მოსწავლეთათვის ელექტრობის გაცნობა განსაკუთრებული გამოწვევაა მასწავლებლისთვის. მან უნდა შეამზადოს ისინი მისტიკურ და ამოუცნობ სამყაროში მოგზაურობისთვის, მეგზურობა და ფასილიტაცია გაუწიოს ამ რთულ და საინტერესო გზაზე.

ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით მოსწავლეები ძალებს მე-7 კლასში ეცნობიან, ხოლო ელექტრულ და მაგნიტურ ურთიერთქმედებას – მე-8 კლასში. მე-9 კლასში ეცნობიან გრავიტაციული მიზიდულობის ძალას. ამ დროს მათ აზროვნებაში მზადდება ნიადაგი ველების გასაცნობად. მე-10 კლასში მოსწავლეთა ცნობიერება უკვე მზადაა, შეიმეცნოს ველის კონცეფცია. მაგრამ მათ გონებაში ჯერ კიდევ მყარია აზრი, რომ მატერია არის ყველაფერი ის, რასაც ხედავენ. სინამდვილეში მატერიალურია ყველაფერი, რაც არსებობს სივრცეში და აქვს თვისებები.

– რატომ ცვივა საგნები ქვევით?

– ამას აკეთებს ველი, დედამიწის გრავიტაციული ველი, რომლის მეშვეობითაც დედამიწა მოქმედებს სხეულებზე. ველი მატერიის ერთ-ერთი ფორმაა.

შეიძლება ზოგიერთმა მოსწავლემ გამოთქვას მოსაზრება, რომ ეს „არაფერია“.

– თუ არაფერია, რატომ არსებობს კანონზომიერება, რომელიც არასდროს ირღვევა? ეს კანონზომიერება რომ არ იყოს, ჩვენ დედამიწაზე სიარულს ვერ შევძლებდით.

ამ მსჯელობის შემდეგ მოსწავლე ალბათ უკვე მიხვდება, რომ ველი მატერიალურია.

უფრო რთულია მოსწავლეებისთვის ელექტრული ველის ახსნა. ეს მართლაც მისტიკური სამყაროა. ველაპარაკებით ელექტრონზე, რომელიც არავის თვალით არ უნახავს.  ველზე, რომელსაც არც ფერი აქვს, არც გემო, არც ხილულია.

მოსწავლე  ყველაზე კარგად აღიქვამს მხოლოდ იმას, რასაც ნივთიერი სახე აქვს. იგი ყოველდღიურად უყურებს დედამიწის გრავიტაციულ ველში სხეულების ქვევით ვარდნას. ხოლო ელექტრულ ველს გრავიტაციულისგან განსხვავებით უცნაური თვისება აქვს: ზოგიერთი სხეული მიიზიდოს, ზოგიერთი კი განიზიდოს. რა გავაკეთოთ იმისთვის, რომ მოსწავლემ ამ სამყაროს გასაღები მოუძებნოს?

პირველ რიგში, აუცილებელია მოტივაციის აღძვრა, რაც  ცხოვრებისეული მაგალითების  მოყვანით შეიძლება. მაგალითად, დავსვათ კითხვა, რომელიც მოსწავლეს ინტერესს აღუძრავს.  ელექტრული მუხტის შესწავლისას დევიდ ჰოლიდეის, რობერტ რეზნიკისა და ჯერლი უოლკერის ფიზიკის საფუძვლებში, რომელიც ამერიკის ფიზიკოსთა საზოგადოებამ  2002 წელს მე-20 საუკუნის გამორჩეულ სახელმძღვანელოდ დაასახელა,  ბევრი სახალისო პრაქტიკის მაგალითია მოყვანილი. ნახატზე გამოსახული  ქალი სეკვოიას ნაციონალური პარკის გადასახედ მოედანზე იდგა, როდესაც მის თავზე საავდრო ღრუბელი ჩამოწვა.

• რა დაემართა მას?

შევპირდეთ, რომ თეორიის შესწავლის შემდეგ ამ კითხვას გაეცემა პასუხი.

მოსწავლის გონებაში დამკვიდრებული აზრობრივი სქემები რომ ავამუშაოთ, საჭიროა  უცნობი დავუკავშიროთ ნაცნობს. ვახსენოთ, რომ ბუნება ერთიანია. არსებობს ანალოგიები, რომელთა საშუალებითაც მოსწავლე ადვილად დააკავშირებს მათ. მაგალითად, ერთმანეთს შევადაროთ გრავიტაციული და ელექტრული ველი. კარგი იქნება ვენის დიაგრამების გამოყენებით მსგავსებებისა და განსხვავებების ჩვენება. პროპორციულობის კოეფიციენტების შედარებით მოსწავლე პირველ აღმოჩენას გააკეთებს: გრავიტაციული მიზიდულობის ძალა ძალიან სუსტია ელექტრულთან შედარებით.

• ნუთუ ძალა, რომელიც დედამიწას მზის გარშემო ამოძრავებს, ასეთი სუსტია?

ამ კითხვაზე საპასუხოდ შესთავაზეთ მოსწავლეს, ხელით ასწიოს კალამი და უთხარით, რომ ამ კალამს ერთი მხრიდან მთელი დედამიწა ეწევა, მეორე მხრიდან კი – მოსწავლე.

– ვინ აჯობა? – იგი გახარებული გიპასუხებთ, რომ თვითონ.

– აბა ვინ გამოიცნობს მეორე განსხვავებას? – ვიღაცას მაინც გაახსენდება გარემოს  დიელექტრიკული შეღწევადობა. აღმოჩნდება, რომ ელექტრული ველი ვაკუუმში მაქსიმალურია, გრავიტაციულისთვის კი გარემოს მნიშვნელობა არ აქვს.

მესამე განსხვავების დასაფიქსირებლად შევთავაზოთ თამაში: წარმოიდგინონ ვირტუალური სამყარო, სადაც მხოლოდ „დედამიწა“, წრეები, სამკუთხედები და ოთხკუთხედებია. ამ „დედამიწას“ საოცარი უნარი აქვს: მიიზიდოს სამკუთხედები და განიზიდოს ოთხკუთხედები. ხოლო წრეებზე არ იმოქმედოს. მოსწავლე მაშინვე მიხვდება, რომ სამკუთხედები დადებითად დამუხტული ნაწილაკებია, ოთხკუთხედები – უარყოფითად, ხოლო წრეები – ნეიტრალურია. ასეთი „დედამიწა“ უარყოფითად არის დამუხტული. განსაკუთრებით ნიჭიერ მოსწავლეებს გაუჩნდებათ კითხვა:

– მაინც რატომ ჰგავს ეს ორი ძალა ერთმანეთს? – თქვენ შეგიძლიათ უპასუხოთ,

– თუ ორ ძალიან მსგავს ადამიანს ხედავთ, იფიქრებთ თუ არა, რომ მათ საერთო წინაპარი ჰყავდა?

ამ საკითხზე უმჯობესია თვითონ მოსწავლემ მოიძიოს ინფორმაცია. თუმცა, ისიც გასათვალისწინებელია, რომ მეცნიერებას ჯერ ყველა კითხვაზე პასუხი არ გაუცია. ფიზიკა ელოდება მომავალ ნიუტონებს და აინშტაინებს, იქნებ ისინი ჩვენი მოსწავლეები არიან, ინტერესით რომ უბრწყინავთ თვალები.

მოსწავლეებს კარგად უნდა გავათავისებინოთ ბუნების ფუნდამენტური კანონები. ვკითხოთ, სად უფრო დაცულად გრძნობენ თავს, ქვემოთ თუ რაიმე სიმაღლეზე, მაგალითად, ხეზე? ასევე სხეულები „თავს კარგად გრძნობენ“ რაც შეიძლება დაბლა, ენერგიის მინიმუმის პირობებში. ამას ძალდაუტანებლად აკეთებს ველი. ანუ ველი თუ ასრულებს დადებით მუშაობას, სხეულთა სისტემის პოტენციური ენერგია კლებულობს. პოტენციური ენერგიის დანაკლისი კინეტიკურში და სითბოში გადადის. ამ სამყაროში არაფერი არ იკარგება, უბრალოდ, ფორმას იცვლის. რაც შეეხება ენერგიის გარდაქმნას ელექტრულ ველში, მოვიშველიოთ ჩვენი თამაში – „ვირტუალური სამყარო“.

– სამკუთხედი მოდის „დედამიწისკენ“. როგორ მუშაობას ასრულებს „ვირტუალური“ ველი? – დადებითს, რადგან მას ეს უნდა.

– ზევით რომ მიდიოდეს? – ვიღაც იტყვის, რომ ეს შეუძლებელია, „დედამიწა“ ხომ სამკუთხედებს იზიდავს? – მასწავლებელი მოსწავლეს სთხოვს, ასწიოს კალამი. კალამს ხომ შეუძლია ზევით წასვლა? ეს გრავიტაციულ ველს არ უნდოდა, მაგრამ ხომ მოვახერხეთ?

– რა მუშაობას ასრულებს ამ პროცესში დედამიწის გრავიტაციული ველი? – უარყოფითს.

– მაშინ რა მოუვა სამკუთხედის პოტენციურ ენერგიას, როცა „დედამიწიდან“ ზევით ავწევთ? – გაიზრდება.

– ოთხკუთხედის პოტენციურ ენერგიას, როცა იგი ზევით მიდის? – შემცირდება, რადგან ის ხდება, რაც ველს უნდა.

მაშასადამე, დადებითი მუხტი თუ მიდის დაძაბულობის მიმართულებით, ან უარყოფითი მუხტი თუ მიდის დაძაბულობის საპირისპიროდ, ორივე შემთხვევაში მათი  ველთან ურთიერთქმედების პოტენციური ენერგია მცირდება. ასეთი აქტივობით მოსწავლეები უფრო კარგად იგებენ ელექტრული ველის არსს.

ელექტრული ველის მახასიათებელია დაძაბულობა, რომლის ანალოგი მექანიკაში არის თავისუფალი ვარდნის აჩქარება.

ელექტროდინამიკაშიც შეიძლება მოვძებნოთ მექანიკურის ანალოგიური სიდიდეები. მაგალითად, ომის კანონის ახსნისას შეიძლება გამოვიყენოთ ასეთი ანალოგია:

– როდის დაგორდება ბურთულა?

– როდესაც მას მოვათავსებთ დახრილ სიბრტყეზე. რაც უფრო დიდია სიმაღლეთა სხვაობა, მით დიდ სიჩქარეს შეიძენს ბურთულა დახრილი სიბრტყის ფუძესთან.

ანალოგიურად, თუ ორ წერტილს ტოლი პოტენციალები აქვთ, დენი არ გაივლის. რაც დიდია პოტენციალთა სხვაობა, მით დიდია დენის ძალა. ახლა ვილაპარაკოთ წინააღმდეგობაზე. შევადაროთ  გლუვი და არაგლუვი დახრილი სიბრტყეების ფუძესთან ბურთულის სიჩქარეები. რაც მეტია ხახუნი, მით ნაკლებია სიჩქარე. ასევე, რაც მეტია წინაღობა, მით ნაკლებია დენის ძალა.

ელექტრული დენის დინება შეიძლება შევადაროთ წყლის დინებას მდინარეში.

– სად უფრო ადვილად გადის წყალი, გრძელ, ვიწრო მილში თუ განიერსა და ფართოში?

ამ მოსწავლე ხვდება, რაზე შეიძლება იყოს დამოკიდებული გამტარის წინაღობა.

საინტერესოა, რა ანალოგია შეიძლება მოვიყვანოთ დენის წყაროს მოქმედების პრინციპის ასახსნელად. მე ჩემს გამოცდილებას გაგანდობთ. მოსწავლეებს ვეკითხები, უნახავთ თუ არა დეკორატიული ჩანჩქერი, საიდანაც წყალი სულ მოედინება. ვეკითხები,“საიდან მოდის წყალი?“ ისინი მპასუხობენ, რომ წყალი ცირკულირებს. ერთიანი მსჯელობით მივდივართ დასკვნამდე, რომ წყალი ზევით ადის გარე ძალის დახმარებით, ხოლო ქვემოთ ჩამოდის დედამიწის გრავიტაციული ველის საშუალებით. ანუ, წყალი რაღაც გარე ძალით  აგვყავს ზემოთ, ვანიჭებთ მას პოტენციურ ენერგიას, ხოლო ამის მერე ველი თვითონ ასრულებს მუშაობას. იგივე ხდება წრედში. დენის წყაროში გარე ძალები ასრულებენ მუშაობას, ხოლო ამ ენერგიას ველი ხარჯავს გამტარებში გავლისას, როგორც პატარა ჩანჩქერებზე  წყლის ჩამოვარდნისას. აქ ენერგიის მუდმივობაც ჩანს: თუ  გვინდა წყალი სულ ცირკულირებდეს, მას სულ უნდა ვაწვდიდეთ ენერგიას, მისი ზევით აზიდვის სახით. თუ გვინდა, რომ დენი სულ ცირკულირებდეს, მუდმივად  უნდა შევინარჩუნოთ პოტენციალთა სხვაობა. ზუსტად ამას აკეთებს დენის წყარო.

დაბოლოს, უნდა მივუბრუნდეთ ადრე დასმულ შეკითხვას, და ვთხოვოთ მოსწავლეებს, არსებული ცოდნის საფუძველზე გასცენ  პასუხი კითხვაზე:

– რა დაემართა სურათზე გამოსახულ ქალს?

– მისი სხეულის გამტარობის ელექტრონების ნაწილი ღრუბლის უარყოფითი მუხტის გავლენით მიწაზე გადავიდა და ქალი დადებითად დაიმუხტა. დადებითად დამუხტულმა თმის ღერებმა ერთმანეთი განიზიდეს.

ამგვარად, ასეთი აქტივობები  ააქტიურებს მოსწავლის შემეცნებას. ანალოგიები მუშაობენ როგორც აზრობრივი სქემები, რის საშუალებითაც ხორციელდება გაგების აქტები. მასწავლებელი სწავლის პროცესში ფასილიტატორია. იგი ამზადებს მოსწავლეს, შეიმეცნოს ახალი, მისტიური სამყარო, რომელიც უამრავ საინტერესო მოვლენას ახდის ფარდას. ამ გზით ცოდნა უფრო ორგანულად შემოდის მოსწავლის გონებაში და საჭირო დროს მისი გააქტიურება ადვილია.

