მსოფლიოში მიმდინარე პროცესების გამო სწავლა-სწავლების პროცესი გარკვეული გამოწვევების წინაშე დადგა, რომელთა მიზეზებიც შეიძლება იყოს უწყვეტი ინტერნეტის არქონა, საკომუნიკაციო ტექნიკის არქონა ან გაუმართაობა, მრავალრიცხოვნება ერთ ოჯახში და სხვა. ხშირად, კადრს მიღმა, დისტანციურ გაკვეთილს, მოსწავლის გარდა, მისი დედმამიშვილები, მშობლები და ბებია-პაპებიც კი ესწრებიან. გამორიცხული არ არის, რომ გაკვეთილზე განხილული თემა ოჯახის წევრთათვის საინტერესო აღმოჩნდეს, უფროსები ბავშვობაში დააბრუნოს და საკითხი ოჯახურ დისკუსიაში გადაიზარდოს. მით უმეტეს, რომ ჩვენ, მასწავლებლები ყოველთვის ვცდილობთ, ყოფით ცხოვრებასთან დაკავშირებული საკითხების საშუალებით წარვმართოთ სასწავლო პროცესი. არც კვლევა-ძიებით სწავლების მნიშვნელობა გვავიწყდება და მუდმივად ვცდილობთ, დავარწმუნოთ მოსწავლე, რომ მეცნიერება მიუწვდომელი რამ არ არის, არამედ მეცნიერება მის ირგვლივ, მის ცხოვრებაში, მის ხელშია. ვცდილობთ,  გავუჩინოთ ინტერესი მის გარშემო მიმდინარე მოვლენებისა და პროცესების მიმართ, ვასწავლოთ შეკითხვების დასმა, ფიქრი მათ შესახებ და პასუხების ძიება. მოსწავლე შინ ყოფნის პერიოდში აქტიურად არის ჩართული საყოფაცხოვრებო საკითხებშიც. არაერთი ფოტო და ვიდეო გავრცელდა სოციალურ ქსელში – კულინარიით დაინტერესების, მცენარეების მოვლისა და სხვა შინაარსის. ბუნებრივია, მოსწავლეს უჩნდეს შეკითხვები სხვადასხვა საკითხთან დაკავშირებით.

თუ ზემოთ ხსენებულ ასპექტებს ერთმანეთს დავუკავშირებთ, იქმნება მოცემულობა – ყოფით ცხოვრებასთან დაახლოებული მოსწავლე, სასწავლო პროცესში ჩართული ოჯახი და მოსწავლეზე ორიენტირებული მასწავლებელი.

ვფიქრობ, საინტერესო იქნება საოჯახო კვლევითი პროექტების განხორციელება, ოჯახის წევრთათვის პასუხისმგებლობებისა და როლების განაწილება, ხელმძღვანელად და დირიჟორად კი ბავშვის აღიარება. კვლევითი და ორგანიზაციული უნარ-ჩვევებით კარგად აღჭურვილ მოსწავლესაც კი გაუჭირდება დამოუკიდებლად დირიჟორის როლის მორგება. ამიტომ, მასწავლებლის პასუხისმგებლობა დიდია – საოჯახო კვლევების განხორციელების დროს მან უნდა გაუწიოს მოსწავლეს ფასილიტაცია სხვადასხვა ინსტრუქციის გამოყენებით. ამგვარი მიდგომით კომპლექსურად რამდენიმე მიზანს ვაღწევთ:

1. ხდება მოსწავლის კვლევითი უნარების განვითარების ხელშეწყობა
2. მოსწავლე აღიარებულია მასწავლებლისგან და ის პასუხისმგებლობას იღებს ოჯახის წევრების წინაშე;
3. ხელი ეწყობა ლიდერობისა და ორგანიზების უნარების განვითარებას;
4. იზრდება მშობელთა ჩართულობა სასწავლო პროცესში;
5. კვლევის შედეგად მიღებული პროდუქტი – დასკვნა მნიშვნელოვანი და საინტერესოა ოჯახისათვის.

გთავაზობთ ერთ-ერთი კვლევითი პროექტის განხორციელების მაგალითს.

I შეხვედრა MS Teams-ში

მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა დაგეგმოს შეხვედრა მოსწავლეებთან და მათ მშობლებთან ერთად და გააცნოს მათ საოჯახო კვლევითი პროექტის განხორციელების იდეა; აღუთქვას მხარდაჭერა და აგრძნობინოს, რომ მისთვის მნიშვნელოვანია, კვლევით პროექტში მონაწილეობით თითოეულმა წევრმა მიიღოს კმაყოფილება.

ყველასთვის საინტერესოა, რომელი საშუალება უფრო ეფექტურია ხილის, ბოსტნეულისა და სხვა მცენარეული საკვები პროდუქტებით დალაქავებულის გასაუფერულებლად. ამიტომ, მასწავლებელი სთავაზობს საკვლევ თემას ლაქების ამომყვან საშუალების ეფექტურობის დასადგენად და იძლევა ინსტრუქციას, რომელსაც, ასევე ტვირთავს Teams-ში, საშინაო დავალების ველში და სთხოვს, რომ ინსტრუქციის მიხედვით შესრულებული სამუშაო მოსწავლეებმა word-ის დოკუმენტის სახით ატვირთონ ამავე ველში. კვლევითი პროექტის სათაურია „ჩემი არჩევანი“.

შესასრულებელი სამუშაოს ინსტრუქცია

I    შეიძინეთ სხვადასხვა ფირმისა და წარმოების ლაქების გამაუფერულებელი საშუალება

• წაიკითხეთ ეტიკეტები – QR კოდის შემთხვევაში ისარგებლეთ QR წამკითხველით, გააკეთეთ ჩანაწერები თითოეული სახეობის შესახებ და შეავსეთ ქვემოთ მოცემული ცხრილი:

• დაამუშავეთ და გააანალიზეთ ცხრილი: ხომ არ შეიცავს საერთო ნივთიერებებს? თუ შეიცავს, როგორია მათი პროცენტული მაჩვენებლები? და სხვა;
• გამოთქვი მოსაზრება, რომელია ძირითადი მათეთრებელი ნივთიერება;
• გამოთქვით ვარაუდი, რომელი სახეობის მათეთრებელი უკეთ ამოიყვანს ლაქებს. სთხოვე ოჯახის წევრებს, მათაც გამოთქვან ჰიპოთეზა – შენ კი დააფიქსირე წერილობით;
• ცხრილში შეტანილ მონაცემთა ანალიზი და გამოთქმული ვარაუდები ჩამოაყალიბე და წარმოადგინე წერილობითი სახით.

II გამოკითხეთ უფროსები და შეაგროვეთ ინფორმაცია ლაქების ამოყვანის ტრადიციულ, ხალხურ მეთოდებზე.

III იფიქრეთ, რა ნივთიერებები აძლევს შეფერილობას მცენარეულ საკვებ პროდუქტებს და როგორია მათი ბუნება?

ინფორმაცია წარმოადგინე ნარატიული ფორმით (მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა მიუთითოს გონივრული ვადა).

II შეხვედრა MS Teams-ში

მეორე შეხვედრაზე მასწავლებელი სტუმრად იწვევს ქიმიის მასწავლებელს (ან სხვა კომპეტენტურ სტუმარს), რომელიც წინასწარ გაეცნო მოსწავლეთა ნამუშევრებს. მასწავლებლები და მოსწავლეები მსჯელობენ შესრულებული სამუშაოს შესახებ, განიხილავენ პიგმენტებს, ლაქების გამაუფერულებელ ორგანულ და არაორგანულ ნივთიერებებსა და მათ თვისებებს.

ამავე შეხვედრაზე მოსწავლეები ასახელებენ ლაქების გაუფერულების ტრადიციულ, ხალხურ მეთოდებს და padlet.com დაფის გამოყენებით ერთობლივად აკეთებენ ჩანაწერებს.

მასწავლებელი სთავაზობს მოსწავლეებს, უფროსებთან ერთად ჩაატარონ კვლევა და შეამოწმონ საკუთარი ჰიპოთეზები ლაქების გამაუფერულებელი საშუალებების შესახებ. როგორც თავში აღვნიშნე, მშობელი ჩართული უნდა იყოს პროექტის განხორციელების ყველა ეტაპზე. კვლევის შედეგებიც ერთად უნდა გაიაზრონ, შეადარონ გამოთქმულ მოსაზრებებს, გააკეთონ ჩანაწერები, გასცენ საკვლევ კითხვას პასუხი და გამოიტანონ დასკვნა. ლაქების გამაუფერულებელი საშუალებების შეძენის დროს მოსწავლეები დაეყრდნობიან საკუთარი კვლევით მიღებულ გამოცდილებას და გააკეთებენ არჩევანს.

მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს კვლევის ინსტრუქციას როგორც სიტყვიერად, ასევე, ტვირთავს Teams-ის დავალებების ველში და მოსწავლეებს სთხოვს, რომ კვლევის პროცესი წარმოადგინონ word-ის ფაილით და ატვირთონ Teams-ის ამავე ველში.

კვლევის ინსტრუქცია

• გადახედეთ თქვენს ჩანაწერებს, გაიხსენეთ თქვენ მიერ გამოთქმული ჰიპოთეზები ლაქების ამომყვანი საშუალებების ეფექტურობის შესახებ და ჩამოწერეთ თითოეული მათგანი.

საკვლევი შეკითხვა:

ჩემ მიერ შერჩეული საშუალებებიდან, რომელი უფრო ეფექტურია ლაქების გასაუფერულებლად?

საჭირო რესურსები:

ლაქების ამომყვანი საშუალებები (3-4); ხელსახოცის ზომაზე დაჭრილი თეთრი ფერის ქსოვილი; ფერადი პიგმენტების შემცველი ექსტრაქტი, რომელიც თვითონ უნდა დაამზადოთ, მაგალითად, მწვანილეულის ექსტრაქტი ან სხვა; ემალირებული მცირე მოცულობის თასი (3-4); პიპეტი; მარკერი; ხელთათმანი; როდინი; დოლბანდი.

რომ გავიგოთ, თუ რომელი საშუალება უფრო ეფექტურია, ამისათვის ქსოვილი ერთი და იმავე რამით უნდა იყოს დალაქავებული.

• მარკეთით დანომრეთ ქსოვილები და საკვლევი ობიექგამოიჩნეტები. ნუმერაცია ჩაინიშნეთ სამუშაო ფურცლებზე;
• მოამზადეთ სხვადასხვა საკვები მცენარის ექსტრაქტი;
• ქსოვილებზე პიპეტით თანაბარი რაოდენობით დააწვეთეთ თქვენ მიერ მომზადებული ექსტრაქტი;

დაელოდეთ გაშრობას.

ეს პროცედურა გაიმეორეთ 2 – ჯერ.

• ქსოვილები გარეცხეთ ჩვეულებრივი სარეცხი საშუალებით; დააკვირდით.
• თითოეული ქსოვილზე იმოქმედეთ გამაუფერულებელი საშუალებით ეტიკეტებზე მოცემული ინსტრუქციების მიხედვით. ისარგებლეთ სხვადასხვა თასით. (არ დაივიწყოთ თასების დანომვრა).

გახსოვდეთ! საქმე გვაქვს ქიმიურ ნივთიერებებთან! დაიცავით უსაფრთხოების წესები! სიფრთხილე გამოიჩინეთ ცხელ წყალთან ურთიერთობის დროსაც!

• დააკვირდით პროცესს, აღწერეთ. შეგიძლიათ, გადაიღოთ ფოტო საწყის და საბოლოო ეტაპზე ან გააკეთოთ ჩანახატი და დაკვირვების შედეგი და ფოტოები შეიტანოთ ცხრილში.

• მოახდინე დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადების იდენტიფიცირება.

• გააანალიზეთ მიღებული შედეგი და შეადარეთ თქვენ მიერ გამოთქმულ მოსაზრებებს; დაუკავშირე გამაუფერულებელი საშუალებების ქიმიურ შემადგენლობას.

• გამოიტანეთ დასკვნა.

• კვლევის ეტაპები ასახე სამუშაო ფურცელზე, სადაც მკაფიოდ იქნება გაწერილი: ჰიპოთეზები, საკვლევი კითხვა, რესურსები, ექსპერიმენტის მსვლელობა, შევსებული ცხრილები, ანალიზი და დასკვნა.

შემდეგ შეხვედრაზე თქვენთვის სასურველი ფორმით გააკეთეთ პრეზენტაცია, სადაც უნდა ჩანდეს თქვენ მიერ განხორციელებული სამუშაო, ჩატარებული კვლევა, მშობელთა როლი და თქვენი ემოცია ამ პროექტის განხორციელების პროცესში!

დრო პრეზენტაციისთვის 5 წუთი.

III შეხვედრა MS Teams-ში

მესამე შეხვედრა პრეზენტაციას მოიცავს – მოსწავლეები მოახდენენ კვლევითი პროექტის ვიზუალიზაციას სასურველი ფორმით. დისკუსიის რეჟიმში განიხილავენ შედეგებს. მსჯელობენ კვლევის პროცესში წამოჭრილი შეკითხვების შესახებ.

კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების ხიბლიც სწორედ ის გახლავთ, რომ ერთ საკვლევ შეკითხვას მეორე მოსდევს. ლოგიკურია, რომ მოცემული კვლევის განხორციელების პროცესში მოსწავლეებს დაებადებათ უამრავი შეკითხვა. ერთ-ერთი მათგანი, რომელიც კვლევითი აქტივობების საინტერესო გაგრძელებად შეიძლება მივიჩნიოთ, არის – რომელი მცენარის ექსტრაქტით გამოწვეული ლაქა უფრო ადვილად უფერულდება? მასწავლებელი მოსწავლეებს სთავაზობს საკვლევ შეკითხვას და სთხოვს, მასწავლებლის ინსტრუქციის გარეშე დამოუკიდებლად დაგეგმონ კვლევა და გასცენ საკვლევ შეკითხვას პასუხი, ხოლო შემდეგ (IV) შეხვედრაზე განიხილონ ჩატარებული კვლევის შედეგები.

შემოთავაზებული კვლევითი პროექტი მარტივია, სახალისო და შემეცნებითი. შეესაბამება საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეთა ასაკობრივ ჯგუფს. შესაძლებელია მისი მოდიფიცირება კონკრეტული კლასის მოსწავლეთა საჭიროებებისა და შესაძლებლობების მიხედვით.

განმავითარებელი შეფასება გასული საუკუნის 70-იანი წლებიდან დამკვიდრდა სხვადასხვა ქვეყნის საგანმანათლებლო სფეროში. მისი მთავარი ფუნქცია სწავლის გაუმჯობესებაა. მნიშვნელოვანი ხდება სწავლა-სწავლების პროცესში არსებული სირთულეების იდენტიფიცირება; შემდეგ მოსწავლეთა დახმარების სტრატეგიის შემუშავება; სასწავლო სიტუაციის ან სასწავლო რიტმის მოდიფიცირება; მიღწეული პროგრესის მონიტორინგი და აღიარება.

განმავითარებელი შეფასება  მასწავლებლის მხრიდან მოითხოვს განსხვავებულ (ჩვეული განმსაზღვრელისგან) დამოკიდებულებას შეფასებისადმი. კერძოდ, შეცდომის სტატუსის შეცვლას და მოსწავლის როლის გადაფასებას.

  განმავითარებელი შეფასება სწავლა/სწავლებისადმი კონსტრუქტივისტული მიდგომის ნაწილია. ის თავის თავში მოიაზრებს განმავითარებელ თვითშეფასებას, მოსწავლეების მიერ კრიტერიუმების შემუშავებაში მონაწილეობას და მათ მიერ პასუხისმგებლობის აღებას შეცდომების მართვის პროცესზე. ძალიან მნიშვნელოვანია, მოსწავლის მონაწილეობა შეფასებების განხორციელებაში. გარდა იმისა, რომ მოსწავლისათვის ნათელი ხდება, თუ რომელია მისი სუსტი და ძლიერი მხარე, რეალიზდება მისი მონაწილეობის უფლება იმ საკითხების გადაწყვეტაში, რაც მას ეხება. ეს კი ბავშვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი უფლება-პრინციპია (ბავშვის უფლებათა კონვენცია). თავის მხრივ, მოსწავლე-მასწავლებლის ამ ტიპის ურთიერთობები ხელს უწყობს დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების განვითარებას.

  განმავითარებელი შეფასება მოსწავლისთვის უნდა გამორიცხავდეს ყოველგვარ საფრთხეს. ამიტომ ცხადია, რომ მაღალი ხარისხის განმავითარებელი შეფასება მიიღწევა კლასში, სადაც ჯანსაღი, ტოლერანტული გარემოა.

სწავლის მოტივაცია დიდწილად განაპირობებს სწავლა/სწავლების შედეგებს. დღეს მეცნიერები აღარ დავობენ იმაზე, თუ რომელი ფაქტორები (გარეგანი თუ შინაგანი) განაპირობებს სწავლის მოტივაციას. არც ისე ადვილია მათ შორის მკაფიო ზღვრის გავლება. ისინი ცდილობენ, გასცდნენ მოტივაციის ინდივიდუალურ და სტატისტიკურ ანალიზს, იხილავენ მას ფართო კონტექსტში და მის დინამიკას დროში. მოსწავლეთა მოტივაციაზე გავლენას ახდენს მათი ასაკი, ოჯახური თუ სასკოლო გარემო, ურთიერთობა თანაკლასელებთან, ინდივიდუალური შესაძლებლობები, ზოგ შემთხვევაში, დაბალი თვითშეფასება და საკუთარი არაკომპეტენტურობის ილუზია, რაც არ შეესაბამება რეალობას, წარმატება/წარუმატებლობა სკოლაში, სწავლების მიდგომები და ა. შ.

