-ასი ლარი მოგვცა. მერე ამ კოტეჯში მოგვიყვანეს, წეროვანში. მადლობელი ვარ ჩვენი გალინასი, გაიმარჯვა რაღაცაში და შარშანწინ მოგვიყვანა ძროხა. ხან ვინ მოვა, შენი საქმე სტრასბურგშია, მეუბნებიან. ნიუჟელი ჩემი საქმე ვეღარ გაირჩა სტრასბურგში…

ეხლა ძილში გამახსენდება, ხანდახან ისე შევხტები, კრაოტიდან გადმოვვარდები ხოლმე“.

გაიოზ ბაბუცაძე, 80 წლის, ქვემო აჩაბეთიდან. დღეს ცხოვრობს შავშვების დასახლებაში.

„ზუსტად ჩვენს სახლზე გადმოატარეს ტყვიამფრქვევი. აფეთქებამ ერთი ოთახიდან მეორეში გადამაგდო. ლოჯი სულ შეინგრა. ფანჯრიდან დაბლა არაფერი მოჩანდა. ჩემი ქმარი ყვიროდა, დროზე, დავცალოთ კორპუსი და ტყეში გავიდეთო, მე კიდე, მოიცა-მეთქი, ლოგინებს ავალაგებ, ესე ხო არ დავტოვებ-მეთქი სახლს. ეს სისულელე მახსოვს. ათი წელი გადის და რატომღაც აფეთქების კი არა, ხეობის ხმა გამახსენდება ხოლმე. ისეთი საშინელი სიჩუმე იყო, მარტო ჭრიჭინების ხმა ისმოდა. ჩიტებიც აღარ დაფრინავდნენ“.

მაგდა ჯამრიშვილი, 40 წლის, სოციალური მუშაკი. დღემდე ცხოვრობს ქალაქ გორში.

„ჩემმა ძმამ დარეკა, ბავშვებს მოკიდე სასწრაფოდ ხელი და ეხლავე წამოდიო. 8 აგვისტო იყო, დილა. ტელეფონი გავთიშე თუ არა, საშინელი ხმა მომესმა. ორი ვერტალიოტი, აი, ზედ სახურავზე მოდიოდნენ. სახლი სულ აზანზარდა, მეც მუხლებიდან მოვიკვეთე და ძირს დავვარდი. მოვკიდე ბავშვებს ხელი, ბაღის ბოლოში იყო ჩემი მეუღლე და ერთად გამოვიქეცით. ტყვიავამდე ფეხით მოვრბოდით. ქსუისიდან უკვე ჩვენი სამხედრო ბიჭები მოჰყავდათ დაჭრილები, ზოგი მოკლული იყო. გზაზე ზღვა ხალხი, ფეხით, ბავშვებით, გატენილი მანქანებით მოდიოდნენ“.

ციცინო ელიკაშვილი, 49 წლის. ცხოვრობს ზარდიაანთკარში.

„აი, აგერ, ამ გორის თავზე რომ ავიდეს მენახირე, უკვე აკავებენ. ეტა ნი ვაშ ტერიტორია, ვიგანიტე ატსუდა კაროვო. მეტი საძოვარი კიდე არ არი, ეგ ჩვენი მიწებია. საზღვრები რო ჩაკეტეს, მაშინ დავკარგეთ. ერთი გადაგიცდება ფეხი და დაგიჭერენ. ჩემი გოგოც იყო პატიმრობაში და ჩემი ბიჭიც. გოგო საქონელს გაეკიდა, სამნი გადავიდნენ იმ ხაზს იქით, სამივე დააკავეს და იზოლატორში წაიყვანეს. ჩვენმა ოსებმა რო გაიგეს, გაიქცნენ და გოგოებს ციხეში პეჩენიები, წვენები შეუტანეს. ჩემს ბიჭზეც ასე, შეუგროვეს ფული ოსებმა და რო გაათავისუფლეს, რაც დარჩა, ის ზედმეტი ფულიც სახლში გამომიგზავნეს. ესეთი ურთიერთობა გვაქვს, მარა მერე, რუსი რო ჩაერია…“

ნათელა, 78 წლის. ცხოვრობს ხურვალეთში.

„გამოგვყარეს მშიშარა იმასავით. მერჩივნა, მებრძოლა, ესე გამოქცევას. ძველი მებრძოლი ვარ მაინც, წელიწადი და სამი თვე ვიბრძოლე აფხაზეთში. ბრძანება იყო აქედან, ადგილობრივები არ გაიკაროთო, თორე იარაღი ჩვენც გვქონდა. ქართული ჯარი რო დავინახეთ, გაგვეხარდა, კაცო, მთელი არმია მოახეთქა და მეთქი, ვსიო, ეგ არი, გავედით დამკაში. თურმე გაჩალიჩებული იყო ეს ყველაფერი. გეფიცები. პატარა ბავშვმაც იცის ეს ჩვენთან, ვინც იმ ომს შეესწრო. მაშინ ვერ ვხვდებოდით“.

ვახო, 53 წლის, ქსუისიდან. დღეს ცხოვრობს კოდას დასახლებაში.

„ეს თვითმფრინავები რო დავინახეთ, გაგვიხარდა, ჩვენები გვეგონა. რო წამოვიდნენ შავი ურჩხულებივით და დასცხეს კარპში ბომბები… ჩემი გოგო ცხოვრობს იქ, ცხრა მოკვდა იმ დღისით. ცხრა ადამიანი, ეგრე თბილ-თბილი დამარხა ჩემმა მძახალმა.

ჩვენ ცამეტში გამოვიქეცით.

ჯერ ბოსელში შევედი. სანთელი დავანთე, ძროხას შუბლზე ვაკოცე და ეგრე ვუთხარი: მე ეხლა მივდივარ და თქვენ რომ აგიშვათ, ვაითუ სადმე წახვიდეთ და ვიღაცამ დაგკლათ. რაც არის, არის, აქ გტოვებთ-მეთქი. დავუყარე ბევრი ქატო, თივა, წყალი დავუშვი და გამოვიხურე კარები. სამი დღე ვიარეთ ნაწვერალში, მოხნულში, მოუხნავშიც. არაფერს არა ვჭამდით, ერთი ბუმბულა ყველი გვქონდა, ერთი-ორი კიტრი, ოსის ქალმა გამოგვიტანა ორი შოთი და წყალი ლიტრნახევრიანი ბოთლაი. კი არ ვსვამდით, მარტო ტუჩებს ვიგრილებდით. აბა, აგვისტოს თვეა, ცხელა და ტრიალ მინდვრებში ვართ, ცხრა კაცს ერთი ეგ ბოთლაი გვაქ“.

