წინამდებარე სტატიაში ვისაუბრებ გრამატიკული საკითხების სწავლების თავისებურებებზე – როგორ შეიძლება დავგეგმოთ და ჩავატაროთ გრამატიკის გაკვეთილი დაწყებით კლასებში. ასევე, კოლეგებს შევთავაზებ ჩემ მიერ ჩატარებული გაკვეთილის გეგმის ნიმუშს, რომელიც რესურსის სახით შეიძლება გამოიყენონ. გაკვეთილის მიმდინარეობის აღწერისას ყურადღებას გავამახვილებ ჩემ მიერ შექმნილ და გამოყენებულ რესურსზეც, რომლის დახმარებითაც მიიღწევა გაკვეთილის მიზანი.

1. გრამატიკული საკითხების თავისებურებები დაწყებით კლასში

ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით დაწყებით კლასებში განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა გრამატიკას. ამასთან ერთად, აღსანიშნავია, რომ ქართულის სწავლების დროს გრამატიკული საკითხების შესწავლას სისტემური და თანმიმდევრული ხასიათი აქვს. სწავლების მიზანია, მოსწავლეებს შეუქმნას აუცილებელი ბაზა მშობლიური ენის გრამატიკის დასაუფლებლად. ამასთანავე, სწავლების პროცესში მუდმივად უნდა იქნას გათვალისწინებული მოსწავლის ასაკობრივი თავისებურებანი. გრამატიკული მასალის სწავლებისას ყურადღება გამახვილებულია პრაქტიკული გრამატიკის საკითხებზე. ეს კი  ნიშნავს, რომ ამ ეტაპზე მოსწავლეები სწავლობენ არა აბსტრაქტულად, არამედ წინადადებების კონტექსტში თანდართული ილუსტრაციებით. გრამატიკული ტერმინების გაცნობა ხდება წინადადებებზე დაკვირვებით. გარდა ამისა, ჩემი დაკვირვებით, გრამატიკული საკითხების სწავლებისას შედეგზე გასვლას ხელს უწყობს ინტერაქტიული პრეზენტაციებიც, რომლებიც უნდა მოიცავდეს როგორც თეორიულ, ისე პრაქტიკულ ნაწილს. ინტერაქტიულ პრეზენტაციებში ყურადღება ექცევა ვიზუალურ ეფექტს. იგი გაფორმებული უნდა იყოს საინტერესო და სიტუაციის ამსახველი ანიმაციებით.

2. წარმოგიდგენთ ჩემ მიერ ჩატარებულ ერთ-ერთი გაკვეთილის გეგმას, რომელიც გრამატიკულ მასალას დაეთმო.

ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, ახალი მასალის გაცნობისას მიზნად დავისახე წინადადებებზე დაკვირვებით გამეცნო მოსწავლეებისთვის მხოლობითი რიცხვის პირის ნაცვალსახელები. გადავწყვიტე, რომ სასწავლო მასალა ამეხსნა ინტერაქტიული პრეზენტაციის დახმარებით და მოსწავლეთა თანამონაწილეობით. ყურადღება გავამახვილე  ნაცვალსახელის სწორად გამოყენებაზე როგორც ზეპირმეტყველებაში, ისე წერის დროს. წარმოგიდგენთ ინტერაქტიული პრეზენტაციის სლაიდებს აქტივობების მიხედვით და შესასრულებელ დავალებებსაც. გარდა ამისა, ყურადღება გავამახვილე, ასევე, ისეთ მნიშვნელოვან ფაქტორზე, რომელიც გულისხმობს ახლად შესწავლილი მასალის მიხედვით შესრულებული დავალების გასწორებას თავად მოსწავლის მიერ. ეს კი, თავის მხრივ, ეროვნული სასწავლო გეგმის კიდევ ერთი მისაღწევი შედეგის გათვალისწინებაა.

№	აქტივობის მიზანი და აღწერა	გამოყენებული მეთოდი/მეთოდები	კლასის ორგანიზების ფორმა/ფორმები	სასწავლო რესურსები	დრო (წთ)
1	გაკვეთილის მიზნისა და შეფასების რუბრიკის გაცნობა: გაკვეთილის დასაწყისში მასწავლებელი აუცილებლად შეახსენებს მოსწავლეებს, რომ ახლა მათ გრამატიკის გაკვეთილი ჩაუტარდებათ, თემაზე – ნაცვალსახელი. შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს გააცნობს გაკვეთილის მიზანსა და მოსწავლეთა შეფასების რუბრიკას.	ვერბალური ახსნა ვიზუალური თვალსაჩინოებებით	საერთო საკლასო	ფლიპჩარტზე წარმოდგენილი გაკვეთილის მიზანი და მოსწავლის შეფასების რუბრიკა.	3 წთ
თემა – ნაცვალსახელი
2	საშინაო დავალების შემოწმება და წინარე ცოდნის გააქტიურება: მასწავლებელი მოსწავლეებს სთხოვს, ხმამაღლა წაიკითხონ წინადადებები, რომლებშიც უნდა ჩაესვათ გამოტოვებული არსებითი სახელები. დავალების შემოწმებასთან ერთად, მასწავლებელი  მოსწავლეებს კითხვებით გაააქტიურებინებს არსებით სახელზე არსებულ ცოდნას. საშინაო დავალებად მიცემული წინადადებები წარმოდგენილი იქნება სლაიდზეც. 1.      გავიხსენოთ, რომელ სიტყვებს უწოდეს ენის შემსწავლელებმა არსებითი სახელები? 2.      რა კითხვები დაესმის არსებით სახელებს? 3.      ამათგან რომელია სულიერი და რომელი უსულო? 4.      რომელ რიცხვშია ეს არსებითი სახელები? 5.      რა ემატება მრავლობითში არსებით სახელებს?	შეკითხვებზე მუშაობა	საერთო საკლასო	სლაიდზე წარმოდგენილი საშინაო დავალებითა და კითხვებით მოხდება არსებით სახელზე არსებული ცოდნის გააქტიურება	8 წთ
3	ახალი გრამატიკული მასალის ათვისება: მასწავლებელი სლაიდზე წარმოადგენს რამდენიმე წინადადებას, სადაც არსებითი სახელი ჩანაცვლებული იქნება ნაცვალსახელებით. მასწავლებელი მოსწავლეებს სთხოვს, დააკვირდნენ სიტუაციურ სურათებს და დაასახელონ რომელი არსებითი სახელი რომელი სიტყვით იქნება ჩანაცვლებული. დააკვირვებს სიტყვებზე „მე, შენ, ის“. მიუთითებს, რომ ამ სიტყვებს ენის შემსწავლელებმა უწოდეს ნაცვალსახელები. სიტუაციებზე დაკვირვებით მასწავლებელი მოსწავლეებს მიახვედრებს, რომ „მე“ გამოიყენება მაშინ, როდესაც ადამიანი თავის თავზე საუბრობს; „შენ“ გამოიყენება მაშინ, როდესაც თანამოსაუბრეს მიმართავ; „ის“ გამოიყენება მაშინ, როდესაც სხვა ადამიანზე საუბრობ. შემდეგ სთხოვს, გადაშალონ მოსწავლის წიგნი და დააკვირდნენ ტექსტში მოცემულ მასალას, სადაც ნაცვალსახელი მოცემული სლაიდების მსგავსია – ტექსტურ ინფორმაციას თან ერთვის შესაბამისი ნახატები.	ვერბალური               წიგნზე მუშაობა	საერთო საკლასო             საერთო საკლასო	სლაიდზე წარმოდგენილი სიტუაციური სურათები ახალი მასალის გაცნობა–ათვისებითვის           მოსწავლის წიგნი	15 წთ
4	გამოტოვებული ნაცვალსახელების ჩასმა წინადადებებში: მასწავლებელი მოსწავლეებს დაურიგებს ფერად ბარათზე მომზადებულ დავალებას. სთხოვს, დაუკვირდნენ თითოეულ წინადადებას და ჩასვან შესაბამისი გამოტოვებული ნაცვალსახელი.	დამოუკიდებელი სამუშაო	ინდივიდუალური	ფერად ბარათზე წარმოდგენილი დავალება ახალი მასალის განმტკიცების მიზნით	7 წთ
5	საკუთარი ნამუშევრის შემოწმება: მასწავლებელი სლაიდზე გამოიტანს შესრულებული დავალების სწორ ვარიანტს. მოსწავლეებს სთხოვს შეადარონ საკუთარი ნამუშევარი სწორ ვარიანტს და შეცდომის შემთხვევაში გაასწორონ.	დაკვირვება	საერთო საკლასო	სლაიდზე წარმოდგენილი დავალების სწორი ვარიანტი მოსწავლეთა მიერ საკუთარი ნამუშევრის შემოწმების მიზნით	5 წთ
6	მოსწავლეთა ჩართულობით გაკვეთილის შეჯამება და მოსწავლეთა შეფასება: მასწავლებელი სვამს შეკითხვებს: „საინტერესო იყო თუ არა გრამატიკული მასალა და მასზე მუშაობა და რატომ? როგორ გამოიყენებთ დღეს მიღებულ ცოდნას? რამე თუ დარჩა თქვენთვის ბუნდოვანი?“ მოსწავლეთა მიერ გამოთქმული მოსაზრებების მოსმენის შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეთა ყურადღებას წარმართავს შეფასების რუბრიკისაკენ  და აფასებს მოსწავლეებს.  აძლევს მათ განმავითარებელ შეფასებას კრიტერიუმებზე დაყრდნობით. ბოლოს მასწავლებელი უცხადებს მოსწავლეებს საშინაო დავალებას.	ვერბალური	საერთო საკლასო	მოსწავლის შეფასების რუბრიკა	7 წთ

გაკვეთილის ბოლოს მისაღწევი შედეგები:

• მოსწავლემ შეძლო ზეპირმეტყველებაში პირის ნაცვალსახელების სწორად გამოიყენება;
• მოსწავლემ შეძლო წერის დროს პირის ნაცვალსახელების სათანადოდ გამოიყენება;
• მოსწავლემ შეძლო საკუთარი ნამუშევრის გადაკითხვა და ჩასწორება.

მოსწავლის შეფასების რუბრიკა

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა, 2018-2024;
2. გორდელაძე, ნინო და კუხიანიძე, თინათინ. 2018. ქართული: მოსწავლის წიგნი, მე-3 კლასი. თბილისი: ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა.

„მიმაჩნია, რომ მეცნიერება გეოგრაფია, რასაც გადავწყვიტე, მოვკიდო ხელი, ისევე, როგორც ყველა სხვა მეცნიერება, შედის ფილოსოფიის საქმიანობის წრეში… ისინი ხომ, ვინც პირველად გაბედა ჩასწვდომოდა მას, როგორც ერატოსფენი ამტკიცებს, ერთგვარი თვალსაზრისით ფილოსოფოსები იყვნენ: ჰომეროსი, ალექსანდრე მილეთიდან და ჰეკათეი, მისი თანამემამულე; შემდეგ დემოკრიტე, დიკარექი, ეფორი და ზოგიერთი მისი თანამედროვე. ფილოსოფოსები იყვნენ მათი საქმის გამგრძელებელიც: ერატოსფენი, პოლიბიუსი და პოსიდონიუსი. მეორე მხრივ, მხოლოდ დიდი განსწავლულობა იძლევა შესაძლებლობას, ხელი მოვკიდოთ გეოგრაფიას”…

ასე იწყება “გეოგრაფია”, დიდი ბერძენი მეცნიერის სტრაბონის ხელნაწერი.

სტრაბონის წიგნის მთავარი ღირსებაა – ქვეყნებისა და მათი ხალხების დაწვრილებითი აღწერა. ორ წიგნში სტრაბონი მსჯელობს გეოგრაფიული მეცნიერების ფილოსოფიაზე.

მისი თხზულებები საშუალებას გვაძლევს, გავიგოთ სტრაბონის შეხედულება მიწათაღწერილობაზე, როგორც ფილოსოფიურ მეცნიერებაზე, გეოგრაფიის ცოდნის როლზე ყველა განათლებული ადამიანისთვის, განსაკუთრებით მხედარმთავარებისა და მმართველებისთვის. ჩვენ კი სტრაბონის შეხედულება შეგვიძლია გამოვიყენოთ მოსწავლეთა ინტერესის გაღვივებისთვის. ფილოსოფიური გეოგრაფიის სათავეები საუკუნეების წინ იწყება. ამჯერად მინდა შემოგთავაზოთ ძალიან საინტერესო რესურსი, რომელიც შეგვიძლია გამოვიყენოთ გეოგრაფიის გაკვეთილზე დისკუსიისთვის.

ფილოსოფიური გეოგრაფიის კონცეპტუალური ჩარჩო განსაზღვრავს ფილოსოფიური გეოგრაფიის შესასწავლ საგანს.

ფილოსოფიური გეოგრაფიის კონცეპტუალურ ჩარჩოში გამოიყოფა კვლევის სამი დონე: ლოკალური, რეგიონალური და გლობალური.

ლოკალურ დონეზე ფილოსოფიურმა გეოგრაფიამ უნდა შეისწავლოს ის მიმართებები, რომლებიც არსებობს, ერთი მხრივ, ადგილებს/სივრცეებს და მეორე მხრივ, ინდივიდუალურ და კოლექტიურ იდენტობებს შორის. ადგილების/სივრცეების და ადამიანების ურთიერთქმედება ფილოსოფიური გეოგრაფიის ლოკალური დონის შესწავლის უმთავრესი ობიექტია. ადგილი გაიგება არა როგორც სტატიკური წერტილი სივრცეში, არამედ, როგორც მნიშვნელობის ცენტრი, რომელსაც ცდომილების ხასიათი აქვს. ადგილი არის პროცესი, რომლის განმავლობაშიც ის კარგავს ძველ იდენტობას, რეინტერპრეტირდება, ახალ მნიშვნელობას იძენს, ურთიერთქმედებს ადამიანებთან და სხვა ადგილებთან და ა. შ. ფილოსოფიური გეოგრაფია ადგილის დინამიკურ გაგებას უნდა დაემყაროს. ადგილები ქმნიან სივრცეებს. ადგილებისა და ადამიანების ურთიერთქმედების შედეგად წარმოქმნილი სივრცეები განსხვავებული ბუნებისაა. ფილოსოფიური გეოგრაფიის ლოკალურ დონეზე შეიძლება გამოიყოს სამი სახის სივრცე: საკრალური, ისტორიული და ყოველდღიური მოძრაობისა და მოქმედების სივრცე (შემოკლებით: ყოველდღიური სივრცე). თითოეულ ამ სივრცეში შესაძლებელია იმ კომპონენტების (ადგილების) გამოყოფა, რომელთა ურთიერთქმედებაც (ადამიანებთან და ერთმანეთთან) მოცემულ სივრცეს წარმოქმნის.

