ქალებს ვეძებ. ვეძებ ყველგან, ქუჩაში, საქმეში, ისტორიაში, ლიტერატურაში, კერძში, გემოში, თავისუფლებაში, მორჩილებაში, დუმილში, სიტყვაში… ეს ჩვევად მექცა, ყოველდღიურ საქმედ, მარადიულ სიყვარულად.

ვეძებ ქალებს,  მათ მოყოლილ ზღაპრებსა და ამბებს, ნამღერ იავნანებს. ქალებს, რომლებიც ინახავენ თავიანთ ენას, ოჯახს, ქვეყანას. ყველა ამბავში ქალებს ვეძებ. როდესაც გადასახლებებისა და მიგრაციების ამბებს ვკითხულობ, ყველაზე ხშირად სწორედ ქალების პორტრეტები და ამბები ამოკრთება ხოლმე.   ასე სხვანაირად იკითხება აკვნის ცოტა ვიწრო არტახები, კაბაზე დამაგრებული ქამრები, მთელ ცხოვრებას რომ ინახავს,   კაბის სამკლაურში დამალული შხამის წვეთები ყოველი შემთხვევისთვის.  გზაში დაკარგული და დამარხული შვილები, არაფრისგან გამომცხვარი ხმიადები, ზედაც ცრემლის დაყოლება.

ყველაფერი სხვანაირად იკითხება, როცა ქალების შრომისგან გაუხეშებულ ხელებს, ნაწნავებში შეპარულ ვერცხლს და მეხსიერებას კითხულობ.

სარა ფერეიდანში თავის ქმართან, ამბაკო ჭელიძესთან,  თავის ერთადერთ, დიდ, მარადიულ სიყვარულთან ერთად მოხვდა. ასეთი სიყვარული იშვიათია ხოლმე, ასეთ ამბებს ხშირად არ წააწყდები. ამბავს 15 წლის გოგოსი, რომელიც ნათესავების წინააღმდეგობის მიუხედავად ცოლად გაჰყვა მასზე უფროს მწერალსა და მთარგმნელს, წაჰყვა და თავის დღიურებში ყველაზე ბედნიერ დღედ სწორედ ის ჩაწერა, მათი ჯვრისწერის დღე.

კითხულობ ამ დღიურებს და გიკვირს, არსად, არცერთ  გვერდზე, სადაც თავის ქმარსა და შეყვარებულზე ლაპარაკობს, სადაც სატრფოს სახელს ახსენებს, არ გამოტოვებს კუთვნილებით ზედსართავს, ამბაკოს „ჩემის“ გარეშე არ ტოვებს, „ჩემი ამბაკო“ – ახსენებს სიყვარულით, ტკივილით, მონატრებით.

ამბაკო ჭელიძე ფერეიდანისა და საქართველოს დიდი ხიდია, თარგმანები, წიგნები, მისი ღვაწლი ფერეიდნულ-ქართული ურთიერთობის აღდგენის საქმეში განუზომელია, მისი მონათხრობი ფერეიდნული ამბები ერთ-ერთი მთავარი კარი იმ ჯერ კიდევ უცნობ სამყაროში.

სარა მეუღლეს ყველა მოგზაურობაში თან ახლდა, ასე იყო ფერეიდანშიც, საოცრად ემოციური, გულღია, მგრძნობიარე ქალის დღიურები სულ სხვა, ქალის პერსპექტივიდან გვანახებს ფერეიდანში მოგზაურობის ამბებს. აკი თვითონაც აქმბობს, პირველი ქალი ვარ, ვინც ფერეიდანში იმოგზაურაო.

სარა ის საერთო მეხსიერებაა, იმ ამბების გმირია, რომელსაც დღემდე ყვებიან ფერეიდნელები, როგორ ჩამოვიდნენ დიდი ხნის წინ პირველი ქართველები საქართველოდან-ამბაკო და მისი ცოლი სარა:

„მე მაგონდების, რო ერთი ყოფილა ამბაკო, ერთი ყოფილა, ერთი ქალი ყოფილა სარა, ერთი ყოფილა ქათინო, იმ [ასეა!] საელჩოჩი ყოფილა. ასი რო ჩემ მამა-დედამ მიამბისყეს ეს. _ანს რო მიამბისყე, ჩემ პაპა ძრიალ ნდომებია, როს ყორვებია საქართველო ძრიალა ჰყორებია, მაგრამ ელა ყოფილა ახალგაზდა, იცი, ორმოზდაორ-სამ წელსა ყოფილა, რო ერთ ემე გამაჲსლია ხახაჩიგა და იმაში თქიანყე დუნა. ანს გამაჲსლია და ძრიალ თავის ნატრვაც ყოფილა, რო წაიდეს, საქართელო დაიაროს.“

“ შეიძლება ამბაკო რო გამოიდა, ამბაკო რო გამოიდა, სარე, თავის ცოლი, იმაშინ და ან სეიფოლა ხანმაც იოსელიანმა ხო გაჲდა საქართველოჩი და გამაიტანა, ზოგებმა ისწავლეს და აი, ეგრე რო ეხლა არა ჴერჴულობენ, იმაშინაც არ იჴერჴეს”.

“ჩემ პაპამ რო გამოჲდა საქართველოჩი, ეგღა რო აიცნეს, გადმოჲდიანყე ქართველები ჩემ პაპასთანა. და ეხლა ქენ კი პაპას დაჲძახით, ჩონ დიდაღას დავძახით. ჩემ დიდაღასთან გადმოჲდიან… ამბაკო იყო, სარა იყო, ბევრები იყნეს და მე არ მაგონდების, რო რა ერქოყე თავით სახელი. ბევრს ხანი იქ იყნეს და იმაშინ გერიმ გადმიოჲდეს თავით მიწა-წყალზე.”

სარას ჰორიზონტიც ყველაზე უკეთ ქალთა სახეებს, მათ ქცევას, სამოსს, ემოციებს, თავისუფლებას აკვიდრება. თავადაც განსაკუთრებული სახეა – შორეული საქართველოდან ჩასული, ულამაზესი, თვალტანადი ქალი, ცხენზე რომ თავისუფლად ჯირითობს, მოშინაურებულმტრედს უვლის, ქალებს დამცველად და შემფარებლად ევლინება, პატარა ბავშვებს ეფერება და უვლის.

ტექსტს აქვს ჯადოსნური უნარი დროსა და სივრცეში გამოგზაუროს,  სარას გულწრფელ და ემოციით სავსე ხელნაწერებს მაშინვე სულ სხვა, ცოცხალ, განსაკუთრებულ გარემოში გადაჰყავხარ:

„ჩვენი ქალები ჯგუფ-ჯგუფად გვხვდებოდნენ თავიანთი ხშირი, ნაჭრიანი წითელ-ყვითელი კადრებით“…

პირველი კადრი სეიფოლა იოსელიანის ოჯახში სტუმრად მისვლა და იქაური ქალების დახვედრაა. ეფერებიან, სამოსს და ხელებს უკოცნიან, ტირიან. აი, რამდენიმე საოცარი მარგალიტი გამოკრთება, ულამაზესი გოგო, ღარიბულ ჩადრში გახვეული, სოფელი რომ პატრონობს და ქმრის ამორჩევასაც თავის თავზე იღებს, არასასურველი ქმრის.  გოგონას საქართველოდან ჩამოსული ცოლ-ქმარი შეიფარებს და ამ თავსმოხვეულ ქორწინებასაც გადაარჩენს.

მეორე, ასევე მშვენიერი ახალგაზრდა ქალი, რომელსაც შვილი არ უჩნდებოდა და ამიტომაც მის ქმარს სხვა ქალზე უნდა ექორწინა. სთხოვე, ასე არ მომექცესო – ისე შეეხვეწა თითქმის უცნობ სარას, თითქოს გადამრჩენელი იპოვა.

საერთოდ, ეს საოცარი, გულუბრყვილო რწმენა მთელ მათ მოგზაურობას ახლდა თან. ერთი მიწურიდან ქალი გამოეგებათ, შვილი მიკვდება და მომირჩინეთო, გულუბრყვილო, მიამიტი, სიყვარულითა და ნდობით სავსე რწმენა.

კიდევ ერთი, უხუცესი ქალი, რომელსაც ყველანი პატივს სცემენ, დარბაისელი, თბილი ქალი, რომელიც გულში იკრავს სარას.

პაწაწინა გოგო, ნიჭიერი, მსახიობი, ვინც ყველანაირად ცდილობს სტუმრების ყურადღება და სიყვარული დაიმსახუროს.  ეს ეპიზოდი განსაკუთრებით ფერადი და ცოცხალია:

„ერთობ ცოცხალი ბუნებისა იყო ფაიდა, რომელიც ერთი წუთით არ ისვენებდა, ვის წყალი შეასხა, ვის მიწიანი ბალახი შაყარა თავ-პირში,  ისე სხვადასხვანაირად ამოძრავებდა თვალებს, რომ ძალიან მაკვირვებდა მე.

უთუოდ ამ გოგონაში  სასცენო ნიჭი გამოსჭვიოდა, რომელსაც საიმისო გარეგნობაც უწყობდა ხელს. შავთმიანი, შავთვალება იყო და ოდნავ ველური მზერა ჰქონდა“…

ისეთი ფერადია ეს მოგონება, ისეთი ცოცხალი. ცხენზე ამხედრებული ქალის ნახვით გაკვირვებული ადგილობრივები, ფერეიდნულ ვენახში მოცეკვავე ქალები, ერთმანეთს რომ ცეკვას ასწავლიან,  ცრემლიანი მისალმება და დამშვიდობება,  სადილისთვის, სპეციალურად ფლავის საჭმელად გამოთლილი კოვზი სტუმრისთვის, რომელიც ხელით ჭამას ვერ ახერხებს, ქალები, რომლებიც სიცილ-კისკისით ახურებენ თავიანთ ჩადრებს სტუმარს და ბოლოს, საუკეთესოს, აბრეშუმისას ურჩევენ…

„არც დღე და არც ღამე არ ისვენებდნენ და არცმე მასვენებდნენ – წერს სარა- ჩვენ მათ უმანკო სიყვარულით ვუყვარდით, ისევე, როგორც ჩვენ გვიყვარდა ისინი“…

აი, გარდაიცვალა ამბაკო და ცალად დარჩა მისი სარა, დაივალა მეუღლის ნაწერებზე მზრუნველობა, მოწესრიგება, გამოცემა. მისი საოცრად სენტიმენტალური დღიურებიდან ფერეიდნის ბედნიერი დღეების მსუბუქი ათინათები ჩანს, ბედნიერი დღეები ახალ, ჯადოსნურ სამყაროში, რომელსაც დარდითა და მონატრებით იგონებს სარა ჭელიძე, ამბაკო ჭელიძის თანამეცხედრე და პირველი ქალი საქართველოდან, რომელმაც ფერეიდანი მოინახულა.

შიშის გრძნობა ბუნებრივია პატარა ბავშვისთვის. არის შიშები, რაც მხოლოდ გარკვეული ასაკისთვისაა დამახასიათებელი. ბავშვი იზრდება და ეს შიშები ასაკთან ერთად ქრება. მაგალითად, პატარებს ეშინიათ მკვეთრი ხმების, დედის გარეშე მარტო დარჩენის და ა.შ. სკოლის ასაკის ბავშვებს ხშირად ეშინიათ ცუდი ნიშნების და თანატოლების დაცინვის(მაგალითად, იმის გამო,თუ როგორ გამოიყურება).  მათი გადალახვის პროცესში ბავშვი ფსიქოლოგიურად იზრდება. მაგრამ ყველაფერი კარგია ზომიერების ფარგლებში. შიშები-მათი რაოდენობა და მოქმედების ძალა-ასატანი უნდა იყოს ბავშვის ფსიქიკისთვის. თუ ამასთან გამკლავება ბავშვს უჭირს, მას უნდა დავეხმაროთ. წინააღმდეგ შემთხვევაში შიში ნევროზში, უძილობაში, შემდგომში კი, შესაძლოა, უფრო სერიოზულ დაავადებაში  გადაიზარდოს-მაშინ კი უკვე სპეციალისტის ჩართვა გახდება საჭირო.

ნუ გეშინია!

      საიდან ჩნდება ბავშვური შიშები?

        ბავშვური შიშების ჯგუფები

1.მეშინია, რომ კუდიანი დედაბერი წამიყვანს(მშობლებისაგან ინიცირებული შიშები)

მაგალითად,როცა დედა დიდხანს არ მიდის მტირალ ბავშვთან, ან მუდმივად ზღუდავს მის ქცევებს -„იქ არ ახვიდე, თორემ  წაიქცევი“,’ ’დანა არ აიღო, თორემ  ხელს გაიჭრი’’ და ა.შ. ან აფრთხილებს: „ეს გოგონა ცუდია, ის ბიჭი კი ხულიგანია“. ბევრი დედა და ბებია ჭირვეულ ბავშვს კუდიანი დედაბრით აშინებს,ზოგიც ცუდი ძიათი,მგელით,რომელიც წაიყვანს ,თუ დამჯერი არ იქნება. ამ სიტუაციაში არ უნდა გაგვიკვირდეს,რომ ბავშვი ღამღამობით იღვიძებს და ყვირის. დააკვირდით საკუთარ თავს, სხვებთან საუბარში ხშირად იყენებთ თუ არა სიტყვებს „მე მეშინია, რომ…“.ბავშვები მგრძნობიარედ აღიქვამენ უფროსების მდგომარეობას,მათ საკუთარ თავში დაურწმუნებლობას,შფოთვას,განცდებს და თვითონაც განიცდიან. ამას გარდა,პატარა ბავშვი ვერ ხვდება, ყოველთვის კეთილი და ალერსიანი დედა რატომ ბრაზობს და სჯის.მას არ შეუძლია დედის მიმართ აგრესიის გამოხატვა. აქედან ჩნდება მონსტრების ნეგატიური პერსონაჟები, რომელთა გამოყენებითაც ნეგატიური ემოციების გამოხატვა ხდება.

2.მეშინია საწოლის ქვეშ დამალული მონსტრის

შიში რაღაც კონკრეტულის მიმართ-სიბნელის, მარტოობის, სიკვდილის, ძაღლის, სკოლაში ცუდი შეფასებების, მულტფილმების პერსონაჟი მონსტრების.

მათთან გამკლავება ყველაზე ადვილია. ბავშვს წყნარად და მოთმინებით უნდა აუხსნათ ასეთი შიშების უსაფუძვლობა. აჩვენეთ,როგორაა მოწყობილი ეს „საშიში’’ მექანიზმი,როგორ მუშაობს(მაგალითად,როცა მტვერსასრუტის ან ფენის ეშინია).

3.მეშინია,მაგრამ არ ვიცი რისი

(გაუაზრებელი შიში,რომელიც თითქოს არაფერთანაა დაკავშირებული)

დაელაპარაკეთ ბავშვს, ერთად გაიხსენეთ, რის მერე დაეწყო ეს შიშები,რა მოვლენები უძღოდა წინ. შესაძლოა, ეს საშიში მულტფილმი იყო ან „დიდების კინო“, თქვენი ჩხუბი მეუღლესთან(რაც მეტად ჩხუბობენ მშობლები,მით მეტი შიში უჩნდება ბავშვს),რაღაც შემთხვევა სეირნობის დროს(მაგალითად,უცხო ძაღლმა საკბენად გაიწია) ან ვიღაცამ აწყენინა ბაღში თუ სკოლაში.

