2010-იან წლებში საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოებამ საბოლოოდ გამოიღვიძა. ქვეყნის პოლიტიკურ პროცესზე მხოლოდ პოლიტიკოსები აღარ ზემოქმედებენ. გადაწყვეტილებების მიღების საკითხი უკვე საზოგადოების აქტიურ წევრებსა და მათ წინააღმდეგობაზეც არის დამოკიდებული. სამოქალაქო სექტორი განსაკუთრებული მრავალფეროვნებითა და მრავალგვარობით ხასიათდება. აქტივისტებს შორის შეხვდებით მართმადიდებელ მშობლებსაც და სხვადასხვა უმცირესობების წარმომადგენლებსაც, მუშათა უფლებების დამცველებსაც და ბანკების ლობისტებსაც, ეკოლოგებსაც და ტექნოკრატებსაც. ბევრმა უკვე აღარ იცის, თუ ვის ენდოს და ვისი გულწრფელობა დაიჯეროს. მეც ხშირად ვიბნევი ხოლმე, მაგრამ არის ერთი ახალგაზრდა ქალი, რომლის საქმიანობაც წლებია იმსახურებს ჩემს პატივისცემას. ნათია ჩიქოვანი ხელოვნებისა და მარკეტინგის სფეროში მუშაობს, მაგრამ მაინც არასდროს ავიწყდება ჩვენი საზოგადოების ყველაზე სუსტ, ხმადაკარგულ, საფრთხის ქვეშ მყოფ წევრებზე ზრუნვა. ნათია ქალებისა და ცხოველების აქტიური დამცველია. იცავს მათ ყველგან და ყოველთვის, ყველა იმ საშუალებით, რომელიც კონკრეტულ მომენტში ხელთ აღმოაჩნდება. ნათია ხშირად ახერხებს ჩაგვრისა და შევიწროვებისთვის განწირული ქალების თანადგომას, ყოველთვის უნარჩუნებს სიცოცხლეს სასტიკი ადამიანების მიერ სიკვდილისთვის გამეტებულ კატებსა და ძაღლებს. ალბათ, ძალიან დიდი ძალისხმევა და თავგანწირვაა საჭირო იმისთვის, რომ ადამიანმა შრომასთან, პირადი შემოსავლის შეგროვებასთან, კარიერისა და ოჯახის მოწყობასთან ერთად, მეგობრების, უცნობებისა და ოთხფეხების საჭიროებებზე ფიქრიც მოასწროს. აქედან გამომდინარე, ბუნებრივია, ყოველთვის ინტერესით ვეცნობი ნათიას მოსაზრებებს საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ პრობლემებთან დაკავშირებით. ამასწინად, ნათიას წყალობით ხელახლა აღმოვაჩინე ჯეინ ფონდა.

რა გახსენდებათ ჯეინ ფონდას სახელის გაგონებისას?

ცხადია, ბევრ ჩვენგანგანს თვალწინ წარმოუდგება ჯეინ ფონდას სამსახიობო შემოქმედება. ის ხომ ჰოლივუდის ვარსკვლავია?! მას ყველა ტიტული აქვს მოპოვებული, რომელზეც მსახიობმა შეიძლება იოცნებოს. ჯეინ ფონდა ორჯერ დაჯილდოვდა „ოსკარით“, გახლდათ ბრიტანეთის კინოაკადემიის რჩეული, „ემმის“ ლაურეატი, მის საპატიო პრემიებს შორის შეგიძლიათ აღმოაჩინოთ ვენეციის კინოფესტივალის „ოქროს ლომი“. ნიუ-იორკელი გამორჩეულია იმითაც, რომ 1950-იანი წლებიდან დგას გადასაღებ მოედანზე. ოსკაროსანმა ბოლო გახმაურებული როლი 2018 წელს შეასრულა. მან მონაწილეობა მიიღო ბილ ჰოლდერმანის ფილმში „წიგნის კლუბი“. თითქოს უკვე ყველაფერია ნათქვამი ქალის საჯარო საქმიანობის შესახებ. ჯეინ ფონდას შემოქმედებითი მონაგარი სამ-ოთხ ადამიანს ეყოფოდა წარმატებული ცხოვრებისთვის. მსახიობის განსაკუთრებულობა სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ მას პროფესიით არ შეუზღუდავს თავისი პიროვნება. ვარსკვლავს ყოველთვის მიაჩნდა, რომ თავისი პირადი საქმის მიღმაც უნდა გადაედგა რამდენიმე მნიშვნელოვანი, საზოგადოებისათვის სასარგებლო ნაბიჯი. სამწუხაროდ, საქართველოში ჯეინ ფონდას სამოქალაქო აქტიურობის შესახებ ბევრი არაფერი ვიცით.

ჯეინ ფონდას პოლიტიკური მოღვაწეობა სათავეს 1960-იანი წლებიდან იღებს. მსახიობისთვის კატეგორიულად მიუღებელი იყო აშშ-ის ჯარების ინტერვენცია ვიეტნამში. იგი მიიჩნევდა, რომ ამერიკელი ჯარისკაცები გაუგებარი მიზეზებით იღუპებოდნენ ინდოჩინეთის ნახევარკუნძულზე. ნიუ-იორკელს აღელვებდა ჩრდილოეთ ვიეტნამში ბლოკირებული, დაბომბილი და შიმშილის პირას მყოფი ადგილობრივების ბედიც. სხვა მრავალ ცნობილ ადამიანთან და ახალგაზრა მოქალაქესთან ერთად იგი მონაწილეობას იღებდა მრავალმილიონიან პაციფისტურ დემონსტრაციებში, საუნივერსიტეტო მოსმენებსა და განხილვებში, საჯარო დებატებში და ხელისუფლებისგან ჯარების დაუყოვნებლივ დემობილიზაციას ითხოვდა. მსახიობმა ძალიან სარისკო გადაწყვეტილება მიიღო და 1971 წელს ჰანოის, ჩრდილოეთ ვიეტნამის დედაქალაქს ეწვია, რათა ადგილობრივები და ამერიკელი ტყვეები მოენახულებინა. მან ფრონტის ხაზიდან კიდევ ერთხელ დაგმო ომი და მხარეებს მშვიდობის დამყარებისკენ მოუწოდა.

ჯეინ ფონდა პაციფისტური მოძრაობის გარდა, ქალთა ჯგუფების მხარდამჭერადაც მიიჩნევა. 1970-იანი წლებიდან დღემდე ხელოვანი სხვადასხვა კამპანიის აქტიური მონაწილეა. მაგალითად, იგი ხმალამოღებული ებრძოდა კენიის ელიტებს, რომლებიც ქალთა წინდაცვეთას გარდაუვალ აუცილებლობად აცხადებდნენ და პატარა გოგონებს სამუდამო ტანჯვისთვის იმეტებდნენ. „ბარბარელას“ როლის შემსრულებელი მსოფლიო პრესის ფურცლებზე ყოველთვის ილაშქრებდა თალიბანის მიერ ქალთა გაუპატიურების მასობრივი შემთხვევების წინააღმდეგ. ცხადია, ფონდას ყურადღების მიღმა არ რჩებოდა შიდა ამერიკული პრობლემატიკაც. ის ერთ-ერთი პირველი იყო, ვინც საჯაროდ დაიწყო საუბარი ოჯახურ ძალადობასა და სექსუალურ შევიწროვებაზე.

ფემინიზმი და პაციფიზმი უკვე ათწლეულებია საკმაოდ პოპულარულ პოლიტიკურ მიმდინარეობებად ჩამოყალიბდნენ. აღნიშნული ტენდენციების მხარდაჭერა თანამედროვე დასავლურ საზოგადოებაში კარგ ტონად ითვლება. დღევანდელ ეპოქაში უკვე მილიონობით მომხრე ჰყავს ქალთა და მშვიდობის მოძრაობებს. ჯეინ ფონდა მხოლოდ მრავალრიცხვოვანი ძალების გვერდით არ იდგა ხოლმე. მას შეეძლო ყველაზე დაჩაგრული და დავიწყებული ჯგუფების გასაძლიერებლად ამოეღო ხმა. 1970 წელს იგი პირველად გამოჩნდა ადგილობრივი ამერიკელების, ინდიელების დემონსტრაციაზე, სადაც კონტინენტის პირველყოფილი მოსახლეობის განადგურების გამოცდილება გააპროტესტა.

ჯეინ ფონდა დღესაც აქტიურია. ის 2019 წელს სამჯერ დააპატმრეს საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევის გამო. ფონდა მწვანე აქტივისტებთან ერთად დონალდ ტრამპისა და მსოფლიოს სხვა ლიდერების პოლიტიკას აპროტესტებდა, რომელიც არაფრად აგდებს გარემოს გადანადგურების შემთხვევებსა და კლიმატის ცვლილების გამოუსწორებელ შედეგებს.

ამერიკელი ლეგენდა დღესაც ფორმაშია, ამდენი ბრძოლის შემდეგ კვლავ თვალისმომჭრელად გამოიყურება და თავისი ხელით წერს ხელოვნების ისტორიის ახალ ფურცლებს. ჯეინი ერთ-ერთი მთავარი მოქმედი პირი გახლდათ ამერიკის კინოაკადემიის დაჯილდოვების ცერემონიალზე, სადაც პირველად საუკეთესო ფილმის პრემია უცხოენოვანმა, ანტიკაპიტალისტურმა სურათმა დაიმსახურა.

თქვენ ვერ დამისახელებთ ხელოვნების ქართველ წარმომადგენელს, რომელიც საკუთარი შემოქმედების ტყვე არ გამხდარა. ქართველი მსახიობებისათვის სამოქალაქო აქტივიზმი და პოლიტიკური იდეების ერთგულება მოცლილების საქმეს წარმოადგენს.

ჩემი სტუდენტებისათვის ბევრჯერ დამივალებია, გვემსჯელა თემაზე:  „სახლიდან გაუსვლელად“. მაშინ ამას რომანტიულად ვუყურებდით. ვფიქრობდით, რამდენი რამის გაკეთება იყო შესაძლებელი სახლიდან გაუსვლელად, რას გავაკეთებდით ინტერნეტით და რას ვერ შევძლებდით. ახლა კი ეს რეალობა დადგა მთელ მსოფლიოში.

ონლაინსწავლებას მრავალმხრივი და ფართო შესაძლებლობები აქვს. ეს არა მხოლოდ მომავლის, არამედ ჩვენი ყოველდღიურობის ნაწილი იყო და ახლა, ბოლო დღეებმა, კიდევ უფრო მეტად დაგვაახლოვა ონლაინსწავლების მეთოდებთან. ამ მეთოდების ნაწილი სრულიად ახალია ჩვენი საგანმანათლებლო სისტემისათვის, ნაწილი კი გამოიყენებოდა სხვადასხვა სასწავლო კურსისათვის.

„ონლაინ სწავლა სახალისოა“. – გვეუბნება ერთ-ერთი ონლაინპლატფორმის სლოგანი. ინგლისურად: „Online Learning is fun”, გერმანულად: “Onlain Lernen macht Spas”. 2016 წელს ჩატარებულმა გამოკითხვებმა აჩვენა, რომ ამერიკაში 90%-ზე მეტი მოსწავლე კმაყოფილია ონლაინსწავლებით და ფიქრობს, რომ ონლაინსწავლება ისევე სასარგებლოა, ან უმჯობესია, ვიდრე ტრადიციული სწავლება.  წყარო

ბოლო დღეებია, ონლაინსწავლების პრაქტიკა განსაკუთრებით გააქტიურდა. მასწავლებლები და ლექტორები უზიარებენ ერთმანეთს გამოცდილებას, სოციალურ ქსელში გაჩნდა ჯგუფები, რომლის წევრებიც სხვადასხვა პლატფორმასა და მეთოდებზე მსჯელობენ პედაგოგები. მეც  ერთ-ერთი ჯგუფის წევრი ვარ. ვიღებ ინფორმაციას, ხშირად, ბევრს და სხვადასხვა პრაქტიკიდან გამომდინარეს. მასალებისა და ინფორმაციის ნაწილი ძალზე პერსონალური და ინდივიდუალურია, რაც, მოსალოდნელიც არის. ნაწილი ფართო და ზოგადია. საბოლოო ჯამში, ასეთი რესურსები გვეხმარება პრაქტიკულადაც და მოტივაციის თვალსაზრისითაც, საინტერესო და შინაარსიანი გახდეს ჩვენი გაკვეთილები და ლექციები.

უნივერსიტეტები ქმნიან ან აახლებენ ელექტრონულ პლატფორმებს, იქმნება ელექტრონული რესურსები, დასაწყისში გამოჩნდა ტექნიკური და შინაარსობრივი ხარვეზები, რაც სხვადასხვა ობიქტური და სუბიექტური მიზეზიდან მომდინარეობს, თუმცა იქმნება ელექტრონული მასალები, რაც მომავალში კიდევ უფრო სასარგებლო იქნება სწავლებისათვის. შეიქმნება კურსების ელექტრონული ვერსიები, რიდერები, რესურსები, სალექციო კურსები, სასწავლო კურსების ელექტრონული გზამკვლევები, რომლებიც სხვა დროსაც გამოადგებათ სტუდენტებს. ლექტორები წერენ ვიდეოლექციებს, რომლებიც შემდეგშიც სასარგებლო რესურსი იქნება. გააქტიურდა აქამდე პასიურად არსებული ელექტრონული ბიბლიოთეკები. დამატებითი რესურსები და მასალები ცოდნის გაღრმავებას შეუწყობს ხელს და მჯერა, რომ ამ უნარების განვითარება გაამდიდრებს ჩვენს საგანმანათლებლო ბაზას.

სკოლებში ამუშავდა აქამდე დაუტესტავი ონლაინპლატფორმა, რომელსაც მრავალი ხარვეზი მოჰყვა. მიუხედავად ამისა, პედაგოგები ცდილობენ, სხვადასხვა მიმართულებით გამოძებნონ სწავლების შესაძლებლობები.

სირთულეები ჩნდება მაღალმთიან რეგიონებში, თუმცა ფაქტია, რომ ჩვენი საგანმანათლებლო სივრცე ონლაინ პლატფორმაზე გადავიდა. როგორც ყოველთვის, ყველაფერი ინდივიდუალურ ჭრილში უფრო თვალსაჩინოა. პედაგოგების ნაწილი სხვადასხვა გზით ცდილობს სწავლების ონლაინმეთოდებით მუშაობას, ზოგი მხოლოდ დავალებებს აგზავნის. მიუხედავად ამისა, მაინც პოზიტიურია ეს ცვლილებები. ჩანს საერთო მობილიზაცია, ელექტრონული სწავლების სახით გამოჩნდა გამოსავალი და ალტერნატივა. ყველანი მობილიზებულები ვართ: სკოლებიც, უნივერსიტეტებიც, მასწავლებლებიც, ლექტორებიც, მოსწავლეებიც, სტუდენტებიც და მშობლებიც.

მიუხედავად ასეთი აქტიურობისა, ჩვენ, პედაგოგები, მოსწავლეები, მშობლები ონლაინსწავლების ბილიკებს ვკვალავთ და ზოგ შემთხვევაში გარკვეულ პრობლემებსაც ვაწყდებით.

ტექნიკურ პრობლემებთან ერთად ონლაინსწავლების პროცესში რამდენიმე დამატებითი შეკითხვა გაჩნდა.

