ქართულ ენას არ უკვირს არაბულიდან, სპარსულიდან, თურქულიდან  და ა.შ. შემოსული ნასესხები სიტყვების არსებობა და არც ბარბარიზმებთან ბრძოლაა უცხო მოვლენა.

პრობლემა რომ კომპლექსურია, ეს აღარავისთვისაა უცხო. ენის დაბინძურებას ხელს უწყობს მასობრივი საინფორმაციო საშულებებით გავრცელებული და დამკვიდრებული სიტყვები. დღეს რომ ყველა მგრძნობიარე საკითხი „სენსიტიური“ გახდა, შემოქმედებითი – „კრეატიული“, შთაგონება – „ინსპირაცია“ – აღარ გვიკვირს. აღარ გვიკვირს და აქ ჩნდება პრობლემა : თვითონვე ვეჩვევით და ვაბინძურებთ ქართულ ენას.

ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლებს ძალიან დიდი პასუხისმგებლობა გვეკისრება მშობლიური ენის წინაშე. ამიტომ, ჩვენი ძალებით,  მუდმივად უნდა ვებრძოლოთ ამ პრობლემას ისე, რომ ეს პროცესი ბავშვებისთვის არ იყოს მომაბეზრებელი. პირადად ჩემთვის, პროფესიულ ლიტერატურაში დამკვიდრებული ბარბარიზმებია მტკივნეული, რითაც „ტრენერები“, „ფასილიტატორები“, „მენტორები“ მეტყველებენ.  ჩვენც,  სხვა გზა არ გვრჩება, ეს სიტყვები უნდა გამოვიყენოთ, ურთიერთობა რომ შედგეს.

გასულ წელს,  თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბაზაზე  დაიწყო მოძრაობა „არაბარბარიზმებს“. დაგეგმეს პროექტი, რომლის ფარგლებში, მთელი საქართველოს მასშტაბით, კონკურში ჩაერთო ბევრი სკოლა. კონკურსი თავისთავად გულისხმობს სხვებისგან გამორჩეულ აქტივობების მომზადებას და ჩემს მოსწავლესთან ერთად დავიწყე ფიქრი, რა გაგვეკეთებინა სახალისო, საინტერსო და ნაყოფიერი. საგანგებოდ უნდა აღვნიშნო, რომ თამაშის წესების შემუშავებაში ძალიან დამეხმარა ჩემი მოსწავლე, მარიამი. უკვე ვიცით, რომ 21_ე საუკუნის ბავშვებთან დირექტიული სწავლების მეთოდი მიუღებელია. ამიტომ, ფიქრი თამაშით სწავლებისკენ გამექცა. თამაშით სწავლება სახალისოს და საინტერესოს ხდის რთულად გასაგებ, აღსაქმელ და დასამახსოვრებელ  საკითხებსაც კი. ისიც ვიცით, რა ფუნქციას აკისრებდა დიმიტრი უზნაძე თამაშს სწავლა-სწავლების პროცესში : „თამაშის ძირითად არსს ბავშვის შესაძლებლობათა აქტივაცია წარმოადგენს…სასკოლო ასაკში თამაში მოძრაობათა განვითარების, გაუმჯობესებისა და დახვეწის მიზანს ემსახურება და იგი შეჯიბრის პირობებში ხორციელდება, რომელიც გულისხმობს გარკვეული წესებისა და პირობების დაცვას. შედეგად, მოზარდი „ფიზიკური თამაშის“ გზით გაითავისებს საზოგადოებაში არსებულ გარკვეულ წესებს და ნორმებს, რაც ეხმარება მას პიროვნებათშორისი ურთიერთობებისა და ჯგუფური მუშაობის უნარების განვითარებაში.“

დავგეგმეთ და განვახორცილეთ რამდენიმე აქტივობა. იმდენად სახალისო და საინტერესო გამოვიდა, მინდა თქვენც გაგიზიაროთ, თუმცა ამჯერად მხოლოდ ერთ მათგანზე შევჩერდები.

თამაშის მიზანი _  ჩავანაცვლოთ ბარბარიზმები ქართული სიტყვებით.

აქტივობის სახელწოდება _  „იპოვე და ჩაანაცვლე!“

საფეხური _ დაწყებითი – IV ,V,VI კლასი.

თამაშის წესები _ უცნობი იყო მოსწავლეებისათვის. (მოულოდნელობის ეფექტმა არაჩვეულებრივად იმუშავა).

მოსამზადებელი ეტაპი _ მასწავლებლებმა ბავშვები წინასწარ მოვამზადეთ  და  ავუხსენით, რა არის ბარბარიზმები, რა არის ნასესხები სიტყვები და როგორ უნდა გაარჩიონ ბარბარიზმები ნასესხები სიტყვებისაგან.  შემდეგ მოსწავლეებს ვთხოვე მოეძიებინათ რუსული და ინგლისური ბარბარიზმები  ქართულ შესატყვისებთან ერთად. მოძიებული მასალიდან შევარჩიე 100 გავრცელებული ბარბარიზმი და თითოეული დავწერე ფერად ბარათებზე. ბარათები კი დავმალე ორ ოთახში_ ფოტოების უკან, ფორტეპიანოს კლავიშებზე, მაგიდებისა და სკამების ქვეშ, ფარდებზე და ა.შ.

თამაშის მიმდინარეობა

პირველი ეტაპი – მოსწავლეები ნაწილდებიან წინასწარ მომზადებულ მერხებთან, კლასების მიხედვით. მათ 5 წუთში უნდა მოიფიქრონ სახელწოდებები თავიანთი გუნდებისათვის და აირჩიონ კაპიტნები. უკვე მოფიქრებულ სახელებს  ჩამოვწერთ დაფაზე, რათა ქულების დაწერისთვის მოვემზადოთ. პრაქტიკამ მაჩვენა, რომ ექსტრემალურ სიტუაციაში და კონკურენტულ გარემოში ბავშვებს არაჩვეულებრივად შეუძლიათ თავი გაართვან ასეთ დავალებებს. მათ ფანტაზიას საზღვარი არ აქვს. მთავარია, გასაქანი მივცეთ.

მეორე ეტაპი – ბავშვებს ვაცნობ თამაშის წესებს: „100 ბარბარიზმი განთავსებულია ორ ოთახში( ადგილი შევარჩიეთ ჩვენი ინფრასტრუქტურის გათვალისწინებით. თქვენ შეგიძლიათ თამაში მოარგოთ თქვენს გარემოს. ეს თქვენს ფანტაზიაზეა დამოკიდებული.) ბარათებზე,  ბარბარიზმების გარდა,  დაწერილია ნასესხები სიტყვები. თქვენი მოვალეობაა მოძებნოთ დამალული ბარათები, ნასესხები სიტყვები ჩაყაროთ სხვა ყუთში, ხოლო ბარბარიზმები – სხვაში. გაითვალისწინეთ, ფერადი ბარათები შეიძლება იყოს ყველგან. თითოეული ნაპოვნი ბარათი მიიტანეთ თქვენს მაგიდასთან და მოათავსეთ მუყაოს ყუთში. თქვენს აქტიურობაზეა დამოკიდებული რამდენ ბარათს შეაგროვებთ. დავალების შესასრულებლად გეძლევათ თხუთმეტი წუთი.“

მესამე ეტაპი – ბავშვები ეძებენ ბარათებს. დავალების შესრულებისას ვაკვირდებით როგორ ინაწილებენ როლებს, იცავენ თუ არა თამაშის წესებს და ა.შ. შეგიძლიათ, ეს შედეგები თქვენთვის მოინიშნოთ და სხვა დროს გაითვალისწინოთ აქტივობების დაგეგმვისას. ამ შემთხვევაში, ორგანიზებული თამაშისათვის, გუნდები განმავითარებელი კომენტარებით წაახალისეთ.

  მეოთხე ეტაპი – ყველა გუნდის წევრი ჯდება მაგიდასთან და იწყებს ბარბარიზმების დახარისხებას -რუსული და ინგლისური. ათავსებენ  შესაბამის ყუთებში. აქტივობის შესასრულებლად მათ 5 წუთი აქვთ.

მეხუთე ეტაპი –  ამის შემდეგ, მაგიდასთან რჩებიან მხოლოდ კაპიტნები და ახლა მათ ვაძლევ დავალებას: თითოეულ ბარბარიზმს მიუწერონ ქართული შესატყვისი. კაპიტნებს ამ დავალების შესასრულებლად ეძლევათ 10 წუთი.