4.მეშინია,რადგანაც ასეა საჭირო

თავის შიშებზე ლაპარაკით ბავშვი მანიპულირებს მშობლებთან. მაგალითად, როცა მას ყურადღების მიქცევა სურს, დედასთან მეტი დროის გატარება უნდა. ან სურს მშობლების საწოლში დაიძინოს, თუმცა ის ამისთვის უკვე დიდია. თუ ეს ასეა, უნდა გავაგებინოთ, რომ მივხვდით მის „ოინებს“ და ავუხსნათ, რომ არის დრო გამოყოფილი მისთვის და არის სხვა საქმეებისთვის. თუ ის მიჩვეულია დედასთან ძილს, ეცადეთ შეუცვალოთ ეს რიტუალი. მაგალითად,ბავშვთან წოლა ჩაანაცვლეთ ძილის წინ წიგნის კითხვით. შემდეგ შეგიძლიათ 5-10 წუთი ჩამოუჯდეთ საწოლთან, განიხილოთ დღის ამბები, შემდეგი დღის გეგმები, გაესაუბროთ და შემდეგ კვლავ მარტო დატოვოთ. აუხსენით,რომ ახლა მშობლების ერთმანეთთან ურთიერთობის დროა, მასთან ყოფნის დრო კი ამოიწურა. ეცადეთ, არ დაყვეთ მის მანიპულაციებს. შეუძლებელია ბავშვის მოთხოვნების მუდმივად შესრულება,ადრე თუ გვიან ის უნდა მიეჩვიოს დამოუკიდებლობას.

როგორ დავეხმაროთ ბავშვს გაუმკლავდეს შიშებს?

-მეტი ყურადღება მიაქციეთ;

-ხშირად ჩაისვით მუხლებში, მოეხვიეთ, ხელი  მოკიდეთ, საუბრის დროს თვალებში უყურეთ;

-ხშირად უთხარით, რომ გიყვართ და ყოველთვის მზად ხართ დაიცვათ;

-ეცადეთ, დაწვრილებით მოაყოლოთ, როგორ გამოიყურება  მონსტრები, რომლისაც ეშინია, როგორი თავი და კიდურები აქვთ, შემდეგ დაახატინეთ ან გამოაძერწინეთ(თუ ეს ხელეწიფება) საშიში მონსტრი. რაღაც აბსტრაქტული ყოველთვის უფრო საშიშია, ვიდრე კონკრეტული. როდესაც მტერს კარგად ვიცნობთ, ის ისეთი საშიში აღარაა, მასთან ბრძოლა უფრო ადვილია. ამის შემდეგ დახატული მონსტრი შეიძლება დაწვათ (მასვე გააკეთებინოთ ეს და შემდეგ წყალი დაასხას) ან დახიოს.მისაღებია განადგურების ყველა გზა-ყველაფერი თქვენს ფანტაზიაზეა დამოკიდებული;

-ჩართეთ იუმორი. მაგალითად, საიდუმლოდ უთხარით ბავშვს, რომ ამ „საშინელებას“  ხმაურის ეშინია. ამიტომ კუთხეში დამალული მონსტრის შეშინება ხმამაღალი სიმღერით, ტაშით და ა.შ. განახორციელეთ და ისინი გაიქცევიან;

-აუხსენით. საშიშროებას (მაგ. საშიში ჩრდილები, ქუჩიდან ხმაური,  მეხის ხმა) სავსებით ლოგიკური ახსნა გააჩნია.

„როგორ მომაბეზრე თავი“ და კიდევ 6 ფრაზა,რომლის თქმაც არ შეიძლება ბავშვისთვის

რისი გაკეთება არ შეიძლება მშობლისთვის,როდესაც ბავშვს რაღაცის ეშინია?

–არ დასაჯოთ გამოვლენილი სიმხდალისთვის. უარესი იქნება თუ ბავშვი, რომელსაც თქვენი სიყვარულის დაკარგვა არ სურს, დაგიმალავთ, რომ რაღაცის ეშინია. შიშები ღრმად გაუჯდება და ნევროზად გადაიქცევა. მისგან თავის დაღწევა კი გაცილებით რთულია;

-ბავშვის თანდასწრებით ნუ გაარკვევთ ურთიერთობებს მეუღლესთან ან ოჯახის სხვა წევრებთან. სახლში ნერვული, შფოთიანი ატმოსფერო ხელს უწყობს ბავშვის შიშების გააქტიურებას. რაც ნაკლები სიყვარულია ოჯახში, მით მეტია შიში.

-არ დააძალოთ ბავშვს შიშის გადალახვა. მაგალითად, თუ  მას ძაღლების ეშინია, არ აიძულოთ  ხელის გადასმა და მოფერება. სჯობს, თავდაპირველად შორიდან დააკვირდეთ, უსაფრთხო მანძილიდან;

-აარიდეთ ძილის წინ „საშიშ ფილმებს“. სჯობს, წიგნი წაუკითხოთ ან რომელიმე კეთილ მულტფილმს უყუროს;

-არასდროს შეარცხვინოთ და დასცინოთ შიშის გამო;

-არ დაუძახოთ „მშიშარა’’, არ უთხრათ ფრაზები „რა გოგოსავით იქცევი’’, ‘’ბიჭებს არ უნდა ეშინოდეთ“და სხვ.

                           კითხვები და პასუხები

1.შვილი გვთხოვს დაბადების დღეზე საჩუქრად  სათამაშო მონსტრს. შეიძლება ვუყიდოთ საშიში სათამაშოები?

-გავრცელებულია აზრი, რომ ბავშვს არ უნდა ჰქონდეს საშიში სათამაშოები. ამიტომ ბევრი მშობელი სპეციალურად ყიდულობს ლამაზ, რბილ სათამაშოებს. ეს არაა სწორი. ასევე არასწორია სათამაშოებს დაყოფა გენდერული ნიშნით-თოჯინები-მხოლოდ გოგონებისთვის, მანქანები-მხოლოდ ბიჭებისთვის. სათამაშო მონსტრები საჭიროა! ბავშვს შეუძლია თამაშში მათი გატეხვა, „მოკვლა“, ამით ის კლავს საკუთარ შიშებს,ამცირებს შფოთვის ხარისხს და შინაგანად წყნარდება. საბავშვო პისტოლეტები და იარაღიც უნდა იყოს ზომიერად. როდესაც ბავშვი „ომობანას“ თამაშობს, აგრესიას და ნეგატიურ ენერგიას გარეთ გამოისვრის. მშობლები მხოლოდ უნდა დაეხმარონ,  ეს ადეკვატურად მოხდეს.

2.დედა, ჩვენ მოვკვდებით? როგორ ვილაპარაკოთ ბავშვთან სიკვდილის თემაზე

ყველა შიში გარკვეულწილად არყოფნის შიშია, სიკვდილის შიში  ბავშვების უმრავლესობას აწუხებს. ბავშვები ადრეული ასაკიდან ეჯახებიან სიკვდილის თემას-მკვდარი ხოჭო, მულტფილმების შინაარსი, ამიტომ ამ თემიდან გაქცევა არ არის სასურველი. დაელაპარაკეთ ამ თემაზე, გაურკვევლობა უფრო საშიშია. მოუყევით,რომ ყველა ცოცხალ არსებას თავისი სიცოცხლის ციკლი აქვს-დაბადება, გაზრდა და სიკვდილი. ჯობია, თავი აარიდოთ განსაზღვრებას, რომ სიკვდილი-მუდმივი ძილია. ამან შეიძლება დაძინების შიში გამოიწვიოს. ბავშვებს სიკვდილის, უპირველეს ყოვლისა,  მშობლების გარეშე  დარჩენის გამო ეშინიათ. აუხსენით, რომ ეს ძალიან დიდი ხნის შემდეგ მოხდება, ჯერ ის უნდა გაიზარდოს, თვითონ ყავდეს შვილები,  ბევრი საინტერესო უნდა მოხდეს მის ცხოვრებაში. რა ხდება სიკვდილის შემდეგ? ეს თქვენი საკუთარი მოსაზრებით შეგიძლიათ აუხსნათ: მაგალითად,რომ კვდება მხოლოდ სხეული,სული კი უკვდავია და ა.შ.

–

`სამშობლოს თავგადაკლული სიყვარულის გრძნობა გაცნობიერებამდე იქცა სულის განუყოფელ ნაწილად, იმ ზომამდე, რომ დღემდე ამ გრძნობის გარეშე არსებობა საერთოდ ვერც წარმომიდგენია~, _ წერს რევაზ თვარაძე. ამ სიყვარულს ემსახურებოდა იგი ჩუმად, თავდაუზოგავად, უშურველად. ამიტომაც იგი ჩვენთვის ჭეშმარიტი მამულიშვილის სიმბოლოდ იქცა, ცხოვრების მასწავლებლად, რომლის წიგნებსაც შეიძლება უამრავი კითხვით მიადგე და გამზადებული პასუხებით კი არა, ამ პასუხებისკენ მიმავალი მდიდარი „გზამკვლევებით“ წამოხვიდე.  მთელი მისი ცხოვრება დასტურია იმისა, რომ რაინდები მხოლოდ წიგნის ფურცლებზე არ გვხვდებიან. დღევანდელი  ბუტაფორიული პატრიოტიზმის ფონზე გამოიკვეთებოდა მისი პიროვნება, როგორც  გამორჩეული და შორეული, თითქოს საგანგებოდ გამოხმობილი ჩვენი ლეგენდარული წარსულიდან. ის იყო სულით არისტოკრატი, ბანალურ ყოველდღიურობაზე ამაღლებული და მარადიულ ღირებულებებზე მოფიქრალი, შესანიშნავი მეცნიერი და მწერალი. საგულისხმოა, რომ მას მეცნიერება `ადამიანური ბუნებისგან განუყოფელ, კაცობრიული არსებისგან მოუწყვეტელ, წმინდა სულიერ ქმედებად, სულის გაცხადების ასპარეზად~ ესახებოდა. მიაჩნდა, რომ  `ღვთაებრივ პლანზე ჭეშმარიტება, სიკეთე, მშვენიერება და სიყვარული ერთად, განუყოფლად არსებობს. ამ ცნებათაგან ვერცერთზე ვერ ვისაუბრებთ ისე, დანარჩენებიც თუ არ ვიგულისხმეთ. სამყაროს შექმნა ოდენ საღმრთო ჭეშმარიტების გაცხადება კი არ არის, არამედ აგრეთვე საღმრთო სიკეთის, საღმრთო მშვენიერების და საღმრთო სიყვარულის~. მისთვის მეცნიერება  სულიერი მოღვაწეობის სიმაღლესა და მშვენიერებას ნიშნავდა, ამიტომაც უყვარდა გამორჩეულად პლატონი და პავლე ინგოროყვა. თვითონაც სწორედ მათ მიემსგავსებოდა, მათსავით, `მშრალ აზრობრივ სქემათა~ შექმნაზე მეტად, შთაგონება აღელვებდა. მიაჩნდა, რომ სამეცნიერო მოღვაწეობა მხოლოდ ინტელექტს არ უნდა დაყრდნობოდა, არამედ ინტუიციასაც. ამიტომაც იკითხება მისი სამეცნიერო ტექსტები მოუწყინებლად. `როდესაც კაცის სული, თავისი ბუნებით ღვთაებრივი, აღიძვრის ხილული თუ ზესთასოფლური სამყაროების შესამეცნებლად, ანუ ჭეშმარიტების დასამკვიდრებლად, ანუ მეცნიერული მოღვაწეობისთვის, მას ეს ჭეშმარიტება, თუკი მართლაც ჭეშმარიტებას ვიგულისხმებთ, გამოცალკევებულად კი არ ეძლევა, არამედ_ვითარცა ჭეშმარიტების, სიკეთის, მშვენიერებისა და სიყვარულის ერთყოფა~, _ წერს ბატონი რეზი.

იგი ხშირად და ბევრს ფიქრობდა თანადროულსა თუ მომავლის კულტურაზე. ამ თვალსაზრისით საგულისხმოა მისი დაკვირვებები  XVIII_XIX საუკუნეებში დაწყებულ და XX საუკუნეში ზენიტს მიღწეულ პროცესზე, რომელმაც კულტურის ყველა სფერო დაანაწევრა. ეს კი, მისი აზრით, გამოიწვია ადამიანის სწრაფვამ, მაქსიმალურად მოეცვა, შეესწავლა და შეეცნო როგორც გარემომცველი, ისე შიდასამყარო. თუმცა, იმასაც ამჩნევდა და აანალიზებდა, რომ  `თანამედროვე ადამიანისთვის დღითიდღე აშკარავდება, კაცობრიობის სულიერი ცხოვრების ყველა სფერომ დაიწყო გამომჟღავნება მთლიანობისკენ,  სინთეზისკენ სწარაფვის ტენდენციისა. ანალიზის, ძირამდე ჩხრეკის, საწყისთა ძიების ხანგრძლივ ეპოქას მოსდევს სინთეზის, საწყისთა ერთობის წვდომის ეპოქა~.

რეზი თვარაძე დროის ფურცლებიდან კვლავაც მოჩანს, როგორც ილია იტყოდა, `ცოცხალი ხატი ღირსებისა~. მასზე შეიძლება გავიმეოროთ ჰამლეტის სიტყვები: `ის კაცი იყო, ვით შეჰფერის კაცსა კაცობა, მე იმის მსგავსსა ვეღარ ვნახავ ჩემს სიცოცხლეში~. იგი იყო ღვთისგან და ერისგან გამორჩეული პიროვნება, `მაღალი და მაღლად მხედი~, როგორც თვითონ უყვარდა თქმა. 75 წლის ასაკში დაიწყო `მოგონებათა წიგნის~ წერა და კიდევ ერთხელ დაარწმუნა საზოგადოება, რომ მხოლოდ მეცნიერი და მოაზროვნე კი არა, ნიჭიერი მწერალიც იყო. ამ წიგნში თითქმის მთელი მეოცე საუკუნე იხატება თავისი ქარტეხილებითა და ტრაგიზმით. `ამ ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი ის კი არ არის, თუ რა გადაგხდომია თავს, არამედ ის, თუ რა და როგორ მოგაგონდება სხვებისთვის მოსაყოლად~, _ წერს გაბრიელ გარსია მარკესი და თავის მოგონებათა წიგნს, რომელიც 2002 წელს გამოსცა, არქმევს ასეთ სათაურს: `იცხოვრო, რათა მოჰყვე~. ამ შემთხვევაში მონაყოლი, ე.ი. მხატვრული სიტყვა ცხოვრებას აღემატება. რეალურ ყოფას მხოლოდ იმდენად ეძლევა ფასი, რამდენადაც ის იქცევა `ამბის~ შესაქმნელ მასალად თუ შთაგონების წყაროდ. `ერთ წელიწადს ბავშვიც ვიყავი, ჭაბუკიც, კვლავ მხნე და ლაღი, კვლავ მღივანი, აღარ მახსოვდა, თვალის ორჯერ დაფახულება რომ კმარა საიმისოდ, რათა უშორეს წარსულში დაინთქას შენი ახალგაზრდობა~, _ წერს რეზი თვარაძე და დროს, `წამწამთა მსწრობელად~ სახელდებულს, თავისი წიგნის ფურცლებზე მაინც შეაჩერებს, მოიხელთებს. რეზი თვარაძეც დაკარგულ დროს ეძებს თავისებური სილაღით, სევდითა და სიხარულით. ხდება სასწაული. მწერალი უბრალოდ კი არ იგონებს გარდასულ ამბებს, არამედ აცოცხლებს, კი არ ჰყვება, არამედ განიცდის, ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მკითხველი შეიგრძნობს აღწერილი საგნების ფერს, სუნს, ჰაერის სისქესა თუ გამჭვირვალებას. ბატონი რეზის მიერ დანახული ცხოვრება არის მრავალფეროვანი და საინტერესო. ამიტომაც სულმოუთქმელად ჩაიკითხავ  მის ნაამბობს. მკითხველის თვალწინ იზრდება და სულიერად ყალიბდება არა ერთი თაობა, იცვლებიან ადამიანები, მაგრამ უცვლელია სიკეთის, სიყვარულის, რწმენისა და მშვენიერების წყურვილი. თურმე რა დღეები გამოუვლია, არც სიდუხჭირე და სულიერი ჭრილობები მოჰკლებია, მაგრამ იდეალები მაინც არ დამსხვრევია, რადგან ნებისმიერ ვითარებაში შეეძლო, თვალი გაერიდებინა უსულგულო და ერთფეროვანი ყოფითობისთვის და `ნეტარების წუთები~ მოეხელთებინა, თუნდაც ასეთი: `შუადღისას, როცა შინ არავინ იყო, ორი კოვზი შაქარი თუ მეშოვებოდა, წყალს ავადუღებდი, ჩაის დავისხამდი, ნავთქურის გვერდით მაგიდას მივუჯდებოდი და ვიწყებდი კითხვას: `გულივერი~, `რობინზონ კრუზო~, `ტრისტან და იზოლდა~, `ათას ერთი ღამე~. `ელინური მითები~, კონან დოილის მოთხრობები…~ ასე თანდათან გამოიკვეთა, რომ მისი `საქმე ლიტერატურა იყო~. მან თვისი მოგონებებით დავიწყებას გამოსტაცა მრავალი შესანიშნავი ადამიანი, ამიერიდან მისი წიგნის ფურცლებზე რომ გააგრძელებენ მარადიულ სიცოცხლეს და ყოველ ახალ მკითხველს სიყვარულით შეხვდებიან. მან თავისი საყვარელი მწერლის, ფოლკნერის რჩევას მისდია  და ამ წიგნით შეეწია ადამიანს, გული გაუმაგრა, მოაგონა სიმამაცე, პატიოსნება, იმედი, სიამაყე, თანაგრძნობა, ლმობიერება, თავგანწირვა. თვითონაც წიგნის გმირად იქცა (საგულისხმოა, რომ მან თარგმნა ფოლკნერის ორი რომანი „ქალაქი“ და „სოფელი“).