როგორ უნდა მოვიქცეთ, როდესაც სახლში ორი, სამი, ან მეტი ბავშვია და მათი ონლაინგაკვეთილები პარალელურად მიმდინარეობს? ეს პრობლემა განსაკუთრებით მტკივნეულია, თუ ბავშვები დაწყებით კლასებში, ან საბაზო სკოლაში სწავლობენ, არ აქვთ კომპიუტერული უნარ-ჩვევები, დამოუკიდებლად ვერ ახერხებენ რეგისტრაციას, თითოეულ გაკვეთილზე, ან საგანზე ჩართვას, ვერ ახერხებენ მიკროფონში საუბარს და ა. შ. ასეთ შემთხვევაში მშობელიც ესწრება გაკვეთილს, ეხმარება ტექნიკურად, შინაარსობრივ ნაწილშიც მონაწილეობს, ინიშნავს დავალებებს და სხვა, მაგრამ ეს პროცესი კიდევ უფრო რთულდება, თუ ოჯახში რამდენიმე ბავშვია. ტექნიკურ ხარვეზებთან ერთად: ჩართვებისა და გათიშვის, რეგისტრაციის გავლისა და სხვა ტექნიკური შეფერხებების გარდა, ეს პრობლემები და მშობლების ჩართულობა დამატებითი კომპონენტია, რომელიც აქამდე ნაკლებად ჩანდა. ამას ემატება კომპიუტერების არასაკმარისი რაოდენობა ოჯახში, ონლაინგაკვეთილების დროს ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი სამუშაო სივრცის ნაკლებობა. რეალურად ხომ შეიძლება, ბავშვები სხვადასხვა კლასში იყვნენ, რაც დამატებით სამუშაო სივრცეებს მოითხოვს და რთულია, ოჯახმა ეს სრულიად უზრუნველყოს.

შეიცვალა სასწავლო პარადიგმაც. ტრადიციულად, საშინაო დავალება მოჰქონდათ მოსწავლეებს, კომუნიკაცია მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს შორის იყო უშუალო. მოსწავლემ უმრავლეს შემთხვევაში კარგად იცოდა, რა ჰქონდა დავალებად და როგორ უნდა შეესრულებინა. ამჟამად კი, მასწავლებლების მიერ სხვადასხვა ჩათების, სოციალური ქსელების დახმარებით გამოგზავნილი დავალებები უნდა გადასცენ მშობლებმა მოსწავლეებს. ასევე, მშობლების დახმარებით უნდა მოხდეს მოსწავლეების მიერ შესრულებული დავალებების გადაცემა მასწავლებლებისთვის. და თუ მანამდე არსებული სქემა ასე შეიძლება წარმოვიდგინოთ:

მასწავლებელი – მოსწავლე – (მშობელი) – მოსწავლე – მასწავლებელი

ამჟამად სქემა ასეთია:

მასწავლებელი – მშობელი – მოსწავლე – მშობელი – მასწავლებელი.

გაკვეთილის არატრადიციულობა მასწავლებელსაც უქმნის პრობლემებს და მოსწავლეებსაც. ზოგი დავალება ცალკე სამუშაოს გულისხმობს, როგორებიცაა დამატებითი დავალების, მასალების დარიგება. თუ ყველაფერი ინტერნეტშია, მოსწავლეებმა უნდა შეასრულონ დავალებები კომპიუტერში, ან ამობეჭდონ და ისე შეავსონ, ამასაც თავისი პრობლემები აქვს. მშობლების ჩართულობა აქაც საჭიროა.

ბოლოს კი, მინდა კიდევ ერთი რიტორიკული შეკითხვა დავსვა. როგორ უნდა მოვიქცეთ, როდესაც სახლში რამდენიმე ბავშვია, კომპიუტერისა და საოფისე პროგრამების ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გარეშე და მშობელი, რომელიც ასევე პედაგოგია, მასწავლებელი ან ლექტორი და მასაც იმ დროს უწევს ვიდეოგაკვეთილების, ან ვიდეოლექციების ჩატარება, ონლაინსწავლება, როცა შვილებს აქვთ ონლაინგაკვეთილები? ჩვენი ცხოვრება მოულოდნელობებით არის სავსე. დაგეგმილი და დალაგებული სემესტრი უცებ იცვლება და ახალ რეალობას ახალ-ახალი მოულოდნელობები მოაქვს. როგორც რომაელები ამბობდნენ: „დღე დღის მასწავლებელია“ – “dies diem docet”.
ჩემი აზრით, დღეს ჩვენი სლოგანი ასეთია: „ისწავლე ყოველი დღისგან!“.

ონლაინსწავლების ბილიკები გასაკვალია. მეც ამ ბილიკებს მივუყვები.

(წიგნის სანიშნეები, გრატაჟი, კოლაჟი და რამდენიმე ვირტუალური რესურსი)

რამდენიმე დღეა, ამ ხანგრძლივი არდადეგების პერიოდში, ჩემი მოსწავლეები სახლში შესრულებულ ნახატებს ონლაინ მიზიარებენ. დიდი ენერგია და ემოციები მოაქვთ ბავშვების გამოგზავნილ ნამუშევრებს, გაზაფხული, აყვავებული რტოები, წაკითხული წიგნების შთაბეჭდილებები, მათი ფიქრები, შეფასებები. სიხარულიცაა, სევდაც.

11 წლის ქეთო ოსკარ უაილდის ზღაპრების შთაბეჭდილებებზე მწერს. უფლისწულის თვალებზე დიდხანს ვფიქრობდი, სიბრმავე როგორ გამომესახა და ბოლოს თვალებდახრილი დავხატეო. მერე ბულბულის და ვარდის სიყვარულის ამბავზეც ვისაუბრეთ და ჩუმად დავასრულეთ მიმოწერა.

გუშინ რამდენიმე მოსწავლემ ნახატებს საკუთარი ხელით შექმნილი წიგნის სანიშნეები და ბარათების ფოტოებიც გამოაყოლა.

*

სანიშნეების იდეა ბავშვებთან ერთად ადრე მოგვაფიქრდა, როცა სკოლაში საქველმოქმედო გამოფენა-გაყიდვისთვის ვემზადებოდით. სიხარულით აიტაცეს მეექვსეკლასელებმაც და მეცხრეებმაც. მაშინ სანიშნეები და ღია ბარათები ნახატებით გააფორმეს, ზოგმა ორნამენტებით მოხატა, ზოგს მეგობრების პორტრეტებით მოუნდა სანიშნე ჰქონოდა და ზოგმაც მხოლოდ წარწერები გაუკეთა, ლექსების სტრიქონები, საყვარელი სიმღერების ფრაგმენტები, აფორიზმები, ანდაზები, საკუთარი აზრები. (სურ. 1)

ახლა არდადეგებზეც გამოგვადგება ჩვენი გამოცდილება. წაკითხული წიგნების შთაბეჭდილებები თუ დეტალები ნახატებად შეიძლება აქციონ, სანიშნეებზე წიგნიდან საყვარელი ციტატები ან გმირების პორტრეტები გადმოიტანონ.

სხვადასხვა ზომის და ფორმის სანიშნის გამოჭრა ჩვეულებრივი თეთრი ან ფერადი, თხელი ან სქელი ქაღალდისგან შეიძლება. სახატავი მასალაც, რაც სახლში მოეპოვებათ –  ფანქრები, პასტელები, მარკერები, საღებავები – იმას გამოიყენებენ.

*

სახლში გრატაჟის ტექნიკითაც იხალისებენ. გრატაჟი ჩემს მოსწავლეებს ვიცი, რომ უყვართ და, ალბათ, ვისაც ჯერ არ უცდია, ყველას მოეწონება, რადგან მომაჯადოებელი ეფექტების მიღება შეიძლება, როგორც ბავშვების ამ ნამუშევრებშია – „გრატაჟის დრაკონი“, „ორნამენტი“, „ვარდი“. (სურ. 2, 3, 4 )

გრატაჟის შესრულების პროცესი იდუმალ თამაშს ჰგავს. ვინც არ იცის და გამოუცნობის მოლოდინშია, არც კი სჯერა, რომ ამოკაწვრის მერე შავი ფონიდან შეიძლება ფერებმა გამოანათოს.

ბავშვებს სამუშაოდ თეთრი ფურცელი, ზეთის პასტელები, შავი ფერის გუაშის საღებავი, ხის წაწვეტებული ჩხირი (ამოსაკაწრად) დასჭირდებათ.

ჯერ თეთრ ფურცელს ფერადი პასტელებით გააფერადებენ. ფერები შეუძლიათ ცისარტყელისებრად დასვან ან როგორც გაეხარდებათ, შემდეგ ამ გაფერადებულ ნახატს მთლიანად შავი გუაშით დაფარავენ. გაშრობის შემდეგ კი, ჩხირების დახმარებით, ულამაზესი ნახატები, ფორმები და ორნამენტები ნაკაწრებით შეუძლიათ შექმნან. ამ „ნაჩხაპნების“  წყალობით ფონის სიშავიდან ფერადი გამოსახულებები გამოჩნდება.

*

მასალების მხრივ კოლაჟის ტექნიკა სახალისო, ეკო-მეგობრული და ხელმისაწვდომია სახლში სამუშაოდ. და მგონია რომ ამ ჩვენს სიურრეალისტურ მოცემულობაში ეს აქტივობა განტვირთვის ძალიან კარგი საშუალება იქნება ბავშვებისთვის და მოზარდებისთვის.  კოლაჟს დიდი ხიბლი აქვს, თითქოს ჩვენს ცნობიერებას ათავისუფლებს და გარეთ გამოაქვს ფიქრები და გრძნობები. კარგი იქნება შერეული ტექნიკის გამოყენება – კოლაჟთან ერთად სხვა მასალები: საღებავები, ფანქრები და მარკერები.

ხელოვნება ხომ ყველაფრისგან ან ნებისმიერი რამის კომბინაციისგან შეიძლება „გააკეთო“.

მასალად ძველი ჟურნალ-გაზეთები, ბუკლეტები, მუყაო, ფერადი ქაღალდი, მეორადი ქაღალდი, ქსოვილის ნაჭრები, წებო, მაკრატელი, საღებავები, ფანქრები და მარკერები გამოგვადგება.

შთაგონებისთვის ბავშვებს კოლაჟის ოსტატები გავაცნოთ, პიკასო, ბრაკი, დადაისტები, სიურრეალისტები და კიდევ ბევრი დიდი ხელოვანი, ვინც ამ მედიაში მუშაობდა და მუშაობს (https://www.tate.org.uk/art/art-terms/c/collage).

ბავშვებს კოლაჟების შექმნა სიმბოლოებით, ფერებით, ფორმებით და ტექსტით შეუძლიათ, რომლითაც გამოხატავენ საკუთარ აზრებს და დამოკიდებულებებს რაიმე მოვლენის მიმართ.

კოლაჟზე მუშაობისას გაიაზრებენ, როგორ შეიძლება გამოსახულებები კონცეპტების და იდეების ვიზუალურ მეტაფორად აქციონ და ნამუშევარში პერსონალური  მხატვრული ხედვა გამოავლინონ. შეუძლიათ, იფიქრონ აბსტრაქტული კოლაჟების შექმნაზე ფერისა და ფაქტურის გაერთიანებით. კოლაჟები საკვების თემაზეც (ხილი, სასუსნავები) სახალისო იქნება, ექსპერიმენტები ჩაატარონ.

დასრულებული კოლაჟების დასათაურება ცალკე ამბავი და ცოცხალი პროცესია, ნამუშევარს როგორ აკვირდებიან, აანალიზებენ, რა გამოუვიდათ, სიტყვებს გონებაში ალაგებენ და მერე ფრთხილად წარმოთქვამენ, სათაური რომ მოერგოს და ზუსტად გამოხატოს ავტორის ხედვა.

ერთხელ სკოლაში კოლაჟის გაკვეთილისთვის სამი, ყველასთვის კარგად ნაცნობი ნახატის გმირი – ლეონარდოს „მონა ლიზა“, ვერმეერის „გოგონა მარგალიტის საყურით“და რენე მაგრიტის „ადამიანის შვილი“ ავირჩიე. სილუეტები წინასწარ მოვამზადე, ნახატებიდან Paint 3D-ს დახმარებით ამოვჭერი მონა ლიზას თავი და ხელები, ვერმეერის გოგონას და მაგრიტის კაცის ფიგურები ფონიდან მოვხსენი. შემდეგ ფერადი პრინტერით ამოვბეჭდე და ეს გამოსახულებები, რომლებიც პირობითად „მარცვლებად“ მოვნათლე,  ყველა მოსწავლეს სათითაოდ დავურიგე.

გაკვეთილზე ბავშვებს უნდა შეექმნათ კოლაჟი შერეული ტექნიკით, თემა – იუმორისტული კოლაჟი, „პერსონაჟების“ მოგზაურობა თანამედროვე დროში, თავისუფალი ინტერპრეტაციით.  ჟურნალ-გაზეთების ფოტოებისა და ქაღალდების გროვიდან რაც მოეწონებოდათ, შეეძლოთ გამოეყენებინათ, ოღონდ ჩემ მიერ მომზადებული „მარცვლები“ – მონა ლიზა, ვერმეერი ან მაგრიტი ნამუშევარში აუცილებლად უნდა ჩაერთოთ.

მუშაობის პროცესი ძალიან მხიარულად ჩავატარეთ. „მარცვლებმა“ თავისი საქმე გააკეთეს,  შემოქმედებითი ენერგია  და იუმორი ერთიანი ძალით აენთოთ და ძალიან კარგი ნამუშევრები შექმნეს.

ქეთის კოლაჟში მონა ლიზა ვერმეერის გოგონას შეხვდა, ფონზე ფენებად და შრეებად დაწებებული სხვადასხვა ფაქტურის, ფერის, ფორმის  ქაღალდის ნაკუწები და წარწერები ერთიან კომპოზიციად შეიკრა, წინა პლანზე წითელი პასტელის აქცენტიც ძალიან მოუხდა. (სურ. 5)

მეორე ქეთის კოლაჟში მონა ლიზა გიდია, უცხოელ სტუმრებს აცნობს საქართველოს. (სურ. 6)

ანას კოლაჟში მოქმედება კინოში ხდება. (სურ. 7)

ელენესთან ორი პარალელური სამყაროა. (სურ. 8)

ნიკამ კი გმირები მაკდონალდსში დაპატიჟა. (სურ. 9)

*

მსოფლიოს მუზეუმები და გალერეების ვირტუალური ექსპოზიციები ხელის გულზეა – https://artsandculture.google.com/  – ზე. ერთი დაწკაპუნებით მუზეუმში შევაბიჯებთ, ნამუშევრებს მაღალი რეზოლუციით დეტალურად დავათვალიერებთ, დაკვირვების, ფიქრის, უსაზღვრო შესაძლებლობა გვაქვს.

ბავშვებისთვის სახალისოდ :

ტეიტის მუზეუმის ვებგვერდი – https://www.tate.org.uk/kids, თანამედროვე ხელოვნების სამყარო, სახალისო აქტივობები, თამაშები და ქვიზები.

მომას ვებგვერდი – https://www.moma.org/audio/playlist/2 აუდიო მასალა მუზეუმში დაცული თანამედროვე მხატვრების ნამუშევრების შესახებ.