მეექვსე ეტაპი – ქულების დათვლა. თითოეული გუნდი მოდის ჩემთან და ვამოწმებ მათ მიერ შესრულებულ დავალებებს. ქულებს კი ვანაწილებ შემდეგნაირად:

1)თითოეული ნაპოვნი ბარბარიზმისათვის  – 1 ქულა;

2)თითოეული სწორად განაწილებული ბარბარიზმისათვის(რუსული-ინგლისური)  – 1 ქულა;

3)თითოეული ბარბარიზმის სწორი შესატყვისის დაწერისათვის – 1 ქულა;

4)თუ ბავშვებს ბარბარიზმი აერევათ ნასესხებ სიტყვაში, აკლდებათ 1 ქულა;

5)თუ გუნდები, თამაშის განმავლობაში, ერთხელ მაინც შეუშლიან ხელს სხვა გუნდს, აკლდებათ 1 ქულა;

ქულები შეგიძლიათ თქვენი შეხედულებისამებრ გაანაწილოთ. გამარჯვებული გუნდებისთვისაც წახალისების ფორმა თვითონ შეგიძლიათ მოიფიქროთ.

თამაში მოსწავლეებს ეხმარება გუნდური მუშაობის უნარ-ჩვევების გამომუშავებასა და  მასალის ადვილად დამახსოვრებაში. იმ დღის შემდეგ, ჩემი მოსწავლეები ცდილობენ, სხვასაც ასწავლონ ბარბარიზმების ქართული შესატყვისები. ვფიქრობ, მსგავსი აქტივობები მუდმივად უნდა მეორდებოდეს. თუ ამ თამაშს დაგეგმავთ, მერწმუნეთ, პატარები მომდევნო წელს აუცილებლად მოგთხოვენ გამეორებას.

ახლა კი შემოგთავაზებთ არჩეული ასი ბარბარიზმიდან ნაწილს, რომელიც მეტად გავრცელებულია ჩვენს მეტყველებაში.

რა ემოცია გამოიწვია ბავშვებში ამ თამაშმა, შეგიძლიათ იხილოთ ქვემოთ მოცემულ ბმულებზე.

https://www.youtube.com/watch?v=Wle23pIBiLU&feature=youtu.be&fbclid=IwAR2Low5dFb-pYkW4QO2RVDokxngv_GsYTl-SD3eqwRUR3lLfVwMsrD5RRxg

https://www.youtube.com/watch?v=TqlVs2NuYag&feature=youtu.be&fbclid=IwAR13OvtYxtgk997Bh9nRm-GoO-QiPdX9qKDBpgCHx9kakHdmrLZeDaiZhF8

https://www.youtube.com/watch?v=vcBBUpCYyMY&feature=youtu.be&fbclid=IwAR1qU4jRFrmrQLfxqKnqcCmplhAfnUBemxETquwcFIFyH6zZqvBzb8-PKrk

რაც უფრო იზრდებიან მოსწავლეები, მით უფრო რთულია მათი დაინტერესება კლასის საათით და კლასგარეშე აქტივობებით. დღეს მინდა, გაგიზიაროთ კლასის საათის ის ფორმა, რომელიც ძალიან კარგად მოერგება მაღალ კლასებს. ეს ფორმა არ არის ერთჯერადი და გაკვეთილის სხვადასხვა თემაზე ჩატარების საშუალებას იძლევა.

ასეთი ფორმის გაკვეთილებს დავარქვი: „ურჩიე მეგობარს“.

მოსწავლე თავად ირჩევს მასალას და პრობლემას. სამუშაო ინდივინდუალურია რაც, გვაძლევს საშუალებას თავიდან ავირიდოთ ჯგუფური მუშაობის მთავარი ნაკლი, რომელიც ის გახლავთ, რომ რომელიმე მოსწავლემ თავიდან აირიდოს პასუხისმგებლობა და სხვის ხარჯზე გავიდეს.

პირველი რამდენიმე შეხვედრა არის თემაზე: „ურჩიე მეგობარს წიგნი“.

კლასის თითოეული მოსწავლე თავად ირჩევს წიგნს და ემზადება პრეზენტაციისთვის შემდეგი საკვანძო კითხვების მიხედვით:

1) როდის დაიწერა ეს წიგნი?

2) როდის წაიკითხე?

3) რამ მოგხიბლა განსაკუთრებულად?

4) არის თუ არა ამ წიგნის მიხედვით გადაღებული ფილმი და რამდენად ემთხვევა ის მას?

5) ცოტაც საკუთარი შეხედულება და ავტორის შესახებ;

6) ჟანრი და ისტორიული მოტივები (არსებობის შემთხვევაში).

დაბოლოს გავაფრთხილოთ მოსწავლეები, რომ პრეზენტაცია იყოს ისეთი, რომ გამოიწვიოს ინტერესი, მაგრამ შინაარსი არ უნდა მოუყვეს.

თავდაპირველად აუცილებელია, მივცეთ მათ საპრეზენტაციო წიგნის არჩევის საშუალება, მაგრამ თუ ეს წიგნები დაემთხვა, ვთხოვოთ, შეცვალონ.

საპრეზენტაციო მასალის მომზადების ფორმას თავად ირჩევენ. შეუძლიათ ისტ-ის ტექნოლოგიების გამოყენებით, მოამზადონ პლაკატი ან უბრალოდ გასცენ პასუხი კითხვებს და წაიკითხონ საინტერესო ციტატა ან ფრაზა მოცემული წიგნიდან.

თავდაპირველად გადაწყვეტილი მქონდა ამეკრძალა ძალიან პოპულარული წიგნები, მაგრამ მოგვიანებით წიგნის ცნობადობა კლასის ინტერესებს დავუკავშირე. რამდენად ბევრს ჰქონდა წაკითხული ვინმეს მიერ შემოთავაზებული საპრეზენტაციო წიგნი. მოსწავლეთა ერთი ნაწილი ხშირად ირჩევს ხოლმე  რომელიმე ცნობილი ადამიანის ბიოგრაფიას. იმის მიხედვით, რომელი სფეროს წარმომადგენელია ეს ადამიანი, უკავშირებენ საკუთარ ჰობს.

მომდევნო შეხვედრა ეხება თემას: „ურჩიე მეგობარს შეამჩნიოს ირგვლივ პრობლემა“.

აქ მოსწავლე თავად აკეთებს პრობლემის იდენტიფიკაციას. ეს შეიძლება იყოს ნებისმიერი რამ საკლასო ოთახიდან დაწყებული.

წარმოდგენილი პრეზენტაცია უნდა იყოს არა ინტერნეტიდან მოძიებული არამედ, რეალურად ირგვლივ არსებული.

პრეზენტაცია უნდა პასუხობდეს შემდეგ კითხვებს:

1) სად არის ეს ფოტო გადაღებული ან მასალა მოპოვებული?

2) კონკრეტულად რაში მდგომარეობს პრობლემა?

3) მოგვარებადია თუ არა და თუ მოგვარებადია, საკუთარი ხედვა მის შესახებ?

4) შეუძლია თუ არა მეგობარს თქვენთან ერთად ცოტათი მაინც გამოასწოროს ეს პრობლემა?

ეს შეიძლება იყოს:

1) საკლასო ოთახში გაასაწმენდი მერხი;

2) უპატრონო ძაღლები ქუჩაში;

3) ქუჩაში უადგილოდ დაყრილი ნაგავი;

და ასე შემდეგ.

თუ თავად ვერ მოახერხეს პრობლემების შემჩნევა დავეხმაროთ, თუნდაც ამისათვის მათთან ერთად გასეირნება დაგვჭირდეს.

მომდევნო შეხვედრის თემა: „ურჩიე მეგობარს აღიაროს და დააფასოს მეორე მეგობრის წარმატება და ნიჭიერება“.

მივყვებით სიის პირველი ნომრიდან დაწყებული და ვთხოვთ, აირჩიონ მეგობარი ვისზეც ისაუბრებენ. უკვე არჩეულებს თვალსაჩინოდ ჩავნიშნავთ მათ თვალწინ, რითაც უკვე მოისპობა იმის საშუალება, რომ სულ ერთი და იგივე დასახელდება. არჩევის პროცესი არ არის სტრესული.

წარდგენის დროს მოსწავლე არ ლაპარაკობს საკუთარ თავზე, ლაპარაკობს მეგობარზე. თუ მხატვარზე ლაპარაკობს წარმდგენი, შეუძლია მოიტანოს ნახატები, ხოლო თუ მუსიკოსზე – შეუძლია გვაჩვენოს ვიდეო-ჩანაწერი. ეს იმის საშუალებასაც იძლევა, რომ მოსწავლე, რომელიც მღერის ორკესტრთან ერთად ან ხალხურ ანსამბლში ან ცეკვავს, ანსამბლთან ერთად გვაჩვენოს სრული ვერსია. აქ გაერთიანდება სპორტის, პოეზიის, კითხვის სიყვარული და ყველა მოსწავლეს აუცილებლად აღმოაჩნდება რაღაც ისეთი, სათქმელად რომ ღირდეს.