მოსწავლის მოტივაციაზე პოზიტიურად მოქმედებს სწავლების სტრატეგიების ვარირება, საკუთარი პროგრესის დანახვა (და არავითარ შემთხვევაში შედარება სხვა მოსწავლეებთან).

დღეს წარმოგიდგენთ სამოქალაქო განათლების მასწავლებლის მიერ, დისტანციური სწავლების პირობებში, მოსწავლეთა მოტივაციის უზრუნველყოფისთვის განმავითარებელი შეფასების გამოყენების მაგალითს.

დისტანციურ სწავლებაზე გადასვლამ პედაგოგები ბევრი ახალი გამოწვევის წინაშე დააყენა. გარდა ამისა, ზოგიერთმა ძველმა პრობლემამაც მეტი სიმძაფრე შეიძინა. ერთ-ერთია მოტივაციის პრობლემა. ასევე გამოიკვეთა კომპეტენციის „სწავლის სწავლა“-ს მნიშვნელობა, რომლის დროსაც მოსწავლეს შეუძლია, თავად დაგეგმოს სასწავლო პროცესი – დაინახოს საკუთარი საჭიროებები, დასახოს მიზნები და წარმართოს პროცესი.

ქვემოთ მოყვანილია რამდენიმე განსხვავება ონლაინ და პირისპირ სწავლებას შორის.

პირისპირ სწავლებისას ვიზუალური კონტაქტი მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის გაცილებით უფრო ძლიერია, ვიდრე ონლაინ სწავლებისას. პირისპირ გაკვეთილის ჩატარების დროს მასწავლებელს ბევრი საშუალება და ხერხი გააჩნია, დააკვირდეს, დაინახოს და აღმოაჩინოს მოსწავლეთა მოტივაციისა და ჩართულობის ცვლილება და მოახდინოს მასზე ზეგავლენა. სულ სხვაა, როცა მოსწავლე მარტო გრძნობს თავს დისტანციური სწავლების დროს. მასწავლებელს შესაბამისი მრავალმხრივი მეთოდიკური არსენალი არ აქვს, ის უნდა შემოიფარგლოს გარკვეული აქტივობებით და ამით უზრუნველყოს მოსწავლეთა ჩართვა გაკვეთილის პროცესში.

დისტანციური სწავლების დროს, ასევე, რთულია მოსწავლის ჩართულობის უწყვეტად თვალყურის დევნება. პირისპირ სწავლების დროს შეფასება უფრო ობიექტურია, ვიდრე დისტანციური სწავლებისას. მოსწავლის შეფასებისას პირისპირ ჩატარებულ გაკვეთილზე მასწავლებელი იყენებს ვიზუალურ კონტაქტს და აფასებს მოსწავლის მუშაობის დამოუკიდებლობის ხარისხს, რაც ვერ ხერხდება ონლაინ სივრცეში, ვინაიდან მოსწავლემ შეიძლება გამოიყენოს ლიტერატურა ან სხვისი დახმარება.

საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლეებზე დაკვირვების შედეგად შევეცადეთ ჩამოგვეყალიბებინა ის ძირითადი დებულებები, რომლებიც ასახავს მოსწავლის მოტივაციის განვითარების გზას განმავითარებელი შეფასების გამოყენებისას.

პირველი – დამოკიდებულება მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის, მასწავლებლის როლი მოსწავლის მიერ საკუთარი მნიშვნელობისა და ადგილის გააზრებაში როგორც გაკვეთილზე, ისე ზოგადად სკოლაში. ეს დამოკიდებულება მოსწავლესა და მასწავლებელს პირისპირ სწავლების პროცესში უყალიბდებათ, თუმცა არ არის გამორიცხული, რომ ონლაინ სწავლებისას ის შეიცვალოს. შესაძლებელია, რომ მოსწავლემ უფრო თავისუფლად და ხშირად მიმართოს მასწავლებელს (რადგან პრაქტიკამ აჩვენა, რომ დისტანციურ რეჟიმზე გადასვლისას ურთიერთობები აღარ არის მკაცრად განსაზღვრული დროში) და მათი ურთიერთობები გაუმჯობესდეს. არსებობს ურთიერთობების გაუარესების რისკიც, იმ შემთხვევაში, თუ მოსწავლემ თავი უყურადღებოდ იგრძნო, მასწავლებელმა მაქსიმალურად უნდა გამოიყენოს საკომუნიკაციო უნარები. საკუთარი მნიშვნელობისა და ადგილის განსაზღვრა მოსწავლეს თვითშეფასებაში ეხმარება.

მეორე – შეფასების მნიშვნელობის გააზრება საკუთარი მიზნებისთვის (განმავითარებელი შეფასება საშუალებას აძლევს მოსწავლეს, დაინახოს მიზნის მისაღწევად გასავლელი გზა).

მესამე – მიზნის ფორმულირება. მოსწავლემ საკუთარი შესაძლებლობებიდან და საჭიროებებიდან გამომდინარე ჩამოაყალიბოს მიზანი.

მეოთხე – განმავითარებელი შეფასება იქცევა მოტივატორად (ცხადია, არა ერთადერთ) მას შემდეგ, რაც მოსწავლისთვის ნათელი ხდება საკუთარი შესაძლებლობები, მიზანი, მიზნის მიღწევის გზა და შეფასების კრიტერიუმები.

საილუსტრაციოდ გამოვიყენებთ ონლაინ გაკვეთილს თემაზე – „ტოლერანტული კულტურა საზოგადოებაში“ მე-7 კლასში.

მასწავლებელმა მოამზადა პრეზენტაცია, რომელზეც მითითებული ჰქონდა გაკვეთილის მიზანი:

• სხვადასხვა ღირებულებებისა და რწმენის მქონე ადამიანების საზოგადოებაში თანაცხოვრების პრობლემების გაანალიზება და მათი გადაჭრის გზების გააზრება;

მასწავლებელმა ჰკითხა მოსწავლეებს, თუ როგორ ესმოდათ მიზანი და როგორ უნდა გაეგოთ მიაღწიეს თუ არა მიზანს.

პასუხები მოსწავლეებმა მისწერეს მასწავლებელს ჩეთში და შეჯერებული ვარიანტი მასწავლებელმა აჩვენა სლაიდზე.

მიზნის მიღწევის ინდიკატორებად მოსწავლეებმა დაასახელეს:

• მაქვს ინფორმაცია სხვადასხვა კულტურისა და რელიგიის შესახებ;
• შემიძლია, მოვიძიო და დავახარისხო ინფორმაცია;
• ვიცი მათი ტრადიციები;
• შემიძლია, ვიმსჯელო ურთიერთობის პრობლემებსა და მიზეზებზე;
• შემიძლია, დავაკავშირო ფაქტები და გამოვთქვა ჩემი მოსაზრებები;
• შემიძლია, დავასაბუთო, თუ რატომ ვფიქრობ ასე;
• შემიძლია, ვიმსჯელო გადაჭრის გზებზე.

ამის შედეგად გამოიკვეთა საკვანძო კითხვა:

• როგორ შეიძლება განსხვავებული შეხედულებების ადამიანებმა იცხოვრონ ერთად?

იქიდან გამომდინარე, რომ ონლაინ გაკვეთილები 20-25 წუთს გრძელდება, კრიტერიუმების შემუშავება მოსწავლეებს მეორე გაკვეთილზე მოუხდათ და მსჯელობის შედეგად შეიმუშავეს შემდეგი:

1. ფაქტებისა და სიტუაციების ანალიზი;
2. ცოდნის გამოყენებით ფაქტებს შორის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დადგენა;
3. მოსაზრებების არგუმენტირება;
4. ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება;
5. პრეზენტაცია.

განმავითარებელი შეფასების კრიტერიუმების შემუშავების პროცესი შრომატევადია, მაგრამ მოსწავლეები ფიქრობენ, თუ რა, როგორ და რატომ უნდა ისწავლონ, რა მოეთხოვებათ და როგორ უნდა გაუზიარონ კლასს ნასწავლი. ცხადია, რომ შეფასების კრიტერიუმების მხოლოდ გაცნობით მოსწავლე სრულად ვერ იაზრებს სწავლის პროცესს.

რა თავისებურებები გამოიკვეთა დისტანციური სწავლებისას?

გამარტივდა ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება, ვინაიდან მოსწავლეებს არ უწევდათ გადაადგილება.

მოსწავლემ, რომელიც პირისპირ სწავლებისას აქტიურობით არ გამოირჩეოდა, დავალების ინსტრუქციის მიღების შემდეგ, მიმართა მასწავლებელს პირადი გზავნილით და სთხოვა, დაეზუსტებინა მისთვის დავალების შინაარსი, თუმცა საერთო ჩეთში ეს არ გააკეთა. შედეგად კი მაღალი ხარისხის დავალება წარმოადგინა. მან მიზნად დაისახა დავალების შესრულება და ამ მიზნის მისაღწევად მოძებნა გზა. ონლაინ კომუნიკაციამ შეუქმნა კონფიდენციალობის განცდა და გაუჩინა ნდობა მასწავლებლისადმი.

მოსწავლეებმა პირველად მიაქციეს ყურადღება მათი თანაკლასელის მიერ აზრის ყოველთვის ნახატის საშუალებით გადმოცემის თავისებურებას და წამოწიეს ეს საკითხი კრიტერიუმების შემუშავებისას.

თემის დასრულების შემდეგ ყველა მოსწავლემ პირადად მიიღო ამომწურავი განმავითარებელი შეფასება, რასაც მასწავლებელი ყოველთვის ვერ ახერხებს სკოლაში გაკვეთილის ჩატარებისას.

ზემოთ აღვნიშნეთ, რომ მასწავლებელი პირისპირ სწავლების დროს სხვადასხვა ინსტრუმენტს იყენებს მოტივაციისთვის. ვფიქრობთ, რომ განმავითარებელი შეფასება, სხვა მრავალ სიკეთესთან ერთად, მოტივაციის ერთ-ერთი ძლიერი ინსტრუმენტია.

განმავითარებელი შეფასება უზრუნველყოფს მოსწავლის მიერ საკუთარი შესაძლებლობების კვლევასა და დადგენას, მოსწავლის თვითშეფასების ამაღლებას, მოსწავლის მიერ საკუთარი მიზნის განსაზღვრას და მისი მიღწევის გზების დანახვას. ეს ყველაფერი ერთად კი განაპირობებს მის მოტივაციას.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ბავშვის უფლებათა კონვენცია
2. Benoît Galand, La motivation en situation d’apprentissage: Les Apports de la

Psichology de l’éducation, Revue française de pédagogie, Recherches en éducation, 2006

3. Wiliam, Dylan, Embedded Formative Assessment (2nd ed.). Bloomington, 2017.

არსებობს ასეთი მოვლენა, რომელსაც hindsight bias (ჰაინდსაით ბაიას) ჰქვია. რუსულენოვან ლიტერატურაში ტერმინის პირველ ნაწილს, როგორც წესი, არ თარგმნიან და მას ჰაინდსაითის/ჰინდსაითის შეცდომას უწოდებენ. ქართულად hindsight წინდაუხედაობაა, ხოლო bias ტენდენციურობა, მიკერძოება, წინასწარ შექმნილი აზრი, შეფასებისას დაშვებული სისტემატური შეცდომა. Hindsight bias ისეთი მოვლენაა, როდესაც ადამიანებს შეცდომით სჯერათ, რომ მათ შეეძლოთ შედეგის განსაზღვრა მაშინაც კი, როცა შედეგის განჭვრეტა შეუძლებელი იყო. ამ წერილში მეც ინგლისურ სიტყვას გამოვიყენებ, რადგან მისი ზუსტი ქართული თარგმანით – წინდაუხედაობით მიკერძოება – რთული ხდება ფენომენის აღწერა. რა თქმა უნდა, აჯობებდა, ტერმინის თარგმნისას თავისუფალი თარგმანი გამომეყენებინა – წინდაუხედაობის მიზეზით მოვლენათა შეფასებისას ტენდენციურობის გამოჩენა, მაგრამ იმის გამო, რომ ტერმინი გრძელია, მეც, რუსულის მსგავსად, „ჰაინდსაითის შეცდომას“ გამოვიყენებ. აქვე აღვნიშნავ, რომ ჰაინდსაითისთვის ქართულ სამეცნიერო ლიტერატურაში ხშირად იყენებენ ტერმინს „წარსულის ხედვა“ ან „რეტროსპექტრული ხედვა“.

თავის წიგნში რიჩარდ ვან დე ლაგემაატი წერს, ჰაინდსაითს, დადებით მხარეებთან ერთად, უარყოფითიც ბევრი აქვს. მწერალს ან ისტორიკოსს, რომელიც კონკრეტულ ისტორიულ მოვლენებს აღწერს, სწორედ ჰაინდსაითი განასხვავებს იმ ადამიანებისაგან, რომლებიც მათ მიერ აღსაწერ დროში ცხოვრობდნენ, ვინაიდან მან (sc. მწერალმა ან ისტორიკოსმა), მათგან განსხვავებით, იცის, რით დამთავრდა აღსაწერი მოვლენა. მაშინ, როდესაც აღსაწერი ისტორიული მოვლენის თანამედროვე რიგითი ადამიანებისთვის ის უმნიშვნელო ან ნაკლებად მნიშვნელოვანი ჩანდა, მისი ღირებულება მოგვიანებით დრომ გამოაჩინა, ან პირიქით. ამბობენ, ლუი მეთექვსმეტემ თავის დღიურში ბასტილიის დაცემის დღეს ერთადერთი სიტყვა „Rien” (არაფერი) ჩაწერაო, არადა დღეს უკვე ვიცით, რომ ამ დღეს საფრანგეთის რევოლუციის დასაწყისად მოიაზრებენ. ისტორიკოსები და ჩვენ ვსაუბრობთ პირველ მსოფლიო ომზე, ხოლო ადამიანები, რომლებიც 1914-1918 წლებში ცხოვრობდნენ, მიიჩნევდნენ, რომ ეს ომი ყველა სხვა ომს დაასრულებდა, მათ ვერ წარმოედგინათ, რომ ის ომი, რომლის თანამედროვენიც ისინი იყვნენ, მხოლოდ პირველი იქნებოდა მეორესთან მიმართებით. როგორც განმარტავენ, ისტორიის პერიოდებად დაყოფაც ჰაინდსაითის გავლენით ხდება. მეთოთხმეტე საუკუნეში რომელიმე დილას არავინ მიესალმებოდა ოჯახის წევრს სიტყვებით: „დილა მშვიდობისა, დღეს რენესანსია!“ მსგავსი (ბნელი წლები, განმანათლებლობა და სხვ.) ტერმინების გამოყენება მხოლოდ რეტროსპექტიულადაა შესაძლებელი. ასევე ფაქტია, რომ ყოველი მომდევნო თაობა წარსულს საკუთარი გამოცდილების ჭრილში განიხილავს, ამიტომაც, როდესაც რომელიღაც ავტორი აღწერს წარსულს, მის შემდგომ თაობას ისეთივე წარმატებით შეუძლია იმსჯელოს არა მარტო ამ ავტორის მიერ განხილულ წარსულზე, არამედ იმ პერიოდზეც, რომლის წარმომადგენელიც იყო ავტორი. რადგან ყოველი ადამიანი, უპირველესად, საკუთარი ეპოქის წარმომადგენელია და ის ვერ გათავისუფლდება მისგან, როგორც არ უნდა ეცადოს. ჰომეროსს, როდესაც ის რამდენიმე საუკუნის წინანდელ ტროას ომზე ყვებოდა, ავიწყდებოდა, რომ რკინის იარაღი, რომლებიც მისი ეპოქის განუყოფელი ნაწილი იყო, ვერაფრით ვერ ექნებოდათ ტროაში მებრძოლ გმირებს.

სამწუხაროდ, ჰაინდსაითის უარყოფითი მხარე ის არის, რომ მას შეუძლია დაგვიმახინჯოს წარსულის ობიექტური სურათი. მწერალიც და ისტორიკოსიც, რომელიც ისტორიულ მოვლენებს რაღაც დროის მერე აფასებს, ვერ იქნება არატენდენციური და სწორედ ამას მივყავართ ჰაინდსაითის შეცდომამდე. გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ ვერ წარმოგვიდგენია, როგორ ვერ ხვდებოდნენ ისტორიული მოვლენის შესახებ, რომ ის ამ და არა სხვაგვარ შედეგს გამოიწვევდა. ნებისმიერი კატასტროფის შემდეგ ვამბობთ, რომ ბრიყვიც კი უნდა მიმხვდარიყო, რა მოხდებოდა და რომ ჩვენ ეს არ დაგვემართებოდა, იმ დროს რომ გვეცხოვრა. ფაქტი კი ისაა, რომ მომავლის გადმოსახედიდან ყველანი ჭკვიანები ვართ. დღეს თითქოს ადვილი განსაჭვრეტი გვგონია იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც 30-იანი წლების სსრკ-ში ცხოვრობდნენ, საბჭოთა რეჟიმის უეჭველი დამარცხება, მაგრამ რეპრესირებულები და მათი ოჯახის წევრები ალბათ სულაც არ იყვნენ ამაში დარწმუნებულები.

