როდესაც ჩვენ გვერდით მორიგი ტრაგედია დატრიალდა და ახალგაზრდა ბიჭი სასიკვდილოდ გაიმეტეს თანატოლებმა, ფეისბუქს სხვადასხვა სახის შეზღუდვების დაწესების, აკრძალვების, კონტროლის მექანიზმების შემოღების მოთხოვნების შემცველი პოსტებისა და კომენტარების დიდმა ტალღამ გადაუარა („უფროსი ადამიანების ახლომახლო დასწრების გარეშე 21 წლამდე ადამიანების შეკრებას ავკრძალავდი…“, „წვეულებისთვის სახლის გაქირავება 21 წლამდე ახალგაზრდებისთვის უნდა აიკრძალოს…“). მე იმ ადამიანების რიცხვს მივეკუთვნები, რომელსაც კონტროლი და აკრძალვა, ცოტა არ იყოს, აფრთხობს. ალბათ იმიტომ, რომ ტოტალიტარულ სახელმწიფოში ვცხოვრობდი თითქმის მეოთხედი საუკუნე. ჩემთვის ისიც გასაგებია, რომ ბევრი შეზღუდვა, მაგალითად, მანქანის წინა სავარძელში მჯდომი მგზავრისთვის ღვედების შეკვრის აუცილებლობა, გადასასვლელებზე შუქნიშნების დამონტაჟება, საზოგადოების სასიკეთოდ არის მოფიქრებული. თუმცა ისიც კარგად ვიცი, ამგვარი აკრძალვებითა და შეზღუდვებით ადამიანებს როგორ აჩვევენ მზრუნველ ხელს და მერე ნელ-ნელა ეს მზრუნველი ხელი როგორ უწყებს მათ მოხრჩობას. შესაძლოა, ამიტომაც იყო, რომ იმ ტიპის შეზღუდვები, აკრძალვები და კონტროლი, რომელსაც პოსტების ავტორები მოითხოვდნენ, ძალიან მაბრაზებდა. ასე მეგონა, ამ ადამიანებს დაავიწყდათ, რომ ოდესღაც თვითონაც იყვნენ იმ ასაკში, როცა აღიზიანებდათ უფროსების მეთვალყურეობა და როცა მათი საყვარელი სათავგადასავლო წიგნები იყო ამბები იმის შესახებ, ბავშვები რომ სახლიდან იპარებიან, დაკარგული ბავშვები რომელიღაც უკაცრიელ ადგილზე, იდუმალი ქოხების პოვნა ან აშენება მივარდნილ ადგილებში. ეს ამბები კეთილად სრულდებოდა და არ მეგულება არცერთი ბავშვი, გულის სიღრმეში რომ არ უნდოდეს, თუ ასევე კეთილად დასრულდება მათი ამბავი, მათაც განიცადონ უფროსების კონტროლისგან დროებით მოშორების სიამოვნება.