ელიკო (ელენე) გაბლიშვილი, 68 წლის. ცხოვრობს ზარდიაანთკარში.

ზეპირი ისტორიები აგვისტოს ომის შესახებ მალე ისტორიის ნაწილად იქცევა და იმითაც არის მნიშვნელოვანი, რომ ომის გაშუქებისას ხშირად პირადი ნარატივი იკარგება და აქ დაცული ხმები და ამბები იმ ადამიანებისა, რომლებიც აგვისტოს ომს გადაურჩნენ, ამ კუთხითაც მნიშვნელოვანია.

წიგნის გმირების სრული ისტორიები და ხმები შეგიძლიათ ნახოთ და მოისმინოთ ამ მისამართზე: https://080808.ge

ოცდამეერთე საუკუნის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევა სწავლა-სწავლების სფეროში შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებაა. შემოქმედებითობა არის  ახლის ძიება და შექმნა, რომლის მამოძრავებელი, ბუნებრივია, შინაგანი სტიმულაციაა. თანამედროვეობაში მეტი მოთხოვნაა შემოქმედ ადამიანებზე, რომლებიც გამოირჩევიან არასტანდარტული, არაშაბლონური აზროვნებით.

ქართული ენა და ლიტერატურა, ისევე, როგორც ნებისმიერი სხვა საგანი, იძლევა შემოქმედებითი აზროვნების განვითარების კარგ შესაძლებლობას და ამ უნარების განვითარებისთვის არსებობს უამრავი მეთოდი თუ აქტივობა, მაგ: ხუთსტრიქონიანი ლექსი ,,ბრილიანტი“, ,,ფილმის გახმოვანება“ ,,წერის დღესასწაული“ ,,გაპიროვნებული ლექსი“ ,,კარიკატურით სწავლება“ და სხვა.

შევჩერდები ამ უკანასკნელზე და ჩემი გამოცდილებიდან მოკრძალებულად ვიტყვი, რომ კარიკატურით სწავლება ნამდვილად უწყობს ხელს შემოქმედებითი უნარების განვითარებას. ერთდროულად ვითარდება აღქმის, ინტერპრეტირების, წერის,ზეპირმეტყველების, შემოქმედებითი უნარები.

მოცემული მეთოდით სწავლება შესაძლებელია სამივე საფეხურზე, როგორც დაწყებითსა და საბაზოზე, ასევე საშუალო საფეხურზე. დღეს მინდა, სწორედ სამივე საფეხურის მოსწავლეთა მიერ კარიკატურის აღქმის განსხვავებულ ხედვაზე გავამახვილო ყურადღება. გთავაზობთ ჰერლუფ ბიდსტრუპის  ნახატების მიხედვით შექმნილ კარიკატურებს

და დავალებას: მოცემული კარიკატურის მიხედვით  მოთხრობის, ლექსის ან ჩანახატის შექმნა.

დავალების ინსტრუქცია:

1. მოსწავლეებს ევალებათ ნახატის მიხედვით სათაურის მოფიქრება;
2. პერსონაჟის სახელის მოფიქრება;
3. პერსონაჟის გარეგნობის აღწერა;
4. პირველი ფოტოს მიხედვით უნდა წარმოიდგინონ, რატომ უწყრება მამა პატარა გოგონას;
5. მეორე, მესამე, მეოთხე ნახატების მიხედვით, მოიფიქრონ, რატომ უყვირის ცოლს საუზმობისას და ტანსაცმლის ჩაცმისას;
6. მე-5 ნახატის მიხედვით, რატომ ეჩხუბება ძაღლს;
7. პერსონაჟის მზადების სცენა სამსახურში წასვლამდე;
8. რა ცვლილებას განიცდის პერსონაჟი სამსახურში მისვლამდე, როგორ იცვლება მისი გარეგნობა და სულიერი მდგომარეობა;
9. და ბოლოს ,,სცენა უფროსის კაბინეტში“.

დავალება მეტად სახალისო გამოდგა სამივე საფეხურის მოსწავლეთათვის.

თავიდან გავააქტიურე წინარე ცოდნა და დავსვი შეკითხვა:

• რა იციან კარიკატურის შესახებ? რა არის კარიკატურა?
• ეკრანზე ვაჩვენე თითოეული ნახატი/კარიკატურა, მოსწავლეებმა აღწერეს ნახატი, იმოგზაურეს წარმოსახვით სამყაროში და წარმოადგინეს საკუთარი ვერსიები.
• ჯგუფებში დავარიგე ამობეჭდილი კარიკატურები ცალ-ცალკე და გავეცი ინსტრუქტაჟი ზემოთ მოცემული დავალების შესაბამისად.
• ჯგუფური მუშაობის შემდეგ გაიმართა პრეზენტაციები.
• მოსწავლეებმა შეაფასეს ნამუშევრები.

ეს იყო ძალიან საინტერესო აქტივობა, ყველა მოსწავლე იყო ჩართული საგაკვეთილო პროცესში, ერთდროულად განვითარდა წერის, ინტეპრეტირების, შემოქმედებითი და სემიოტიკური კოპეტენციები.

გთავაზობთ მოსწავლეთა ნამუშევრებს:

,,ერთ სოფელში თურმე ცხოვრობს,                 შედგა ფეხი სამსახურსა

დიდი კაცი, ქონის გროვა,                                   და კიბეზე ადის ნელა,

მისთვის ყველა ერთი არი                                 მისი სახით თუ ვიმსჯელებთ

ძალღი, შვილი, ცოლი, მონა.                               ვისაც ნახავს ითხოვს შველას.