ამ კლასის საათზე შეიძლება მშობლებიც დავისწროთ.

მომდევნო თემა: ურჩიე მეგობარს კარგად დაეუფლოს ——– .

აქ ვირჩევთ რომელიმე სასკოლო საგანს და ვლაპარაკობთ ამ საგნის შესახებ. მოსწავლის აზრი, რატომ უყვარს მას ეს საგანი და რატომ უნდა ისწავლოს ის უკეთ იმ მეგობარმა, რომელსაც ნაკლებად უყვარს.

პრეზენტაცია უნდა პასუხობდეს შემდეგ კითხვებს:

• რატომ აირჩიე ეს საგანი?
• რაში გამოგადგება ცხოვრებაში?
• რომელი განსაკუთრებული საკითხი მოგწონს ამ საგნიდან?

ამ ფორმატის მორგება ბევრ სხვა თემაზეც შეიძლება. მაგალითად:

,,ურჩიე მეგობარს გემოვნებიანი მუსიკა“;

,,ურჩიე მეგობარს ეზიაროს პოეზიას“.

აქ მოსწავლე ირჩევს ერთ პოეტს და კითხულობს ლექსს, გვეუსაუბრება ავტორზე და არჩევანზე. არჩევანის მოტივი შეიძლება ბევრი იყოს. მაგალითად, შეიძლება აირჩიოს „ვეფხისტყაოსნიდან“ ანდაზა იმიტომ, რომ შინაარსი მოეწონა ან ლექსი, რომელშიც რითმამ მოხიბლა და ასე შემდეგ.

,,ურჩიე მეგობარს იმოგზაუროს ——– ქვეყანაში ‘’

აქ უნდა ვეცადოთ, რომ ქვეყნები არ დაემთხვეს, რათა მეტად ინფორმაციული იყოს.

კითხვები, რომელსაც უნდა პასუხობდეს არის:

1) რატომ აირჩიე ეს ქვეყანა?

2) სად მდებარეობს?

3) რა არის იქ ღირშესანიშნავი?

4) რა ენაზე საუბრობენ იქ? (და ერთი სიტყვა მაინც გვითხრას ამ ენაზე).

იგივე შეიძლება საქართველოს კუთხეებზე.

შესაძლებელია წარსულში მოგზაურობაც.

ეს ფორმით ბევრ სხვადასხვა თემაზე შეიძლება საუბარი. თუ კლასი მრავალრიცხოვანია გაიყოს თემები. მთავარია, მოსწავლეებს უმაღლდებათ მოტივაცია. გრძნობენ ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობას, სწავლობენ ერთმანეთის მაგალითზე.

იმ კონკრეტულ შემთხვევებზე, როდესაც საჭიროა დავინტერესდეთ, რა შედეგი მოიტანა ამ ყველაფერმა, დავაწესოთ მცირე გარეგანი მოტივაცია. მაგალითად, თუ ჩვენ რომელიმე მოსწავლის მეცადინეობით პრობლემა მოგვარდება, ის მიიღებს სიგელს გარემოს გაფრთხილებისთვის, თუ წაიკითხავს პრეზენტაციაზე გამოტანილ წიგნს და ამაში დაგვარწმუნებს მიიღებს სიგელს: ,,ერთი ნაბიჯით წინ’’.

შესაძლოა, პრიზებიც დავაწესოთ.

სასკოლო ცხოვრებას ჰყავს თავისი აუცილებელი და მნიშვნელოვანი წევრები, როგორიცაა მოსწავლე, მასწავლებელი, ადმინისტრაცია, მშობელი, დამხმარე პერსონალი და ა.შ. ამ სტატიაში გესაუბრებით მშობლის როლზე სასკოლო ცხოვრებაში, რომელიც ძალიან მნიშვნელოვანია. როდესაც ჩემი მოსწავლეების მშობლებთან ვიწყებ ურთიერთობას, ვცდილობ მათთან თანამშრომლობითი ურთიერთობა დავამყარო, რადგან ვთვლი, რომ თუ მშობელი და მასწავლებელი ერთმანეთთან თანამშრომლობენ, ეს პირველ რიგში მოსწავლეზე აისახება დადებითად. სკოლაში ბავშვისთვის მასწავლებელი ხდება ავტორიტეტი, სახლში კი – მშობელი. თუ მისთვის  ამ ორი ადამიანის მოსაზრებები ერთმანეთს ხშირად ემთხვევა, მოსწავლის აკადემიურ და დისციპლინარულ შედეგებიც შესაბამისად მაღლდება.

ძალიან მნიშვნელოვანია მშობელსა და მასწავლებელს შორის ჯანსაღი ურთიერთობა. ეს პრობლემა თითქმის ყველა სკოლაში დგას. მასწავლებლებს კი ეს საკითხი ძალიან გვაწუხებს. ამიტომ არის რამდენიმე გზა, რომელსაც მასწავლებლები მშობლის უკეთ გასაცნობად მივმართავთ. ახალ მშობელთან ურთიერთობის დასაწყისში მას ვთხოვ, დამიწეროს შვილის დახასიათება. რა მეთოდები აქვს მასთან ურთიერთობის, რამე აუცილებელი ფაქტორი თუ არსებობს, რომლის საქმის კურსშიც უნდა ვიყო. ეს აქტივობა მეხმარება, გავიცნო თითოეული მოსწავლე მშობლის თვალით და რაც მნიშვნელოვანია, გავიგო თავად მშობლის წარმოდგენა და შეფასება შვილის შესახებ. ხშირად ხდება, რომ მშობელს შვილზე იმაზე მეტი/ნაკლები წარმოდგენა აქვს, ვიდრე სინამდვილეშია, რაც შემდეგ სწავლის პროცესში პრობლემების სახით იჩენს თავს. მაგალითად, მოსწავლეს ხშირად უბრალოდ არ შეუძლია რაღაც საგანში უმაღლესი შეფასების მიღება, მშობელი კი მისგან ითხოვს მაქსიმალურს, ან მოსწავლის ინტერესები შეიძლება სულ სხვა მხარეს იყოს მიმართული, მშობლის კი – სულ სხვა.

სასკოლო ცხოვრებაში მშობლის ჩართულობა და აქტიურობა, ვფიქრობ არ უნდა იყოს მხოლოდ მშობელთა კრებაზე დასწრება, კლასგარეშე აქტივობაზე გაყოლა. იმისათვის, რომ მშობლებს უფრო ნათლად წარმოედგინათ საკლასო ცხოვრება და მასწავლებლის პოზიციაში ყოფნა, შევთავაზე პროექტი სახელწოდებით: ,,მეტი, ვიდრე მშობელი“. (ეს პროექტი ჩემი კოლეგის, ინა მეცხვარიშვილის მაგალითზე ჩავატარე.) პროექტს მიზნად დავუსახე შემდეგი:

• მშობელს დაენახა შვილის/კლასის შესაძლებლობები;
• შეეთავსებინა მასწავლებლის როლი, რაც მას შემდგომში გაუადვილებდა სასწავლო პროცესის მიმდინარეობის სხვადასხვა საკითხების უკეთ გაგება/გააზრებას;
• გაეცნობიერებინა მასწავლებლის როლი სასკოლო ცხოვრებაში.

პროექტის დაწყებამდე გავიარე შემდეგი ეტაპები:

• შევხვდი მშობლებს და გავაცანი პროექტის გეგმა, მიზნები, მიმდინარეობა;
• მსურველთა მიხედვით დავგეგმეთ გაკვეთილის ჩატარების დრო.

პროექტის ფარგლებში თითოეულ მშობელს კვირაში ერთხელ უნდა ჩაეტარებინა გაკვეთილი. ისინი არ იყვნენ შეზღუდულნი საგანსა და თემის არჩევანში. ყველა მშობელს შევთავაზე კონსულტაცია. ისინი მოსწავლეთა ასაკობრივად გეგმავდნენ გაკვეთილებს. პროექტის შეჯამების დროს აღმოჩნდა, რომ მშობლები ძალიან ნერვიულობდნენ გაკვეთილის დაგეგმვისას, რაც შედეგებზე ნამდვილად არ ასახულა. აუცილებლად უნდა აღვნიშნო ის ფაქტი, რომ ძალიან საინტერესო რესურსები მოამზადეს მშობლებმა, რომლებსაც დაგეგმილ გაკვეთილში იყენებდნენ. ჩემთვის, როგორც მასწავლებლისთვის, ძალიან სასიამოვნო იყო მშობლის ჩატარებულ გაკვეთილზე დასწრება, რადგან ძალიან საინტერესო, აქტუალური და შემოქმედებითი თემები შემოგვთავაზეს. მოსწავლეების ჩართულობა იყო მაქსიმალური. როგორც მშობლებისთვის, ასევე მოსწავლეებისთვის ეს პროექტი იყო ახალი, სახალისო და საინტერესო. გაკვეთილის ბოლოს, თითოეულ მშობელს გადავეცი სიგელი – სასკოლო ცხოვრებაში აქტიურად მონაწილეობისთვის, რაც ერთგვარი მოტივაცია იყო მათთვის.