ლიტერატურა:

1.Fundamentals of Physics, David Halliday, Robert Resnick, Jearl Walker

2. Силы в природе, В.Григорьев, Г.Мякишев

ეფექტური გაკვეთილი ყოველთვის უნდა იყოს  შედეგზე ორიენტირებული. დასახული მიზნის შესაბამისი შედეგის მისაღებად აუცილებელია საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლეების აქტიური ჩართვა. აქტიურობა არ უნდა გულისხმობდეს მოსწავლის ქაოსურ მოძრაობას, მისი ქმედება შესაბამისობაში უნდა მოდიოდეს სასწავლო მიზანთან. მოსწავლე აქტიური ვერ იქნება, თუ მას არ შევთავაზეთ მისი ასაკისა და ინტერესების შესაბამისი სავარჯიშოები. მოსწავლეებში ინტერესის გაღვივებისა და შენარჩუნების ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება გაკვეთილზე ინტერაქტიული სავარჯიშოების მიზნობრივი გამოყენებაა. ეს სავარჯიშოები განსაკუთრებით კარგია სწავლების დაწყებით საფეხურზე. თანამედროვე ტექნოლოგიები და ონლაინინსტრუმენტების ფართო სპექტრი საშუალებას იძლევა გაკვეთილი კიდევ უფრო საინტერესო, შედეგზე და მოსწავლეზე ორიენტირებული გავხადოთ.

გადავწყვიტე, მესამე კლასში ჩამეტარებინა ინტეგრირებული გაკვეთილი, რომელზეც გამოვიყენებდი ინტერაქტიულ სავარჯიშოებს. ინტეგრირებული საგნები იყო ქართული ენა და ბუნებისმეტყველება. სპეციალურად ამ გაკვეთილისათვის შევქმენი ინტერაქტიული სავარჯიშოები www.LearningApps.org-ის გამოყენებით. ციფრული რესურსების პორტალის დახმარებით შექმნილმა სავარჯიშოებმა დიდი ინტერესი და მოწონება გამოიწვია. თემის შერჩევისას გავითვალისწინე ის, რომ ქართულ ენაში ასახსნელი ლექსი უშუალო კავშირში იყო ბუნებისმეტყველების საკითხებთან. ჩავთვალე, რომ ბუნებისმეტყველებასთან საკითხების გახსენება ხელს შეუწყობდა ტექსტის გაგება-გააზრებას და მოსწავლეებს საგანთა შორის კავშირის დანახვაში დაეხმარებოდა. ამასთან, ინტერაქტიული სავარჯიშოების მოხერხებული გამოყენება გაკვეთილზე სასწავლო მიზნის მისაღწევად სიახლეა და კოლეგებისთვის გაზიარება დავაპირე. კომპიუტერმა საშუალება მომცა საგანთა შორის ინტეგრირება უფრო თვალსაჩინო გამეხადა.

გთავაზობთ  გაკვეთილის გეგმის ნიმუშს.

საგნები: ქართული ენა/ ბუნება

სწავლების საფეხური/კლასი: მე-3 კლასი

გაკვეთილის თემა: ქართული – ხალხური ლექსი ,,ცა და დედამიწა“

ბუნება – ,,მზე, დედამიწა, მთვარე “;

,,ბუნებრივი მოვლენები“ (განმტკიცება)

გაკვეთილის მიზანი:

მოსწავლეები შეძლებენ:

• ბუნებისმეტყველების საკითხების გახსენება-განმტკიცებას და ქართული  ენის გაკვეთილზე შესასწავლ საკითხთან დაკავშირებას;
• ტექსტის ხმამაღლა, პაუზისა და სასვენი ნიშნების დაცვით წაკითხვას, როლებად წაკითხვას და გაგება-გააზრებას;
• მზის და მთვარის მარტივ დახასიათებას; მათთვის ნაცნობი ბუნებრივი მოვლენების მარტივ აღწერა-დახასიათებას;
• ინტერაქტიული სავარჯიშოების შესრულებას და საგნობრივი ცოდნის ერთმანეთთან დაკავშირებას.

               ქართ. III. 2. მოსწავლეს შეუძლია ლიტერატურული ტექსტების მოსმენა, გაგება და მათი შინაარსის გადმოცემა. 

               ქართ. III. 4. მოსწავლე ფლობს კითხვის ტექნიკას.   

  ბუნ. III. 6. მოსწავლეს შეუძლია მზისა და მთვარის დახასიათება.

       ბუნ. III. 8.მოსწავლეს შეუძლია ბუნებრივი მოვლენების მრავალფეროვნების დახასიათება.

ე დღის

       გეგმის შედგენისას გათვალისწინებული იყო მიზანი და გაკვეთილის ბოლოს მისაღწევი შედეგები. უნდა აღინიშნოს, რომ მიზნის შესაბამისი შედეგიც მივიღე. მოსწავლეებმა გაიგეს და გაიაზრეს ტექსტი, ხმამაღლა წაიკითხეს ის, დაიცვეს პაუზა სასვენ ნიშნებთან, დაახასიათეს და აღწერეს მათთვის ნაცნობი ბუნებრივი მოვლენები, მარტივად დაახასიათეს მზე, მთვარე, შეასრულეს ინტერაქტიული სავარჯიშოები, საგნობრივი ცოდნა დააკავშირეს ერთმანეთთან.

გაკვეთილზე გამოყენებულმა ინტერაქტიულმა სავარჯიშოებმა ხელი შეუწყო მოსწავლეებში საგანთაშორისი კავშირის დანახვას და უფრო ეფექტური გახადა საგაკვეთილო პროცესი, ხელი შეუწყო სასწავლო მიზნის მიღწევას, გააადვილა გაგება-გააზრების პროცესი, მოსწავლეებს გაუღვივა ინტერესი, მიმზიდველი გახადა დავალებების შესრულების პროცესი. გაკვეთილმა აგრეთვე  ხელი შეუწყო თანამშრომლობისა და ურთიერთპატივისცემის უნარის, მრავალფეროვნების მიღებისა და შეგუების უნარის განვითარებას, მოსწავლეთა მაქსიმალურ და ხალისიან  ჩართვას სასწავლო პროცესში.

„ამას ხომ მეც ვაკეთებ? “ – ხშირად მსმენია კოლეგებისგან  მსგავსი ტიპის კომენტარი, როცა რაღაც ნაცნობ მეთოდსა თუ  აქტივობას აღმოაჩენენ. და, რა თქმა უნდა, არც ცდებიან. თუ დავაკვირდებით მარტივი მისახვედრია. უბრალოდ, რაც აქამდე არ ვიცოდით,  ყველაფერს თავისი სახელი დაერქვა, გვინდა თუ არ გვინდა, 21-ე საუკუნეა და თანამედროვეობას ფეხი უნდა ავუწყოთ. ვისაუბროთ და ვაკეთოთ ის, რაც ჩვენს მომავალ თაობას გამოადგება. რაც არ უნდა ვთქვათ, ვიქილიკოთ და ვიწუწუნოთ სქემის ავ-კარგიანობაზე, მისი არსებობის ერთ-ერთი დადებითი მხარე  სწორედ ის არის, რომ ჩვენ, მასწავლებლები, ყველა ერთსა და იმავე ენაზე აგვალაპარაკა. ჩვენთვის ნაცნობი გახდა ისეთი სიტყვები, როგორიცაა ტრანსფერი, გამჭოლი კომპეტენცია, კრიტიკული მეგობრის ინსტიტუტი, კვლევა, სემიოტიკა, ინტეგრირება და სხვა მრავალი. ამდენ უცხო სიტყვათა კორიანტელში ძნელია ყველაფერი გაიგო, გაიაზრო, მით უმეტეს – პრაქტიკას მოარგო. მაგრამ ვცდილობთ მაინც. ყველაფერი კი იქიდან იწყება,  რომ ჯერ  უცხო საგანმანათლებლო ტერმინის განმარტებას ეძებ, ცდილობ, შენებურად განმარტო და თუ მოგეწონა სასკოლო ცხოვრებაშიც გამოსცადო.

ჩემთვის ერთ-ერთი ასეთი ტერმინი იყო სემიოტიკა. ვერ ვიტყვი, რომ რაღაც ახალი აღმოვაჩინე, მაგრამ საგნების  სხვა კუთხით დანახვა კი ნამდვილად შემაძლებინა.

ეროვნულ სასწავლო გეგმაში ვკითხულობთ: „სემიოტიკური კომპეტენცია არის ვერბალური და არავერბალური (რუკის, დიაგრამის, სქემის, ნახატის, მელოდიისა და სხვ.) საშუალებით გადმოცემული ინფორმაციის გააზრებისა და ინტეპრეტირების, საკუთარი ნააზრევისა და განცდილის სხვადასხვა საშუალებით გადმოცემის უნარი; ინფორმაციის ნიშანთა ერთი სისტემიდან მეორეში გადატანის  (მაგ. სიტყვიერ ტექსტში ან მუსიკალურ ნაწარმოებში გადმოცემული აზრის ილუსტრაციით გამოხატვის, სიტყვიერი ტექსტისა და ნახატის ერთმანეთთან დაკავშირების, სიტყვიერად გადმოცემული ინფორმაციის დიაგრამის სახით წარმოდგენისა და ა.შ.) უნარი“. ვრწმუნდები, რომ პედაგოგმა მის განვითარებაზე ზრუნვა სწავლების საწყის ეტაპზევე უნდა დაიწყოს. თან ეცადოს, როგორ დაგეგმოს.

ძუძუმწოვრების თემა ეს-ესაა დავასრულეთ. მიღებული ცოდნის შეჯამება კი თვისობრივ და რაოდენობრივ მონაცემებზე დაყრდნობით მარტივად შესაძლებელია, თუ ბავშვები დიაგრამებზე და პიქტოგრამებზე იმუშავებენ. ამით ხომ მათ განუვითარდებათ კვლევა-ძიების უნარ-ჩვევები, სემიოტიკური კომპეტენცია, შეძლებენ საყვარელი შინაური ძუძუმწოვრის შესახებ ინფორმაციის შეგროვებას; მოცემული ინფორმაციის ცხრილში შეტანას, პიქტოგრამისა და დიაგრამის სახით წარმოდგენას, წაკითხვას. მონაცემთა ანალიზისთვის საჭირო კითხვებზე პასუხის გაცემასა და კითხვების მოფიქრებას. მეტიც, ამ ყველაფერს თუ ჰეტეროგენულ ჯგუფებში დავგეგმავთ, ხელს შევუწყობთ თანამშრომლობითი უნარ-ჩვევების განვითარებას.

გადავხედე მესამე კლასის მათემატიკის სტანდარტსა თუ მოთხოვნებს,  და…

აი ასე ვგეგმავ გაკვეთილს, მოვარგებ მიზნებს, დავწერ შესაბამის აქტივობებს. მგონია ერთი მორიგი, ჩვეულებრივი გაკვეთილია და აღმოვაჩენ, რომ თურმე სამოდელოა. მეტიც, თუ ერთს კიდევ გადავავლებ თვალს და ხელს შევავლებ, შევამჩნევ,  რომ სხვა საგანთანაც შეიძლება მისი ინტეგრირება. ყველაფერი მარტივად და თავისთავად ხდება. საბოლოოდ კი ისეთი გაკვეთილის გეგმა შემოგეწერინება, რომელიც ინტეგრირებულია, გამჭოლი კომპეტენციის განვითარებაზე მორგებული, საინტერესო და რუტინული გაკვეთილისგან განსხვავებულიც.

უცებ მოლოდინის რეჟიმი ავტომატურად გერთვება. წარმოიდგენ, როგორი ინტერესით შემოგცქერიან მოსწავლეები, როგორ ებმებიან მუშაობაში, როგორ გამოხატავენ  გაკვეთილის ბოლოს მოწონებას და სიამოვნებისგან გეღიმება. აქვე იმასაც აცნობიერებ, რომ რესურსის მომზადება ცოტა რთულია. მეტ დროს, შრომასა და ენერგიას მოითხოვს (და არა მარტო, ცოტა ფინანსურ დანახარჯსაც), მაგრამ არად აგდებ და საკუთარ თავს არწმუნებ: „თუ გინდა, რომ გაკვეთილი ვიზუალურად ეფექტური და მოსწავლისთვის მიმზიდველი იყოს, ეს უნდა გააკეთო, ისინი ხომ მესამეკლასელები არიან. ასაკობრივ თავისებურებათა გათვალისწინებით კი იცი, რაოდენ დიდი ძალა და შედეგი აქვს ამ ეტაპისთვის ვიზუალურ თვალსაჩინოებებს“. ამიტომ ვიწყებ რესურსზე მუშაობას. დაწყება რთულია, მერე ყველაფერი მარტივდება. სახელმძღვანელოსა და ინტერნეტ-რესურსის დახმარებით ინფორმაციას მარტივად მოვუყარე თავი და სამუშაო მასალა თვითშეფასების ცხრილებთან ერთად ხუთივე ჯგუფისთვის გავამზადე.