მას შემდეგ, რაც მიმოვიხილეთ ჰაინდსაითი და მისგან გამომდინარე შეცდომა, აუცილებლად უნდა გავიხსენოთ ნიკოლოზ ბარათაშვილი და მისი პოემა. „ბედი ქართლისას“ არაჩვეულებრივად განიხილავენ თავიანთ ლექციებსა და გაკვეთილებში ცნობილი ფილოლოგები. თითქოს სათქმელი აღარაფერია, მაგრამ ყველა რესურსს აკლია ერთი, ზემოთქმულის კონტექსტში პოემის წაკითხვა და შემდგომ უკვე მისი შეფასება.

ჩემი აზრით, როგორც კი გაერკვევიან ჰაინდსაითის ფენომენში, მოსწავლეებს უნდა  ვთხოვოთ, წამოაყენონ ვარაუდები, რა შეუშლიდა ხელს ავტორს, ყოფილიყო მიუკერძოებელი ისტორიული მოვლენების შეფასებისას და ისტორიული პირების მხატვრულ პერსონაჟებად გარდაქმნის პროცესში, ხოლო ამის შემდგომ გასცენ პასუხი კითხვას, დაუშვა თუ არა ჰაინდსაითის შეცდომა ნიკოლოზ ბარათაშვილმა. ალბათ ამ კითხვაზე პასუხი უარყოფითიცაა და დადებითიც. მიუხედავად იმისა, რომ ნიკოლოზ ბარათაშვილმა, განსხვავებით ერეკლე მეორისგან, იცის, როგორ გააუქმა მეფის ინსტიტუტი მეფის რუსეთმა, როგორ ჩაახშო იმპერიის წინააღმდეგ მიმართული რამდენიმე აჯანყება, ის არ გამოდის ამ მოცემულობიდან და არ კიცხავს პატარა კახს რეტროსპექტულად. მწერალი არ ცდილობს, უპასუხოს კითხვას, შეცდომა იყო თუ არა ერეკლეს ნაბიჯი. ამას ვცდილობთ ჩვენ, ოცდამეერთე საუკუნის მკითხველები. ჩვენ ვცდილობთ, პოემა კი არა, ისტორია გავაანალიზოთ და ამისთვის ვიყენებთ პოემას, როცა გვინდა ავხსნათ ის ფაქტი, თუ რატომ არ ირწმუნა პატარა კახმა სოლომონ ქველის სიტყვები. არადა, გვავიწყდება, რომ ის, რასაც მე წინა წინადადებაში ფაქტი ვუწოდე, სულაც არ არის ფაქტი და რომ სოლომონისა და ერეკლე მეფის დიალოგი ნიკოლოზ ბარათაშვილის ფანტაზიაა. ის არგუმენტები, რომლებსაც გამოთქვამენ პერსონაჟები, თავიდან ბოლომდე ნიკოლოზ ბარათაშვილის მოგონილია. რამდენად სწორია ამ არგუმენტებზე ვიმსჯელოთ ისე, როგორც ისტორიკოსები მსჯელობენ ფაქტებზე? ჩვენ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ საქმე მხატვრულ ნაწარმოებთან გვაქვს და მისი განხილვა სხვაგვარად უნდა დავიწყოთ: ავტორს აქვს მოცემულობა, რომ ერეკლე მეფის გადაწყვეტილების შედეგად საქართველოსა (ქართლ-კახეთს) და რუსეთს შორის გაფორმდა ტრაქტატი. ერეკლეს ამ ნაბიჯს იმ პერიოდშივე ეყოლებოდა მოწინააღმდეგენი, ერთ-ერთი ასეთი მოწინააღმდეგეა სოლომონ ლიონიძე, თუმცა სწორედ სოლომონის შედგენილი და გამართულია ტრაქტატი. მოცემულობიდან გამომდინარე, ფაქტია,  რომ ერეკლეს გადაწყვეტილებამ გაიმარჯვა. რატომ? ალბათ იმიტომ, რომ რეალურ ცხოვრებაში მისი გადაწყვეტილების სასარგებლოდ გამოთქმული არგუმენტები უფრო დამაჯერებელი იყო საწინააღმდეგო მოსაზრების დასაცავ არგუმენტებთან შედარებით. აქედან გამომდინარე, ნიკოლოზ ბარათაშვილს პოემის წერის პროცესში უნდა მოეძებნა, მოეგონებინა ისეთი არგუმენტი ან არგუმენტები, რომელსაც ათქმევინებდა ერეკლეს და რომელიც გადაწონიდა საპირისპირო არგუმენტს ან არგუმენტებს, რაც ასევე მწერლის მოსაფიქრებელი იყო. ტექსტში მწერალი გარკვევით წერს, რომ ერეკლე მეფეს გადაწყვეტილება უკვე მიღებული ჰქონდა. ასეთ დროს გაუგებარია, რაღა საჭიროა  სოლომონისა და ერეკლეს ვერბალური დისპუტის გამართვა. ჩემი აზრით, ბარათაშვილი ამ ეპიზოდით ცდილობს დაგვანახოს, რომ ერეკლეს მაინც ეთანაღრება გული გადაწყვეტილების გამო. როგორც ჩანს, მწერალს უნდა გვაჩვენოს, რომ ერეკლეს თავადაც აქვს ნაფიქრი იმაზე, რასაც მას სოლომონი სთავაზობს და იმ არგუმენტზე, რომელსაც მას ეუბნება მსაჯული, ერეკლესაც უფიქრია. ამიტომაც არ აღფრთოვანდება სოლომონის არგუმენტით პოემის პერსონაჟი, თუმცა იგივე არგუმენტით აღფრთოვანებულები ვართ ჩვენ, მკითხველები. რაშია საქმე? რა სჭირს პერსონაჟ ერეკლეს, რატომ ვერ ხედავს ის პერსონაჟი სოლომონის არგუმენტის ხიბლს? ალბათ მისთვის არგუმენტაციისას თავისუფლების თემით აპელირება მოცემულ მომენტში ემოციური უფროა, ვიდრე დამაჯერებელი. ერეკლეს ემოციური არგუმენტის კი არა, წონიანი არგუმენტის მოსმენა სწადია მსაჯულისგან. მაშინ, როდესაც ერეკლე მეფე ყოველი მორიგი ბრძოლის შემდეგ თავისი თვალით უყურებდა ქართველთა რიცხოვნების შემცირებას, ხედავდა, რომ ქვეყანა ფიზიკური განადგურების პირას იდგა, თავისუფლების უპირატესობის მტკიცებით ემოციური არგუმენტი ვერ გადაწონიდა ფიზიკური გადარჩენის აუცილებლობის ლოგიკურ არგუმენტს. სასწორზე სწორედ ფიზიკური გადარჩენა იდგა. თავისუფლებაზე საუბარი მხოლოდ ფიზიკური გადარჩენის შემდეგ იქნებოდა გამართლებული, რადგან ერის ფიზიკური გადაშენების შემთხვევაში თავისუფლება ლიტონ სიტყვად დარჩებოდა. პოემაში მეფესა და მის მსაჯულს შორის გამართული ვერბალური დისპუტის განხილვისას თუკი ვინმე უშვებს ჰაინდსაითის შეცდომას, ეს მწერალი კი არაა, არამედ ოცდამეერთე საუკუნის ქართველი მკითხველია; მკითხველი, რომელმაც, ბარათაშვილის მსგავსად, მარტო ტოტლებენის ღალატის, რამდენიმე წარუმატებელი აჯანყების შესახებ კი არ იცის, არამედ ყველაფერი იცის მეოცე საუკუნის ანექსორზეც და ოცდამეერთე საუკუნის ოკუპანტზეც. ამიტომაც მას, ოცდამეერთე საუკუნის მკითხველს, სჯერა, რომ ბარათაშვილი სოლომონის არგუმენტს ემხრობა. მკითხველის სასარგებლოდ უნდა ითქვას, რომ პოეტის პოზიცია, სავარაუდოდ, მაინც ემოციური არგუმენტისკენ იხრება, მიუხედავად იმისა, რომ მას სოლომონის პირით მოხმობილი არგუმენტი სულაც არ ჰგონია გამანადგურებელი, რადგან სოლომონის არგუმენტს გასამყარებლად კიდევ ახალი პერსონაჟის, სოფიოს არგუმენტი ემატება.

დავუბრუნდეთ თხზულებას: არანაირი დოკუმენტი არ არსებობს, რომლის მიხედვითაც გვეცოდინება, რას ეუბნებოდა სოლომონი ერეკლეს, შესაბამისად, არ მოვიტყუებით, თუკი ვიტყვით, რომ არანაირი სოლომონის არგუმენტი არ არსებობს. სამაგიეროდ არსებობს მწერალ ბარათაშვილის ორი ურთიერთსაპირისპირო არგუმენტი. ნიკოლოზ ბარათაშვილის გადმოსახედიდან, ერეკლე მეორის არგუმენტი რომ უფრო წონიანი არ ყოფილიყო, ბარათაშვილი ერეკლეს სხვა დამატებით არგუმენტსაც მოუფიქრებდა და ათქმევინებდა, რათა ეჩვენებინა, რატომ გაიმარჯვა ერეკლეს პოზიციამ; ხოლო სოლომონს არ ათქმევინებდა იმას, რაც ათქმევინა და რამაც დაამარცხა მსაჯულის პოზიცია. სოლომონის არგუმენტი მომგებიანია მომავლის გადმოსახედიდან, მაშინ, როცა უკვე ვიცით, თუ რით დასრულდა რუსეთის საფარქვეშ ყოფნა, როცა ვიცით, რომ ერეკლეს ნაბიჯს საქართველოს თავისუფლების დაკარგვა მოჰყვა სამეფო ინსტიტუტის გაუქმებასთან ერთად. სოლომონის არგუმენტს არა აქვს საკმარისი წონა იმ კონკრეტულ მომენტში, როცა გამოგონილი დიალოგი იმართება. ბარათაშვილი აჩვენებს, რომ კონკრეტულ მომენტში იმარჯვებს ერეკლეს არგუმენტი და არა ერეკლეს ერთპიროვნული გადაწყვეტილება. ეპიზოდის განხილვისას არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ სოლომონ მსაჯული ერეკლეს სიკვდილის შემდგომ დიპლომატიური მისიით იყო მივლენილი რუსეთში. ამიტომაც არის გასაგები, თუ რატომ არის მნიშვნელოვანი ბარათაშვილისთვის არა სხვა რომელიმე ისტორიული პირის, არამედ სწორედ სოლომონ ქველის შემოყვანა პოემაში პერსონაჟად და ერეკლესთან მოპაექრედ. მარტო ის ფაქტი კი არ შემოაყვანინებს ბარათაშვილს პოემის პერსონაჟად სოლომონ ლიონიძეს, რომ მსაჯული რუსეთის სასარგებლოდ არჩევანის გაკეთების წინააღმდეგი იყო, არამედ იმიტომაც, რომ წლების შემდეგ სწორედ სოლომონი წარმოადგენს რუსეთში საქართველოს სახეს. კიდევ უფრო საინტერესო ხდება, სოლომონის ბიოგრაფიის გათვალისწინებით, მისი მეუღლის პოზიციაც. აქვე უნდა შევნიშნოთ ისიც, რომ სოლომონ მსაჯულის კალამს ეკუთვნის ტექსტი „მოთქმით ტირილი…“, რომელშიც პატარა კახს ის ერეკლეს კი არა, ღერკულესს უწოდებს. შესაძლოა, ჩვენი მოსწავლეები ვერ აცნობიერებდნენ იმ ფაქტს, რომ სახელი ერეკლე (ბიზანტიური წარმოთქმით ირაკლი), მომდინარეობს ბერძნული მითოლოგიის გმირის, ჰერაკლეს, სახელისგან. ჰერაკლე კი რომაული ჰერკულესია. რეალური ისტორიული პირისთვის, სოლომონისთვის და იმ კახელებისთვისაც, ვის არმაღანადაც იწერება პოემა, ერეკლე არის ჰერკულესი/ჰერაკლე, მარტო სახელით კი არა, არამედ შეუპოვრობითაც. ბარათაშვილის თანამედროვე კახელები, უკვე ფიზიკურად გადარჩენილები, სინანულით კი არ იხსენებენ პატარა კახს და მის გადადგმულ ნაბიჯს, არამედ მათთვის, ვინაიდან ერეკლე საგმირო საქმეებთან, ომში ვაჟკაცობასთან ასოცირდება, სწორედ ესაა გასახსენებელი. ამ კონტექსტში უნდა დაისვას კიდევ ერთხელ კითხვა, თუ რატომ შემოიყვანა პერსონაჟად მწერალმა მაინცდამაინც სოლომონი? ზემოთქმულთან ერთად კიდევ იმიტომაც ხომ არა, რომ თუკი ერეკლეს სახელი ჰერკულესთან ასოცირდებოდა, სოლომონის სახელი სოლომონ ბრძენს უნდა ახსენებდეს მკითხველს? თუ ეს ასეა, მაშინ მით უფრო საინტერესოა მწერლის არჩევანი, რადგან სოლომონის მეუღლის სახელია სოფიო, ეს სახელი კი ბერძნულიდან ითარგმნება, როგორც სიბრძნე. საკუთარ სახელთა გათვალისწინებით პოემა ასე დალაგდება: ერეკლეს ერის ფიზიკური გადარჩენა აინტერესებს და ამის მიღწევა ფიზიკური ძლიერებითაა შესაძლებელი, რაც, სამწუხაროდ, ქართველებს აღარ გააჩნიათ. აქედან გამომდინარე, გასაგები ხდება ერეკლე მეფის არგუმენტი, რომელიც მოცემულ მომენტში გონივრულია და ფიზიკურ ფაქტორებზეა აგებული; სოლომონ ქველს სოლომონ ბრძენივით მომავლის განჭვრეტა ძალუძს და ამიტომ მისი არგუმენტი, შესაძლოა, ვერ იმარჯვებს ერეკლესთან დიალოგში, მაგრამ მის არგუმენტს მომავალი ექნება წლების შემდეგ, მაშინ, როცა ქვეყანა ფიზიკურად გადარჩება; აი, სოფიოს არგუმენტი კი მწერლის მიერ დაშვებული ჰაინდსაითის შეცდომაა, რადგან ვერც სოფიოს და ვერც მის მეუღლეს ვერ ეცოდინებოდათ, რომ წყვილის მომავალი რუსეთში გაგრძელდებოდა და იქ ფიზიკურ გადაშენებაზე კი არა, ფიზიკურად გადარჩენილებს ეთნიკური იდენტობის დაკარგვაზე ექნებოდათ საფიქრალი. სოფიოს არგუმენტი, რომელსაც ეყრდნობა და აგრძელებს სოლომონი, ბარათაშვილის გულის ძახილია, რომელიც თავის თანამედროვე ქალებს უყურებს და რუსეთთან მიერთების სავალალო შედეგს ხედავს. ფიზიკურად გადაშენებას ეშველა, მაგრამ ერეკლე ვერ განსაზღვრავდა იმას, რაც ფიზიკურად გადარჩენილ ქართველობას ემუქრებოდა. ვერ ვიტყვით, რომ წარმოუდგენელი იყო ამ ყველაფრის განჭვრეტა, მაგრამ ეცალა კი ერეკლეს ამაზე საფიქრელად? ნიკოლოზ ბარათაშვილმა უკვე მომავლიდან იცის, რა პრობლემის წინაშე აღმოჩნდებიან რუსეთში გადახვეწილი, ნებით და იძულებით, ქართველები და ამიტომაც ათქმევინებს სოფიოს იმ არგუმენტს, რომელიც მისთვის ალბათ უფრო ღირებულია, ვიდრე ერეკლესა და სოლომონის მთელი ვერბალური პაექრობა. ჩემი აზრით, ესაა ჰაინდსაითის შეცდომა, რომელიც ნაწილობრივ მაინც დაუშვა მწერალმა.

აწი თქვენი გადასაწყვეტია, გამოიყენებთ თუ არა ჩემს რეკომენდაციებს „ბედი ქართლისას“ სწავლების პროცესში. შესაძლოა, რთულად მოგეჩვენოთ ისინი, რადგან ასე ჩატარებულ გაკვეთილზე მოსწავლეებს შესაძლოა, აზრი გაექცეთ და თქვენ მუდმივად მოგიწევთ, შეახსენოთ მათ, არ აურიონ ერთმანეთში მწერლის გამონაგონი და ისტორიული ფაქტი და იმსჯელონ არა ისტორიულ ფაქტზე, არამედ ავტორის მიგნებებზე და მწერლის მიერ ჩაფიქრებული ჰიპოთეტური გეგმის განხორციელებაზე. თუმცა არა მგონია, მონდომების შემთხვევაში არ აღმოაჩინოთ, რამდენად სასარგებლოა ამგვარი აქტივობა გონიერი მოსწავლეებისთვის. რადგან გონიერი მოსწავლეები სწორედ ასე სწავლობენ ობიექტურ ანალიზს, სხვადასხვა თვალთახედვის, სხვადასხვა ხედვის კუთხიდან მოვლენების შეფასებას და მიდიან დასკვნამდე, რომ არ არსებობს მკითხველი და შესაბამისად, ადამიანიც, რომელიც თავისებურად მიკერძოებული არ იქნება ამა თუ იმ მოვლენის შეფასებისას.