წარმოვადგენ რამდენიმე ჩატარებულ თემას, რომლის მიხედვითაც მშობლებმა ჩაატარეს გაკვეთილები:

• წელიწადის დრო – შემოდგომა;
• ხილი და ბოსტნეული;
• ხელნაკეთი ნივთების დამზადება;
• შინაური და გარეული ცხოველები;
• საქართველოს კუთხეები;
• პროფესიები;
• საახალწლო ნივთების დამზადება.

პროექტის დასრულების შემდეგ მშობლებს ვთხოვე, შეეჯამებინათ პროექტი. გთავაზობთ რამდენიმე მშობლის შეფასებას უცვლელად:

ვფიქრობ თითოეული თემა იყო აქტუალური, საინტერესო და მოსწავლეებისთვის განსაკუთრებული ემოციებით მიღებული, რადგან ისინი თავის მშობლებს ხედავდნენ მასწავლებლის როლში, რაც მათთვის ძალიან სახალისო და სიხარულით სავსე საგაკვეთილო წუთების შემქმნელი იყო. ამით კი ვფიქრობ მოსწავლეებმა სკოლას კიდევ უფრო სხვა, დადებითი კუთხით შეხედეს, ხოლო მშობლებმა თვალნათლივ დაინახეს მასწავლებლის როლი და შრომა სასწავლო პროცესში.

მახსოვს, ბავშვობაში დილით, გაკვეთილების დაწყებამდე გამამხნევებელი ვარჯიშები გვიტარდებოდა ხოლმე. სკოლის ეზო სპეციალურად ამ ვარჯიშისთვის იყო დახაზული. მოწყობა ტარდებოდა კლასების მიხედვით. ჩვენ მე-5 კლასში რომ გადავედით, პირველად მაშინ მოგვეცა მაღალკლასელებთან ერთად ვარჯიშის უფლება. თავდაპირველად გამამხნევებელი ვარჯიშები დიდი პოპულარობით სარგებლობდა. სკოლაში 15 წუთით ადრე ვცხადდებოდით, ვიკავებდით ჩვენთვის განკუთვნილ ადგილს და მოუთმენლად ველოდებოდით ვარჯიშის დაწყების მაუწყებელი ზარის დარეკვას…

ერთი პერიოდი საქართველოს სკოლებში ახალი სასწავლო კვირა დროშის აღმართვის ცერემონიალით იწყებოდა. ეს ფაქტი ამაღლებდა საზეიმო განწყობას. მასში მონაწილეობდნენ კონკრეტული სკოლის წარმატებული კურსდამთავრებულები, ხელოვანები და ა.შ.

…2018 წლის აპრილში მომეცა საშუალება, გავცნობოდი დანიის საგანმანათლებლო სისტემას. ამ ნაყოფიერი ვიზიტის შესახებ ყოველთვის მინდოდა ფართო საზოგადოებისთვის მომეყოლა. დანიაში ორკვირიანი ვიზიტის ფარგლებში ბევრი საინტერესო რამ აღმოვაჩინე. მათ შესახებ ვრცლად და დაწვრილებით შემდგომში აუცილებლად მოგიყვებით. ამ სტატიაში მინდა, გესაუბროთ „თავისუფალ სკოლებში“ დანერგილი ერთი საინტერესო ტრადიციის შესახებ.  ორიოდე სიტყვით შევეხები, რას ნიშნავს თავისუფალი სკოლა. ეს არის ერთგვარი ალტერნატივა სახელმწიფო და მუნიციპალური სკოლებისა. მათ შეუძლიათ შეზღუდვის გარეშე აირჩიონ პედაგოგიური მიდგომები, რელიგიური თუ პოლიტიკური იდეოლოგია და ა.შ. 2018 წლის მონაცემებით დანიაში დღეს მოქმედებს 552-მდე ამ ტიპის სკოლა (სულ 1082 საჯარო სკოლაა) და დიდი პოპულარობით სარგებლობს.

ჩემი პირველი გაოცება და გულწრფელი აღტაცება ამ თავისუფალ სკოლებში დანერგილმა მეტად საინტერესო პრაქტიკამ გამოიწვია. მოსწავლეები, მასწავლებლები და სკოლის ხელმძღვანელები ყოველ დილით, სასწავლო პროცესის დაწყებამდე იკრიბებიან სააქტო დარბაზში. სცენაზე ლიდერები მონაცვლეობით გამოდიან და ყველას აცნობენ სიახლეებსა და იმ  დღეს დაგეგმილ ღონისძიებებს. ამის შემდეგ იწყება ყველაზე საინტერესო. დარბაზში შეკრებილი საზოგადოება იწყებს სიმღერას. იქვე აუცილებლად დგას ფორტეპიანო…

ბუნებრივია, დავინტერესდი ამ ტრადიციით. მას დანიელები „Morgensang“-ს ქართულად დილის სიმღერას ეძახიან. დილის სიმღერა არის თავისუფალი სკოლის ტრადიციის ნაწილი და ის მისი დამფუძნებლებისგან მომდინარეობს. გრუნდვიგი და კოლდი წერდნენ სიმღერებს ეკლესიისთვის. მათ შექმნეს ტექსტების კრებული თავისუფალი სკოლებისთვის, სადაც თავმოყრილია სიმღერები სიკეთეზე, სიყვარულზე, ბედნიერებაზე, ბუნებაზე, ცხოვრებაზე…

მათ მიაჩნიათ, რომ  დილის სიმღერის შემდეგ განწყობა ამაღლებულია, ივსებიან ენერგიით, თავს გრძნობენ ერთი დიდი ოჯახის ნაწილად. ზოგიერთი სიმღერა პირდაპირ ეხმიანება კონკრეტულ დღეს და ერთგვარი შეტყობინების სახით მისდით მოსწავლეებს. დანიელი კოლეგის შეფასება შემდეგნაირია: „როცა შენ გიწევს მუშაობა მოსწავლეთა ჯგუფთან, შენ დარწმუნებული ხარ, რომ სიმღერით დილის დაწყების შემთხვევაში ყველას აქვს დღის ერთნაირი დასაწყისი, რომელიც მდიდარია პოზიტიური ფონით, დადებითი განწყობით. დილის შეკრების შემდეგ მოსწავლეები მიდიან საკუთარ კლასებში და სასწავლო პროცესში ერთვებიან“.

აღსანიშნავია, რომ სიმღერათა კრებულში, რომელსაც „Højskole sangbogen“ ჰქვია, ტექსტები დიფერენცირებულია ასაკის მიხედვით. დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეები შედარებით მარტივ და მათი ასაკისთვის შესაფერის სიმღერებს მღერიან.

ყოველდღიური დილის სიმღერები არამარტო მოსწავლეებს, არამედ მომავალი თავისუფალი სკოლის მასწავლებლებსაც ჰქონდათ. მე ვიმყოფებოდი იმ სასწავლებელში, რომელიც ამზადებს მასწავლებლებს თავისუფალი სკოლებისთვის. Den frie lærerskole მდებარეობს პატარა ქალაქ ოლლერუპში. ის სკანდინავიის ქვეყნებში განთქმულია. ყველაზე მთავარი აქ მელოდა.  ზრდასრული სტუდენტებიც დიდი სიხარულითა და ხალისით მღეროდნენ ლექციების დაწყების წინ.

მინდა, გაგიზიაროთ ჩემ მიერ გადაღებული ვიდეო, რომელშიც ასახულია როგორც მოსწავლეების, ასევე სტუდენტების დილის შეხვედრები.

ქართული მრავალხმიანი სიმღერით ჩვენ ხშირად ვამაყობთ. ჩვენი მუსიკა ოდითგანვე ერის სულიერ საზრდოს წარმოადგენდა. ის ხშირად ქართველი კაცის ყოველ სამეურნეო თუ ყოფით საქმიანობას უკავშირდებოდა. ჩვენი წინაპრები მღეროდნენ ომის, შრომის, ავადმყოფობის, მხიარულების, მწუხარების დროს. სიმღერა სწორედ ის ძალა იყო, რომელიც გაჭირვებაში მხნეობასა და სიმტკიცეს გვმატებდა.

რადგან ქართული სიმღერის გამოყენების ფარგლები საკმაოდ ფართო და მრავალფეროვანია, ვფიქრობ, მისი ამგვარი დანიშნულებით გამოყენება კარგად მოერგება ქართულ რეალობას. რამდენი მოსწავლე გვყავს სიმღერის ნიჭით დაჯილდოებული?!