(რესურსი შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ ბმულზე https://drive.google.com/file/d/10_KXgRR0tO-TmlYaAn8lRwDL_sP_v7P9/view?usp=sharing)

გაკვეთილი დაიწყო. ყველაფერი იმაზე უკეთ განვითარდა, ვიდრე ველოდი. მთავარ კითხვაზე – როგორ გგონიათ, შესაძლებელია თუ არა ძუძუმწოვრების შესახებ ინფორმაციის მათემატიკურად დალაგება ან წარმოდგენა? – მოსწავლეთა პასუხი ზუსტი და კონკრეტული იყო: „დიახ, ჩვენ შეგვიძლია მათი კლასიფიცირება აგებულების, საარსებო გარემოსა და  კვების  მიხედვით“. მოდელირებისთვის  ვცდილობ, მოსწავლეებს დავუსვა შეკითხვა – როგორი ტიპის დავალებები (არითმეტიკული მაგალითები, განტოლებები, მარტივი ამოცანები, ლოგიკური ამოცანები, გეომეტრიული ამოცანები) მოგწონთ ყველაზე მეტად მათემატიკაში?. ბავშვები მპასუხობენ, მონაცემები შემაქვს ცხრილში რაოდენობრივად. მათ კი ვთავაზობ, შეარჩიონ სიმბოლო და მისი შესატყვისი რაოდენობა, რათა შევქმნათ პიქტოგრამა. რატომღაც სიმბოლოდ ვარსკვლავს ირჩევენ და მთავაზობენ ერთი ვარსკვლავი 2 მოსწავლეს ნიშნავდეს. თან იმასაც მკარნახობენ, სადაც კენტი რაოდენობაა, იქ ნახევარი ვარსკვლავი დავხატოთო. სვეტოვანი დიაგრამის თითოეული სვეტიც მარტივად აღმართეს საჩვენებლად. ანალიზიც გააკეთეს. აღმოჩნდა, რომ მოსწავლეებს გეომეტრიული ამოცანების ამოხსნა ყველაზე ნაკლებად მოსწონთ. ბოლო შეკითხვაზე – თუ რაში შეიძლებოდა მე, როგორც მასწავლებელს, დამხმარებოდა მსგავსი გამოკითხვა – ერთ-ერთმა მოსწავლემ მაშინვე აღნიშნა: „ალბათ იმაში, რომ თქვენ მერე სახლში გეომეტრიული სამუშაოები დაგეგმოთ და  ჩვენ გვამუშაოთო“. ეს იყო წუთი, როცა  გავიფიქრე – „ევრიკა“.

ამის შემდეგ მოსწავლეებს ვთხოვე ჯგუფებად გადანაწილებულიყვნენ. დავალებები შემდეგნაირად  მივეცი:

I ჯგუფი

II ჯგუფი

III ჯგუფი

IV ჯგუფი

V ჯგუფი

ვიდრე მუშაობას შეუდგებოდნენ, ვთხოვე, პირველი ჯგუფისთვის გაეწიათ დახმარება და ინსტრუქციის მიხედვით მათ გამოკითხვაში მიეღოთ მონაწილეობა. გამოკითხვა ჩაატარეს. ჯგუფის წევრები მონაცემებს ითვლიდნენ და ინიშნავდნენ. საბოლოოდ კი ყველა ჯგუფმა ერთსა და იმავე დროს დაიწყო მუშაობა. ამისთვის განკუთვნილი 15 წუთი საკმარისი აღმოჩნდა. იმუშავეს საინტერესოდ, აზარტულად, თუმცა თავდაჭერილად. წარდგენას ერთი პრეზენტატორი აკეთებდა. შეფასებები კი სხვადასხვაგვარი იყო. თავდაპირველად მე თანდართული რუბრიკის მიხედვით შევაფასე. შემდეგი ორი ჯგუფის შეფასება მასწავლებლის მსგავსად თანატოლებს ვთხოვე. ბოლო ორი ჯგუფის წარმომადგენლებს კი შევთავაზე, გაეკეთებინათ თვითშეფასება. აღმოჩნდა, რომ საუკეთესო შედეგები აჩვენეს. მოტივაციის ასამაღლებლად თითოეული ჯგუფის ნამუშევარს სხვადასხვა ცხოველის წებოვან გამოსახულებას ვაკრავდი. შეუძლებელია ამ საჩუქრით გამოწვეული აციმციმებული თვალების დავიწყება. ეს კმაყოფილება გაკვეთილის შეფასებაშიც გამოჩნდა, რადგან გაკვეთილის დასასრულ მოსწავლეებს ვთხოვე აწეული, ნახევრადაწეული ან დაბლა დაშვებული ცერებით ეჩვენებინათ, მოეწონათ თუ არა გაკვეთილი, რომ ამ გამოკითხვის შედეგები დიაგრამაზე დაგვიტანა. აწეული ცერების სვეტი თითქმის 10-ჯერ აღემატებოდა ნახევრად აწეული ცერებისას.

გაკვეთილი საშინაო დავალების მიცემით დასრულდა, რაც შემდეგს გულისხმობდა – ბავშვებს უნდა შეედგინათ კითხვარი მათთვის სასურველ თემაზე, ჩაეტარებინათ გამოკითხვა ოციოდე ადამიანთან ან მოსწავლესთან და მონაცემები წარმოედგინათ ცხრილის, პიქტოგრამისა და დიაგრამის სახით. მოეფიქრებინათ ასევე კითხვები ამ დიაგრამის ირგვლივ.

ზარი დროულად დაირეკა. მოსწავლეებმა დავალება ჩაინიშნეს და საკლასო ოთახიდან გავიდნენ მოზღვავებული ენერგიის დასახარჯად. მე კი დავრჩი საკლასო ოთახში და ვხვდებოდი, რომ იმავენაირად მეღიმებოდა, როგორც წინა დღეს, როცა გაკვეთილი დავგეგმე. ამის მიზეზი კი იყო ის, რომ გაკვეთილმა იმაზე უკეთ ჩაიარა, ვიდრე ველოდი.

(გაკვეთილის სრული გეგმა შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ ბმულზე – https://drive.google.com/file/d/1GqY8d6fUYG_kIYGj-_nA-pIDFl-bEe7k/view?usp=sharing).

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა;

2. ბლიაძე მ. ახვლედიანი რ., ბუნება, მოსწავლის წიგნი, მე-3 კლასი, II ნაწილი, „ბაკურ სულაკაური“, თბილისი 2018

ილიას ეროვნული იდენტობის განმსაზღვრელ ტრიადაში ,,ენა, მამული, სარწმუნეობა” ენის პრიმატზე შეიძლება საუბარი. ერი აღიდგენს დაკარგულ სარწმუნოებას, ტერიტორიასაც, მაგრამ ენა თუ დაკარგა, მასთან ერთად გაქრება. მშობლიური ენა, გარემო აუცილებელია მენტალურად სრულყოფილი პიროვნების ფორმირებისთვის. გენეტიკური ფაქტორია და ადამიანი ყველაზე ბუნებრივად მშობლიური ენის კონსტრუქციებით აზროვნებს (ამიტომაა ორენოვნება ერთ-ერთი მძიმედ გადასალახი ფაქტორი თუნდაც ქართველი ემიგრანტებისათვის). გავიხსენოთ ლათინები, რომლებიც გაქრნენ საკუთარ მიწა-წყალზე, რადგან საკუთარი ენა და სარწმუნოება მთელ მსოფლიოს ასწავლეს, თვითონ კი დაივიწყეს. ახლა მათი ენა მკვდარია და კულტურის ძეგლებშიღა არსებობს. გავიხსენოთ ფერეიდნელი ქართველებიც, რომლებიც თავიანთი ენის შეძლებისდაგვარად  შენარჩუნებით ინარჩუნებენ ეროვნულ სახესაც. ,,პირველთაგან იყო სიტყუაჲ და სიტყუაჲ იგი ღმრთისა თანა და ღმერთი იყო სიტყუაჲ იგი“. იოვანეს სახარების პირველივე ფრაზა ენის, მეტყველების განსაკუთრებულ ღირებულებაზე მიგვანიშნებს. სიტყვა როგორც შუამავალი ღმერთსა და ადამიანს შორის; სიტყვა როგორც ღვთიურობასთან ადამიანის მიახლოების ერთადერთი გამომხატველი; სიტყვა როგორც ღვთის ნების გამოცხადების ერთადერთი საშუალება – ენისადმი ასეთ დამოკიდებულებას თავისი საფუძველი აქვს. სამყაროს შეცნობა ადამიანს მხოლოდ ენით შეუძლია. ენა ამავდროულად პიროვნების სოციალური და ეროვნული ვინაობის გამომხატველია.”(ბ. ჯორბენაძე).

შესაბრალისია და შეუმდგარად აღიქმება ადამიანი, რომელიც მშობლიურ ენაზე საუბარს, წერასა თუ კითხვას ძნელად ახერხებს, რადგან მის ბუნებას რაღაც ყველაზე მნიშვნელოვანი აკლია. პარადოქსებით სავსეა ეს სამყარო და არიან ადამიანები, რომლებიც უცხოეთშიც თითქმის პედანტური მომთხოვნელობით იცავენ საკუთარი ენის სიწმინდეს, არ ადუნებენ ამ მხრივ ყურადღებას, არ ანელებენ მშობლიურისადმი პატივისცემას და, პირიქით, სამშობლოშივე ენადავიწყებულებიც ბლომადაა, თუნდაც ისინი, ვისთვისაც ინგლისურია პრიორიტეტული, როგორც საერთაშორისო ენა და ქართული – უკვე მეორეხარისხოვანი. ეს ყოველივე შინაგანი კულტურის გამომხატველია, რომელიც სკოლიდან უნდა გამოუმუშავდეს ბავშვს. ნუ ვიტყვით, რომ პატრიოტიზმი არ ისწავლება. ისწავლება ყველაფერი, რაც ბუნებრივ მოცემულობასთან მოდის თანხვედრაში, მასზე დამყნობილი და ჰარმონიულია.

ახალს არაფერს ვიტყვი, თუ შეგახსენებთ, რომ დღევანდელობა, იქნება ეს პრესა თუ ტელევიზია, ან თუნდაც ჩვენი ყოველდღიურობა, მოიკოჭლებს ენის (სამეტყველო თუ წერის) კულტურის მხრივ, მივიწყებულია ლიტერატურული ქართული (რაც, ძირითადად,  წიგნთან გაუცხოებით აიხსნება), ენა გადატვირთულია უცხოენოვანი კონსტრუქციებით, ე.წ. ,,კალკებით”, ნეოლოგიზმებით, ბარბარიზმებით, ირღვევა გრამატიკული ნორმები და ყველაფერი ეს თითქოს მეორეხარსიხოვანია ჩვენს მძიმე რეალობასთან მიმართებით. მოკლედ, ჩვენი ენა ჩვენგანვე დაუცველი გახდა…

რა განაპირობებს დღეს ენობრივი ცოდნის სიმწირეს? საჭიროა ყურადღება მიექცეს აკადემიური წერის კულტურის განვითარებას. გავრცელებული მოსაზრება, რომ ქართველები  ისე ვწერთ, როგორც ვლაპარაკობთ და ისე ვსაუბრობთ, როგორც ვწერთ, სინამდვილეს არ შეესაბამება და არ მტკიცდება არც ძველი, არც თანამედროვე ქართული ენის მაგალითზე. სალიტერატურო ენის ნორმებსა და ცოცხალ მეტყველებას შორის გარკვეული წინააღმდეგობა არსებობს. სალიტერატურო ენის ნორმები კონსერვატიული ხასიათისაა, საუკუნეებს უძლებს, ცოცხალი მეტყველების ნორმები კი გაცილებით სწრაფად იცვლება. საუბარსა და წერას შორის ის სხვაობაა, რომ წერისას სწორედაც რომ სალიტერატურო ენის ნორმების სკრუპულოზური დაცვაა საჭირო.

სალიტერატურო ენისა და აკადემიური წერის სწავლას სკოლა უყრის საფუძველს. ზოგადად, ყველანი აღვნიშნავთ, რომ გაცილებით მომზადებული, ნიჭიერი თაობა მოდის, რომ მათ ჩვენთან შედარებით გაცილებით მეტი იციან, მეტი უნარი აქვთ. თუმცა მნიშვნელოვანია, რომ სკოლა ღირსეულად დახვდეს ამ გამოწვევას – იქცეს სწორედ ამგვარი ბავშვისთვის საინტერესო, მნიშვნელოვან, ახალი ცოდნის, უნარების, დამოკიდებულებების შესაძენ, მაფორმირებელ ადგილად. საჭიროა, მასწავლებელმა სწორად განავითაროს ეს უნარები და სკოლამ მოსწავლეს შესთავაზოს ტრადიციებსა თუ თანამედროვეობაზე მორგებული სწავლება.

სამწუხაროდ, დღეს სკოლებში ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, ნაკლები დრო ეთმობა ქართული ენის გრამატიკის შესწავლას. თან ნებაყოფლობითი და არჩევითია ისიც, ასწავლის თუ არა საერთოდაც გრამატიკას ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი.  ეს არასწორია, რადგან გრამატიკა საფუძველთა საფუძველია სალიტერატურო ენის, სწორი წერისა თუ მეტყველების ათვისების საქმეში. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ერთ-ერთი აქტუალური პრობლემა, რომელიც ჩვენი საზოგადოების წინაშე დგას, ქართული  სალიტერატურო ენის ნორმების რღვევაა. ამას უამრავი მიზეზი აქვს. საიდან უნდა დავიწყოთ მდგომარეობის გამოსწორებაზე ზრუნვა? ბევრი, სავარაუდოდ, ხელს სკოლისაკენ, კონკრეტულად კი, ქართულის გაკვეთილებისაკენ გაიშვერს. ეს, რასაკვირველია, ბუნებრივია, ამიტომაც საინტერესოა, რამდენად შესაძლებელია ამ პრობლემის მოგვარება და გვაქვს თუ არა სათანადო მექანიზმები თუ ბერკეტები. სამწუხარო რეალობაა, რომ დღეს ენის (ლინგვისტიკის) სისტემურად სწავლების შესაძლებლობა არ გვაქვს და იმ ფონზე, როცა აბსოლუტურად არაჯანსაღ ენობრივ გარემოში ვცხოვრობთ – ტელევიზია, რადიო, პრესა, ინტერნეტსივრცე – თითქოს ყველა ერთმანეთს ეჯიბრება უცნაური ენობრივი ფორმების (ლექსიკური, სინტაქსური თუ სტილისტური) გამოყენებაში, ჩნდება შთაბეჭდილება, რომ ჩვენც უძლური ვხდებით ამ ბრძოლაში. უფრო მეტიც, თითქოს უხერხულადაც იქცა სალიტერატურო ქართულით საუბარი. ხშირად უთქვამთ, რომ არა მხოლოდ გრამატიკის სწავლებაზეა აპელირება საჭირო, არამედ სასურველია, ბავშვებს რაც შეიძლება მეტი მხატვრული ლიტერატურა წავაკითხოთ და ესაა საუკეთესო შედეგის მომტანი. თავისთავად ცხადია, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც სირთულეებს ვაწყდებით, რადგან ამ ბოლო პერიოდში თარგმნილი ლიტერატურა, რომელიც გაცილებით პოპულარულია ჩვენს მოსწავლეებში, ვიდრე კლასიკა, ვერანაირ კრიტიკას ვერ უძლებს ვერც თემატიკის, ვერც თარგმნის ხარისხისა და ვერც სალიტერატურო ენის ნორმების დაცვის მხრივ. თუმცა ამ მხრივაც ორიენტირი მასწავლებელი უნდა იყოს, როგორც გზამკვლევი, რომელმაც ბავშვი ფსევდოღირებულ ლიტერატურას უნდა ჩამოაშოროს.