აღნიშნულ სივრცეებს შორის არსებობს დინამიკური დამოკიდებულება: სოციალური ცხოვრების პროცესში ისინი ერთმანეთს განმსჭვალავენ და განსაზღვრავენ. საკრალური, ისტორიული და ყოველდღიური სივრცეები ერთიანდებიან სოციალური სივრცის წიაღში, რომელიც საერთოდ ადამიანური მოქმედების სივრცეს წარმოადგენს. თავის მხრივ, სოციალური სივრცე წარმოიშობა ადამიანთა მიერ გეოგრაფიული სივრცის გარდაქმნით, ანუ ადგილებისა და სივრცეების შექმნით.

ადამიანების, ადგილებისა და სივრცეების ურთიერთმიმართება ყოველთვის როდია ჰარმონიული. ამას ისიც აჩვენებს, რომ შესაძლებელია ურთიერთგამომრიცხავი და ურთიერთუარმყოფელი ადგილების არსებობა. ურთიერთქმედების დროს, შესაძლოა, გარკვეულმა დაძაბულობებმა იჩინოს თავი. ლოკალურ დონეზე ფილოსოფიურმა გეოგრაფიამ ეს დაძაბულობები და კონფლიქტებიც უნდა შეისწავლოს და გააანალიზოს.

ფილოსოფიური გეოგრაფიის ლოკალურ დონეზე საკვანძო ცნებებია: ადგილები – სივრცეები – იდენტობები – ურთიერთქმედებები. შესაძლებელია, კიდევ უფრო დავაზუსტოთ ლოკალურ დონეზე ფილოსოფიური გეოგრაფიის შესწავლის საგანი: ლოკალურ დონეზე ფილოსოფიური გეოგრაფია შეისწავლის იმ მიმართებებს, რომლებიც არსებობს ადგილებსა (და ამ ადგილების ურთიერთქმედებით წარმოქმნილ სივრცეებს) და ინდივიდუალურ და კოლექტიურ იდენტობებს შორის. უფრო კონკრეტულად მოცემული ადგილის შემადგენელი სივრცეების კომპონენტების გამოვლენით ფილოსოფიური გეოგრაფია აანალიზებს:

1. რა გავლენას ახდენს ინდივიდთა ქმედებები ადგილზე და ადგილის, როგორც

მთელის, შემადგენელ სივრცეებზე;

2. რა ზეგავლენას ახდენს ადგილის/სივრცის შემადგენელი ელემენტები ინდივიდთა იდენტობებსა და ქმედებებზე;
3. რა სახის დაძაბულობები/კონფლიქტები წარმოიშობა ინდივიდების, ადგილებისა და სივრცეების ურთიერთქმედების პროცესში.

კვლევის ლოკალურ დონეზე ფილოსოფიურმა გეოგრაფიამ უნდა ისარგებლოს ინტერდისციპლინური მეთოდოლოგიით: ადგილის თეორიული კვლევისას, შესაძლოა, წარმატებით იქნეს გამოყენებული ფენომენოლოგიური მეთოდი, ხოლო ემპირიული კვლევების დროს – ჩართული დაკვირვება, გადმოცემებისა და თქმულებების ანალიზი, სიღრმისეული ინტერვიუები და ა. შ.

აღნიშნული მეთოდების გამოყენებისას სასურველია მაქსიმალურად მოქნილი კვლევითი სტრატეგიის შემუშავება და ტრიანგულაციის აქტიური გამოყენება, რადგან ეს საშუალებას მოგვცემს, უკეთ ჩავწვდეთ ადგილების, სივრცეებისა და იდენტობების დინამიკური ურთიერთკავშირის ბუნებას.

ფილოსოფიური გეოგრაფიის რეგიონალურ დონეზე შესწავლის ობიექტი რეგიონალურ სივრცობრივ ერთეულებსა და იდენტობებს შორის არსებული მიმართებებია. კვლევის ამ დონეზე ფილოსოფიურმა გეოგრაფიამ პასუხი უნდა გასცეს შემდეგ შეკითხვებს:

1. რა მომენტები შეიძლება გამოვყოთ რეგიონის, როგორც ცნების, კონსტრუირების პროცესში?
2. რა გავლენას ახდენს დედამიწის ზედაპირის რეგიონებად დაყოფა ამ რეგიონთა მცხოვრებლების იდენტობებზე?
3. ხომ არ იწვევს ასეთი დაყოფა განსხვავებას სააზროვნო ტრადიციებს შორის?

ამ შეკითხვების ბუნებიდან გამომდინარე ნათელია, რომ ფილოსოფიური გეოგრაფიის რეგიონალური დონე ინტერკულტურული ფილოსოფიის ჭრილში უნდა გავიაზროთ. იმისათვის, რათა უფრო ნათელი გახდეს, თუ რა უნდა შეისწავლოს ფილოსოფიურმა გეოგრაფიამ რეგიონალურ დონეზე, მოვიყვან კონკრეტულ მაგალითს. ეს მაგალითი ეხება საქართველოსა და ევროპის მიმართებას.

ამ კონტექსტში ჩვენთვის საინტერესო შეკითხვები ასეთ სახეს მიიღებს:

1. როგორ ხდებ(ოდ)ა საქართველოში ევროპის ცნების კონსტრუირების პროცესი? რას მოიაზრებდნენ ადრე ქართველები ევროპაში?
2. რა საზღვრებში მოიაზრებოდა ევროპა?
3. რა სახის ღირებულებები/პოლიტიკური ალტერნატივები უკავშირდებოდა ევროპის ცნებას სხვადასხვა ეპოქაში?
4. თავის მხრივ, როგორ გაიაზრებდნენ ევროპელები საქართველოს?
5. რას მოიაზრებდნენ ისინი ამ რეგიონალურ სივრცეში?
6. რა გავლენას ახდენდა (და ახდენს) ევროპელობა/ არაევროპელობის დიხოტომია ქართველთა იდენტობაზე?
7. რა ვითარებაა ამ მხრივ დღეს? ხომ არ უიგივდებოდა ევროპის ცნება ცენტრის ცნებას და ამით ხომ არ ექცეოდა საქართველო ცნებობრივ პერიფერიაზე?
8. რა გავლენა ჰქონდა ამას ქართულ სააზროვნო ტრადიციაზე?
9. რა კონტექსტში შეიძლება ვისაუბროთ კავკასიის რეგიონზე საქართველო-ევროპის მიმართების ჭრილში?

ეს არის იმ კითხვების არასრული ჩამონათვალი, რომლებიც საქართველოსა და ევროპის მიმართების კონტექსტში ფილოსოფიური გეოგრაფიისათვის ინტერესს წარმოადგენს. რა თქმა უნდა, ამ შეკითხვებს პასუხები ერთბაშად ვერ გაეცემა. ამისათვის საჭიროა სისტემატური მუშაობა, რომლის დროსაც მკვლევარმა უნდა გამოიყენოს ისეთი განსხვავებული მეთოდოლოგიები, როგორებიცაა ისტორიული წყაროების შედარებითი ანალიზი, დისკურსული პრაქტიკის ანალიზი, ანკეტური გამოკითხვები და ა.შ. მხოლოდ ასეთი ინტერდისციპლინური მიდგომის ფარგლებშია შესაძლებელი იმ კომპლექსური პრობლემების კვლევა, რომლებიც ფილოსოფიური გეოგრაფიის რეგიონალურ დონეზე იჩენს თავს.

გლობალურ დონეზე ფილოსოფიურმა გეოგრაფიამ უნდა გააანალიზოს ის გლობალური პრობლემები და საკითხები, რომლებიც გეოგრაფიული ელემენტებისა და ადამიანთა ურთიერთქმედების შედეგადაა წარმოქმნილი. გლობალური დათბობა და ადამიანთა სივრცობრივი ცნობიერების ჰორიზონტების მკვეთრი გაფართოება ორი ასეთი მნიშვნელოვანი საკითხია. პირველი მათგანი სერიოზულ გამოწვევას უქმნის დედამიწის მოსახლეობას, ხოლო მეორემ რადიკალურად შეცვალა ადამიანთა ცხოვრების წესი. კვლევის ამ საფეხურზე საკვანძო კონცეპტს წარმოადგენს დედამიწის ისეთი ცნება, რომელიც მას ადამიანთა საცხოვრებელ სახლად, ანუ ადგილად გაიაზრებს.

ფილოსოფიური გეოგრაფიის გლობალურ დონეზე დედამიწა მოიაზრება როგორც ისეთი ადგილი და მნიშვნელობის ცენტრი, რომელიც თავის თავში მოიცავს და ამდენად, შესაძლებელს ხდის ყველა სახის ადგილისა და სივრცის არსებობას. ადგილსა და რეგიონს შორის არსებული დიალექტიკური მიმართება სინთეზირდება დედამიწის, როგორც ადგილის ცნებაში, რომელიც ყველა ადგილსა და რეგიონს მოიცავს და ერთგვარ ადგილთა ადგილად გვევლინება. ამრიგად, ფილოსოფიური გეოგრაფიის გლობალურ დონეზე დედამიწის, როგორც საცხოვრებელი სახლის ცნება საშუალებას გვაძლევს, დინამიკურ ურთიერთქმედებაში გავიაზროთ ადგილის, რეგიონისა და დედამიწის ცნებები. სივრცობრივი ჰორიზონტების გაფართოებამ ადამიანებს საშუალება მისცა,  ერთმანეთთან დაეკავშირებინათ განსხვავებული ადგილები და შეექმნათ რეგიონალური კონცეპტები. მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების განვითარებამ დრო და სივრცე შეკუმშა და დედამიწა „გლობალურ სოფლად“ აქცია.

თავის მხრივ, გლობალიზაცია იწვევს გლობალური ცნობიერების განვითარებას და გლოკალიზაციის თანამდევ პროცესებს. ეს პროცესები გავლენას ახდენს ადამიანთა იდენტობებზე და მათ მიერ გლობალური სივრცეების აღქმაზე. აღნიშნული საკითხები ფილოსოფიურმა გეოგრაფიამ ინტერდისციპლინურ მეთოდოლოგიაზე დაყრდნობით უნდა იკვლიოს.

ადგილისა და იდენტობის ცნებები ფილოსოფიური გეოგრაფიის სამივე (ლოკალურ, რეგიონალურ და გლობალურ) დონეზე საკვანძო მნიშვნელობისაა. ამიტომ, ადგილისა და იდენტობის ცნებები ფილოსოფიური გეოგრაფიის კონცეპტუალურ ბირთვს წარმოქმნის. ლოკალურ დონეზე ადგილებისა და იდენტობების მიმართებები ინდივიდთა მიერ გეოგრაფიულ სივრცეში სოციალური სივრცის (რომელიც საკრალური, ისტორიული და ყოველდღიური სივრცეებისგან შედგება) შექმნას უკავშირდება. რეგიონალურ დონეზე ხდება განსხვავებული ადგილების გაერთიანება გარკვეულ რეგიონალურ კონცეპტებში, რომლებიც მძლავრ ზეგავლენას ახდენენ იდენტობებზე. გლობალურ დონეზე ადგილისა და იდენტობის ცნებები უკავშირდება გლობალური სივრცის (დედამიწა, როგორც ადამიანთა საცხოვრებელი სახლი) ცნებას. ზემოთქმულის გათვალისწინებით შესაძლებელია, მოვახდინოთ ფილოსოფიური გეოგრაფიის ისეთი განსაზღვრება, რომელიც მისი კონცეპტუალური ბირთვის შემადგენელ ელემენტებზე იქნება ფოკუსირებული: ფილოსოფიური გეოგრაფია შეისწავლის ადგილებისა და იდენტობების ურთიერთქმედებას ლოკალურ, რეგიონალურ და გლობალურ დონეებზე ინტერკულტურულ და ინტერდისციპლინურ ჭრილში.

გამოყენებული ლიტერატურა: გიორგი თავაძე – ფილოსოფიური გეოგრაფია ისტორია, პრობლემები, პერსპექტივები. თბილისი 2016

მოსმენა უმნიშვნელოვანესი  უნარია. მოსმენის საშუალებით მოსწავლე უცხო ენას და, საერთოდ, ენას შეისწავლის. როგორც ჰ. დუგლას ბრაუნი აღნიშნავს, ენის ,,მიღებით ჩვენ ვითავისებთ ლინგვისტურ ინფორმაციას, რომლის გარეშეც ვერ წარმოვქმნით ენას.“

უცხო ენის გაკვეთილზე თითოეული მოსწავლე მეტწილად ისმენს. იგი უსმენს თანაკლასელს ან მასწავლებელს. მიუხედავად იმისა, რომ ,ზოგადად, მოსმენას დიდი დრო ეთმობა, ენის მატარებლის მეტყველების მოსმენისას მოსწავლე ხშირად ბევრ სირთულეს  გადააწყდება და ვერ ან ცუდად იგებს ნათქვამს. მიზეზი ხშირად ისაა, რომ სათანადოდ არა აქვს გავარჯიშებული ყური.  თავისთვის უჩვეულო (ენის მატარებლის მიერ წარმოთქმული) გაბმული მეტყველების მოსმენისას მოსწავლე შეიძლება დაიძაბოს, რაც, როგორც ცნობილია, ასევე ხელს უშლის მოსასმენი მასალის გაგებას. ამ ბარიერის შემცირება ან დაძლევა მხოლოდ გაკვეთილზე მოსმენილი ტექსტის საშუალებით შეუძლებელი ჩანს, რადგან კვირის განმავლობაში გაკვეთილზე მცირე დრო ეთმობა ენის მატარებლის მიერ წაკითხული ტექსტის/ტექსტების მოსმენას.  იმისთვის, რომ მოსწავლე შეეჩვიოს უცხო ენაზე მეტყველების მოსმენას და მოსასმენი მასალა დაძაბვის გარეშე ან ნაკლები დაძაბვით აღიქვას,  საჭიროა ,,ყურის“ რეგულარული ვარჯიში. ამიტომ მოსწავლეებს ვავალებ უსმინონ სახლში სხვადასხვა ტიპის მოსასმენ მასალას და ვამოწმებ, თუ შეასრულეს ეს დავალება. ამ ტიპის დავალებას შესაძლოა მოსმენითი საშინაო დავალება ან დამოუკიდებლად მოსასმენი დავალებაც ვუწოდოთ. ვიდრე რეგულარულ მოსმენას დავიწყებთ, მოსწავლეებს ჯერ ინტერაქტიური მინი ლექციით ვუხსნი, თუ რატომაა სასარგებლო მოსასმენი დავალების შესრულება, მომყავს შესაბამისი მაგალითები სარგებელის შესახებ (პირველ რიგში ჩემი პრაქტიკიდან) და შემდეგ ვურჩევ, ყოველდღიურად უსმინონ ენის მატარებლების საუბარს, (ლექციას, მონოლოგს და სხვ.) იქნება ეს ტელე ან რადიო გადაცემა, ფილმი თუ ინგლისური ენის შესწავლისთვის ჩაწერილი სავარჯიშო. მოსმენის გეგმას და წესებს მოსწავლეებთან თანამშრომლობით ვადგენ.