ცოლს უყვირის ყოველ დილით,                   აი, დადგა აღსასრული, უფროსი მას ელოდება…

ცხოველივით დიდი პირით,                         კარს გააღებს, უფროსს ნახავს,

როცა იგი სახლს დატოვებს                           გული საგულედან ძვრება.

სამსახურში ნელა მიდის.                              სახლში მოძალადე კაცი,

კიბეზე რომ რომ მიაბიჯებს,                           სამსახურში ,,ვაცი“ ხდება!

თავი ზემოთ, ფეხი მწყობრში!                         ასე არი, ასე ხდება….

სამსახური ახლოვდება                                  ,,მოძალადე ბოლოს თვითონ

წელზე კუზი აქლემივით!                               ძალადობის მსხვერპლი ხდება!!!

კლასი მე-9,  ჯგუფი მე-2, პრეზენტატორი: მარიკა კვარაცხელია

მოთხრობა

„მე მებრალებით თქვენ…“

მინდა წარმოგიდგინოთ ჩემი პერსონაჟი, რომელიც მოცემული კარიკატურებით დავინახე, მოგიყვეთ მისი ცხოვრების წესზე, თვისებებსა და ღირებულებებზე.

დაე, მკითხველნო, თქვენ გადაწყვიტეთ, მიიღებთ ამ პესონაჟს, თუ ახლოს არ გაიკარებთ მას.

გაგაცნობთ მის აღმატებულებას, რომელსაც პირობითად ,,ბღენძიას“ დავარქმევდი, დავესესხები ილიას მიერ ლუარსაბის დახასიათებას და ჩემს ,,გმირსაც“ ასე დავახასიათებ: ,,სქელი კისრით, დამორილი ფეხებით, კოტიტა ხელებით, დიდად პატივცემული და პატივსაცემი ღიპით“ მუდამ კუშტი, მწყრალი გამოხედვით, ძროხის, უფრო სწორად, ხარის ბრიალა თვალებით მომზირალსა და ყროყინას ვირისავით.

კაცი, რომელიც მუშაობს, დასაქმებულია ერთ-ერთ სააგენტოში, მაგრამ დიდად არ ,,ეპიტნავება“ მუშაობა, მხართეძოზე წამოწოლა ხომ უკეთესია.

ის გამუდმებით ყვირის ოჯახში, უხასიათოა, უყვირის პატარა 3 წლის მოტიკტიკე გოგონას,

იმიტომ რომ გოგონა სულ ტიტინებს და ხმაური მამას არ უყვარს.

უყვირის უმწეო ,,ბროლიას“ ძაღლს, რომელიც მისი ერთგულია ,მეპატრონის მოსვლა უხარია და ამას წკმუტუნით გამოხატავს. პატრონს წკმუტუნიც აღიზიანებს ,,ჩაიწყვიტე ხმა, თორემ მიგიჩენ შენს ადგილს ქუჩის კუთხეშიო“.

ოჯახის დიასახლისს ეჩხუბება, დიასახლისს, კეთილ დედას, რომელიც  თავს დაჰფოფინებს, უყვარს და უფრთხილდება თავის ოჯახს. თვალებში უყურებს ბღენძიას, რომ რამე არ აწყენინოს და მხოლოდ მაამებელი რამ გაუკეთოს, სხვადასხვა მიზეზით უყვირის: ხან მარილი აკლია სუფრას, ხან ჩაიში შაქარი არ არის მორეული, ხანაც პერანგის ღილი ვერ შეიკრა. ღილსაც შეუკრავს მოსიყვარულე, მისი გამოხედვიდან თუ ვიმსჯელებთ, უფრო დამონებული მეუღლე და გააცილებს სამსახურიკენ მიმავალ გზაზე.

სამსახურამდე გზა არცთუ ისე შორია, თუმცა უსასრულოდ გრძელდება, იწელება.

ჩემი გმირი კი სახლიდან სამსახურამდე ფორმასაც იცვლის და ფსიქოლოგიასაც. თავიდან ამაყად მიაბიჯებს, რამდენიმე ვერსზე, ცოტათი იცვლება, მაგალითად, შიში უდგება თვალებში, კიდევ რამდენიმე ვერსი და იხრება, პატარავდება, სამსახურის კიბეებზე საცოდავად გამოიყურება, ეს დიდგულა სხვისი დამმონებელი კაცი, თვითონვე დამონებულა, ვითომ რატომ? უფროსის კარს შეაღებს თუ არა, მაშინვე ნათელი ხდება, რატომაც.

• უფროსი ბოლო ხმაზე უყვირის, შეურაცხყოფას აყენებს და ლამის მუხლზეც დააჩოქებს!

მივუბრუნდეთ ჩვენს გმირს და ვკითხოთ, ალბათ თქვენც გაგიჩნდათ კითხვები: რატომ გეჩხუბებიან, რატომ პატარავდებით, ითრგუნებით და იძაბებით სამსახურისაკენ მიმავალ გზაზე?

საიდან ამდენი აგრესია, ბატონო ბღენძია, ნუთუ უსიყვარულობა დაგანათლათ უფალმა?! ნუთუ ერთხელ მაინც არ დაფიქრებულხართ თქვენს საქციელზე?! თქვენ ხომ ტიპურ მოძალადედ იქცევით, თუ ასე გააგრძელებთ, შეჩერდით! შეწყვიტეთ!

მე მებრალებით და ამავე დროს ვბრაზობ თქვენზე!!!