ოჯახი და სკოლა ადამიანის თავდაპირველ სამეტყველო გარემოს წარმოადგენს, ჩვენი აზრით, სწორედ ზოგადსაგანმანათლებლო სივრცეს ეკისრება პასუხისმგებლობა, მან უნდა გამოუმუშაოს მოზარდს მართლმეტყველებისა და მართლწერის საბაზისო უნარები. 1939 წელს გამოვიდა აკაკი შანიძის სასკოლო სახელმძღვანელო, რომელიც მთლიანად სისტემურობის პრინციპზე იყო აგებული. 1948 წლიდან იგი ორ ნაწილად გაიყო, პირველში შევიდა ფონეტიკა და მორფოლოგია მართლწერის საკითხებითურთ, მეორეში – სინტაქსი. წიგნს ახლდა სავარჯიშოები, რომელთა შედგენაში მონაწილეობდნენ: ი. გიგინეიშვილი, ი. იმნაიშვილი, ლ. კვაჭაძე. სახელმძღვანელო ყოველწლიურად იხვეწებოდა და ივსებოდა. 1962 წელს საქართველოს განათლების სამინისტროს მიერ გამოცხადებულ კონკურსში მან გაიმარჯვა და XXI საუკუნის დასაწყისამდე იგი იყო ძირითადი, ხოლო 10-იან წლებამდე ერთ-ერთი სახელმძღვანელო. 2006 წლიდან ამოქმედდა ეროვნული სასწავლო გეგმა. მართალია, მასში არ იკითხება პირდაპირი მოთხოვნა ქართული ენის სწავლების ფორმის შეცვლის, ან თუნდაც ქართული ენის, როგორც ცალკე სასწავლო დისციპლინის, გაუქმების შესახებ, მაგრამ ფაქტია, რომ ამ დროიდან ბევრი რამ შეიცვალა. ნელ-ნელა, ეტაპობრივად,

ვიღებთ ცოდნის დაბალ დონეს. მშობლიური ენის გრამატიკული სისტემის ცოდნა ხომ ადამიანის განათლებისთვის აუცილებელია. ინტეგრირებული სწავლებისას სისტემური მიდგომა ნაკლებად ხერხდება. ,,გრამატიკის გერის როლში ყოფნა“ – სწორედ ეს არის უმთავრესი პრობლემა ქართული ენის სწავლებისას. თავდაპირველად ზოგიერთ კლასში, შემდეგ კი სამივე საფეხურზე ქართული ენისა და ლიტერატურის სწავლება გახდა ინტეგრირებული, საბოლოოდ კი, 2011 წლიდან ქართული ენა, როგორც ცალკე სასწავლო დისციპლინა, საერთოდ გაუქმდა.

ქართული ენისა და ლიტერატურის გრიფირებული სახელმძღვანელოების ერთ-ერთი ავტორი, ნათელა მაღლაკელიძე, გრამატიკის სწავლების აუცილებლობას ასე ხსნის: ,,გრამატიკული მასალის სწავლებას დიდი პრაქტიკული დანიშნულება აქვს – იგი ემსახურება სათანადო ორთოგრაფიული, პუნქტუაციური და სტილისტური ჩვევების ფორმირებას, რაც საბოლოოდ მოსწავლეთა ზეპირი და წერითი მეტყველების კულტურის დახვეწისკენ არის მიმართული. გრამატიკული წესების ცოდნის გარეშე მოსწავლეს უჭირს სიტყვის სწორად დაწერა, სასვენი ნიშნების ხმარება, ფრაზისა და წინადადების მართებულად აგება. მაგრამ მიზანია არა ამ წესების მექანიკური გაზეპირება, არამედ ამ ცოდნის პრაქტიკულად გამოყენება. როგორც ანტონ I აღნიშნავს, ,,ღრამატიკა არს შემძლებლობა მართლ უბნობად და მართებულ წერად“.

უნდა ითქვას, რომ ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელოებში, ინტეგრირებული სწავლებიდან გამომდინარე, ცოდნის სისტემურობისა და თანმიმდევრულობის პრინციპი დარღვეულია. ის, რომ ქართულ ენას, როგორც დამოუკიდებელ დისციპლინას, საათი აღარ ეთმობა, იწვევს უყურადღებობას მშობლიური ენისადმი, რაც თავისთავად განაპირობებს სალიტერატურო ენის უცოდინრობას. მე-10 კლასში, ძირითადად, შემოტანილია ძველი ქართული ენის საკითხები, ასევე არასისტემურად ისწავლება სტილისტიკაც, წერის სტრატეგიები, როგორ დაიწეროს ესეი, რეფერატი და ა.შ.

ერთიანი ეროვნული გამოცდების წარმატებით ჩასაბარებლად კი აუცილებელია გრამატიკული მასალის საფუძვლიანი ცოდნა. სამწუხაროა, რომ სკოლის საშუალო საფეხურის მოსწავლეებს უჭირთ მორფოლოგიურ-ორთოგრაფიული ან სინტაქსური შეცდომებისა თუ სტილისტური ხარვეზების ერთმანეთისგან გარჩევა, რადგან  გრიფირებულ წიგნებში არსებული რამდენიმე სავარჯიშო, რომლებიც გულისხმობს ენობრივად გაუმართავი ტექსტების გასწორებას, არ არის საკმარისი და მხოლოდ პრაქტიკული მუშაობით, თეორიის გარეშე გრამატიკის სწავლით, საფუძვლიანი ცოდნის მიღება შეუძლებელია. სწორედ ამიტომაა, რომ მეთორმეტე კლასელთა აბსოლუტური უმეტესობა საგამოცდო პროგრამის შესასწავლად მიმართავს რეპეტიტორებს.

აი, რა ცხადყო მოსწავლეთა და მასწავლებელთა ამ საკითხისადმი დამოკიდებულების დასადგენად ჩატარებულმა კვლევამ,: კითხვაზე – უნდა ისწავლებოდეს თუ არა ქართული ენა ლიტერატურისგან დამოუკიდებლად, უნდა ეთმობოდეს თუ არა მას ცალკე საათები საშუალო სკოლის მესამე საფეხურზე (X, XI, XII), გამოკითხულ მასწავლებელთა 94%-ისა და აბიტურიენტთა 98%-ის პასუხი იყო დადებითი. ყველაფერი ზემოჩამოთვლილის გათვალისწინებით კი გამოსავალი შემდეგია: შესამუშავებულია თეორიულ მასალაზე დამყარებული გრამატიკის სასკოლო პრაქტიკული კურსი, მინიმუმ, საშუალო საფეხურის მოსწავლეთათვის, შესადგენია სახელმძღვანელო (რა თქმა უნდა, ჩვენი კორიფეების მემკვიდრეობაზე დაყრდნობით), გასათვალისწინებელია მასწავლებელთა და მოსწავლეთა სურვილი – დაეთმოს საჭირო დრო ქართული ენის, როგორც დამოუკიდებელ დისციპლინის შესწავლას.

სამყაროს დროის მარადიულ წრებრუნვაში იცვლებიან თაობები, მაგრამ ბევრი რამ რჩება უცვლელი  – თუნდაც ,,მამათა და შვილთა” ანტაგონიზმი და ძველი თაობის უკმაყოფილება ახლით. თუმცა ეს თანამედროვეობის მოცემულობას ნაკლებად ცვლის: ჩვენ არაჩვეულებრივი ახალგაზრდობა გვყავს, სწორი ორიენტირებით. თუმცა ასეთი ყოველთვის ნაღებია და არ ემორჩილება მიზანმიმართულ მავნე ზეგავლენებს, ღირებულებათა აღრევის მცდელობებს.  ამის პირობას კი განათლება ქმნის, რომელიც ქვეყნის ისტორიის ცოდნასაც გულისხმობს. თუნდაც 1978 წლის მოვლენების გააზრებას, როცა სწორედ სტუდენტობამ გადაარჩინა საქართველო ენის დაკარგვას. დღევანდელებსაც მათი ,,წყალი გადასხმოდეთ” ენისა თუ ქვეყნის სიყვარულში…

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ქართული ენის სწავლების პრობლემები ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლაში, ნათია ფურცელაძე (ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ქართული ფილოლოგიის (ქვედარგი – ლიტერატურული ურთიერთობები) პროგრამის დოქტორანტი)

1933 წლის 27 მარტს მოევლინა ქვეყნიერებას შემთხვევით, არასასურველი ბავშვივით. მის შემქმნელებს გიბსონსა და ფოსეტს ძალიან უნდოდათ, მათი პირმშო წითური ყოფილიყო, მაგრამ ავტოკლავმა უმტყუნა – გახვრეტილი აღმოჩნდა და მთავარი კომპონენტი გარეთ გამოიფრქვა, ამიტომ ორშაბათს დილით ძირითად აპარატს თავი რომ ახადეს, წითლის ნაცვლად თეთრი, ფერმკრთალი, რბილი, უსახური მასა დახვდათ. მართალია, ერთი წლის შემდეგ დაბადების მოწმობაც აუღეს, მაგრამ წელის მოსამაგრებლად და ფეხზე დასადგომად მთელი ოცი წელი დასჭირდა.  ნატა-ციგლერის წამალმა უშველა. თავიანთი გამოგონებისთვის მათ ნობელის პრემიასაც კი გამოჰკრეს ხელი, ხოლო პირველ შემქმნელებს შინაურებშიც არ იცნობს ბევრი.

დღეს ის უკვე ოთხმოცდაექვსი წლისაა, თუმცა ასაკი მისთვის ბევრს არაფერს ნიშნავს. მასზე ბევრად უხუცესებიც არიან, ჯერ კიდევ მუხლჩაუხრელად რომ იღვწიან ერისა და ბერის სასიკეთოდ. მასაც შეეძლო, მაგრამ მისმა უკვდავებამ დააშინა მავანნი და ანათემას გადასცეს.

იცანით? ვერა? ეს პოლიეთილენია.

მისი ცხოვრება ერთობ საინტერესოა და ფათერაკებით სავსე. ორი წლისა სამხედრო სამსახურში გაიწვიეს. მეორე მსოფლიო ომმა იქ მოუსწრო. უნიკალური თვისებების – სიმსუბუქის, გამძლეობისა და ტენგაუმტარობის გამო მკაცრად გაასაიდუმლოეს. ჯერ წყალქვეშა ნავების „შესაფუთად“ იყენებდნენ. მერე აღმოჩნდა, რომ ავიაციაშიც დიდი მომავალი ჰქონდა…

ომიდან დემობილიზებულმა, საერო ცხოვრებას მიჰყო ხელი. ნატასა და ციგლერის კატალიზატორმა სულზე მიუსწრო. წელში გაიმართა – გაჩნდა ე.წ. მაღალი წნევის პოლიეთილენი, უფრო მტკიცე და უფრო მედეგი.

მას შემდეგ სად აღარ ნახავდით მას. მარტივი და ერთგვაროვანი აღნაგობის გამო ვერც ტენი აშინებდა, ვერც აგრესიული ქიმიური ნივთიერებები და დენის მიმართაც საკმაოდ ინდიფერენტული იყო, ამიტომ მისი წყალობით შევძელით, ყუთების დასამზადებელ ხის მასალაზე უარი გვეთქვა, საკვები თუ აგრესიული ნივთიერებები უსაფრთხოდ გადაგვეზიდა და შეგვენახა პოლიეთილენის ავზებით, წყლისა და ბუნებრივი აირის გაყვანილობაში ტლანქი, ძნელად დასამორჩილებელი და კოროზიისადმი მიდრეკილი რკინის მილები პლასტმასით შეგვეცვალა, ხოლო იქ, სადაც რკინაზე უარი ვერ ვთქვით, გარედან დამცავ აპკად შემოვაკარით სიცოცხლის გასახანგრძლივებლად. დღევანდელ ელექტრულ-ციფრულ ეპოქაში როგორი წარმოსადგენია ელექტროსადენები თუ ელექტრომოწყობილობები ელექტროიზოლაციის გარეშე? აქაც პოლიეთილენმა გვიშველა და საშუალება მოგვცა, ტექნოლოგიური პროგრესის გზაზე სწრაფი ნაბიჯებით გვევლო წინ. რაც დრო გადიოდა, უფრო და უფრო იხვეწებოდა მისი წარმოება. ბოლოს ისე გაიაფდა, ერთჯერადი პარკების უფასოდ დარიგება დავიწყეთ. და მოხდა ის, რაზეც რუსთაველი იტყოდა: „ოდეს ტურფა გაიაფდეს, აღარა ღირს არცა ჩირადო“. ადვილად დავივიწყეთ მისი დამსახურება. უფრო მეტიც – გავუწყერით პოლიეთილენის პარკს და მთელი მისი საგვარეულო ანათემას გადავეცით. სად არის ლოგიკა? ოჯახში ერთი შვილი რომ ავაზაკი იყოს, ამისთვის მთელ გვარს უნდა ავუმძრახდეთ? პოლიეთილენისგან მარტო პარკები ხომ არ მზადდება, ან ქარიანი ამინდის შემდეგ ხეებზე რომ პარკები კიდია, პოლიეთილენის ბრალია? ჩვენი დანაშაულის აღიარება გაგვიჭირდა და დაბალი ღობე ვიპოვეთ…

დღეს უკვე მოსახლეობის დიდმა ნაწილმა იცის, რომ პოლიეთილენი ეკოლოგიურ კატასტროფას იწვევს. ამაზე გაჰკივის არა მარტო მასმედია, უკვე სამთავრობო (საერთაშორისო მასშტაბით) ტრიბუნებიდანაც ისმის გამოძახილი. სკოლებშიც აქტიურად დავიწყეთ ამის სწავლება. მოკლედ, ყველას, დიდსა თუ პატარას, ჩინიანს თუ უჩინოს, პოლიეთილენი აკერია პირზე. მაგრამ, ამავე ლოგიკით, რატომ არაფერს ვამბობთ პოლიპროპილენზე ან თუნდაც მინაზე? მათაც ასეთივე დიდი რაოდენობით აწარმოებენ და ისინიც ისეთივე იხტიბარგაუტეხელნი არიან ჟამთასვლის მიმართ.