დღეს ბევრი ბავშვი თავადაც უსმენს ენის მატარებლის მეტყველებას ონლაინ თამაშებში მონაწილეობის, ფილმების ან მულტფილმების ყურების დროს, მაგრამ არიან მოსწავლეები, რომლებიც ამას არ აკეთებენ, ან რეგულარულად არ აკეთებენ  ან რუსულ ენაზე საუბრის მოსმენას ანიჭებენ უპირატესობას. ამიტომ  მოსწავლეებს ხშირად ვთავაზობ   შეასრულონ მოსმენითი საშინაო დავალება ინგლისურ ენაში.

სასურველია, თავდაპირველად მოსწავლეებს მასწავლებელი  დაეხმაროს მოსასმენი მასალის შერჩევაში. ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ არჩევანის საშუალება მოსწავლეებსაც მივცეთ. როგორც ცნობილია, ასეთ შემთხვევაში მოსწავლეს  მოტივაცია ემატება.  მასწავლებლის დახმარება საჭიროდ მიმაჩნია იმ მიზეზით,  რომ მოსწავლემ საეჭვო  ხარისხის ( როგორც ინგლისური წარმოთქმის,  ასევე შინაარსის მხრივ) ჩანაწერი არ                                                                                                                                  შეარჩიოს ყოველდღიური მოსმენისთვის. ვფიქრობ, მას შემდეგ, რაც მოსწავლე ვებგვერდების შერჩევას შეეჩვევა, მას სრული ავტონომია უნდა ჰქონდეს მასალის შერჩევაში.

მოსასმენ მასალას ხშირად ვიღებ ბრიტანეთის საბჭოს ვებგვერდიდან. გამომიყენებია პოდკასტები ბიბისის ვებგვერდიდან. მოსასმენი მასალის შერჩევისას ტექსტის სირთულესთან ერთად ვითვალისწინებ შინაარსსაც. არის მოსასმენი მასალა, რომელიც მოსწავლეთა კარიერულ წინსვლას უწყობს ხელს (ასეთია ბევრი გამომსვლელის სიტყვა ,,თედთოქის“ ვებგვერდზე https://www.ted.com/  ).

შესაძლებელია, მთელი კლასისთვის დამზადდეს და საკლასო ოთახში იყოს ენის შესწავლის  პოსტერი ქაღალდის ჯიბეებით. ერთ-ერთი ჯიბე განკუთვნილია მოსასმენი მასალისთვის. აქ მოსწავლეები ათავსებენ მოსმენილი მასალის  მოკლე რეზიუმეს რეკომენდაციით. შესაძლებელია, მოსწავლემ მოიტანოს დისკზე ჩაწერილი მასალა და შეიქმნას აუდიობიბლიოთეკა. მოსასმენი მასალები მასწავლებელმა და მოსწავლეებმა ერთმანეთს შეიძლება გაუზიარონ რომელიმე ონლაინ პლატფორმის (მაგალითად, ედმოდო) საშუალებითაც.

მოსასმენი მასალა შესაძლებელია იყოს როგორც ავთენტური, ასევე რომელიმე სახელმძღვანელოსთვის და საკითხავი მასალისთვის ჩაწერილი გამარტივებული ტექსტი, რომელიც ენის ფლობის  გარკვეულ დონეს არის მორგებული. როგორც ცნობილია, ავთენტურ მასალაზე მუშაობა ზრდის მოსწავლის მოტივაციას. თუმცა, იგივე მასალა შესაძლოა მოსწავლის დემოტივაციის გამომწვევიც გახდეს, თუ იმდენად რთულია, რომ მოსწავლე ვერ იგებს ან დიდ ნაწილს ვერ იგებს მასში. და მაინც, ავთენტურ მასალაზე მუშაობისას, ისევე როგორც სხვა დავალების  შერჩევის დროს, გასათვალისწინებელია მოსწავლის ინდივიდუალური თვისებები. ჩემი დაკვირვებით, მიუხედავად სირთულისა, ზოგიერთი მოსწავლე მაინც ავთენტურ მასალას ანიჭებს უპირატესობას მაშინაც კი, როცა იგი ძალზე რთული გასაგებია.  ავთენტური მოსასმენი დავალების გამარტივების მიზნით მოსწავლეს შეიძლება მივცეთ შემდეგი დავალებები:  ამოიცნოს, თუ რის შესახებაა ზოგადად მოსასმენი მასალა, ან ამოიცნოს რომელიმე კონკრეტული ინფორმაცია ან დახატოს დროის ხაზი, რომლითაც გამოხატავს მოსასმენ მასალაში გადმოცემული მოვლენების თანმიმდევრობას. ამ და მსგავსი ტიპის დავალებებს უწოდებენ ზოგადი გაგების დავალებებს (‘generic comprehension tasks’) და მათ მოსწავლეებს ხშირად აძლევენ ონლაინ საკითხავი მასალის დამუშავებისას.

შესაძლებელია, მასწავლებელმა და მოსწავლეებმა  პერიოდულად ერთად შეადგინონ მოსასმენი მასალის (ვთქვათ, ფილმების) სია, ან შეარჩიონ თემატიკა და გარკვეული დროის განმავლობაში მხოლოდ ამ თემის ირგვლივ უსმინონ მასალას. მაგალითად, ერთი კვირის განმავლობაში ყველა უსმენს წარმატებული ადამიანების ბიოგრაფიებს ან ვიდეომასალას წარმატების მიღწევის შესახებ. ამ მასალის გამოყენება შესაძლებელი იქნება საკლასო დისკუსიისთვის. ამ შემთხვევაში მოსმენითი საშინაო დავალება დისკუსიისთვის მოსამზადებელი ერთ-ერთი აქტივობა იქნება.

მოსმენითი  საშინაო დავალებების შესრულების დაწყებამდე მასწავლებელი მოსწავლეებს შეახსენებს მოსმენის სტრატეგიებს , რომელიც მათ დამოუკიდებლად მოსმენის პროცესში დასჭირდებათ. ამ სტრატეგიების მითითება საჭიროა, რომ მოსწავლეებმა ეფექტურად იმუშაონ და მოტივაცია არ დაეკარგოთ დავალების შესრულებისას. გარდა ამისა, სასურველია, დროდადრო წარმოთქმისა და ინტონაციის გავარჯიშება და მოსწავლეების ყურადღების მიქცევა წარმოთქმის იმ თავისებურებებზე, რაც გაბმულ მეტყველებას ახასიათებს ინგლისურში.

მასალის მოსმენასთან ერთად მოსწავლეს შესაძლებელია დავავალოთ მოსმენის დღიურის /ჟურნალის წარმოება, რომელშიც ჩაიწერება, თუ რას მოუსმინეს მოსწავლეებმა, მოსმენის თარიღი, მოსასმენი მასალის ხანგრძლივობა, მოკლე ჩანაწერი (ერთი ან ორი წინადადება), თუ რის შესახებაა მოსასმენი მასალა. შესაძლებელია, მოსწავლემ დაწეროს მოსასმენი მასალის რეზიუმე და რამდენიმე წინადადებით წერილობით გადმოსცეს შინაარსი. დღიურის წარმოების წესების შედგენა სასურველია მოსწავლისა და მასწავლებლის თანამშრომლობით. დღიური მასწავლებელს ეხმარება გადაავლოს თვალი თუ რას უსმენს მოსწავლეს და მისცეს შესაბამისი მითითებები.

მოსმენითი საშინაო დავალების შესრულებისას მოსწავლეს შესაძლოა დავავალოთ უშუალოდ მოსმენის პროცესში ჩანაწერების გაკეთება.  ეს დაეხმარება მას, გაიაზროს მოსმენილი, გადმოსცეს შინაარსი საკუთარი სიტყვებით, გამოთქვას აზრი მოსასმენი მასალის შესახებ და გასაგებად გადასცეს თანატოლს, თუ რას მოუსმინა.  შესაძლებელია, ჩანაწერების გაკეთების ფორმატი, ჩანაწერების ფურცელი მასწავლებელმა და მოსწავლემ ერთობლივად შეიმუშაონ ან უკვე გამზადებული შაბლონი ჩამოტვირთონ შესაბამისი ვებგვერდიდან.

შესაძლებელია, მოსასმენი დავალების გამოკითხვა მოხდეს გაკვეთილის დასაწყისში ან რომელიმე სხვა ეტაპზე წყვილებში აზრის გაზიარებით.  ერთმანეთისთვის აზრის გაზიარება შესაძლებელია გაგრძელდეს რამდენიმე წუთი. ამ დროს მოსწავლეები ერთმანეთს გაუზიარებენ, თუ რას მოუსმინეს, რის შესახებ იყო მოსასმენი მასლა და რეკომენდაციას აძლევენ თანაკლასელს, მოუსმინოს თუ არა ამ მასალას და  რატომ.

გარდა ამისა, შესაძლებელია მოსწავლეებმა ინდივიდუალურად რამდენიმე წუთი წერონ გაკვეთილის დასაწყისში (რამდენიმე წუთიანი წერის აქტივობა), თუ რა ახსოვთ მოსმენითი დავალებიდან და მასწავლებელს ჩააბარონ ნაწერები.

კიდევ ერთი დავალება, რაც მოსწავლეებმა მოსასმენ მასალაზე დაფუძნებით შეიძლება შეასრულონ, არის მოსწავლეების მიერ ამოცნობილი უჩვეულო წარმოთქმის და ინტონაციის ნიმუშების სიის შედგენა. ამ სიაში მოსწავლეები ჩაიწერენ და აღწერენ წარმოთქმის ყველა იმ თავისებურებას,  რომელიც თავად ამოიცნეს და რომელთაც ტექსტის გაგება გარკვეულწილად გაუძნელეს, ან, უბრალოდ, მათთვის სრულ სიახლეს და მოულოდნელობას წარმოადგენდა.

   დავალების გამოკითხვის კიდევ ერთი გზაა, როცა შემთხვევითობის პრინციპით გაძახებული ან მოხალისე მოსწავლე კლასის წინ გააკეთებს რამდენიმეწუთიან პრეზენტაციას მოსასმენი მასალის შესახებ. ამ პრეზენტაციაში, ისევე როგორც წყვილებში აზრების გაზიარებისას, მოკლე შინაარსის გადმოცემასთან ერთად მოსწავლე ისაუბრებს იმის შესახებ, თუ რატომ ურჩევს ან არ ურჩევს მეგობარს მოუსმინოს იმავე ჩანაწერს, მასალას.

იმისთვის, რომ კლასელებს ურჩიონ, მოუსმინონ თუ არა კონკრეტულ მასალას, მასალის შეფასების კრიტერიუმებს  მასწავლებელი და მოსწავლეები წინასწარ შეათანხმებენ. სავარაუდოდ, ასეთი კრიტერიუმები იქნება:

1. მასალა ჩემი დონის შესაფერისი იყო;
2. თანამედროვე ინგლისურია;
3. თემა საინტერესო იყო;
4. ახალნასწავლი ლექსიკური მასალის განმეორება შევძელი
5. და ა.შ.

  შედეგები. ყოველდღიური მოსმენითი დავალება აუმჯობესებს როგორც მოსმენის, ასევე საუბრის უნარ-ჩვევებსაც. მოსწავლეები სწავლობენ იმ  სტრატეგიებს, რომლებსაც მათ ცხოვრებაში პრაქტიკული დანიშნულება აქვთ. მოსწავლეებს უუმჯობესდებათ წარმოთქმა, ინტონაცია. ისინი იმეორებენ ნასწავლ ლექსიკურ ერთეულებს და ეცნობიან თანამედროვე ინგლისურს. ენობრივი უნარ-ჩვევების განვითარებასთან ერთად მოსწავლეები იძენენ ცოდნას მათთვის საინეტერესო საკითხების შესახებ. გარდა ამისა, დამოუკიდებლად მოსმენის შემთხვევაში მოსწავლეები  უფრო მეტ პასუხისმგებლობას გრძნობენ საკუთარ სწავლის მიმართ. მოსასმენი სამუშაოს ერთობლივად დაგეგმვა ხელს უწყობს  მასწავლებელისა და მოსწავლის თანამშრომლობის განვითარებას. მასწავლებელი მეტს იგებს მოსწავლის ინტერესებისა შესახებ. მოსასმენმა მასალამ შესაძლოა უბიძგოს მოსწავლეებს განახორციელონ პროექტი ან რაიმე სხვა მათთვის საინტერესო აქტივობა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა
2. Brown Douglas H., Teaching by Principles: An INgteractive Approach to Language Pedagogy, Second Edition, Longman, 2001
3. Harmer Jeremy, The Practice of English Language Teaching, Fourth Edition, Pearson Education Limited, 2007
4. Lindsay Cora with Knight Paul, Learning and Teaching English, Oxford University Press, 2006

ძილს არასდროს ვუჩივი, კარგად მძინავს. დღის განმავლობაში ისე ვიღლები, რომ „თვლემის“ , „მსუბუქი ძილის“ და „ზომიერად ღრმა ძილის“ ფაზებს მგონი საერთოდაც ვტოვებ და ძილს პირდაპირ „ღრმა ძილით“ ვიწყებ. სიზმრებიც აქედან იწყება. სიზმრის ქვეყანა „მსუბუქი ძილის“ ან „ზომიერად ღრმა ძილის“ ფაზაშია. „ღრმა ძილში“ კი სიზმრის იქეთაც კი შეიძლება წახვიდე და ათასი დაუჯერებელი რამ იხილო.

როგორც აღვნიშნე, სიზმრების ქვეყანა „მსუბუქი ძილიდან“ იწყება. ნელ-ნელა გიხმობს და გიმორჩილებს.

„შეღამდა, მე წაველ იქ, სადაც სიზმრები

წიგნებში დარდობენ დახუჭულ თვალებით,

ჰანგები დაქრიან, ვით ქარში ისრები

და სული ფითრდება ნათელის ცვალებით“.

(„სიზმრები“, გალაკტიონი)

შემდეგ ლექსში უკვე სიზმრის იქეთა ქვეყანაზეა საუბარი, თორემ მსგავს სიზმარს ჩვეულებრივ სასიზმრეთში ვერ ნახავ.

„ტახტზე იჯდა თამარ მეფე,

მომხიბლავი, ეშხიანი!..