საქართველოში სკოლაში სიარული და სწავლა ხშირად სტრესთან ასოცირდება. ბავშვები სექტემბრის დასაწყისშივე ოცნებობენ არდადეგებზე. მიფიქრია, რომ მოეცათ არჩევანის საშუალება, რას ავირჩვედი? – დღის დაწყებას გაკვეთილის გამოკითხვით თუ ხალისიანი სიმღერით, რომელიც ერთგვარად ამსუბუქებს მძიმე სამუშაო დღეს. დახუჭეთ თვალები და წარმოიდგინეთ სკოლა, სადაც ზარის დარეკვა ასოცირდება სიმღერასთან, როგორც ერთგვარ გამამხნევებელ აქტივობასთან. როგორი ბედნიერები იქნებოდნენ ჩვენი მოსწავლეები… მით უმეტეს, რომ სიმღერის უნარი და ნიჭი სისხლში გვაქვს გამჯდარი და ჩვენი ორგანული ნაწილია.

თავისუფალი სკოლების შესახებ ვრცლად იხილეთ:

https://www.dfl-ollerup.dk/grundtvig-and-kold

https://cphpost.dk/activities/free-alternative-schools-booming-across-denmark.html

https://www.dfl-ollerup.dk/English

აქტივობები, რომელსაც  შემოგთავაზებთ,  ერთდროულად ეპასუხება ეროვნული სასწავლო გეგმასა (საზ.მეც.დაწყ.(I).14.  მოსწავლემ უნდა შეძლოს: ქცევის წესების გათავისება, თანატოლებთან მათი შეთანხმება და დაცვა; შემწყნარებლობის გამოვლენა განსხვავებული კულტურის, ეროვნების, შესაძლებლობების მქონე ადამიანების მიმართ;) და დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდანციო  ჩარჩოს  (კომპეტენცია  – კულტურული მრავალფეროვნების დაფასება) 202 -ე დესკრიპტორს.

ამ აქტივობებით აგებული გაკვეთილი მესამე კლასელებისთვის არის რეკომენდებული. თუმცა მოდიფიცირებით ის პირველ-მეორე კლასებშიც შეიძლება გამოვიყენოთ.

გაკვეთილის მიზანია – მოსწავლეებმა გაიაზრონ მრავალფეროვნების ცნება, განივითარონ მრავალფეროვნების პატივისცემისა და შემწყნარებლობის, თანაგრძნობის უნარები.

ასევე, განივითარონ თანამშრომლობითი სწავლებისა და კრიტიკული აზროვნების უნარები.

მასწავლებელი გამოწვევის ფაზაზე დაფაზე წერს სიტყვას „მრავალფეროვნება“ და მოსწავლეებს სთხოვს, დაასახელონ, რა ნიშნით შეიძლება გამოვლინდეს მრავალფეროვნება თანაკლასელებს შორის? ჩამოთვლილი პასუხები გადააქვს დაფაზე, შემდეგ აკეთებს შეჯამებას და აჯგუფებს პასუხებს.

შემდეგ აქტივობაში მოსწავლეებს ურიგდებათ რესურსი 1. მოსწავლეები ქმნიან წყვილებს და მასწავლებლის ინსტრუქციის მიხედვით  კითხულობენ ტექსტს. ნაწილს კითხულობს პირველი და მეორე უსმენს და შემდეგ – პირიქით.

მასწავლებელს თვალსაჩინოდ (დაფაზე ან ფლიპჩარტზე) უწერია შემდეგი კითხვები:

• რას იტყვით მოთხრობაზე? რა გავიგეთ? რა იყო გაუგებარი?
• რატომ აშინებდა ჰეგანას სკოლაში მისვლა?
• თქვენ რა განცდა გექნებოდათ იმ გარემოში, სადაც თქვენთვის გაუგებარ ენაზე საუბრობენ?
• რატომ არ იცოდა გოგონამ ქართული?
• ვინ დაეხმარა მას?
• თქვენ როგორ მოიქცეოდით მარის ადგილას?

კითხვის დასრულების შემდეგ მასწავლებელი ახმოვანებს პირველ კითხვას და განმარტავს უცხო სიტყვებს. შემდეგ წყვილებს აერთიანებს 4 ან 6-კაციან ჯგუფებად და სთხოვს, ერთობლივად იმუშაონ დარჩენილ კითხვებზე პასუხის გასაცემად. შეახსენებს ჯგუფური მუშაობის წესებს და უნიშნავს დროს პრეზენტაციისათვის. პრეზენტატორები წარმოადგენენ პასუხებს.

მასწავლებელი აჯამებს აქტივობას, ავლებს პარალელებს დაფაზე დაფიქსირებულ სიტყვასთან – ,,მრავალფეროვნებას“ (ეთნიკურ, ენობრივ, კულტურულ); განმავითარებელ შეფასებას აძლევს ჯგუფებს, ამასთან ითხოვს, თითოეულმა მოსწავლემ გააკეთოს ჩანიშვნა გაკვეთილზე ჩართულობის რუბრიკის შესაბამისად, რადგან გაკვეთილის ბოლოს მათ თვითშეფასების ამ კრიტერიუმების მიხედვით გაკეთება მოუწევთ.

შემდეგი აქტივობა მცირე დისკუსიაა საკითხზე – ,,რა გვაქვს საერთო და განმასხვავებელი?“, ან  თუ დროის ფაქტორი იძლევა საშუალებას, შეიძლება ჩანაცვლდეს სავარჯიშოთი, რომლის მიხედვითაც მოსწავლეები დგანან წრეზე,  თითოეული ასახელებს თავის ორ მახასიათებელს, მომდევნო იქნება ის, ვისაც ამ ორიდან ერთ-ერთი ახასიათებს და ასე გრძელდება (მაგალითისთვის: პირველი – ,,მე ვარ მაღალი და მიყვარს წიგნის კითხვა“, მეორე – ,,მეც მიყვარს წიგნის კითხვა და მე მყავს ძაღლი“, მესამე – „მეც მყავს ძაღლი და მიყვარს ყვავილები“…), სანამ ყველა არ იპოვის საერთოს მეგობრებთან. საბოლოოდ მოხდება აქტივობის შეჯამება, რომ ყველას გვაქვს საერთო და განმასხვავებელი, საერთო ჩვევებზე, ინტერესებზე ბევრი რამ ვიცით, მაგრამ არ ვიცით და გვაინტერესებს ის, რაც განსხვავებულია. ვავლებთ პარალელებს წაკითხულ ტექსტთან და ვსვამთ კითხვას – ,,როგორ უნდა ექცეოდნენ ერთმანეთს განსხვავებული ადამიანები?“ და ამაზე მსჯელობისთვის შემდეგ სავარჯიშოს ვთავაზობთ:

მოსწავლეებს ვეუბნებით, რომ ახლა ჩვენ უნდა ავაგოთ კლასში განსხვავებულთან კეთილგანწყობილი ურთიერთობის ქსელი. მოსწავლეები დგებიან წრეზე, ჩვენც ვდგებით მათ შორის. ხელთ გვაქვს მსხვილი ძაფის გორგალი. მოსწავლეებს ვაცნობთ  სიტუაციას. ჰეგანა ჩვენი თანაკლასელია და ქართულად კარგად ვერ საუბრობს, თუმცა ძალიან უნდა, რომ ქართული ისწავლოს. ერთი თანაკლასელი დასცინის ჰეგანას, როცა სიტყვას ან წინადადებას სწორად ვერ ამბობს. გოგონას რცხვენია და აღარ საუბრობს. როგორ მოიქცევით თქვენ და რას ეტყვით მოძალადეს ან ჰეგანას? თითოეულმა მონაწილემ სახელის დაძახების შემდეგ ძაფის გორგალი უნდა გადაუგდოს თანაკლასელს და ეს კითხვა დაუსვას. მიმღები იჭერს გორგალს, ამბობს, რას გააკეთებს თვითონ, რას ეტყვის მოძალადეს ან ჰეგანას და გორგალს შემდეგ მეგობარს გადაუგდებს კითხვით – ,,თამარ, შენ რას გააკეთებ და იტყვი?“ გორგალი ისე უნდა გადააგდოს, რომ თითი ძაფზე მყარად ჰქონდეს გამოდებული, რომ გაიბას სწორი ხაზი მასსა და გორგალის მიმღებს შორის. გორგალი ყველა ბავშვთან უნდა მივიდეს. ასე დაიქსელება წრე. ამით სავარჯიშოს პირველი ნაწილი დასრულდება. ამასობაში მასწავლებელი კიდევ ერთხელ აჯამებს იმ მხარდაჭერას, რომელიც ბავშვებმა ჰეგანას მიმართ გამოიჩინეს და იმ რჩევებს, რომელიც მათ მოძალადე მეგობარს მისცეს.