მე-11 კლასი, ჯგუფის პრეზენტატორი: თამთა შელია

კარიკატურის საშუალებით შეიქმნა რამდენიმე ლექსი, მოთხრობა, ჩანახატი… (შეგიძლიათ დამატებით ნამუშევრები იხილოთ აქ  https://tatakakachia2.blogspot.com/p/blog-page_84.html). ეს იყო მოსწავლეთათვის ძალზედ სახალისო, ემოციური და, რაც მთავარია, შემოქმედებითი დავალება. მთელი კვირის განმავლობაში გრძელდებოდა ლექსების, მოთხრობების სერია. მოსწავლეები იმდენად გახალისდნენ, რომ ბოლოს გაკვეთილმა შეჯიბრის სახეც მიიღო. ვგეგმავ მომავალშიც ხშირად გამოვიყენო მსგავსი აქტივობები, რათა გამჭოლი კომპეტენციის განვითარებას შევუწყო ხელი. ესაა სემიოტიკური კომპეტენცია, რომელიც მოსწავლისაგან მოითხოვს  ვერბალური და არავერბალური (კარიკატურის, ნახატის და სხვა) საშუალებით გადმოცემული ინფორმაციის გააზრებასა და ინტერპრეტირებას, საკუთარი ნააზრევის სხვადასხვა საშუალებებით გადმოცემას. ინფორმაციის ნიშანთა ერთი სისტემიდან მეორეში გადატანის (მაგ:სიტყვიერი ტექსტისა და ნახატის ერთმანეთთან დაკავშირებას, სიტყვიერ ტექსტში ან მუსიკალურ ნაწარმოებში გადმოცემული აზრის ილუსტრაციით გამოხატვის, ნახატის მიხედვით მოთხრობის სხვადასხვა სახის წერილობითი ტექსტების შექმნის და ა. შ.) უნარს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://mastsavlebeli.ge/?p=16961 (შემოქმედებითი აზროვნების შესახებ, მია ინასარიძე);

ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელო, კლასი მ-8 (ბაკურ სულაკაური, თეა ქიტოშვილი, 2007).

ქალაქში ბევრგან ნახავ აფიშებს, წარწერებს კედლებზე, რეკლამებს ბილბორდებზე: „გვახსოვდეს აფხაზეთი“, „აფხაზეთი ჩემი ტკივილია“, მაგრამ ვის უნდა, რომ რეალურად გვახსოვდეს ის მოვლენები და შედეგები, რომლებიც ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევას, სამოქალაქო ომს მოჰყვა?

ნუგზარ შატაიძის „მოგზაურობა აფრიკაში“ ის ტექსტია, რომელიც ფოტოგრაფიული მეხსიერების სიზუსტით აღადგენს ოცი-ოცდახუთი წლის წინანდელ რეალობას. ბავშვები, რომლებიც წებოს სუნთქავენ, იპარავენ, მოკლედ, აკეთებენ ყველაფერს, რომ გადარჩნენ. აქ არ არის კლასობრივი ბრძოლა და ბიურგერულ-პურიტანული საზოგადოებების ვახშმობები, რომელთა პერსონაჟებს სქელტანიანი რომანების ფურცლებზე ვხვდებით. ამ ტექსტის გმირები დღესაც ჩვენ გვერდით ცხოვრობენ, ბავშვობაში ჩვენთან ერთად თანაშობდნენ, ჩვენც ვართ ისინი, ნაწილობრივ მაინც.

ბოლო წლების განმავლობაში, სოციალურ ქსელებში უამრავი ვიდეომიმართვა, თუ პოსტი გავრცელდა იმასთან დაკავშირებით, რომ ეს ტექსტი არ უნდა ისწავლებოდეს სკოლაში, რომ ბევრი ამორალური მონაკვეთი, რომლებიც, მათი თქმით, იქ არის, ბავშვებზე ძალიან ცუდად იმოქმედებს. მოდი სხვანაირად დავსვათ საკითხი: უკეთესია, მეშვიდე-მერვე კლასელებმა, მასწავლებლის სწორი აქცენტების დასმის მეშვეობით, იცოდნენ უახლესი ისტორია, სამოქალაქო თუ პიროვნული შეცდომების შედეგების სიმძიმე, თუ ის, რომ იმ უძველესი – სირაქლემას პოზის პრინციპით ვმალოთ მათგან ჩვენივე უახლესი მანკიერებები და მეტი შანსი დავუტოვოთ იმავეს გასამეორებლად?

ტექსტის ბოლოს, მოხუც მარო ბებიას კედელზე გაჩერებული საათი აქვს ჩამოკიდებული, საიდანაც გუგული აღარ გამოდის დროის მანიშნებლად. ეს საათიც თითქოს იმ გაყინული, გაჩერებული კონფლიქტის, უმოძრაობისა და იქნებ პირიქით – რეგრესის სიმბოლოა, რაც მაშინ დაიწყო და დღემდე გრძელდება. ჩვენ კი, ჩვენი საზოგადოების დიდი ნაწილი, თვალებსა და ყურებზე ხელს ვაფარებთ სხვა თაობას, რომ მათ ავი კარგისგან არ გაარჩიონ. ის ხომ გახსოვთ, გურამიშვილი: „ავს თუ ავი არ ვუწოდო, კარგს სახელად რა დავარქვო?” – ჰოდა, ეგეც ვერ გვისწავლია თურმე ჯერ.

ტექსტის ბოლოს, აფხაზეთიდან დაბრუნებული ბიჭი თავის სარდაფში დაბრუნდა, ცელოფნის პარკებითა და წებოთი: „იმ ღამით უამრავი ცხოველი მოვიდა…

მოვიდნენ სპილოები, მარტორქები, ჟირაფები, ზებრები, კამეჩები, ლომები, ანტილოპები…

მოდიოდნენ და მოდიოდნენ…

მე ვიდექი მაღალ, ხმელ ბალახში და მესმოდა მათი ცხელი სუნთქვა, ვგრძნობდი მათ სუნს…

ვხედავდი იქვე, ჩემს ფეხებთან ჩაწოლილ ლომებს, რომლებიც ყვითელი თვალებით მისჩერებოდნენ შორს, მინდვრის ბოლოსკენ მიმავალ ანტილოპებს… ერთი მათგანი წეღან დაეჭირათ და ახლა იმისი სისხლით მოთხვრილ დრუნჩებს ენით ილოკავდნენ“.

სახლია აფრიკა ამ ბიჭებისთვის, შორეული, მზიანი სახლი, სადაც არ გცივა შინაგანად, ფიზიკურად თუნდაც. უცნაურია, რომ ადამიანებით სავსე ქალაქში, ბავშვები ცხოველებით სავსე ადგილს წარმოიდგენენ, სრულიად ასოციალურნი ხდებიან. ეს არაა საწყისთან, ბუნებასთან დაბრუნების მეტაფორა ტექსტში, ეს ადამიანებისგან იქ გაქცევის მეტაფორაა, სადაც ასევე არსებობს მსხვერპლი – ანტილოპა და მონადირე – ლომი, თუმცა ყველაფერი უფრო ლოგიკურია, კანონზომიერი, უფრო ადამიანური.