მარცხნით უდგა თინათინი,

მარჯვნით – ნესტან-დარეჯანი…

შემოვიდა რუსთაველი,

ის სულმნათი და მგოსანი,

ხელში ეპყრა მოწიწებით

მისი „ვეფხისტყაოსანი…“

(„სიზმარი“, ა. წერეთელი)

ჰოდა, სიზმრის იქეთა ქვეყანაში მეც ვიმოგზაურე. დავდე თუ არა თავი ბალიშზე, მაშინვე დამეძინა. მართალია, ჩვენს ქვეყანაში ადამიანებმა არ იციან, რომ ღამის საათებში არ უნდა იხმაურონ და სხვა ადამიანების მოსვენებას პატივისცემით მოეპყრან, მაგრამ მსგავსი ანთროპოგენური ხმაურის მიუხედავად, მაინც დამეძინა და … ცოტა ხანში ერთ მინდორში აღმოვჩნდი. ცაზე უზარმაზარი მთვარე გამოკიდებულიყო და იქაურობას ისე ანათებდა, უცბად იფიქრებდი, დღე არისო.

კაბის კალთაზე ვიღაცამ ჩამომქაჩა. ჯერ ყურადღება არ მივაქციე. მეგონა, ჩემი ფისო „კატუშა“ მეთამაშება-მეთქი. ეს ფისო ფაქტობრივად, ძალით შემომეკედლა. პირდაპირ გამომიცხადა, დღეიდან მე შენი ფისო ვარ და შენ ჩემი ადამიანიო. უარის თქმისთვის გასაქანიც არ მომცა და დღემდე ასე ვართ დამეგობრებული. ჰოდა, ვიფიქრე „კატუშა“ ცელქობს რაღაცას-მეთქი. მერე მივხდვი, რომ „კატო“ კი არა, ქაღალდის ერთჯერადი ჭიქა გახლდათ. პაწაწინა ხელებით კაბის კალთაზე მებღაუჭებოდა და წრიპინა ხმით რაღაცას მეძახდა. დავიხარე, რომ კარგად გამეგო, რა უნდოდა.

• ჩემთან ერთად წამოდი, საიდუმლო ბარათები გვაქვს შენთვის, – მითხრა ჭიქამ.

უნებურად ლექსი გამახსენდა.

„საიდუმლო ბარათო!

გითხრეს: „ექმენ მარადო

სიხარულის მიმნიჭედ

და სევდისა ფარადო“

(„საიდუმლო ბარათი“, ა. წერეთელი)

• წამოდი რა, – არ ისვენებდა ჭიქა.

აღმართზე ავედით თუ არა, მარჯვნივ გავუხვიეთ და ერთ პატარა ქოხში შევედით. ქოხი გარედან ჩანდა პატარა, თორემ შიგნით უზარმაზარი აღმოჩნდა.

• ვაშააა, მოვიდნენ! დაიძახეს გარშემო.

სიზმარს რა ვუთხარი, თორემ რეალურ დროში ჭიქას რაღაც ქოხში, ხომ არ გავყვებოდი. თუ მაინც გავყვებოდი, ყიჟინაზე, მოვიდნენო, ხომ გული შემიქანდებოდა. ახლა კი, სიზმარში არც შემშინებია და არც გამკვირვებია, უფრო ცნობისმოყვარეობა მომეძალა და გარშემო მიმოვიხედე. ერთჯერადი ქაღალდის ჭიქები, ჩაის ერთჯერადი პაკეტები, პლასტმასის ბოთლები და კიდევ რა აღარ, ცნობისმოყვარედ მიყურებდნენ და წრიპინებდნენ:

• ადამიანო, შენთვის საიდუმლო ბარათი გვაქვსო.

იქვე ჩამოვჯექი და გისმენთ-მეთქი, ამის თქმაღა მოვახერხე.

ბარათის კითხვა ქაღალდის ერთჯერადმა ჭიქამ დაიწყო.

• ადამიანო, მე ერთჯერადი ჭიქა ვარ. თქვენმა მოდგმამ ჩემი თავი იმისთვის გამოიგონა, რომ სითხე დავიტიო და თქვენ ნელ-ნელა სიამოვნებით მიირთვათ. ქაღალდისგან ვარ დამზადებული. თუმცა, ჩემს უმეტეს და-ძმებს და ნათესავებს შიგნიდან პოლისტიროლის (PS) თხელი აფსკი გვაქვს გადაკრული. ის ჩვენთან მთელი ცხოვრება რჩება. ამ აფსკის გამო მეორად ქაღალდად ვეღარ გადაგვამუშავებენ და ამის გამო ვდარდობ ხოლმე.

შემდეგ ცხოვრებაში რვეული რომ ვყოფილიყავი, ხომ კარგი იქნებოდა. არადა, ადრე ხე ვიყავი, მზის ამოსვლას და ჩასვლას ვუყურებდი. ახლა კი მიწაში ვიქნები, რადგან ხელახალ გადამუშავებას აღარ ვექვემდებარები. სულ საძაგელი აფსკის გამო.

თავზე ქუდი მახურავს. ისიც პოლისტიროლისგან არის. როდესაც ქაფქაფა ყავას ან ჩაის მასხამენ და ქუდსაც მახურავენ, ცხელი ორთქლისგან ქუდი არასასურველ ნივთიერებებს გამოყოფს… არავინ მისმენს.

• და მე? მე ვინმე მისმენს? – ოთახის შუა გულში ჩაის ერთჯერადი პაკეტი გადმოხტა.

ჩაის ერთჯერადი პაკეტი ვარ. მთლად ქაღალდისგან არ ვარ დამზადებული. პოლიპროპილენის ძაფები მაქვს დატანებული, მათი მეშვეობით ფორმას ვინარჩუნებ და ცხელ წყალში არ ვიშლები. ქაღალდი ჩემში 65%-ია. ფილტრის ქაღალდში შედის თერმოპლასტიკური ბოჭკო. თავად ქაღალდს კი ქლორით ათეთრებენ. მეორადად არ გადავმუშავდები.

ბრიტანელები დღეში 165 მილიონ ფინჯან ყავას სვამენ. მათი 90% ჩაის ერთჯერად პაკეტს იყენებს. წელიწადში მხოლოდ ჩემგან გარემოში 150 ტონა პოლიპროპილენი გროვდება. რა უცნაურები ხართ, გეზარებათ ჩაის დაყენება? დასაყენებელი ჩაი ხომ ეკოლოგიურად უფრო სუფთაა?

სხვათა შორის, 1904 წელს ვაჭარმა თომას სალივანმა ჩაისთვის აბრეშუმის პაკეტების გამოყენება დაიწყო. ნიუ-იორკში რესტორნებმა იდეა აიტაცეს და ასეთ პაკეტებს ხშირად ნახავდით. 1929 წელს კი ადოლფ რამბოლდის მარლის პაკეტები გამოჩნდა. თუმცა, ზოგიერთი პაკეტი საკვები ნაილონისგან და პოლიეთილ ტერეფტალატისგანაა დამზადებული. შიგნით ძველი ან გადამუშავებისგან მორჩენილი ჩაის მტვერი მაქვს. უმეტესად არომატიზატორებსაც შევიცავ. ჩაის ფოთლებს ხშირად არ რეცხავენ, ამიტომ შესაძლოა ეპიქლორჰიდრინპესტიციდიც დამრჩეს შიგნით. ადამიანის იმუნიტეტს ემტერება.

– მორჩი ახლა, – უხეშად გასწია ჩაის პაკეტი პლასტმასის ბოთლმა. ისე მკაცრად იქცეოდა, ვიფიქრე, მეც გარეთ გამიძახებს-მეთქი.

– მე პლასტმასის ბოთლი ვარ და არავის უყვარვარ. არადა, ლამაზი ვარ, გამჭვირვალე, მოსახერხებელი და არ ვიმტვრევი. პლასტმასის ბოთლებს 1947 წლიდან იყენებენ, თუმცა მასიურად წარმოება პოლიეთილენიდან 1960 წელს დაიწყეს. 1970 წელს კი პოლიეთილენტერეფტალატისგან (PET 01) განაგრძეს, სიცოცხლის ხანგრძლივობა 500 წელია.

პლანეტის დაბინძურების პრობლემა ბოთლების რაოდენობაშია.

ერთ წუთში ერთი მილიონი პლასტმასის ბოთლი იყიდება. ანუ, ყოველ წამს ადამიანები 20 000 ჩემნაირს ყიდულობენ. 2016 წელს გაიყიდა 480 მილიარდი ბოთლი, 2018 – კი 520 მილიარდი.

სახურავი პოლიეთილენის მაქვს. წესით, მე ბოთლისგან ცალკე უნდა ჩამაბარონ.

ერთხელ უნდა გამომიყენოთ და გადასამუშავებლად მიაბაროთ ჩემი თავი. ან, რაიმე მხატვრული მიზნებისთვის გამომიყენოთ. ადამიანები ან ნაგავზე მოგვისვრიან ან გვწვავენ. საწყენია…

თუ ღია წყლებში მოვხვდებით, იქ თევზებს და სხვა ცხოველებს დავაზიანებთ. არ გადაგვყაროთ წყალში!

• ახლა ჩემი რიგია, მეც მაცადეთ. ნათურა ვარ. მეგობრებიც მყავს, ჰალოგენის და დიოდური. ბევრ ელექტროენერგიას მოვიხმარ და ჩემი გამოყენების დროც ამ საუკუნეში ნელ-ნელა იწურება, ასე ვფიქრობ. იმ კუთხეს, რომ ანათებს, ჰალოგენის ნათურაა, მავნე მეტალები არ აქვს. იოდი აქვს. ორივენი ვცდილობთ, დიდხანს გემსახუროთ. თუმცა… ყველაფერს თავისი დრო აქვს.

ამ დროს საუბარში მესამე ნათურა ჩაერთო. მე ელექტროენერგიას ეკონომიურად მოვიხმარ, ფლუორესცენტური ნათურა ვარ. თუმცა, გარემოსთვის საფრთხეს წარმოვადგენ, რადგან ჩემს ლუმინოფორში მერკური (ვერცხლისწყალი) შედის. ჩემი გადაგდება არ შეიძლება, სპეციალურ პუნქტში უნდა ჩამაბაროთ (თუ არის თქვენს ქალაქში ასეთი).

კიდევ ერთი მეგობარი გვყავს, დიოდური ნათურა. ეკოლოგიურად ყველაზე სუფთად ვითვლები. თუმცა, ნაგავსაყრელზე გადაყრილი ჩემი ნაწილები, ეკოლოგიურ ბალანსს მაინც არღვევს.

ამასობაში ვიგრძენი, რომ „ღრმა ძილის“ ფაზა ჯერ „ზომიერად ღრმა ძილში“ გადამივიდა, შემდეგ კი „მსუბუქ“ ფაზაში. ამ ფაზიდან კი ხუთიოდე წუთიც არ იყო გასული, რომ თვალები გავახილე.

გავიღვიძე.

სანამ ბოლომდე გამოვფხიზლდებოდი, სიზმრისიქეთა ქვეყნის მეგობრები მომძახოდნენ, კიდევ გვაქვს საიდუმლო ბარათებიო. მგონი, „მსუბუქ“ ფაზაში გადასვლამდე, კვლავ დაბრუნებასაც დავპირდი. ვნახოთ…

ახლა კი, სანამ დეტალები მახსოვს, სასწრაფოდ მათი ნაამბობი უნდა ჩავიწერო, რომ თქვენ, პლანეტა დედამიწაზე დასახლებულ ადამიანებს გადმოგცეთ.

ყოველ დროსა და ვითარებაში ხელოვანი ფერის, მუსიკისა და სიტყვის იდუმალი თანაზიარობით, თავისუფალი ნებით ქმნის სამყაროს, რომლის ინტერპრეტაციას მსმენელს, მაყურებელსა თუ მკითხველს მიანდობს. თუმცა ხანდახან ხელოვანნი, მწერლები, მუსიკოსები, ფერმწერნი და სხვანი ისეთ წიგნებს წერენ, რომლებიც მკითხველს ხელოვნების ლაბირინთებში მიუძღვებიან და იმგვარ ცოდნასა თუ გამოცდილებას აზიარებენ, რომელიც სხვა გზითა და საშუალებით, იმავე ინტენსივობითა და სიღრმით, შეუძლებელია მოიპოვო. ერთი ასეთი წიგნია ვასილი კანდინსკის „სულიერების შესახებ ხელოვნებაში“ (თარგმნა ლევან ღამბაშიძემ). რუსეთი, გერმანია, საფრანგეთი – ეს ის ქვეყნებია, რომლებშიც სხვადასხვა დროს ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა ვასილი კანდინსკი, მეოცე საუკუნის გამორჩეული ხელოვანი, ავანგარდისტი, აბსტრაქციონისტული მხატვრობის ფუძემდებელი, ფერებისა და ფორმების გამოსახვის ექსპერიმენტატორი. მისი ნამუშევრები წარმოაჩენს ადამიანის სწრაფვას შემეცნებისკენ რაციონალური ხაზების, ფორმების, ფერებისა და ირაციონალური შეგრძნებების გზით. მისი თამამი ექსპერიმენტები ხელოვნებაში აოცებს მნახველს, რადგან სამყაროსეულ თუ ადამიანურ საიდუმლოებათა ამოცნობისკენ უბიძგებს. მისი აზრით, ხელოვანი ადამიანის სულს, „კლავიშებიან პიანინოს“, ფერისა და ფორმის საშუალებით ათრთოლებს და უცნაურის დანახვისთვის „აღვიძებს“. კანდინსკის ეს წიგნი მკითხველს ფერთა საიდუმლო მნიშვნელობებს აზიარებს და აბსტრაქციონისტული ხელოვნების ერთგვარად ჩაკეტილი სივრცეების გასაღებს აპოვნინებს.

სიტყვა, როგორც სიმბოლისტები მოიაზრებენ, არა მხოლოდ აზრის, არამედ ფერის, მუსიკის, პლასტიკისა და სურნელის გამომხატველიცაა. ამავე დროს, ფერები, მელოდიები თუ სურნელებიც თავიანთ ენაზე „ლაპარაკობენ“. ამ თვალსაზრისით, მხატვართა ნააზრევი საინტერესო და საგულისხმოა. ვასილი კანდინსკი ამ წიგნში წარმოაჩენს, როგორია სულიერი ცხოვრება და რა გზით ვლინდება ის ყოფასა თუ ხელოვნებაში. ამ წიგნის ზემოქმედება იმდენად ძლიერია, რომ ჩვენს ესეს პარაფრაზირების სახე მიეცა. მთავარი მიზანი კი ისაა, მკითხველს მისი წაკითხვის სურვილი გაუჩინოს. წიგნი 1910 წელს დაიწერა, მაგრამ დღესაც აქტუალურია, რადგან ხელოვნების ნამდვილ არსსა და დანიშნულებაზეა.