შემდეგ იწყება მეორე ნაწილი: მასწავლებელი ბავშვებს ეკითხება, რა მოხდებოდა, იმ კლასში, სადაც სხვანაირად (არასწორად) მოიქცეოდნენ. მაგალითად: სხვებიც დასცინებდნენ ჰეგანას. იტყვის მასწავლებელი და მაკრატლით ჩაჭრის თავისგან მიმავალ ძაფს. შემდეგ თანმიმდევრულად მიდის წრეში მდგომ მოსწავლეებთან და ეკითხება, რა იქნებოდა არასწორი საქციელი? თითოეული ასახელებს: მის გვერდით დაჯდომას არ მოისურვებდნენ… ჩაიჭრება კიდევ ერთი ძაფი, არ იმეგობრებდნენ… ჩაიჭრება ძაფი და ასე გაგრძელდება. ქსელი თანდათან დაბლა დაეშვება და საბოლოოდ სულ ძირს დავარდება. მასწავლებელი სვამს კითხვებს, რათა მოსწავლეებმა შეაჯამონ აქტივობა და მივიდნენ დასკვნამდე, რომ თითოეული მათგანის მოქმედება ქმნის კლასში განსხვავებულთან კეთილგანწყობილი ურთიერთობის ქსელს და რაც უფრო მეტი ბავშვია, მით უფრო მტკიცე და უწყვეტია  ურთიერთობების ქსელი, ყველა თავისი კლასის სრულუფლებიან წევრად გრძნობს და სკოლაში მოსვლა უხარია.  ეს თითოეულის ქმედებაზეა დამოკიდებული.

მასწავლებელი აძლევს საშინაო დავალებას: მისწერონ ბარათი ან  ჰეგანას – მხარდაჭერისთვის,  ან მოძალადეს – საჭირო რჩევებისთვის.

რესურსი 1.

ჰეგანა

ჰეგანა ლამაზი გოგოა. სექტემბერში სკოლაში უნდა წავიდეს. ეს თან ახარებს, თან აშინებს. ჰეგანა აზერბაიჯანელია და სახლში თავის ენაზე ლაპარაკობს. სკოლაში კი ქართული უნდა ისწავლოს.  მისი და ნაჯიბა უკვე მეცხრე კლასშია და წარმატებული მოსწავლეა. ის ცდილობს დასაც ასწავლოს ქართული, თან ამშვიდებს, მასწავლებელიც დაგეხმარება და მეც აქ ვარო.

ნაჯიბამ სკოლიდან ახალი ამბავი მოიტანა. არდადეგებზე ,,ზაფხულის სკოლა“ იმუშავებს და ბავშვებს ქართულის სწავლაში დაეხმარება, მონაწილეებში ჰეგანაც ჩავწერეო.

,,ზაფხულის სკოლა“ დაიწყო. უფროსმა დამ უმცროსი სკოლაში წაიყვანა. ოთახში კედლებზე დიდი ნახატები დახვდათ, ქართული წარწერებით. მომავალი პირველკლასელებისთვის ცალკე ჯგუფი შექმნეს. ქართულ მულტფილმებს ნაწყვეტ-ნაწყვეტ აჩვენებდნენ და მერე საუბრობდნენ – რა გაიგეს, ან ვერ გაიგეს. ნაჯიბა და სხვა უფროსკლასელებიც ეხმარებოდნენ მასწავლებელსა და ბავშვებს.

ჰეგანას გვერდით მჯდომი გოგონა გაეცნო: – მე მარი ვარ, შენ რა გქვიაო? ჰეგანას მეზობელი მოეწონა, სახელიც უთხრა, მაგრამ საუბარს ერიდებოდა, არ შემეშალოს, დამცინებსო.. ერთ-ორ დღეში,  დამეგობრდნენ, ჰეგანაც ნელ-ნელა ალაპარაკდა. თუ რამე შეეშლებოდა, მარი ჩუმად უსწორებდა.  შესვენებას ერთად ატარებდნენ.

მულტფილმები მოსწონდათ. მოსწონდათ თეა მასწავლებელიც, რომელიც ცხოველების სახელების გამოსაცნობად ბავშვებს მათი ხმების გამოჯავრებით მიანიშნებდა: ხან მამალს აჯავრებდა, ხან ,,ბეეს“ იძახდა. ბავშვები იცნობდნენ სიტყვებს და თან მხიარულობდნენ.

გული დასწყდათ, როცა ზაფხულის სკოლის ერთი თვე ამოიწურა. ჰეგანას სექტემბრის მოსვლა უკვე აღარ აშინებს, პირიქით, მოუთმენლად ელოდება. იქ  მარი და სხვა ბავშვები ეგულება.

სელია ცხრა წლის გოგოა, ავსტრალიაში, მელბურნის გარეუბანში ცხოვრობს. გასული საუკუნის 50-იანი წლებია, კომუნიზმი და კომუნისტური საკითხავი საფრთხედ აღიქმება, გაუგონარი ბავშვების დასჯის ყველაზე გავრცელებული ხერხი კი ჯერ კიდევ ქამრით ცემაა. სელია ცელქი, მხიარული გოგოა, ბრწყინვალე წარმოსახვით – რა უნდა მოხდეს მის ცხოვრებაში, რომ მაშინვე თამაშად არ აქციოს. ეს კი, ცხადია, საშიშია…

ფილმი, რომელზეც ვწერ, 1989 წელს გადაიღო ავსტრალიელმა რეჟისორმა ენ ტერნერმა. მას მთავარი გმირის სახელი ჰქვია და, პირველ რიგში, იმით არის გამორჩეული, რომ თვალშისაცემად განსხვავდება ბავშვებსა და ბავშვობაზე გადაღებული სხვა ფილმებისგან – ვერც ერთს ვერ მიუახლოებ, ჟანრის განსაზღვრის მცდელობაც მარცხით დამთავრდება.

ერთი შეხედვით, სელია ტრავმირებულის შთაბეჭდილებას სულაც არ ტოვებს: ბავშვებთან ერთად სირბილი, გართობა, ქვეყნის დაქცევა უხარია, არც სიახლეების ეშინია – მეზობლად გადმოსულ ოჯახს მარტივად უახლოვდება და უმეგობრდება კიდეც, პატიებაც იოლად შეუძლია – მამაზე გაჯავრებული კია, მაგრამ გული მალე უბრუნდება… თითქოს ისეთიც არაფერი ხდება მის ცხოვრებაში, რამაც სიზმრების ქვეყანა ურჩხულებით უნდა აუვსოს – იმ შემზარავი არსებებით, დროდადრო ცხადშიც რომ იპარებიან და გულს უხეთქავენ.

ჰობიები იმ წიგნის გმირები არიან, სკოლაში მასწავლებელი მთელ კლასს რომ უკითხავს. თუმცა ისინი მხოლოდ გოგონას წარმოსახვაში ცოცხლდებიან, სხვა  ბავშვების თვალში კი, საშიში არც არაფერი აქვთ – მხოლოდ და მხოლოდ ზღაპრის უარყოფით პერსონაჟებს წარმოადგენენ. სელიას შემთხვევაში, საქმე ასე მარტივად არ არის და ძნელია, ზუსტად განსაზღვრო – რატომ?

საყვარელი ბებიის გარდაცვალება, საგრძნობი დაძაბულობა მშობლებს შორის, ყურმოკრული საუბრები საყოველთაო საფრთხის შესახებ, დიდების სამყაროს გაუგებარი წესები და კანონები, ბავშვების სამყაროს ბუნებრივი სისასტიკე, საყვარელ ცხოველთან განშორება, საყვარელი ცხოველის სიკვდილი… კი, ძნელად ასატანია. ფილმის ყურებისას ხვდები, რომ ცხრა წლის გოგო მართლაც ბევრს უძლებს, თუმცა, მეორე მხრივ, საკუთარი ბავშვობის სურათებიც გახსენდება – განა ჩვენ ნაკლებს ვუძლებდით? სელიასაც უცებ ეცვლება ხოლმე განწყობა – ისევ მხიარული გოგოა, ისევ სათამაშოდ მიუწევს გული…

ამიტომაც აღმოჩნდება სრულიად მოულოდნელი ის მიმართულება, რომელსაც ენ ტერნერი ირჩევს თავისი სადებიუტო ფილმის დასასრულს. ფინალზე არაფერს ვიტყვი – ალბათ, ისედაც საკმარისზე მეტი ვთქვი ამ უცნაური სურათის შესახებ. მოკლედ, თავად უნდა ნახოთ და ვარაუდების მართებულობა-უმართებულობაშიც თავადვე გაერკვეთ. სელია პირველივე წუთებიდან გვიყვარდება, მერე კი რას აღარ ვაკეთებთ, რომ ეს სიყვარული არ დავთმოთ.