რატომ უჭირთ მოსწავლეებს ლიტერატურული ტექსტის გაგება-გააზრება?

მიზეზი მრავალია. ამას მოწმობს საერთაშორისო კვლევების შედეგები. ერთი შეხედვით, გაკვეთილის მიზანი ყველა მასწავლებლისთვის უცვლელია,   მოსწავლეებმა შეძლონ წაკითხულის გაგება. თუმცა, მხოლოდ მიზანი არ კმარა მაშინ, როცა ვხედავთ, შედეგი არ უმჯობესდება.

ტექსტის გაგება-გააზრების სწავლების უამრავი სტრატეგია არსებობს.

მინდა შემოგთავაზოთ რამდენიმე კომპლექსური აქტივობა, რომელიც შეგვიძლია გამოვიყენოთ  დაწყებითი საფეხურის III-VI კლასებში.

3 ,,რა’’

I ეტაპი. ტექსტის წაკითხვისა და პერსონაჟების ამოცნობის შემდეგ კლასს დავყოფთ იმდენ ჯგუფად, რამდენი პერსონაჟიც არის. დავურიგებთ თაბახის ფურცლებზე ამობეჭდილ გრაფიკულ სქემებს. მოსწავლეები  პასუხობენ კითხვებს და ერთი სიტყვით ახასიათებენ პერსონაჟებს.

  შენიშვნა: უმჯობესია, დაწყებით საფეხურზე კითხვები ერთმანეთისგან სხვადასხვა ფერით განირჩეოდეს.

როდესაც ჯგუფები   მუშაობას დაასრულებენ,   ნამუშევრებს განვიხილავთ მცირე დისკუსიის ფორმატში. მოსწავლეები წარადგენენ  პასუხებს, მსჯელობენ, მოჰყავთ არგუმენტები, თუ რატომ, რის საფუძველზე გამოიტანეს ესა თუ ის დასკვნა პერსონაჟის შესახებ. ასევე,  აფასებენ სხვა ჯგუფების ნამუშევრებს იმის მიხედვით, თუ რამდენად ადეკვატურია მათ მიერ გამოტანილი დასკვნები, რას ეთანხმებიან, რას – არა და რატომ.

II ეტაპი – ინტერპრეტირება. ჯგუფების მიერ გაკეთებული დასკვნების საფუძველზე დაფაზე ვწერ პერსონაჟების მახასიათებელ ზედსართავ სახელებს ( მაგ: ბოროტია, ბრიყვია, სულსწრაფია და სხვა) და ვთხოვ მოსწავლეებს, მოიფიქრონ და დაასახელონ საპირისპირო მნიშვნელობის სიტყვები. (კეთილი, გონიერი, მომთმენი).

ამის შემდეგ  კვლავ ვანაწილებ  პერსონაჟებს   ჯგუფებში, მოსწავლეებს ვურიგებ თაბახის ფურცლებზე ამობეჭდილ მეორე გრაფიკულ სქემას და იწყებენ შევსებას, რა უნდა გააკეთოს პერსონაჟმა იმისათვის, რომ გახდეს კეთილი, რა უნდა თქვას, რომ იყოს გონიერი და რა უნდა იფიქროს, რომ იყოს მომთმენი.

ტექსტის ინტერპრეტირების ხერხის გამოყენება მოსწავლეებს აძლევს დაფიქრების, გააზრებისა და დასკვნების გამოტანის საშუალებას.

შენიშვნა: შესაძლებელია, მეორე სქემა იმავე ჯგუფის მოსწავლეებს მივცეთ შესავსებად, თუმცა არაა გამორიცხული, ამჯერად სხვა ჯგუფს სხვა პერსონაჟი შეხვდეს.

აქტივობის განხორციელების პროცესში, დაწყებიდან დასრულებამდე, პერიოდულად ვაკეთებ  განმავითარებელ  შეფასებას, თუ როგორ შეძლეს მოსწავლეებმა პერსონაჟის ქმედების აღწერა, დახასიათება (ერთი სიტყვით), ზედსართავი სახელების საპირისპირო სიტყვების შერჩევა, პერსონაჟის საქციელის შეფასება, საკუთარი მოსაზრების დასაბუთება არგუმენტებით (ტექსტზე დაყრდნობით),  დასკვნის გამოტანა,  თანამშრომლობა ჯგუფური მუშაობის დროს, ურთიერთშეფასება.

დამეთანხმებით, სიტყვების წაკითხვასა და ტექსტის გაგება-გააზრებას შორის უდიდესი განსხვავებაა. ,, მაშინაც  კი, როცა თქვენ ცნობთ ყოველ სიტყვას (ავტომატურად შიფრავთ ორთოგრაფიულ ხატს) და თითოეულ მათგანს მყისიერად ანიჭებთ შესაბამის მნიშვნელობას, გამთლიანებული, კონკრეტული აზრის ჩამოყალიბებას მაინც ვერ ახერხებთ. წარმოიდგინეთ, ამგვარი წინადადებებით აწყობილი რამდენიმე გვერდი რომ გქონოდათ წასაკითხი. თანაც, ყოველ მეორე წინადადებაში თითო ან ორ-ორ უცხო სიტყვასაც შეხვედროდით. ალბათ ყველაფერს იღონებდით, რომ ასეთი მტანჯველი საქმისთვის თავი აგერიდებინათ“. (კითხვისა  და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე. G-Pried -2015 )

იმისათვის, რომ მოსწავლეებმა ტექსტი კარგად გაიგონ და გაიაზრონ, მათთვის გასაგები უნდა იყოს ნაწარმოებში მოცემული ყველა სიტყვის მნიშვნელობა.

გთავაზობთ აქტივობას ,,სიტყვების გამომძიებელი“.