მეტროპოლიტენ მუზეუმის დროის მანქანა  – https://www.metmuseum.org/art/online-features/metkids/time-machine ა

მოზარდები და წიგნები

 12 წლის თეკლას გულახდილი ინტერვიუ

არასდროს ვყოფილვარ იდეალური მოსწავლე, ალბათ საშუალოზე ოდნავ მეტი შესაძლებლობისა მეთქმოდა. რაიონში ვსწავლობდი, ბებია სკოლაში მუშაობდა და ისეც ხდებოდა, რომ მისი ხათრითაც დაუწერიათ ფრიადები. მეცადინეობაზე მეტად კითხვა მიყვარდა და ფიზიკის კანონების დაზეპირებაზე მეტად ყაზბეგისა და ეგნატე ნინოშვილის სამყაროების ტრაგედიები მიზიდავდა.

წიგნები ჩემთვის არ ურჩევიათ, ამის დრო და თავი მაშინ არავის ჰქონდა. უბრალოდ, ჩემი ოჯახის დიდი ბიბლიოთეკა ჩემს ხელში იყო, უმთავრესად ქართული პროზის შედევრებით, უცხოური დეტექტივებითა და კლასიკოსების ნაწარმოებებით. ბევრი ის წიგნი გამოვტოვე, მიღებული მოსაზრების თანახმად, ამ თუ იმ ასაკში რომ უნდა წაიკითხოს მოზარდმა. ხშირად სულ სხვანაირი წიგნები მიტაცებდა – ბავშვებისთვის შეუფერებელი და უინტერესო. გამოვტოვე ჟიულ ვერნი და მაინ რიდი, ლინდგრენის მხოლოდ „პეპი გრძელწინდა“ აღმოვაჩინე ჩვენს ბიბლიოთეკაში, წავიკითხე, მაგრამ არ აღვფრთოვანებულვარ. რატომღაც იმერელი გლეხების გასაჭირი და უბედურება უფრო ახლოს იყო ჩემთან, ვიდრე შვედი ბავშვების გასაოცარი თავგადასავლები. ქაოსურად, კალაპოტის გარეშე ვკითხულობდი. ნინოშვილის, ყაზბეგის, კლდიაშვილის დამსახურებაა, საშინელი პროტესტი რომ გამიჩნდა ქალებისადმი დამოკიდებულების, მათი ჩაგვრის გამო. ამ ყველაფერს კი რაიონში მიღებული სტერეოტიპები დაერთო და მოკლედ, ცოტა მაკლდა, რომ მეფეთქა.

წიგნი მხოლოდ სიამოვნება არ ყოფილა ჩემთვის – ის აგურ-აგურ აშენებდა ჩემს პიროვნებას, შესაძლოა, ქვეცნობიერის ღრმა შრეებსაც, და მსოფლხედვას.

იმ დროს თავისი გმირები ჰყავდა, თავისი სულისკვეთება ჰქონდა. მოზარდებს ომი, უსამართლობა, მომავალი კეთილდღეობა გვაღელვებდა, გვწყუროდა თავგადასავლები და მძაფრი შეგრძნებები – იმიტომ, რომ ასეთი შეგრძნებების მომტანი მოწყობილობები, უშუქობის გამო, უფუნქციოდ ქცეულიყო. ამ შეგრძნებებსაც ვეძებდით წიგნებში და „მგლის ბილიკის“ მსგავსი ტექსტებით ვცდილობდით დანაკარგის ანაზღაურებას.

იმის თქმა მინდა, რომ ყველა დროს თავისი ინტერესები და სურვილები მოაქვს. კლასიკა კლასიკად რჩება, მაგრამ მის პარალელურად ჩნდება ისეთი ლიტერატურაც, რომელიც მოზარდებისთვის ახლობელი და აუცილებელი ხდება. შესაძლოა, დიდი ლიტერატურული ღირებულებით არ გამოირჩეოდეს, მაგრამ ადამიანს აძლევდეს შეგრძნებებს, პასუხებს, ემოციებს.

დღეს, შეგრძნებებით გადატვირთულ ეპოქაში, რთულია, ძალიან რთულია მოზარდის წიგნთან მიყვანა და ყურების ემოციის კითხვის ემოციით ჩანაცვლება. ეს ყველაფერი უფრო ადრეული ასაკიდან უნდა დაიწყო და განავითარო. რამდენს უკითხავს, რა წავაკითხოთ 12 ან 14 წლის ასაკშიო. სამწუხაროდ, მზა რეცეპტები არ არსებობს, არც სწორედ ამ ასაკში აუცილებლად წასაკითხი წიგნები. წინ მთელი ცხოვრებაა და ოდესმე ამ წიგნებს თავად იპოვიან.

ჩემი შვილი 12 წლისაა. ჩვეულებრივი მოზარდია, უყურებს იუთუბს, აპროტესტებს უსამართლობას და საკუთარი თავით დიდად არ არის აღფრთოვანებული.

ვაღიარებ, რომ ხშირად არ კითხულობს „ამ ასაკში წასაკითხ“ წიგნებს. პროტესტი უჩნდება ბევრი რამის მიმართ, განსაკუთრებით ქართულ პროზას ებრძვის (არადა, მე მის ასაკში სწორედ ქართულმა პროზამ გადამარჩინა და მაქცია იმად, რაც ვარ). ვცდილობ, ჩემი შეხედულებები არ მოვახვიო თავს და მის მიმართულებებს მივყვე. შიგადაშიგ ვკითხულობთ „აუცილებლად წასაკითხ“ ტექსტებს და ერთადაც განვიხილავთ, თუმცა მისი ძირითადი საკითხავი ძალიან განსხვავებულია.

ვიფიქრე, თეკლას რამდენიმე პასუხი ზუსტად ისე ჩამეწერა, როგორც მითხრა. რა ვიცი, იქნებ სწორედ ასე ფიქრობენ მოზარდები, ან იქნებ ჩემი შვილი გამონაკლისია, თუმცა ეს პასუხები საინტერესო უნდა იყოს.

ვეკითხები: საერთოდ რატომ კითხულობ წიგნებს?

– როდესაც ამ სამყაროთი ვიღლები, მინდა, რომ სხვა სამყაროში დავიკარგო.

დაუფიქრებლად მპასუხობს.

შემდეგ კითხვაზე გადავდივარ: როგორი წიგნები მოგწონს?

– ფენტეზი, თავგადასავალი, ისეთი წიგნები, რომლებშიც საიდუმლოა ამოსახსნელი. ფენტეზი – დრაკონებით. წიგნებს შეუძლია, დაგანახოს ისეთი სამყარო, რომელიც სულ სხვანაირი წარმოგედგინა და წიგნებმა სხვანაირად დაგანახა.

გრაფიკული კომიქსები მომწონს, ნამდვილი ამბებიც მომწონს, ოღონდ – სინამდვილის მეორე მხარეს რომ განახებს.

სხაპასხუპით არაკრაკებს.

ახლა რას კითხულობ და რას იტყვი ამ წიგნზე?

– სარა ბენვილის „უკანასკნელ ფოთოლცვენას“. წიგნი ჩვიდმეტი წლის ბიჭზეა, რომელსაც ამიოტროფიული გვერდითი სკლეროზი აქვს. ბიჭი აღწერს იმ სამყაროს, რომელშიც თავს არაკომფორტულად გრძნობს. გარშემო მყოფები მას ჩვეულებრივ ადამიანად ვერ აღიქვამენ და ვერ იღებენ. ონლაინ მეგობრებს იძენს, რომლებსაც კი არ ეცოდებათ, არამედ მისი შინაგანი სამყარო აინტერესებთ.

რატომ მოგწონს ეს წიგნი?

– ისეთი ამბავია, რომელიც შეიძლება ნებისმიერ ადამიანს დაემართოს და საზოგადოებას უჭირს ამ პრობლემის დანახვა. ასეთ ადამიანებსაც აქვთ ოცნებები, სურვილები, უნდათ რაღაცები. ამ ბიჭის ოცნებაა, რომ გაიზარდოს, შვილები ეყოლოს და იმდენი ნაყინი აჭამოს, სანამ გული არ აერევათ. სამწუხაროდ, ეს შეუძლებელია.

რატომ არ მოგწონს ხოლმე ჩემი შერჩეული წიგნები?

– ბავშვებს არ უყვართ, როდესაც ეუბნებიან: „უნდა წაიკითხო“. მშობლებს ჰგონიათ, რომ ბავშვებმა აუცილებლად უნდა წაიკითხონ ისეთი წიგნები, რომლებშიც „დიდი სიღრმეებია“. მაგალითად, „ბიძია თომას ქოხი“. თუმცა რასიზმი მნიშვნელოვანი პრობლემაა და ეს პრობლემა უკეთ დავინახე, როცა წავიკითხე „ღვარძლი, რომელსაც თესავ“, ფილმიც ვნახე და ჩემთვის ეს პრობლემა ბევრად უფრო ნათელი გახდა. მე ისეთი წიგნები მომწონს, რომლებიც ჭკუას არ გასწავლის – ასეთი უნდა იყოო და იდეალური გმირი არ ჰყავს. მაგალითად, „თბილი სხეულები“, რომელიც უბრალოდ ზომბის და ადამიანის სიყვარულზეა. თუმცა აქაც განსხვავებულის მიღება და სიყვარულია.

ძალიან მომეწონა „ლურჯი სუფრის მოცეკვავე“, ნატო დავითაშვილის. ისე კარგად იყო ეს სამყარო აღწერილი, რომ მკაფიოდ დავინახე დრაკონები, გემები, ზღვები, პერსონაჟები, კუნძულები და ასე შემდეგ. ისეთი უცნაური სამყარო იყო, რომელიც მე არასდროს არ მინახავს და მასში მოგზაურობა მომინდა.

ერთ-ერთი გამორჩეული წიგნი, რომელზე საუბარიც მოგინდება.

– „პერსეპოლისი“ – მარჯან სატრაპი. განსხავებული ქვეყნის და ცხოვრების აღწერაა. მარჯანი ძალიან დაღლილია სექსიზმით, იმ ფაქტით, რომ კაცები უფრო ძლიერები არიან და შეუძლიათ, ქალებს ნივთებივით მოექცნენ. განსხვავებული აზრის გამო ხალხს ხოცავენ და აწამებენ. ის ცდილობს, ეს ყველაფერი შეცვალოს. თუმცა არც ისე კარგად გამოსდის, მაგრამ მაინც ცდილობს. წიგნიც ერთ-ერთი მცდელობაა. მარჯანი იკარგება, საკუთარ თავს კარგავს, ევროპაში რომ მიდის, რადგან ხალხს ტერორისტად მიაჩნია – დასცინიან მისი ქვეყნის ცუდი რეპუტაციის გამო. ეს წიგნი გვაჩვენებს, როგორია იმ ადამიანების ცხოვრება, რომლებიც გამუდმებით ბრძოლაში არიან. წიგნში აღწერილია, როგორ დაუხოცეს საყვარელი ადამიანები თვალწინ, როგორ დაინახა, რომ ჩამოინგრა კორპუსი ომის გამო და მეგობრის „ბრასლეტი“ როგორ აღმოაჩინა ნანგრევებში. ეს ხალხი ისეთ ადამიანებს აღმერთებდა, რომლებმაც თავი გაწირეს, დაიხოცნენ. ისინი სიკვდილს აღმერთებდნენ, სიკვდილი ძლიერებად მიაჩნდათ და, ჩემი აზრით, ეს ძალიან ცუდია, იმიტომ რომ სიცოცხლე მეტად მნიშვნელოვანი უნდა იყოს.

რას ურჩევდი მშობლებს?

– შვილებს აცადონ, რაც უნდათ, ის წაიკითხონ, არ დააძალონ. უნდა დააინტერესონ, გააცნონ სამყაროები, ტელეფონი არ გამოგლიჯონ ხელიდან, შეიძლება იქაც კითხულობდნენ რამეს. უნდა იმუშაონ, რომ შვილები წიგნთან მიიყვანონ, ოღონდ არა დაძალებით და „უნდათი“.

რას ურჩევდი მოზარდებს?

– ისეთი წიგნები იკითხონ, რომლებშიც დაიკარგებიან, მოეწონებათ და ნაძალადევად არ წაიკითხავენ. თუნდაც დიდი სიბრძნე არ იდოს. წიგნების კითხვა ძალიან გამოადგებათ თვალების გახელაში, უფრო მრავალფეროვან და ლამაზ სამყაროებს დაინახავენ.

ოდესმე წიგნი რომ დაწერო, როგორი იქნება ის?

– ისეთი, რომელშიც განსხვავებული წესებია, ან არ არის წესები, ამობრუნებულია სამყარო და არავის გაუჩნდება კითხვა: „რატომ?“ შენ ხომ გოგო ხარ, არ შეგეფერება, ან შენ ხომ ბიჭი ხარ, რატომ მოგწონს ვარდისფერი, რატომ თამაშობ თოჯინებით? ჩემი პერსონაჟი პრობლემებს შეებრძოლება მეგობრებთან, ახლობლებთან ერთად ან სულ მარტო. შეიძლება, მარტოობა უფრო კომფორტულიც იყოს, და მნიშვნელობა არ აქვს, ეს მისი პრობლემა იქნება თუ მსოფლიოსი, რადგან ერთი ადამიანის პრობლემაც უკვე სამყაროს პრობლემაა.

თეკლას პასუხებში ერთი სიტყვაც არ შემიცვლია. შესაძლოა, ეს ერთი მოზარდის ინდივიდუალური მოსაზრებები იყოს, შესაძლოა, ბევრის სათქმელს გამოხატავდეს. ასეა თუ ისე, კარგი იქნება, ჩვენ, დიდები, კიდევ ერთხელ დავფიქრდეთ, ჩვენი წარსული გამოცდილებით არ განვსაზღვროთ ახალი თაობის ინტერსები, სულ, სულ ცოტათი ვენდოთ და არ შევუზღუდოთ ის თავისუფლება, რომელიც ასე გვაკლდა და რომელიც ჩვენზე მეტი ჩვენს მოზარდ შვილებს აქვთ. რაც მთავარია, მათ წიგნიერებაზე ზრუნვა ჩვილობიდანვე დავიწყოთ, ვუკითხოთ და კრიტიკის გარეშე მოვისმინოთ მათი პასუხები. დავამსხვრიოთ სტერეოტიპები და, ბოლოს და ბოლოს, ისეთები მივიღოთ ისინი, როგორებიც სინამდვილეში არიან – კორექტირებისა და უხეში ჩარევის გარეშე, ვაცადოთ, მოვუსმინოთ, პატივი ვცეთ. იქნებ სწორედ ეს გვჭირდება ამ სასტიკ და გაუცხოებულ სამყაროში.