კანდინსკის აზრით, ხელოვნების ყველა ნიმუში თავისი დროის პირმშოა. თუმცა, თუ მომავლის პოტენციას არ შეიცავს, თუ მხოლოდ დროის შვილია და ვერასდროს გახდება მომავლის დედა, მაშინ იგი „კასტრირებული ხელოვნებაა“. ესე იგი, მხოლოდ ექო და სარკე კი არ არის, არამედ გამომაფხიზლებელი და წინასწარმეტყველური ძალაც აქვს. ავტორი მაიმუნურ მიმბაძველობად მიიჩნევს იმას, როდესაც ვინმე, მაგალითად, პლასტიკაში ბერძნული პრინციპების გამოყენებას ცდილობს. ამგვარად შექმნილი ფორმა უსულო იქნება და ისეთივე უსაზრისო, როგორიც მაიმუნის მიერ წიგნის ფურცლების გადაშლა.

კანდინსკი მოდერნისტული ხელოვნების მთავარ კონცეფციას წარმოაჩენს, როდესაც მიიჩნევს, რომ ადამიანური სული ხანგრძლივი მატერიალისტური პერიოდის შემდეგ გამოღვიძების პროცესშია. ცივილიზაციის განვითარებამ, ტექნიკურმა პროგრესმა ადამიანს, ერთი მხრივ, ხორციელი ცხოვრება გაუადვილა, მეორე მხრივ კი სულიერი ყოფა დაუმძიმა და დაუცარიელა. მას „აწუხებს“ სასოწარკვეთილება, ურწმუნოება და უმიზნობა. მატერიალისტურ შეხედულებებს კანდინსკი მიიჩნევს კოშმარად, რომელმაც სამყაროს სიცოცხლე ბოროტ და უაზრო თამაშად აქცია. სული თითქოს გაბზარულია და ძლივსღა ბჟუტავს გაწყვდიადებულ რეალობაში. ხელოვნების ნამუშევრები კი სულს გაუხეშებისაგან იცავენ. იგი სვამს კითხვას: რისი თქმა სურს ხელოვანს? – და პასუხად კომპოზიტორისა და მწერლის, შუმანისა და ტოლსტოის პასუხებს მოიხმობს. შუმანის აზრით, „ხელოვანის მიზანი ადამიანის გულის წიაღში შუქის გაგზავნაა“, ხოლო ტოლსტოი ფიქრობს, რომ მხატვარს ყველაფრის დახატვა შეუძლია. კანდინსკის ტოლსტოის პასუხი უფრო მოსწონს, რადგან, როგორც წიგნის წაკითხვისას ვრწმუნდებით, ხელოვანს სულის დახატვაც შეუძლია. „მშიერი სულები უკან მშიერი ბრუნდებიან“ – ასე აფორისტულად გამოთქვამს იმ განცდას, რომელიც მაშინ ეუფლება, როცა უყურებს საგამოფენო დარბაზებიდან თუ მუზეუმებიდან გამოსულ ბრბოს, რომელიც ხელოვნებისგან ვერაფერს იღებს, რადგან ვერაფერს უგებს.

კანდინსკის აზრით, სულიერი ცხოვრება (რომლის ნაწილია ხელოვნება) მიიწევს წინ და მაღლა. ეს გზა დაბრკოლებებითაა სავსე. ამ სახიფათო, მტანჯველ გზაზე ჩნდებიან გამორჩეულნი, რომელთაც „წინ და მაღლა მიაქვთ ქვებში გაჩხერილი კაცობრიობის ურემი“. ავტორი სულიერი ცხოვრების ზუსტ სქემატურ გამოსახულებად მიიჩნევს სამკუთხედს, რომელიც ქვემოდან ზემოთ მიიწევს. „ყველაზე მაღალ წერტილზე, წვერზე, ხშირად მხოლოდ ერთი ადამიანი დგას ხოლმე“. მისი არ ესმით და ამიტომ გიჟად ნათლავენ, როგორც თავის დროზე გალანძღეს ბეთჰოვენი. კანდინსკი განყოფილებებად წარმოიდგენს სამკუთხედს, რომლის ქვედა ნაწილები ფართოა. ყველა განყოფილებაში შეიძლება იყოს ხელოვანი და რაც უფრო ქვემოთაა, მით მეტი გამგები ეყოლება. ხოლო ის, ვისაც საკუთარი განყოფილების მიღმა ცქერა და ზემოთ სწრაფვა შეუძლია, კანდინსკისთვის კაცობრიობის სულიერი ცხოვრების მამოძრავებელია. იგი იმოწმებს სენკევიჩის გამონათქვამს, რომელმაც სულიერი ცხოვრება ცურვას შეადარა: ის, ვინც დაუღალავად არ შრომობს და და გამუდმებით არ ებრძვის ჩაძირვას, აუცილებლად ფსკერისკენ წავა. ასეთ ადამიანს ნიჭი წყევლად ექცევა. ამ ფრაზამ ქართველი სიმბოლისტის სანდრო ცირეკიძის აზრი გაგვახსენა, რომელიც წერდა, რომ „კულტურა კონუსით შენდება: მეტი მაღალი მეტი ვიწროა და მწვერვალებზე დგომა შეუძლიათ მარტო ერთეულებს… მწვერვალებმა იცის სიცივე მარტოობის.., მსმენელები მრავლადაა კონუსის დაბლა ფენებში. მსმენელები ჯოგად მიჰყვებიან ეპიგონებს უკვე მიღწეულ სიმაღლეზე. კონუსი წვრილდება და ვიწროვდება რკალი მკითხველების… ოსტატ გენიოსს სჭირდება მკითხველი გენიოსი, რომელიც მისი თანაბარი იქნება ხედვის და სმენის დაწვრილებით. პოეტს გენიოსს უნდა შეხვდეს მკითხველი გენიოსი, რომლის თვალები გაუძლებს ქვეყნის ახალი გვერდით დანახვას“ („პოეტი და მკითხველი“, 1922 წ.).

კანდინსკის აზრით, ხელოვანს ქვემოთ ექაჩება დაბალი მოთხოვნილებანი, ამიტომ ხშირად ცვივიან ზემოდან ქვემოთ. ამ დროს სულიერი სამყაროც ეცემა და „სამკუთხედი“ ქვავდება. ასეთ დროს მატერიალური საზრუნავები, ტექნიკური პროგრესი ყველაფერს შთანთქავს, „უფრო და უფრო ისადგურებს სულიერი ღამე“. ამ დროს ხელოვნება მხოლოდ მატერიალურ მიზნებს ემსახურება. ხელოვნებას თითქოს სული ეცლება. ძიება გარეგნული და წარმატებაზე ორიენტირებული ხდება. კანდნისკი ამას დაბრმავებად მიიჩნევს, თუმცა ფიქრობს, რომ სულიერი ცხოვრების სამკუთხედი ნელა და შეუჩნევლად, მაგრამ მაინც განაგრძობს მოძრაობას. აქ იგი აზრის სიცხადისა და თვალსაჩინოებისთვის ბიბლიურ მაგალითს მოიხმობს: „უხილავი მოსე ჩამოდის მთიდან, ხედავს ოქროს ხბოს გარშემო მოცეკვავე ხალხს, მაგრამ მაინც მოაქვს ადამიანებისთვის ახალი სიბრძნე“. ხელოვანს ესმის წინასწარმეტყველის ხმა და მიჰყვება მას. ის შეუქმნის გამოღვიძებულთ სულიერ საზრდოს. სამკუთხედის ზედა განყოფილებაში არიან თავისუფლად მოაზროვნენი, ფილოსოფოსები, მწერლები, მეცნიერები, მათ შორის – ნიცშესეული დაცარიელებული ცისა და მკვდარი ღმერთის მიღმა დარჩენილნი, მაგალითად, ვიხროვი, რომელმაც გამოაცხადა, რომ უამრავი გვამი გაკვეთა, მაგრამ სული ვერსად იპოვა, პოზიტივისტები, რომლებიც მხოლოდ იმას აღიარებენ, რაც იზომება და იწონება. მაგრამ აქ ქაოსი და დაბნეულობა იმძლავრებს, რადგან გუშინდელი სიბრძნე და აღმოჩენა ხვალ ახლით გადაილახება და უარიყოფება. ირყევა რელიგიის, მეცნიერებისა და მორალის საყრდენები, ამიტომ უფრო მეტად ჩნდება წყურვილი მატერიალურის მიღმა გახედვისა. სულიერი შემობრუნება უპირველესად ლიტერატურაში, მუსიკასა და ფერწერაში ხდება. კანდინსკი ასეთ მწერლად მეტერლინკს მიიჩნევს, რომელიც ზეგრძნობად სამყაროში შეუძღვა მკითხველს. მისი აზრით, თუ სიტყვას მრავალგზის გაიმეორებ, მნიშვნელობას დაკარგავს და წმინდა ჟღერადობად იქცევა, გაშიშვლდება. ეს ხმა ზეგრძნობადია და სულის შერხევა შეუძლია. ამგვარი სიტყვის შინაგანი მნიშვნელობის აღმოჩენით ხელოვანი სულთან საუბარს ახერხებს. კანდინსკის ასეთ მუსიკოსებად მიაჩნია ვაგნერი, რომლის მუსიკაც „სულიერად ასხივებს“, დებიუსი, რომელიც სულიერ სურათებს გადმოშლის. კანდინსკი მსჯელობს სულიერ მშვენიერებაზე, რომელიც გარეგან სილამაზეს დახარბებულ მზერას შეიძლება სიმახინჯედაც მოეჩვენოს. შეჩვეული მშვენიერების უარმყოფელად ის მიჩნევს არნოლდ შონბერგს, რომელმაც „აღმოაჩინა ახალი მშვენიერების ოქროს მაღარო“. შონბერგი თავისი მუსიკით წმინდა სულისმიერ განცდებს წარმოაჩენს, ამიტომ ეს მომავლის მუსიკაა. გამოჩნდნენ მხატვრებიც, რომლებიც გარეგანში შინაგანის მაძიებლები არიან, მაგალითად, სეზანი: „მას შეეძლო ჩაის ჭიქისგან სულიერი არსება შეექმნა“. მის ნატურმორტებში მკვდარი საგნები შინაგანად ცოცხლდებიან. ის საგნებს ადამიანებივით ეპყრობა, თავის ნახატებში ვაშლისა თუ ადამიანის, ფერისა და ფორმის გამოსახვის საშუალებით ის ღვთაებრივის გადმოცემას ცდილობს. ავტორი პიკასოსაც მოიხმობს, რომელმაც კუბისტურ ნახატებში მატერიალური ფორმები დაანაწევრა და მათი მოჩვენებითობა გამოსახა. კანდინსკი სოკრატესეულ საკუთარი თავის შეცნობას ხელოვნების მიზნად წარმოაჩენს, რომელსაც ახალი ხელოვნება მიჰყვება. ის მუსიკისგან იღებს შინაგანი სამყაროს გადმოცემის საშუალებებს. ყოველგვარი ექსპერიმენტი კი იმას ემსახურება, რომ „პირამიდის წვერი ზეცას მისწვდეს“. ადამიანი იზრდება, შეიმეცნებს და მის თვალში სამყარო ხიბლს კარგავს.

ავტორი ფერების ზემოქმედებაზე მსჯელობს და სხვადასხვა ფერის ძალას გამოკვეთს. იგი მუსიკასა და სურნელთან ფერის კავშირს წარმოაჩენს. ფერი სულზე პირდაპირ მოქმედებს. „ფერი კლავიშია, თვალი – ჩაქუჩი, სული კი – პიანინო მრავალი სიმით“. იგი ხელოვანის სამ მნიშვნელოვან უნარს უსვამს ხაზს: 1. ინდივიდუალურობას; 2. ეპოქის სულის წარმოჩენას; 3. ზოგადის გამოხატვას (ხელოვნების წმინდა და მუდმივი ელემენტისა, რომელიც ყველ ადამიანს, ხალხს, სივრცესა და დროს მსჭვალავს). ამიტომ არის ასეთი ცოცხალი ინდიელთა უძველეს ტაძარზე გამოსახული ელემენტი, რადგან სულიერებით არის გამსჭვალული. რაც უფრო გადაწონის ხელოვნებაში ეს ზოგადი, ესე იგი, სულიერი, მით უფრო დიდებულია ის და უკვდავი. თუმცა ხელოვნების ამგვარ ნიმუშთა გაგება თანამედროვეებს უფრო უძნელდებათ. მისი აზრით, ხელოვანი ბრმა და ყრუ უნდა იყოს დროის მოთხოვნების მიმართ. ის შინაგან სამყაროს უნდა ჩაუღრმავდეს და მიჰყვეს სულით ნაკარნახევ კანონებს.

კანდინსკის მსჯელობა აბსტრაქტული ხელოვნების სიღრმეებისკენ მიუძღვება მკითხველს. მისი აზრით, ფერის სითბო და სიცივე, ზოგადად, ყვითლისკენ ან ლურჯისკენ მიდრეკილებაა. თბილი მაყურებლისკენ მოძრაობს, ცივი კი შორდება. ავტორი ყურადღებას ამახვილებს ლურჯი ფერის ჩაღრმავებისაკენ მიდრეკილებაზე. „რაც უფრო მუქდება ლურჯი, მით უფრო მოუწოდებს ადამიანს უსასრულობისაკენ, აღვიძებს მასში სწრაფვას ამაღლებულისა და ზეგრძნობადისკენ. ეს არის ზეცის ფერი, როგორსაც სიტყვა „ზეცის“ ჟღერადობის გაგონებისას წარმოვიდგენთ. ბუნებრივად გვახსენდება ნიკოლოზ ბარათაშვილის გატაცება ლურჯი ფერით, მასში დანთქმის წყურვილი, რომელსაც ის ლექსში „ცისა ფერს“ ამჟღავნებს. ამ ფერს უწოდებს პოეტი „პირველად ქმნილ ფერს“, არაამქვეყნიურს, რომელსაც ეტრფის და ყველაფერს შესწირავს, სიცოცხლესაც კი. ლურჯი შავისკენ გადახრისას არაადამიანური სევდის ელფერს იღებს, ხოლო ნათლისკენ გადახრისას ადამიანს შორდება, გულგრილი და ინდიფერენტული ხდება. კანდინსკი ყურადღებას ამახვილებს მწვანეზე, რომელიც ყვითლისა და ლურჯის შერევით მიიღება. „აბსოლუტური მწვანე არის ყველაზე მშვიდი ფერი: იგი არსაითკენ არ მოძრაობს და სიხარულის, სევდის, გრძნობის არანაირი თანხმოვანება არ აქვს, იგი არაფერს მოითხოვს, არსაით გეძახის. მოძრაობის ეს მუდმივი არარსებობა დაღლილ ადამიანებზე კარგად მოქმედებს“, თუმცა გარკვეული ხნის შემდეგ მოსაწყენი ხდება. მისი აზრით, ყვითლად დახატული სულიერ სითბოს ასხივებს, ლურჯი გამაგრილებლად მოქმედებს, მწვანე პასიურია. კანდინსკი მწვანე ფერს თვითკმაყოფილ ბურჟუას ადარებს, თეთრს – შესაძლებლობებით სავსე დუმილს, არარას, დაბადებამდე არსებულს, ხოლო შავს აღიქვამს, როგორც ყოველგვარ შესაძლებლობას მოკლებულ არარას, უიმედო მარადიულ დუმილს. თეთრისა და შავის ნარევი, ნაცრისფერი, უხმო და უმოძრაოა. წითელი უზარმაზარი ძალის შთაბეჭდილებას ტოვებს. გვაგონებს ჩელოს ვნებიან დაბალი და მაღალი ტონების ელემენტებს. იისფერი გაგრილებული წითელია, ჩამქრალი, მოწყენილი. მისი აზრით, ფერთა ტონები, ისევე როგორც მუსიკისა, სულის უფრო დახვეწილ ვიბრაციას იწვევს, რომლის გადმოცემაც ენით შეუძლებელია.