ეკოლოგია წონასწორული პროცესია და მისი ცალმხრივი შეფასება უაღრესად არასწორია. მგლის შიშით ცხვარი ვის გაუწყვეტიაო, ჯერ კიდევ როდის უთქვამთ… მარტივი არითმეტიკა მოვიშველიოთ. 1 ტონას ხე საშუალოდ 10-15-წლიანი ზრდის შემდეგ აღწევს. მისგან 430-450 კგ ქაღალდის დამზადება შეიძლება. ერთი ქაღალდის პარკის წონა 4.5 გრამია. აქედან გამომდინარე, ერთი ტონა ხისგან შეიძლება 100 000 პარკი დამზადდეს. შთამბეჭდავი რიცხვია? დადექით რომელიმე დიდი მაღაზიის სალაროსთან და დათვალეთ, რამდენი 10 წლის ხე იყიდება დღის განმავლობაში.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი რამ: პოლიეთილენის მასალასთან შედარებით ქაღალდის პარკების ეკოლოგიურობა მოსახლეობის არცთუ მცირე ნაწილმა არასწორად აღიქვა. ბევრს ჰგონია, რომ ქაღალდის პარკი ჯანმრთელობისთვის ნაკლებსაზიანოა, რადგან ხე ბუნებრივი მასალაა. სინამდვილეში პარკი ხისგან კი არა, ქაღალდისაგან მზადდება, ხოლო ქაღალდი მარტო ხე არ არის. ის გაცილებით მეტ ნივთიერებას შეიცავს, ვიდრე პოლიეთილენი. პოლიეთილენი ანათემას სწორედ მისი მდგრადობისა და ინერტულობის გამო გადავეცით.

…დღეს ქალაქში აქ-იქ უკვე შეხვდებით სხვადასხვა ნედლეულისთვის განკუთვნილ ნაგვის ურნებს. მერე რა, რომ ჩვენ მიერ დიდი რუდუნებით დახარისხებულ ნაგავს ისევ ერთ დიდ ნაგავსაყრელზე ყრიან… ნაგავი ჩვენს ცნობიერებაში ჯერ კიდევ უსარგებლო მყრალი მასაა. დროა, მისი პატივისცემა ვისწავლოთ. მასში უამრავი მოლეკულა და ენერგიაა, რომლებიც შეიძლება უკან დავიბრუნოთ. კონსტანტინე კაპანელი ერთგან ამბობს: „ის, რაც დღეს სანაგვეზე ყარს, ხვალ თეთრ ზამბახად გაიშლებაო“. რაც უფრო მალე დავაფასებთ მას, მით უფრო მალე აყვავდება ზამბახი.

მსოფლიოში გავრცელებული პრაქტიკის თანახმად, სმენისა და მხედველობის დარღვევების მქონე ადამიანებთან საურთიერთობოდ ტაქტილისა (tactile) და ლორმის (LORM) სისტემურ ანბანებს იყენებენ. მათ შეხების/ტაქტილური მეთოდი აერთიანებთ. განსხვავება ისაა, რომ ტაქტილი ხელისგულზე გამოსახვას გულისხმობს და დარღვევის მქონე ადამიანის მიერ მისი აღქმა-დეკოდირებისთვის ხანგრძლივი შეხებაა საჭირო, გაცილებით ხანგრძლივი, ვიდრე ლორმის შემთხვევაში, რომელიც წერტილოვანი და სწრაფია.

ბრაილის ანბანი კი მხოლოდ წერილობითი მეტყველებისას გამოიყენება. მას ფურცელზე ან სხვა საგანზე გამოსახავენ ექვსწერტილოვანი ტვიფრით. ეს კითხვისა და წერის ტაქტილური სისტემაა, რომელიც ლუი ბრაილმა მე-19 საუკუნის პირველ ნახევარში შექმნა ლათინური ანბანის რიგზე დაყრდნობით. პირველი ასოების აღსანიშნავად მან გამოიყენა ექვსწერტილის ზედა და შუა წერტილები, მომდევნოთა აღსანიშნავად დაამატა ქვედა წერტილი ჯერ მარცხნიდან, მერე – მარცხნიდან და მარჯვნიდან, მერე – მარჯვნიდან. დღესდღეობით ამავე ექვსი წერტილის კომბინაციით და სპეციალური ნიშნების დამატებით აღინიშნება ციფრები, სასვენი ნიშნები, მათემატიკური, ქიმიური და სანოტო ნიშნები. ექვსი წერტილის სხვადასხვა კომბინაციით ხდება ქართული ანბანის ასოების აღნიშვნაც.

ჩვენს წინა წერილებში გეოლორმის[1] შესახებ ვისაუბრეთ, ამჯერად კი გვინდა, გაგაცნოთ სამივე ზემოხსენებული ანბანი ქართული ასოების შესაბამისად და მათი მეშვეობით გამოსახული/გამოთქმული რამდენიმე სიტყვა-ფრაზა.[2]

სასვენი ნიშნების საკითხი

ლორმით საუბრისას მთავარ პუნქტუაციურ მარკერად სიტყვებს შორის პაუზა რჩება, რომელიც თანამოსაუბრის ხელისგულზე მოლაპარაკის ხელისგულის დადებით გამოიხატება. კითხვის დასმისას შეიძლება ავიღოთ ადამიანის საჩვენებელი თითი და კითხვის ნიშანი მოვახაზვინოთ. ტაქტილსა და ლორმში სხვა სასვენ ნიშნებს არ იყენებენ.

ბრაილში სურათი გაცილებით სრულყოფილია, თუმცა აქ სასვენი ნიშნები ასოების ანალოგიითაა შერჩეული, კერძოდ, წერტილი იმეორებს დონ-ს, მძიმე – ან-ს, ძახილის ნიშანი – თან-ს, კითხვის ნიშანი – ენ-ს, ფრჩხილები – სან/შან-ს, ბრჭყალები – ხან/ჟარ-ს. აი, ტირეს კი ანბანში ანალოგი არ გააჩნია:

სამეტყველო ინტერაქცია ენობრივი კომპეტენციის პირველ ნიშნულად/დონედ განიხილება და იმთავითვე მოიაზრებს ქმედითი და სათანადო კომუნიკაციისგან განუყოფელ ენობრივ, სოციოლინგვისტურ და გადმოცემის უნარებს. ხოლო პირველი, რითაც სამეტყველო ინტერაქცია უნდა დავიწყოთ, მისალმებაა, მაგალითად: გამარჯობა, მოგესალმები, დილა მშვიდობის, საღამო მშვიდობის…

დავიწყოთ ტაქტილით და დავწეროთ:

როგორც ვხედავთ, სიტყვების აგების პრინციპი ძალიან მარტივია. მთავარია ცოტაოდენი მონდომება და ხელის მოძრაობის სიფაქიზე.

სხვა სავარჯიშოებს მომდევნო წერილში შემოგთავაზებთ. იმედია, დაინტერესდებით და სმენა-მხედველობის დარღვევების მქონე ადამიანების/ბავშვების გამოვლენაშიც დაგვეხმარებით – ბევრი მათგანის შესახებ ხომ სახელმწიფო სამსახურებში მონაცემები საერთოდ არ აქვთ და ისინი ხშირად მარტოობით, სიბნელითა თუ სიჩუმით იტანჯებიან. არადა, განათლება ძალიან სჭირდებათ საკუთარი უნარების დასანახად და უფლებების დასაცავად. მერე კი, ჰაბენ გირმას მსგავსად, ვინძლო, აქეთ დაგვიცვან!

ნახვამდის

[1] https://mastsavlebeli.ge/?p=19498; https://mastsavlebeli.ge/?p=22490

[2] წერილის მომზადება შთაგვაგონეს ჩვენმა პოლონელმა მეგობრებმა, რომლებიც საქართველოში სმენა-მხედველობის დარღვევების მქონე ადამიანებისთვის მხარდაჭერის სისტემას ნერგავენ პოლონეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროსა და ორგანიზაციების Human Doc და TPG-ის  – ფინანსური ხელშეწყობით.

[3]https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%A2%E1%83%98

ყველაზე ხანდაზმული „ცისფერყანწელი“, ლეგენდარული დასის უკანასკნელი მოჰიკანი, 1990 წლის 28 ოქტომბერს გარდაიცვალა, 95 წლისა. მისი გარდაცვალების დღეს საბჭოთა საქართველოში პირველი მრავალპარტიული არჩევნები ჩატარდა და კომუნისტურმა პარტიამ ქვეყნის მმართველობა დათმო. სიმბოლურია უკანასკნელი სიმბოლისტის ბიოგრაფიისთვის. გარკვეულწილად ამ დღემ შვა დამოუკიდებელი საქართველოც 1991 წლის 9 აპრილს. რეჟიმმა, რომლის დასაწყისს კოლაუმ თავისი უკვდავი ლექსი „25 თებერვალი, 1921“ მიუძღვნა, საქართველოში მისი გარდაცვალების დღეს დაასრულა არსებობა. პოეტის მეგობრებისთვის ეს დიდი ზეიმი იქნებოდა, მაგრამ ისინი შორეულ 30-იანებში მოინელა მოდერნიზებულმა რუსულმა იმპერიამ, სიკვდილის ცელით მოსულმა, სისხლს მოწყურებულმა და დაუნდობელმა. ხოლო უკანასკნელ „ცისფერყანწელს“ თურმე ამ დღეს წუთისოფლიდან გასვლა ეწერა ბედად.

1989 წლის გვიანი შემოდგომა თუ ზამთარი იდგა. თვე არ მახსოვს. იქნებ დეკემბერიც იყო, ან უკვე 1990-ის იანვარი. თსუ-ს პირველ კორპუსთან დავინახე კაცი, რომელიც მელიქიშვილიდან ჭავჭავაძისკენ მოდიოდა. ღრმად მოხუცი იყო, მაგრამ რაღაცნაირად წელგამართული, აშოლტილი და კუშტი. მაღალს, არისტოკრატულს, გრძელი ლურჯი პალტო ეცვა და ყავისფერი კაშნე მოეხვია მოხდენილად. პალტოს ქვეშ ჩანდა კარგად დაუთოებული ყავისფერი შარვალი. არავის ჰგავდა. ასეთი არავინ მინახავს თბილისის ქუჩებში. მაშინვე მიიქცია ჩემი ყურადღება. თვალი ვერ მოვაცილე. მოაბიჯებდა ამაყად, მტკიცედ, ურყევად. არავის უყურებდა. თითქოს ამ ქვეყნისა არც იყო. გამვლელებიც ინტერესით აჩერდებოდნენ. ვიფიქრე, ახლა რომ ვერ გავიგო, ეს კაცი ვინ არის-მეთქი და ჩამწყდა გული გაწყვეტილი სიმივით… ვიფიქრე, თავი ხომ არ მოვიგიჟიანო, წინ გადავუდგე, გამოველაპარაკო და ვინაობა ვკითხო-მეთქი. 17 წლის სტუდენტის, ახალბედა პირველკურსელის ინტუიციით მივხვდი, რომ ჩემ წინ ლეგენდას უნდა ჩაევლო. საბედნიეროდ, თსუ-ს ჟურნალისტთა კორპუსიდან გამოსული ლექტორებიც იქვე იდგნენ. „კოლაუ, კოლაუ ნადირაძე!“ – გადაულაპარაკეს ერთმანეთს.

ეს სილუეტი არასდროს წაიშლება ჩემი მეხსიერებიდან, ლურჯი, გაუხუნარი მოგონებაა, ტიტე-ტიციანის, პავლე-პაოლოს, ნიკოლოზ-კოლაუს ლექსებივით სულის ამაფორიაქებელი, დაუვიწყარი…

ამ ლექსის ბედიც ისეთივე უცნაურია, როგორიც „ცისფერყანწელთა“ ორდენის საოცარი წევრებისა. 1985 წელს ის ქართველ პოეტთა ანთოლოგიაში „გაეპარა“ საბჭოთა ცენზურას და, როგორც ამბობდნენ, წიგნის მაღაზიებში გასაყიდად შესატანი კრებულის მრავალათასიანი ტირაჟის ყველა ეგზემპლარიდან ერთი ფურცელი ამოხიეს, ხოლო პოეტის შემოქმედებას „მკაცრი პარტიული შეფასება“ მისცეს და ლექსი მონათლეს „დიდი ოქტომბრის რევოლუციის შეურაცხყოფად“.