საკვანძო კითხვები:

მკითხველი – რაში მდგომარეობს მკითხველის ჰაინდსაითის შეცდომა?

ავტორი – ნაწარმოების აგებისას რაზე უნდა ეფიქრა და რა უნდა გაეთვალისწინებინა მწერალს? რა შემთხვევაში დაუშვებდა მწერალი ჰაინდსაითის შეცდომას და დაუშვა თუ არა ის?

პერსონაჟები და ისტორიული პირები – რატომ ირჩევს და გარდაქმნის მწერალი სწორედ ამ და არა სხვა ისტორიულ პირებს პერსონაჟებად? რა ვიცით პოემაში გამოყვანილი ისტორიული პირების შესახებ, რაც დაგვეხმარება მწერლის არჩევანის გამართლებაში?

წესებიანი თამაშის დროს ბავშვები ან თავად იგონებენ წესებს, ან სხვების მიერ შეთავაზებულ წესებს ემორჩილებიან. ზოგიერთ თამაშს ისეთი წესები აქვს, რომელთა დაცვის გარეშე თამაშის პროცესი ვერ წარიმათება. ასეთი თამაშებია, მაგალითად, სამაგიდე თამაშები –  „ორობანა“, ლოტო, დომინო, ან ეზოს მოძრავი თამაშები, როგორებიცაა მაგ,  „დაჭერობანა”, „დამალობანა” და ა.შ.

წესებიანი თამაშის დროს ბავშვები ცდილობენ თამაშის ორგანიზებასა და მისი წესების დაცვას, იქნება ეს რიგითობა, მოლაპარაკება თუ დათმობა. ბავშვები თამაშისას მოითხოვენ წესების  დაცვას და აპროტესტებენ, თუ ვინმე წესს არღვევს. სწორედ ამგვარ თამაშში იწყებენ ბავშვები სამართლიანობის ცნების გააზრებას და განასხვავებენ მისაღებ და მიუღებელ სოციალურ ქცევას, მაშასადამე, წესებიანი თამაში ხელს უწყობს სოციალური უნარების განვითარებას.

ზოგი მეცნიერის აზრით წესებიანი თამაში, სადაც ბავშვებს უხდებათ გარედან მიწოდებული  წესების გათვალისწინება, არის  გარდამავალი ეტაპი თამაშიდან სწავლაზე. ვინაიდან, ამ დროს ბავშვებს უხდებათ წესების გაგება, შემდეგ მისი დამახსოვრება, წესების მიხედვით მოქმედება და იმპულსების მართვა. აღნიშნული უნარები კი მნიშვნელოვანი უნარებია სკოლაში სწავლისთვისაც. განვითარების თვალსაზრისით, „თამაში წესებით, ოფიციალური სკოლისა და საბავშვო თამაშის დასაკავშირებლად იდეალური კანდიდატია“ (ფერნი, 1998 წ., გვ. 7).

წესებიანი თამაშები ქმნის შესაძლებლობას, ბავშვებმა სახალისო და სასიამოვნო გზით გაივარჯიშონ უნარები და მიიღონ ცოდნა სხვადასხვა სფეროში. მაგალითად, თამაშის დროს კამათელზე წერტილების დათვლა, ლოტოს თამაშის პროცესში  დაზუსტება, თუ ვის უფრო მეტი ბარათი აქვს, ბარათების დარიგება წყვილებისთვის ავითარებს მათემატიკურ უნარებს.  მაგრამ, ბავშვისთვის თამაშის შეთავაზებისას, აუცილებლად  უნდა გავითვალისწინოთ ბავშვის განვითარების დონე და დავაკვირდეთ, სახალისოა თუ არა აღნიშნული თამაში მისთვის, ვინაიდან თამაში ბავშვში აუცილებლად დადებით ემოციებს უნდა იწვევდეს.  თანაც, ალბათ ხშირად დავკირვებივართ, რომ ძალიან მცირე ასაკის ბავშვები თამაშის წესების გამო ღიზიანდებიან. თუმცა, მარტივი მოტორული თამაშები, მაგალითად, დახუჭობანა ბევრი ბავშვისთვის საყვარელი თამაშია.

როგორც მოგეხსენებათ, წესებიან თამაშებში თითქმის ყოველთვის არის მოგებული და დამარცხებული, რასაც ზოგიერთი ბავშვი მძაფრად განიცდის. ამიტომ, მნიშვნელოვანია,  უფროსებმა ყურადღება გადაიტანონ თამაშისგან სიამოვნების მიღებაზე და არა ბავშვების ერთმანეთთან შეჯიბრებაზე. შეჯიბრებითობის ელემენტი შეიძლება შემცირდეს, თუკი თამაში იქამდე გაგრძელდება, სანამ ყველა არ „მოიგებს“. ამ შემთხვევაში თამაშში შეიძლება იყოს „პირველი გამარჯვებული“, „მეორე გამარჯვებული“ და ა.შ. აგრეთვე, შესაძლებელია ბევრი წესებიანი თამაშის მოგონება ან შეცვლა ისე, რომ შეჯიბრებითობის ელემენტი საერთოდ „ამოვარდეს“. მაგალითად, წესებიანი თამაში დასრულდეს  მაშინ, როდესაც ყველა მოთამაშეს გაუთავდება ბარათები ან სხვა მასალა ან თამაში დასრულდეს  გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ. ერთი და იმავე თამაშის ბევრჯერ გამეორებით კი ბავშვები ბუნებრივად გაიაზრებენ, რომ ადრე თუ გვიან ყველა იმარჯვებს და არავინ არ არის მუდმივად „მოგებული“. მეორე მხრივ,  წესებიანი თამაში შეიძლება აღმოჩნდეს კარგი საშუალება, ბავშვებმა ისწავლონ ემოციების მართვა და წესების დაცვა.

ქვემოთ წარმოგიდგენთ რამდენიმე წესებიან თამაშს, რომელთა თამაშიც სახალისო იქნება ოჯახის წევრებთან ერთად, ოჯახურ გარემოში.

1. აქტივობა „ციფრობანა“

მიზანი: თვლის  პროცესის სწავლა, მოტორიკისა და  კოორდინაციის უნარის განვითარება.

მიახლოებითი ასაკი: 4-5 წელი

კავშირი სტანდარტთან: ბავშვის აღზრდისა და განათლების სტანდარტები[1].

• განვითარების სფერო – ფიზიკური და სენსორული განვითარება; შედეგი: ბავშვი აკონტროლებს და კოორდინირებულად იყენებს სხეულის წვრილ კუნთებს.
• განვითარების სფერო – სოციალური და ემოციური განვითარება. შედეგი: ბავშვი ამჟღავნებს ემოციურ კომპეტენციებს. კატეგორია – იმპულსებისა და ქცევის მართვა.
• განვითარების სფერო: შემეცნებითი განვითარება. შედეგი: ბავშვი შემოქმედებითად უდგება ყოველდღიურ საქმიანობას და ეძებს პრობლემის გადაჭრის სხვადასხვა გზას. კატეგორია: პრობლემის გადაჭრა.
• თემატური მიმართულება – მეცნიერების ელემენტები. შედეგი: ბავშვი იყენებს მათემატიკურ უნარებს. კატეგორია – რიცხვები.

მასალა: 1 ცალი მოზრდილი ზომის ყუთი/ყუთის თავსახური,  ათ ცალად გამოჭრილი  პატარა მუყაოს ქაღალდი (შესაძლებელია ქაღალდის  ხელსახოცის მუყაოს შიგთავსის  გამოყენება) მარკერი, პატარა ზომის ბურთი, წებო (სასურველია ცხელი წებო).

მიმდინარეობა: სათამაშო უნდა დავამზადოთ ბავშვთან ერთად. ქაღალდის ხელსახოცის შიგთავსს დავჭრით ათ ნაწილად, თითოეულ ნაწილს დავაწერთ შესაბამის ციფრს. რგოლებს ქაღალდის მოზრდილ ყუთში არეულად  (ცხელი წებოთი ან წებოვანი ლენტით)  დავამაგრებთ. ბავშვი ყუთში ბურთს ჩააგდებს და ორივე ხელს ყუთს მოჰკიდებს. ბავშვმა პატარა ბურთი რგოლებში თანმიმდევრულად უნდა გააძვრინოს.  მაგ: ჯერ რგოლში, რომელსაც აწერია ციფრი ერთი, შემდეგ ორი და ა. შ.

იხ. ილუსტრაცია 1.

2. აქტივობა „ფიგურების არეკვლა“

მიზანი: ყურადღების,  ნატიფი  მოტორიკის, შემეცნებითი განვითარების ხელშეწყობა.

მიახლოებითი ასაკი: 3-7 წელი

კავშირი სტანდარტთან: ბავშვის აღზრდისა და განათლების სტანდარტები

• განვითარების სფერო – ფიზიკური და სენსორული განვითარება. შედეგი – ბავშვი აკონტროლებს და კოორდინირებულად იყენებს სხეულის წვრილ კუნთებს. კატეგორია – საგნებით მანიპულირება.
• განვითარების სფერო – შემეცნებითი განვითარება. შედეგი – ბავშვი ავლენს ცნობისმოყვარეობას სიახლის მიმართ, შეუძლია, შეაჩეროს და შეინარჩუნოს ყურადღება მოცემულ ამოცანაზე.

სასკოლო მზაობის სახელმწიფო სტანდარტი

• განვითარების სფერო – სწავლისადმი მიდგომა. ქვესფერო-სასწავლო და სააზროვნო უნარები, მიმართულება – ყურადღების კონცენტრირება. შედეგი -ბავშვს შეუძლია, შეაჩეროს და გარკვეული დროის განმავლობაში შეინარჩუნოს ყურადღება კონკრეტულ ამოცანაზე, მათ შორის, გარკვეული დაბრკოლებების წარმოქმნის შემთხვევაშიც.
• მიმართულება – კრიტიკული აზროვნება. შედეგი – ბავშვს შეუძლია საგნებისა და მოვლენების შედარება, მათ შორის, მსგავსებისა და განსხვავების ამოცნობა.
• განვითარების სფერო – ჯანმრთელობა და ფიზიკური განვითარება. ქვესფერო – ფიზიკური განვითარება. მიმართულება – ნატიფი მოტორიკა. შედეგი – ბავშვს შეუძლია,  ადვილად ჩაერთოს მისთვის ნაცნობ აქტივობებში, რომლებიც  თვალისა  და ხელის კოორდინაციას მოითხოვს; ბავშვს მოსწონს ახალი დავალებების შესრულება, რომლებიც ნატიფი მოტორიკის გამოყენებას მოითხოვს: მაგ., ძერწვა, „ფაზლების“  აწყობა, ხატვა და ა. შ.

მასალა: საწრუპები/ნაყინის ჩხირები, მაკრატელი, ფერადი წებოვანი ლენტი.

მიმდინარეობა: თითოეულ საწრუპს დაჭრით 3 ტოლ ნაწილად (თუ ნაყინის ჩხირებით გავაკეთებთ  აქტივობას, მაშინ სასურველია გუაშის საღებავებით სხვადასხვა ფერად მათი შეღებვა). ფერად წებოვან ლენტს ვერტიკალურად გავავლებთ იატაკზე. ერთ მხარეს წამყვანი სხვადასხვა სახის ფიგურებს შექმნის (მაგ: სამკუთხედი, რომბი, სახლი…) წებოვანი ლენტის მეორე მხარეს ბავშვმა იმავე ფერის საწრუპებით იდენტური ფიგურები  უნდა გაიმეოროს. პირველ ჯერზე სასურველია,  ჩვენ ვუჩვენოთ ბავშვს, როგორ კეთდება. მოტივაციისთვის შეიძლება, ხან ბავშვმა შექმნას ფიგურა, ხან  ჩვენ. ჩვენ კი ჩავინიშნოთ, თუ  რამდენ ფიგურას გავიმეორებთ სწორად.

იხ. ილუსტრაცია 2.

3. აქტივობა „მოდი გავაგოროთ“

მიზანი:  ყურადღების, პრობლემის გადაჭრის, მათემატიკური უნარებისა და  მოტორიკის განვითარება.

მიახლოებითი ასაკი:  5- 7 წელი

კავშირი სტანდარტთან:  სასკოლო მზაობის სახელმწიფო სტანდარტი;

• განვითარების სფერო – შემეცნებითი განვითარება და ზოგადი ცოდნა. ქვესფერო – მათემატიკური წარმოდგენები. მიმართულება – რიცხვები და ანგარიში.
• განვითარების სფერო – სწავლისადმი მიდგომა. ქვესფერო – სასწავლო და სააზროვნო უნარები.
• განვითარების სფერო – ჯანმრთელობა და ფიზიკური განვითარება. ქვესფერო – ფიზიკური განვითარება. მიმართულება – ნატიფი მოტორიკა.

მასალა:  დიდი ფორმატის ქაღალდი (შესაძლებელია ჩვეულებრივი ზომისაც), კამათელი, თამაშში მონაწილეთა რაოდენობის შესაბამისი სხვადასხვა ფერის ფლომასტერი.

მიმდინარეობა: ფორმატზე ერთმანეთის დაშორებით დავსვათ  წერტილები. მოთამაშეები რიგრიგობით აგორებენ კამათელს. გაგორებისას კამათელზე  დავითვალოთ  წერტილების რაოდენობა. ფორმატზე ერთმანეთთან შევაერთოთ იმდენი წერტილი, რამდენიც ამოგვივიდა კამათელზე, თან უნდა ვეცადოთ, თანდათან რაიმე ფიგურა ,,დაგვეხატოს.“ ბოლოს, როდესაც წერტილები ქაღალდზე აღარ იქნება, წყდება თამაში.  თითო ფიგურას შეგვიძლია,  მივანიჭოთ თითო ქულა. მოთამაშეები ითვლიან საკუთარ შეგროვებულ ფიგურებს და აჯამებენ.  მონაწილე, რომელიც მეტ ფიგურას დახატავს,  იქნება გამარჯვებული.

იხ. ილუსტრაცია 3.

4. ,,მეზღაპრეები“

მიზანი: თანამშრომლობის, აზროვნების, მეტყველების  განვითარება, წარმოსახვის გააქტიურება

    მიახლოებითი ასაკი: 5-7 წელი

    კავშირი სტანდარტთან: სასკოლო მზაობის სახელმწიფო სტანდარტი.

• სფერო სწავლისადმი მიდგომა. ქვესფერო – სასწავლო და სააზროვნო უნარები. მიმართულება – ყურადღების კონცენტრირება. შედეგი: ბავშვს შეუძლია, შეაჩეროს და გარკვეული დროის განმავლობაში შეინარჩუნოს ყურადღება კონკრეტულ ამოცანაზე, მათ შორის, გარკვეული დაბრკოლებების წარმოქმნის შემთხვევაშიც.
• შედეგი: შემოქმედებითობა და გამომგონებლობა. ბავშვს მოსწონს სხვადასხვა სახის შემოქმედებითი აქტივობები; შეუძლია, მოიგონოს ახალი როლები, დიალოგები, ამბები და თამაშები.
• სფერო: სოციალურ-ემოციური განვითარება. ქვესფერო: ემოციური განვითარება. მიმართულება: თვითმართვა. შედეგი: ბავშვს შეუძლია საკუთარი ემოციების და იმპულსების მართვა;
• მიმართულება: მოქნილობა. შედეგი: ბავშვს შეუძლია, გამოამჟღავნოს მოქნილობა და საკუთარი ქცევა მიუსადაგოს  გარემოსა და ყოველდღიურ საქმიანობებს.
• სფერო – შემეცნებითი განვითარება და ზოგადი ცოდნა. ქვესფერო. სააზროვნო უნარები. მიმართულება – მიზეზშედეგობრიობა (ლოგიკური აზროვნება).შედეგი: ბავშვს შეუძლია, გამოარჩიოს ერთი შედეგის რამდენიმე შესაძლო მიზეზი და ერთი მიზეზის რამდენიმე შესაძლო შედეგი.
• სფერო – მეტყველება, კომუნიკაცია და წიგნიერება. ქვესფერო-მეტყველება. მიმართულება: მოსმენა (რეცეფციული მეტყველება); შედეგი: ბავშვს თითქმის ყოველთვის ესმის ვერბალური და არავერბალური კომუნიკაცია თანატოლებისა და აღმზრდელების მხრიდან, მათ შორის, მითითებები, თხოვნა, ზეპირად მოთხრობილი ან წაკითხული ზღაპრები და ისტორიები.
• მიმართულება: ლაპარაკი/ზეპირი მეტყველება (ექსპრესიული მეტყველება). შედეგი: ბავშვს შეუძლია აზრის გამართულად ჩამოყალიბება, ამბის სწორი თანმიმდევრობით გადმოცემა, სიუჟეტის მნიშვნელოვანი მომენტების ჩათვლით.

მასალა: ბარათები ცხოველების, ფრინველების, საგნების, ადამიანების გამოსახულებებით (შესაძლოა ლოტოს სხვადასხვა ბარათების გამოყენება).

მიმდინარეობა: აღნიშნული აქტივობის განხორციელება შეიძლება ოჯახურ პირობებში, ყველა ოჯახის წევრის ჩართულობით. მონაწილეები შემოუსხდებიან შეერთებულ მაგიდას. წამყვანი მონაწილეებს ლოტოს   თითო ბარათს ურიგებს.