ნაწარმოების წაკითხვამდე მოსწავლეებს ვაძლევ ფერად ბარათებზე ამობეჭდილ სიტყვებს, რომლებიც ტექსტს ახლავს. ისინი, საკუთარი ვარაუდით,  წყვილებში მოიფიქრებენ და წერენ ამ სიტყვების განმარტებას. შემდეგ  კედელზე ვათავსებ ფლიპჩარტის ან ფორმატის ქაღალდზე  მომზადებულ ცხრილს. ტექსტის წაკითხვის შემდეგ მოსწავლეები ავსებენ ცხრილის მესამე და მეოთხე სვეტს.

ცხრილის მეოთხე სვეტის შევსება, ფაქტობრივად,  მინიკვლევის  აქტივობაა, სადაც მოსწავლეები იკვლევენ და აზუსტებენ, კონკრეტულად, ესა თუ ის სიტყვა, როგორი ფორმით არის გამოყენებული წინადადებაში.

შენიშვნა: იმ შემთხვევაში, თუ არ გვაქვს ფლიპჩარტის  ან ფორმატის ქაღალდი, შეგვიძლია ცხრილი დაფაზე წინასწარ დავწეროთ ცარცით.

კომპლექსური აქტივობების გამოყენება ხელს უწყობს კითხვის, წერისა და ზეპირმეტყველების, კრიტიკული აზროვნების, თანამშრომლობის  უნარების განვითარებას, მოსწავლეთა ლექსიკური მარაგის გამდიდრებას, რომლის გარეშე წარმოუდგენელია ტექსტის გაგება-გააზრების პროცესი.

დანართი 1.

დანართი 2.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ეროვნული სასწავლო გეგმა. https://ncp.ge/ge/home

კითხვის ეფექტური მეთოდები – მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი – 2013

სასწავლო-მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული – კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე. G-Pried -2015

https://kargiskola.ge/teachers/resource_books/kitxva/resursi_kitxva.pdf

დღეს ძალიან ხშირად ვსაუბრობთ, რომ სწავლა-სწავლების პროცესში მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს თითოეული მოსწავლის შესაძლებლობები და ინტერესები, წინარე ცოდნა/გამოცდილება და საინტერესოდ, სახალისოდ წარმართოს გაკვეთილის პროცესი. საინტერესოდ წარმართულ პროცესში კი, უპირველესად, მოსწავლეთა მაღალი მოტივაცია და ყველას ჩართულობა იგულისხმება. ასეთ გაკვეთილებზე მასწავლებლის როლი შედარებით პასიურია, მაგრამ მნიშვნელოვანი. მიზნობრივი აქტივობების დასაგეგმად და მეთოდოლოგიის სწორად შესარჩევად, უპირველესად, უნდა განისაზღვროს გაკვეთილის მიზანი და შეიქმნას შეფასების ისეთი რუბრიკები, რომლებიც მიღწეული შედეგების გაზომვაში დაგვეხმარება. სანამ შედეგებს გავზომავთ, საინტერესოა, რა გზას გავდივართ გაკვეთილის ჩატარებამდე და საერთოდ, რას ნიშნავს პროცესის  სწორად დაგეგმვა…

მიმაჩნია, რომ მასწავლებელს უნდა შეეძლოს:

• შეისწავლოს კლასი;
• გაითვალისწინოს მოსწავლეთა ასაკობრივი თავისებურებები;
• განსაზღვროს კლასის ინტერესები;
• შეისწავლოს კლასის სიახლეებისადმი მიმღებლობა;
• შეისწავლოს, არის თუ არა კლასში ეფექტური თანამშრომლობა;
• იცოდეს, ურთიერთობების როგორ ფორმებზე არიან შეთანხმებული ბავშვები;
• სწორად განსაზღვროს, რას მოიტანს მრავალფეროვანი გაკვეთილები;
• შეისწავლოს, მასწავლებელთა როგორი ტიპის მოსწავლეები არიან კლასში;
• იცოდეს, აქვს თუ არა სურვილი ყველა მოსწავლეს, ჩაერთოს საგაკვეთილო პროცესში;
• განსაზღვროს, როგორ შეუწყობს ხელს მოსწავლეებში მაღალი სააზროვნო უნარების განვითარებას;
• განსაზღვროს, იქნება თუ არა გაკვეთილებზე შექმნილი და გამოყენებული რესურსები მიზნობრივი და ხელმისაწვდომი თითოეული მოსწავლისთვის;
• შეაფასოს, რამდენად შთამბეჭდავი იქნება ეს გაკვეთილი მოსწავლეებისთვის;
• შეაფასოს, რა ცოდნას მიიღებენ მოსწავლეები, რომელ უნარებს განივითარებენ და როგორი დამოკიდებულება ჩამოუყალიბდებათ;
• სწორად განსაზღვროს, რომელ ინსტრუმენტებს გამოიყენებს და როგორ დააკვირდება გაკვეთილის პროცესს;
• განსაზღვროს, რომელი მეთოდოლოგიით შეაფასებს მიღწეულ შედეგს;
• განსაზღვროს, როგორ გამოიყენებს მომდევნო გაკვეთილისათვის წინა გაკვეთილზე მიღწეულ შედეგს;
• დაფიქრდეს, კონკრეტული საჭიროებიდან გამომდინარე, რამდენად მნიშვნელოვანია დიალოგი იმავე კლასის სხვა საგნების მასწავლებლებთან, როგორ დაეხმარებოდა ეს პროცესი შედეგების გაუმჯობესებაში;
• დაფიქრდეს, როგორ შეუძლია შეცვალოს მოსწავლეთა მომავალი თავის მიერ ჩატარებული თითოეული გაკვეთილით.

მიუხედავად იმისა, რომ ჩამონათვალი არასრულია და ძირითად საკითხებს მოიცავს, კარგად დაგეგმილი და ჩატარებული გაკვეთილი თითოეულს ითავსებს. სიტყვა ,,კარგი“ პირობითი ცნებაა და მიღწეული შედეგი ვინაიდან სხვადასხვა მასწავლებლისა და კლასის მიხედვით არაერთგვარონია, ,,კარგად დაგეგმილი გამოვიდა“ – ეს ითქმება შედეგების ანალიზის საფუძველზე, რადგან პროცესშივე შესაძლებელია ცვლილებების შეტანა მოსწავლეთა საჭიროებების შესაბამისად, ანუ გეგმის მოდიფიცირება.