მე ყველაფერი მშობლებს გადავაბრალე – ყველაზე მარტივი იყო და ამიტომ. ცხადზე უცხადესია, რომ არაფერი იციან იმაზე, რაც გოგონას უცნაური არსებებით დასახლებულ სამყაროში ხდება, ვერ ხვდებიან, რომ მისი პატარა კუნძულისგან წარმოუდგენლად დიდი მანძილით დაშორებულ მიწაზე დგანან. არც კითხვები უჩნდებათ და არც პასუხებს ეძებენ. თითქოს ის, რომ უპირობოდ უყვართ მშობლის სიყვარულით, საკმარისი იყოს… შესაძლოა სწორედ ამ არსებითი დაშორების, მეტისმეტი განსხვავების გამომხატველია ისიც, რომ ფილმის მთავარი გმირი გარეგნულად ძალიან განსხვავდება დედ-მამისაგან – ვერც კი იფიქრებ, რომ მათი შვილია.

გამახსენდა ჩემი თამაშებიც, წარმოსახვით გაცოცხლებული წიგნის გმირები, საყვარელი წიგნების გაგრძელებების წერა, სცენები ფილმებიდან, რომლებსაც შეპყრობილივით ვუყურებდი ხოლმე – ვცდილობდი, რაც შეიძლება მეტი დამემახსოვრებინა და თავიდან გამეთამაშებინა. მახსოვს საშინელი საფრთხის განცდაც, ჩემი მაშინდელი წარმოდგენით, ამერიკიდან რომ გვემუქრებოდა – ამაზე ტელევიზორში საუბრობდნენ, გაზეთებში წერდნენ, ეზოებში ლაპარაკობდნენ. ისეთი მოგონებებიც მაქვს, რომლებსაც სინამდვილესთან ვეღარაფრით ვაკავშირებ – წმინდა წყლის ჰალუცინაციები უნდა იყოს.

რა გამოდის და ის, რომ სელიას სიმართლე სხვების სიმართლეცაა – მისნაირების, შეშინებულებისა და გულგამაგრებულების, ბევრის გადამტანებისა და დროდადრო ძალიან დაბნეულების. ამ ავსტრალიურ ფილმში იმაზე მეტიც ჩნდება, ვიდრე თავდაპირველი ჩანაფიქრის მიხედვით უნდა გამოჩენილიყო – ყოველ შემთხვევაში, ასეთი განცდა დამიტოვა ენ ტერნერის სურათმა, რომელზე საუბარიც ადვილი ნამდვილად არ არის. მე კი უფრო იმიტომ გავბედე, რომ მშობლები გამეფრთხილებინა: მხოლოდ უპირობო სიყვარულის იმედად ნუ იქნებით-მეთქი.

ის, რაც ბავშვის წარმოსახვაში ხდება, იმაზე მეტად მნიშვნელოვნია, ვიდრე გვინდა, ვირწმუნოთ. ნანახი და გაგონილი ხშირად რაღაც სხვად გარდაისახება, უძილობის წუთები და ღამის ხმები კი თავისას უმატებს წარმოსახულს. ღია ფანჯარაში ლურჯი ხელი ჩნდება – ეს ყველაზე გამბედავი ჰობიაა, მოვიდა, რომ დაგხედოს და მერეც სხვებიც მოიხმოს…

უცხო ენის შესწავლის პროცესში მოსწავლეთა განსხვავებული თავისებურებებისა თუ გარემოებების გამო სხვადასხვა პრობლემებს ვხვდებით. ენების შესწავლის უმნიშვნელოვანესი თავისებურება ტრადიციული თუ არატრადიციული მიდგომებით ლექსიკური ფონდის დასწავლაა, რაც მათგან მოითხოვს საკითხზე მობილიზებას, კონცენტრირების გამო აუცილებლობით მოეთხოვებათ, უარი თქვან გართობაზე და მთელი დრო დაუთმონ სასწავლო პროცესს. ამგვარი სასწავლო გარემოს განტივირთვისა და მათთვის საინტერესო გარემოს შექმნაში ნიშანდობლივია თანამედროვე მიდგომები. უცხო ენის შესწავლის პროცესში განმტვირთველი ფუნქციით ეფექტურია კონსტრუქტივიზმი.

შვეიცარიელი ფსიქოლოგის ჟან პიაჟეს თეორიის მიხედვით ,,კონსტრუქტივიზმი“–ის ცნების განმარტება მარტივი არ არის, რადგან ის სხვადასხვა სიტუაციაში განსხვავებული მნიშვნელობით გამოიყენება.  ცნების დედააზრი მომდინარეობს სიტყვა აშენებიდან და ამ შინაარსითვე გამოიყენება ხშირ შემთხვევაში. კერძოდ, ახალი ცოდნა იგება უკვე მოპოვებული ცოდნის ბაზაზე.  თეორიის მიხედვით მოსწავლე არ არის  დავალებების პასიური  შემსრულებელი, ის აქტიურად მონაწილეობს მის შერჩევაში, ინტერპრეტირებაში და ირჩევს იმ ვარიანტს, რომელიც უკვე მის მიერ მიღებული ცოდნის სქემაში მოიაზრება. კონსტრუქტივისტული თეორიის ორი ძირითადი ცნება–ასიმილაცია და აკომოდაცია  უცხოური ენის შესწავლის პროცესისათვის, როგორც სხვა საგნების შესწავლისას, შემდეგნაირად განიმარტება. ასიმილაცია –ეს ისეთი კოგნიტური პროცესია, როცა მოსწავლე ინფორმაციას იღებს წინასწარ მიღებული ცოდნის კონსტრუქციის ინტერპრეტაციით და ახალ გამოცდილებას ამატებს თავის ცოდნას. ამ შემთხვევაში  მოსწავლე უცხოური ენის შესწავლას იწყებს საერთაშორისოდ ცნობილი და ყოველდღიურობაში აქტიურად გამოყენებული ლექსიკის შეთვისებით, სადაც ის მარტივად აღიქვამს როგორც სიტყვას, აგრეთვე მის მნიშვნელობას და უჩნდება სურვილი მასთან დაკავშირებული სხვა ტერმინოლოგიაც შეისწავლოს. პროცესი გაცილებით  საინტერესოა, თუ ეს სახალისო აქტივობებით ხორციელდება, სიმღერით ან თამაშის სხვადასხვა სახეობით.  აკომოდაციის პროცესი უცხო ენის შესწავლის დროს ეფუძნება მოსწავლის მიერ უკვე აგებული ცოდნის კონსტრუქციაში ცვლილებას. ის მაშინ იჩენს თავს, როცა ახალი ინფორმაცია და უკვე არსებული სქემის კომპონენტები წინააღმდეგობაში მოდიან და არ ინტეგრირდებიან ერთობლიობად. ასეთ შემთხვევაში მოსწავლეს უწევს დაისწავლოს ლექსიკის გარკვეული ნაწილი და ეს ნაკლებად მტკივნეულია, ვიდრე ასოციაციური კავშირების გარეშე სწავლება. თუ აკომოდაციის პროცესში პედაგოგი აქტიურად იყენებს მოსწავლის ინდივიდუალური და ასაკობრივი თავისებურებების გათვალისწინებით აგებულ თვალსაჩინო მასალას, მაშინ დასწავლის პროცესის სირთულე კიდევ უფრო მსუბუქდება და სახალისო ხდება.

ზოგადად  უცხოურ ენის სწავლებაში ხშირად შეიმჩნევა ტენდენცია, როდესაც სასწავლო პროცესს პედაგოგი ტვირთავს გადამეტებული დავალებებით და მოსწავლის  მეცადინეობა შეიძლება გავიგოთ, როგორც პედაგოგის მიერ მოსწავლისათვის შედგენილი დავალების შესრულება. ვინაიდან უცხოური ენის სწავლებში დიდი მნიშვნელობა აქვს აქტიურ კომუნიკაციაზე აგებულ მეთდიკას.  ამ მიდგომასთან წინააღმდეგობაში მოდის მასწავლებელთა დამოკიდებულება დავალებების ოდენობასთან დაკავშირებით. ამიტომ მნიშვნელოვანია როლების  შეცვლა და აქტიურ კომუნიკაციაზე აგებული ინტერაქტივზე აქცენტი, რომლის დროსაც   პედაგოგი გამოდის სასწავლო პროცესის  ფასილიტატორის როლში და მისი დახმარება ხელმისაწვდომია საჭიროებისამებრ. ამდენად, პედაგოგის დავალებას წარმოადგენს სასწავლო პროცესის ინტერაქცია, მოსწავლეთა ჩართვა სწავლა-სწავლების პროცესში,  სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა მხარდაჭერა და მოსწავლისათვის საჭირო დახმარების გაწევა, შესაბამისად სწავლის სწავლება.