პანდემიამ, სახელად  COVID- 19-მა,  ყველა ჩვენგანის ცხოვრება შეცვალა და რადგან ქვეყანამ საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა,  პირნათლად ვასრულებთ მოწოდებას „დარჩი სახლში!“

ეს მდგომარეობა ყველაზე მეტად ბავშვებს შეეხო, რადგან სკოლას, ეზოს,  თამაშს მიჩვეულები შინ  გამოიკეტნენ და ირგვლივ ყველა – ოჯახის წევრები, მეგობრები თუ სახელმწიფო მუშაკები ყოველდღიურად მოუწოდებენ  21 აპრილამდე დარჩით სახლშიო. მშობლები თუ მასწავლებლები ათასგვარ საშუალებას მიმართავენ, ასეთ სიტუაციაში  რაიმე აქტივობით  დააკავონ ბავშვები, ცდილობენ, შინ ყოფნა  გაუსაძლისი არ იყოს მათთვის. სოციალურ ქსელში  ხუმრობაც კი გავრცელდა, წერენ, რომ „კორონას საწინააღმდეგო ვაქცინას მეცნიერები თუ ვერ გამოიგონებენ, მას უმოკლეს დროში მშობლები შექმნიან“, რადგან მთავარ პრობლემას ბავშვების შინ,  ჩაკეტილ სივრცეში გაჩერება და  მათთვის საინტერესო აქტივობების მოფიქრება წარმოადგენს.

მართალია!

გაზაფხულია. ბუნება იღვიძებს.  ბიოლოგიურად იღვიძებს ადამიანის ორგანიზმიც. მასში მრავალი ცვლილება ხდება და ყველაზე მეტად ახლა სჭირდება ფიზიკური აქტივობა. ბავშვებში ცვლილებები  უფრო მოჭარბებულადაა. ეს არის დრო, როცა მათ სხეულს ვარჯიში, სუფთა ჰაერზე გასეირნება,  გაკაჟება და სწორი კვება სჭირდება.

ახალ ეროვნულ სასწავლო გეგმაში I-IV კლასების ფიზიკური აღზრდის კვირეული საათობრივი დატვირთვა ორი გაკვეთილიდან სამ გაკვეთილამდე გაიზარდა, რაც პირდაპირ მეტყველებს განათლებისთვის მნიშვნელოვან ასპექტზე, რომ 6-10 წლის ბავშვების ჯანმრთელობისთვის აუცილებელია  სწორი ფიზიკური განვითარება.

„ფიზიკური აღზრდა და სპორტი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საგანმანათლებლო დისციპლინაა, რომელიც დიდ როლს ასრულებს ბავშვის, როგორც ფიზიკური, ისე კოგნიტური, მეტყველებისა და სოციალურ-ემოციური სფეროს განვითარებაში. ხელს უწყობს ჯანმრთელობის განმტკიცებას და გაკაჟებას, სხეულის პროპორციებისა და სწორი ტანადობის ჩამოყალიბებას, მოსწავლის აკადემიური მოსწრების მაჩვენებლების გაუმჯობესებას“(კიკალიშვილი ლ. გვ.8).

დაწყებით კლასებში ფიზიკური აღზრდის გაკვეთილებს უმეტესად დამრიგებლები ატარებენ. ხშირად მსმენია ამ ასაკის ბავშვებისგან, რომ მათი მასწავლებელი სპორტის ნაცვლად, ქართულის ან მათემატიკის ჩატარებას ამჯობინებს,  რაც უარყოფითად აისახება მოსწავლეთა განწყობასა და მოტივაციაზე.

ახლა, როცა ქართველი მასწავლებლები თავს არ ზოგავენ და ცდილობენ, ფეხი აუწყონ ახალ გამოწვევას და ალღო აუღონ დისტანციური სწავლების სირთულეებს, ფიზიკური აღზრდის პრობლემამ კიდევ უფრო  იჩინა თავი.  არა და  უმარტივესია, კითხვასა და  ანგარიშის სწავლებასთან ერთად,  ბავშვებს ავუხსნათ, თუ როგორ ივარჯიშონ სწორად, ასაკის შესაბამისად, თუნდაც სახლის პირობებში. დამერწმუნეთ, ზედმიწევნით და ხალისით შეასრულებენ და დამამტკიცებელ ვიდეოებსაც სიამოვნებით გამოგიგზავნიან.

გთავაზობთ რამდენიმე სახის მარტივ ვარჯიშს I-IV კლასელთათვის:

ვარჯიში შეასრულონ განიავებულ ოთახში, აივანზე ან ეზოში (საკუთარი ეზოს არსებობის შემთხვევაში).

ფიზიკური  აღზრდის  მოთელვითი ვარჯიშები სულ 5-7 წთ:

დარჩით სახლში და ივარჯიშეთ!

ჯანმრთელობას გისურვებთ!

გამოყენებული ლიტერატურა:

• ფიზიკური აღზრდა (სახელმძღვანელო ფიზიკური აღზრდისა და სპორტის მასწავლებლებისთვის) , კიკალიშვილი ლ. და ავტორთა ჯგუფი, თბილისი, 2018.

დღეს მეც მედიაწიგნიერებაზე ვწერ. წესით, ახლა ვინმე ამ სფეროში ჩემზე ჩახედული ადამიანების ციტატები უნდა მომეშველიებინა, თუმცა ასე არ მოვიქცევი და დავწერ იმას, მე, როგორც ჰომო საპიენს, ანუ მოაზროვნე ადამიანს, როგორ მესმის მედიაწიგნიერება. თუ მედიაწიგნიერი ვარ, თეთრის და შავის გარჩევა უნდა შევძლო! უნდა ვიცოდე ტყუილი და მართალი და ათასი ჯურის ნაწერი სერიოზულად არ აღვიქვა.

ჯანმრთელობის ერთ საიტზე გავწევრიანდი. აქტიურობას სულაც არ ვაპირებდი, დაწერილის წაკითხვა უფრო მაინტერესებდა და ასეც ვიქცეოდი, სანამ ისეთი რამ არ წავიკითხე, რომ მაგიდაზე თავმოხსნილი ახალთ ახალი კონცენტრირებული მარილმჟავასავით არ ავთუხთუხდი.

ჯგუფის ერთ-ერთი წევრი სხვებს  ასწავლიდა, რომ საკმაოდ რთული დაავადების დასამარცხებლად „ლურჯი“ იოდი უნდა დაელიათ….!

მე ნახატი ფილმი  „ლურჯი მელია“ გამიგია. ლურჯ წვერა კაცი გამიგია ზღაპრიდან, ცოლებს, რომ ხოცავდა… ეს კაცი ადრე მხოლოდ ზღაპარში იყო, ახლა რეალურ ცხოვრებაში გადმოვიდა, გამრავლდა და ყოველ მეორე დღეს ცოლების ხოცვა-ჟლეტაზე მესმის. ამიტომ, სანამ გათხოვდებით, დააკვირდით, რჩეულს ლურჯი წვერი ხომ არ აქვს!

სწორია, სხვაგან გადავერთე, „ლურჯ“ იოდზე მოგახსენებდით, არ გამიგია და მომკალით. თუმცა, როცა საიტზე მის შესახებ გამოვიკითხე, მასწავლეს, სახამებელი მოადუღეო, ცოტა შეაგრილეო,  ერთი ბოთლი იოდი დაამატე, აცალე გალურჯდეს და დალიეო. სისხლძარღვებსაც მაგრად გაგიწმენდავსო.

ღმერთო ჩემო! სკოლაში მაინც არ გისწავლიათ, რომ ეს სახამებლის აღმომჩენი რეაქციაა იოდით და იოდი, სახამებელთან რეაქციის გამო ლურჯდება. რა დალევა, რა სისხლძარღვები, რა მკურნალობა!!!

თუ მაინც არ დაგიშლიათ, იოდით შეგიძლიათ საკვები პროდუქტები შეამოწმოთ, არაკეთილსინდისიერმა მწარმოებელმა სახამებელი ხომ არ დაუმატა, მაგ. სოსისებს, ძეხვეულს ან კეტჩუპს. თუმცა,  ჩამოთვლილი პროდუქტების ხშირი მოხმარება  უსახამებლოდაც ჯანმრთელობისთვის საზიანოა.

როდესაც საპირისპირო აზრი დავწერე, მითხრეს, ჩვენ ვსვამთო.

-მერე, კუჭი არ გტკივათ თქო?-გულწრფელად დავინტერესდი,

-არაო, და საერთოდაც იოდი შინაგანი მოხმარების პროდუქტიაო, აბა, იოდინოლს, რომ ივლებენ ანგინის დროსო? ლურჯი იოდიც დამოუკიდებლად არსებობს, მაგ. იგივე იოდინოლიო.

ყელში გამოვლებასა და დალევას შორის უზარმაზარი სხვაობაა. იოდინოლი იოდის და კალიუმის იოდიდის ნარევია და მისი დალევა არ შეიძლება. ყელში გამოვლება კი ბატონო. გაჭრილ თითზევ შეიძლება წასმა და ნემსის გაკეთების შემდეგ იოდის ბადის დახატვაც  (ნანემსარი, რომ არ გამაგრდეს) გამოცდილია.

თუ მაინც, ვინმე იოდს სახამებელს შეურევს და ტანსაცმელს ან მაგიდის გადასაფარებელს  დასვრის, ლაქას  ნატრიუმის თიოსულფატის ხსნარით ამოიყვანთ.

შემდეგი შეცდომა „სოდის“ ხშირი  დალევაა და ამის შესახებ ერთ წინა  სტატიაში შეგიძლიათ წაიკითხოთ „უცხოსთან“ ბრძოლის მსოფლიო დღე.

სოციალურ ქსელში უხვად შეხვდებით სტატიებს სხვადასხვა ბალახების შესახებ. ფიტოთერაპიას მეც პატივს ვცემ. ალქიმიკოსებიც იზიარებდნენ ბალახეულის სიკეთეს და გარკვეულ სიმპტომებს მართლაც კურნავენ.

მაგ. ვირისტერფას ჩაი  ხველას შველის, ოღონდ გააჩნია ხველების მიზეზი რა არის. თუ მარტივი გაციებაა, კი ბატონო, უშველის.

სხვა ამბავია წყალბადის პეროქსიდი.

ჩვენ, ქიმიკოსებს,  წყალბადის პეროქსიდზე  პირველ რიგში „სპილოს კბილის პასტა“ ამოგვიტივტივდება მეხსიერებაში. აიღებ 50% წყალბადის პეროქსიდს, ჩაასხამ კოლბაში, დაამატებ სარეცხის ჟელეს (ბევრი ქაფისთვის) და ბოლოს კატალიზატორად ჩაამატებ კალიუმის იოდიდის ან ფხვნილს ან ნაჯერ ხსნარს ( გააჩნია, როგორი ქაფის მიღება გსურს).

თუმცა, წყალბადის პეროქსიდს (მადლობა ღმერთს 3%-იანს) ადამიანები სვამენ და სხვებსაც იგივეს მოუწოდებენ. ამბობენ, რომ თუ წყალბადის პეროქსიდს დალევ, საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში ჟანგბადად და წყლად დაიშლება და ორგანიზმს დიდ სარგებელს მოუტანს.

წყალბადის პეროქსიდი ადამიანის ორგანიზმში ყოველგვარი დამატებითი მიღების გარეშე, ნივთიერებათა ცვლის პროცესში გამომუშავდება. მაშინვე იშლება წყლად და თავისუფალ რადიკალს წარმოქმნის. ეს უკანასკნელი უჯრედების ბიოლოგიურ მემბრანას აზიანებს. ამიტომაც, ჩვენს ორგანიზმში მთელი სისტემაა გამომუშავებული, რომელიც მეტაბოლიზმის შედეგად წარმოქმნილი ზეჟანგისგან გვიცავს. ახლა დამატებით თუ ჩვენც დავლევთ, ეს სისტემა ნამდვილად ვერ მოერევა მის განეიტრალებას. ასევე, ზეჟანგის დალევამ შესაძლოა ლორწოვანი გარსის დამწვრობა გამოიწვიოს.

რაც ზედა აბზაცში ვთქვი, ოდნავ უფრო პროფესიონალურად დავწეროთ.

ცილას ყველა მივირთმევთ, ხორცს, ყველს, თევზს და ა.შ. ცილა ჩვენს ორგანიზმში ამინომჟავებად იშლება. თუმცა, ამით არ სრულდება და ამინმჟავები კატაბოლიზმის პროცესში კვლავ გარდაქმნებს განიცდიან. ერთ-ერთი ასეთი გარდაქმნა დეზამინირებაა. ეს ნიშნავს, რომ ამინო ჯგუფი ჩამოცილდება და თანმდევ პროდუქტად ამიაკი წარმოიქმნება. დეზამინირება რამდენიმენაირია: ჟანგვითი, ჰიდროლიზური აღდგენითი, შიგამოლეკულური, თუმცა ამიაკი ყველა შემთხვევაში გამოიყოფა. ჩვენი, ანუ ადამიანის ორგანიზმისთვის ჟანგვითი დეზამინირებაა დამახასიათებელი. ამიაკი ხომ წარმოიქმნება და ფერმენტების მოქმდებით, ერთ-ერთი კოფერმენტიდან (FADH₂) წყალბადატომები პირდაპირ გადაეცემა მოლეკულურ ჟანგბადს და წყალბადის ზეჟანგი მიიღება. ოღონდ, ეს მაშინვე თუ არ დაიშალა და დაგროვდა, ორგანიზმი მოიწამლება. ამიტომ, მის დაშლას ფერმენტი კატალაზა აჩქარებს და წარმოიქმნება  H₂O და 1/2O_2. გათვლაც სწორედ ამაზეა, რომ ჩვენ პეროქსიდს  დავლევთ, კატალაზა კი მას დაშლის და უჯრედი ჟანგბადით გამდიდრდება. თუმცა, ჩვენმა ორგანიზმა იცის, რომ პეროქსიდი უნდა დავლიოთ? ამდენი კატალაზა გამომუშავდება? ცილასაც ხომ მივირთმევთ პარალელურად.

აი, ჭრილობაზე წყალბადის ზეჟანგი  ნამდვილად შეგიძლიათ დაისხათ. ანტისეპტიკური მოქმედება ახასიათებს. უფრო მეტიც, ყურშიც შეგიძლიათ ჩაისხათ, თუ გოგირდის საცობი დაგროვდება. საცობს დაარბილებს და ექიმი მეორე დღეს უფრო იოლად ამოიღებს. ოღონდ, მთლად ჩემს ნათქვამზე ყურში ჩასხმას ნურავინ დაიწყებს, ეგებ ისეთი საცობი გაქვთ, რომ წყლის ჭავლითაც უპრობლემოდ გამოდის გარეთ.

ან აგერ კიდევ ერთი რეცეპტი ამოვიკითხე. სიმსივნის დროს ან მისი პრევენციისთვის ორგანიზმში ტუტე გარემოს შენარჩუნებაა კარგიო. სრული სიმართლეა. იქვე რეცეპტიც არის, რომ სამ ლიტრ წყალს უნდა დაამატო სამი საშუალო ზომის დაჭრილი ლიმონი და ერთი კოვზი ჰიმალაის მარილი. საღამოს უნდა მოამზადო, მთელი ღამით იდგეს და მეორე დღეს საკვების მიღების წინ ორ-ორ ჭიქად უნდა დალიო… ყველაფერი გავიგე და სწორია…ლიმონიანი წყალი ორგანიზმს ტუტე არის შენარჩუნებაში დაეხმარება,  მაგრამ ჰიმალაის მარილი რაღა შუაშია? ან, იქნებ სახელწოდება ჟღერს ლამაზად და იმიტომ? ჰიმალაის მარილი ჩვეულებრივი მარილია, გარდა იმისა, რომ 3%-მდე მინერალებს შეიცავს, რომლებიც მარილისთვის ფერის მისაცემად საკმარისია. დანარჩენი 97% ნატრიუმის ქლორიდია, ანუ სუფრის მარილი და მთელი ერთი კოვზი რატომ უნდა ჩავყაროთ ლიმონიან წყალში ვერ მივხვდი. ჰიმალაის და სხვა მარილზე წაიკითხეთ აქ ფიქრები ხმამაღლა…მარილზე…

ერთი აბზაცი  ჰომეოპათიაზეც დავწეროთ. არა, წინააღმდეგი სულაც არ ვარ, ჩემი მეგობრის  სტომატოლოგს სურდო მოურჩინა. ალტერნატიული მედიცინის სისტემაა, რომლის მიხედვითაც დაავადების სამკურნალოდ საჭიროა ხშირად და მცირე დოზებით ისეთი წამლების მიღება, რომელთა დიდი დოზა ჯანმრთელ ადამიანში გამოიწვევდა ამ დაავადების მსგავს სიმპტომებს. მისი დამფუძნებელი გერმანელი ექიმია სამუელ ჰანემანი. მეთოდი იყენებს მცენარეულ, მინერალურ და ცხოველურ სამკურნალო საშუალებებს  დიდი განზავების  დოზებით. ჰოდა, სწორედ ამ დიდ განზავებაზე შეგვიძლია ერთი ცდა ჩავატაროთ.