2018 წლის მარტის შემდეგ ვიკვლევ საკითხს ,,საბაზო-საშუალო საფეხურზე განმავითარებელი შეფასების გამოყენების სიხშირის დადგენა, პრობლემების იდენტიფიცირება და  გადაჭრის გზების ძიება“. წლების მანძილზე გაკვეთილებზე დაკვირვებამ აჩვენა, რომ მასწავლებლები განმავითარებელი შეფასების მრავალფეროვან ინსტრუმენტებს ნაკლებად იყენებენ, რაც შემაფერხებელი ფაქტორია თითოეული მოსწავლის შედეგების გასაუმჯობესებლად. როგორც განმავითარებელი შეფასების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი, ახალი გაკვეთილის დაგეგმვის პროცესის ხელშესაწყობად ჩემთვის ეფექტურია მოსწავლეთა დაკვირვების ცხრილი. გაკვეთილის მიმდინარეობის პროცესში შევსებული ცხრილი რეალურ სურათს გვაჩვენებს, თუ რისი მიღწევა შეძლეს მოსწავლეებმა მოცემული კრიტერიუმების მიხედვით, რა ცოდნა/უნარები და დამოკიდებულებები გამოხატეს შესწავლილი საკითხისადმი/თემისადმი, რა გამოიკვეთა გაკვეთილის ძლიერ მხარედ და რა არის თითოეული მოსწავლის გასაუმჯობესებელი მიმართულება. ამ პროცესშივე იკვეთება კლასში მოსწავლეთა უმრავლესობისა და თითოეულის ძლიერი მხარეები, რომელსაც, როგორც რეალურ მოცემულობას, ვიყენებ და მომდევნო გაკვეთილებს უფრო საინტერესოდ და მიზნობრივად ვგეგმავ.

თუ მასწავლებელი ცხრილის მონაცემებს სწორად გააანალიზებს, ეს იქნება პროცესზე დაკვირვებით მიღებული მონაცემი – თითოეული მოსწავლის მიერ მიღწეული რეალური შედეგი, რომლის საფუძველზეც დაიგეგმება ახალი გაკვეთილი. ეს არის მცირე კვლევა, დადგინდეს საჭიროებები და დაისახოს გაუმჯობესების გზები.

გაკვეთილის მიზანი, შესაბამისობა ე.ს.გ.-სთან, შერჩეული მეთოდოლოგია, გამოსაყენებელი სტრატეგიები, რესურსები, შეფასების ფორმები, კლასის ორგანიზების ფორმები და ყველა მოსწავლის ჩართულობასა და მოტივაციაზე აქცენტები ხელს უწყობს მასწავლებელს, დაგეგმოს საინტერესო, საჭირო და მნიშვნელოვანი გაკვეთილი.

მოსწავლეთა დაკვირვების ცხრილები იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ მთელი წლის მანძილზე მიმართულებების მიხედვით დააკვირდე შედეგების დინამიკას და გამოიტანო დასკვნა, თუ რა მოცემულობით დაიწყე კლასთან თანამშრომლობა და როგორ შედეგებს მიაღწიეს ბავშვებმა.

გთავაზობთ მოსწავლეთა დაკვირვების ცხრილის ჩემეულ ნიმუშს და ერთ-ერთი გაკვეთილის გეგმას.

მოსწავლეთა დაკვირვების ცხრილი

მიმართულება – ზეპირმეტყველება

მიმართულება – კითხვა

მიმართულება – წერა

მოსწავლეთა დაკვირვების ცხრილის კრიტერიუმები ცვლადია და დაგეგმილი აქტივობების შესაბამისად იქმნება. ის გამომდინარეობს ე.ს.გ.-ის საგნობრივი სტანდარტიდან და გაკვეთილის მიზნიდან, რაც ხელს უწყობს მასწავლებელს შედეგების სწორად გაანალიზებაში. მასწავლებელს აქვს შესაძლებლობა თითოეული მოსწავლის სახელისა და გვარის გასწვრივ კონკრეტული კრიტერიუმის შესაბამისად გააკეთოს ჩანიშვნები ან ჩაწეროს მოკლე კომენტარი.

გთავაზობთ გაკვეთილის გეგმის ერთ-ერთ ნიმუშს:

გაკვეთილის გეგმა

„კაპიტნის პირველი თანაშემწე პოლონელია, გვარად კონრადი… უცნაური ვინმეა. მსოფლიოს ბევრი ქვეყანა აქვს მოვლილი. ნამყოფია კონგოში. უმოგზაურია მალაკასა და ბორნეოზე, სხვა ქვეყნებშიც. სიჭაბუკისას კონტრაბანდისტი ყოფილა“, – ამას ინგლისელი მწერალი ჯონ გოლსუორთი სწერს მშობლებს. ბედმა იმავე გემზე მოახვედრა, სადაც ჯოზეფ კონრადი მეზღვაურის ცხოვრებით ცხოვრობდა – ამ გამოცდილებიდან მომდევნო წლებში მისი ბრწყინვალე რომანები და მოთხრობები უნდა დაბადებულიყო.  წერილის ეს ნაწყვეტი ჟურნალ „არილში“ (2, 2018) გამოქვეყნებულ კოლმ ტოიბინის ესეში წავიკითხე და მაშინვე გემზე აღმოვჩნდი, გავირინდე, კაპიტნის პირველი თანაშემწის უცხო ინგლისურით ნათქვამ სიტყვებს დაველოდე.

ჯოზეფ კონრადის მოთხრობების მწვანე, რბილყდიანი კრებული ჯერ კიდევ იმ დროს ჩამივარდა ხელში, წიგნები – უმთავრესად რუსული თარგმანები – საგაზეთო ჯიხურებში რომ ეწყო გასაყიდად. მეტრო „რუსთაველთან“ ვიყიდე გაზაფხულის ერთ მზიან დღეს და იმ წელსაც და მომდევნო წლებშიც უამრავჯერ გადავიკითხე, უამრავჯერ მივუბრუნდი საყვარელ ადგილებს. „წყვდიადის გული“, „ტაიფუნი“, „შვიდი კუნძულის ფრეია“ – თანმიმდევრობაც კი მახსოვს.