ლექსის შემოქმედებით ისტორიას ავტორი ასე იხსენებს: „1969 წლის 25 თებერვალი გათენდა და მე და ჩემი მეგობრები: შალვა დემეტრაძე, ლელი ხოტივარი, შალვა კაშმაძე, ლადო გველესიანი, – ქაშვეთში წავედით, სანთლები დავუნთეთ საქართველოს თავისუფლებისთვის მებრძოლ თავდადებულთა სულებს, მოვინახულეთ გრიგოლ ორბელიანის საფლავი. კაეშანი შემომაწვა გულზე, შინ რომ დავბრუნდი, დავწერე ეს ლექსი და შალვა დემეტრაძეს გადავეცი – შენ ჩემზე გაცილებით ახალგაზრდა ხარ, იქნება ჩემ შემდეგ მაინც დადგეს ლექსის დაბეჭდვის დრო-მეთქი! არადა, შალვა გარდაიცვალა, მე კი ცოცხალი დავრჩი. მისი არქივი ლიტერატურის მუზეუმმა წაიღო, მათ შორის – ჩემი ლექსიც… და ეტყობა, არ ენება განგებას ამ ლექსის დაკარგვა! ასე მოხდა ეს ამბავი, ეტყობა, ლექსსაც, ადამიანისა არ იყოს, თავის ბედი აქვს“ (წიგნიდან „უკანასკნელი ცისფერყანწელი“, ციტატა მოხმობილია ია აბულაშვილის სტატიიდან, რომელიც გაზეთ „რეზონანასში“ გამოქვეყნდა 2017 წლის 25 აპრილს და განთავსებულია ბმულზე: https://www.resonancedaily.com/index.php?id_rub=5&id_artc=35247).

ამავე სტატიაში მწერალი რევაზ მიშველაძე იხსენებს ლექსის პირველი გამოქვეყნების ამბავს: „რაც შეეხება ლექსს, რომელიც გახმაურდა 80-იან წლებში და რომელსაც ჰქვია „შემოდიოდა სიკვდილი ცელით“, მისი ისტორია ასეთია: გამომცემლობა „მერანმა“ შეადგინა პატრიოტული ლექსების კრებული და სთხოვა მხცოვან მგოსან კოლაუ ნადირაძეს, ერთი ლექსი მაინც მიეტანა. კოლაუმ მიიტანა ეს ლექსი, რომელიც, როგორც მაშინ ამბობდნენ, აშკარად არასაბჭოური ხასიათისაა, მაგრამ კრებულის შემდგენლებმა გამოიჩინეს გამბედაობა და დაბეჭდეს კოლაუს ეს ლექსი, სადაც დახატული იყო ავად სახსენებელი მე-11 არმიის შემოსვლა თბილისში და ის წითელი ტერორი, რომელიც მოჰყვა ბოლშევიკურ ანექსიას საქართველოში. კრებულის გამოსვლის შემდეგ ფხიზელმა იდეოლოგიურმა სამსახურებმა დაარბიეს „მერანი“, აკრძალეს კრებული და სამსახურიდან დაითხოვეს „მერნის“ სამი თანამშრომელი – იზა ორჯონიკიძე, მამუკა წიკლაური და გრიგოლ ჯულუხაძე. ხელი არ ახლეს გამომცემლობის დირექტორ გურამ გვერდწითელს, მხოლოდ საყვედურის გამოცხადებით დაკმაყოფილდნენ. ასეთი იყო კოლაუ ნადირაძე – პოეტი, რაინდი, „ცისფერყანწელთა“ საძმოს ღირსეული წევრი“.

1988 წელს, ეროვნული მოძრაობის იატაკვეშეთდან ამოსვლისთანავე, ეს ლექსი თავისუფლებისთვის მებრძოლი აქტივისტების საყვარელ ტექსტად იქცა. ქართულ პოეზიას არ აკლია იდეური და პატრიოტული, მეამბოხე სულისკვეთების ლექსები, მაგრამ „25 თებერვალი“ დარჩება ყველა დროის ყველაზე თამამ და თავისუფლებისმოყვარე ქმნილებად. მეოცე საუკუნის სამოციან წლებში, საბჭოთა იმპერიის „დიდების“ ხანაში, საქართველოს გასაბჭოების ამგვარი პოეტური ემოციით გადმოცემა ნამდვილი მოქალაქეობრივი გმირობა იყო.

როცა მეცხრე კლასში ამ ტექსტის სწავლება მომიწია, გადავწყვიტე, მოსწავლეებისთვის, უპირველესად, გადამეცა ლექსის ღირებულება, პათოსი, კონტექსტები და ქვეტექსტები და უკვე შემდგომ ფანტაზიის უკიდეგანო უნარით დაჯილდოებულ ჩემს მოსწავლეებთან ერთად გამევლო ლექსის სიმბოლოთა დეკოდირების საამური პროცესი. დავგეგმეთ სემიოტიკური გამჭოლი კომპეტენციის განვითარებაზე ორიენტირებული გაკვეთილი და შევუდექით სიმბოლოთა კვლევას. კლასის ორგანიზების ფორმად წყვილებში მუშაობა შევარჩიეთ. გაკვეთილის შესავალ ფაზაში, გამოწვევის ნაწილში, ორმა მოსწავლემ დაფაზე კლასის დახმარებით ლექსის სახე-სიმბოლოები გამოიტანა. ბავშვებს მასწავლებელი მიმართულების მიმცემადაც კი არ დასჭირვებიათ, ისე ამოწერეს უკლებლივ ლექსის სემიოტიკური სიმბოლოები:

1. მგლოვიარე (თალხით მოსილი) თბილისი/მღვიძარე ქალაქი
2. მდუმარე სიონი
3. გრდემლი (შდრ.: „გასტეხს ქვასაცა მაგარსა გრდემლი ტყვიისა ლბილისა“)
4. გოლგოთა
5. სისხლი, ცრემლი
6. გაყიდული დედა
7. წამების ჯვარი
8. კოჯორი და ტაბახმელა/თებერვლის ღამე (ლექსის ქრონოტოპი)
9. თოვლი
10. გმირების გვამები/განგმირული მკერდები/დალეწილი მკლავები
11. გზა/კრწანისის ველი
12. სამასი გმირი
13. ქართლის დედა და მისი ცრემლები
14. ჩვენი ალამი/ქართული დროშა
15. (საბჭოთა) წითელი დროშა
16. თეთრ ცხენზე მჯდომი სიკვდილი ცელით

ამის შემდეგ გადავწყვიტეთ, ეს სიმბოლოები გარკვეული ნიშნით დაგვეხარისხებინა და ბავშვებმა ისინი ამგვარად დააჯგუფეს:

• სამშობლოს გამომხატველი სიმბოლოები
• მტრის გამომხატველი სიმბოლოები
• გმირების გამომხატველი სიმბოლოები
• გლოვის (რეკვიემის პოეტური განწყობის) გამომხატველი სიმბოლოები

დასასრულ, წყვილებს უნდა აერჩიათ სახე-სიმბოლოები და მათი დეკოდირება და აღძრული ემოციის გადმოცემა ფერად პოსტერებზე ეცადათ.

სამუშაო საოცრად სახალისო, საინტერესო და შემოქმედებითი აღმოჩნდა. გაკვეთილმა ნამდვილად შეუწყო ხელი სემიოტიკური გამჭოლი კომპეტენციის განვითარებას, რასაც მოწმობდა გაკვეთილზე დამსწრე კოლეგის კომენტარი გაკვეთილის დასასრულს: „თქვენ შეუძლებელი შეძელით!“ – და საკუთარი მიგნებებით აღტაცებული ბავშვების კომენტარები: „აუ, მას, ხშირად გავაკეთოთ რა ასეთი აქტივობები!“ წყვილები ერთმანეთთან ადარებდნენ და აჯერებდნენ სიმბოლოთა სემიოტიკურ ქვეტექსტებს.

კლასის მიერ გაკეთებული აღმოჩენები სიურპრიზი იყო ჩემთვის. ბავშვებმა შეძლეს ნიშან-სიმბოლოების უღრმეს შრეებში წვდომა, ავტორისეული მიზანდასახულობის ამოცნობა, საკუთარი ემოციების ორიგინალურად გადმოცემა. დაუვიწყარი იყო თალხით მოსილი დედაქალაქის მხატვრული სახის გახსნა… გრდემლი გაიაზრეს როგორც საბჭოთა იმპერიის იდეოლოგიური სამჭედლო, რომელმაც 25 თებერვლის ტრაგედია დაატეხა თავს ქართველ ხალხს.

ზემოთ მოხმობილ სიმბოლოებში მოსწავლეებმა დაინახეს ისტორიული და ბიბლიური ალუზიებიც, გახსნეს ლექსის მხატვრული ქრონოტოპი, როგორც მოცემული ტრაგიკული მოვლენის დრო-სივრცული მოდელი, დამაჯერებლად წაიკითხეს მოცემული ისტორიული მოვლენის აქტორების როლი და მნიშვნელობა, ყველა სიმბოლოში ამოიკითხეს ტროპული ელფერი: გაპიროვნება, ჰიპერბოლა-ლიტოტესი, მეტაფორა…

ლიტერატურის სახეობრიობა მასწავლებლებს, საზოგადოდ, მდიდარ რესურსს გვთავაზობს ბავშვებისთვის სემიოტიკური კომპეტენციების განსავითარებლად, მაგრამ სიმბოლისტური ლექსი, განსაკუთრებით კი კოლაუსეული ექსპრესიით და ემოციებით გაჯერებული ტექსტი, საამისოდ საუკეთესო მასალაა.

კოლაუ ნადირაძის „25 თებერვალი“ მრავალი ტიპის გაკვეთილის დაგეგმვის შესაძლებლობას იძლევა. ასევე ძალზე ეფექტური იქნებოდა ისტორიასთან ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩატარება. თემა ასევე მდიდარ მასალას იძლევა ისტ-თან ინტეგრირებისთვის, პროექტ-გაკვეთილისთვის. დარწმუნებული ვარ, ერთ გაკვეთილზე მოსასწრები ნაჩქარევი პოსტერების ნაცვლად პროექტის ფარგლებში შექმნილი ნამუშევრები ნამდვილად საგულისხმო გამოვიდოდა, ხოლო მათი პრეზენტაცია და გამოფენა ძლიერ სტიმულს მისცემდა მოსწავლეებს.

ნაიჯელ ლატა ახალზელანდიელი ფსიქოლოგია. მას უკვე იცნობს დაინტერესებული მკითხველი და იცის, რომ ამ ავტორს გამოყენებით ფსიქოლოგიაში მუშაობის მრავალწლიანი გამოცდილება აქვს, თანაც ყველაზე „რთული შემთხვევების“ ექსპერტია, ამიტომ, ვფიქრობ,  მშობლებისთვის საინტერესო იქნება ნაიჯელ ლატას მოსაზრებები ბავშვების უსაფრთხოების შესახებ, რომლებიც გამოთქმულია მის წიგნში „სანამ თქვენი შვილი საბოლოოდ გაგაგიჟებთ“.

„ჩემი პროფესიული კარიერის განმავლობაში უნიკალურ, სრულიად არაორდინარულ ადამიანებთან მომიწია ურთიერთობა, – ასე იწყებს ნაიჯელ ლატა თავს ბავშვების უსაფრთხოების შესახებ და განაგრძობს: – ბენეფიციარების ნაწილი სასიამოვნო პიროვნება იყო, ნაწილი – არცთუ ისე სასიამოვნო. მე მათთან შეხვედრა მიწევდა სრულიად სხვადასხვა გარემოში, მათ შორის – სასჯელაღსრულების დაწესებულებებშიც. სამწუხაროდ, ზოგიერთი მსჯავრდებული ბავშვებზე ძალადობის მუხლითაც იხდიდა სასჯელს. მშობლებმა შესანიშნავად იციან, რომ ასეთი ადამიანები არსებობენ და შვილების უსაფრთხოებაზე ხშირად ზომაზე მეტად ღელავენ. მე მიმაჩნია, რომ არ არის საჭირო პარანოიაში ჩავარდნა, უბრალოდ, აუცილებელია მკაფიო ცოდნა იმისა, რაში მდგომარეობს საფრთხე. ბავშვების ნებისმიერი ნაბიჯის გაკონტროლება არავითარ საჭიროებას არ წარმოადგენს, ზომიერება საუკეთესო არჩევანია“.

წიგნში ფსიქოლოგი ყურადღებას ამახვილებს რამდენიმე მომენტზე, რომლებიც მშობლებმა უნდა გაითვალისწინონ:

„თავდაპირველად მინდა, ხაზი გავუსვა, რომ სამყარო საკმაოდ უსაფრთხო ადგილია და ადამიანების უმრავლესობა კეთილია. მე სრული პასუხისმგებლობით ვაცხადებ ამას როგორც ადამიანი, რომელიც თექვსმეტი წლის განმავლობაში მუშაობდა მოძალადეებსა და მათ მსხვერპლებთან. თანამედროვე სამყაროში უფროსები ბავშვების უსაფრთხოებაზე საყოველთაო ზრუნვის ისტერიას აუტანია. მინდა, დავამშვიდო ისინი, თანაც რამდენიმე რჩევა მივცე.

უმთავრესი ურთიერთობაა. ამ თეზას მე გამუდმებით ვიმეორებ. მშობლებმა უნდა მოახერხონ და ისე მოიქცნენ შვილებთან, რომ მათ იცოდნენ: ნებისმიერ სიტუაციაში, ნებისმიერ დროს შეუძლიათ მიმართონ მშობლებს – ისინი აუცილებლად მოუსმენენ. ამ წესს ბავშვის დაბადების პირველივე წუთიდან უნდა მისდიოთ და სანამ ცოცხალი ხართ, ძალაში დატოვოთ. აქვე გეტყვით, რომ რაც უფრო უკეთ გაიცნობთ შვილებს, რაც უფრო მეტი გეცოდინებათ მათი ინტერესების, გემოვნების, მისწრაფებების, მიზნების, მეგობრების შესახებ, მით უფრო მეტი შანსი გექნებათ, ისინი უსიამოვნებებისგან დაიცვათ. თუ მოუცლელობის გამო შვილებს საკმარის დროს ვერ უთმობთ, ნამდვილად ვერ მოახერხებთ მათ ქცევაში ცვლილებების შეტანას. უსმინეთ ბავშვებს, რათა არ გამოგეპაროთ მათი შფოთვა. ხშირად შეიძლება სწორედ ასეთი შემთხვევითი საუბრის მოსმენისას გაიგოთ რაღაც მნიშვნელოვანი საფრთხის შესახებ. ყურადღება მიაქციეთ, ხომ არ გაურბის თქვენი შვილი განსაზღვრულ ადამიანებთან შეხვედრას ან თავს ხომ არ არიდებს განსაზღვრულ ადგილას ყოფნას. აუცილებლად გაარკვიეთ, რაშია საქმე. თუ თქვენი შვილი უარს ამბობს სკოლაში წასვლაზე ან მისი აკადემიური მოსწრება გაუარესდა, ნუ დატოვებთ ამას უყურადღებოდ. ნებისმიერი ქცევა ურთიერთობის ფორმაა, ამიტომ ყოველი ახალი ქცევა იმაზე მიანიშნებს, რომ ბავშვს რაღაც აწუხებს და ამის თქმას ცდილობს.