რეზი თვარაძე ნელი, დინჯი ნაბიჯით, ღირსეულად მიდიოდა მარადისობისაკენ, თან მიჰქონდა ტკივილი და სიხარული. ის იყო ნამდვილი ესთეტი, დახვეწილი და ზომიერი. მისი გარეგნული თავდაჭერილომის მიღმა იმალებოდა ბავშვური სიწმინდე და გულუბრყვილობა, რომელიც საოცრად მჟღავნდებოდა მის იშვიათ, მაგრამ მშვენიერ ღიმილში.  ის წავიდა სიცოცხლიდან ვალმოხდილი. `ღვაწლი კეთილი მოიღვაწა~. საყოველთაო პატივისცემა ხელს არ უშლიდა, ყოფილიყო საოცრად თავმდაბალი და მორიდებული. უდავოა მისი პიროვნების მნიშვნელობა XX საუკუნის ქართულ კულტურაში. ის ჩვენთვის იყო  ერთგვარი იდეალი ქართველი კაცისა. დრო მის სახელს კიდევ მეტი შთამბეჭდაობით წარმოაჩენს. ის განზე იდგა ყოველგვარი უხამსობისაგან, გულგრილი იყო ტაშისა და დიდების მიმართ. ჩრდილში ერჩია ყოფნა. მისი წიგნები და წერილები („ლეგენდა გალაკტიონის ცხოვრებისა“, გადასახედი (მწერლობა, რელიგიური ფილოსოფია, ისტორია), „არეოპაგელი და რუსთაველი“, „პლატონი და არეოპაგელი“, „დამწერლობისა და ლიტერატურის სათავეებთან“, „ქართული კულტურის ბუნებისთვის: სულის ისტორია“, „პოეტური კულტურის ზოგიერთი საკითხი“, და სხვა უამრავი) მკითხველს მშვენიერსა და ამაღლებულს აზიარებენ. ის ისწრაფვოდა, რომ დღევანდელ დაშლილ, დაქსაქსულ, დარღვეულ სამყაროში შენარჩუნებულიყო ჰარმონიის, ერთიანობის იდეალი.

ის ხანდახან არღვევდა სამეცნიერო ტრადიციას და მშრალ ფაქტებს მეოცნების მზერას მიაპყრობდა. ასეთ დროს ლაღად და თავისუფლად არწმუნებდა მკითხველს, რომ ეტრუსკები ქართველთა წინაპრები იყვნენ. მისი ფიქრი ხშირად დასტრიალებდა `ღვთაებრივად მარტივ და ურთულეს სიბრძნეებს~, უღრმავდებოდა ფილოსოფიასა და ღვთისმეტყველებას. თანაბარი სიყვარულით იკვლევდა `ვეფხისტყაოსანსა~ და არეოპაგიტულ მოძღვრებას, გალაკტიონის, კონსტანტინე გამსახურდიასა თუ ჭაბუა ამირეჯიბის შემოქმედებას. თავის ნაშრომებში იგი გამოკვეთდა უმთავრეს იდეას: `სამყაროული იერარქიის ნებისმიერ  საფეხურზე მოქმედი სიყვარული არის ის ძალა, რომელმაც შექმნა სამყარო და რომელიც ყოველ არსს კვლავ მიაქცევს სამყაროს შემოქმედისკენ~. მის სიტყვა შეზავებული იყო `მარილითა მადლისაითა~. ხშირად მიაპყრობდა ხოლმე მზერას უშორესი წარსულისკენ, ქართველთა თაურფენომენებს ეძიებდა. ის იყო კაცი, `სავსე ქართული პატიოსნებით~.

მას სჯეროდა და სწამდა: `კაცის ნამდვილი სამშობლო სოფელი კი არ არის, ზესთასოფელია და სწორედ იქ ბრუნდება გარდაცვალების შემდეგ მისი უკვდავი სული, სოფლიურ არსებობაში გაწვრთნილი და ზესთასოფლად გამზადებული~.

თანამედროვე სამყაროში უწყვეტად მოედინება ინფორმაციის ნაკადი. გვიწევს, ავტომატურ რეჟიმში გავფილტროთ ინფორმაცია და დროის უმოკლეს მონაკვეთში გადავწყვიტოთ – რა წავიკითხოთ, რას ვუყუროთ, რომელ მოვლენაზე გავამახვილოთ ყურადღება და ა.შ.. ამის გათვალისწინებით თქვენი ყურადღების მიპყრობის ძალიან მცირე შანსი მაქვს.

დღევანდელ სტატიაში მინდა, გესაუბროთ კონკრეტულ ფილმზე, რომელმაც დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა მოსწავლეებზე და არამარტო. „ბიჭი, რომელმაც ქარი მოათვინიერა“ არის ბრიტანული BBC“სა და კომპანია Netflix-ის 2019 წლის ერთობლივი პროდუქტი.

სასკოლო ცხოვრება მასწავლებლებისა და მოსწავლეების ურთიერთობა, განათლების მიმართულებით არსებული პრობლემები ისეთი თემებია, რომლებიც მუდმივად საინტერესოა და რომლებსაც უამრავი ფილმი ეძღვნება. რეჟისორები სხვადასხვა კუთხით წარმოგვიჩენენ ხოლმე ამ მიმართულებით არსებულ პრობლემებსა თუ გამოწვევებს. თუმცა ზემოთ ხსენებული ფილმი, ვფიქრობ, განსხვავებულია დანარჩენთაგან, რადგან არ აკეთებს აქცენტს ერთ კონკრეტულ პრობლემაზე, იძლევა არაერთი პრობლემის სხვადასხვა კუთხით დანახვის საშუალებას. რეჟისორი გვთავაზობს გამოწვევების შესაძლებლობებად ქცევის არაერთ მაგალითს. რაც მთავარია, ფილმი გადაღებულია რეალურ ამბავზე დაყრდნობით.

მისი, როგორც რესურსის გამოყენება შესაძლებელია რამდენიმე საგანში. მაგალითად:

• ფიზიკის მასწავლებელს შეუძლია, ამ ფილმით, ადვილად აჩვენოს მოსწავლეებს, როგორ ხდება ელექტროენერგიის გამომუშავება;
• გეოგრაფიის მასწავლებელი ყურადღებას გაამახვილებს გეოგრაფიულ მდებარეობაზე, ამინდისა და კლიმატის მნიშვნელობაზე, ენერგიის ალტერნატიულ წყაროებზე;
• სამოქალაქო განათლების მასწავლებლებს შეუძლიათ, ყურადღება გაამახვილონ მშობლებისა და შვილების ურთიერთობაზე, მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობის გაცნობიერებაზე, სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვაზე, ბავშვთა შრომისა და სწავლის ხელმისაწვდომობის მიმართულებით არსებულ პრობლემებზე.

ფილმში მოვლენები ვითარდება XXI საუკუნის დასაწყისში, აფრიკის ერთ-ერთ უღარიბეს ქვეყანა – მალავიში. სრული სიუჟეტის განხილვისგან თავს შევიკავებ. უილიამი 13 წლის ბიჭია. მისი ოჯახის შემოსავლის უმთავრეს წყაროს სოფლის მეურნეობა წარმოადგენს. წლიდან წლამდე თავის გასატანი მოსავლის ოდენობა კი მთლიანად კლიმატზეა დამოკიდებული. უილიამის განსაკუთრებული გონებრივი შესაძლებლობები ფილმის დასაწყისშივე მოგხვდებათ თვალში. ის ცდილობს შეაკეთოს გაფუჭებული რადიო, რათა მამამისმა და თანასოფლელებმა მოისმინონ ამინდის პროგნოზი… გარდა ამისა, რადიოების შეკეთება ერთგვარი შემოსავლის წყაროცაა მისთვის.

უილიამისთვის ოჯახის შემდეგ განათლება ყველაზე დიდი ღირებულებაა. ის დარწმუნებულია, რომ მხოლოდ სწავლას შეუძლია, შეცვალოს გარშემომყოფთა ცხოვრება უკეთესობისკენ. თუმცა ამ გზაზე ხვდება ყველაზე დიდი დაბრკოლება…

მიუხედავად თავისი მცირე ასაკისა, ის გრძნობს ოჯახის მიმართ განსაკუთრებულ პასუხისმგებლობას, წარმოუდგენელ ნებისყოფას იჩენს და არ ერიდება რისკებს, მათი შიმშილისგან გადასარჩენად.

ფილმი პედაგოგიურ პრაქტიკაში

ფილმის ყურებისთანავე გადავწყვიტე, მიზნობრივად გამომეყენებინა იგი და ამ პროცესში ჩავრთე VII-VIII კლასის მოსწავლეები (სწორედ ამ კლასებში ისწავლება სეზონური ქარები და ენერგიის ალტერნატიული წყაროები) და მეათე კლასი, სადაც ვასწავლი სამოქალაქო განათლებას.

VII-VIII კლასის მოსწავლეებს ვთხოვე, გაეანალიზებინათ ფილმი გეოგრაფიულ ჭრილში. აქ გამოვყავი:

X კლასის მოსწავლეებმა ფილმი უფრო გლობალურ ასპექტში განიხილეს. კერძოდ:

გარდა ამისა, მოსწავლეებმა დაამზადეს პოსტერები და დაწერეს ბლოგპოსტები, რომლებშიც უფრო ფართოდ გაშალეს ფილმში მოსმენილი მნიშვნელოვანი გზავნილები. აღმოჩნდა, რომ მათ უფრო მეტი დაინახეს, ვიდრე მე წინასწარ ვვარაუდობდი, მაგალითად, უილიამისა და მისი ძაღლი მეგობრობა. გამომდინარე იქიდან, რომ ისინი სრულყოფილად ვერ ფლობენ ქართულ ენას, ნამუშევრები გავასწორე მხოლოდ ტექნიკური კუთხით, ხოლო სტილი, აზრი და შინაარსი თავიდან ბოლომდე შენარჩუნებულია. გიზიარებთ რამდენიმე ყურადსაღებ მონაკვეთს მათი ბლოგრბიდან, ხოლო მათი მოსაზრებები, ემოციები და დამოკიდებულებები შეგიძლიათ იხილოთ მითითებულ ლინკზე.

„დედა ყოველთვის მასწავლის – „რაც შეგიძლია ყველაფერი გააკეთე, რომ სხვებს გამოადგე“! ამ ფილმის ყურების შემდეგ თავს უბედურად ვგრძნობ. არ ვიცი რატომ?! მაგრამ მრცხვენია, რომ არაფრის გაკეთება არ შემიძლია!..“

 „ზოგიერთ საზოგადოებაში წინააღმდეგობას ვერ იტანენ. ამის გამო უზღუდავენ სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებას. უილიამის სოფელს ჰყავდა ჭკვიანი წინამძღოლი. მან ქვეყნის პრეზიდენტს სიმართლე უთხრა, სახალხოდ ისაუბრა მათ გასაჭირზე. ამის გამო მას მიკროფონი წაართვეს, სცემეს… საბოლოოდ ის გარდაიცვალა“.

„უფულობა – აქ გამოკვეთილი პრობლემის ცენტრს სწორედ მძიმე სოციალური ფონი წარმოადგენს. ხალხი უსახსრობის გამო შიმშილობს. მთავარ პერსონაჟს სწორედ უფულობის გამო უკრძალავენ სკოლაში სიარულს. ასეთი ფონი ბრბოს ფსიქოლოგიის გაღვივებას უწყობს ხელს. ხალხს გამოსავალი არ აქვს და ქურდობას იწყებს…“.

https://temursukashvili.blogspot.com/2019/04/blog-post.html

სტატიაში შემოთავაზებული მიმართულებები, რა თქმა უნდა, არ არის უალტერნატივო. ის შეიძლება შეცვალოთ და გამოიყენოთ თქვენი შეხედულებისამებრ და მოარგოთ იმ კონკრეტულ გარემოს, სადაც გიწევთ მუშაობა.

საბედნიეროდ, მალავიში არსებული მძიმე სოციო-ეკონომიკური მდგომარეობა არ არის იდენტური ჩვენ ქვეყანაში არსებული პრობლემებისა, თუმცა საქართველოშიც გვხვდება დაბრკოლებები და მნიშვნელოვანია,  მოსწავლეები დავაფიქროთ და ვასწავლოთ, თავად როგორ ეძებონ გამოსავალი, დავეხმაროთ იმის გათვითცნობიერებაში, რომ საზოგადოების მნიშვნელოვან ფიგურებს წარმოადგენენ და ძალუძთ, დიდი თუ მცირე წვლილი შეიტანონ გამოწვევების დაძლევაში.

კომენტარებში, სოციალური ქსელით სიამოვნებით მოვისმენ თქვენს გამოცდილებას.

ფილმის ლინკი:

https://net.adjara.com/Movie/main?id=24968&q=SD&s=Georgian

პოეზია ხელოვნების უძველესი დარგია, რომელშიც სათქმელის ოსტატურად გადმოცემისა და საგნებისა თუ მოვლენების შთამბეჭდავად წარმოსახვისთვის  უმთავრესია სიტყვა. პოეზიის ენა  ჩვეულებრივი მეტყველებისგან სიტყვების განსაკუთრებული წყობით განსხვავდება, რაც ფსიქოლოგიურ-ესთეტიკურ ეფექტს ქმნის.

ვიდრე მოსწავლეებს დავუსვამთ კითხვას – მაინც რა არის პოეზია? – მათ იციან ლიტერატურიდან, რომ ილიას თქმით, ,,პოეზია მადლია, ნიჭია, რომელიც ეძლევა კაცთა ღვთივ რჩეულთა’’, შოთას განმარტებით  ,,სიბრძნის დარგია’’,  ტიციანი  ,,მოვარდნილ  მეწყერს’’ უწოდებს, მიხა ხელაშვილისთვის ამოსათქმელად ოხერია, ონავარია (“ლექსო, ამოგთქომ, ოხერო!“)…

მოსწავლეებს არ უჭირთ შენიშნონ  ხეთა, ბალახთა  თუ ყვავილთა სიჭარბე მწერლობაში.  მაგალითად, “ორო ჭადარო“, “ცა ატამებით მსხმოიარე“, “ხმელი წიფელი“, “ ვაზის ყვავილობა“ , “ფერი დაბინდულ ქლიავის“, “ძეწნამ ალერსით ამავსო“, “ჭოტი მუხის ძველ ღრუში“, “პაწაწინა რტო“  და ა.შ. თითოეული რაღაც განსაკუთრებული და მნიშვნელოვანი მისიით შემოიყვანა ავტორმა თავის შემოქმედებაში.