კანდინსკი საუბრობს სულიერ ატმოსფეროზე, რომელსაც გამოხატული თუ გამოუხატავი ფიქრები, განცდები ქმნიან. ის სულიერ არსებებად მიიჩნევს სიძულვილს, ძალადობას და ამ რიგის მოვლენებს, რომლებსაც სიყვარული, სამართლიანობა მიკრობებივით ანადგურებენ და ჰაერს ასუფთავებენ.

ადამიანი დიდი სიამოვნებით არ მიდის სიღრმისკენ, იგი ზედაპირზე ყოფნას ამჯობინებს, რადგან ეს ნაკლებ გარჯას მოითხოვს. ხელოვნების ნიმუშმა არ უნდა აღძრას ადამიანის გარეგანი ინტერესები. სწორედ ეს არის დამახასიათებელი აბსტრაქტული ხელოვნებისთვის. ის საიდუმლოს შესაცნობად აღძრავს ადამიანს. ყოველგვარი ჟღერადობა და ფერადოვნება მშვენიერია, თუ იგი შინაგანი აუცილებლობიდან მომდინარეობს. მისი აზრით, ნამდვილი ხელოვნება სულს უშუალოდ მისთვის დამახასიათებელი ფორმით ესაუბრება. ხელოვანს უნდა ჰქონდეს სათქმელი, მას უნდა ახსოვდეს, რომ ცხოვრებაში კი არა, მხოლოდ ხელოვნებაშია თავისუფალი. მისი აზრით, ხელოვანი სხვებთან შედარებით სამმაგად პასუხისმგებელია: 1. მან ნაყოფიერად უნდა გამოიყენოს მისთვის ბოძებული ტალანტი; 2. მისი ქმედებები, აზრები ქმნიან სულიერ ატმოსფეროს (ან აბინძურებენ, ან წმენდენ მას); 3. მისი ქმედებები, აზრები, გრძნობები მისი ქმნილებების მასალაა. მისი ქმნილებებიც მონაწილეობენ სულიერი ატმოსფეროს შექმნაში. მისი აზრით, „მშვენიერია ის, რაც შინაგანი აუცილებლობიდან გამომდინარეობს. მშვენიერია ის, რაც შინაგანად მშვენიერია“. იგი ისევ მეტერლინკის გამონათქვამს მოიხმობს იმის თაობაზე, რომ სული ესწრაფვის მშვენიერებას. ნამდვილი ხელოვნება სულიერ სამყაროს განამტკიცებს. ამგვარად, კანდინსკი მკითხველს კიდევ ერთხელ არწმუნებს, რომ ფერი, მუსიკა და სიტყვა იდუმალ თანაზიარობაში სულის უკიდეგანო სივრცეებისკენ მიგვიძღვიან, რათა, როგორც ბარათაშვილი იტყვის, ადამიანმა შეძლოს ამაოების დაძლევა და, გალაკტიონის ლურჯა ცხენების დარად, მოიხილოს უხილავი სამყაროები. კანდინსკის ცნობილი ტილო „ლურჯი მხედარი“ კი თვითონ ავტორის და ყველა რჩეული ხელოვანის სიმბოლოა, დაუძლეველი სწრაფვით ბედისწერის საზღვრების გადალახვისკენ. ამ თვალსაზრისით, მრავალმხრივ საგულისხმოა რევაზ სირაძის წერილი „გალაკტიონის „ლურჯა ცხენები“ და კანდინსკის „ლურჯი მხედარი“ (ინტერტექსტუალური წაკითხვისთვის), რომელშიც შესანიშნავადაა წარმოჩენილი ამ ორ შედევრის ესთეტიკური ნათესაობა.

რაც დრო გადის, სულ უფრო ხშირად გვესმის ამ ქვეყნიდან წასული ადამიანების შესახებ: „აღიარებას ვერ მოესწრო“, „დაფასება არ ეღირსაო“. ეს სიტყვები უკვე ისეთი ბუნებრივი გახდა, რომ საგაზეთო ნეკროლოგი, თოქშოუ და ფეისბუკ სტატუსები ამის გარეშე ვერ წარმოგვიდგენია. დანამდვილებით არ ვიცი, ამას რა იწვევს – ცხოვრების დაჩქარებული რიტმი, სადაც ერთმანეთისთვის დრო არ გვრჩება თუ მიცვალებულებისადმი ჩვენი განსაკუთრებული დამოკიდებულება, მაგრამ ერთი რამ ცხადია: დღითიდღე იზრდება დაუფასებელი ადამიანების რიცხვი.

მაინც რას გულისხმობს ეს დაფასება? რა ისეთი მიუღწეველი რამ მწვერვალია, დიდ-პატარა რომ ვაწყდებით გაუთავებლად და წარუმატებლად, არაფერს ვიშურებთ – გულს, სულს, ხელ-ფეხს, ნერვებს, არც სხვებს ვზოგავთ და საკუთარი თავიც გადადებული გვაქვს, რომ ერთხელაც, როცა იქნება, ვეწიოთ როგორმე.

რას არ ვხარჯავთ ამისთვის – მატერიალურ სიკეთეს, ძალისხმევას, ჯანმრთელობას, ნებისყოფას, მაგრამ საკმარისია ეს, დაფასებული რომ გერქვას? თუ შენც იმავე ადამიანების რიცხვში იქნები, ვისზეც ახლობლები, მეგობრები თუ სულაც უცნობი ხალხი დანანებით იტყვის, აღიარებას ვერ მოესწრო, დაუფასებელი წავიდაო.

ბოლოს და ბოლოს, იქნებ გვითხრას ვინმემ, რა ღირს დაფასება?

ბობ დილანი თავის ავტობიოგრაფიულ წიგნში „ქრონიკები“ ერთ ამბავს იხსენებს. მაშინ, გასული საუკუნის 50-იან წლებში, მშობლიურ ქალაქ დულუთში უკრავდა თურმე. ვეტერანების ერთი მემორიალური შენობა ყოფილა, სადაც ყველა დიდი შოუ ეწყობოდა – ფერმერების შოუები, ჰოკეის თამაშები, საცირკო სანახაობები, კრივი, ქანთრისა და ვესტერნული დღესასწაულები. წელიწადში ერთხელ თუ ორჯერ კი საქვეყნოდ ცნობილ გორჯას ჯორჯს მთელი თავისი პერფორმერების დასი ჩამოჰყავდა ქალაქში: გოლიათი, ვამპირი, საჰაერო გიმნასტი, ძვლების მტვრეველი, კუდიანი, ჯუჯა მოჭიდავეები და კიდევ ვინ იცის ვინ აღარ.

ეს გორჯას ჯორჯი დღეს არავის გვეცნობა, თორემ მაშინ ეტყობა ძალზე დაფასებული ვინმე უნდა ყოფილიყო. „მე სახელდახელოდ აწყობილ სცენაზე ვუკრავდი, – გვიყვება ბობ დილანი, – შენობის ფოიეში, ჩემ ირგვლივ ხალხი საქმიანად მიდი-მოდიოდა, მაგრამ მე დიდად ყურადღებას არავინ მაქცევდა“.

ამ დროს, მოულოდნელად, კარი ხმაურით გაიღება და დარბაზში თვით გორჯას ჯორჯი შემოიჭრება გრიგალივით. კულისებიდან კი არ შემოსულა, პირდაპირ ფოიეში აღმოჩნდა, თურმე საოცრად შთამბეჭდავი სანახაობა იყო – ორმოც კაცს უდრიდა მთელი თავისი არაჩვეულებრივი სიდიადითა და სიცოცხლისუნარიანობით. მსახურებით, ქალებით გარშემორტყმულს საუცხოო, ბეწვით გაწყობილი მოსასხამი ეცვა და მისი გრძელი, ქერა კულულები თავისუფლად ეყარა მოსასხამზე.

ყველა მას შესცქერის, ხალხის თვალი და ყური მისკენაა მიპყრობილი. და უეცრად, გორჯას ჯორჯი სცენას რომ მიუახლოვდება, მუსიკის ხმაზე მოიხედავს. „ფეხი არ შეუნელებია, – იხსენებს ბობ დილანი, – წამით შემომხედა, თვალები კონტრაბანდული ვისკისგან უბრწყინავდა. თვალი ჩამიკრა და ისე მომესმა, თითქოს თქვა: „გამოგდის, ხო იცი“.

„გამოგდის, ხო იცი!“ – რამდენი რამ ჩანს ამ სიტყვებიდან: ძლიერი და დაფასებული ადამიანის ფსიქოლოგიური პორტრეტი, მისი დამოკიდებულება სხვის – ნიჭიერი, უნარიანი, მაგრამ ჯერ დაუფასებელი ხელოვანის მიმართ; ზოგადად გარემოც ხომ კარგად ჩანს – თუ როგორ შეიძლება შეცვალოს ყველაფერი ერთმა ადამიანურმა, თანაგრძნობით სავსე ფრაზამ.

„გამოგდის, ხო იცი!“ – ეს ზებუნებრივი სიტყვები წარმოსათქმელად თითქოს ადვილია, მაგრამ თუკი გულწრფელობა არ ჩაატანე, თევზის ძვალივით შეიძლება გაგეჩხიროს ყელში. დაგახრჩოს და გაგანადგუროს, ისევე როგორც სიყალბემდე მისული ხოტბა-დიდება აცამტვერებს ნამდვილ ნიჭს, ნიჭიერ ადამიანებს.

დაუფასებლობის, აუღიარებლობის მიზეზიც, შურის გარდა, სწორედ ეს მგონია – თავის დროზე წარმოთქმული არაფრისმომცემი სადღეგრძელოები, კრიტიკის მიუღებლობა და თვითირონიის ნაკლებობა. ტაში და ოვაციები, რომელსაც ხშირად არაფერი აქვს საერთო ადამიანის მხარდაჭერასა და წახალისებასთან.

„გამოგდის, ხო იცი!“ – დარწმუნებული ვარ, ბევრ ჩვენს მეგობარს, კოლეგას, თანამოქალაქეს სჭირდება დღეს ეს სიტყვები, გულწრფელი და შთამაგონებელი, ზომიერების განცდით თქმული. ისეთი – იუმორსაც რომ იტევს, ყურადღებას და თანაგრძნობასაც. ამიტომ იქნებ არ დავიზაროთ და სადაც მოვხვდებით, როცა მოგვიხერხდება, სხვა თუ არაფერი, გასამხნევებლად ეს მაინც ვუთხრათ ერთმანეთს:

„გამოგდის, ხო იცი!“

კარგი წიგნის წარდგენას შესაფერისი დრო და გარემოება სჭირდება. კარს მომდგარი წიგნის ფესტივალი და ზაფხულის არდადეგები კი ამ მხრივ მშვენიერი წინაპირობაა.

ამჯერად ჩემი რჩეული „სული-ჩიტია.“ ვეცდები, ისე გაგიზიაროთ მისი წაკითხვით მიღებული შთაბეჭდილებები, რომ თქვენი ინტერესი დავიმსახურო და ბიბლიოთეკა საინტერესო გამოცემით შეგივსოთ.

***

დღესდღეობით, ამერიკასა თუ ევროპაში მშობლიური ენისა და ლიტერატურის, დაწყებითი კლასის მასწავლებლები ხშირად წერენ წიგნებს ბავშვებისა და მოზარდებისთვის. მათგან ზოგიერთი (დანიელ პენაკის, მარია ფარის და სხვათა წიგნები) ქართულ ენაზეც არის ნათარგმნი და საკმაოდ პოპულარულია. დარწმუნებული ვარ, ჩვენს მასწავლებლებსაც უამრავი „დოკუმენტური“ მასალა ექნებათ დაგროვილ-ჩანიშნული და უფრო მეტად თუ  გააქტიურდებიან,  არაერთ საინტერესო ამბავს გააცოცხლებენ. მანამდე კი, თანამედროვე ბავშვების ინტერესებზე მორგებულ, ქართველი მასწავლებლის დაწერილ ერთ სქელტანიან წიგნს გირჩევთ – თამრ გეგეშიძის სადებიუტო რომანს „სული-ჩიტი.“

გამცემლობა ინტელექტმა „გაკვეთილების შემდეგ საკითხავის“ სერიით უკვე შწემოგვთავაზა „შენს წერილებს ლეიბის ქვეშ ვინახავ“ (წიგნი შვედი გოგონა სარა იუნგკრანცისა და ასტრიდ ლინდგრენის ოცდაათწლიან მიმოწერის შესახებ https://mastsavlebeli.ge/?p=17736). „სული-ჩიტი“ სწორედ ამ სერიის მეორე ტომია.

***

ვინ მოთვლის, რამდენ ნაწარმოებს ვუწოდეთ კარგი, მშვენიერი თუ არაჩვეულებრივი. ქებას ზოგი მეტად, ზოგიც ნაკლებად იმსახურებდა. მაგრამ რაც დრო გადის, ეპითეტები გამომხატველობას კარგავს და მათი შერჩევა რთულდება. ამიტომაც ჩავვარდი საგონებელში, „სული-ჩიტის“ კითხვაში ღამე რომ გავათენე… ძალიან მომინდა, ქართული ენისა და ბავშვის ფსიქოლოგიის ზედმიწევნით მცოდნე მასწავლებელზე შესაფერისი წერილი დამეწერა. მასწავლებელზე, რომელმაც ჩვენს შვილებზე, მოსწავლეებზე მოგვითხრო და ამისთვის უმარტივესი გზა აირჩია – თავისი ყოველდღიური ცხოვრება და საზრუნავი გაგვიზიარა.