ცდისთვის კონცენტრირებული გოგირდმჟავა გვჭირდება. მისი ფორმულაა H₂SO₄ . კონცენტრირებულია, მაგრამ  თავად მჟავა 98%-ია, დანარჩენი 2% კი წყალია. ავიღოთ მისი 1მლ და 50 მლ-იან კოლბაში დავამატოთ. ნიშნულამდე  გამოხდილი წყლით განვაზავოთ. კოლბას საცობი მოვარგოთ და კარგად შევანჯღრიოთ.  გავიხსენოთ, რომ გოგირდმჟავას მოლური მასაა 98,079გ/მოლ, საწყისი რაოდენობაა 1მლ, სიმკვრივეა 1,84გ/სმ³, 1მლ მჟავას მასაა 1,84გ, მოლების რაოდენობაა m/M =1,84/98,079=0,01876მოლი, მჟავას მოლეკულების რიცხვია :

0,01876მოლი•6, 022140857•10²³=0,11297536•10²³=11,297536•10²¹

ეს ბოლო მიღებული რიცხვი ჩვენი სამუშაო იქნება, ანუ, 1მლ გოგირდმჟავაში ამდენი გოგირდმჟავას მოლეკულაა. ახლა ამ პირველი კოლბიდან ავიღოთ 0,5მლ მჟავა და გადავიტანოთ სხვა 50მლ-იან კოლბაში და გამოხდილი წყლით ნიშნულამდე შევავსოთ. ანუ, კვლავ განვაზავოთ.  ამ მეორე კოლბაში გოგირდმჟავას მოლეკულების რაოდენობა იქნება 11,297536•10¹⁹. ანუ, მჟავას მოლეკულების რიცხვი 100-ჯერ შევამცირეთ. ასეთ განზავებას C1ტიპის ეწოდება. ახლა მეორე კოლბიდან ავიღოთ 0,5მლ მჟავა და გადავიტანოთ მესამე  50მლ-იან კოლბაში და გამოხდილი წყლით ნიშნულამდე შევავსოთ.  მესამე კოლბაში გოგირდმჟავას მოლეკულების რაოდენობა იქნება 11,297536•10¹⁷. ასეთ განზავებას C2ტიპის ეწოდება. ასე 15 სინჯი მოვამზადოთ და ყოველ შემდეგ კოლბაში წინა კოლბიდან 0,5მლ მჟავა გადავიტანოთ და განვაზავოთ. შემდეგ  ავიღოთ 15 სინჯარა და თითოეული კოლბიდან ნუმერაციის მიხედვით 5-10მლ დამზადებული ხსნარი გადავიტანოთ.

შემდეგ ეტაპზე ბარიუმის ნიტრატის ხსნარი გვჭირდება. თითოეულ სინჯარას თითო წვეთი დავამატოთ. სულფატ იონებზე თვისებითი რეაქცია ბარიუმის ნიტრატს აქვს. ეს ნიშნავს, რომ ბარიუმის ნიტრატი სულფატ იონების აღმომჩენია. რეაქცია ასე წარიმართება  Ba(NO₃)₂+H₂SO₄=BaSO₄+2HNO₃

წარმოქმნილი ბარიუმის სულფატი თეთრი ნალექის სახით უნდა გამოილექოს. ეს ნიშნავს, რომ თუ  სინჯარაში თეთრი ნალექი ან სიმღვრივე  წარმოიქმნება, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ იმ სინჯარაში მჟავა ჯერ კიდევ არის…რაღაც რაოდენობით მაინც. მესამე სინჯარაში თეთრი ნალექი უკვე აღარ წარმოიქმნება. სიმღვრივეც კი არ არის.  ეს ნიშნავს, რომ მესამე სინჯარაში სულფატ იონები არის, ოღონდ თვისებითი რეაქციისთვის არასაკმარისი რაოდენობით.

საქმე ასეა, რომ მათემატიკის თანახმად, მესამე და შემდეგ სინჯარებში გოგირდმჟავა არის, მაგრამ ქიმია მათ ვერ ხედავს და თვისებითი რეაქციაც არ მიდის. ქიმიამ ეს წუთია ისიც დაგვიდასტურა, რომ იმაში რაც C12 ტიპის განზავებით იყიდება, მოქმედი წამლის მოლეკულა ფაქტიურად არ არის. არადა, საიტებზე მინახავს წამლები განზავებით C100 და C200.

ჰოდა, ნახეთ მედიაწიგნიერება რა არის? ქიმიის არ იყოს, ყოველ ფეხის ნაბიჯზე გვჭირდება.

ზის და ვზივარ!

ის ეკრანთან, მე ეკრანს მიღმა.

მას ხედავენ, მე უხილავი ვარ.

ის საუბრობს, მე გასუსული ვარ.

უკვე მეორე კვირაა ასეა. დღეში სამჯერ, 30-30 წუთით.

ის online გაკვეთილზეა, მე online კავშირის ხარისხს უზრუნველვყოფ. ასე ვთქვათ, ტექნიკური პერსონალის ჯგუფს მივეკუთვნები. (პარალელურად სამსახურის საქმეს ვაკეთებ)

ზედმეტი ყურადღება რომ არ მივაქციო გაკვეთილის მიმდინარეობას, მოსწავლე შვილს ყურსასმენებს ვთავაზობ. ხან მთანხმდება, ხან – არა. ყურსასმენები მაინც აუცილებელი მგონია, მათი კლასის პირად სივრცეში უნებური ფიქრებით და შთაბეჭდილებებით რომ არ შევიჭრა. თუმცა გადაწყვეტილებას ყურსასმენების გამოყენების შესახებ, მაინც ბავშვი იღებს.

გაკვეთილის მიმდინარეობის დროს კომენტარებს არ ვაკეთებ, არც სიტყვით და არც სხეულის ენით. არ ვიმჩნევ, თუ ჩემმა შვილმა მასწავლებლის კითხვას ვერ უპასუხა; არც იმას, თუ რთულ კითხვაზე პასუხი პირველმა გასცა. მით უფრო, ყურადღებას არ ვამახვილებ მასწავლებლისა და სხვა მოსწავლეების კომენტარებზე.  არაფერს ვანიშნებ, თუ მხრებში მოხრილია, თავი მაგიდაზე უდევს, თმა აჩეჩილი აქვს, ეკრანს ახლოდან უყურებს და ა.შ. (თუმცა კი კომპიუტერთან მუშაობის წესები ოფთალმოლოგს საგანგებოდ გამოვკითხე და მიღებულ რჩევებს წერილის ბოლოს  გაგიზიარებთ). ყვეელა შენიშვნას გონებაში ვინიშნავ და ზოგს პირდაპირ, ზოგსაც ირიბად, მაშინ ვუზიარებ, როცა ერთმანეთთად საუბარი შეგვიძლია. (მაგალითად, ასე: ადვილი არ არის ხო, მასწავლებელებს უპასუხო, როცა პირისპირ არ ხარ მასთან?! ალბათ, დრო გჭირდება რომ შეეჩვიო!)

მოკლედ იქ, ეკრანს მიღმა, მხოლოდ ერთი მიზნით ვზივარ – დავეხმარო თუ დავჭირდები. სრულად ვაცნობიერებ, რომ online სწავლება დიდი სიახლეა, რომელსაც ბაშვებიც, მასწავლებლებიც და მშობლებიც იძულებით უნდა შევეჩვიოთ. ადაპტაციისთვის კი დრო გვჭირდება. კომუნიკაციის სხვა გზა ამ ეტაპზე არ გვაქვს. ამიტომ სჯობს ყველა რგოლი შევეგუოთ იმას, რომ სირთულეები იქნება. იმაზე მეტი ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს. ასეთ დროს საუკეთესო გამოსავალი ერთმანეთის დახმარებაა. ჩასაფრებულის პოზიცია მხოლოდ დააზიანებს საერთო მიზანს – პანდემიის პირობებში რაც შეიძლება ნაკლები დანაკარგი განვიცადოთ და ეპიდსიტუაციის გაუმჯობესების პერიოდისთვის ცხოვრების ჩვეულ რიტმში გაგრძელება შევძლოთ.

გაკვეთილებს შორის სულ მცირე 30 წუთიანი ინტერვალია. ამ დროს უმეტესად აივანზე გასვლისთვის ვიყენებთ. ვერ ვიტყვი, რომ უბანში სადაც ვცხოვრობ კარგი ჰაერია, მაგრამ მზის სხივები რომ მივიღოთ, ნახევრად ღია ცის ქვეშ ცოტა ხნით ყოფნა მაინც აუცილებელი მგონია.

გაკვეთილების დასრულების შემდეგ სადილი, შემდეგ კი საშინაო დავალების მომზადების პროცესი იწყება. სამეცადინო მასალა „სლაიდებზეა“ მოცემული. Power Point-ში აწყობილ პრეზენტაციებს უმეტესად ვბეჭდავ. ეს გვეხმარება, რომ ბავშვმა კომპიუტერის გარეშე შეძლოს მეორე დღისთვის მომზადება.

ვატყობ, Online სწავლებით გამოწვეული თავდაპირველი აღტაცება ნელ-ნელა იკლებს. გასაკვირი არც არის, რადგან სკოლა მეგობრების და ზოგადად, ცოცხალი ურთიერთობების გარეშე, არც ისე სახალისოა. არ მინდა ამის გამო იმედგაცრუება განიცადოს. გაკვეთილების დაწყებამდე ვაგულიანებ. მაგალითად, ვეუბნები, რომ კარგად გამოიყურება. ასე, თმა ძალიან უხდება. საგაკვეთილო პროცესის დასრულების შემდეგ კი ვცდილობ, შევავსო სოციალური ურთიერთობების დეფიციტი და მეტი დრო დავუთმო. ვამხნევებ და ვეუბნები, რომ მეცადინეობაში მე დავეხმარები. ამ სიტყვას იმდენად დიდი ძალა აქვს, მეცადინეობას დამოუკიდებლად იწყებს.

ხან თავად ამოვქექავ მივიწყებულ წიგნებს. მის გვერდით სახელმძღვანელოთი ხელში ვჯდები და წუწუნს ვიწყებ, როგორ დამავიწყდა ინგლისური და როგორ მჭირდება თავიდან სწავლა. წიგნით ხელში რომ მხედავს, ბედნიერდება და მეცადინეობა მისთვისაც სახალისო ხდება.

თუ შევატყე, რომ კვლავ მოდუნდა, ვთხოვ, მოიცალოს ჩემთვის, რათა მას ჩავაბარო იმ დღეს ნამეცადინები მასალა. სიხარულით აღარ იცის რა ქნას. ჩემს ნასწავლში შეცდომებს ადვილად პოულობს და გამოცდილებას მიზიარებს, რა მეთოდით ჯობია ვიმეცადინო.

წერილობით მომზადებულ საშინაო დავალებას თითოეული საგნის მიხედვით ტელეფონით “ვასკანერებ” (პროგრამა CamScaner) და დღის ბოლოს აღმზრდელ-პედაგოგს ვუგზავნი.

მეორე დღეს ისევ იგივე ხდება. მერე კიდევ იგივე და ღმერთმა იცის, კიდევ რამდენ ხანს მოგვიწევს ამ რეჟიმში  ცხოვრება.

მიჭირს თქმა, დისტანციურად სწავლა ბავშვებს უფრო უჭირთ, მშობლებს თუ მასწავლებლებს, მაგრამ ერთი რამ ცხადია, საქართველოს სკოლების ყოველდღიურ ცხოვრებაში მშობელთა ჩართულობა არასოდეს ყოფილა ისეთი აქტუალური, როგორც დღეს.

ეპიდსიტუაციის გაუარესებასთან ერთად სულ უფრო მეტი სკოლა თუ მასწავლებელი დროებით გადადის სწავლების დისტანციურ თუ ონლაინ რეჟიმზე. ამ პროცესის ეფექტიანობა პირდაპირ არის დამოკიდებული მშობლების თანადგომაზე. მით უფრო დაბალ კლასებში, როცა ბავშვებს კომპიუტერთან დამოუკიდებლად მუშაობის უნარ-ჩვევები არ აქვთ გამომუშავებული, მშობლები სხვა ყველაფერთან ერთად ტექნიკური პერსონალის როლსაც ვითავსებთ. საბაზო და საშუალო საფეხურზე კი შვილებს მშობლებისგან გამხნევება და მოტივაციის ამაღლება კონტროლზე მეტად სჭირდებათ.

და ბოლოს!

რადგან online სკოლა კომპიტერთან ყოველდღიურ კავშირს მოითხოვს, ვფიქრობ მშობლები უნდა ვიცნობდეთ მხედველობის ჰიგიენის მარტივ წესებს, რომელიც ეკრანთან მუშაობის დროს უნდა დაიცვას ბავშვმა. ეს რჩევები მასწავლებლებსაც დაეხმარება, სწორად დაგეგმონ ბავშვების ასაკზე მორგებული გაკვეთილები.  თვალის ექიმთან დისტანციური კონსულტაცია საგანგებოდ გავიარე. ოფთალმოლოგ გელა ობერუხტინის რეკომენდაციებს მშობლებს და მასწავლებლებსაც გავუზიარებ:

• განათება – კომპიუტერის მონიტორს არ უნდა ეცემოდეს შუქის ანარეკლები; ოთახი არ უნდა იყოს დაბნელებული; სიბნელის შემთხვევაში საჭიროა დამატებითი განათება. ეკრანსა და გარემოს შორის არ უნდა იყოს მკვეთრი კონტრასტი.
• დისტანცია ეკრანთან – მონიტორის ეკრანიდან თვალებამდე უნდა იყოს 40-75 სმ. ტელეფონიდან – 30 სმ.
• გაკვეთილების ხანგრძლივობა: პირველ კლასელებისთვის დასაშვებია 10 წუთი; II-V კლასელებისთვის 15 წუთი; IV-VII კლასელებისთვის 20 წუთი; VIII-IX კლასელებისთვის -25 წუთი; X-XII კლასელებისთვის – 30 წუთი. აღნიშნულ პერიოდებს შორის 5 წუთიანი შესვენებები.
• თვალის ვარჯიშები– გაკვეთილის დამთავრების შემდეგ მარტივი თვალის ვარჯიშები: მაგრად დავხუჭოთ ორივე თვალი 3- 5 წამით, გავიმეოროთ 6-8ჯერ. სწრაფად ვახამხამოთ თვალები 1 წუთის განმავლობაში. მსუბუქად დავაჭიროთ თითები დახუჭულ თვალებს 2 წამი და გავიმეოროთ 3-4 ჯერ.