ამ წერილში „პოეტურ ყვავილებზე“ – ლექსებში განზრახ ხსენებულ ყვავილთა სიმბოლურ მნიშვნელობაზე,  ვისაუბრებ…

ქართულ პოეზიაში ყვავილს დიდი მნიშვნელობა აქვს და განსაკუთრებული ადგილი უკავია. მისთვის თითქმის არცერთ დიდ ქართველ პოეტს არ აუვლია გვერდი. როგორ ჩანს, მათ მათი სიმბოლური მნიშვნელობაც კარგად ესმოდათ.

ზოგადად, ყვავილი ბუნების სიმბოლოა. უფრო ზუსტად, მისი მარადიული ბრუნვის – დაბადების, სიცოცხლის, სიკვდილის და კვლავ აღორძინების განმასახიერებელი. ის, აგრეთვე, სულიერ გაფურჩქვნას, სილამაზეს, სიკეთესა და სრულყოფილებასაც განასახიერებს – თურმე ის, ვისაც ყვავილი უჭირავს, ბოროტებას არ ჩაიდენს.

თითოეულ ყვავილს, როგორც აღვნიშნე, თავისი სიმბოლური დატვირთვა აქვს, რასაც მისი არსი,  ფერი და ფორმა განაპირობებს.

რელიგიებში ყვავილი სულიერი გასხივოსნების სიმბოლოა – ქრისტიანულ ხატებზე ანგელოზებს ხშირად უჭირავთ შროშანები (ბედნიერებისა და უმანკოების სიმბოლო).

რაც შეეხება ყვავილთა ფერთამეტყველებას: წითელი სიცოცხლეს, სიყვარულს, სამყაროსთან კავშირს, ზოგჯერ დანთხეულ სისხლს განასხიერებს; ყვითელი – მზესთან კავშირს; ცისფერი – მოუღწეველ ოცნებას; ოქროსფერი – არარსებულს ან იშვიათს…

ყვავილთა მნიშვნელობა არც ქართველი პოეტებისთვის იყო უცხო. ისინი მათ ხშირად იყენებდნენ ღრმა და მრავლისმომცველი ემოციისა თუ სათქმელის გადმოსაცემად.

გალაკტიონ ტაბიძე ლექსში “ყვავილები და წუთები“ თეთრი, ლურჯი და წითელი ვარდების  სიზმრად კრეფის პროცესზე გვიყვება.

ვარდი სამოთხის ყვავილადაა აღიარებული. ვარდების ყვავილწნული ქრისტიანულ სიმბოლიკაში ღვთისმშობელს განასახიერებს. გადმოცემით, ის ქრისტეს სისხლის წვეთებიდან აღმოცენდა. მას თავდაპირველად ეკლები არ ჰქონია და მხოლოდ ადამ და ევას შეცოდების შემდეგ გასჩენია.

თეთრი ვარდი სისპეტაკის სიმბოლოა, რომელსაც პოეტი სიზმრადწვეული სიკვდილის წინააღმდეგ ფარად იყენებს. გარდა ამისა, თავისი რეალური ცხოვრების შესალამაზებლადაც  უხმობს:

“სიზმარში ვნახე: ყვავილებს ვკრეფდი,

თეთრ-თეთრ, ლურჯსა და წითელ ყვავილებს…“

“დავაწყე იგი იმ ადგილებზე,

სადაც სიკვდილის მეფობს ნავარდი…

და როცა დილით გამომეღვიძა –

იქ აღარ იყო არცერთი ვარდი…“

გალაკტიონ ტაბიძე თავის ლექსში “მე ამ ყვავილებს“ ყვავილს –  ანუ ოცნებას – ეკლიან გზაზე სატარებელ თილისმად მიიჩნევს და ამბობს, რომ მის დასაცავად ძალის გამოლევამდე იბრძოლებს. პოეტს სჯერა სადღაც არსებული ყვავილების ედემის არსებობის, სადაც მწუხარე სულები არ ბინადრობენ და თავადაც იქით მიილტვის:

“…განადგურების ეკლიან გზაზე

გულს ბევრი რამ აქვს ხელუხლებელი.

ველი… ვიბრძოლებ… მე ამ ყვავილებს

ვატარებ, სანამ მექნება ძალი,

რომ არ შეეხოს მას სისასტიკის

ხელი შავბნელი, ხელი მუხთალი.

და მუდამ გულში გავზრდი იმ იმედს,

რომ სადღაც არის ისეთი მხარე,

სადაც ედემი ჰყვავის მზიანი,

სადაც არ არის სული მწუხარე“.

პოეტს სჯერა, რომ, ადრე თუ გვიან, იქამდე ჩააღწევს. იგი ლექსში ეკალსაც ახსენებს (“განადგურების ეკლიან გზაზე“), რომლითაც გამანადგურებელი გზებია ხოლმე მოფენილი, თუმცა  ედემამდე სავალ გზას ოცნება-ყვავილები უადვილებს.

გალაკტიონ ტაბიძის ერთ-ერთ ლექსში “დგება თეთრი დღეები“  უნიკალური ბუნებრივი მოვლენის – გათენების – თანხლებით საიდანღაც ჩნდებიან ორქიდეები:

“დგება თეთრი დღეები –

რიდეების სეზონი;

გაჩნდნენ ორქიდეები

ყოვლად უმიზეზონი…“

პოეტს ლექსში ორქიდეა უმიზეზოდ არ უხსენებია, შეიძლება ვთქვათ, რომ მან ის გათენებას შეადარა. მართლაც, ორქიდეა ყველაზე ნატიფი, ესთეტიკური  და არისტოკრატული ყვავილია. მას ჩინეთში უჭკნობის სიმბოლოდაც მიიჩნევენ და ლარნაკებზე გამოსახავდნენ. ევროპაში კი, სიმბოლიზმის ხანაში, ორქიდეამ ლიტერატურას თავისი კვალი დაამჩნია.

ახალზელანდიურ მითში, როცა ცაზე ცისარტყელა გაჩნდა, უკვდავმა სულებმა მასზე ჩამოსხდომა მოისურვეს, რა დროსაც ის დაიმსხვრა და დედამიწაზე ორქიდეებად ჩამოცვივდა.

აქვე უნდა მოვიხმოთ გალაკტიონის კიდევ ერთი ლექსი “მე და ზამბახები“, რომელშიც პოეტი თავის სულიერ მდგომარეობას ზამბახებს ადარებს, რომლებსაც წყნარი ძილი სწვევიათ, თუმცა ღამის ნიავი აცახცახებთ:

“ბნელ ღამის დროს წყნარი ძილი რომ ეწვევა თეთრ ზამბახებს,

მათ ნარნარი მთის ნიავი უალერსებს, აცახცახებს.

დასჩურჩულებს: სიზმრად ვნახე, თქვენი სახე მომხიბლავი,

და მოფრენა განვიზრახე, გენაცვალოთ ჩემი თავი!
მზეს ნუ ელით… დღე დიდია, სიზმარს უნდა ყურისგდება,

ხანმოკლეა ეგ სიზმარი, გაკოცებს და გაფრინდება.

გაფრინდება… მერე ცეცხლის მზე ამოვა, დღე მწვავდება

და გგონია, თითქო იგი არასდროს არ გათავდება!
მეც, მეც ასე მიჩურჩულებს იდუმალი ფიქრთა გროვა,

დავივიწყო, ვინაც ჩემში გრძნობათ ცეცხლი ამოსწოვა,

მაგრამ მაინც ჩემი სული, ვით ზამბახი მინდორ-ველის,

მზის ამოსვლას უდარაჯებს და სიყვარულს ელის, ელის!“

ზამბახი სიფაქიზეს, სიამაყესა და სისპეტაკეს გამოხატავდა და მხოლოდ ახალგაზრდებისთვის იყო განკუთვნილი. ცისფერი ზამბახი ხშირად გვხვდება მგლოვიარე ღვთისმშობლის გამოსახულებებზე, რადგან ქრისტიანულ ცნობიერებაში ღვთიურ ენერგიას გამოხატავს.

ტიციან ტაბიძე “ლექს მეწყერში“ თავის დაბადებას ვაშლის ყვავილობას უკავშირებს: “მე დავიბადე აპრილის თვეში, გაშლილ ვაშლების ყვავილებიდან…“ პოეტი ამით ბუნებასთან ერთიანობაზე მიუთითებს. გაზაფხულზე გაშლილი ვაშლის ყვავილი ემშვენიერება პოეტს და დაბადებას ადარებს. ვაშლის ყვავილებიდან დაბადება ვენერას ქაფიდან შობის მსგავს უცნაურ ეფექტს ქმნის, რომელმაც სამყაროში განახლება უნდა მოიტანოს.

ვაშლი, ბიბლიური გადმოცემით, კეთილისა და ბოროტების შეცნობის ხის ნაყოფია. ქრისტიანულ ტრადიციაში მას ორგვარი სიმბოლიკა აქვს: ერთი მხრივ, ის ადამისა და ევას ცოდვას, ანუ ბოროტებას აღნიშნავს.

მეორე მხრივ, იგი იესოს მისიის – კაცობრიობის ცოდვების გამოსყიდვის – სიმბოლოს წარმოადგენს.

იოსებ ნონეშვილი ლექს  “უსახელო ყვავილში“ საქართველოს ველ-მინდვრებზე, ზღვიდან სერებამდე გადაშლილი ყვავილების კრეფას აღწერს:

“დაილოცა საქართველო

ზღვიდან ზერით სერამდი.

ყვავილები, ყვავილები

თეთრი, ათასფერადი.

მხოლოდ ერთი პაწაწინა

ოქროსფერი ყვავილი…

სულ შენ გგავდა, ნაირფერად

ველად ჰფენდა სინათლეს…

დავაკონე ბაგე ფრთხილად

და “ანუკი“ ვუწოდე“.

როგორც ვხედავთ, ათასფერ ყვავილთა შორის მან ერთი ოქროსფერი შეარჩია, რომელიც არარსებულის ან იშვიათის სიმბოლოა და თავისი სულის მუზას შეადარა, თუმცა ამ აღმოჩენით აღტაცებულმა სახელი ვერ დაარქვა უსახელოს. ხანგრძლივი ფიქრის შემდეგ კი “ანუკი“ უწოდა. როგორც ჩანს, ლექს ჰყავდა მშვენიერი ადრესატი.

ლადო ასათიანი ლექს “კრწანისის ყაყაჩოებში“ ყაყაჩოს კრწანისის ომში გმირულად დაღუპული ქართველების სისხლის ფერს ადარებს: “ეს სისხლი არის, თუ მართლა ყაყაჩოების ცეცხლია?“.

მურმან ლებანიძე ლექსში “უფლისციხესთან …“ ყაყაჩოს დასაღვრელი სისხლის მაცნედ მიიჩნევს:

“უფლისციხესთან სისხლისფერი ყაყაჩოს წვეთი

არა დაღვრილის,  – დასაღვრელის, ალბათ, მაცნეა…“

ყაყაჩო ძველბერძნულ მითოლოგიაში ძილისა და სიზმრის ღვთაებათა სიმბოლო იყო.

რომაულში კი ზამთრობით მიძინებულ ბუნებას განასახიერებდა.

ქრისტიანულმა ტრადიციამ ამ სიმბოლიკის ზოგიერთი ასპექტი გაითავისა და წითელი ყაყაჩო ქრისტეს მოწამეობის  და “მარადიული ძილის“ სიმბოლოდ აქცია.

ქართულმა პოეზიამ კი, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, სამშობლოსათვის დაღვრილი სისხლის სიმბოლოდ აღიქვა.

შოთა ნიშნიანიძის  ლექსს “ტიციანს უყვარდა წითელი მიხაკი“, გვერდს ვერ ავუვლით. ცნობილია, რომ ტიციანს მართლა უყვარდა მისი გულზე დაბნევა. პოეტი მას გულზე დაბნეული მზისა და გაზაფხულის ერთ მწიკვს უწოდებს:

“ტიციანს უყვარდა წითელი მიხაკი

და მამულს ლოცავდა ყანწით და წიგნით,

გულისპირს ებნია წითელი მიხაკი –

მზე და გაზაფხული – სულ ერთი მწიკვი!“

პოეტს მიხაკი მისნურ ყვავილად მიაჩნდა, რომელიც ტიციანის სულიერებასა და ბედისწერას  ააშკარავებდა.

გადმოცემის თანახმად, პატიმარ პოეტს სიკვდილის წინ მიხაკი უნატრია. ჯალათებს მხოლოდ ეს “სურვილი შეუსრულებიათ“  მისთვის და მკერდზე “დაუბნევიათ“ ტყვიის წითელი მიხაკები.

მიხაკი დიდ და რომანტიკულ სიყვარულს განასახიერებს. ის რევოლუციის სიმბოლოცაა და დაკრძალვისაც.

ერთი მითის მიხედვით, ქალღმერთი აფროდიტე ნადირობიდან ხელმოცარული და განრისხებული ბრუნდებოდა, რაც მწყემსის სალამურის ხმას დააბრალა. მწყემსი ბევრს ეცადა ქალღმერთი თავისი უდანაშაულობაში დაერწმუნებინა, თუმცა მან მას თვალები დასთხარა და მიწაზე დაანარცხა. იმ ადგილას ორი წითელი მიხაკი ამოსულა, რაც უდანაშაულოდ დაღვრილი სისხლის სიმბოლოდ იქცა.

მასწავლებელს შეუძლია, მრავალფეროვან დავალებათა შორის, მოსწავლეებს მოაძიებინოს ინფორმაცია ლექსებში ხსენებულ მცენარეთა შესახებ, დააკავშირებონოს ისინი ფაქტებსა და მოვლენებთან, რაც რამდენიმენაირ ცოდნას დააუფლებს მათ და ავტორის პოზიცია და სათქმელი უფრო ნათელი გახდება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ეროვნული სასწავლო გეგმა, საგნობრივი პროგრამა

ორბელიანი ლუდოვიკო მეთოთხმეტესთან

ალოდინეს და… მეთხუთმეტე კაცად შევიდა.

ცამეტი ლუდოვიკო კედლიდან იყურება.
ციცას ეფერება ლუი მეთოთხმეტე.
ხალხს ხმა დაუკარგა მეფის სიყრუემა,
მეფეს ხალხზე უფრო კატა ეცოდება.

ხელმწიფემ საბას ნაუბარი მოისმინა რა:
– ოჰ… ოჰ… ოჰ… ოჰო! – თქვა და თითქოს კიდეც ინანა,

მაგრამ ამითი არაფერი გამოვიდა რა
(საბას ხმა როდი წააგავდა კნავილს კატისას).
რაც შეიტანა ისევე ის გამოიტანა
იმ სახელგანთქმულ ვერსალიდან ელჩმან ქართლისამ.

– წვიმა არ არი!
საბას კაბა დაუსველა რამ?!
– თოვლი არ არი!
საბას თავი გაუთეთრა რამ?!
– ყინვა არ არი!
სულხან-საბას აკანკალებს რა?!
– რამ დაასველა?!
– რამ გათეთრა?!
– რა აკანკალებს?!
საქართველოა
მისთვის:
წვიმაც,
თოვლიც და ყინვაც!..

მზე ეთხოვება ალბათ ახლა ტურფა ტანძიას…
ეს სიცხადეა, სულხან-საბავ თუ ფანტაზია?!