მოზარდის ცოვრებაში რომ შევიჭყიტოთ, დღიურები საუკეთესო საშუალებაა – საბავშვო ლიტერატურაში აპრობირებული და წარმატებული მეთოდია. რაზე ფიქრობენ და ოცნებობენ, რას განიცდიან და აპირებენ, როგორ აღიქვამენ ადამიანებსა და მოვლენებს მოზარდები? – ამ მარადიულ კითხვებზე პასუხის გაცემა ყურადღებიან, დაკვირვებულ, მოსიყვარულე მასწავლებლებს თუ ხელეწიფებათ. მასწავლებლებს, გადაშლის გარეშე რომ  „კითხულობენ,“ წარმოიდგენენ და გადმოგვცენ მოსწავლეების ფარულ ჩანაწერებს.

***

„სული-ჩიტის“ დღიურების ავტორის, თორმეტი წლის ლუკას ჩანთაში ყოველთვის ქაოსია, ის დილით ადრე ადგომას ვერ იტანს, ჯეირანის მარკებს აგროვებს, თავის მეგობარ თიკოს ყველასათვის შეუმჩნევლად წერილებს უგზავნის, ერთი დასვენების განმავლობაში ორ ფენოვან ხაჭაპურს სანსლავს  და, მიუხედავად იმისა, რომ არ უყვარს, მაინც კარგ ნიშნებს იღებს ქართულ გრამატიკასა და მათემატიკაში. მას კითხვაც იტაცებს, თუმცა ლეგოს კონსტრუქტორით გართობა ან ეზოში ჩასვლა ურჩევნია, ექსკურსიაზე კი მარტო ბურთი და „ჩიპსები“ სჭირდება, თავი ბედნიერად რომ იგრძნოს.

ლუკა ზოგჯერ პატარა ბავშვივით იქცევა: თავისი პატარა ძამიკოს აჩემებულ თამაშებში („ბაღობანაში“ და „ზოოპარკობანაში“) გულმოდგინედ ჰყვება ან წარმოიდგენს, ვითომ მცურავია და გათენებამდე აღელვებული ზღვა უნდა გადაცუროს. ასეთ დროს მისი ცისფერი საბანი ყველაზე დიდი ტალღაა, ბალიში კი – მაშველი რგოლი. მეორე წუთში კი ფილოსოფიური დასკვნები გამოაქვს, მუდამ დაკავებულ მშობლებს აკრიტიკებს: „როცა ადამიანი დედაზე ან მამაზე ბრაზობს, საჩუქარი საქმეს ვერ უშველის;“ „მაინცდამაინც ახალი წელი უნდა იყოს, მშობლებს შვილებისთვის რომ ეცალოთ?“

რაც შეეხება გარეგნობას, ლუკას დედიკო თვლის, რომ მისი ვაჟი მაღალი და მსუქანი კი არა – „ზორბაა და ელეგანტური.“

***

თამარ გეგეშიძე თავის წიგნში პერსონაჟების მრავალფეროვან გალერეას გვთავაზობს: მარიკა მასწავლებელს, რომელიც რამეს თუ გადაწყვეტს, რაც უნდა უცნაურად მოგეჩვენოთ, მაინც შეასრულებს; ქალბატონ დრამერს, რომელსაც თუ რაიმე არ მოსწონს, ბეჭდიან ხელს მაგიდაზე რიტმულად აკაკუნებს; ისტორიის მასწავლებელს, ფანტაზიის დიდოსტატ თაზოს, რომლის გარეშეც ნებისმიერი ექსკურსია ხიბლს კარგავს. მასწავლებლებს ორიგინალურობით არც მოსწავლეები ჩამოუვარდებიან. ამაში თავადაც დარწმუნდებით, როდესაც გაიცნობთ ყველაზე სანდო ადამიან თიკოს, ხელი მუდამ აწეული რომ აქვს და მზად არის მასწავლებლის ნებისმიერ შეკითხვას უპასუხოს; ვატოს, ყველაფერს ძალიან სერიოზულად რომ უყურებს და თავში უცნაური იდეები მოსდის; თემოს და აჩის, რომელთა მერხის ქვეშ გამეფებული ქაოსის დასათვალიერებლად ერთი დღეა საჭირო; თეკლას, ყველა ნივთი სუფთად და ლამაზად რომ უწყვია სამსართულიან პენალში; ნინოს, ბიჭებზე კარგად რომ თამაშობს ჯეირანს; ახალ მოსწავლეს, გიორგი ღვინოს, ვიკინგივით გვერდებზე აპარსული, ღია ფერის თმითა და ხელზე ტყავის სამაჯურებით.

ახალი მოსწავლის გადმოსვლას ნებისმიერ კლასში მოჰყვება ცვლილებები, მით უმეტეს, თუ ის კარგად თამაშობს კალათბურთს, კიდევ უფრო უკეთ სწავლობს, კითხულობს დიდურ წიგნებს, გაღიმებისას კი ტუჩის ცალ კუთხეს სწევს და ისე ათვალიერებს დამხვდურებს, თითქოს ისინი გადავიდნენ მის კლასში. ცვლილებებზე ყველა თავისებურად რეაგირებს: გოგონები იპრანჭებიან, მის ყველაზე უაზრო ხუმრობებზეც კი იცინან, ბიჭები საზღვარგარეთ მოგზაურობის შესახებ ეკითხებიან, მასთან დაახლოებას ცდილობენ.

ლუკასა და გიორგი ღვინოს შორის წარმოქმნილი განხეთქილება, გაურკვევლობები და მასთან გამკლავების გზების ძიება პატარა მკითხველს საინტერესო თავგადასავალში ჩაითრევს და მეგობრობის, თანადგომის, ურთიერთაგეგიბის არსზე დააფიქრებს. იმასაც მიახვდედრებს, რომ სწორედ დაძაბულ ვითარებაში ირკვევა ვინ არიან „ჩვენი ცხოვრების ადამიანები“ და რა მნიშვნელოვანია კარგად იცნობდე მეგობარს. ლუკაც ხომ სწორედ ამ მიზნით იწყებს დღიურის წერას და თავიდანვე გვაფრთხილებს: ვინც კარგად არ მიცნობს, ერთი ჩვეულებრივი ბიჭი ვგონივარ, მაგრამ სინამდვილეში… “

„სინამდვილის“ გარკვევის პრეროგატივა მკითხველისთვის მიმინდვია, ისევე, როგორც სწორი ეპითეტების შერჩევა წიგნისა თუ ავტორის დასახასიათებლად. მხოლოდ იმას დავამატებ, რომ თამარ გეგეშიძეს თავისი პერსონაჟივით უყვარს ოცნებების ხატვა. ოცნებებიდან რეალობისკენ კი ისეთი ორიგინალური ლიტერატურული ხერხებით მივყავართ, ქართული საბავშვო ლიტერატურის ნებისმიერი გულშემატკივარს მოხიბლავს და იმედით აავსებს.

ამ ინტერვიუს ალბათ ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო ოთახში ვწერდით. ერთი შეხედვით, ჩვეულებრივი საკლასო ოთახი იყო, მაგრამ დაკვირვების გარეშეც მიხვდებოდით, რომ ამ სკოლის საუკეთესო თავგადასავლები სწორედ აქ იწყება, გრძელდება და, როგორც მოსწავლეები ამბობენ, არასდროს მთავრდება. ამ ყველაფრის ღერძი 2017 წლის ათი საუკეთესო მასწავლებლიდან ერთ-ერთი, ისტორიის მასწავლებელი ნინო აბულაძეა, თუმცა თვითონ თავს ამ პროცესის მხოლოდ მეორეხარისხოვან პერსონაჟად მიიჩნევს, მთავარი გმირები კი მისი მოსწავლეები არიან.

ეს ოთახი სკოლის კლუბია, ტიციან ტაბიძის სახელობის 43-ე საჯარო სკოლის მოსწავლეთა თავშეყრის ადგილი, სადაც ან გაკვეთილის 45 წუთში ვერმოსწრებული თემები გრძელდება, ან კლასგარეშე აქტივობები იმართება. კლუბის კედლები უკვე განხორციელებული და მიმდინარე პროექტების ვიზუალური მასალითაა სავსე. ათვალიერებ და ხვდები, რომ მათთვის არ არსებობს დახურული თემა: რასიზმი, თანასწორობა, თანამედროვე ტექნოლოგიები. და ეს ყველაფერი საქართველოს ისტორიის ამსახველი მასალის გვერდითაა, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ ამ ბავშვებს ქვეყნის წარსული ისევე აინტერესებთ, როგორც უახლესი ტექნოლოგიური მიღწევები.

არ არის იოლი, თანამედროვე ბავშვი საუკუნეების წინანდელი ამბებით ისე დააინტერესო, რომ არა მხოლოდ ისწავლოს, არამედ კვლევის სურვილიც გაუჩნდეს. ნინო აბულაძემ ეს შეძლო – მისი მოსწავლეები აქ არა მხოლოდ გაკვეთილების დასრულების შემდეგ, არამედ შაბათ-კვირასაც მოდიან, რათა გაკვეთილის ქრონომეტრაჟის მიღმა დარჩენილი ინტერესი დაიკმაყოფილონ.

მაგალითად, ჩაუტარებიათ სიმულაციური როლური თამაში არმაზის კერპის მსხვრევის თემაზე. მოსწავლეები ჟურნალისტებად გადაიქცნენ და საკითხის გასაშუქებლად მეოთხე საუკუნეში გადაინაცვლეს. გამოიკვლიეს მომხდარი, დააფიქსირეს თვითმხილველთა კომენტარები, იაზროვნეს კრიტიკულად და შედეგად მოამზადეს ვრცელი ჟურნალისტური გამოძიება, რომლის დასკვნასაც საბოლოოდ ტერორისტულ აქტამდე მივყავართ. მასწავლებელმა კი საუკეთესო შედეგი მიიღო: ამ თამაშისმაგვარი გაკვეთილის წყალობით მოსწავლეები არა მხოლოდ დაინტერესდნენ არმაზის თემით, არამედ სიღრმისეულადაც შეისწავლეს და ფანტაზიასაც ბოლომდე მისცეს გასაქანი.

ჰქონდათ კიდევ ერთი მსგავსი აქტივობა: თამარ მეფის ეპოქა ფეისბუკზე გააცოცხლეს. შექმნეს თავად თამარის, გიორგი რუსის, დავით სოსლანის, ყუთლუ არსლანის, აფრიდონისა და სხვათა პროფილები. თავად ნინო აბულაძე გიორგი მესამეს თამაშობდა. მან თამარი მხოლოდ შემოუშვა თამაშში, დანარჩენი კი მოსწავლეებს მიანდო.

ნინო აბულაძე არ მალავს, რომ მასწავლებლობის დასაწყისში ჩვეულებრივ ლექციური ტიპის გაკვეთილებს ატარებდა და არაფორმალურ სწავლებაზე არც ფიქრობდა. საერთოდ, მასწავლებლობასაც არ აპირებდა, ეთნოგრაფობასა და ქვეყნის შემოვლაზე ოცნებობდა. თუმცა 26 წლისამ სკოლაში დაიწყო მუშაობა და ყველაფერი შეიცვალა.

– მასწავლებელთა უმეტესობა სწორედ ამას უსვამს ხაზს – რომ პირველი დღე გადამწყვეტია. რას მოაქვს ეს განცდა? რა მაგია აქვს კლასში პირველად შესვლას?

– შედიხარ კლასში და 33 ბავშვის თვალები შემოგცქერის, რომლებიც ელოდებიან, რომ მათთვის რაღაც სასწაულს ჩაიდენ. მაშინვე მოქმედებაზე გადადიხარ. მაგრამ არ უნდა დაგავიწყდეს, რომ შენ წინ 33 ბავშვი კი არა, 33 ინდივიდი ზის, რომლებიც განსხვავებულ მიდგომას მოითხოვენ. ამიტომ ყველაფერი უნდა გააკეთო, რათა თითოეული მათგანი აიყოლიო. ვერაფერი შეედრება განცდას, როცა ასპროცენტიან შედეგს იღებ.

– ასეთი შედეგი ხშირია?

– ვცდილობ, ასე იყოს, მაგრამ თუ რომელიმე მოსწავლეს დაუინტერესებლობა შევატყვე, არ ვნებდები, ბოლომდე უნდა გავხსნა. ვერაფრით ვიგუებ განზე მდგომ მოსწავლეს, უნდა ვიცოდე, რომ გრძნობს გაკვეთილს, რომელსაც ესწრება და აქტივობის სურვილიც უჩნდება. ამიტომ გამუდმებით ვეძებ გამოსავალს. მაგალითად, ვიღაცას გაკვეთილის საჯაროდ მოყოლა არ შეუძლია, მაგრამ ხატავს, ამიტომ, ვთხოვ, მოსაყოლი მასალა ნახატით ამიწეროს. შედეგი ყოველთვის საინტერესოა – ნახატით გაცილებით მეტს გადმოსცემენ, ვიდრე დაფასთან გამოსვლისას მოყვებოდნენ. თანაც ნახატებში ცოდნასთან ერთად მათი ხასიათის ამოკითხვაც შეიძლება.

– განათლებით ეთნოგრაფი ხართ, მაგრამ სპეციალობით არ მუშაობთ. რამდენად ინაზღაურებთ დანაკლისს სკოლაში?

– სკოლაში მუშაობით ეთნოგრაფობაზე ოცნებაც ავიხდინე. ხუთი წლის განმავლობაში მოსწავლეებთან ერთად, მთელი საქართველო მოვიარე. მაშინ მეშვიდე კლასი მყავდა და საქართველოს ისტორიის შესწავლის პარალელურად ტრადიციების გაცნობაც შევთავაზე. ბავშვებიც და მშობლებიც სიხარულით დამთანხმდნენ. გადავწყვიტე, სადაც ჩავიდოდით, იქაური სკოლებიც მოგვენახულებინა და ადგილობრივი მოსწავლეები გაგვეცნო. ახალციხიდან დავიწყეთ, ჩავიწერეთ ტრადიციები, თქმულებები, მოვიარეთ ტაძრები და ბოლოს შეგროვებული ინფორმაცია სპეციალურად გაკეთებულ ვებგვერდზეც განვათავსეთ. შემდეგ ჩვიდმეტი დღე მთიან აჭარაში გავატარეთ, ვიყავით გურიაში, თუშეთში, კახეთში. გარდა იმისა, რომ ეს ჩემთვის საუკეთესო პრაქტიკა იყო, ბავშვებმა უკეთესად გაიცნეს ქვეყანა. მხოლოდ ასეთი საინტერესო აქტივობებით შეიძლება, თანამედროვე მოსწავლე წარსულით დააინტერესო და შეაყვარო კიდეც.