მიმდინარეობა: აღნიშნული აქტივობის განხორციელება შეიძლება ოჯახურ პირობებში,  ოჯახის ყველა წევრის ჩართულობით. მონაწილეები შემოუსხდებიან შეერთებულ მაგიდას. წამყვანი მონაწილეებს ლოტოს   თითო ბარათს ურიგებს.

ინსტრუქცია: დღეს ჩვენ ნამდვილ მეზღაპრეებად გადავიქცევით. ყველამ ერთად უნდა მოვიფიქროთ ზღაპარი. ერთ-ერთი თქვენგანი  მაგიდის  შუაში დადებს რომელიმე  ბარათს. აი, მაგალითად: ფისო. იყო და არა იყო რა, იყო ერთი ფისო, ამის შემდეგ მის მარჯვნივ მჯდომი აგრძელებს თხრობას, ის დადებს თავის ბარათს, მაგალითად ”კურდღელს”. ფისოს ჰყავდა მეგობარი კურდღელი. ყველა მონაწილე  დადებს ბარათს და გააგრძელებს ზღაპარს. ის მონაწილე, რომელიც ბოლოს დადებს ბარათს, დაასრულებს ზღაპარს. ახლა კი ყურადღებით. კარგად მოუსმინეთ ერთმანეთს, რომ ჩვენი ზღაპარი უფრო საინტერესო გამოვიდეს.

რეკომენდაცია წამყვანს: ,,თუ ზღაპარი ლოგიკურ მიმდინარეობას კარგავს, მაშინ წამყვანი ერთვება თამაშში და აკავშირებს მოცემულ მოვლენებს ერთმანეთთან, ან თითოეული მონაწილის შემდეგ იმეორებს აზრს და შემდეგ ბავშვს მიმართავს: აბა, რა მოხდა შემდეგ?

აღნიშნული აქტივობა ხელს უწყობს ენისა და მეტყველების განვითარებას. ამიტომ თამაშისას უნდა გავითვალისწინოთ, თუ ბავშვი რომელიმე სიტყვას არასწორად წარმოსთქვამს, არ შევაწყვეტინოთ  მას საუბარი,  დაველოდოთ ფრაზის დასრულებას და შემდეგ, შეჯამებისთვის გავიმეოროთ იგივე ფრაზა სწორი ფორმით. ბავშვის ლექსიკის გასამდიდრებლად შეგვიძლია, გამეორებისას ვახსენოთ და ვუჩვენოთ ბავშვს ის დეტალი, რომელიც მისი ყურადღების მიღმა დარჩა.

5. ,,აბა გამოიცანი’’

მიზანი:   აზროვნების განვითარება

მიახლოებითი ასაკი: 5-7 წელი

კავშირი სტანდარტთან: სასკოლო მზაობის სახელმწიფო სტანდარტი

• ქვესფერო – მოტივაცია. მიმართულება – ცნობისმოყვარეობა და ინტერესი; შედეგი – ბავშვს შეუძლია, ახალი ინფორმაციის მიღების მიზნით დასვას კითხვები  და მზად არის ახალი გამოცდილების მისაღებად.
• მიმართულება – კვლევა. შედეგი – ბავშვს შეუძლია, მიიღოს  ინფორმაცია  შეკითხვების დასმის, უშუალო დაკვირვების, ცდისა და შეცდომის გზით.
• სფერო – სოციალურ-ემოციური განვითარება. ქვესფერო – ემოციური განვითარება. მიმართულება – თვითმართვა. შედეგი – ბავშვს შეუძლია საკუთარი ემოციების და იმპულსების მართვა;

მიმდინარეობა: წამყვანი ჩაიფიქრებს რომელიმე ცხოველს (ფრინველს, საგანს და ა.შ.).  მონაწილეებმა უნდა დასვან კითხვები, რათა გამოიცნონ, თუ რა არის ჩაფიქრებული. ოღონდ, არ შეიძლება პირდაპირი ვარაუდების გამოთქმა. მაგ., ძაღლია? კატაა?

ჯერ უნდა გაარკვიოთ, სულიერია თუ უსულო? ცხოველია, მცენარე თუ ადამიანი. ცხოველის შემთხვევაში – შინაურია თუ გარეული, ჭამს თუ არა მაგ, ბალახს?  აქვს თუ არა რქები, სად ცხოვრობს  და ა. შ.  პირობითად მხოლოდ7 კითხვის დასმის შემდეგ  შეიძლება ვარაუდების გამოთქმა. (დასაშვებია 3 ვარაუდის დასახელება).  თუ მონაწილეებმა  ვერ გამოიცნეს, ასეთ შემთხვევაში იმარჯვებს წამყვანი, თუ გამოიცნეს _ მონაწილეები.

როდესაც მონაწილეები კარგად ისწავლიან თამაშს და სწორი კითხვების დასმას, შესაძლოა თამაშის გართულებაც. მაგ.,

კითხვები დავსვათ ისე, რომ წამყვანმა უპასუხოს მხოლოდ: “კი”, “არა”, “არ ვიცი”.

6. 6. ,,გაიმეორე ჩემი ორნამენტი“

მიზანი: მეხსიერების, ყურადღების განვითარება.

მიახლოებითი ასაკი: 5-7 წელი

კავშირი სტანდარტთან: სასკოლო მზაობის სახელმწიფო სტანდარტი

• სფერო – სწავლისადმი მიდგომა. ქვესფერო: ყურადღების კონცენტრირება. შედეგი: ბავშვს შეუძლია, შეაჩეროს და გარკვეული დროის განმავლობაში შეინარჩუნოს ყურადღება კონკრეტულ ამოცანაზე, მათ შორის, გარკვეული დაბრკოლებების წარმოქმნის შემთხვევაშიც.
• სფერო – შემეცნებითი განვითარება და ზოგადი ცოდნა. ქვესფერო – ზოგადი ცოდნა. მიმართულება სივრცე. შედეგი – ბავშვს შეუძლია, ზეპირად მიწოდებული ან მარტივი თვალსაჩინოების  გამოყენებით  მიაგნოს გარკვეულ ადგილს.

მასალა: 2 ფურცელი, რომელზეც 9 უჯრიანი ცხრილია გამოსახული, 2 წყვილი პატარა ბარათი სხვადასხვა გამოსახულებით.

იხ. ილუსტრაცია 4

მიმდინარეობა: თამაშში მონაწილეობს წყვილი. მაგიდაზე იდება 2 ფურცელი და ორივე მონაწილეს  ეძლევა ერთნაირი ბარათები. პირველ ჯერზე, პირველი მონაწილე ათავსებს მოცემულ უჯრებში მაგ., 3 ან  4  ბარათს. მისი მეწყვილე კი უყურებს 2 წუთის განმავლობაში და ცდილობს, დაიმახსოვროს. ამის შემდეგ პირველი მონაწილე დალაგებულ ბარათებს ფურცელს აფარებს და სთხოვს მეორე მოთამაშეს  ბარათების  განლაგების გამეორებას თავის ფურცელზე. შეიძლება ჩავინიშნოთ,  თითოეულ თამაშში რამდენი  ბარათი დადო სწორად თითოეულმა მონაწილემ.

აღნიშნული თამაშების ვიდეო ინსტრუქციები შეგიძლიათ, იხილოთ მასწავლებლის სახლის ფეისბუქ გვერდზე. იხ. ბმული shorturl.at/delDJ

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. 5 წლის ასაკის ბავშვის სწავლა – სწავლების თავისებურებანი (2011) ეროვნული სასწავლო გეგმების ცენტრი.
2. სასკოლო მზაობის პროგრამა. თამაში სწავლისა და განვითარებისათვის. აღმზრდელის სახელმძღვანელო (2015) საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, გაეროს ბავშვთა ფონდი.

ჯონსონი ჯ. ი, ქრისტი ჯ. ფ. თამაში, განვითარება და ადრეული განათლება.

წლების წინ, როდესაც პედაგოგიურ საქმიანობას ვეწეოდი, ორი სტუდენტისგან მოვისმინე სიტყვები, რომელთაც სერიოზულად დამაფიქრეს. ორივე ნათქვამს ერთი საფუძველი ჰქონდა, თუმცა სტუდენტები სხვადასხვა სპეციალობებზე სწავლობდნენ. ერთ-ერთმა დაახლოებით ასეთი რამ მითხრა: რატომ არის, რომ აქ, თქვენთან ყველაფერი ჰარმონიული, საინტერესო და მშვიდია, ხოლო გარეთ, სადაც თქვენი ლექციის შემდეგ გვიხდება გასვლა, სრულიად საპირისპირო სურათი გვხვდება. აქ სამოთხეა, იქ კი – ჯოჯოხეთი. და, მეორე – თქვენ აქ მაღალ მატერიებზე გველაპარაკებით, მაგრამ, ასე მგონია, არც კი იცით, ჩვენ რა პრობლემები გვაქვს. მეორე კითხვის დამსმელი მატერიალურ მდგომარეობას გულისხმობდა, პირველი, უფრო, – სოციალურს. ის უხერხულობაც მახსოვს, რაც ამ ნათქვამმა გამოიწვია ჩემში. ეს სიტყვები ჩამრჩა და დღემდე მომყვება, როგორც გამოცანები, რომელნიც პასუხებს ითხოვენ.

თავიდანვე უნდა ითქვას, რომ მე იმ თაობის ადამიანი ვარ, რომლისთვისაც ლიტერატურა, ძირითადად, იდეალების სამშობლო იყო, ტექსტები კი, მცირე გამონაკლისების გარდა, საკრალური და ფაქიზად მოსაპყრობი. თუ ვსწავლობდით, მასწავლებლები გვაქებდნენ, თუ არა – შეურაცხყოფას გვაყენებდნენ და უმალ გვაგრძნობინებდნენ, რომ ტექსტები უფრო აღმატებულნი იყვნენ, ვიდრე ჩვენ, ცოცხალი ადამიანები, აღსაზრდელები. ფაქტობრივად, შეიძლება ითქვას, რომ ტექსტები ბატონობდნენ ჩვენზე და მთელი ჩვენი მიმართება მათთან ერთგვარი კომპლექსების თანხლებით მიმდინარეობდა. უმალ ჩვენ, ბავშვები არ ვვარგოდით, ვიდრე ისინი, ტექსტები, რომელთაც ხშირად მხოლოდ იმის გამო ვერ ვიგებდით, რომ ცუდად გვიხსნიდნენ. ან თავადაც არ ესმოდა მასწავლებელს ამ ტექსტის მთავარი ღირსება და დანიშნულება, ანდა – იმდენად იყო მოწყვეტილი მათი დამოკიდებულება ტექსტსა და მიზნობრივ ჯგუფთან, რომ გვიჭირდა მათი გააზრება და ჯანსაღად აღქმა. ამიტომაც ის, რასაც სწავლებას უწოდებდნენ, ფაქტობრივად, ტრავმების მიყენების საუკეთესო საშუალება იყო და არა – განათლება, რომელიც პრაქტიკაში უნდა გამოგვეყენებინა.

დღემდე გრძელდება ეს დამოკიდებულება, რადგან, როგორც ზემოთ საკუთარ თავზე აღვნიშნე, მასწავლებელთა დიდი უმრავლესობა იმ თაობიდან ვართ, რომელთათვისაც ტექსტი საკრალურია, ბავშვი კი – არა. მხოლოდ ეს რეალობა, ფაქტობრივად, გამრუდებული სარკე, განა არ არის საკმარისი, რომ თანამედროვე ბავშვს ვერ გადავცეთ ლიტერატურა თუ საერთოდ, ნებისმიერი საგანი ისე, რომ მასში ბუნებრივი ინტერესი და სწავლის სურვილი გავაღვიძოთ?!

სურათი, ძირითადად, ასეთია – შედის ლიტერატურის მასწავლებელი კლასში, იწყებს ჩვენი პირველი ტექსტით, რომელიც ჰაგიოგრაფიას ეკუთვნის და ცდილობს, მოსწავლეებში ჩანერგოს განსაკუთრებული სიყვარული და პატივისცემა ქრისტიანობისთვის თავგანწირული ქალის შესახებ. ყოველ შემთხვევაში, ჟანრი, რომელსაც ეს ტექსტი ეკუთვნის, ამას გვავალებს – ჩვენს წინაშეა წმინდანი, ხოლო წმინდანები საყოველთაო სიყვარულისა და თაყვანისცემის თუ არა, პატივისცემის ობიექტები არიან. მაგრამ ეს სტერეოტიპია და სულაც არ არის აუცილებელი, 15 საუკუნის შემდეგ მოვლენილ ახალგაზრდას მისგან საუკუნეებით დაშორებული ეპოქის იდეალები ჰქონდეს, მით უფრო, მაშინ, როდესაც სოციალური ურთიერთობის ის სტილი, რაც ტექსტშია მოცემული, სრულიად უცხოა და უცნობი.  ვუხსნით, რომ შუშანიკმა ამ საქციელით ქრისტიანობა დაიცვა, რომ მან თავისი იდეალების დაცვისთვის უარი თქვა ამქვეყნიურ პატივსა და დიდებაზე, უარი თქვა, არა მხოლოდ ქმარზე, არამედ – შვილებზეც კი, მაგრამ ვხედავთ, რომ ეს ყველაფერი სულაც არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ ბავშვმა დაგვიჯეროს. ბოლოს და ბოლოს, ყველაფერი რომ გაიგოს, ძალიან ძნელი და თითქმის აუხსნელი რჩება, როგორ შეიძლება დედამ უარი თქვას შვილებზე, განა ეს ეგოისტური საქციელი არ არის?! განა რა იდეალი უნდა ჰქონდეს ადამიანს ისეთი, ანდა, რატომ უნდა მოითხოვდეს რელიგიური აღმსარებლობა ადამიანისგან ისეთი ნაბიჯის გადადგმას, რაც ბუნებას ეწინააღმდეგება?! ბოლოს და ბოლოს, ქმართან, შესაძლოა, პრინციპული შეუთანხმებლობა აქვს, მაგრამ მცირეწლოვანმა შვილებმა რა დააშავეს? რომ არა სწავლების სტილი – ერთგვარად თავსმოხვეული, მოძალადე, იმპერატიული, ვერცერთი ბავშვი ვერ შეიყვარებს ქრისტიანობისთვის წამებულ ქალს, რომელმაც დედობაზე საკუთარი ნებით თქვა უარი. გამოდის, პირველივე ტექსტის სწავლებისას კონფლიქტი ისახება საგანსა და მოსწავლეს შორის და ამ კონფლიქტს შემჩნევა და გააზრება სჭირდება და არა – ზედაპირული და ხელოვნური აღმოფხვრა. ისიც ცნობილია, რომ ამ ტექსტის მეორე, რადიკალურად საწინააღმდეგო წაკითხვაც არსებობს და მასწავლებელთა ერთი ნაწილი მას იყენებს ინტერპრეტაციისთვის – იქ შუშანიკი სულაც არ არის იდეალური, არც ვარსქენია ცოფი და მგელი, არამედ, ცოლისგან შეურაცხყოფილი კაცია, რომელიც ოჯახის დაცვას და საკუთარი ინტერესების გატარებას ცდილობს. რომ ვარსქენს უყვარს კიდეც შუშანიკი, მაგრამ თუ უხეშად ექცევა, ესეც შუშანიკის გამომწვევი საქციელის ბრალია და არა – ვარსქენისა. ამ წაკითხვით მეორე უკიდურესობაში ვვარდებით – ერთი მხრივ, აგიოგრაფია გვეუბნება, რომ შუშანიკი ყოველმხრივ შემკული, გაბედული, თავგანწირული ქალია, იდეალისთვის იბრძვის და სიცოცხლეც არ ენანება მისთვის. მას ასეთად აღწერს ტექსტის ავტორი, რომლის მწერლურ ღირსებაში უკვე აღარავის ეპარება ეჭვი, ჩვენ კი ყირაზე ვაყენებთ ნიჭიერი მწერლის გზავნილს. აშკარად, რაღაც ვერ გამოდის, რაღაც სხვა გზა გვაქვს მოსაძებნი. და სწორედ ეს უნდა იყოს პედაგოგისთვის გზა, რომელიც მოსწავლეს უნდა მოაძებნინოს, ყოველ შემთხვევაში, ამ ძიების გზაზე მაინც შეაყენოს და უბიძგოს, რომ კითხვებზე პასუხები იპოვოს. რასაკვირველია, პარალელურად ვაცნობთ ჟანრის კანონებს, ქრისტიანობისადმი დამოკიდებულებას, ამ ჟანრის მიერ ჩამოყალიბებულ წმინდანის კრიტერიუმებს და ა.შ. ეს უკვე ის გზამკვლევებია, რომელთაც ბავშვი უთუოდ გამოიყენებს პასუხების ძიებისას.

მეორე და, ზოგადად, დიდი ტექსტი „ვეფხისტყაოსანია, რომლის სწავლების გზა სულაც არ არის ია-ვარდით მოფენილი, უფრო, პირიქით. ბავშვს უამრავი დაბრკოლება ხვდება მისი გაგებისას. უპირველესად, რასაკვირველია, ეს არის ენა. რაც უნდა ბევრი ვამტკიცოთ, რომ ჩვენს ენას საუკუნეების მანძილზე არ განუცდია ისეთი რადიკალური ცვლილებები, რომ ძველი ტექსტის გაგება ვერ შეძლოს თანამედროვე ადამიანმა, პრაქტიკა სრულიად სხვას გვეუბნება. ბავშვების უმეტესობა ვერ კითხულობს და, აქედან გამომდინარე, არც უყვარს ტექსტი, რომელშიც უამრავი გაუგებარი სიტყვა, მხატვრული სახე და ზღაპრული ამბებია გადმოცემული.