დედის ცრემლები ყაყაჩოს და ბალახებს აწვიმს,
ალვის ჩეროში სტირის დედა, შვილს მოტაცებულს,
სტამბოლში შვილი დედას სტირის, – ჰყიდიან ყმაწვილს
(სჭვრეტენ ჯვარის წინ
წმინდა ნინოს, მუხლზე დაცემულს).

– რამდენს აფასება მაგ პატარას? – ჰკითხა სპარსულად
საბამ სპარსელს და მოუთმენლად ელოდა პასუხს.
– უი, ქართველი მეგონა და სპარსი ყოფილა! –
წარმოსთქვა ბალღმა, ყური მოჰკრა რა საბას სპარსულს.

– არა, პატარავ, ქართველი ვარ, ქართველი, გესმის?!
– უი, დედასთან წამიყვანე, წამიყვან, ძია?..
საბას ცრემლები მოეძალა, ატირდა კაცი, –
თავის ბალღობა გაახსენდა, თავის ტანძია.

ვით ეს ყმაწვილი – საქართველოც ასე მცირეა,
საქართველოსაც, ვით ამ ყმაწვილს, ასე ჰყიდიან.
საფრანგეთს ვთხოვოთ: გვიშველისო, – სასაცილოა!
შენი ვახტანგი ლუდოვიკოს ფეხზე კიდია.

ასე ფიქრობდა სულხან-საბა ხელჯოხიანი.
მხარდამხარ საბას ის პაწია ბიჭი მოსდევდა…
– მოგწყინდა განა უნაყოფოდ, ელჩო ყიალი?! –
გულს ნუ გაიტეხ! – მუხა კვლავაც შეიმოსება!

როცა სკოლაში მუხრან მაჭავარიანის ეს გამორჩეული ლექსი ვისწავლეთ, მასწავლებლის „ახსნის“ მერე, დიდი ხნის განმავლობაში წარმომედგინა, როგორ ზის ბევრი ჭამისგან გასუქებული ფაჩუჩებიანი ლუდოვიკო ოქროს ტახტზე, თოხლოდ მოხარშულ კვერცხს ჭამს და თან გაქონილ პარიკს ისწორებს. თითქოს ფილმის კადრს ვხედავდი, როგორ აგდებით შესცქერის მეფე-მზედ წოდებული მონარქი შორეული ქვეყნიდან ჩასულ სულხან-საბას და პასუხის ღირსადაც კი არ თვლის, როგორ ილოკავს საკუთარ ბეწვს მაძღარი ნაცრისფერი სპარსული ჯიშის კატა, მშიერ-მწყურვალი ქართველი ელჩი კი თვალს არიდებს მდიდრულ სუფრას, რომელიც ყოველი შემთხვევისთვის გაუშლიათ ბურბონებისა და ჰაბსბურგების ვაჟისთვის. იქნებ-და მოხარშული კვერცხის გარდა რაიმე ინებოს…

მხცოვანი სულხან საბა ქედმოდრეკილი, მაგრამ ამაყი დგას ხელმწიფის წინაშე და  გადაშენების პირას მყოფი ერის გადარჩენას სთხოვს. მონარქს შეუძლია ერთი კვერთხის დაკვრით გადაჭრას ახლო აღმოსავლეთის ჩრდილოეთით მდებარე, მისთვის სრულიად უცხო ქვეყნის პრობლემები და ეს მისი აშენებული ვერსალის ჩრდილოეთ ნაწილის ფასიც არ დაუჯდება, მაგრამ გულქვა და გულგრილია ხელმწიფე, როგორც ყველა მისი ქვეშევრდომი, როგორც ყველა ფრანგი, როგორც მთელი ევროპა.

იკითხავთ, საიდან ეს რემინისცენციებიო და მოკლედ ვიტყვი – ასე მასწავლეს, ასე გვიხსნიდნენ მუხრანის ლექსის კონტექსტსა და შინაარსს, რაც ღრმა მოწიფულობამდე ჩემთვის უალტერნატივო ვერსია იყო.

ამასწინათ, ევროპულ ინტეგრაციასა და რუსული პროპაგანდის შესახებ დისკუსიის დროს, სკოლის დამამთავრებელი კლასის მოსწავლემ, ვისთვისაც მომხსენებელი ცდილობდა აეხსნა, რომ ქრისტიანულ ფასეულობებზე აღმოცენებული ცივილიზაციის უძველესი წევრებისთვის ევროპული ცივილიზაციის გარდა სხვა ალტერნატივა არ არსებობს, სწორედ ეს ლექსი მოიყვანა არგუმენტად. ეგაა მთელი დასავლური ცივილიზაცია, კაცმა რწმენაც კი შეიცვალა, იქნებ რამე გვიშველონ ფრანგებმა და ყურიც არავინ შეიბერტყაო. სულხან საბას გაბრაზება ჩემშიც ცოცხლობს და არ შევარჩენ დასავლელ გარყვნილ დუშმანს კიდევ ერთხელ მომატყუოს ცივილიზაციათა კონფლიქტშიო.

მომხსენებლისა და მოსწავლის აზრები ფუნდამენტურ ნაწილში განსხვავდებოდა, მაგრამ „მოტყუებული“ ქართველი დიპლომატის ტრაგიკულ ევროპულ თავგადასავალზე შეთანხმდნენ, მე კი კარგი საბაბი მომეცა ლექსზე ახლებურად მეფიქრა, რაც, ვფიქრობ, სხვისთვისაც საინტერესო შეიძლება აღმოჩნდეს.

ლექსის კონტექსტუალურ დასაბუთებასა და ანალიზს არ შევუდგები, მხოლოდ მოვიხმობ რამდენიმე ისტორიულ ფაქტს და თარიღს:

1. 1618-1648 წლებში, ევროპაში ცნობილი „30 წლიანი ომი“ მძვინვარებდა, რამაც მოსახლეობის მესამედი შეიწირა. ეკონომიკა გაცამტვერებული იყო. სუფევდა შიმშილი, ქაოსი და სასოწარკვეთილება.
2. ლუდოვიკო მეთოთხმეტე 1638 წელს დაიბადა, როდესაც „30 წლიანი ომი“ გახურებული იყო. მას მძიმე პოლიტიკური და ეკონომიკური მემკვიდრეობა ერგო. არასრულწლოვან მეფეს ევროპული ცივილიზაციის ლიდერის, საფრანგეთის გადარჩენა და ფეხზე წამოყენება ევალებოდა, რაც, მოცემულ ვითარებაში ღვთის სასწაულის ტოლფასი მოლოდინი იყო.
3. მძიმე კრიზისიდან ამოსასვლელად, მონარქმა და მისმა ეკონომიკის მინისტრმა ნიკოლა ფუკეტმა მოსახლეობას მაღალი გადასახადები დაუწესეს, რამაც უდიდესი მღელვარება გამოიწვია ხალხში. ისედაც დაბეჩავებულ გლეხობას, არ ადარდებდა სიმდიდრეში ჩაფლული სამეფო კარის სურვილი – თავიდან აეშენებინათ და შეექმნათ ქრისტიანული ცივილიზაციის საუკეთესო ტრადიციებზე აგებული ტაძრები, ხელოვნების ნიმუშები და სხვა. ხალხს მხოლოდ საკუთარი, პირადი პრობლემები აწუხებდა.
4. 1665 წლიდან 1698 წლამდე საფრანგეთმა ოთხი ახალი ომი გადაიტანა – დევოლუციური ომი ესპანეთთან (ნიდერლანდებისთვის), 1667-1668. ჰოლანდიასთან (ფლანდრია) 1672-1678. აუგსბურგის ლიგის ომი 1688-1697 და ომი ესპანეთთან 1702-1713. ოთხივე ომი წინაპირობა იყო იმისთვის, რომ ან საბოლოოდ გადაეტეხა წელში საფრანგეთი, ან ევროპული ქვეყნების მომავალი მშვიდობა დიდი გაერთიანების წინაპირობა გამხდარიყო იმგვარად, რომ არც თითოეული მათგანის ინდივიდუალიზმი დაკარგულიყო.
5. სულხან საბა საფრანგეთის მეფეს 1713 წელს ესტუმრა, როდესაც ლუდოვიკო მეთოთხმეტე 74 წლის იყო, ომი ესპანეთთან კი კვლავ მიმდინარეობდა.
6. საქართველო სთხოვდა საფრანგეთს ელაშქრა ირანში, რაც 74 წლის მეფისთვის წარმოუდგენელი სამხედრო ავანტიურა იქნებოდა, რომ დავივიწყოთ ომი, რომელშიც საფრანგეთი მონაწილეობდა. არის ვერსია, რომ ქართველები ფრანგებს ირანის კართან შუამდგომლობას სთხოვდნენ, დასახელებული იყო თანხაც, რაც თითქოსდა ქართულმა სამეფო კარმა საფრანგეთს შესთავაზა, რაზეც დუმილი მიიღო.
7. 1715 წელს საფრანგეთში ირანის შაჰის ელჩი მეჰმედ რიზა ბეგი ჩავიდა, რის შემდეგაც საფრანგეთი და ირანი მეკავშირეები გახდნენ. საქართველოს პოლიტიკური სვლა ნაჩქარევი აღმოჩნდა რამაც ჩვენი ვითარება გაართულა.
8. 1687 წელს მეფე გიორგი მეთერთმეტე რომის პაპთან წერილს აგზავნის, სადაც თვითონაც და მისი შვილი ბაგრატიც თავს კათოლიკედ აცხადებენ. რომის პაპი საპასუხო წერილში მათ კათოლიკე მეფეებად იხსენიებს, მაგრამ კონკრეტულ დახმარებაზე დუმს, რადგან ახლოვდება 1688 წლის პფალცის ომი.
9. საფრანგეთიდან დახმარებაზე უარით გამოსტუმრებული სულხან საბას პასუხის შემდეგ, მეფე ვახტანგ მეექვსე დახმარებას ახლა უკვე რუსეთის ძლევამოსილ იმპერატორს, პეტრე პირველს სთხოვს. ეს უკანასკნელი თანხმდება და ირანთან საბრძოლველად 1722 წელს 5000 რუსს აგზავნის, რომლებიც საბოლოოდ არ ჩადიან განჯაში დაბანაკებულ ქართველებთან და სომხებთან. არჩასვლის მიზეზად საკვების მარაგის დამთავრებას იმიზეზებენ.
10. 1724 წელს, განრისხებული ირანის წინაშე დარჩენილი ვახტანგ მეექვსე, შაჰ თამაზისა და კონსტანტინე მეორის ერთდროული შემოტევების გამო, თბილისიდან გორში, მერე ცხინვალში და ბოლოს პეტერბურგში გარბის.

შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ პატრიოტთა ტალღის გამორჩეულ ავტორს, მუხრან მაჭავარიანს რაიმე პოლიტიკური ქვეტექსტები ჰქონდა ევროპული ცივილიზაციის, როგორც უიმედო მოკავშირის სტერეოტიპის დანერგვასთან დაკავშირებით, მაგრამ არასწორი ინტერპრეტაცია მსუყე ნიადაგია გამრუდებული მომძლავრებული პროპაგანდისტული მანქანისთვის დროულად თუ უდროო დროს შეგვახსენოს, რომ სულხან საბამაც კი „რაც შეიტანა, ის გამოიტანა“ ევროპიდან და არც ჩვენ უნდა გვქონდეს რაიმეს იმედი.

ვფიქრობ, ამ პატრიოტული სულისკვეთებით დაწერილ, მაგრამ ამ ვითარებაში რუსული ნარატივისთვის გამოსადეგ ლექსს მთლიანი ისტორიული კონტექსტის სწორად დანახვა და გააზრება ჰაერივით სჭირდება.

უმთავრესი გაკვეთილი კი ამ ერთი ლექსიდან ჩემთვის ისაა, რომ საქართველომ „პატრონის“ ძიებაზე უარი უნდა თქვას, რადგან ყველას თავისი გასჭირვებია და „ჩვენი თავი ჩვენადვე გვეყუდენ!“. თუმცა გულითადი მეგობარი ყველას სჭირდება და რატომღაც მჯერა, რომ ეს გულითადი მეგობარი რუსეთის სახელმწიფო არაა.

2013 წლის 17 სექტემბერს Rockstar North-მა Playstation 3-ისთვის, ხოლო 2015 წლის აპრილში Microsoft Windows-ისთვის კომპიუტერული თამაში Grand Theft Auto V გამოუშვა.

პირველივე დღეს, თამაშმა 800 მილიონი, პირველ სამ დღეში კი (თამაშების შემოსავალს ზოგადად უქმეებით ითვლიან) 1 მილიარდი ამერიკული დოლარი მოგება მოიტანა. მსოფლიო თამაშების ისტორიაში, ეს რეკორდული მაჩვენებელი იყო.

ონლაინთამაშდამოკიდებულება მნიშვნელოვანი და მწვავე პრობლემაა, რომლის წინაშეც მსოფლიოს ყველაზე განვითარებული ქვეყნებიც დგანან. ელექტრონულ მოწყობილობებზე „ჩამოკიდებული“ თაობა, რომელსაც წიგნიერება აღარ აინტერესებს, ბევრი მშობლის წუწუნის მიზეზია.

პრობლემა რეალურია, რადგან ხშირ შემთხვევაში, თამაშდამოკიდებული ბავშვები უჩივიან დაღლილობას, თავისა და თვალების ტკივილს, ხასიათის გაუარესებას, მადის დაკარგვას და უძილობას.

ბევრი მშობელი, გამოსავალს, ხელოვნურ ჩარევასა და თამაშების მექანიკურ აკრძალვაში ხედავს, რასაც ხშირად სხვა, უფრო დიდ პრობლემებამდე მივყავართ – ასეთი ბავშვები ფარულად თამაშს იწყებენ და ხდებიანი უარესი ხაფანგის – ლუდომანიის მსხვერპლი.

მაშ, რა უნდა გააკეთოს გონიერმა მშობელმა, თუ ცივილიზაციის მსვლელობაში შვილთან ერთად ალესილ დანის პირზე სიარული უწევს?

ჩემი უფროსი შვილი ფიქრობს, რომ 2 პროფესია უნდა ჰქონდეს. ის პერიოდულად იცვლის აზრს მომავალ ერთ-ერთ საქმიანობაზე –  ხან გამომგონებლობა სურს, ხან მთამსვლელობა, ხან ასტრონავტობა, მაგრამ ყოველთვის უცვლელი რჩება მისი მეორე პროფესიული სურვილი – მას ვიდეოთამაშების შექმნა სწადია.

მათე 8 წლისაა და კომპიუტერული თამაშებით ორიოდე წლის წინ დაინტერესდა. თამაშდამოკიდებულება რომ დიდი პრობლემაა, მოსწავლეებთან ურთიერთობით ვიცოდი, ამიტომ ამ ამბავს მწვავედ შევხვდი და ვცადე დროის შეზღუდვის მეთოდით, რბილად, მაგრამ მაინც ამეკრძალა კომპიუტერთან ხშირად დაჯდომა. შედეგი იმედის მომცემი არ ყოფილა, ვერც იქნებოდა, რადგან, მოდი, გულწრფელად ვთქვათ – ჩვენ ყველანი დამოკიდებულები ვართ ცივილიზაციის მსვლელობაზე, ვინ სოციალურ ქსელს, ვინ მობილურ თამაშებს და ვინ სერიალებს.

მეტიც, ჩემი თავი გამახსენდა, „დენდი 2“ რომ პირველად ვნახე და სათამაშოდ ქალაქის ერთი ნაწილიდან მეორეში დავდიოდი ბიძაშვილთან სუპერ მარიო რომ ერთი ტურიდან მეორეში გადამეყვანა, არადა აზარტული არ ვარ, მეტიც, მალე მბერზრდება ყველანაირი გასართობი და მაინც – ერთი სული მქონდა ეს მარტივი და ყოველგვარ შინაარსს მოკლებული თამაში „დამეხურა“.