– დღეს, ფაქტობრივად, ყველაფერი ტექნოლოგიებზე დგას. როგორ იყენებთ მათ სასწავლო პროცესში?

– უპირველეს ყოვლისა, არასდროს ვკრძალავ ტელეფონებს. კლასში გვაქვს პლანშეტებიც. დაე, გამოიყენონ ისინი და მეტი ინფორმაცია მიიღონ. არცთუ იშვიათად გაკვეთილებიდან პირდაპირ ჩართვასაც ვაკეთებ. ზოგს ასეთი მიდგომა არ მოსწონს, მაგრამ მე როგორც მასწავლებელს ძალიან მზრდის. გარდა ამისა, ეს ჩემი მეთოდებისა და სასწავლო რესურსების სხვა მასწავლებლებისთვის გაზიარების საშუალებაა. მსგავსი მეთოდით ბევრი მუშაობს, მათ შორის – რეგიონების სკოლების მასწავლებლებიც, სადაც საკმაოდ ბევრი აქტიური პედაგოგია. მაგალითად, როდესაც ჩემს კლასში „მაინკრაფტით“ საქართველოს რეგიონების შექმნა დავიწყეთ, ვიცოდი, რომ სხვას უკვე ჰქონდა „ვეფხისტყაოსანის“ თემაზე ნამუშევარი.

– ამ საკულტო ვიდეოთამაშის სასწავლო რესურსად გამოყენების ამბავი არასდროს გამიგონია…

– „მაინკრაფტის“ შესახებ 2016 წელს ბუდაპეშტში, განათლების გლობალურ ფორუმზე გვიამბეს და იქვე აგვიხსნეს, როგორ გამოგვეყენებინა. ცხადია, ჩემმა მოსწავლეებმა მასზე ყველაფერი იცოდნენ და მაშინვე ვთხოვე, ჩემთვისაც ესწავლებინათ. ამის შემდეგ კი საქართველოს რეგიონების შექმნა დავიწყეთ. უკვე გაკეთებული გვაქვს შიდა ქართლი და კახეთი, ნაწილობრივ – თბილისიც. ეს არის საოცარი პროცესი და შესანიშნავი სასწავლო რესურსი, რომლის გამოყენება სხვა საგნებშიც შეიძლება.

ასევე წარმატებით ვიყენებ „მაიკროსოფტის“ OneNote-საც. ყველანაირი მსჯელობა და დისკუსია, რასაც გაკვეთილზე ვერ ვასწრებთ, იქ გადაგვაქვს და ერთობლივად განვიხილავთ. ასეთ დროს ბავშვები გრძნობენ, რომ მე არ ვარ მთავარი, რომ ისინი პროცესის სრულუფლებიანი მონაწილეები, აუცილებელი რგოლები არიან. ზოგჯერ ვთხოვ კიდეც, ცოტა ხნით თავად იქცნენ მასწავლებლად, მოამზადონ თემა, რესურსები და გაკვეთილი ჩაატარონ, მე კი მერხთან ვჯდები. ასეთ დროს, როგორც წესი, ჩემს ხასიათსა და მანერებს ამჟღავნებენ, რაც საკუთარი თავის გვერდიდან დანახვის საშუალებას მაძლევს. ყოველთვის ვცდილობ, ვაგრძნობინო, რომ ჩემი გაკვეთილების მთავარი გმირები სწორედ ისინი არიან, მე კი მეორეხარისხოვანი პერსონაჟი ვარ, რომელიც მხოლოდ მათთვის კომფორტული გარემოს შექმნაზე ზრუნავს.

– ერთ-ერთ ინტერვიუში ამბობთ კიდეც, რომ სკოლა მოსწავლეზე უნდა იყოს ორიენტირებული.

– მოსწავლე სკოლაში სიხარულით უნდა მოდიოდეს, მასწავლებელს კი არ ესმოდეს გაკვეთილის დასრულების მაუწყებელი ზარით გახარებული ბავშვების ჟრიამული. თავად ხშირად მესმის, როგორ წუხან ზარის დარეკვის გამო და მერწმუნეთ, ეს უდიდესი სიამოვნებაა. გამიგონია გადაჩურჩულებაც: „ახლა, ნახე, რაღაცას მოიფიქრებს, რაღაცას გვიმზადებს“. ეს ნიშნავს, რომ ჩემგან გამუდმებით ელიან სიახლეს და მეც ყველაფერს ვთავაზობ, რაც შემიძლია.

– მასწავლებლებს არა მხოლოდ სწავლება, არამედ აღზრდაც გევალებათ.

– ჩემი ყოფილი მოსწავლე ქეთი მურღულია ამჟამად ევროკავშირის წარმომადგენელია საქართველოში. რამდენიმე კვირის წინ ჩემს ახლანდელ მოსწავლეებს შეხვდა. ჩემთვის უდიდესი შეფასება იყო, როდესაც ქეთიმ მათ უთხრა, მახსოვს, ჩვენც ასეთი თავისუფლები ვიყავით გაკვეთილზე, შეგვეძლო აზრის გამოთქმა და ნებისმიერი თემის განხილვაო. საკითხის ახსნისას არასდროს ვიყენებ მტკიცებით ფორმას, მხოლოდ კითხვითს, რადგან პასუხის მოსმენა, პირველ რიგში, მოსწავლეებისგან მინდა. ვცდილობ, კრიტიკულად იაზროვნონ და იდეალად ქცეულ ცნობილ ადამიანებსაც მოუძებნონ ნაკლი, რათა მათი პიროვნების ნამდვილი არსი დაინახონ. ასე თვითკრიტიკულებიც ხდებიან, რაც ადამიანის აღზრდის პროცესში უმნიშვნელოვანესია.

– სკოლა „ჯეჯილში“ უმცროს კლასებს აწავლით, აქ კი უფროსებს. რამდენად განსხვავებულ მიდგომას იყენებთ მათთან ურთიერთობისას?

– ყველა ასაკის მოსწავლეს განსაკუთრებული მიდგომა სჭირდება, მასწავლებელს კი აუცილებლად უნდა შეეძლოს ლექსიკონის, ტერმინებისა და ახსნის მეთოდების ცვლა. მესამე კლასიდან მეცხრეში იმავე განწყობით ვერ შეხვალ. აქ არა მხოლოდ თემებია განსხვავებული, არამედ თავად ბავშვებიც: უფროსები სულ სხვანაირად აზროვნებენ და თავს თანატოლადაც გაგრძნობინებენ. მათ უკვე იციან, რომ ყველა აზრი მისაღებია, მაგრამ იციან ისიც, რომ აზრს მსჯელობა და არგუმენტებიც უნდა მოაყოლონ – მოსაზრება მსჯელობის გარეშე ცარიელი მოსაზრებაა. ისინი უფრო საზრიანები და სხარტები არიან, რაშიც მათ მედიაწიგნიერებაც ეხმარება, ეს კი ჩემს თაობას ძალიან აკლია.

– წლების განმავლობაში მიღებული გამოცდილების გათვალისწინებით, როგორ ფიქრობთ, რა არის თანამედროვე სკოლის მთავარი პრობლემა?

– სკოლას აუცილებლად სჭირდება ახალი კადრები, ახალგაზრდა მასწავლებლები. ჩემს ყოფილ მოსწავლეში, რომელიც დღეს უკვე სტუდენტია, ვხედავ ადამიანს, რომელიც ოდესმე შემცვლის და ეს ძალიან მახარებს. მას აუცილებლად დავუთმობ ადგილს, როგორც კი მივხვდები, რომ მასწავლებლობა აღარ შემიძლია, რომ ამოვწურე ჩემი შესაძლებლობები, რომ გაკვეთილის ჩატარებისას მოსწავლეების თვალებში ინტერესს ვეღარ ვხედავ. ამას ყველა მასწავლებელი უნდა აცნობიერებდეს და ცდილობდეს, მუდმივად ვითარდებოდეს, რადგან ოცი წლის წინანადელი მეთოდებით დღეს გაკვეთილის ჩატარება აღარ შეიძლება. თუ მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის უფსკრული გაჩნდა, ეს ნიშნავს, რომ უნდა წავიდეს და ადგილი სხვას დაუთმოს. თუმცა ანაზღაურების გაზრდის გარეშე ესეც შეუძლებელია. ახალგაზრდას სჭირდება ფინანსური მოტივაცია, რადგან კარგი კადრი ყოველთვის შეძლებს სხვა სფეროში დასაქმებას. თუ ისინი მოსწავლეობის პერიოდშივე დაინახავენ, რომ სკოლა არის ადგილი, სადაც შეიძლება სიხარულით მოდიოდნენ, გავა წლები და აქ აუცილებლად დაბრუნდებიან.

ყველა მასწავლებელი ცდილობს, მოსწავლეები კარგ მკითხველებად ჩამოაყალიბოს. დაამეგობროს წიგნებთან და მათ განუყოფელ ნაწილად აქციოს. წიგნთან პირველი ზიარება პატარაობიდანვე იწყება. ჯერ კიდევ მაშინ, როცა გაუცნობიერებლად ფურცლავს ლამაზად მოხატულ გვერდებს, რომელიც აჩუქეს, უყიდეს ან თუნდაც ისე უბრალოდ, თვითონ აღმოაჩინა თაროზე. ილუსტრირებული წიგნები პატარების ყურადღებას იქცევენ. ზოგიერთი წიგნის ფანტაზია სტანდარტული წიგნების ჩარჩოებს ცდება და თანამედროვე 3D ეფექტებს იძენს. ბევრჯერ მიფიქრია, ჩემს ბავშვობაში რომ ყოფილიყო ასეთი მრავალფეროვანი და ნაირ-ნაირი წიგნები, ამაზე მეტად მეყვარებოდა კითხვა ახლა როგორც მიყვარს თუ არაფერი შეიცვლებოდა-მეთქი.

მანამდე, სანამ წიგნს მხოლოდ დასათვალიერებლად კი არა, არამედ ხელში წასაკითხად აიღებს ბავშვი, ცოტა რთული გზა არის გასავლელი. ყველას მონდომებაში, ინტერესსა თუ უბრალოდ გემოვნებაში ვერ ჯდება კითხვა. ამიტომ, რა შეგვიძლია გავაკეთოთ მასწავლებლებმა, რომ დავაინტერესოთ წიგნებით ჩვენი მოსწავლეები?

• პირველ რიგში ისინი უნდა დავაინტერესოთ წიგნით;
• ვიყოთ მათთვის მაგალითი;
• წიგნი მოვარგოთ მათ ასაკობრივ ინტერესებს;
• თავიდან შევარჩიოთ თხელტანიანი წიგნები, რომ არ შეაშინოს ბავშვი გვერდების რაოდენობამ;
• განვიხილოთ მათთან ერთად წაკითხული;
• არ მოვაკლოთ შექება და წახალისება!

სანამ ჩემი მოსწავლეები კითხვას ისწავლიდნენ, მათ მე ვუკითხავდი სხვადასხვა მოთხრობასა თუ ზღაპარს. ვცდილობდი იმ ემოციით მიმეტანა მათთვის წიგნის შინაარსი, როგორც ავტორს ჰქონდა ჩაფიქრებული. ძალიან მნიშვნელოვანია, როგორი ემოციითა და ტონალობით უკითხავთ ბავშვებს. შემდეგ უკვე ხელნაკეთი წიგნებით გაგრძელდა ურთიერთობა. ბუნებისმეტყველების გაკვეთილზე ახსნილი თემის, ყვავილების შემდეგ. მოსწავლეებთან ერთად გაკვეთილზე ხელნაკეთი წიგნი დავამზადე, წიგნი ერთი თაბახის ფურცლისგან შედგებოდა, რომელიც ორ ნაწილად იყო გაყოფილი. ჰქონდა ყდა და შიგნით ორი გვერდი. ეს საკმარისი იყო იმ წარმოდგენის შესაქმნელად, თუ როგორ შეიძლება თავად გავხდეთ წიგნის ავტორები. თემიდან გამომდინარე ყველამ საყვარელი ყვავილი განათავსა  წიგნის ერთ გვერდზე, მეორე გვერდი კი მასზე ინფორმაციის დაწერას დაუთმო. ყველა მოსწავლე ჩართული იყო.ზოგიერთს ხატვა ეხალისებოდა, ზოგს წერა, ზოგს ყდის ილუსტრირება და ა.შ. დროთა განმავლობაში იხვეწებოდა ჩვენი წიგნები, უკვე ორი გვერდი არ გვაკმაყოფილებდა და რამდენიმე ფურცლიანი წიგნები იქმნებოდა მოსწავლეების ხელით. ისინი იყვნენ მწერლები, ავტორები, ილუსტრატორები და რედაქტორებიც. საშინაო დავალებად მიცემულ რომელიმე თემაზე შექმნილი წიგნების პრეზენტაცია და განხილვა კლასში ხდებოდა. ასე ნელ-ნელა მივედით წიგნის დათვალიერებიდან მის წაკითხვამდე.

მას შემდეგ, რაც მოსწავლეებს მაღალი ინტერესი ჰქონდათ წიგნის წაკითხვის, შევთავაზე, რომ კლასში აგვერჩია ერთი წიგნი, რომელსაც ყველა წავიკითხავდით. ავარჩიეთ ერთი პარასკევი დღე, სადაც წიგნის წაკითხული თავების განხილვა მოხდებოდა. ამ წამოწყებაში მოსწავლეები აქტიურად ჩაერთნენ. კითხულობდნენ სახლში, კითხულობდნენ სკოლაში თავისუფალ დროს. მათ ხელში ხშირად იდო გადაშლილი წიგნი, რომელსაც ინტერესით უყურებდნენ პატარა თვალები. ხშირად იცინოდნენ კითხვის პროცესში, განიხილავდნენ პერსონაჟებს, ადარებდნენ ერთმანეთსა და საკუთარ თავს.  წიგნის დასრულების შემდეგ  გვქონდა ვიქტორინა, რომელიც წიგნის შინაარსიდან გამომდინარე შეკითხვებისგან შედგებოდა. ყველა მოსწავლეს, ვინც წიგნს წაიკითხავდა ბოლომდე გადავცემდი სიგელს. ეს მოსწავლეებისათვის  დიდი მოტივაცია იყო.

წლის განმავლობაში ბევრი წიგნის წაკითხვა მოვახერხეთ. რაც მთავარია, გააზრებულად. კლასიდან კლასში კი მოსწავლეების დამოკიდებულება,  გემოვნება და ინტერესები წიგნისადმი იხვეწებოდა და ყალიბდებოდა. ასე გახდნენ ჩემი მოსწავლეები უბრალო დამთვალიერებლიდან – კარგი მკითხველები.