ცუდი ადამიანები ხშირად სავსებით ჩვეულებრივად გამოიყურებიან და ძალიან ცოტაა ისეთი, რომელსაც სახეზე აწერია: „ფრთხილად, მე მოძალადე ვარ!“ ამიტომ გირჩევთ, ენდოთ ინტუიციას და თუ რამე გაშფოთებთ ან ვინმე არ მოგწონთ, ბავშვები ასეთ ადამიანებს მოარიდოთ. მოძალადეები (ხშირად – სექსუალური მოძალადეები) იშვიათად არიან სრულიად უცნობი ადამიანები თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ყველა ნაცნობს ეჭვის თვალით უყუროთ.

მონაწილეობა მიიღეთ შვილების ყოველდღიურ საქმიანობაში. თანამედროვე ცხოვრება გულისხმობს ბავშვების აღზრდაში დამატებითი ადამიანების (ძიძების, მასწავლებლების, რეპეტიტორების, სპორტული სექციების მწვრთნელების) მონაწილეობას, მაგრამ უდიდესი წვლილი მათ ცხოვრებაში მაინც მშობლებს შეაქვთ. ისინი უნდა ინტერესდებოდნენ ბავშვის გარშემო მყოფი ადამიანების საქმიანობით, რათა შეძლებისდაგვარად აკონტროლონ ისინი.

დასვით კითხვები. ეს ძალიან მარტივი წესია. შეარჩიეთ მომენტი, მშვიდი გარემო და ჰკითხეთ ბავშვს: „როგორ მიდის საქმეები? ყველაფერი რიგზე?“ ან: „რამე გაწუხებს?“ თუ ბავშვი გიპასუხებთ, რომ არაფერი აწუხებს და ყველაფერი მშვენივრად მიდის, ჩაეხუტეთ და უთხარით: „კარგია“. შვილებს უნდა აუხსნათ, რომ თუ რამე პრობლემას შეეჯახა, მშობლებს მიაკითხოს – ისინი აუცილებლად მოუსმენენ და დაეხმარებიან მას. ამ საუბრებმა სრულიად მშვიდ გარემოში, ყოველგვარი სტრესისა და შფოთვის გარეშე უნდა ჩაიაროს.

ახლა მინდა გაგიზიაროთ ერთი მეთოდი, რომელსაც პატარა ბავშვებთან ვიყენებ, მას „განგაშის სიგნალი“ დავარქვი. ვეუბნები ბავშვს, რომ მას შიგნით აქვს ერთგვარი ზარი, რომელიც იმის გარკვევაში ეხმარება, ყველაფერი რიგზეა თუ არა. ეს იმდენად მარტივი ხერხია, რომ სამი-ოთხი წლის ბავშვებთანაც წარმატებით გამოიყენებთ. მაშ ასე, თუ ბავშვს ჰკითხავთ, დარეკავს თუ არა მისი ზარი, როდესაც ის პატარა ფისოს დაინახავს, ბავშვი გიპასუხებთ: „არა“. მაგრამ რა მოხდება, თუ უცებ საიდანღაც გაბრაზებული ნაგაზი გაჩნდა? სიგნალი, სავარაუდოდ, ამოქმედდება. შეგიძლიათ დასვათ ნებისმიერი კითხვა: სკოლაში უფროსი ბავშვი ხელს გკრავს; მასწავლებელი დავალებას გიმოწმებს; დედიკო და მამიკო გეფერებიან; საყვარელი ძაღლი გეთამაშება; უცნობი ადამიანი ქუჩაში მანქანით გასეირნებას გთავაზობს; მეგობარი გთხოვს, ათხოვო შენი ნივთი; შენთვის უსიამოვნო ადამიანი ცდილობს ჩაგეხუტოს; კლასელი გთხოვს, დედას და მამას არ მოუყვე კლასში მომხდარი ინციდენტის შესახებ…

მკითხველი მიხვდება, რომ სიტუაციების (მაგალითების) მოფიქრება დაუსრულებლად შეიძლება. მთავარია, ბავშვს გავაგებინოთ, რომ როდესაც მის შიგნით „განგაშის სიგნალი“ ირთვება, აუცილებელია, ამის შესახებ მოუყვეს მშობლებს, რომლებიც დაუყოვნებლივ მოძებნიან სიტუაციიდან გამოსავალს. კარგი იქნება, თუ ბავშვთან ერთად განიხილავთ სხვადასხვა სავარაუდო სიტუაციას, მაგალითად, იმის თაობაზე, რომ საფრთხემ შესაძლოა ნებისმიერ დროსა და ადგილას იჩინოს თავი. მთავარია, პატარამ დაიმახსოვროს, რომ უნდა უსმინოს თავის „სიგნალს“ და დახმარებისთვის უფროსს მიმართოს.

კიდევ ერთი რჩევა: პატარა ბავშვებს ხშირად უჭირთ უფროსებს აუხსნან, რა აწუხებთ, ამიტომ არ დაიზაროთ და „წაამეცადინეთ“ ისინი. თუნდაც ასე:

– როგორ მოიქცევი, თუ სკოლაში რამე ისეთი მოხდა, რომ შენი განგაშის სიგნალი ჩაირთო?

– მასწავლებელს მოვუყვები.

– ყოჩაღ, კარგია. მაგრამ თუ ის სიახლოვეს არ აღმოჩნდა?

– მაშინ, რომელი პედაგოგიც ყველაზე ახლოს იქნება, იმას მოვუყვები;

– კარგს იზამ. და რას მოუყვები?

– იმას, რომ მეგობრის საქციელი არ მომეწონა.

– შესანიშნავია. კიდევ ვის მოუყვები ამ ამბავს?

– შენ, დედიკო/მამიკო.

ამ მეთოდით ასწავლით პატარებს, რომ საფრთხის შეგრძნებისთანავე ითხოვონ შველა. აქვე გაგაფრთხილებთ, რომ განგაშის სიგნალი შესაძლოა ნებისმიერ წვრილმანზე ჩაირთოს. შეინარჩუნეთ სიმშვიდე და ბავშვს გულდასმით მოუსმინეთ.

მშობლობა სწორედ ის არის, მუდმივად წუხდეთ და შფოთავდეთ შვილების გამო. შიში აღზრდის პროცესის ბუნებრივი კომპონენტია. მშობლების შიში იწყება ბავშვის მუცლად ყოფნის პერიოდიდან და მთელი ცხოვრება გრძელდება. ბავშვებს ბევრი რამ შეიძლება შეემთხვეთ, მაგრამ ასე, როგორც წესი, იშვიათად ხდება. ბავშვები გამუდმებით ეპოტინებიან ბასრ და მჭრელ საგნებს, მაგრამ ძალიან ცოტაა ისეთი, რომელიც მძიმედ დაიჭრება. ცხოვრებაში ცუდი რამეები ხდება, მაგრამ კარგიც ხომ ცხოვრების მუდმივი თანამგზავრია! წარმოუდგენელია, მთელი ცხოვრება შიშში გაატარო – კეთილგონიერება შეინარჩუნეთ და არ დაკარგოთ იმედი, რომ თქვენ და თქვენს შვილებს ცუდი არაფერი შეგემთხვევათ.

ჩვენ არაერთხელ დაგვიწერია Z თაობის შესახებ – ის Wi-Fi-სა და სოციალური ქსელების თაობაა და ამ ყველაფრის გარეშე თავი ვეღარ წარმოუდგენია. მის წინამორბედ თაობას მილენიალებს ან Y თაობას უწოდებენ. ეს არის 80-იანიდან 90-იან წლებამდე დაბადებული, პეიჯერებისა და სადენიანი ინტერნეტის დროინდელი ახალგაზრდობა.

მალკოლმ ჰარისი ტიპური მილენიალია – უკეთია დიდი სათვალე, აცვია რუხი მაისური, ხელში კი განუწყვეტლივ ატრიალებს აიფონის ბოლო მოდელს. ამბობს, რომ მილენიანელების შესახებ წიგნი „Kids These Days: Human Capital and the Making of Millennials“ საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით დაწერა. ახლა სხვადასხვა ქვეყანაში მოგზაურობს და მილენიალების თემაზე საჯარო ლექციებს კითხულობს. ის მოგვიყვება, რა არის დამახასიათებელი Y თაობისთვის, როგორ ერგება ის თანამედროვე სამყაროს და რით განსხვავდება Z თაობისგან.

– რატომ მიგაჩნიათ, რომ მილენიანელი ხართ?

– ჯერ ერთი, დაბადების თარიღით ვარ მილენიანელი. ესეც არ იყოს, თუ კანონზომიერებაზე ვისაუბრებთ, ბავშვობიდანვე ძალიან ბევრს ვმუშაობდი. ამ წიგნს ვერ დავწერდი, მთელი ბავშვობა რომ არ მეძებნა ახალი იდეები, ამეთვისებინა ახალი უნარ-ჩვევები, მიმეღო ახალი ცოდნა, მემუშავა, მემუშავა და კიდევ ერთხელ მემუშავა. მე კალიფორნიაში გავიზარდე. ჩემი კოლეჯი იმ ქუჩაზე იყო, რომელზეც რამდენიმე ძლიერი საგანმანათლებლო დაწესებულება გახლდათ თავმოყრილი, მაგალითად, სტენფორდის კამპუსი. ყველა სტუდენტი ერთმანეთთან ურთიერთობდა. ამერიკაში ეს ადგილი ითვლება ტერიტორიად, სადაც იზრდებიან სხვადასხვა სფეროს მომავალი საუკეთესო სპეციალისტები – შესაძლოა, მსოფლიოში საუკეთესოც.

რა მაქცევს მილენიანელად? ბევრ სტერეოტიპს ვერგები. მამაჩემს ჩემს ასაკში სამი შვილი ჰყავდა, მე კი დაოჯახებაზე ჯერ არც კი ვფიქრობ. არ მაქვს მუდმივი სამსახური. ამიტომ ფრილანსერი ვარ. მწყინდება მუდმივად ერთ დამქირავებელთან მუშაობა და საერთოდაც, მიჭირს დიდი ხნის განმავლობაში რამეზე გამობმა.

მე ჩაციკლული ვარ ჩემს აიფონზე, ყოველ წუთას ვამოწმებ სოციალურ ქსელებს. მთელი ჩემი ცხოვრება სოციალურ ქსელებს უკავშირდება და ამიტომ ვერაფრით ვმიჯნავ ერთმანეთისგან სამსახურსა და პირად ცხოვრებას. ახალი თაობისგან განსხვავებით, ზუსტად მახსოვს, პირველად როგორ დავრეგისტრირდი სოციალურ ქსელში. მახსოვს, ერთხელ სამსახურში იმის გამო არ მიმიღეს, რომ ტვიტერში აქაუნთი არ მქონდა.

– მილენიალები ახალი თაობის მშობლები არიან, ამიტომ საინტერესოა, როგორ გამოიყურება ტრადიციული Y-ოჯახი.

– დღეს აშკარაა ტენდენცია, რომლის მიხედვით, ახალგაზრდები არ ჩქარობენ დაოჯახებას. მილენიანელები დიდხანს ცხოვრობენ მშობლებთან ერთად, ოჯახს კი 35 წლის შემდეგ ეკიდებიან. არსებობს თეორია, რომ თანამედროვე საზოგადოების ეკონომიური სტრუქტურა ეწინააღმდეგება ქორწინების ინსტიტუტს, რადგან ინდივიდისთვის ძნელია და არცთუ მოგებიანი ოჯახის შექმნა. მე სხვა თეორია მაქვს. ის უფრო პერსპექტიულია: წინათ ოჯახს მეტისმეტად დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ. მთელი სოციალური და ეკონომიკური სტრუქტურა ოჯახის იმედად იყო, ახლა კი ცალკეული ინდივიდების იმედად არის.

ამერიკაში, მაგალითად, არსებობს სტერეოტიპი, რომ ბავშვები, რომლებიც დიდხანს ცხოვრობენ მშობლებთან ერთად, მათ კმაყოფაზე არიან. ეს სიცრუეა. მათი უმრავლესობა, ვინც მშობლებთან ერთად ცხოვრობს, ფინანსურად ეხმარება ოჯახს, სრულფასოვნად მონაწილეობს ბიუჯეტის მართვაში.

მომდევნო ათი წლის განმავლობაში ოჯახის ინსტიტუტი მთლიანად შეიცვლება. იმედი მაქვს, ასე მოხდება. ოჯახი აღარ არის მომავლის განსაზღვრის მთავარი ფაქტორი. დღეს სხვა კონცეფციაა: არ აქვს მნიშვნელობა, როგორ ოჯახში დაიბადე – შეგიძლია გახდე ის, ვინც გინდა იყო. გაქვს სოციალური დახმარება, შეღავათები, თუ გონება გიჭრის, შეგიძლია მიიღო ნებისმიერი განათლება.

დღეს გაცილებით მნიშვნელოვანია, დაიბადო არა შეძლებულ, არამედ ფსიქოლოგიურად ჯანსაღ და ემოციურად სტაბილურ ოჯახში.

– ჩვენს საზოგადოებაში – მთავრობასა და ეკლესიაში – ბევრი ფიქრობს, რომ ეს ცვლილებები ოჯახის ინსტიტუტზე ცუდად იმოქმედებს, რომ ოჯახი როგორც ინსტიტუტი საჭიროა დემოგრაფიული მდგომარეობის მხარდასაჭერად. მათ რას უპასუხებდით?