კომპიუტერულ თამაშებზე ბავშვების დამოკიდებულების, მავნე დამოკიდებულების საკითხზე მხატვრული ფილმისთვის სცენარის დაწერა 2016 წელს დამიკვეთეს და სწორედ მაშინ გავარკვიე, რომ ეს პრობლემა იმაზე რთულია, ვიდრე წარმოგვიდგენია, ძალიან რთული.

რაკი ბავშვებთან მუშაობა მიწევს და ვცდილობ ჩვენ შორის ასაკობრივი სხვაობა შინაარსობრივ სხვაობაში არ გადაიზარდოს, მუდმივად ვეკითხები მათ, რა აინტერესებთ, რა უყვართ და რის გარეშე ვერ გაძლებდნენ – კომპიუტერული თამაში ყოველთვის, ყველგან პირველია.

იმიტომ, რომ პედაგოგი მქვია, გარკვეული პასუხისმგებლობა მაკისრია და შვილიც მყავს, ცივილიზაციის მსვლელობას მე ვერ შევაჩერებ და არც მგონია ეს სწორი, გადავწყვიტე კომპიუტერულ თამაშებზე დამოკიდებულება, კაცობრიობის უხილავი მმართველი, ზოგი შეფასებით მტერიც, მოკავშირედ გამეხადა და მოსწავლეებთან ლიტერატურული გაკვეთილების მოდელი სწორედ ასე – ონლაინ თამაშების პრინციპით ამეგო. შედეგი იყო ფანტასტიკურად დიდი და სწრაფი. იმდენად კარგი და იმედისმომცემი (ამ მეთოდზე ცალკე დავწერ), რომ თამაშების არსის გაანალიზება გადავწყვიტე. აღმოჩნდა, რომ უკანასკნელი კვლევებით, არც ისე უიმედოდაა საქმე – მთავარია, რომ მშობელი განზე არ გადგეს და ბავშვის თამაში კონტროლირებადი და შემეცნების ნაწილი გახადოს.

მაგალითისთვის, შემცირდეს აგრესიული ტიპის First Shooting სახის თამაშების ციფრი და მეტი დატვირთვა მიეცეს სტრატეგიულ და შემეცნებით გასართობ თამაშებს.

ფსიქოლოგები გვამშვიდებენ, რომ თუ ამ პრობლემას, როგორც ნებისმიერ პრობლემას, სწორ გასაღებს მოვუძებნით, იქნებ ვიდეოთამაშები ნაკლებადსაშიში კი არა სასარგებლოც კი აღმოჩნდეს ჩვენი შვილების განვითარებისთვისო.

გთავაზობთ რამდენიმე შეფასებას, რა სიკეთე მოაქვს ვიდეოთამაშებს ჩვენი შვილებისთვის:

პირობებში, როდესაც ბავშვებს სათამაშო სივრცე უბრალოდ აღარ დარჩათ, ეზოები სავსეა მანქანებით, ფეხბურთის მოედნებზე კი კორპუსები დგას, გართობას მოწყვეტილი  და წიგნზე და განათლებაზე კონცენტრირებული  ბავშვის, როგორც სანიმუშ მოდელის წარმოდგენა, არასწორი იქნებოდა.

ვიდეოთამაშები და პრობლემის გადაწყვეტა:

ნებისმიერ ვიდეოთამაშში არის მარტივი მოდული, რომელიც პრობლემის დასმას და მის გადაწყვეტას მოითხოვს. მაგალითად, თუ ერთ ძველ თამაშს,  Nintendo_ს ლეგენდარული დიზაინერის Shigeru Miyamoto-ს შექმნილ Legend of Zelda-ს სიუჟეტს ვნახავთ, აქ რამდენიმე მნიშვნელოვანი კომპონენტი იყრის თავს, რაც ბავშვის განვითარებისთვის ალბათ ცუდი არ იქნება – პროტაგნისტი ლინკი მთელი თამაშის მანძილზე ებრძვის ანტაგონისტ ბოროტ ძალებს, რათა გადაარჩინოს პრინცესა ზელდა. ამისთვის კი მას რთული პროგრამული ალგორითმისთვის ალღოს აღება და დაძლევა უწევს. ამ ერთი შეხედვით მარტივი ამოცანის შესრულება კი, მცირე ასაკის ბავშვისთვის გენიალური სავარჯიშოა, რაც იქვე, მარტივი ტესტი შეიძლება აღმოჩნდეს ბავშვის გონებრივი განვითარების ეტაპების შეფასებისთვის.

ინტერესი ისტორიისა და კულტურის მიმართ

როგორც გავარკვიე, უდიდესი ვიდეოთამაშები კარგა ხანია საკუთარ სამყაროს გვთავაზობენ, როგორც დიდ მწერლებს სჩვევიათ, გამოგონილ ადგილებს, ისტორიულ პერსონაჟებსა და ამბებს გვაყვარებენ და მერე წლიდან წლამდე მათთან ერთად გვამოგზაურებენ. მაგრამ ამის მიღმა, უამრავი თამაში სავსეა ისტორიული კონტენტითა და კონტექსტით, რაც მოთამაშის დაინტერესება შეიძლება გამოიწვიოს (სწორედ აქ უნდა გახდეს მშობელი გზამკვლევი).

როდესაც ჩემი შვილი რომელიმე ისტორიულ ამბავზე დაყრდნობილ თამაშს თამაშობდა, პარალელურად ამ ამბების განხილვასაც ვაწყობდით და მაგალითად, ვიკინგების თავგადასავლების თამაშის პარალელურად, სკანდინავიური მითოლოგიის წაკითხვას ვურჩევდი. დღეს, ჩემმა 8 წლის ბავშვმა ამ მიმართულებით უფრო მეტი იცის, ვიდრე მე, რაც ერთგვარი გამარჯვება მგონია.

ნებისმიერი თამაშის კონტენტის განხილვის მერე ინფორმაციის მოძიება ონლაინ შემეცნების ნაწილი შეიძლება გახდეს. ბავშვმა იცის, რომ მშობელი მისი „მტერი“ და „აკრძალვაზე“ ორიენტირებული კი აღარაა (მაინც უშედეგოა), მეკავშირეა და ერთად თამაშიც იწყება.

ვიდეო თამაშები და მეგობრები

ყველაზე ჩაკეტილ ბავშვებსაც კი უცბად აალაპარაკებთ, თუ რომელიმე ვიდეო თამაშზე ჩამოუგდებთ სიტყვას. ასევე უადვილდებათ პატარებს ერთმანეთში საერთო ენის გამონახვაც. მეტად უცნაურია, მაგრამ საერთო თამაშის მოთამაშე ბავშვები, თუ ეს აგრესიული, ე.წ. „დაუსრულებელი“ ტიპის თამაში (მაგალითად Counter Strike) არაა, თითქმის არასოდეს ჩხუბობენ ერთმანეთში. ონლაინ თამაშებს კი ხშირად სოციალური კონტაქტის განვითარებაც შეუძლია (აქაც კონტროლით, რადგან ონლაინ არ ჩანს ვინაა მეორე მხარეს და ეს კარგი წყაროა პედოფილებისთვის).

ვიდეოთამაში, როგორც სავარჯიშო

რაოდენ გასაკვირიც უნდა იყოს, ვიდეოთამაში რეაქციის სისწრაფეს ავითარებს. აღმოჩნდა, რომ ბავშვები, ვინც მაგალითად ფეხბურთზე დადის და ამავე სპორტის თამაშებს თამაშობს, მოედანზე ხელოვნურად შექმნილი რესურსის მიბაძვას ცდილობს. თამაშისას, მათი ტვინი არაცნობიერად იმახსოვრებს მოთამაშის მოძრაობებს და ამის მერე, ბავშვი ცდილობს საკუთარი ადამიანური რესურსი სწორედ ამ „დამახსოვრებულის“ რეალიზებამდე ასწიოს.

ვიდეოთამაში და შეჯიბრი

ვიდეოთამაშებს, სადაც ორი მოთამაშე ერთმანეთს ეჯიბრება, ბავშვში კონკურენციის უნარის განვითარება შეუძლია. მსგავსი ტიპის თამაშები განსაკუთრებით ბიჭებისთვისაა მისწრება, მითუმეტეს, თუ მათ სიმორცხვისკენ აქვთ მიდრეკილება. ასეთი შეჯიბრი იდეალურია იმ ბავშვებისთვისაც, ვინც საკუთარი თავის რეალიზებას, გარკვეული მიზეზის გამო სპორტით ვერ ახერხებს.

ლიდერობა და ჯგუფურად მუშაობა

ნიკ იის კვლევის მიხედვით, ირკვევა, რომ ბავშვები, ვინც ჯგუფურ ონლაინ თამაშებს თამაშობენ, უნებურად ივითარებენ ისეთ თვისებებს, როგორიცაა საერთო ინტერესების გათვალისწინება (მაგალითად Cossacks), უფრო გამოცდილი მოთამაშის მიბაძვა და მერე თავად გახდომა ლიდერად და მისაბაძ ობიექტად. სოციალური კიბის მსგავსი როლური თამაში მათ ცხოვრებაშიც ეხმარება, სადაც გამოუცდელობიდან პროფესიონალობამდე მისვლის მეთოდოლოგიას ხვეწენ.

თამაში, როგორც საშუალება ასწავლო

ბავშვები ამბობენ, რომ მათ განსაკუთრებით მოსწონთ ახალი თამაშების ათვისება, რათა მერე სხვას აუხსნან როგორ გაიარონ ესა-თუ-ის ტური. შეგრძნება, რომ შეიძლება აზრი მოგეკითხოს, განსაკუთრებით ახალისებთ სწორედ მოზარდებს და გარდატეხის ასაკში მყოფ ბავშვებს. სწორედ ეს სტრატეგია გამოვიყენე მეც, როდესაც შვილს ვთხოვე ამ სტატიის დასაწერად ზოგიერთი ონლაინ თამაშის ნაწილში კონსულტაცია მოეცა.

ის სიხარულით დამთანხმდა და რაღაც რჩევებიც მომცა, რაც, ცხადია თქვენამდე მოვიტანე.

ვფიქრობ, ამ თანამშრომლობით, კონტროლირებული თავისუფლებით უკეთესი შედეგის მიღება შემიძლია.

ვნახოთ.

ისე კი, არც თუ ისე ურიგოა ხანდახან თამაში.

დასასრულისთვის, შეიძლება ითქვას, რომ ცივილიზაციის განვითარების ეს ეტაპი სწორად შეგვიძლია გამოვიყენოთ. მსოფლიოს 10 ყველაზე ბიუჯეტურ თამაშს თუ მოძებნით, 7-ის ავტორი იაპონელია. ამ ერმა ადვილად აუღო ალღო მომავლის პროფესიებს, რაც მათი, როგორც მსოფლიო გეოპოლიტიკის წამყვანი მოთამაშის ადგილას დგომა, პროგნოზირებადია. განვითარების ამ მიმართულებაზე ორიენტირებული პატარა ერებისთვის კი მომავალში შესაძლოა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი აღმოჩნდეს ტექნოლოგიურ ავანგარდში დგომა, რადგან მცირემიწიანი ქვეყნები მხოლოდ სოფლის მეურნეობის იმედად ვეღარ იქნებიან კონკურენტულები.

გასართობ ბიზნესში კი, ყველაზე მაღალი შემოსავლის მომტან სფეროებს თუ შევხედავთ, ოთხეული ასე გამოიყურება:

მუსიკალური ინდუსტრია – 17 მილიარდი წელიწადში

კინო – 41 მილიარდი

ტელევიზია – 105 მილიარდი

ვიდეოთამაშები – 116 მილიარდი

იქნებ, ჩვენმა ბავშვებმა განვითარების ახალი გზა იციან და მათი არჩევანია სწორი?

მე არ ვიცი.

2019 წელს ჩატარებულმა ევროპარლამენტის არჩევნებმა ერთი უცნაური ფენომენის წარმოჩენას შეუწყო ხელი. პოლიტიკოსებისადმი საყოველთაო უკმაყოფილებითა თუ იმედგაცრუებით იუმორის შესანიშნავი გრძნობის მქონე მოქალაქეებმა ისარგებლეს. გერმანიის კვოტით ევროკავშირის წარმომადგენლობით ორგანოში სატირული პარტიის ორი წევრი აირჩიეს. ისინი გროტესკული ხერხების გამოყენებით შეეცდებიან თანამედროვე სამყაროს უმნიშვნელოვანესი პრობლემების მოწინავე პოლიტიკოსების წინაშე აქტუალიზებას.

რას ნიშნავს სატირული პარტია?

სატირულ პარტიად იმ პოლიტიკურ ორგანიზაციებს მოიხსენიებენ, რომლებიც თავიანთ საქმიანობას პროგრამულ ღირებულებებზე არ აფუძნებენ. ამგვარი ჯგუფებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ყურადღების ცენტრში აღმოჩენაა. პარტიული პროგრამაც ორგანიზაციის ლიდერთა იუმორისა და ცინიზმის გადმოცემის მთავარ საშუალებად გვევლინება. სატირული პოლიტიკური დასების წარმომადგენლებს მიაჩნიათ, რომ მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში არსებული სოციალურ-ეკონომიკური და პოლიტიკური წეს-წყობილების კრიტიკა ტრადიციული მეთოდებით აბსოლუტურად უშედეგოა. ისინი ამტკიცებენ, რომ სისტემის წინააღმდეგ გაბრძოლება მხოლოდ მშვიდობიანი, შოკისმომგვრელი და არაორდინალური სტრატეგიებით არის შესაძლებელი. სატირიკოსები გამაოგნებელი და უცნაური პოლიტიკური გზების გამოყენებით უარს ამბობენ ტრადიციული პარტიების სათამაშო მოედნით სარგებლობაზე. პირიქით, ისინი სხვებს იწვევენ თავიანთ ველზე საასპარეზოდ.

პირველი სატირული პარტია თანამედროვე ტექნოლოგიების ეპოქაში არ შექმნილა. თავდაპირველად ამგვარი პოლიტიკური ორგანიზაცია მეოცე საუკუნის დასაწყისში, ჩეხეთის ტერიტორიაზე ჩამოყალიბდა. მოძრაობას სათავეში მწერალი იაროსლავ ჰაშეკი ჩაუდგა. ენამახვილმა ხელოვანმა გაერთიანებას დახვეწილი სახელი შეურჩია – „პარტია კანონის ფარგლებში მოზომილი წინსვლისათვის“. პარტია დაუჯერებელი ლოზუნგებით გამოვიდა ავსტრო-უნგრეთის იმპერიული საბჭოს არჩევნებზე. ჰაშეკის მხარდამჭერები ხალხს მოუწოდებდნენ, რომ მათთან ერთად დაეწყოთ ბრძოლა ალკოჰოლიზმის საკანონმდებლო ვალდებულებად დაწესებისთვის, ინკვიზიციის განახლებისთვის, ჭკუასუსტი დეპუტატების სარეაბილიტაციო სამსახურების შექმნისა და მონობის აღდგენისთვის. სამწუხაროდ, ჩეხი მწერლის იუმორისტულ პროვოკაციას წერტილი დაუსვა მსოფლიო ომების ეპოქის დაწყებამ.