ჩემი შვილის მასწავლებელთან შეხვედრა მქონდა, საბავშვო ბაღს ამთავრებს და სკოლაში მიდის. იმაზე ვლაპარაკობდით, რამდენად მზად არის ახალი ეტაპისთვის. მითხრა, ბავშვების განვითარებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ოჯახი და საგანმანათლებლო დაწესებულებები მეტ-ნაკლებად საერთო ღირებულებებსა და პრინციპებზე იყვნენ შეთანხმებული, ბავშვმა თავიდანვე რომ იცოდეს, რომ წესი წესია, ისინი სხვებთან თანაცხოვრებას გვიმარტივებს და იმისთვისაა შექმნილი, რომ დავიცვათო.

დემოკრატიაც ხომ ეგ არის, ყველასათვის გამჭვირვალე წესებისა და კანონების შექმნა მონაწილეობის საფუძველზე და მათი დაცვა მანამ, სანამ უკეთეს წესებს არ მოვიფიქრებთ. უსარგებლო წესების წინააღმდეგ ბრძოლა და ერთმანეთის მოსაზრებების პატივისცემა.

ბაღში წესების დაცვა ბავშვებს რთული შემთხვევების უკონფლიქტოდ მოგვარებაში ეხმარება – დაელოდე, სანამ სხვა ლაპარაკობს და მერე თქვი შენი აზრი; თუ რამე არ მოგწონს, ახსენი, რა გიქმნის დისკომფორტს; პატივი ეცი სხვის სივრცეს; ჰკითხე მეგობარს, გათხოვებს თუ არა ნივთს; უნდა თუ არა დაგეხმაროს, არ დასცინო, არ დაარტყა, არ იყვირო და სხვა პრინციპები კომუნიკაციას უფრო მარტივს და მშვიდობიანს ხდის. მასწავლებელმა მითხრა, რომ ჩემი შვილი გადასარევად ახერხებს ამ წესების დაცვას და რთული მდგომარეობებიდან გამოსავალს ვერბალური კომუნიკაციით ახერხებს – ჩხუბის, კონფლიქტისა და დაძაბულობის გარეშე.

იქიდან სამსახურში მივედი, საინფორმაციო გამოშვებებში სოლიდური, გადაწყვეტილების მიმღები კაცების თავყრილობა იყო, სადაც მოულოდნელად ერთმა მეორეს თავში წამოარტყა. იმან – რა ხდებაო და ატყდა ჩხუბი. ხელჩართული ჩხუბი, წიხლებით, მუშტებით და დალურჯებული თვალებით. არ არის კარგი, როცა ქვეყანაში გადაწყვეტილების მიმღები ადამიანები ისე იქცევიან, როგორი ქცევაც სასკოლო ასაკის ბავშვსაც  კი აღარ შეეფერება. არც ის არის კარგი, ასეთ ხალხს ამ რუდუნებით გაზრდილი ბავშვების მომავალზე რომ აქვთ გავლენა.

ადაპტაციური სოციალური ქცევა იმას გულისხმობს, რომ უნდა შეეგუო ადამიანებს, რომლებთანაც გიწევს ურთიერთობა და იმ სიტუაციას, რომელშიც იმყოფები. ასეთი ქცევა ორ მნიშვნელოვან ასპექტს მოიცავს: ერთი მხრივ, უნდა შეძლო გასაგებად და თავდაჯერებულად გამოთქვა და გამოხატო შენი სურვილები და განცდები და, მეორე მხრივ, შეძლო, გაუგო სხვას. ეს კი მოვლენათა სოციალური კონტექსტის სხვადასხვა პერსპექტივიდან, სხვადასხვა პოზიციიდან დანახვას და შეფასებას მოითხოვს. შესაბამისად, სხვისი როლის გათავისების უნარის უქონლობა ხელს გვიშლის დავინახოთ მოვლენები სხვა ადამიანის თვალთახედვიდან, თანავუგრძნოთ სხვა ადამიანს.

გამართულ სოციალურ უნარებს, სხვა ადამიანებთან ჯანსაღი კომუნიკაციის გარდა, სწორი თვითმართვა, თვითშეფასება და თვითგამოხატვაც განაპირობებს. და თუ თვალს გადავავლებთ ადამიანებსა და ურთიერთობებს ჩვენ გარშემო, მივხვდებით, რომ ის, რასაც ბავშვებს ვთხოვთ და სამართლიანადაც, ვინაიდან ეს მათთვის მნიშვნელოვანი და საჭირო უნარია, ზრდასრული საზოგადოებისთვის საკმაოდ დეფიციტურია.

როგორ შეიძლება ავხსნათ, თუ არა მწირი სოციალური უნარებით ის, რომ ყველა, ვინც არ მოგვწონს, გვინდა გაქრეს. ან ის, რომ დიალოგის, ახსნისა და მოსმენის გარეშე ვიქმნით წარმოდგენებს და მერე ამ წარმოდგენების ტყვეები ვხდებით ამა თუ იმ ადამიანთან, მოვლენასთან დაკავშირებით. თუ არა დაქვეითებული ადაპტაციური ქცევა, სხვა რით შეიძლება აიხსნას ჩვენი შიშები და ფობიები უმცირესობების, განსაკუთებული საჭიროების მქონე ადამიანების, უცხოების მიმართ – როგორ შეიძლება ვერ ვახერხებდეთ რაიმე ნიშნით განხვავებულ ადამიანებთან ერთად მშვიდად ცხოვრებას. კარგად განვითარებული თვითგამოხატვის უნარები რომ გვქონდეს, ხომ შევძლებდით ავუხსნათ მათ, ვინც ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, როგორ გვიყვარს, რატომ ვცემთ პატივს და ბავშვებისა და მოზარდებისთვის ეს მნიშვნელოვანი მხარდაჭერა იქნებოდა. ეცოდინებოდათ, რომ რაც არ უნდა მოხდეს, ჩვენი იმედი შეიძლება ჰქონდეთ, ჩვენ მათ გვერდით ვიქნებით და გაკიცხვის და გარიყვის ნაცვლად მხარს დავუჭერთ. და სწორი თვითშეფასების პირობებში გვეცოდინებოდა, რომ ამ ყველაფერს არა მხოლოდ სხვებისთვის, ჩვენი საკუთარი თავებისთვისაც უნდა ვაკეთებდეთ, იმიტომ, რომ სადღაც შეიძლება შენ იყო უმცირესობის წევრი ან განსხვავებული, შეიძლება შენ დაგჭირდეს მხარდაჭერა ან გაძლიერება, შეიძლება შეგეშინდეს ან შეგეშალოს, შეიძლება უსამართლობის ან სულაც გარემოებების მსხვერპლი გახდე და ამ დროს გარშემომყოფებზე ბევრი რამ იქნება დამოკიდებული, შეიძლება შენი გადარჩენაც კი. ადამიანი სოციალური არსებაა.

სოციალური უნარების განვითარების შესახებ დაწერილ მასალებში წერია, რომ პოზიტიური ინკლუზიური სოციალურობისთვის მნიშვნელოვანია ემოციური რეგულაციები და ემპათია, იმპულების გაკონტროლება, ბრაზის მართვა, პრობლემების გადაჭრისა და უკონფლიქტო კომუნიკაციის უნარები. აღნიშნულია ისიც, რომ ბავშვებისთვის ერთმანეთის ქცევა უფრო სამაგალითო და გადამდებია, ვიდრე უფროსების მცდელობები, დააკორექტირონ მათი კომუნიკაციის მეთოდები. უფროსების როლი ამ საქმეში ისეთი გარემოს შექმნაა, სადაც ბავშვებს მკაფიო წესები ექნებათ და ეცოდინებათ, რომ ეს წესი არა მხოლოდ მათთვის, უფროსებითვისაც მოქმედებს და მათი დაცვა სულაც არაა ზედმეტი თავსატეხი. წესების დაცვის აუცილებლობაზე საუბრისას, იმის თქმაც არ დავივიწყოთ, რომ უმაღლესი ჭეშმარიტება არც რომელიმე წესია და თუკი რაიმე უკეთესს მოვიფიქრებთ, მისი შეცვლაც შეიძლება და უკიდურეს ვითარებაში, მათ წინააღმდეგ წასვლაც, თუმცა ეს გამონაკლისი იქნება, რომელიც წესს ამტკიცებს.

სოციალური უნარების განსავითარებლად და დასახვეწად რამდენიმე სასიამოვნო რამ შეგიძლიათ სცადოთ:

• სამაგიდო თამაშები ჯგუფური ქმედებების წასახალისებლად;
• იდიომების, ანდაზების, ფრთიანი გამონათქვამების ანალიზი და ენობრივი თამაშები სიტყვის ძალისა და ვერბალური იარაღების სიძლიერის შესაფასებლად;
• საზოგადოებაში არსებული დაუწერელი წესების აღმოჩენა და მათი განხილვა, შეფასება, კრიტიკა;
• კონკრეტული ქცევების დეკონსტრუქცია – რამ გამოიწვია ის, რაც გააკეთეთ, რა ემოციები, წინაპირობები, გარემოება უძღოდა წინ, შეიძლებოდა მოვლენების სხვაგვარად განვითარება?
• საკუთარი თავისა და სხვების მოსმენის სავარჯიშოები – ელაპარაკეთ თქვენს თავს იმაზე, რასაც სხვებთან ერთად ინტერესით განიხილავდით და შეეცადეთ, გაიგოთ სხვებისგან ყოველ კომუნიკაციაზე იმაზე მეტი, ვიდრე აქამდე იცოდით;
• შეადგინეთ წესების სია, რომლებიც მოგწონთ და არ მოგწონთ და პერიოდულად გააკეთეთ ამ სიის რევიზია.

გლობალური პანდემიის საფრთხემ თითქოს ყველას აგვიხილა „მესამე თვალი“, გვაიძულა ახლებურად შევხედოთ მოვლენებს და იმგვარი შეფასებები გავაკეთოთ, როგორსაც ადრე ვერ ვახერხებდით. ამ ჩაკეტილობის ჟამს მეტი დროა თვითძიებისა და ფილოსოფიური ჩხრეკისთვის. როგორც კი საფრთხე ახლოვდება, ადამიანი ინსტინქტურად იწყებს ფიქრს თვითგადარჩენაზე. დისტანციური სწავლების პროცესში მე და ჩემმა მოსწავლეებმა დავიწყეთ ახალი ტექსტების ძიება. თუ ადრე არაპროგრამული ტექსტების საკითხავად ათასგვარი აქტივობებით დატვირთულ მოსწავლეებს დრო არ რჩებოდათ, ახლა დრო გამოუთავისუფლდათ და საკუთარი სურვილით დაიწყეს წასაკითხი ტექსტების მოძიება. ინტერესი გაიზარდა უცხოური მწერლობისადმი, რათა ახალი და ახალი ლიტერატურული პარალელებით გაიმდიდრონ ცოდნა.

მსოფლიო მწერლობიდან ჩემთვის ყველაზე საყვარელ ავტორებს შორის ყოველთვის რჩება ჯეკ ლონდონი. და აი, როცა მორიგ საინტერესო ტექსტს ვეძებდი, წამომიტივტივდა მისი არაჩვეულებრივი მოთხრობა „სიცოცხლის სიყვარული“. თანაც თემატურად და აქტუალობით თანამედროვე რეალობას რომ ეხმიანება, ეს იყო გადამწყვეტი.  უფროსკლასელები განსაკუთრებით დაინტერესდნენ ამ ნაწარმოებით. ეს არის ლონდონისეული ხელწერით აღბეჭდილი დაუვიწყარი თავგადასავალი ორი კაცისა, რომლებიც ოქროს ფუთებით დატვირთულნი, გზას მიიკვლევდნენ ოკეანისკენ, სადღაც კანადის მიმართულებით, ჰუძონის (თანამედროვე ტრანსკრიფციით – ჰუდსონის) ყურიდან სან-ფრანცისკოსკენ. აშკარაა, რომ მოთხრობაში აღწერილია ისტორიაში „ოქროს ციებ-ცხელების“ სახელით ცნობილი პერიოდი, ე.წ. California Gold Rush,  რომელიც 1848 წელს დაიწყო და 1855 წლამდე გრძელდებოდა. ცნობილია, რომ ჯეიმს ვილსონ მარშალმა 1848 წლის 24 იანვარს სატერის დასახლებაში, მდინარე ამერიკან-რივერის კალაპოტში ოქრო აღმოაჩინა, რის გამოც ამ ტერიტორიას ათი ათასობით ამერიკელი და ევროპელი მიაწყდა. ზოგი მათგანი არნახულად გამდიდრდა, ზოგმა კი სიღარიბეს მაინც ვერ დააღწია თავი, რადგან იმ ჯუნგლების რეალობასა და ქაოსში ოქროს მოპოვება, შენარჩუნება და მისი გონივრულად გამოყენება არ ყოფილა იოლი ამოცანა ამ ადამიანებისთვის. ფორტუნა ყველას არ სწყალობდა. ოქროს ციებ-ცხელების შედეგი იყო ისიც, რომ ქალაქი სან ფრანცსკო მომთაბარეთა პატარა დასახლებიდან დიდ ქალაქად იქცა და კალიფორნია აშშ-ს შტატად გამოცხადდა. ოქროს ციებ-ცხელების უარყოფითი მხარე კი ის გახლდათ, რომ ოქროსმაძიებლები  აბორიგენ ინდიელებს ავიწროებდნენ და მშობლიური მიწებიდან ასახლებდნენ. გარდა ამისა, ოქროს მოპოვება მნიშვნელოვან ეკოლოგიურ ცვლილებებს იწვევდა რეგიონში.

ჯეკ ლონდონი თავად გახლდათ ამ ამბების მონაწილე, ოღონდ მოგვიანებით, მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულს. ის ისედაც ხელმოკლე ოჯახიდან იყო და ქუჩის მაწანწალის ცხოვრებაც კი გამოუცდია, ასევე უწევდა კონსერვის ქარხანაში მუშაობა, მეზღვაურობა ხამანწკების დამჭერ გემზე, ხოლო 1894 წელს დაწყებულმა საყოველთაო ეკონომიკურმა კრიზისმა 18 წლის ჯეკი უმუშევრად აქცია. მან ციხესაც ვერ დააღწია თავი და სოციალისტად იქცა. ოცნებობდა მწერლობაზე, მაგრამ თავი ნიჭიერ შემოქმედად არ მიაჩნდა, რის გამოც ერთი წლით ალასკაზე წავიდა ოქროსმაძიებლად. ჯეკმა იქიდან განძი ვერა, მაგრამ მდიდარი ცხოვრებისეული გამოცდილება კი ჩამოიტანა. “კლონდაიკში მე ვპოვე ჩემი თავი. იქ ყველა დუმს. ყველა ფიქრობს. იქ თქვენ გიმუშავდებათ სწორი თვალსაზრისი ცხოვრებაზე. იქ გაფორმდა ჩემი მსოფლმხედველობაც,” – ასე იხსენებდა მწერალი ალასკურ ოდისეას და სწორედ ეს გამოცდილება გახდა მისი მოთხრობა „სიცოცხლის სიყვარულის“ შთამაგონებელი. მოგეხსენებათ, სათავგადასავლო ჟანრის ნაწარმოებებში მოგზაურობის თემა ყველაზე დამაინტრიგებელი და მიმზიდველია.