ჩვენ, მასწავლებლები, როგორც წესი, შევდივართ კარგად გაქვავებული სტერეოტიპით – თქვენს წინაშეა შედევრი, რომლის მსგავსი არათუ ქართულ, არამედ, სხვა ენებზეც არ დაწერილა. ავტორი წერს უმდიდრესი ენით, გადმოგვცემს მაღალი იდეალების ისტორიებს, რომელთაც უნდა მივბაძოთ და მისთანანი. რასაკვირველია, ყოველივე ეს მართალია და ლიტერატურის მცოდნეს თავისი საკუთარი რეცეპტორებით აქვს შემოწმებული ტექსტის ყველა ეს ღირსება, მაგრამ, არავითარ შემთხვევაში – ბავშვს. მას ეს ყველაფერი ჯერ სასწავლი, გასააზრებელი და ასაღიარებელი აქვს.

ამიტომ, სასურველი იქნება, ვიდრე ტექსტთან მივიყვანთ, რამდენიმე შეკითხვა დავუსვათ. 1. როგორ ესმის სიყვარული საპირისპირო სქესისადმი; 2. როგორ ესმის მეგობრობა; 3. როგორ წარმოუდგენია სამშობლოს სიყვარული. სასურველი იქნება, თუ კითხვებზე პასუხებს წერილობით წარმოადგენენ, რადგან მომავალში, როდესაც პოემას ვასწავლით, მან უნდა შეძლოს, თავის მიერ უკვე გაცემულ პასუხებს შეადაროს პოემაში გადმოცემული ამბები, დაფიქრდეს, რამდენად შეესაბამება მისი წარმოდგენები ზემოჩამოთვლილ თემებზე პოემაში გადმოცემულ ამბებს. წინასწარ შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ მათ შორის ბევრი საერთო იქნება, რადგან ვეფხისტყაოსნის ღირსება იმ იდეალების საყოველთაობაში, უნივერსალურობაში გამოიხატება, რაც საფუძვლად უდევს ადამიანის პირად გამოცდილებას. გარდა ამისა, გზადაგზა ვასწავლით, რაოდენ დიდ მნიშვნელობას იძენს ესა თუ ის მოვლენა, როდესაც მას კარგ ფორმას უძებნიან, ეს კი მწერლის ღირსებაა, მისი ინდივიდუალური უნარი და შესაძლებლობა, რომ ის, რაზეც ადამიანური ურთიერთობები დგას, გადმოსცეს ისეთი ენით, ისეთი სიტყვათშეთანხმებით და მხატვრული სახეებით, რომ მკითხველზე წარუშლელი შთაბეჭდილება დატოვოს. პარალელურად ვასწავლით, რას ნიშნავს შუასაუკუნეების სარაინდო რომანი, როგორია მისი სპეციფიკა. ილუსტრაციისთვის მხატვრობას ვიყენებთ, ვაჩვენებთ რენესანსის მხატვრობას, მის იდეალებს. გზადაგზა სირთულეებს წავაწყდებით, მოსწავლეში იბადება კითხვა – ნუთუ დღევანდელობა რამით ჰგავს იმ სამყაროს, რაც პოემაშია აღწერილი? სად არიან ასეთი შეყვარებულები, ასეთი მეგობრები, ბოლოს და ბოლოს, სიყვარული მხოლოდ მათთვის ხომ არ არის მისაწვდომი, ვისზეც ავტორი გველაპარაკება, ანდა, სადღა არიან მეფეები, რაინდები და ა.შ. როგორ გაავლოს ბავშვმა პარალელი, რა სიახლოვე შეიძლება იპოვოს იმ სამყაროსთან, სადაც ადამიანებს შეეძლოთ,  სატრფოს გულის მოსაგებად ცხრა მთა გადაევლოთ, ქაჯებს და გოლიათებს შებრძოლებოდნენ, ანდა, მეგობრის დახმარებისთვის მიეტოვებინათ ყველა და ყველაფერი?! რაში არგია მას, უმაღლესი პოლიტიკური ფენის წარმომადგენელთა ცხოვრება იდეალად დაისახოს?

აქ კი კვლავაც უნდა ვეცადოთ, კითხვაზე პასუხის მოძებნისკენ ვუბიძგოთ, თუნდაც, დეკონსტრუქცია დაგვჭირდეს. მთავარია, ბავშვის აზროვნებას  გასაქანი მივცეთ. ნუ ვეცდებით, ამ ურთულეს კითხვაზე მზა პასუხი მივაწოდოთ, მით უმეტეს, რომ მზა პასუხი არც არსებობს, იგი თითოეულ ადამიანს თავად აქვს საპოვნი.

ვეფხისტყაოსნის სწავლებისას იმ სირთულის რეალობაზე უნდა დავაფიქროთ ბავშვი, რომლის გადალახვა უწევთ პოემის გმირებს, რომ მწყობრად მოთხრობილი ამბავი სულაც არ ნიშნავს თავად ამბის სიმარტივეს. არც უხერხულ კითხვებზე უნდა შევიშმუშნოთ და ტარიელის მიერ ხვარაზმშას ვაჟის მოკვლის თუ ავთანდილის მიერ ჭაშნაგირის მკვლელობის ამბავს გამოვაბათ შეუსაბამო კუდები. ბავშვს უთუოდ გაუჩნდება კითხვა – როგორ უნდა ჩავთვალოთ ეს პერსონაჟები იდეალურ გმირებად, თუკი ისინი უდანაშაულო კაცის კვლას არ ერიდებიან? ვეცადოთ, ამ კითხვებზეც თავად იპოვონ პასუხები, ხოლო შემდეგ მასზე ვიმსჯელოთ და განსხვავებულ აზრებს საშუალება მივცეთ, დისკუსიაში ჩაებნენ. რასაკვირველია, ჩვენ ვუხსნით რაინდული რომანის სპეციფიკას, რომ აქ გმირის მიერ მოწინააღმდეგის მოკვლა ჩვეულებრივი საქციელია, ერთგვარად, მართლდება კიდეც ცნობილი თეზა – მიზანი ამართლებს საშუალებას, მაგრამ რამდენად არის ეს თეზა საყოველთაო ეთიკის ნიმუში და თუ არ არის, რატომ და ა.შ.

ყოველივე ზემოთქმულში არაფერია ახალი, მასწავლებელთა ნაწილი ასწავლის კიდეც ასე და შედეგიც აქვს, მაგრამ ერთ მცირე ნიუანსს მივაქციოთ ყურადღება – რამდენად ლიბერალურები ვართ სწავლებისას, რამდენად ვახერხებთ, საკუთარი მოსაზრება თავიდანვე კი არა, მხოლოდ სწავლების ბოლოს გავაცნოთ მოსწავლეებს და არა – მის დასაწყისში. აქ უმნიშვნელოვანესია თანმიმდევრობა და კითხვების მაქსიმალური სიზუსტე, რადგან ერთ-ერთი საუკეთესო დამაბნეველი სწორედ არასწორად და არაზუსტად დასმული კითხვაა. რამდენადაც უფრო გამოკვეთილი და ნათელია კითხვა, იმდენად მეტი შანსი არსებობს კარგი პასუხის მოძებნისა, კარგის, და არა – ზუსტის, რადგან, ლიტერატორებმა ვიცით, რაოდენ სახიფათოა ლიტერატურაში სიზუსტის ძიება. თუ რამ აქცევს ჩვენს დარგს მშვენიერად და საინტერესოდ, სწორედ მისი მრავალგვარობა და “პლასტიკურობაა”. ბავშვებს თავიდანვე ვაჩვევთ, რომ მათემატიკისგან განსხვავებით, აქ ისინი ზუსტ პასუხებს არათუ ვერ იპოვიან, თავადაც მოუწევთ საკუთარი პასუხების გადასინჯვა სიცოცხლის მანძილზე და არ არის გამორიცხული, ხვალ იმ პასუხის დასაცავად მოუწიოთ ბრძოლა, რის წინააღმდეგაც დღეს ხმალამოღებულნი იბრძვიან, რადგან ხელოვნებას, უპირველეს ყოვლისა, რეფლექსიის უზარმაზარი პოტენციალი აქვს და მისი ხიბლიც სწორედ აქ არის, ფიქრისა და აზრის მიმოქცევაში, ახალ-ახალი სიღრმეების დანახვაში, ფასეულობათა სისტემის გადასინჯვის  შესაძლებლობაში. თანამედროვე ახალგაზრდას, რომელიც აჩქარებულ დროში ცხოვრობს და იმაზე გაცილებით მეტი იცის სამყაროს შესახებ, ვიდრე ჩვენ ვიცოდით არათუ მათ ასაკში, არამედ, დღესაც კი, რადგან ჩვენი მენტალობა და ფასეულობათა სისტემა შედარებით მარტივ ეპოქაში ჩამოყალიბდა, შესაძლოა, შეუძლიათ გვასწავლონ იმაზე მეტი, ვიდრე ჩვენ – მათ. ნურც ამის თქმა დაგვენანება მათთვის, რადგან წახალისება აღზრდის საუკეთესო მეთოდია და თავისი შედეგები მოაქვს, ჩემზე უკეთ გეცოდინებათ.

16 მარტია, დილის 4 საათი.

იძულებითი არდადეგები დაიწყო. თუმცა აქამდეც იძულებითის ტოლფასი იყო – გამუდმებით ინფორმაციის ლოდინი, ფიქრი, დარდი, შიში… დიახ, შიში მომავლისა. ვაღიარებ, შევშინდი, როცა გავიგე, რომ ბავშვებიც დაავადდნენ ახალი კორონავირუსით.

უკვე მენატრება ჩემი სამსახური. თუმცა ეს სამსახურზე მეტია – ეს სიცოცხლეა და სიხარული. ბედნიერებაა საქმით ტკბობა. ვნების სიმძაფრეც ხომ შენებაშია და არა აშენებულით ტკბობაში. თანაც, ჩვენ სად შეგვიძლია აშენებულით ტკბობა – ჩვენ ხომ მხოლოდ საძირკვლის ჩამყრელები ვართ, რომლებიც იშვიათად თუ ახსენდებათ.

ესეც ისე, სხვათა შორის ვთქვი, სალაპარაკოდ კი არა…

აბა, რა სჯობია ცოცხალ ურთიერთობას, სადაც მუდამ სიურპრიზს ელი, სადაც ვერ მოიწყენ. მერე ხვდები, რომ თავადაც შეგიძლია სიურპრიზების მოწყობა. და ასე გადის ბედნიერი წლები.

აშენებულით ტკბობა არ შეგვიძლია-მეთქი, ვთქვი, მაგრამ ახლა მივხვდი, რომ არ ვიყავი მართალი. არის წუთები, როცა ვხედავ ჩემი მუშაობის – ბრძოლის – შედეგს. აი, მაშინ კი მეუფლება სიამაყის გრძნობა. მეც და ჩემი მოსწავლეებიც მუდამ სიახლეების ძიებაში ვართ. უუფ, როგორც იქნა ვაღიარე, რომ მასწავლებელი ვარ. თუმცა ეს ჯერ კიდევ ექვსი წლის წინ ვაღიარე. ისევ შეყვარებული ვარ ჩემს მოსწავლეებზე. თუმცა ახლა სხვა პატარა ზვიგენები მყავს, ისინი კი, ვისზეც მაშინ ვწერდი, უკვე ძალიან დიდები არიან.

ჩვენ ერთად გავიზარდეთ. მე მათ ვასწავლიდი, ისინი – მე. მასწავლიდნენ, როგორ არ უნდა მოექცე ადამიანებს, რა ძალაუფლებაც არ უნდა გქონდეს. არ გაგეცინოთ და ჩვენც, მასწავლებლებსაც გვაქვს ძალაუფლება, გვიყვარს კიდეც. აბა, მითხარით, ორიანის დაწერა განა ერთგვარი ძალაუფლება არ არის? არის. რამდენს გამოგვიყენებია ბოროტად? მმმ…

რამდენჯერ ვმდგარვარ კლასის წინაშე და მიფიქრია: ახლა თუ დავმარცხდი… ძალიან შემრცხვება, ძალიან. ხშირად გამარჯვებაში თვითონვე დამხმარებიან. ამ დროს გამარჯვებული მხარე არ არსებობს, გამარჯვებულები ჩვენ ვართ: მე, გიორგი, ნიკა, ანა… რამდენი ჩამოვთვალო?

16 მარტი, 05:00

* * *

თითქმის ერთი თვე გასულა. 9 აპრილი თენდება…

წვიმა წამოვიდა, სწორედ ისე, როგორც იმ ავბედით 1989 წელს… საოცარია… ახლა შინ ვზივარ, წვიმა აღარ მისველებს სახეს. აღარც ცრემლები… დრომ და ცხოვრებამ უცრემლოდ გლოვა გვასწავლა… ახლა მე ძალიან დიდი გოგო ვარ. აღარ მჯერა ზღვარს გადასული არც გლოვის და არც სიხარულის, გულს ასე ადვილად ვეღარ ამიჩუყებ. ახლა მეტი პასუხისმგებლობა მაქვს, მეტად შემიძლია მოვლენების ანალიზი… თუმცა ამაზე წერას არ ვაპირებდი. შეკავებული ემოციის ბრალია… მე ხომ დღესაც მტკივა 9 აპრილი, ახლა – უფრო მეტადაც კი, ვიდრე მაშინ. იმ დროს შვილი ვიყავი, ახლა კი უკვე მშობლის და მასწავლებლის პოზიციიდან ვუყურებ წარსულსაც და აწმყოსაც; ახლა მესმის დედების და მამების, იმ ღამეს რომ არ მიგვატოვეს. ჩვენს ადგილას ჩვენი შვილების წარმოდგენა მზარავს…

„მუდამ ერთი რამ მაფიქრებს: როგორი იყო ამ გმირების ცხოვრების წესი, ხასიათი, როგორ მუსიკას უსმენდნენ, რა საჭმელი უყვარდათ, რა ხდებოდა მათ ცხოვრებაში ერთი დღით, ერთი თვით, ერთი წლით ადრე…“ – ეს ჩემმა პატარა მეგობარმა დაწერა დღეს სოციალურ ქსელში.

ერთი წლით ადრე ჩვეულებრივი ახალგაზრდები ვიყავით: ვიღაცამ სკოლა დაამთავრა, ვიღაცამ – უნივერსიტეტი, ვიღაც შეყვარებული იყო, ვიღაც დაქორწინდა კიდეც, ვიღაც მომავალზე ფიქრობდა… ლაღიძის წყლები გვიყვარდა და აჭარული ხაჭაპური, რობაქიძეს ვკითხულობდით მალულად, „ბითლზს“ და „პინკ ფლოიდს“ ვუსმენდით, ლიზიკოს ყავას ვსვამდით და კაკო ბაქრაძის ლექციებზე დავიპარებოდით… ყველაფერი მერე მოხდა, ერთი დღის, ერთი თვის, ერთი წლის შემდეგ. ზოგი ცხოვრებამ გმირად აქცია, ზოგი – მებრძოლად, ზოგიც მეოცნებედ დარჩა. სხვა ეპითეტები მაინც არ მემეტება. თითქოს ჩვენ არ დაგვენგრიოს და გადაგვეწვას თბილისი, ჩვენ არ დაგვეკარგოს აფხაზეთი და სამაჩაბლო, ჩვენ არ დაგვეხოცოს ერთმანეთი. ჩვენ არა. გარეშე ძალა რომ არა, ჩვენ ამას როგორ გავაკეთებდით… აი, ასე იყო, ჩემო კარგო მეგობარო.

„ბევრჯერ მომნდომებია, ჩვენზე დამეწერა, ჩემს თაობაზე, რომელიც ფაქტობრივად დაკარგული თაობაა. ეს ის თაობაა, რომელიც შიშველი ხელებით უდიდეს მონსტრს შეებრძოლა. მერე კი რატომღაც დაიქსაქსა და… ჩემი თაობის სახეებს მოსწავლეებში ვეძებდი, ვპოულობდი და მიხაროდა. მიხაროდა და ყოველთვის ამაყად ვამბობდი, რომ ძალიანაც კარგი ახალგაზრდობა მოდის: უფრო ჭკვიანი და მიზანდასახული, ცოტა პრაგმატული და მეტად რეალისტი… ეს აღარ აის ჯინსების თაობა; ეს დახეული ჯინსების თაობაა, სელფების თაობაა, გაწეწილი გოგო-ბიჭების თაობაა, თავისუფლება ხანდახან თავხედობაში რომ ერევათ, თუმცა ესეც ჩვენი ბრალია – ვერ ვისწავლეთ დათმობა და საკუთარ შვილებთან დიალოგი. არადა რამდენ საყვედურს ვამბობთ მშობლები და მასწავლებლები: რა გაცვია? როდემდე უნდა იარო ასე გაწეწილმა? პატრონი არ გყავს? რა არის ეს დახეული ჯინსები?! (გამოგიტყდებით და ეს ოხერი დახეული ჯინსები მომწონს)“ – ეს წლების წინ დავწერე. რა შეიცვალა მას შემდეგ? არც არაფერი.

გაკვეთილზე, მორიგი დისკუსიის დროს, როცა მიხვდნენ, რომ უკან არ ვიხევდი, დათამ მკითხა:

– მას, რა გინდათ ბოლოს და ბოლოს?