ჰაშეკის მოძრაობის დაარსებიდან ასი წლის შემდეგ საფუძველი თანამედროვეობის ყველაზე წარმატებულ სატირულ პარტიას ჩაეყარა. ალბათ, გაინტერესებთ რა სახელი შეურჩიეს ექსტრაორდინალურ პოლიტიკურ ჯგუფს. მათ ჩემი რუსულის მასწავლებლის, აწგანსვენებული სვეტლანა ივანოვნა იპატოვას ლოგიკით იხელმძღვანელეს. ვერელმა რუსმა ქართული კარგად არ იცოდა, ენის შესწავლის მიზნით კი მის ირგვლივ მყოფ არსებებს მათი თვითსახელებით მოიხსენიებდა. მაგალითად, მის ძაღლს ძაღლი ერქვა, კატას კი კატა. გერმანული იუმორისტული ჟურნალის – „ტიტანიკის“ რედაქტორმა, მარტინ ზონენბორნმა თავის პოლიტიკურ პარტიას „პარტია“ უწოდა. ორგანიზაციის სახელწოდების გამოცხადებამ, ბუნებრივია, რეპორტიორთა მხიარულება გამოიწვია, რომელსაც ახალი ძალის ლიდერი სერიოზულად გამოეხმაურა. მან აღნიშნა, რომ „Die Partei“ გაერთიანების სრული სახელის შემოკლებულ ვარიანტს წარმოადგენს. საბოლოოდ აღმოჩნდა, რომ ქართული „ნიანგის“ გერმანული ექვივალენტის ავტორებმა თავიანთ პოლიტიკურ გუნდს “შრომის, სამართლებრივი სახელმწიფოს, ცხოველთა უფლებების დაცვის, ელიტების ხელშეწყობისა და საბაზისო დემოკრატიული ინივიატივების პარტია“ დაარქვეს. სრული ვარიანტიც და აბრევიატურაც დღემდე თანაბრად უცნაურად ჟღერს ევროპელი დამკვირვებლებისათვის.

2019 წლის ევროპარლამენტის არჩევნებზე შოკისმომგვრელი იყო ზონებორნის კრებულის პროგრამული პრიორიტეტებიც. სატირიკოსებმა სასწრაფოდ მოითხოვეს მოლაპარაკებების დაწყება ევროკავშირიდან „ავსტრია-უნგრეთის“ გარიცხვის თაობაზე. მოქალაქეებს გერმანული ატომური ბომბის ლაბორატორიის შექმნას დაპირდნენ. Die Partei თვითფრინავებით მგზავრობის აკრძალვის მომხრედაც გვევლინება. ორგანიზაციის ერთ-ერთი უმთავრესი მოთხოვნა კი ასაკობრივი საარჩევნო ცენზის დაწესება გახლავთ. ისინი პენსიონერთა ნაწილისათვის ხმის მიცემის უფლების ჩამორთმევის ინიციატივით გამოვიდნენ.

მარტინ ზონებორნი შესანიშნავი პერფორმერიც არის. მას ათობით პოლიტიკური ოინი აქვს განხორციელებული. პარტიის ლიდერი ხშირად დადის კარდაკარ, ხალხს ქვეყნის მმართველი კოალიციის წარმომადგენლად ეცნობა და ათას სისულელეებს უყვება ხოლმე ამომრჩევლებს. 2017 წელს მან საკუთარი მამა წარადგინა პრეზიდენტობის კანდიდატად. წინასაარევნო პერიოდში ენგელბერტ ზონებორნის მთავარ უპირატესობად მისი შვილის არსებობა სახელდებოდა. Die Partei-მ პირველი ოფიციალური ვიზიტი საქართველოში განახორციელა. პარტიის ლიდერები ერთ-ერთ მთავარ ოპოზიციურ ჯგუფს შეხვდნენ. თბილისში მყოფმა გერმანელებმა მასპინძლებს მოატყუეს, რომ ბუნდესტაგში 30 დეპუტატი ჰყავთ, ლუდის ჭიქები ღვინის სასმისებად მიასაღეს და დღის ბოლოს ქართველ ოპოზიციონერებს სულ გერმანიის საბოლოოდ დანაწევრების სადღეგრძელო დაალევინეს.

მორიგი ხუთი წლის განმავლობაში Die Partei-ს ევროპარლამენტში ორი დეპუტატი ეყოლება. მორიგი ხუთი წლის განმავლობაში ევროპული პოლიტიკით დაინტერესებული პირები არ მოიწყენენ. პრობლემა ის არის, რომ მალე ტრადიციული პარტიების სისუსტის გამო კრიზისში ჩაფლული სამყაროს ბედს კლოუნები გადაწყვეტენ.

„ჩვეულებრივ ნეირონს სჭირდება 1 მიკროწამი, რომ უპასუხოს სტიმულს, მაგრამ როდესაც მილიონობით ნეირონი რეაგირებს უნისონში, ისინი წარმოქმნიან რხევად ელექტრონულ მუხტებს, ეს მუხტები ქმნიან რიტმს, რომელსაც ეწოდა „ტვინის სიხშირე“.

David Silver

მრავალგვარი მეტაფორა შეგვიძლია შევურჩიოთ ჩვენს თავის ტვინს და მის ფუნქციონირებას. გავრცელებული მეტაფორაა, რომ ტვინი მუშაობს როგორც რადიომიმღები და ის იჭერს სხვადასხვა სიხშირეს. თუმცა ის არა მხოლოდ მიმღებია, არამედ გადამცემის ფუნქციასაც ასრულებს და, საბოლოოდ, ფუნქციონირებს ინფორმაციულ ველში, სადაც ყველაფერი „ჩაწერილია“ და ინახება დედამიწის დაბადებიდან დღემდე…

ამ ინფორმაციის გარდა, კიდევ არავინ იცის, რა ინფორმაციები იჭრება გალაქტიკიდან დედამიწის საინფორმაციო ველში. თუ წარმოვიდგენთ, რომ თითოეული ადამიანი არის რადიო-მიმღები და გადამცემი, ჩვენ თვალწინ დავინახავთ გლობალურ ქსელს, რომელშიც ყველა ჩართულია და ყველას ყველასთან კავშირი აქვს, სწორედ ისე, როგორც მობილური ქსელები.

ხშირად ვიყენებთ ასეთი ფრაზეოლოგიზმებს: „თავში აზრი მომივიდა“, „აზრმა დამიპყრო“, „აზრებს ვერ ვიშორებ“, „ჩემი აზრით“, „აზრებმა გამიტაცა“, „აზრზე არა ვარ“ და სხვა. ამ მეტაფორულ გამოთქმებს თუ პირდაპირ გავიაზრებთ, მართლა საინტერესო გახდება, საიდან მოდის ჩვენთან აზრები და მამარდაშვილისა არ იყოს, უფრო საინტერესოა: ჩვენი აზრები ნამდვილად ჩვენია?

ამის გამოცდილებაც ხშირად აქვს ადამიანს, როდესაც რაღაც „თავისი აზრით“ ატაცებული მოქმედებს და ამ აზრების „გადავლის“ შემდეგ ამბობს: ნეტა საიდან მომივიდა თავში ასეთი აზრიო?

ზუსტი პასუხები ამ კითხვებს არა აქვს…. საიდან და რატომ მოდიან ჩვენთან აზრები და როდის როგორი აზრები აქტიურდება? თუ უბრალოდ მიმღებ-გადამცემები ვართ? სხვადასხვა განზომილების მედიუმები?  მაშინ ვინ არის ოპერატორი? და ყოველთვის ჩვენ განვაგებთ თუ არა, ჩვენში რომელი აზრები შემოედინება და გაედინება…? და საერთოდ, ვინ ვართ ის „ჩვენ“? რომელსაც ეკუთვნის ეს რადიოგადამცემი (ტვინი) და სად ვართ…? საიდან იმართება ტვინები?

ამ კითხვებს ცოტა ხანი თავი დავანებოთ და  ახლა დავუბრუნდეთ, საიდანაც დავიწყეთ: ჩვენი თავის ტვინს და მის ფუნქციონირებას.

მეცნიერების აღწერით, ტვინი განსხვავებული რეჟიმებით მუშაობს, რაც ნიშნავს, რომ ის განსხვავებული სიხშირეების მიმღებ-გადამცემია.

არსებობს ტვინის ხუთი ძირითადი ტალღა: ბეტა, ალფა, ტეტა, დელტა და გამა. მათი სიხშირეები განსხვავებულია და დამოკიდებულია ძალიან ბევრ შიდა და გარე ფაქტორზე. დღის განმავლობაში ადამიანის თავის ტვინს განსხვავებული სიხშირის ტალღები მართვას.

ჰანს ბერგერი და აზრების გადაცემა დისტანციაზე

გერმანელი მეცნიერი ჰანს ბერგერი ცნობილია, როგორც ელექტროენცეფალოგრამის შემქმნელი, რომელიც აფიქსირებს თავის ტვინის აქტივობას. მან პირველმა გახსნა და შეისწავლა ტვინის ალფა-რიტმი, 8-12 ჰერცი სიხშირის ტალღები. ტვინის საიდუმლოებების შესწავლა მან დაიწყო ერთი პირადი შემთხვევის გამო, რომელიც შეეხებოდა დისტანციაზე ინფორმაციის გადაცემას.

ჰანს ბერგერმა სკოლის დასრულების შემდეგ ჩააბარა იენის ფრიდრიხ შილერის უნივერსიტეტში და უნდოდა ასტრონომი გამოსულიყო, მაგრამ ერთი სემესტრის შემდეგ სურვილი გაუქრა, მიატოვა უნივერსიტეტი და ჩაეწერა სამხედრო სამსახურში, კავალერიის ჯარში. ჰანსი სამხედრო წვრთნების დროს ცხენმა გადმოაგდო. სასიკვდილო ხიფათის დროს მისი მდგომარეობა ტელეპატიურად იგრძნო მისმა დამ, რომელიც ასეულობით კილომეტრით იყო დაშორებული და მან მყისიერად შესაბამისი ზომები მიიღო.

ჰანს ბერგერის მომავალ ინტერესს საფუძვლად სწორედ ეს შეთხვევა დაედო: ის დაბრუნდა უნივერსიტეტში, შეისწავლა მედიცინა, დაიცვა დოქტორის ხარისხი და იკვლევდა კორელაციას ტვინის ობიექტურ აქტივობასა და სუბიექტურ  ფსიქიკურ მოვლენებს შორის.

ალფა-რიტმი ასოცირდება თავის ტვინის მარჯვენა ნახევარსფეროსა და ფსიქიკის არაცნობიერი ნაწილის აქტივობასთან. ამ დროს, როგორც მეცნიერები აღწერენ, თქვენი ყურადღება ფოკუსირდება გარე და შიდა სამყაროზე ერთდროულად;  ერთგვარი ძილ-ღვიძილის მდგომარეობაა, სომნამბულე. ეს არის შემოქმედებითი აქტივობის, რელაქსაციის, მედიტაციის ფაზა, როცა ცნობიერება გაფართოებულია და ერთგვარად ჰიპნოზური. შემოქმედი ადამიანები ამ მდგომარეობას უწოდებენ შთაგონებას.

დიადი აღმოჩენები უკავშირდება სწორედ ალფა-რიტმის აქტიურობას. შეგვიძლია გავიხსენოთ, როგორ აღმოაჩინა მენდელეევმა ქიმიური ელემენტების პერიოდული სისტემა ძილ-ღვიძილის მდგომარეობაში, ნიუტონმა მიზიდულობის კანონი მაშინ აღმოაჩინა, როცა მძინარეს ვაშლი დაეცა!

როგორც მეცნიერებმა დაადგინეს, თავის ტვინის ალფა-რიტმი შეესაბამება დედამიწის ატმოსფეროს სიხშირეს, შუმანის ტალღები, 8 ჰერცი. ადამიანის ტვინის სიხშირეების რეზონანსი დედამიწასთან გვიხსნის განუზომელ შესაძლებლობებს, მივიღოთ ინფორმაციის ოკეანიდან ჩვენთვის სასურველი ინფორმაცია. ამ მდგომარეობაში იხსნება ადამიანის ექსტრასენსორული და პარანორმალური შესაძლებლობები.

ბეტა-რიტმი – ეს არის 12-30 ჰერცის ტალღები. ის ასოცირდება თავის ტვინის მარცხენა ნახევარსფეროს და ფსიქიკის  ცნობიერი ნაწილის აქტივობასთან.

ალფა და ბეტა-რიტმები სწავლებაში

ალფა-რიტმების დროს ადამიანს შეუძლია მიიღოს დიდი ოდენობით ინფორმაცია, ამიტომ სწავლებაში მას განსაკუთარებული როლი აქვს.

ჩემი გამოცდილებით, შესაძლებელია სტუდენტები (მოსწავლეები) მომართო ალფა-რიტმზე, შემოქმედებით ტალღაზე. სრულიად განსხვავებულია ლექცია (ან გაკვეთილი), როდესაც განსხვავებულ ტვინის სიხშირეებზე მიმდინარეობს.

როგორც საყოველთაოდ მიღებულია, განათლება ძირითადად ორიენტირებულია მარცხენა ნახევარსფეროს (დასწავლა-დამახსოვრება) განვითარებაზე, შესაბამისად, უნივერსიტეტები და სკოლები მომართულია ბეტა-რიტმზე;

რით განსხვავდება ალფა (შემოქმედებით) სიხშირეზე წარმართული პროცესი ბეტა-სიხშირეზე წარმართული სასწავლო პროცესისგან?

ჩემი სტუდენტები ხშირად ამბობენ, რომ ჩემს ლექციებზე: განიცდიან პოზიტიური ენერგიის მოზღვავებას, შეგრძნება აქვთ, რომ ყველაფერი შეუძლიათ, ებადებათ შემოქმედებითი და კრეატიული იდეები, ავიწყდებათ პრობლემები, კარგავენ დროის შეგრძნებას, ხშირად უნდათ წერა, ხატვა, კვლევა, კეთება….

ეს არ ნიშნავს, რომ ბეტა-სიხშირე გამორიცხული გვაქვს. ლექცია უფრო არის გადასვლა-გადმოსვლა… სიღრმეში ჩასვლა – ზედაპირზე ამოსვლა, განცდა-გაანალიზება… რადგან მხოლოდ ერთ სიხშირეზე თავის ტვინის მუშაობა ხდება მოსაწყენი.

თუ ჩვენ ვისწავლით საკუთარი ტვინის მართვას სხვადასხვა სიხშირეებზე, მაშინ ეს გადადის ჩვენს საუბარში და ავტომატურად ხდება აუდიტორიის სინქრონიზაცია იმ სიხშირესთან, რომელშიც ჩვენ ვართ!

როგორ მოვმართოთ ტვინი ალფა-სიხშირეზე? ეს შეიძლება იყოს ბუნებრივი შემოქმედებითი პროცესი და შესაძლოა, ხელოვნურადაც გამოვიწვიოთ:

სიხშირეთა სინქრონიზაცია შეიძლება გამოვიწვიოთ სტერეო-სიგნალებისგან შემდგარი ტრეკის მოსმენით; ღრმა სუნთქვით;  მედიტაციით, ვიზუალიზაციით და სხვა.

ბეტა-სიხშირეს გამოვიწვევთ: ბეტა სიხშირის შემცველი სპეციალური მუსიკით,  წიგნის კითხვით, კოფეინის მიღებით და სხვა.

გამოიწვიო რაიმე ხელოვნურად, ნიშნავს, რომ რაღაც გაკლდეს ან გტკიოდეს და მიიღო აბი გასაყუჩებლად.  მაგრამ ასევე შესაძლებელია, რომ შესაბამისი რიტმები გამოიწვიო ბუნებრივად და ამით მართო არა მხოლოდ საკუთარი, არამედ სხვა ადამიანთა განწყობები და ცოდნის მიღების ხარისხი!

ვფიქრობ, დღეს აღარავის უკვირს, წიგნთან და წიგნის კითხვასთან დაკავშირებით, უფროსების მხრიდან ბავშვების მიმართ გამოთქმული საყვედურების მოსმენა: „საერთოდ არ უნდა წიგნის გადაშლა, მხატვრულ ლიტერატურას ვინ ჩივის, სკოლის  სახელმძღვანელოსაც არ კიდებს ხელს. არ მესმის, საერთოდ როგორ ახერხებს სკოლაში ნიშნების მიღებას, წიგნით მე მას ვერასოდეს ვხედავ!“ „ჩემი გიოც იგივე მდგომარეობაშია, სმარტფონს არის მიწებებული და თუ არ დავუმალე, შეიძლება ღამეც კი გაათენოს“ – თავის გულისტკივილს გიოს დედაც ვერ მალავს. იმისათვის, რომ დავეხმაროთ ბავშვს წიგნის მიმართ დამოკიდებულების შეცვლაში, აუცილებლად უნდა ვიცოდეთ ის მიზეზები, რომლებიც არსებულ პრობლემას აყალიბებს.