„წყვდიადის გული“ მსოფლიო ლიტერატურის იმ შედევრებს შორისაა, რომლებსაც ყველაზე ხშირად განიხილავენ და რომლებზეც ყველაზე მეტ ესეს წერენ დასავლურ საგანმანათლებლო დაწესებულებებში. მეც სიხარულით წავაკითხებდი ამ ბრწყინვალე ნაწარმოებს უფროსკლასელებსა თუ სტუდენტებს, ჯოზეფ კონრადის სხვა წიგნებთან მისასვლელ გზასაც ვაჩვენებდი.

ამ ვრცელი მოთხრობის თითოეული წაკითხვა ახალი სიმართლის ძიებაა შეუცნობელი სამყაროს ბნელ, ავად მთრთოლვარე გულში. კითხვას ყოველთვის უკმაყოფილების განცდით ვამთავრებ – ამ ჯერზეც რაღაც დამისხლტა ხელიდან, რაღაცას ბოლომდე ვერ ჩავწვდი. ბოლო წლებში ინგლისურადაც წავიკითხე და ქართულადაც, სიზმრიდან გამოყოლილის მსგავს განცდას კი ვერაფერი მოვუხერხე: დამაიმედებელი სიცხადე წამიერად იფანტება, როგორც კი წიგნიდან თავს ავწევ. მახსოვს, რას ვგრძნობდი, რას ვფიქრობდი, რას ვახვედრებდი თითოეულ ფრაზას, მაგრამ დღის შუქზე ეს ყველაფერი, როგორღაც, არასწორია. კიდევ ერთხელ წაკითხვა გარდაუვალი ხდება.

თუ „წყვდიადის გულს“ ისე გავაცნობთ ახალგაზრდა მკითხველს, როგორც სათავგადასავლო ნაწარმოებს – ეს სიმართლის მხოლოდ პატარა ნაწილი იქნება, სათაკილოდ და შემაწუხებლად პატარა. კი, მთხრობელი ჩარლზ მარლოუ თავგადასავლების კაცია, უდავოდ მდიდარი გამოცდილებით, რომელთან ერთადაც კონგოს გაუვალ ჯუნგლებში აღმოჩნდებით, კანიბალების გვერდით იცურებთ დიდ მდინარეში, ისრების საბედისწერო წვიმაში მოჰყვებით… ლეგენდარული კურცის ფიგურაც შესაძლოა, ერთი შეხედვით, ეზოტიკური თავგადასავლის ყველაზე იდუმალ, მიმზიდველ და ამავე დროს თავზარდამცემ ნაწილად იქცეს. თუმცა ეს მხოლოდ ერთი შრეა – თხელი, იოლად გადასალახი. მთავარი ამბავი ამ წარმტაცად მოჩითული საფარველის ქვეშაა.

ნუთუ ჯოზეფ კონრადს იმის ჩვენება უნდოდა, რომ არსებითი განსხვავება არ არის დასავლეთის წყვდიადსა და იმას, შორის, რამაც აფრიკის უდაბურ ჯუნგლებში შეიძლება შეშალოს ადამიანი? რომ კაცს – თუნდაც სხვებისგან მრავალმხრივ გამორჩეულს – ყველგან თანაბრად ემუქრება სიბნელის ნაწილად ქცევის საფრთხე? ეს პასუხიც სადავოა, როგორც თითქმის ყველაფერი, რისი თქმაც ამ ვრცელი მოთხრობის შესახებ შეიძლება. რას ნიშნავს ჩურჩულით ნათქვამი კურცის ბოლო სიტყვები: “The horror! The horror!” (ქართულ თარგმანშია: „შემზარავია! შემზარავი!“)? იქნებ სიბნელე, რომელსაც გულით დავატარებთ, მხოლოდ და მხოლოდ ხელსაყრელ გარემოში მოხვედრას ელის, რომ ტროპიკული მცენარეულობის მსგავსად იფეთქოს, თვალს და ხელს შუა გაიფურჩქნოს და, დამბანგავი სურნელით, ერთიანად მოედოს ყველაფერს…

ყველა მოსაზრება იმის თაობაზე, თუ მაინც რა ემართება კურცს კონგოს უდაბურ მხარეში, სწორხაზოვნებისთვისაა განწირული. ზღვარდაუდებელი ძალაუფლება სასიკვდილო საფრთხის შემცველია – რყვნის, ხრწნის, საბოლოოდ კი სრულად აცამტვერებს ადამიანს. ნუთუ ესაა? კურცის შეშლილობა ძალაუფლებით მთვრალისა თუ გამდიდრების სურვილით შეპყრობილის შეშლილობაა? იქნებ მისი ბოლო სიტყვები ხსნის ყველაფერს, თუ მივიჩნევთ, რომ ამქვეყნად ადამიანის არსებობის შესაფასებლად ითქვა.

დასაწყისში, სანამ თემზაში ღუზაჩაშვებული კარჭაპიდან შორეულ კონგოში გადაგვისროდეს, მარლოუ იმ რომაელებს იხსენებს, უხსოვარ დროს რომ მოვიდნენ ჩრდილოეთის ბნელ მიწაზე. წარმოიდგინეთ, აქ, ქვეყნიერების დასალიერში, ტყვიისფერ ზღვაში, კვამლისფერი ზეცის ქვეშ როგორ დაცურავდნენ, მერე კი მდინარეს როგორ მიუყვებოდნენ ქვიანი სანაპიროების, ჭაობების, ველურებით სავსე ტყეების გასწვრივო. „სიცივე, ნისლი, ქარიშხლები, სნეულება, გადაკარგვა და სიკვდილი, სიკვდილი – ჰაერიდან, წყლიდან, ბუჩქებიდან რომ გეპარება. ალბათ აქ ბუზებივით იხოცებოდნენ“. ეს უფრო კარგად ნაცნობი სიბნელეა. მშობლიური.

ისევ ირევა ყველაფერი, როგორც სიზმარში. აფრიკა ლონდონშია, ლონდონის მდინარე – შუა აფრიკაში. ვიღაც ჩურჩულებს: „მე დიადი გეგმები მქონდა, დიდ მოვლენათა ზღურბლთან ვიდექი“.