– გარანტირებული სიბერე, – ვუპასუხე დაუფიქრებლად.

დათამ მრავალმნიშვნელოვნად გამიღიმა და დაჯდა.

არ ვიცი, მაშინ ასე რატომ ვუთხარი.

ჩემი ბავშვებისთვის კი ხშირად მითქვამს: თქვენ ხართ ის თაობა, ვინც საქართველოს გაამთლიანებს-მეთქი. თქვენ მართლა დიდი ძალა გაქვთ და შეძლებთ ქვეყნის გაერთიანებასაც და გაძლიერებასაც. თქვენ ჩვენი დიდი იმედი ხართ. თქვენ ჩვენი საზოგადოების საუკეთესო ნაწილი ხართ. კორონაც კი უძლურია ჩვენი მომავლის წინაშე (მაინც ვახსენე).

მე თქვენ დღესაც უსაზღვროდ და უპირობოდ მიყვარხართ.

9 აპრილი, 16:30

* * *

მთელ დუნიაზე ეპიდემია მძვინვარებს, მე კი, ზურიკელასი არ იყოს, მაინც მიხარია სიცოცხლე.

ეჰ, ჩემო ზურიკელა, ახლა ცოტა სხვა ომია. არც კი ვიცი, რა და რატომ ხდება. შეიძლება, არც შენ იცოდი, მაგრამ სიცოცხლე ხომ გვიხარია ორივეს. იმიტომ, რომ გვიყვარს. შენ – შენი მერი, ბებია, ილიკო და ილარიონი, მე კი შენ მიყვარხარ, შენი იმედებით, შენი სიყვარულით… შენი და მერის თვალებით ყურება მასწავლე, შენი გულით დამანახე ცხოვრება, შენი ღიმილით გამაღიმე. და დავდივარ ასე შეყვარებული ამქვეყნად. მინდა, ჩემებსაც ვაწავლო შენი თვალებით ხედვა. მინდა იგრძნონ, რომ სიყვარულით ცხოვრება უფრო ადვილი და ლამაზია.

ბევრი მოვინდომე?

ნეტავი შენც თუ შეგცვალა ცხოვრებამ? როგორი ხარ ახლა? თუმცა ვიცნობდი რამდენიმე ადამიანს, რომლებიც ბოლომდე ზურიკელებად დარჩნენ.

თქვენ, ზურიკელები ალამაზებთ ჩვენს ცხოვრებას. მე თქვენ მიყვარხართ.

16 აპრილი, 16:00

* * *

ხშირად მგონია, რომ მარათონში ვართ ჩაბმულნი. ოღონდ უხილავ მარათონში, რომელსაც ბოლო არ უჩანს. ყველაზე უარესი ის არის, რომ ამ მარათონში ჯიუტად ვითრევთ ბავშვებსაც და ჩვენთან ერთად მივაქანებთ უსასრულობისკენ. ვინც დაჰყვება ჩვენს ნებას და გაუაზრებლად მოგვყვება, ვაქებთ და ვადიდებთ, ხოლო ვინც გვეწინააღმდეგება და არ სურს გაუაზრებლად რბოლა, რისხვას ვატეხთ თავს, ჰიპერაქტიურებს, ინკლუზიურებს ვუწოდებთ, გარდატეხის ასაკს ვაბრალებთ, მშობლებთან დისკუსიებს ვმართავთ, მოთვინიერება-მორჯულებისა და მათი „ადამიანებად ქცევის“ გეგმას ვადგენთ. ჩვენი წარმოდგენების მიხედვით იარლიყებს ვაწებებთ, სტრეოტიპებს და ცრურწმენებს ტრადიციებს და ადათ-წესებს ვუწოდებთ. თავისუფლებაზე ვღაღადებთ და იმავდროულად თავისუფლებას ჩარჩოში ვაქცევთ. ყველას ჩვენი ჩარჩო გვაქვს, ლამაზი, ბრჭყვიალა, მაგრამ მაინც ჩარჩო, რომელშიც ვერ ეტევა ბავშვების თავისუფალი სული. და აქ იწყება ბრძოლა, უთანასწორო, დაუნდობელი. ძალაუფლება ხომ ჩვენს ხელშია, რომელსაც ემატება გამოცდილება და სიყვარული. ეს უკანასკნელი განსაკუთრებით გვაძლიერებს ამ ბრძოლაში. სიყვარულის სახელით ვამტვრევთ ფრთებს, უკეთესი მომავლის სახელით ვცდილობთ ვარსკვლავებად დაბადებულთა ჩაქრობას….

რატომ?

იქნებ შევჩერდეთ და მივცეთ ფრენის უფლება?

დაე, იკაშკაშონ ვარსკვლავებმა და ჩვენც გაგვინათონ ცხოვრება…

21 აპრილი, 15:50

„მაგრამ იცოდეთ: მე იმ დღიდან თქვენთან არა ვარ,

თუ ასპარეზად საქართველო გეპატარავათ…“

რეზო თაბუკაშვილი

ეს ორი სიტყვა, რაც წერილის სათაურშია, ცალ-ცალკე ხომ ჯადოსნურად ჟღერს, მაგრამ ერთად _ კიდევ რაღაც სხვა საიდუმლოს მატარებელია, ისეთი სიღრმის აზრია, რომელიც თავისთავში ყველაფერს იუნჯებს _ რელიგიასაც, პოეზიასაც, ფილოსოფიასაც, ყოფის სირთულეს და სილაღეს ერთად.

ეს ორი სიტყვა, როგორც სათაური, ჩემი ნაფიქრი არაა. ეს რეზო თაბუკაშვილის ერთი განუხორციელებელი იდეის სახელწოდებაა, დიდი საქმის სათაურია, რომლის დასრულებაც მას არ დასცალდა. თუმცა, მთელი მისი ცხოვრება და მოღვაწეობა ამ ორსიტყვიანი აზრის მსახურებაა, მრწამსი და წესია, ამიტომაც წავუმძღვარე ჩემს წერილს სათაურად, რადგან ამ წერილს რეზო თაბუკაშვილს ვუძღვნი, ადამიანს, ვინც თავად იქცა ჩვენს ეროვნულ ფიქრში და მენტალობაში მადლიერების მეხსიერებად.

ვისაც ერთხელ მაინც უნახავს რეზო თაბუკაშვილის რომელიმე დოკუმენტური ფილმი, არასდროს დაავიწყდება ის შთაბეჭდილება, რაც საერთოდ მის შემოქმედებასთან ზიარებას ახლავს.

მომნუსხველი მხატვრული ენა, ავტორის წაკითხული ტექსტი _ კეთილშობილი ინტონაცია, აზრის სიღრმე და უბრალოება, სინაღდე და სიმართლე _ ეს მისი მხატვრული სამყაროა, მისი შემოქმედებითი ხელწერა, რომელიც არასდროს არავისში  აგერევა, ეს რეზო თაბუკაშვილის ფერია _ მკაფიო, ნათელი და ღრმა, გასული საუკუნის ჭრელ პალიტრაზე მარადისობის თვალპატიოსნად აბრიალებული.

რამდენიმე წლის წინ ლიტერატურის მუზეუმმა გამოსცა ვრცელი კრებული „რეზო თაბუკაშვილი“ (შემდგენელი მედეა თაბუკაშვილი), სადაც მისი კინო-სცენარები, ლექსები, დღიურები და მოთხრობები, გამოსვლები და ჩანაწერებია თავმოყრილი. ამ კარანტინული მარტოობის დღეებში კიდევ ერთხელ გადმოვიღე თაროდან და ჩავიძირე ამ წიგნში. ეს პროცესი განწმენდასაც გავდა, იმ ჯადოსნურ წყლებში შესვლას და მისი თოშით გამოფხიზლებას, რომელთა მისამართიც მხოლოდ რეზო თაბუკაშვილისნაირმა ადამიანებმა იციან.

მასწავლებელი რომ ვიყო, ამ კრებულს სახელმძღვანელო-სამაგიდო წიგნად ვაქცევდი და ბევრ გაკვეთილზე დავიმგზავრებდი.

რადგან ამ წიგნში ყველაფერია, რაზეც განათლება დგას (უნდა იდგეს), ყველა ის საიდუმლოა გაცხადებული, რისი წყალობითაც ადამიანი ჯერ პიროვნებად და მერე პროფესიონალად ყალიბდება.

რეზო თაბუკაშვილმა მთელი ცხოვრება მიუძღვნა იმ ადამიანთა წარმოჩენას და მათი ხსოვნის პოპულარიზაციას, ვის შესახებაც ზოგჯერ არაფერი, ზოგჯერ კი ძალიან ცოტა რამ იცოდა საქართველომ _ ეს გახლავთ უცხოეთში მოღვაწე ქართველები თუ საქართველოსთვის მოღვაწე უცხოელები, ადამიანები საოცარი თავგადასავლებით, ღირსების და ერთგულების ისტორიებით, ადამიანები _ ყველა დროის მაგალითები იმისა, თუ რას ნიშნავს სამშობლოს და მოყვასის მსახურება. პირველად სწორედ რეზო თაბუკაშვილის ფილმებიდან შეიტყო ქართველმა მაყურებელმა სახელები _ ვიტორიო სელა, პეტრე ხარისჭირაშვილი, შეიტყო მიხეილ თამარაშვილის, ექვთიმე თაყაიშვილის მიხეილ ხერგიანის და უამრავ სხვათა ღვაწლის ნამდვილი ისტორია. სწორედ რეზო თაბუკაშვილის წყალობით დაუბრუნდა სამშობლოს დიდი მოღვაწის _ მიხეილ თამარაშვილის ცხედარი; ქართველმა საზოგადოებამ ეკრანზე იხილა მეორე მსოფლიო ომის დროს ევროპის სხვადასხვა ქვეყნის მიწაზე გმირულად დაღუპულ ქართველთა საფლავები, მოისმინა მათი ისტორია, გაიგო აქამდე უცნობ გმირთა შესახებ…

უამრავი დაბრკოლების მიუხედავად, თითქმის სრულიად მარტომ, მხოლოდ მეგობარი ოპერატორების და რამდენიმე კეთილისმყოფელი ნაცნობის დახმარებით, მოიარა ის ქვეყნები, სადაც ქართული კვალი ეგულებოდა, შეისწავლა საფრანგეთის და იტალიის არქივები. სწორედ მან აღმოაჩინა ვენეციის არქივში ერეკლე მეფის ორი წერილი, რომლებიც გეორგიევსკის ტრაქტატამდეა დაწერილი, საქართველოდან გაგზავნილი ვენეციელი დოჟების სახელზე და უდაო მონაპოვარია ისტორიკოსთათვის, რადგან მათი წყალობით დასტურდება, რომ ვიდრე რუსეთისკენ გაიხედავდა, მოხუცი მეფე აქტიურად და ინტენსიურად სთხოვდა დახმარებას ევროპასაც…

„ისტორიული სვლა, უფრო სწორად, ისტორიული წინსვლა ხდება მხოლოდ მაშინ, როცა იცი ვინა ხარ, საიდან მოდიხარ და საით მიდიხარ. ეს თუ არ იცი, მაშინ ეს სვლა კი არა, ბოდიალია მხოლოდ დროსა და სივრცეში“ _ წერდა მოგზაურობის დღიურში. ეს მისი ნამოღვაწარის მთავარი აზრია, მისი სიცოცხლის სათქმელი და შინაარსია.

თან, დროის კონტექსტიც გავითვალისწინოთ, რა პერიოდში უწევდა ამ ფილმებზე მუშაობა რეზო თაბუკაშვილს _ გაგანია საბჭოეთში, როცა ყოველი ფეხის გადგმა საზღვრებს გარეთ რაღაც ფატალურს, სახიფათოს და საშიშს გულისხმობდა. ზუსტად ამ ეპოქაში შეძლო მან პოლიტიკური კონიუნქტურისგან სრულიად თავისუფალი, ნათელი და მართალი კინოს შექმნა, თანაც _ დოკუმენტური კინოსი. ეს მისთვის მხატვრული იარაღი იყო ყოველგვარი სუროგატულის წინააღმდეგ, თავად საბჭოთა სისტემის, როგორც ეპოქალური დაღის კონტრ-აქცია, მისი პირადი თავისუფლების პერფორმანსი. თავად უწოდებდა საკუთარ ნამუშევრებს „არალეგალურ ფილმებს“, რომლებიც ზუსტად იმ ენერგიით და აზრით მუხტავენ დღესაც მაყურებელს, როგორც მაშინ, კომუნიზმის და ათეიზმის ზეობაში, სიყალბის და ფარისევლობის, მცონარობის და ლეთარგიის მომაკვდინებელ ტბორში.

ზუსტად ამ ეპოქაში გაცოცხლდა 35 მმ-იან ფირზე გადაღებული ისტორია ქვეყნისა, რომელსაც თავისი წარსულის, თვითმყოფადობის, ეროვნული უნარისა დ ნიჭების გათვალისწინებით, სრული უფლება აქვს იყოს თავისუფალი, იყოს ერთი ავთენტური ფერი პლანეტის უთვალავ ფერთა შორის. მას ამ აზრს, ამ თავდაჯერებას, ან გარე მტერი უკლავდა მუდმივი თავდასხმებით და დამონებით, ან შინა მტერი _ ღალატით, ნიჰილიზმით; ეს ყველაფერი კი იწვევდა უამრავ კომპლექსს, ერთგვარ ეთნოცენტრულ სტრესს და დაძაბულობას, რაც ხან არაჯანსაღ ვნებებში, ხანაც გარე სამყაროსგან გაუცხოებასა და ჩაკეტილობაში გამოიხატებოდა.

ასე გამოიარა ამ ქვეყანამ საბჭოთა ხანა და ასე მოადგა ეროვნული მოძრაობის დროებას, სადაც რეზო თაბუკაშვილის ნაფიქრი და ნამოღვაწარი ისეთ გამოცდილებად უნდა ქცეულიყო, როგორითაც, ზოგადად, სახელმწიფოებრივი აზროვნება და ქმედება შენდება. ზომიერების ფილოსოფიური და პრაქტიკული განცდა, პატრიოტიზმის გააზრება, პროვინციალიზმის, როგორც მენტალური მანკიერების, სიჩლუნგის გამოვლინება _ ამ თემებზე საუბრობდა ხმამაღლა და დაუღალავად, ამ მიმართულებებით აღვივებდა საზოგადოებრივ აზრს, ცდილობდა, ფიქრის და მსჯელობის მდგომარეობაში მოეყვანა ხუნდებაგლეჯილი მდინარესავით გუგუნ-გრიალით დაძრული ეროვნული ენერგია, ის პირველყოფილი ძალა, რომელიც, ცხადია, ქვეყნის და ერის სიცოცხლის სანიშნეა, თუმცა უფორმო და ქაოტური _ შესაძლოა თვითგამანადგურებლადაც ექცეს.

„პატრიოტობა პროფესია არ არის _ პროფესიონალიზმია პატრიოტიზმი. ის პროფესიონალიზმი, რომელსაც შენს სამშობლოს მოახმარ“ _ ეს რეზო თაბუკაშვილის სამოქმედო მრწამსია. წესით, ნებისმიერი ადამიანის/ქვეყნის მრწამსიც ეს უნდა იყოს, ამის განცდა და გააზრება. ნებისმიერ დროსა და ფორმაციაში საგულისხმო სენტენციაა. მით უფრო დღეს, როცა მიუხედავად 30 წლის წინ მოპოვებული დამოუკიდებლობისა, ჯერ კიდევ ხელის ცეცებით დავდივართ სახელმწიფოებრივი ყოფის ლაბირინთებში და აგური აგურისთვის ვერ შეგვისაბამებია, ამ სახელმწიფოს რომელიმე კედელი მაინც რომ მტკიცედ, უზადოდ ამოვაშენოთ.

რეზო თაბუკაშვილმა ბევრი კითხვა დასვა და პასუხებიც შემოგვთავაზა. ისტორია, რომელიც მან გააცოცხლა, პირველ რიგში იმ გამოცდილების დემონსტრირებაა, ჩიხსა და კრიზისს რომ დაგაძლევინებს და გზას გაპოვნინებს. გარე სამყაროსთან ჯანსაღი ურთიერთობა, კულტურული და საგანმანათლებლო კავშირი, საკუთარ და სხვათა ისტორიული გზების შეჯერება და გაანალიზება, საკუთარი ღირსების სრულუფლებიანად წარმოჩენა და სხვისი ღირსების დაფასება, ანუ მუდმივი მადლიერების განცდა წარსულის, აწმყოს და მომავლის მიმართ და ამ მადლიერების დამახსოვრება.

წერილის დასაწყისში ის იდეა ვახსენე, რომლის განხორციელებაც რეზო თაბუკაშვილმა ვერ მოასწრო, თუმცა საშვილთაშვილო საქმეა და მჯერა, მისი შთამომავლები დაასრულებენ დაწყებულ საქმეს. ეს გახლავთ მადლიერების მეხსიერების მუზეუმი. „მას არავითარი ანალოგი არ ეყოლება მსოფლიოში და ექნება ძალიან მრავალმხრივი მნიშვნელობა. ეს უნდა იყოს მუზეუმი, სადაც წარმოჩნდება ყოველი სახელი, ყოველი პიროვნება, შორეული საუკუნეებიდან მოყოლებული დღემდე. მან უნდა დაგვანახოს ყველა ის სიკეთე, რაც კი ვინმე უცხოელს გაუკეთებია საქართველოსთვის, ქართული კულტურისთვის… მომავალ მუზეუმში სტუმარი ნახავს, როგორი ხალხია ქართველები, რომლებიც არავის არაფერს უკარგავენ და რომელთაც ყველაფერი ახსოვთ“ _ თავად განმარტა ერთ ინტერვიუში.