მოთხრობის მთავარ გმირს სახელი არ ქვია, რაც გვაფიქრებინებს, რომ ის იმ ეპოქის ოქროსმაძიებლის ანუ საკუთარი თავის მაძიებლის განზოგადებული სახეა და თავად მწერლის ორეულიც არის. ცნობილია, რომ ჯეკ ლონდონი თავისი ტექსტების მთავარ გმირებში ხშირად აცოცხლებს საკუთარ „ალტერ ეგოს“. გავიხსენოთ თუნდაც მის Magnum Opus-ად მიჩნეული რომანი „მარტინ იდენი“, რომელშიც მთავარი გმირი საოცრად ენათესავება ავტორს და მისი ცხოვრების ფინალიც – თვითმკვლელის ბედისწერა – მწერლის ბიოგრაფიულ მომენტებს ემთხვევა. 40 წლის ჯეკ ლონდონმა სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულა. თითქოს „მარტინ იდენით“ საკუთარი აღსასრული იწინასწარმეტყველა. მიუხედავად იმისა, რომ მას ჰყავდა ოჯახი, თავს მაინც მარტოსულად გრძნობდა და დეპრესიული ფსიქიკის პიროვნება იყო. ზოგადად ეს დამახასიათებელია მეოცე საუკუნის დასაწყისის მწერლებისთვის. ამის შესახებ ვწერდი ერთ-ერთ წერილში, სადაც ესპანური მწერლობის კლასიკოსის, ხუან რამონ ხიმენესის ცხოვრებასა და შემოქმედებას ვეხებოდი. მართალია, ერთი წმინდად პოეტი-ლირიკოსია, ხოლო მეორე – პროზის ოსტატი, მაგრამ ეს ორი დიდი მწერალი რთული ფსიქოემოციური განწყობებით ახლოს არის ერთმანეთთან.

ჩემს ერთ მოსწავლეს ყველაზე მეტად ის მოეწონა, რომ მოთხრობაში გასაოცარი სიცხადითა და ოსტატობით არის აღწერილი ის რთული გეოგრაფიული მოცემულობა, რომლის გადალახვაც მთავარ გმირს უწევს. დაუსრულებელი ტრამალები, ხრიოკი, ხან ჭაობი, უნაყოფო სივრცე, მტაცებელი ცხოველების თარეში, არა საკვები, არა სანადირო, არა ხეხილი, არა სიმწვანე, არა სუფთა წყალი, არა თავშესაფარი და ეს ყველაფერი გრძელდება უთვალავი დღის, უსასრულო მილების მანძილზე.

„ზურგზე თასმებით შემოეკრათ დიდი ფუთები, ფუთებს შუბლზე მოჭერილი ღვედებითაც იმაგრებდნენ“… ეს, რასაკვირველია, ოქროთი გატენილი ტომსიკები იყო. ჯეკ ლონდონი ხატავს 2 განსხვავებულ ადამიანს, რომელთაც კრიტიკულ სიტუაციაში მკვეთრად განსხვავებული სახეები აჩვენეს. ისინი ერთად დაადგნენ რთულ გზას, მაგრამ როცა მთავარმა გმირმა ფეხი იტკინა, ბილმა, „მეგობარმა“ ის სიტყვის უთქმელად მიატოვა. ჩვენმა გმირმა კი საოცრებები აკეთა თვითგადარჩენისთვის, მან მიხვედრილობის, სიმამაცის, ნათელი გონების, შეუდრეკლობის საოცარი მაგალითი აჩვენა მკითხველს. მოთხრობა საკმაოდ ვრცელია, 20 გვერდამდე და დაწვრილებით არის აღწერილი დასუსტებული და ბედისგან განწირული კაცის ბრძოლა სიცოცხლისთვის, დაუოკებელი ჟინი, წყურვილი სიცოცხლისა, რომლის ჩაკვლა ადამიანში წარმოუდგენელია. ის სწორად ანაწილებდა დროს, საკუთარ რესურსებს, ძალას, ფსიქოლოგიურ მდგრადობასაც აკონტროლებდა. იკვებებოდა ყველაფრით: ძირხვენებით, ფესვებით, ცოცხალი ჭიჭყინებით, მგლების გამოხრული ძვლებით, რომელთაც როგორღაც ფქვავდა, დაუძლურებული, ინახავდა ასანთის ღერებს, გათვლილი ჰქონდა ყველა ვარიანტი საკუთარი მომავლისა, დაანგარიშებული ჰქონდა ყოველგვარი სირთულე, გამოუვალ სიტუაციაში მოქმედების გეგმა. როცა მიხვდა, რომ ოქროს ტომსიკის თრევა უჭირდა, ძვირფასი ტვირთი გაყო და კლდეზე დატოვა, შემდეგ დარჩენილი ნახევარიც გაყო და ბოლოს მთლიანად მოისროლა ოქრო, რომელიც ახლა, ამ მოცემულობაში სასაცილოდ გამოიყურებოდა, სრულიად არანაირ ღირებულებას არ წამოადგენდა, მხოლოდ ტვირთი და ხელის შემშლელი იყო.

უაღრესად ექსპრესიულია ფინალური სცენები, სადაც უკვე სრულიად გამოფიტულ, მომაკვდავ კაცს ასევე მომაკვდავი, სნეული მგელი აეკიდება. მგელს კაცის დაგლეჯის ძალა არ აქვს, მაგრამ ელოდება, როდის დაეცემა და მოკვდება ის. თუ მგელი უფრო ადრე მოკვდებოდა, რასაკვირველია, კაცი შეჭამდა მას. ეს ორი მომაკვდავი არსება ცხოვრებისეული თვითგადარჩენის მარათონის ალეგორიული სახეა. კაცს არ ჰქონდა საიმისო, ძალა, რომ ეს აქსუტუნებული მგელი დაეხრჩო, მაგრამ ბოლოს ის მაინც მოახერხა, რომ ზედ გადააწვა მას და მოგუდა.

როცა გადარჩენისთვის ბრძოლის უკანასკნელი ქანციც კი გამოელია კაცს და აპათიაში ჩავარდა, როცა უკვე აღარაფრის შეგრძნება აღარ შეეძლო, აღარც ტკიოდა, აღარც შიოდა და მისთვის სულერთ იყო, გადარჩებოდა თუ ვერა, ამ დროსაც კი მის ქვეცნობიერში სიცოცხლის სიყვარული არ კვდებოდა და აიძულებდა, რომ უკვე სიარულის უნარს მოკლებულს მატლივით ეხოხა, რომ ზღვისკენ, გემისკენ, გადარჩენისკენ ეზიდა ცოცხალ ლეშად ქცეული სხეული.

მან ბილის გვამი მგლებისგან დაგლეჯილი იპოვა გზაზე. იქვე ეგდო ოქროთი სავსე ტომსიკაც. კაცს გაეცინა იმის გაფიქრებაზე, რომ ბილმა ბოლომდე არ დათმო ოქრო და ამას შეეწირა კიდეც. ბილს რომ მისი ცხედარი ენახა, უსათუოდ დაიწყებდა მისი ძვლების გამოხრას, მაგრამ მას არ შეეძლო მეგობრის ძვლების ჭამა, მიუხედავად იმისა, რომ ეს ახლა გადარჩენის ერთადერთი შანსი იყო.

აქ იდეური ქვეტექსტი ისაა, რომ მიუხედავად თვითგადარჩენისთვის ბრძოლაში ადამიანის ცხოველური ბუნებისა, ადამიანში მაინც ბოლომდე ცოცხლობს მორალი. ყველაში, რასაკვირველია, არა, მაგრამ ზოგადად ადამიანი მორალური არსებაა და მას ეს განასხვავებს მტაცებელი ცხოველებისგან.

შიმშილი! სიკვდილის შიში! – ეს ორი შემზარავი დემონი ყველაფერს კლავს, მაგრამ არიან ადამიანები, რომელთა სულსა და გონებაშიც ეს დემონები მაინც ვერ ამოშანთავენ ღირებულებებს.

კაცი ვეშაპმჭერ „ბედფორდის“ სამეცნიერო ექსპედიციის წევრებმა გადაარჩინეს და რამდენიმე კვირაში ის უკვე ფეხზე მყარად იდგა, თუმცა შიმშილის შიშმა მისი ფსიქიკა საგრძნობლად შეცვალა. აი, რას გვამცნობს მოთხრობის ფინალი: „საუზმის შემდეგ კაცი გაძვრებ-გამოძვრებოდა, რომელიმე მეზღვაურს მიადგებოდა და მათხოვარივით გაუწვდიდა ხელს. ისიც ჩაიცინებდა და მეზღვაურული ბისკვიტის ნატეხს გაუწვდიდა. კაცი დასტაცებდა ხელს, ხარბად დააცქერდებოდა, როგორც ძუნწი ოქროს და ხალათის უბისაკენ გააქანებდა. იღიმებოდნენ და ასე იქცეოდნენ სხვა მეზღვაურებიც. მეცნიერები გონივრულად მოიქცნენ და კაცი ნებაზე მიუშვეს. მისი საწოლი ჩუმად შეამოწმეს. საწოლი ორცხობილით იყო სავსე, ორცხობილით იყო გამოტენილი ლეიბი, ორცხობილით იყო გაჩურჩული ყველა კუთხე და ხვრელი. თვითონ საღ გონებაზე იყო. მომავალი შიმშილობისთვის საჭმელს იმარაგებდა მხოლოდ – ეს იყო და ეს. ამისაგან განიკურნებაო, თქვეს მეცნიერებმა, და ასეც მოხდა, სანამ „ბედფორდის“ ღუზა სან-ფრანცისკოს ყურეში ჩაგრუხუნდებოდა“…

სიცოცხლის სიყვარულმა მაინც გაიმარჯვა.

ამასწინათ მეგობარს ვეუბნებოდი, რომ კორონავირუსის ინფექციის იმდენად არ მეშინია, რამდენადაც მოსალოდნელი ეკონომიკური კოლაფსისა, რომელსაც ყოველგვარი ადამიანური ღირებულების სრული ნიველირება შეუძლია. ჩემმა თაობამ გამოიარა XX საუკუნის 90-იანი წლები, შიმშილი, სიღატაკე, კრიმინალი, აპათია, სიკვდილი, საპატიმროები, ომი, უსამართლობა, ქაოსი… მაგრამ მგონია, რომ იმავეს გადატანა ახლა გამიჭირდება. მაშინ ახალგაზრდები ვიყავით და ისე ტრაგიკულად არ განგვიცდია ის რეალობა.

როცა მეთორმეტე კლასში ნიკო ლორთქიფანიძის „შელოცვა რადიოთი“ ვისწავლეთ და ეპოქალურ კრიზისებზე ვსაუბრობდით, უნებურად ბავშვებთან მოვყევი 90-იან წლებში, ჩემი სტუდენტობის პერიოდში, შევარდნაძის რეჟიმის დროს საქართველოში არსებული რეალობა. ბავშვები საოცრად დაინტერესდნენ. ჩვენი მშობლებიც ამ თაობის ადამიანები არიან და ამის შესახებ კი მოგვისმენია, მაგრამ ასე გვგონია, რომ ისინი აჭარბებენ, უტრირებენ და მართლა გვაინტერესებს, სინამდვილე შეულამაზებლად როგორი იყოო. მოვყევი რეალური ამბები ჩემი ცხოვრებიდან, ჩემი თვალით ნანახი, ზოგი ჩემს თავს გადახდენილი და ზოგი – სხვისას… და ვთქვი, რომ იმდროინდელი ფსიქოლოგიური ტრავმებისა და იარების მოშორება ძალიან გამიჭირდა. ერთმა გენიალურმა ადამიანმა, ჩემმა საოცარმა მოსწავლემ ემოციურად თქვა:

• აუუუუ, როგორ მინდა მსგავსი რამეები მეც გამოვცადო… რა იქნებოდა, იმ ეპოქაში დავბადებულიყავი!
• – რას ამბობ, სამაგისოდ ან მე როგორ გაგიმეტებ, ან შენ როგორ იმეტებ თავს? – ვკითხე გაოცებულმა…
• მასწავლებელო, მე ახლა ჩემს ოთახში ყველაფერი მაქვს, რაზეც კი მიოცნებია და საკმარისია, რამე მომინდეს, ჩემი მშობლები ყველაფერს მისრულებენ. რეალურად, ცხოვრება რა არის, მე არ ვიცი. დიდი სიამოვნებით გავივლიდი იმ გზას, რომელიც თქვენ გაიარეთ, გამოვცდიდი იმ ყველაფერს, რომ ცხოვრება შემეცნო, საკუთარი თავი მეპოვა. თქვენ იმიტომაც ხართ ძლიერი ადამიანი, რომ ეს ყველაფერი გამოვლილი გაქვთო…

გამაოცა ამ ბავშვის პოზიციამ, თუმცა დავეთანხმე… მე რომ თბილისიდან სამეგრელოში მიმავალს, დათოვლილ ხაშურთან 3 დღით გაჩერებულ მატარებელში შიმშილი არ გამომეცადა და თოვლის ჭამით არ გადამერჩინა თავი… ან სოფელში დედასთან ჩასულს მისთვის არ მომეყოლა, რომ რამდენიმე დღე სახლში საერთოდ არაფერი მქონდა საჭმელი, თვით ერთ მუჭა ბრინჯიც კი და დედას, ნაცვლად შეცოდებისა, არ ეთქვა:

• დიდი ამბავი, თუ რამდენიმე დღე მშიერი იყავი, ერთხელ შიმშილი ხომ უნდა გამოგეცადა? შენ ლენინგრადის ბლოკადის ამბები ხომ გაქვს წაკითხული და იმ რეალობაში რომ მოხვედრილიყავი, რას იტყოდიო?..

დახეული ფეხსაცმლით სიარული რომ არ გამომეცადა… როცა ბიჭთან ერთად  ერთად ქუჩაში სეირნობისას იმაზე ფიქრი მიბურღავდა ტვინს, რომ ბიჭს ჩემი კარგა გემრიელად დახეული ფეხსაცმელი არ შეენიშნა და ფეხს შებრუნებულად ვადგამდი… სავარაუდოდ, კი შენიშნავდა, ისე იყო დახეული და ბიჭები ხომ ყოველ დეტალს აკვირდებიან, როცა გოგო აინტერესებთ, მაგრამ არ შეიმჩნია იმანაც… ის რომ არ ყოფილიყო, ეს რომ არ ყოფილიყო… აღარ გავაგრძელებ… მე მე არ ვიქნებოდი, სიცოცხლის სიყვარული ასეთი დაულეველი დოზებით არ მექნებოდა…

და ახლა, როცა სამყაროს პანდემია არნახული მასშტაბებით უტევს, რომლის მსგავსს მე არ მოვსწრებივარ, სიცოცხლის სიყვარული უფრო და უფრო ღრმად და ძალუმად იღვიძებს და მაიძულებს, რომ ყველაფერი გავაკეთო ჩემი და სხვათა სიცოცხლეების გადასარჩენად… ჯეკ ლონდონის მოთხრობამაც ხომ ეს მასწავლა? ტექსტებში ჩვენი მეორე, მესამე და მეასე ცხოვრება აღიწერება… დიახ, ასეთი ჯადოქრობაა მწერლის კალამი!