სასწავლო პროცესის წარმართვაში დიდ როლს თამაშობს სასწავლო გარემო. სასწავლო გარემოში მოიაზრება საერთო საგაკვეთილო კონტექსტი, კერძოდ, საგაკვეთილო რესურსები, მედია საშუალებები, ისეთი დამხმარე საშუალებები, როგორიცაა საკლასო ოთახი და სასკოლო სქემა. კონსტრუქტივისტების მოსაზრებით სასწავლო გარემო უნდა იყოს შეძლებისდაგვარად მდიდარი და ავთენტური სასწავლო მასალით აღჭურვილი, იმისათვის რომ მოსწავლეებს დიდი სივრცე ჰქონდეთ საკუთარი ცოდნის ასაგებად და მიეცეთ საშუალება, საკუთარ სუბიექტურ გამოცდილებას დაუკავშირონ სიახლე. სწორედ ასეთი გარემოს მოწყობა წარმოადგენს პედაგოგისათვის უპირველეს დავალებას. პედაგოგმა მოსწავლის ამგვარ გარემოში მუშაობის პროცესზე დაკვირვებით უნდა შეისწავლოს მისი მახასიათებლები და  უზრუნველყოს აღსაზრდელის ცოდნისა და კომპტენციების გამდიდრება– განვითარება, ისე რომ ისინი მოსწავლეთა საჭიროებებს შეესაბამებოდეს. სასწავლო გარემო უნდა იყოს მრავალფეროვანი და დამაჯერებელი, რომ ითვალისწინებდეს მოსწავლეთა ინდივიდუალური ცოდნის დონეს, ერთად მუშაობის მნიშვნელობას და ამავდროულად პრობლემის გადაჭრის კომპონენტს. სასწავლო პროცესის განსხვავებული შედეგების გამო კოოპერაციასა და სოციალურ ინტერაქციას სწავლის პროცესში დიდი მნიშვნელობა აქვს. რადგან სასწავლო შედეგები იდენტური არასოდეს არ შეიძლება იყოს, სწორედ ამიტომაა შესაძლებელი ჯგუფური თუ წყვილური მუშაობის პირობებში ცოდნის მიღება აზრთა გაცვლა–გამოცვლის გზით, ამდენად ასეთი ცოდნა ზოგადად ჯგუფის წევრთა ცოდნად იქცევა.

სასწავლო გარემოს შესაქმნელად მნიშვნელოვანია  სიტუაცია და კულტურა.  სასწავლო პროცესი ყოველთვის არის სიტუაციასა და კულტურასთან დაკავშირებული. სიტუაციასთან კავშირს დიდი ზეგავლენა აქვს გაკვეთილის დაგეგმვაზე: ამა თუ იმ კონტექსტში მიღებული ცოდნა მარტივად არ გადაიტანება სხვა კონტექსტში. უცხოური ენის გაკვეთილზე ეს ასპექტი კონკრეტულ ფუნქციას ასრულებს. ამდენად, სასწავლო კონტექსტი, გარემო და სიტუაცია ისე უნდა მოეწყოს, რომ ახალი ცოდნა (უცხო ენის ახალი ელემენტები) მარტივად გადაიტანონ რეალურ ცხოვრებაში. კერძოდ, მარტივად მოახდინონ ცოდნის ტრანსფერი. როცა ენობრივი მახასიათებლები თვალსაჩინოა და მისი სიმართლე სასწავლო რესურსებითაა შემცირებული, იზრდება მოტივაცია და სასწავლო შინაარსის აღქმის შესაძლებლობა. ავთენტურობა შესაძლებელია აგრეთვე ბევრნაირად განიმარტოს. ის შეიძლება წარმოგვიდგეს, როგორც სასწავლო სახელმძღვანელოს გვერდით გამოყენებადი დამატებითი რესურსი, რომელიც ენობრივად რეალური, ავთენტურია. ამგვარი სასწავლო მასალის ნიმუშებია: მენიუები, ღია ბარათები, ბილეთები, საგაზეთო სტატიები, განცხადებები, მულტფილმები.

კონსტრუქტივისტულ მიდგომებში არსებითია ის, რომ პედაგოგი უნდა იყოს არა მხოლოდ საგნის კარგი მცოდნე, მას აგრეთვე უნდა შეეძლოს სასწავლო პროცესის მიმდინარეობისას იმის აღმოჩენა, თუ რა საჭიროება აქვს ამა თუ იმ მოსწავლეს და შეეძლოს მისთვის სათანადო დახმარების გაწევა. მოსაზრება იმის შესახებ რომ პედაგოგმა ყველა მოსწავლის საჭიროებები ძალიან კარგად უნდა იცოდეს უცხოელი განათლების ექსპერტების მიხედვით შეუძლებელია, თუმცა არც ისეთი სასწავლოა პროცესია მისაღები, სადაც მოსწავლეები ერთდროულად ერთი და იმავე საკითხს ერთ დონეზე ერთად სწავლობენ, რაც დღევანდელი გადასახედიდან ძალიან მოძველებული მეთოდია. იმისათვის რომ კონსტრუქტივისტული მიდგომებით სწავლა გახდეს შესაძლებელი აუცილებელია ინდივიდუალიზებული სწავლების პირობების შექმნა, რათა მოსწავლეთა ინდივიდუალური საჭიროებები და წინაპირობები მაქსიმალურად იყოს გათვალისწინებული.

სწავლა დამოკიდებულია მოსწავლის მოტივაციაზე. მოტივაციაც არ არის სტატიკური მდგომარეობა, არამედ დინამიური თავისუბურებით ხასიათდება. მის ცვალებად ბუნებას სხვადასხვა ფაქტორი განსაზღვრავს.  როცა მოსწავლე უცხოურ ენას სწავლობს იმისათვის, რომ უცხო ქვეყნის კულტურას, ტრადიციებს გაეცნოს, ასეთ შემთხვევაში ის შინაგანად მოტივირებულია, ხოლო თუ უცხო ენის სწავლის პროცესი, ფულით, საჩუქრით ან სხვა გარეგანი განმამტკიცებლებითაა წახალისებული მოსწავლეები ნაკლებად აცნობიერებენ სასწავლო შინაარსს.  აუცილებელია მასწავლებელმა რანჟირება გაუკეთოს მოტივატორებს და დააკავშიროს სწავლა-სწავლების პროცესთან,   როგორც აქტივობამდე, ასევე აქტივობის პროცესში და აქტივობის შემდეგ. ანუ ადეკვატურად გამოიყენოს მოტივატორები, რომლებიც აღუძრავენ მოსწავლეს სწავლის სურვილს, მოტივატორები რომლებიც აძლევენ მიმართულებას სწავლის პროცესს და მოტივატორები, რომლებიც საკუთარი კომპეტენციის შეგრძნებას გაუჩენს მოსწავლეებს. მასწავლებლებს სჭირდებათ დახმარება, რათა მათ შეძლონ ცვლილებები შეიტანონ საკუთარ პრაქტიკაში და ადეკვატურად გამოიყენონ შესაბამისი სტიმულები.

თანამედროვე პედაგოგიკურ დისკუსიებში ისმის შეკითხვა იმის შესახებ, თუ რამდენად განსხვავებული შეიძლება იყოს მოსწავლე? ფსიქოლოგთა დიდი ნაწილი მიიჩნევს, რომ ჰომოგენური სასწავლო ჯგუფები დაკომპლექტებული მსგავსი ნიჭითა და სასწავლო უნარებით ფიქციაა და დარჩება ფიქციად. საგანმანათლებლო სივრცისთვის ბუნებრივია განსხვავებული თავისებურებები და მოთხოვნები სასწავლო პროცესში, რომელებიც სათანადოდ უნდა შეაფასოს პედაგოგმა და მიღებული მონაცემებით დაგეგმოს სასწავლო პროცესი. მოსწავლეთა ჰეტეროგენურ ბუნებაში გასათვალისწინებელი ფაქტორებია სწავლის სტილები, როგორც სწავლის, აგრეთვე სწავლების სტრატეგიები, ენობრივი კომპეტენციები.

ამ ნიუანსთა მაქსიმალური გათვალისწინებით შესაძლებელია პედაგოგიკური პრაქტიკის გაუმჯობესება და  სასწავლო მიზანზე ორიენტირებული სასწავლო შედეგების მიღება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• ჯანაშია, ნ, იმედაძე, ნ, გორგოძე ს, განვითარებისა და სწავლების თეორიები, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2008
• Mccart, Luise Prior, Fünf Thesen des radikalen Konstruktivismus. In: Virteljahresschrift für wissenschaftliche Pädagogik, Stangl, 2019

3. Siebert, Horts, Pädagogischer Konstruqtivismus –Eine Bilanz der Konstruqtivismusdiskussion für die Bildungspraxis. Neuwied: Luchterhand, 1999