ყველაზე ცოცხალი მაშინ ხარ, როცა რაღაც ნამდვილს, ნაღდს, ჯანსაღს ეხები. ჩვენი სიცოცხლის დვრიტა რეზო თაბუკაშვილისნაირი ადამიანების ნაკვალევ გზებზე ძევს, მათ ნაფიქრში და ნამოქმედარში. როგორ უნდა იყო უიმედოდ, როცა წინ ამხელა გამოცდილება გაქვს, ასეთი საჭირო და მშვენიერი აზრით დაუნჯებული წიგნი გადაგიშლია და სულმოუთქმელად შეგიძლია დაეწაფო.

და, იცოცხლო. მადლიერმა და სავსემ ხსოვნით და მარადისობით.

მშობლებს ხშირად გვაღელვებს ის შეგრძნება, რომ ყველაფერს ისე ვერ ვაკეთებთ, როგორც უნდა ვაკეთებდეთ, რომ რაღაცას ვაკლებთ ჩვენს შვილებს. ვაკლებთ ყურადღებას, ვაკლებთ და ჩვენც ვიკლებთ ერთობლივი თამაშით მიღებულ სიამოვნებას. ვაკლებთ მეტ ჩართულობას სასწავლო პროცესში. ვშფოთავთ, რომ უფრო მეტი წიგნის წაკითხვა შეიძლებოდა ერთად. შეგვეძლო ცოტა ხანი კიდევ გვეხატა და გვეძერწა, ან რამე მხიარული აქტივობა მოგვეფიქრებინა – ერთად გვეყურებინა მულტფილმისთვის, შემდეგ აუცილებლად გვესაუბრა  მასზე და ა.შ

პანდემიის პირობებში, როდესაც სახლებში გამოვიკეტეთ, ეს შეგრძნება არ გამქრალა. მეტიც, კიდევ უფრო გამძაფრდა, რადგან მშობლები მრავალი პასუხისმგებლობის პირისპირ აღმოვჩნდით მარტონი შვილებთან ერთად. რთული აღმოჩნდა დროის გადანაწილება სამსახურეობრივ მოვალეობებსა და საოჯახო საქმეებს შორის. ასევე რთული აღმოჩნდა ბავშვების მზარდ საჭიროებებთან ტემპის აყოლა, არსებულ სიტუაციასთან შეგუება და იმის გააზრება, რომ შეუძლებელია ყველაფერი შეძლო დღის განმავლობაში, როდესაც არაერთი პასუხისმგებლობის შესრულება გიწევს.

გაგიზიარებთ, რამდენიმე რჩევას, რომელმაც შედარებით გააადვილა პანდემიის ურთულესი პერიოდი, რომ ცხოვრების ახალ რეალობაში მშობლებსა და შვილებს ერთად გვესწავლა, როგორ უნდა ვცეთ პატივი ერთმანეთის საქმეს და მხარი დავუჭიროთ ყველაფერში. ამისათვის, კი ზოგჯერ აუცილებელია მშობლები ცოტათი მოვდუნდეთ და მივენდოთ ჩვენს შვილებს, რომ თავადაც იპოვონ თავიანთი საყვარელი გასართობი მუდმივი მაკონტროლებელისა და დამგეგმავის გარეშე.

• იმისათვის, რომ დღის განმავლობაში მშობელს დარჩეს თავისუფალი დრო და შედარებით, უკეთესად გაუწიოს ორგანიზება შვილებისა და საოჯახო საქმეებს, აუცილებელია, გვქონდეს წესები – ე.წ დღის განრიგი, რომელსაც ჩვენი შვილებისა და ჩვენი საჭიროებებიდან გამომდინარე შევადგენთ. განრიგში გამოვყოფთ სწავლის, განტვირთვის, ეკრანისა და სახალისო ღონისძიებების დროს.

• ამ პერიოდში მშობელს ყველაზე ნაკლები დრო საკუთარი თავისთვის რჩება. საოჯახო განრიგში, აუცილებლად მოინიშნეთ დრო თქვენთვის და თქვენი საქმიანობის შესასრულებლად. სასურველია, ბავშვები თავიდანვე მივაჩვიოთ იმას, რომ მშობლებსაც სჭირდებათ მცირეოდენი დრო და პირადი სივრცე. ასეთ დროს რთულად, მაგრამ მაინც მიაღწევთ, დაანახოთ მათ, როგორ მუშაობთ, რატომ გჭირდებათ სიწყნარე კონცენტრაციისთვის და შეიძლება სულ მალე ისინი თქვენი მხარდამჭერები გახდნენ სამუშაო პროცესში.

• მიუხედავად, მკაცრი გადაწყვეტილებისა, რომ ბავშვებმა ეკრანებთან დრო არ გაატარონ, ეკრანის ბოლომდე შეზღუდვას ვერ გავექცევით. მთელი დღე სახლში გამოკეტილი ბავშვებისთვის შეიძლება ეკრანთან გასატარებლად დრო გამოვყოთ. შეგვიძლია ერთად შევარჩიოთ ისეთი ვიდეოპროდუქტი, რომლის ნახვაც ღირებული იქნება. სიმშვიდის წუთები შეგვიძლია ჩვენი სამუშაოს დასასრულებლად გამოვიყენოთ და ვკონცენტრიდეთ. მულტფილმის დასრულების შემდეგ კი აუცილებლად გამოვკითხოთ შინაარსი: მთავარი რა გაიგეს ამბიდან, რა იყო მათთვის ყველაზე ემოციური ეპიზოდი და რა გაიგეს ახალი.

• შექმენით სასიამოვნო აქტივობების მენიუ. ჩვენს შემთხვევაში ძალიან სასიამოვნო აღმოჩნდა ერთად ცხობა, სახლში პლასტელინის მომზადება, საყვარელი პერსონაჟების დახატვა და გამოჭრა, წიგნების კითხვა, საოჯახო საქმეებში ბავშვების თანამონაწილეობა, ასევე მეგობრებთან და ნათესავებთან ვიდეოზარის განხორციელება და პანდემიის პირობებში სხვადასხვა შემოქმედებითი თუ პრაქტიკული გამოცდილების გაზიარება.

• ალბათ, ყველაზე მნიშვნელოვანი და უპირველესი რჩევა მშობლებისთვის, რომლითაც რჩევები უნდა დამეწყო, ეს იქნება: ვიზრუნოთ საკუთარ ემოციურ ჯანმრთელობაზე და დავუჭიროთ მხარი საკუთარ თავს ყველა წამოწყებაში, პანდემიური თუ არაპანდემიური ცხოვრების დროსაც. ემოციურად დაბალანსებული, კმაყოფილი და ბედნიერი მშობელი შვილებისთვისაც მაგალითია. მათზეც დადებითად აისახება მშობლის განწყობა.

ონლაინგაკვეთილი გაცილებით ეფექტური უნდა იყოს, რომ მოსწავლე მიიზიდოს, დააინტერესოს და ყველა გაკვეთილზე დასწრება მოანდომოს.

ჩემი დღის რეჟიმი შეიცვალა. ოთახი გადაიქცა საკლასო სივრცედ, სადაც ძალიან ხშირად ჩემს გაკვეთილებს ესწრებოდნენ ჩემი შვილებიც, რომლებიც ჯერ კიდევ დაწყებით კლასებში სწავლობენ. ყველაზე მეტად ფიზიკის გაკვეთილები მოსწონდათ. ელექტრონული რესურსების ძიებაში აქტიურად ჩაერთო მეოთხეკლასელი ნიკაც. ერთხელ უზომოდ საინტერესო რესურსი ვიპოვეთ მეათეკლასელებისთვის ბრტყელი კონდენსატორის შესწავლის გასაადვილებლად. ჩავეძიე და აღმოვაჩინე, რომ ამ სიმულაციის მეშვეობით ძალიან ადვილი იყო ბრტყელი კონდენსატორის ტევადობის გამოსათვლელი ფორმულის გამოყვანა, მიმდევრობით და პარალელურად შეერთებული კონდენსატორების საერთო ელექტროტევადობის დადგენა.

გამოცდილების გასაზიარებლად გთავაზობთ ორი გაკვეთილის გეგმას თემებზე „ბრტყელი კონდენსატორი“ და „კონდენსატორის მიმდევრობითი და პარალელური შეერთება“, ასევე – სიმულაციის დეტალურ განხილვას.

პირველი გაკვეთილის მიზანი: მოსწავლემ შეძლოს კონდენსატორის ტევადობაზე შემონაფენების ფართობის, მათ შორის – მანძილის და დიელექტრიკის დიელექტრიკული შეღწევადობის დამოკიდებულების დადგენა.

სიმულაციაში მუშაობის ინსტრუქცია:

მის ასამუშავებლად კომპიუტერში უნდა გქონდეთ პროგრამა java.

მომდევნო ეტაპია ანიმაციის (სიმულაციის) გადმოწერა კომპიუტერში, რომ შემდეგში ინტერნეტის გარეშეც შეძლოთ მუშაობა.

სიმულაციის პირველი გვერდი ასე გამოიყურება.

ისრებთან კურსორის დაწკაპებით და მოძრაობით იცვლება ფირფიტის (შემონაფენის ) ფართობი და მათ შორის მანძილი.

მარჯვენა ზედა კუთხეში ღილაკებია, რომლებიც შეიძლება სურვილისამებრ გამოიყენოს მასწავლებელმა. ისრებით ნაჩვენებ ადგილებზე დაწკაპებით გამოჩნდება სამი სვეტი, რომლებზეც მითითებულია კონდენსატორის ტევადობა, ფირფიტებზე არსებული მუხტი და დაგროვილი ენერგია. ელემენტზე არსებულ მოძრავ ღილაკთან კურსორის მიტანით და ზევით – ქვევით მოძრაობით გამოჩნდება დაგროვილი ენერგია (ყვითელი სვეტი) და ფირფიტის მაქსიმალური მუხტი (წითელი სვეტი), ასევე – ფირფიტებს შორის ელექტრული ველის ძალწირების მიმართულება (ისრები ფირფიტებს შორის).

 გაკვეთილის მსვლელობა: გაკვეთილი სასურველია ჩაატაროთ Teams-ის კლასში. შეგიძლიათ, მოსწავლეებს მიანიჭოთ ნომრები და დააჯგუფოთ (მასწავლებელს შეუძლია, თავად შექმნას მცირე ჯგუფები, სადაც ჯგუფის წევრები ერთმანეთს გაესაუბრებიან და გაუზიარებენ ინფორმაციას).

დასვით საკვლევი შეკითხვა: რა დამოკიდებულებაა ფირფიტებს შორის მანძილსა და კონდენსატორის ტევადობას შორის?

მოსწავლეებს შესთავაზეთ ნაწილობრივ შევსებული ცხრილი, სადაც მითითებული იქნება ფირფიტების ფართობი და მათ შორის მანძილი. მოსწავლეები ჩაინიშნავენ კონდენსატორის ტევადობას.

დამოკიდებული ცვლადია კონდენსატორის ტევადობა, დამოუკიდებელი ცვლადია – ფირფიტებს შორის მანძილი (რომელსაც ისრის გამოყენებით ცვლიან), საკონტროლო ცვლადია შემონაფენების ფართობი.

სრულად შევსებული ცხრილი ასე გამოიყურება.

მონაცემების დამუშავების შემდეგ მოსწავლეები დაადგენენ, რომ მანძილის გაზრდით კონდენსატორის ტევადობა მცირდება და d-ს ფორმულაში ადგილს მიუჩენენ მნიშვნელში.

საკვლევი შეკითხვა: რა დამოკიდებულებაა ფირფიტების ფართობსა და კონდენსატორის ტევადობას შორის?

დამოკიდებული ცვლადია კონდენსატორის ტევადობა, დამოუკიდებელი ცვლადია ფართობი, საკონტროლო ცვლადია ფირფიტებს შორის მანძილი. მოსწავლე ისრის დახმარებით ცვლის ფირფიტის ფართობს და მონაცემებს ცხრილში ჩაიწერს.

ცხრილის შევსების შემდეგ მოსწავლეები დაადგენენ, რომ ფირფიტის ფართობის გაზრდით კონდენსატორის ტევადობა იზრდება და s-ს ფორმულაში ადგილს მიუჩენენ მრიცხველში.

საკვლევი შეკითხვა: რა დამოკიდებულებაა ფირფიტებს შორის მოთავსებული მასალის დიელექტრიკულ შეღწევადობასა და კონდენსატორის ტევადობას შორის?

დამოკიდებული ცვლადია კონდენსატორის ელექტროტევადობა, დამოუკიდებელი ცვლადია დიელექტრიკული შეღწევადობა, საკონტროლო ცვლადებია ფირფიტებს შორის მანძილი და ფირფიტების ფართობი.

სურათის მარცხენა ზედა კუთხეში ნაჩვენებ ველზე „დიელექტრიკი“ დაწკაპებით ფირფიტებს შორის გამოჩნდება ნივთიერება, რომელიც შეიძლება შეარჩიოთ მარჯვენა მხარეს ისრებით ნაჩვენებ ველებზე დაწკაპებით. მოსწავლეებს შესთავაზეთ ნაწილობრივ შევსებული ცხრილი. მესამე და მეოთხე სვეტების შევსება მათ სთხოვეთ.

ცხრილის შევსების შემდეგ მოსწავლეები დაადგენენ, რომ დიელექტრიკული შეღწევადობის გაზრდით კონდენსატორის ტევადობა იზრდება.

სიმულაციის საშუალებით მოსწავლეს შეუძლია დაადგინოს, როგორ იცვლება ფირფიტის მაქსიმალური მუხტი და დაგროვილი ენერგია (Stored Energy), რომელიც ფირფიტებს შორის მანძილის გაზრდით იზრდება. შესთავაზეთ ცხრილი, რომელშიც შევსებული იქნება პირველი და მეორე სვეტი. ბავშვები თვითონ ჩაინიშნავენ დაგროვილი ენერგიის რაოდენობას და კონდენსატორის ტევადობას. სიმულაციის საშუალებით შეცვლიან ფირფიტებს შორის მანძილს ფართობის შეუცვლელად. დაადგენენ დამოკიდებულ, დამოუკიდებელ და საკონტროლო ცვლადებს. დააკვირდებიან, როგორ იცვლება ენერგიის რაოდენობა ფირფიტებს შორის მანძილის გაზრდასთან ერთად.

გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლეს ეცოდინება კონდენსატორის ელექტროტევადობის გამოსათვლელი ფორმულა, რომელიც თავად შეადგინა და შეძლებს მისი დახმარებით გამოთვლების განხორციელებას.

დავალება შეიძლება შესთავაზოთ სიმულაციის გამოყენებით ან Forms-ის ქვიზის სახით.

II გაკვეთილის მიზანი: მოსწავლემ შეძლოს მიმდევრობით და პარალელურად შეერთებული კონდენსატორების საერთო ელექტროტევადობის გამოსათვლელი ფორმულების დადგენა და შემოწმება.

შეერთების ფორმას მოსწავლე აირჩევს მარჯვენა ქვედა კუთხეში მოცემული ჩამონათვალიდან.

მასწავლებელს შეუძლია, შესთავაზოს პარალელური შეერთების დროს ელექტროტევადობის გამოსათვლელი ფორმულა და მოსწავლეებმა შეამოწმონ მისი სისწორე სიმულაციაზე მოცემული სიდიდეების ფორმულაში ჩასმით. სასურველია, პარალელური შეერთების დროს გამოსაყენებელი ფორმულა თვითონვე დაადგინონ (მისი სიმარტივის გამო).

სურათზე მოცემული ელექტრული ველის დეტექტორის საშუალებით მოსწავლეს შეუძლია შეამოწმოს ელექტრული ველის სიდიდე.

1. შესთავაზეთ მოსწავლეებს ცხრილი, რომელშიც შეიტანს მონაცემებს, სიმულაციაზე ათვლილ რიცხვებს შეიტანს თქვენ მიერ შეთავაზებულ ფორმულაში: C = C ₁X C ₂ / C ₁ + C _2. გამოთვლის შედეგს შეადარებს სიმულაციაში მითითებულ შედეგს.

მონაცემების სანდოობისთვის სასურველია სამი სხვადასხვა შემთხვევის განხილვა.

2. სთხოვეთ მოსწავლეებს, სიმულაციის გამოყენებით გამოიყვანონ პარალელურად შეერთებული ორი და სამი კონდენსატორის საერთო ელექტროტევადობის გამოსათვლელი ფორმულა. შესთავაზეთ ცხრილი:

ცხრილის შევსების შემდეგ მოსწავლეები უნდა მივიდნენ დასკვნამდე, რომ კონდენსატორების ელექტროტევადობები იკრიბება.

(მოსწავლეებს შეუძლიათ, ყველა ცხრილის მონაცემები ატვირთონ Teams-ის სასაუბროში. ასევე შესაძლებელია, მონაცემები აიტვირთოს One Note-ში, სადაც ყველა მოსწავლისთვის ხელმისაწვდომი იქნება).

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://phet.colorado.edu/en/simulation/charges-and-fields

https://www.youtube.com/watch?v=Cb_lt1UfV1o