როგორ ჩაიტანეს ევროპელებმა ავადმყოფობები ახალ სამყაროში

დღეს ახალი კორონავირუსის გლობალური მასშტაბით გავრცელების გამო იძულებულნი ვართ შევცვალოთ ჩვენი ცხოვრების წესი და შევეგუოთ იმ ახალ რეალობას, რომლის შესახებ დედამიწაზე მცხოვრებმა ადამიანებმა ბევრი არაფერი ვიცით.

ახალი ვირუსი, COVID-19, როგორც მას უწოდეს, დაუჯერებელი სისწრაფით ვრცელდება მთელ პლანეტაზე და ტრაგიკულ მოვლენებს იწვევს უამრავ ქვეყანაში. ადამიანები, ოჯახები, ქალაქები, სახელმწიფოები თუ საერთაშორისო ორგანიზაციები, ცდილობენ გაერკვნენ მიმდინარე პროცესებში და იძულებულნი არიან, უპასუხონ ბუნების ამ მოულოდნელ გამოწვევას – ყოველდღიურად ათასობით ადამიანი მიმართავს სამედიცინო დაწესებულებებს.

ჩინეთი, სამხრეთი კორეა, იტალია, ირანი, ესპანეთი, საფრანგეთი… ეს ის ქვეყნებია, სადაც კორონავირუსმა ასიათასობით ადამიანი უკვე დააავადა. სამწუხაროდ, არის მსხვერპლიც, რომელიც დღეს უკვე ათასობით აღირიცხება. ისტორიულად, დედამიწას ახსოვს მრავალი ვირუსული პანდემია, რომლებმაც წარსულში, ჩვენზე ტექნოლოგიურად ნაკლებად განვითარებულ და აღჭურვილ სამყაროში მილიონობით ადამიანი შეიწირა და ადამიანებს მაშინაც ერთად უწევდათ ამ უხილავ მტერთან გამკლავება.

ევროპა, რომელიც ჩინეთის შემდეგ, დღეს ყველაზე მეტად დაზიანდა კორონავირუსისგან, წარსულში მრავალჯერ ყოფილა სასიკვდილო ეპიდემიების სათარეშო ასპარეზი. ევროპელებმა მე-15 საუკუნეში „უხილავი სიკვდილი“ ყოველგვარი ბოროტი ზრახვების გარეშე ჩრდილოეთ ამერიკაში ჩაიტანეს. მსოფლიოში სახელგანთქმული მოგზაურის, ავანტიურისტისა და კოლონიზატორის, ქრისტეფორე კოლუმბის სამი ფრეგატისგან („სანტა მარია“, „პინტა“ და „ნინია“) შემდგარი ესკადრილიის ჩასვლა ისპანიოლაში (დღევანდელი კუნძული ჰაიტი, კარიბის ზღვაში) სამუდამოდ შეცვლის დედამიწის დასავლეთ ნახევასფეროს ისტორიას და დასაბამს დაუდებს ახალ ერას, რომელიც მილიონობით ადამიანის ექსპლუატაციას, ავადმყოფობასა და სიკვდილს გამოიწვევს.

ქვემოთ გთავაზობთ ამერიკის წარსული თუ უახლესი კოლონიზაციის ტრაგიკული ისტორიის მოკლე ვერსიას, რომელშიც ერთ-ერთი მთავარ მოქმედ „პირებად“ ევროპიდან ამერიკაში შესული დაავადებები გვევლინებიან:

ამერიკის კონტინენტზე ევროპელების  ჩასვლამ ახალ სამყაროში (ასე უწოდებდნენ შუა საუკუნეებში ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკას) დასაბამი დაუდო ავადმყოფობებს, ომებსა და მონობას, რომლებიც ამერიკის ორივე კონტინენტის უამრავი ადგილობრივი ტომის განადგურებისა და გადაშენების მიზეზი გახდა.

1492 წლის 12 ოქტომბერს სან-სალვადორის კუნძულზე ტაინოს ტომის (კუნძულ ჰაიტის, ბაჰამების არქიპელაგისა და კუნძულ კუბის მკვიდრი მოსახლეობა, სხვა სახელი ლიტერატურაში: არავაკები, ლ.ა.) მცხოვრებნი ზღვის სნაპიროს მიადგნენ, რათა შეხვედროდნენ უცხოელ მეზღვაურებს, რომლებიც პირველად გამოჩდნენ მათ მიწაზე. დღეს გავრცელებული წარმოდგენით (სხვა, ნაკლებად მიღებული მოსაზრებების ფონზე), სწორედ კუნძული სან-სალვადორი (კ. გუანაჰანი, ბაჰამის კუნძულების არქიპელაგში) იყო პირველი მიწა, რომელზეც კოლუმბმა და მისმა მეზღვაურებმა პირველად დადგეს ფეხი 1492 წლის 12 ოქტომბერს, ესპანეთიდან ათკვირიანი მოგზაურობის შემდეგ.

იმ დღეს ტაინოებს წარმოდგენაც კი არ ჰქონდათ, რა მოჰყვებოდა ამ სტუმარ-მასპინძლობას. ტაინოებმა (რომლებიც იმ დროს, ახალი სამყაროს ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი და მეომარი ტომი გახლდათ, ლ.ა.), კეთილი ნების გამოსახატავად, ძირს დააწყვეს იარაღები და უცხო სტუმრებს – ქრისტეფორე კოლუმბსა და მის რამდენიმე მეზღვაურს – მეგობრობის გამომხატველი საჩუქრები შეაგებეს: ფერადი თუთიყუშები, ბამბისგან დამზადებული ძაფების გორგალი, ადგილობრივი ხილი და სხვა. „ტაინოები ისე დაგვიმეგობრდნენ, რომ ეს ნამდვილი საოცრებაა“, წერდა კოლუმბი, ამერიკაში თავისი პირველი მოგზაურობის შემდეგ.

პირველივე ექსპედიციის დროს, კოლუმბი და მისი მოგზაურები აღმოაჩენენ ბაჰამების მახლობლად მდებრე მსხვილ კუნძულებს ჰაიტის/ჰისპანიოლას (რომელიც კოლუმბს იაპონია ეგონა, ლ.ა.) და კუბას (რომელიც კოლუმბს ჩინეთად წარმოედგინა).

სწორედ კ. ჰაიტიზე ტოვებს კოლუმბი თვის 39 მეზღვაურს (ფრეგატ „სანტა მარიას“ დაზიანების გამო) და აარსებს მცირე კოლონიას, სახელად ‘ლა ნავიდად’. ერთი წლის შემდეგ, 1493 წლის ნოემბერში, ქრისტეფორე კოლუმბი, თვის ძმებთან, ბარტოლომეო და ჯოვანისთან ერთად, ბრუნდება ახლად აღმოჩენილ არქიპელაგზე, თუმცა, მათი პირველი დასახლება, ლა ნავიდადი დაცარიელებული და გადამწვარი ხვდება, ხოლო მისი მეზღვაურები – დახოცილი. ამიტომაც, კოლუმბი და მისი ძმები ახალ ეკიპაჟთან ერთად ახალ დასახლებას, ლა ისაბელას, უყრიან საფუძველს, მას უკვე სხვაგან აფუძნებენ (დღევანდელი დომინიკის რესპუბლიკის ჩრდილოეთი სანაპირო, კ. ჰაიტიზე) და იწყებენ „ჩინეთის ოქროს“ გამალებულ ძებნას.

როგორც მკვლევრები აღნიშნავენ, იმ დროს ისპანიოლას (დღევანდელი კ. ჰაიტი – მეორე სახელია ჰისპანიოლა – საკმაოდ მოზრდილი კუნძულია – ფართობი 76,000 კვ. კმ) მკვიდრი მოსახლეობის, ტაიონების რაოდენობა რამდენიმე მილიონ ადამიანს აღწევდა. 1548 წლისათვის ესპანელი ჟამთააღმწერნი აღნიშნავენ, რომ ტაინოების რაოდენობა 500 ადამიანამდეა შემცირებული – ესპანელების მიერ ახალ სამყაროში ჩატანილმა დაავადებებმა, ჩუტყვავილამ და გრიპმა (influenza, ინგლ.), ორმოცდაათიოდე წელიწადში მოსპო კუნძულ ჰაიტის/ჰისპანიოლას, კუბისა და პუერტო-რიკოს ტაინოების მრავალმილიონიანი პოპულაცია.

მსგავსი ხვედრი ერგოთ მექსიკის მკვირდ აცტეკებსაც – მათი უმრავლესობა, XV-XVI სს. ესპანელების მიერ კოლონიზაციის პერიოდში შემოტანილი ჩუტყვავილით დაიხოცება.

ეპიდემიები მალევე იქცა ევროპელებისა და ადგილობრივების კონტაქტის პირდაპირ შედეგად. 1520 წლის აპრილში, ესპანური გარნიზონი შევიდა დღევანდელ ქ. ვერაკრუზში (მექსიკის აღმოსავლეთი, კარიბის ზღვის სანაპირო), სადაც ესპანელებმა, სამუშაო ძალად შეიყვანეს აფრიკიდან წამოყვანილი შავკანიანი მონები, რომლებსაც თან მოჰყვა ჩუტყვავილას ინფექცია. ორი თვის შემდეგ ესპანური ჯარი აცტეკების დედაქალაქს, ტენოჩტიტლანს იპყრობს (ქ. მეხიკოს მიდამოები). უკვე იმავე წლის ოქტომბერში ინფექცია მუსრს ავლებს მთელი ადგილობრივი მოსახლეობის ნახევარზე მეტს (!), რაც მეცნიერების გამოთვლებით, 300,000-500,000 ადამიანს უდრის. ინფიცირების შედეგად გარდაიცვალა აცტეკების იმპერატორი, კუიტლაჰუაკი და მისი ამალის უმრავლესობა, რამაც საბოლოოდ გადაწყვიტა ესპანელების მიერ აცტეკების განვითრებული და ძლიერი იმპერიის საბოლოო მარცხი. როგორც მატიანე აღწერს, როდესაც ერნან კორტესის (ესპანელი კონკისტადორი, მექსიკის მომავალი მმართველი) სამხედრო შენაერთებმა ტენოჩტიტლანის ასაღებად საბოლოო შეტევა დაიწყეს, ქალაქის ქუჩები მოფენილი იყო დაავადებულთა გვამებით. სწორედ ამან მისცა ესპანელების შედარებით მოკრძალებული რაოდენობის ჯარს, აცტეკების ძლიერი და მრავალრიცხოვანი შენაერთების დამარცხების საშუალება.

მიკრობები, რომელთა მიმართაც ადგილობრივ ხალხებს იმუნიტეტი არ გააჩნდათ, იწვევდნენ დაავადებებს ყველგან, სადაც ევროპელი ახალმოსახლეები ფეხს დადგამდნენ. როგორც Khan Academy-ის ერთ-ერთ კვლევაშია აღნიშნული, ჩრდილოეთ ამერიკაში, 1616-1618 წლებში, ევროპელების ახალ კონტინენტზე დასახლებამ ადგილობრივი ინდიელების მთელი რაოდენობის 75%-ზე მეტი შეიწირა! მეჩვიდმეტე საუკუნის 30-იან წლებში, ამერიკის დიდი ტმების რაიონში მცხოვრები ჰურონებისა და იროკეზების ტომების (ჩრდ. ამერიკის ინდიელები, ადგილობრივი მოსახლეობა) ნახევარზე მეტი ჩუტყვავილამ შეიწირა. ამ ეპიდემიების დროს, ყველაზე ხშირად ბავშვები და მოხუცები კვდებოდნენ, რამაც თავის მხრივ ცოდნისა და ტრადიციის თაობებზე გადაცემის ისტორიული ჯაჭვი გაწყვიტა და ადგილობრივების ცხოვრების წესი შეცვალა.

ამერიკის ზოგიერთმა ადგილობრივმა ტომმა, ევროპელებისგან მიღებული დაავადებები ჩათვალა იარაღად, რომელსაც სულები იყენებდნენ მათ წინააღმდეგ. შესაბამისად, ბევრგან, ინდიელებმა წამოიწყეს, ე.წ. „გლოვის ომები“ (ინგლ.“mourning wars”) დღევანდელი აშშ-ის აღმოსავლეთ ტერიტორიებზე, რომელთა მიზანი იყო, დაეტყვევებინათ ახალმოსახლეები და ტრადიციული რიტუალით (წამება, მსხვეპლშეწირვა) „დაეწყნარებინათ“ მათ წინააღმდეგ ამხედრებული სულები.

როგორც ვხედავთ, დღეს ჩვენთვის ნაცნობმა და გარკვეულწილად ჩვეულებრივმა, თუმცა იმ დროს სიცოცხლისთვის საშიშმა, ინფექციურმა დაავადებებმა, ამერიკის კონტინენტზე სრულიად მოულოდნელი და ტრაგიკული შედეგები გამოიღო, რამაც უკიდურესად გაამწვავა ადგილობრივი ინდიელებისა და ევროპელი კოლონისტების ისედაც უსიამოვნო და დაძაბული ურთიერთობები. შედეგად, ისინი საყოველთაო ომებში და უკიდურეს სისასტიკეში გადაიზარდა.

თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს ის ფაქტებიც, რომ ზოგიერთ ადგილობრივ ტომს, „ევროპული“ ინფექციები ნაკლებად შეეხო. ჩუტყვავილას ვირუსი, რომელიც ტიფთან, ქოლერასთან, დიფტერიასა და შავ ჭირთან ერთად ადგილობრივების მთავარი „მკვლელები“ იყვნენ, ბევრად საშიში იყო მჭიდროდ დასახლებული ტენოჩტიტლანისთვის (მექსიკა), თუმცა ნაკლებად ვრცელდებოდა ჩრდილოეთ ამერიკის დიდ ვაკეებზე (პრერიებზე), სადაც მოსახლეობის სიმჭიდროვე იმ დროს ძალიან დაბალი გახლდათ.

ინდიელების ის ტომები, რომლებიც მონადირეობა-შემგროვებლობით ირჩენდნენ თავს, როგორც წესი, მომთაბარეობას ეწეოდნენ და თან მიჰყვებოდნენ დიდი ამერიკული ბიზონების ჯოგებს. მიგრაციული წესით მცხოვრებ ინდიელთა მცირერიცხოვან ტომებში ინფექციები ვრცელდებოდა, თუმცა ტომის რიცხოვნობიდან გამომდინარე, მათ მცირე მასშტაბი ჰქონდათ და მათი შეზღუდული კონტაქტების გამო ნაკლებად ვრცელდებოდა ამერიკული პრერიის უზარმაზარ ფართობებზე.

1837-1838 წლის ჩუტყვავილას ეპიდემიის დროს, რომელიც ზემო მისურის მიდამოებში გავრცელდა (ცენტრალური აშშ), დიდი დანაკარგი განიცადეს „ბლექფუტის“ ტომებმა, თუმცა ამავე დროს, მათი მეზობელი არაპაჰოს ტომებმა (Gros Ventre, ფრანგ.) თითქმის ინფიცირების გარეშე გადაიტანეს ეს პერიოდი.