– ვფიქრობ, ეს აღარ არის დისკუსიის საკითხი. ეს ძალაუფლებისა და უფლებამოსილების საკითხია. ისინი არ გვეკითხებიან ჩვენ, როგორ გვინდა ვიცხოვროთ, მაგრამ საზოგადოების სტრუქტურა იცვლება და ამას წინ ვერ აღუდგებიან. ხელისუფლებაში ბევრი ძველი ყაიდის ადამიანია და ჩვენ უბრალოდ ველოდებით, როდის წავლენ ისინი შინ. ამერიკის მთავრობაში არიან ადამიანები, რომლებსაც „ბეიბი-ბუმერებს“ უწოდებენ, რადგან მათ განსხვავებული დამოკიდებულება აქვთ ოჯახისა და ბავშვების მიმართ.

– Z თაობის იმედი ბევრს აქვს. მიაჩნიათ, რომ ისინი თავისუფლები იზრდებიან, რაც იმას ნიშნავს, რომ არ დაექვემდებარებიან ავტორიტარულ და განსაკუთრებით ტოტალიტარულ მმართველობას. ამაზე რას ფიქრობთ?

– სკეპტიკურად ვეკიდები იმ მოსაზრებას, რომ სოციალური ქსელები გვათავისუფლებენ. სინამდვილეში მათი წყალობით ყველა კონტროლის ქვეშ ვართ. 2011 წელს უოლ-სტრიტზე საპრროტესტო მსვლელობაში ვმონაწილეობდი. მაშინ 700 ადამიანი დააპატიმრეს. დარწმუნებული ვიყავი, რომ ყველაფერი ამით დასრულდებოდა, მაგრამ პოლიციამ ჩემი სოციალური ქსელიც გატეხა. ტვიტერს ჯერ უთქვამს, ჩვენ პაროლებს არ გავცემთ, ეს პირადი ინფორმაციააო, პოლიციას კი უპასუხია: მაშინ, გთხოვთ, გასული წლის ფინანსური ანგარიში წარმოგვიდგინოთო და ტვიტერმაც მაშინვე გასცა ჩემი პაროლი. ასე რომ, ახლა სხვა სქემა მუშაობს: სოციალური ქსელებს დიდი კორპორაციები აკონტროლებენ, დიდ კორპორაციებს კი – სახელმწიფო.

– მკვლევართა პროგნოზით, სოციალური ქსელები იმდენად საყოველთაო გახდება, რომ მალე ადამიანებს მობეზრდებათ…

– დიახ, ამის შესახებ მეც წავიკითხე. სასაცილოა, მაგრამ, ალბათ, სიმართლეა. თავისუფალი დროის გატარება ბავშვებთან ერთად მიყვარს. მე და ჩემმა მეგობრებმა წამოვიწყეთ პატარა პროექტი, შემოვიკრიბეთ ადამიანები, რომლებსაც ბავშვებთან მუშაობა მოსწონთ. სანამ საკუთარი შვილები მეყოლება, შემიძლია, დრო ამ სამუშაოს დავუთმო.

ჰოდა, შევამჩნიე, რომ ბავშვები უკვე განსხვავებულად ეკიდებიან ტელეფონებსა და პლანშეტებს. მათთვის ისინი დიდ ღირებულებას არ წარმოადგენენ. სხვა ბავშვებთან ურთიერთობა მათ გაცილებით დიდ ბედნიერებას ანიჭებთ. მოსწონთ თამაში, სირბილი, ხატვა. ვხედავ, რომ თანამედროვე ბავშვებს არ აღაფრთოვანებთ ეკრანთან ურთიერთობა. ისინი გაჯეტებს გულგრილად  კიდებიან. სინამდვილეში ჩვენ, მილენიალები ვართ დამოკიდებულები აიფონებზე და არა ბავშვები.

– როგორ უნდა შეიცვალოს განათლების სისტემა, თუკი ახალ თაობაში მიმდინარე ცვლილებებს გავითვალისწინებთ?

– ჩვენ ვფოკუსირდებით პროფესიულ უნარ-ჩვევებზე და მათ მიღებაზე – ეს არის სწავლების მიზანი. ახლახან მოვისმინე ამბავი ერთი საბავშვო ბაღისა, სადაც ხელოვნების გაკვეთილები გააუქმეს, რათა ბავშვებს პროფესიული უნარებისთვის მეტი დრო დაეხარჯათ.

ბავშვები ჯერ მხოლოდ ექვსი წლისანი არიან, მაგრამ მათ უკვე კარიერისთვის ამზადებენ! პედაგოგები ამბობენ: „ნუ ასწავლით მათ ისტორიას, ხელოვნებას, დაეხმარეთ საქმიანი უნარ-ჩვევების გამომუშავებაში“. მერე ბავშვები იზრდებიან და აღმოჩნდება, რომ ისტორია და ხელოვნებაც საჭირო იყო. მეორე მხრივ, უამრავ კომპანიას სჭირდება ახალგაზრდების პროფესიული უნარ-ჩვევები. მგონი, ოქროს შუალედი უნდა ვიპოვოთ, რათა ახალგაზრდები, ერთი მხრივ, უსაფრთხოდ გრძნობდნენ თავს, მეორე მხრივ კი აკეთებდნენ იმას, რაც მოსწონთ. მესმის, რომ მშობლებისთვის მნიშვნელოვანია შვილების წარმატებულა. მესმის მათი შიშების. მაგრამ უფრო მნიშვნელოვანია, აღვზარდოთ ადამიანი, რომელიც შეძლებს ახალი სტრატეგიების მოფიქრებას ან აზროვნების შეცვლას. დღევანდელი განათლება ის არის, რაც ადამიანს სრულფასოვან პიროვნებად აქცევს.

კარგა ხანს ვიფიქრე. ხელში ვატრიალე, გადავშალე, დავხურე. ბოლოს მაინც ვიყიდე. რუს რეჟისორს, ანდრეი ზვიაგინცევს ვენდე, რომელიც ერთ ინტერვიუში აღტაცებით საუბრობს ამ წიგნზე. მინდოდა, მის ფილმზე დამეწერა, რომლის სათაურიც ჩვენს ენაზე სხვადასხვანაირად თარგმნეს: „უსიყვარულო“, „უსიყვარულოდ“, „უსიყვარულობა“… ამისთვის ფილმი ხელახლა უნდა მენახა და სწორედ ეს ვერ შევძელი: მეტისმეტად მძიმეა მთავარი გმირის – 12 წლის ალიოშას სახის გახსენებაც კი. ნახეთ, ვისაც შვილები გყავთ. ნახეთ, ვისაც ვისაც შვილები არ გყავთ.

წიგნს კი, რომლის ორი მოკლე ნაწყვეტიც სწრაფად ვთარგმნე, ასე ჰქვია: „საპიენსი: კაცობრიობის მოკლე ისტორია“. მისი ავტორი იერუსალიმის ებრაული უნივერსიტეტის პროფესორი, ისტორიკოსი იუვალ ნოა ჰარარია.

ესეც სიმართლეა – ჩვენზე, მითებით თვალდაბნელებულ ადამიანებზე. ზოგჯერ – საკამათო, ზოგჯერ კი – ისეთი, გულის სიღრმეში რომ ყოველთვის ვიცოდით და ხმამაღლა თქმა აზრად არ მოგვსვლია.

ქვეთავიდან „ნოეს კიდობანი“

წყნარ ოკეანეში სახეობების მასობრივი გადაშენება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 1500 წლით ადრე დაიწყო, როცა პოლინეზიელი გლეხები სოლომონის კუნძულებზე, ფიჯიზე და ახალ კალედონიაზე დასახლდნენ. მათ, პირდაპირი თუ არაპირდაპირი გზით, ფრინველების, მწერების, ლოკოკინებისა და სხვა ადგილობრივ მკვიდრთა ასობით სახეობა გაწყვიტეს. გადაშენების ტალღა თანდათან გავრცელდა აღმოსავლეთით, სამხრეთითა და ჩრდილოეთით, მთელ წყნარ ოკეანეში, და მიწის პირიდან აღგავა უნიკალური ფაუნა სამოასა და ტონგაზე, მარკიზის კუნძულებზე, აღდგომის კუნძულზე, კუკის კუნძულებსა და ჰავაიზე, და ბოლოს ახალ ზელანდიაზე.

ასეთივე ეკოლოგიური კატასტროფა მოხდა იმ ათასობით კუნძულზე, რომლებიც ატლანტის ოკეანეში, არქტიკის ოკეანესა და ხმელთაშუა ზღვაშია გაბნეული. არქეოლოგებმა პაწაწინა კუნძულებზეც კი აღმოაჩინეს იმ ფრინველების, მწერებისა და ლოკოკინების კვალი, რომელთა უამრავი თაობა ცხოვრობდა იქ და მხოლოდ მაშინ გაქრნენ, როცა ადამიანმა დადგა ფეხი მიწაზე. ბოლო დრომდე ჩვენს თვალს ძალიან ცოტა შორეული კუნძული თუ გადაურჩა, რომლებზეც ფაუნა ხელუხლებლადაა შემორჩენილი. ცნობილ მაგალითს მოვიყვან: გალაპაგოსის კუნძულებზე მე-19 საუკუნემდე ფეხი არავის დაედგა და ამიტომაცაა შემონახული უნიკალური სახეობები, მათ შორის გიგანტური კუები, რომლებსაც, ძველი დიპროტოდონების მსგავსად, ადამიანის არ ეშინიათ.

გადაშენების პირველ ტალღას, რომელსაც საკვების მაძიებლების გავრცელება ახლდა, მეორე ტალღა მოჰყვა, რომელმაც მიწათმოქმედებს გაუხსნა გზა. ეს მნიშვნელოვან წარმოდგენას გვიქმნის დღევანდელი სამრეწველო საქმიანობით გამოწვეულ მესამე ტალღაზე. ნუ დაუჯერებთ იმათ, ხეებს რომ ეხუტებიან და ამტკიცებენ, ჩვენი წინაპრები ბუნებასთან ჰარმონიაში ცხოვრობდნენო. სამრეწველო რევოლუციამდე ბევრად ადრე ჰომო საპიენსმა რეკორდი დაამყარა – ყველა ორგანიზმს გაუსწრო იმით, რომ მცენარეთა და ცხოველთა სახეობების უმრავლესობა გაწყვიტა. თავმოსაწონი რამით არ გამოვირჩევით: ყველაზე დაუნდობელი სახეობის, უმოწყალო მკვლელის სახელით შევედით ბიოლოგიის ანალებში.

ქვეთავიდან „ციხის კედლები“

რას გვეუბნება რომანტიკულობა და იმას, რომ ჩვენი შესაძლებლობების სრულად გამოსავლენად რაც შეიძლება მეტი განსხვავებული გამოცდილება უნდა მივიღოთ, გული უნდა გავუხსნათ მრავალფეროვან ემოციებს, მრავალნაირი ურთიერთობები უნდა გამოვცადოთ, სხვადასხვა სამზარეულოს უნდა გავუგოთ გემო, სხვადასხვა მუსიკალური სტილის დაფასება უნდა ვისწავლოთ. ამ ყველაფრის მისაღწევად კი საუკეთესო გზა ყოველდღიური რუტინისაგან გათავისუფლება, ნაცნობი ადგილების უკან მოტოვება და შორეულ ქვეყნებში სამოგზაუროდ წასვლაა, სადაც ახალი კულტურა, სურნელები, გემოები და წეს-ჩვეულებები დაგვხვდება. მუდმივად გვესმის რომანტიკული მითი: ახალმა გამოცდილებამ თვალი ამიხილა და ცხოვრება შემიცვალაო.  

კონსუმერიზმი კი გვეუბნება: ბედნიერებისთვის რაც შეიძლება მეტი პროდუქტი და მეტი სერვისი გჭირდებათო. თუ ვგრძნობთ, რომ რაღაც ისე ვერ არის ცხოვრებაში, მაშინ ალბათ რაიმე პროდუქტის ყიდვაა საჭირო (მანქანა, ახალი ტანსაცმელი, ორგანული საკვები), ან რაიმე სერვისით სარგებლობა (სახლის დალაგება, ფსიქოთერაპევტთან სიარული, იოგის გაკვეთილები). ყოველი სატელევიზიო რეკლამა კიდევ ერთი პატარა ლეგენდაა იმის შესახებ, ესა თუ ის პროდუქტი თუ სერვისი როგორ გაგვიუმჯობესებს ცხოვრებას.

რომანტიკულობა, ამგვარი მრავალფეროვნებისკენ რომ გვიბიძგებს, შესანიშნავად შეეწყო კონსუმერიზმს და სწორედ მათი შეწყვილების შედეგად დაიბადა უსასრულო „გამოცდილებების ბაზარი“, რომელსაც თანამედროვე ტურიზმის ინდუსტრია ეფუძნება. ტურიზმის ინდუსტრია თვითმფრინავის ბილეთებსა და სასტუმროს ნომრებს კი არა, გამოცდილებებს ყიდის. პარიზი არ არის ქალაქი, არც ინდოეთია ქვეყანა – ისინი გამოცდილებებია, რომლებმაც ჰორიზონტი უნდა გაგვიფართოვოს, ადამიანური პოტენციალი უნდა გაგვიზარდოს და უფრო ბედნიერები უნდა გაგვხადოს. ამდენად, როცა მილიონერს ცოლთან ურთიერთობა აერევა, იმედის თვალს ძვირადღირებულ მოგზაურობას მიაპყრობს და მას პარიზში წაიყვანს. ეს მოგზაურობა ბუნებრივად გაჩენილი სურვილის გამოხატულება კი არაა, არამედ რომანტიკული კონსუმერიზმის მითების ღრმა რწმენისა. ძველ ეგვიპტეში მდიდარ კაცს აზრად არ მოუვიდოდა, ცოლთან ურთიერთობისას მოულოდნელად წარმოქმნილი სირთულე იმით მოეგვარებინა, რომ ბაბილონში დასასვენებლად წაეყვანა. ადგებოდა და მას დიდებულ, მდიდრულ საფლავს გაუკეთებდა – ისეთს, როგორიც ქალს ყოველთვის სურდა.