წიგნის და წიგნის კითხვის მიმართ ინტერესის არარსებობის ძირითადი მიზეზები:  

• კომპიუტერულ ტექნიკაზე მიჯაჭვულობა – უკანასკნელ ათწლეულებში კომპიუტერული ტექნიკის უეცარმა შემოჭრამ ჩვენს ცხოვრებაში არა მხოლოდ ბავშვებს, უფოსებსაც დაუკარგა წიგნის მიმართ ინტერესი; თუ ადრე ტრანსპორტსა და ქუჩაში წიგნით ხელში ადამიანის დანახვა არავის უკვირდა, დღეს ტრანსპორტში მყოფი, წიგნში თავჩარგული ადამიანი შეიძლება საყოველთაო ყურადღების ცენტრში მოექცეს და ირონიული ღიმილიც არ დაიშურონ მის მიმართ, მაშინ, როცა სმარტფონს „მიწებებული“ და კომპიუტერული თამაშებით დაკავებული ადამიანის დანახვა აღარავის აკვირვებს;
• ინფორმაციის სწრაფად მიღების სურვილი – ჩვენ ვცხოვრობთ სწრაფად მოხმარებადი ინფორმაციის საუკუნეში, სადაც ჩვენს მაგივრად უკვე ყველაფერი მოიძიეს, „დაღეჭეს“ და ახლა მხოლოდ გადაყლაპვა სჭირდება. წიგნის წაკითხვა საჭირო ინფორმაციის მოსაძიებლად კი უფრო მეტ დროს, ძალისხმევას, ნებელობას საჭიროებს. იმის გამო, რომ აღნიშნული უნარები ბავშვს ჯერ კიდევ საკმარისად არა აქვს განვითარებული, ის იოლ გზებს ეძებს სასურველი ინფორმაციის მისაღებად;
• მშობლების დაკავებულობა და მოუცლელობა ბავშვისთვის წიგნის წასაკითხად – როგორც წესი, ყველაზე ხშირად კითხვით დაინტერესებული ბავშვები ისეთ ოჯახებში გვხვდება, სადაც ადრეული ბავშვობიდან მშობლები ბევრს უკითხავენ თავის პატარებს. სამწუხაროდ, დღევანდელი ცხოვრების რიტმი და არსებობისათვის ბრძოლა ბევრ მშობელს არ აძლევს იმის საშუალებას, რომ გამოყოს საჭირო დრო ბავშვთან ურთიერთობისათვის და მისთვის წიგნის წასაკითხად;
• წიგნის კითხვის პრესტიჟულობის დაქვეითება მოზარდებში – სამწუხაროდ, წიგნის კითხვა მოზარდს თანატოლთა წრეში სასურველი ადგილის დამკვიდრებაში, ხშირ შემთხვევაში, ვერანაირ დახმარებას ვერ უწევს, პირიქით, წიგნის კითხვით უზომო გატაცებამ შეიძლება ის ერთგვარი დაცინვის ობიექტადაც კი აქციოს. კომპიუტერული ტექნიკის ოსტატურად ფლობა და სხვადასხვა სახის კომპიუტერული თამაშების ცოდნა კი მის ავტორიტეტს, როგორც წესი, თანატოლთა წრეში საკმაოდ ამაღლებს. ამიტომ, თუ ბავშვს მეგობრებში ავტორიტეტის მოპოვება სურს, საეჭვოა, რომ მან ეს წიგნის კითხვით გააკეთოს.

     რეკომენდაციები ბავშვის წიგნით და წიგნის კითხვით დასაინტერესებლად:

• ბავშვს ვერ ვაიძულებთ შეიყვაროს წიგნი. თუმცა, ჩვენ შეგვიძლია ვასწავლოთ მას წიგნის სიყვარული და უკეთესია ეს საკუთარ მაგალითზე გავაკეთოთ. უპირველეს ყოვლისა, დავამკვიდროთ ჩვენ სახლში კითხვის კულტურა. თუ ბავშვი ვერ ხედავს, რომ ვკითხულობთ და ამასთან სიამოვნებას ვიღებთ წიგნის კითხვით, საეჭვოა, რომ მას წიგნი შეუყვარდეს და აქტიური მკითხველი გახდეს. ბავშვებს ასწავლის და მათზე აღმზრდელობით ზეგავლენას ახდენს არა სიტყვები, არამედ ჩვენი მოქმედებები;
• წავუკითხოთ ბავშვს წიგნები რაც შეიძლება ადრეული ასაკიდან, უკეთესი იქნება უკვე დაბადებიდან მივაჩვიოთ ის წაკითხულის მოსმენას. მართალია, ამ დროს პატარა ჯერ კიდევ ვერ გაიგებს, ვერ გაიაზრებს წაკითხულს, მაგრამ ახლობელი ადამიანის რბილი და ნაზი ხმა მასზე შესანიშნავად იმოქმედებს. ამასთან, მომავალში მას გაუადვილდება ბგერების და სიტყვების დამახსოვრება. მშობლიური ენის ჟღერადობა, საყვარელ ადამიანთან გატარებული დრო, წიგნის კარგ მეგობრად აღქმის ჩვევა ხელს შეუწყობს, რომ მომავალში ის კარგ მკითხველად ჩამოყალიბდეს და გატაცებით დაიწყოს კითხვა;
• წიგნები უნდა იყოს ბავშვისთვის ხელმისაწვდომი და სახლში თვალსაჩინო ადგილას განთავსებული. თუ პატარა წიგნების გარემოცვაში ცხოვრობს, ისინი მისი ცხოვრების აუცილებელი ნაწილი ხდება;
• ვაქციოთ კითხვა აქტიურ პროცესად, ნუ ვაიძულებთ ბავშვს წაიკითხოს დამოუკიდებლად, ჩვენ გარეშე, თუ მას ეს ჯერ კიდევ არ გამოსდის კარგად. პირიქით, უკეთესი იქნება, თუ ჩვენ, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, გავაგრძელებთ მისთვის წიგნის კითხვას მას შემდეგაც, რაც ის დაეუფლება კითხვას. ზოგიერთი მშობლის შეცდომა სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ უკითხავს ბავშვს მანამ, სანამ ის პატარაა და წყვეტს ამის კეთებას, როგორც კი ბავშვი ისწავლის ასოების ცნობას. უფრო მეტიც, 6-7 წლის ბავშვს ასეთი მშობელი პირდაპირ აიძულებს კითხვას და დაჟინებით უმეორებს ერთი და იგივე სიტყვას – „საჭიროა“. გავითვალისწინოთ, რომ ასე შეიძლება გამოვიწვიოთ მხოლოდ სიძულვილი წიგნის კითხვის მიმართ დიდი ხნის განმავლობაში და შეიძლება სამუდამოდაც კი. თავდაპირველად კითხვა რთული პროცესია და არ ღირს დამწყებ მკითხველს ბევრი მოვთხოვოთ. გავაგრძელოთ ბავშვისთვის წიგნის კითხვა სანამ ის დაწყებით კლასებში სწავლობს, ზოგიერთ შემთხვევაში კი ცოტა მოგვიანებითაც კი. ბავშვში კითხვისადმი ინტერესის გასაღვიძებლად შეიძლება შევწყვიტოთ კითხვა ყველაზე საინტერესო ადგილას, მოვიმიზეზოთ რაიმე გადაუდებელი საქმე და შევთავაზოთ ბავშვს თავად განაგრძოს კითხვა იმ ადგილიდან, სადაც გავჩერდით. ამასთან, შეგვიძლია გამოვიჩინოთ დაინტერესება ვთხოვოთ მას მოგვიანებით მოგვიყვეს, რასაც წაიკითხავს, რადგან ჩვენ თავად დრო არ გვქონდა მის წასაკითხად. ყველაფერი გავაკეთოთ იმისათვის, რომ ბავშვისთვის კითხვა ასოცირდებოდეს არ სიტყვასთან „საჭიროა“, არამედ სიტყვებთან „მინდა“ და „საინტერესოა“;
• ნუ მოვახდენთ ზეწოლას ბავშვზე. მოვერიდოთ მისთვის ულტიმატუმის წაყენებას – „თუ ამ წიგნს წაიკითხავ, მიიღებ ჯილდოს“! ასეთი მიდგომა აბსოლუტურად დესტრუქციულია, განსაკუთრებით თუ გვინდა, რომ ბავშვს კითხვისადმი სიყვარული და ინტერესი გამოვუმუშაოთ და არ მივაღწიოთ იმას, რომ  გაიზუთხოს ტექსტი სახელმძღვანელოდან ჩვენთვის სასურველი შეფასების მისაღებად. ტერორით ადამიანს ვერ შევცვლით. ულტიმატუმები, რომლებსაც ჩვენ ვუყენებთ ბავშვს, მის ცნობიერებაში აყალიბებს სრულიად ნათელ სურათს – „ სიამოვნება და წიგნები შეუთავსებელი რამ არის, წიგნები მტერია“. ყოველივე ამის შემდეგ ადვილი არ იქნება შევაყვაროთ ბავშვს წიგნი. ხანდახან პატარას შეიძლება არ უნდოდეს კითხვა, ნუ აიძულებთ მას აკეთოს ეს – კითხვა უნდა იყოს სიამოვნება და არა ვალდებულება;
• წიგნის შერჩევისას გავითვალისწინოთ ბავშვის ინტერესები. მნიშვნელოვანია, რომ წიგნის შინაარსი იყოს იმის შესაბამისი, რითიც ცხოვრობს ბავშვი მოცემულ მომენტში, მნიშვნელობა არა აქვს იქნება ის 2 წლის, თუ 12 წლის. თუ პატარა წყალქვეშა სამყაროთია გატაცებული, მივცეთ მას თემატური საბავშვო ენციკლოპედია; თუ ბავშვს მოზარდებისთვის დამახასიათებელი პრობლემები აწუხებს (თანატოლებთან, უფროსებთან ურთიერთობა, საკუთარი თავისა და სხვების შეცნობის სურვილი), შევურჩიოთ ისეთი მხატვრული ნაწარმოებები, სადაც პერსონაჟებს მსგავსი პრობლემები აქვთ;
• ვიზრუნოთ ანალიზის უნარის განვითარებაზე ადრეული ბავშვობიდან. კითხვის დროს ხშირად დავუსვათ ისეთი შეკითხვები, რომლებზე პასუხის გაცემისას ის საკუთარ პოზიციას, საკუთარ დამოკიდებულებას დააფიქსირებს წაკითხულთან დაკავშირებით;
• ნუ ვაიძულებთ ბავშვს იკითხოს ის, რასაც ჩვენ ვანიჭებთ უპირატესობას და საიდანაც უფრო მეტ ცოდნას მიიღებს. როცა მას გამოუმუშავდება კითხვის ჩვევა და შეუყვარდება წიგნი, ის თავად შეცვლის ბევრ რამეს არჩევანში და უფრო სერიოზულ წიგნებსაც აირჩევს;
• ჩავრთოთ თამაშის ელემენტები კითხვის პროცესში, მაგ. შევთავაზოთ ბავშვს მოაწყოს ჩრდილების თეატრი ან სპექტაკლი წაკითხული ნაწარმოების მიხედვით. თუ პატარას არ სურს წიგნის ბოლომდე წაკითხვა, შევეცადოთ ერთად მოვიფიქროთ, თუ რითი შეიძლებოდა დამთავრებულიყო მთავარი გმირის ისტორია;
• აქტიურად გამოვიყენოთ ემოციები კითხვის პროცესში. გამომდინარე იქიდან, რომ ბავშვები ძალიან კარგად „კითხულობენ“ ემოციებს, შეიძლება პატარამ ყველაფერი ვერ გაიგოს, რასაც წავუკითხავთ, მაგრამ ის აუცილებლად ჩაწვდება, იგრძნობს მის არსს კითხვის პროცესში ჩვენ მიერ გამოხატული ემოციებით;
• შევარჩიოთ ბავშვისთვის წიგნები ხარისხიანი სურათებით. გავითვალისწინოთ, რომ მისთვის სურათების დათვალიერება წიგნში ბევრად უფრო საინტერესოა, ვიდრე კითხვა. ამიტომ, რაც უფრო მეტი ლამაზი ილუსტრაციების შემცველი წიგნით იქნება პატარა გარემოცული, მით უფრო აქტიურად დაინტერესდება ის წიგნებით. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ დროთა განმავლობაში შანსებიც მეტი იქნება, რომ ბავშვს კითხვა შეუყვარდეს;
• პატარებს ძალიან უყვართ, როდესაც მათ ერთი და იგივე წიგნს რამდენჯერმე უკითხავენ. ხშირად რამდენიმე წაკითხვის შემდეგ უკვე ზეპირად იციან ესა თუ ის ზღაპარი, მაგრამ, 10-ჯერ წაკითხვის შემდეგაც მზად არიან კვლავ მოისმინონ ის. ნუ დავიზარებთ და კვლავაც წავუკითხოთ პატარას მისთვის საინტერესო წიგნი. ახლა, ჩვენ ამაზე 10 წუთს დავხარჯავთ, 10 წლის შემდეგ კი აღარ დავიჩივლებთ, რომ კომპიუტერის გარდა ბავშვი არაფრით ინტერესდება.

დაბოლოს, ვიზრუნოთ და ყველაფერი  გავაკეთოთ იმისათვის, რომ ბავშვმა ტელევიზორი და კომპიუტერი წიგნზე ადრე არ გაიცნოს და მათთან უფრო მეტი დრო არ გაატაროს, ვიდრე მშობლებთან, რომლებიც მისთვის წიგნის კითხვით იქნებიან დაკავებული. მაგრამ, თუ მაინც ასე მოხდება, სავარაუდოდ ბავშვი ვერასოდეს გაიგებს, რომ კითხვა ეს სიამოვნებაა. ხოლო უფროსების მხრიდან თავის მართლება სიტყვებით – „ახლა ასეთი დროა“ – მათ საქციელს ნამდვილად ვერ გაამართლებს. თუ ბავშვი 5-6 საათის განმავლობაში თამაშობს კომპიუტერულ თამაშებს და ამისათვის იყენებს სმარტფონს, რომელიც მას მშობლებმა აჩუქეს, პასუხისმგებლობა შვილის ტექნიკაზე მიჯაჭვულობაში სწორედ მათ  ეკისრებათ.  გავითვალისწინოთ, რომ კითხვა ჩვევაა, რომელიც სიამოვნებას უნდა ბადებდეს. ის მშობლები, რომლებმაც ბავშვები წიგნებისაგან სიამოვნების მიღებას მიაჩვიეს, მომავალში სავარაუდოდ ნამდვილად არ დაიჩივლებენ, რომ მათი შვილი წიგნებს არ კითხულობს. საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ კითხვის ჩვევის ქვეშ არ მოიაზრება კითხვის სისწრაფე, რომელსაც ასეთ პატივს სცემს ბევრი მასწავლებელი. კითხვის ჩვევა, პირველ რიგში ეს არის წიგნის კითხვით მიღებული კმაყოფილება და სიხარული. ასევე, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, წაკითხულის განხილვის, გაანალიზების უნარი და სურვილი. სისწრაფე თავად გამომუშავდება, განსაკუთრებით, თუ ამაზე დიდად არ შევწუხდებით და არ ვინერვიულებთ. „კითხვა – ეს სიხარულია“! – ასეთი უნდა იყოს ჩვენი დევიზი, როცა ვცდილობთ შევაყვაროთ ბავშვს წიგნი და წიგნის კითხვა.