„ოცდაერთ წლამდე ადამიანები ავკრძალოთ საერთოდ“ – მელანო დურმიშიძის ირონიული პოსტი რომ წავიკითხე, მივხვდი, ჩემი სტუდენტიც ჩემსავით ბრაზობდა. მაგრამ ამ პოსტის ქვეშ მიწერილმა კომენტარმა, რომელიც მელანოს მასწავლებელს, ანა ბენდელიანს ეკუთვნოდა, ჩემთვის უფრო საინტერესო აღმოჩნდა. „შექსპირი საერთოდ აძინებდა, მგონი, 21 წლამდე! მოიცა, ჩავხედავ ზუსტად, „მექანიკურ ფორთოხალს აქვს წამძღვარებული“. სანამ კომენტატორი წიგნს მოიძიებდა, შეძლებისდაგვარად ვთარგმნე ფრაზა ინგლისურად, დავგუგლე და შექსპირის ციტატას მივაგენი: „I would there were no age between sixteen and three-and-twenty, or that youth would sleep put rest; for there is nothing in the between but getting wenches with child, wronging the ancietry, stealing, fighting” („ნეტა არ არსებობდეს ასაკი თექვსმეტიდან ოცდასამამდე; ან ნეტა ყმაწვილები ძილში ატარებდნენ ამ დროს; რამეთუ ეს ის პერიოდია, როცა ისინი ნაბუშრებს ამრავლებენ, მშობლებს ეურჩებიან, იპარავენ, ჩხუბობენ…“) – თურმე ამ სიტყვებს უილიამ შექსპირის კომედიაში „ზამთრის ზღაპარი“ მწყემსი ამბობს. მგონია, რომ შემთხვევითი არაა, რომ შექსპირმა ასეთი თამამი აზრი მწყემსს ათქმევინა. ერთი მხრივ, თითქოს უბირ მწყემსს ეპატიება სისასტიკე და დაუნდობლობა, მეორე მხრივ კი, მწყემსი საინტერესო მეტაფორაა და ხან მეფეს, ხანაც მასწავლებელს აღნიშნავს. სანამ მე შექსპირის კომედიას ვეცნობოდი, ამასობაში ანამაც მიაგნო ენტონი ბერჯესის რომანის ეპიგრაფს. შესაძლოა, ბევრისთვის შეუმჩნეველიც კი დარჩენილიყო მწყემსის სიტყვები, რომ არა ეს ეპიგრაფი. ინტერნეტში განთავსებულ რომანის, „მექანიკური ფორთოხალი“, ტექსტს აკლია გვერდი, რომელზეც ეპიგრაფი უნდა იყოს; არც ინგლისურ ორიგინალს ამშვენებს ეპიგრაფი ელექტრონულ ფორმატში. როგორც მოგვიანებით დავადგინე, მიზეზი ისაა, რომ მწერალი შექსპირის კომედიის პერსონაჟის გაბედულ სიტყვებს პიესად გადაკეთებული ვერსიის წინასიტყვაობაში ციტირებს. ზოგიერთ გამოცემაში ეს პასაჟი დატოვებულია, ზოგიერთს კი, სამწუხაროდ, აკლია. თანაც საინტერესოა ისიც, რომ ენტონი ბერჯესმა კომედიის პერსონაჟის სიტყვები გადააკეთა და ათვლის ქვედა ზღვარი შეცვალა, როცა ის თექვსმეტიდან ათ წლამდე ჩამოიყვანა: „ვისურვებდი ათიდან ოც წლამდე ასაკი არ არსებობდეს, ან ყმაწვილებს მთელი ამ ხნის განმავლობაში ეძინოთ; თორემ რა გამოდის, სწორედ ამ წლებში სხვა საქმე არა აქვთ გარდა გოგონების გაუპატიურებისა და ნაბუშრების გაჩენის, მოხუცების შეურაცხყოფის, ქურდობისა და ჩხუბის…“ მხოლოდ ამ ციტატის სათანადო გააზრების შემდეგ ხვდება მკითხველი, რომ რომანის აცვენილი ყმაწვილი პერსონაჟების ენა, რომელსაც ნადსატი ჰქვია, რუსული აფიქსია, რომელიც რიცხვით სახელებს დაერთვის თერთმეტიდან ცხრამეტამდე, ანუ ასაკთან წყვილში ის იქნებოდა ინგლისური „teen”-ის ეკვივალენტია, იმ განსხვავებით, რომ ინგლისურ ენაზე ეს სუფიქსი ცამეტიდან ცხრამეტამდე რიცხვით სახელებს დაერთვის. ინგლისური სუფიქსიდანაა ნაწარმოები სიტყვა თინეიჯერიც, რომელიც “teen”-ის ასაკს აღნიშნავს. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით გასაგები ხდება, რატომ გადააკეთა და დასწია ენტონი ბერჯესმა შექსპირის ციტატაში ასაკი. მან რუსული აფიქსი გაითვალისწინა. ზედა ზღვარი მწერალმა შექსპირისეულად დატოვა, ხოლო პასპორტის მიხედვით სრულწოვანება თავისებურად გამოხატა – რომანი „მექანიკური ფორთოხალი“ 21 თავისგან შედგება და ეს შემთხვევითი არაა. იმავე წინასიტყვაობაში მწერალი წერს: „წიგნი, რომელიც მე დავწერე, სამი ნაწილისგან შედგება, თითო ნაწილი კი შვიდ თავად დავყავი. ამოიღეთ ჯიბის კალკულატორი, დააჯამეთ ციფრები და მიხვდებით, რომ გამოდის ოცდაერთი თავი. 21 ადამიანის სრულწლოვანების სიმბოლოა, ყოველ შემთხვევაში, უნდა იყოს, რადგან ამ ასაკში ვიღებთ პასპორტს და არჩევნებში ხმის მიცემის უფლებას მოვიპოვებთ, ესაა ასაკი, როცა ზრდასრულის პასუხისმგებლობას ვიძენთ. გამომცემელმა მთხოვა რომანის შემოკლება, მაგრამ არ დავთანხმდი, ასე ვერ მოვიქცეოდი – ჩემთვის მნიშვნელოვანი იყო სწორედ ოცდაერთი“. იქვე მწერალი აღნიშნავს, რომ ათიდან ოცდაერთ წლამდე თხზავდნენ მოცარტი და მენდელსონი უკვდავ ნაწარმოებებს, ხოლო რახმანინოვმა, რომელსაც საზოგადოების უდიდესი ნაწილი „პრელუდია დო დიეზ მინორში“ იცნობს, ეს თხზულება სწორედ ოცდაერთი წლის ასაკში დაწერა. სხვათა შორის, კომპოზიტორს გული მოსდიოდა იმის გამო, რომ ვიღაცები მას ადრეულ ასაკში შექმნილი ნაწარმოებით აფასებდნენ. რას ნიშნავს რახმანინოვის გულისწყრომა ბერჯესისთვის? ალბათ იმას, რომ მოზრდილი ადამიანები ძველი, შლეიფივით აკიდებული სახელის გამო არც უნდა შევაქოთ და არც გავკიცხოთ; ადამიანები იცვლებიან, სავარაუდოდ, უკეთესობისკენ. უხერხულია მათი გასამართლება თინეიჯერობის ასაკში ჩადენილი საქციელის გამო. მოცარტის, მენდელსონის და რახმანინოვის მაგალითები დადებითი მაგალითებია, რისი გაკეთებაც მოზარდებს შეუძლიათ. სამწუხაროდ, ეს მაინც იშვიათობაა და ყველაზე მეტი შეცდომა ადამიანებს სწორედ გარდატეხის ასაკში მოსდით, გარდატეხის ასაკი რომელიც იმდენხანს გრძელდება, რომ, საუბედუროდ, ბევრი შეცდომის მოსწრება შეიძლება. ამიტომაც არ ღირს არასრულწლოვნებიდან გამოსულადამიანებს დიდობაში გავუხსენოთ და წამოვაძახოთ ძველი ცოდვები – ჩვენც ხომ გავიარეთ ეს საბედისწერო ასაკი ნინველობიდან ყრმობამდე, ჩვენც ხომ გვეშლებოდა ბევრი რამ? მოდით, ჩავიხედოთ ჩვენს გულებში.
ადამიანის სრულწლოვანება კულტურიდან კულტურაში და ეპოქიდან ეპოქაში განსხვავებულია. სულხან საბა ორბელიანი სიტყვის კონაში განმარტავს: ხუთი წლით ვიდრე ათ წლამდე ვაჟსა უსუარი და ქალსა უსუარა (ეწოდების). ათი წლით ათხუთმეტამდე ვაჟსა ნინველი და ქალსა ნინველა. ათხუთმეტი წლითგან ვიდრე ოცამდე ვაჟსა ყრმა და ქალსა ყრმაი. ოცი წლითგან ვიდრე ოცდაათამდე ვაჟსა ჭაბუკი და ქალსა ჭაბუკა. და შემდგომად სრული კაცი ვიდრე ორმეოცდაათამდე და შემდგომად ეწოდებს ვაჟსა მოხუცებული და ქალსა მოხუცებულა. და შემდგომად ვაჟსა ბერი და ქალსა ბებერი, რომელ არს მამაბერი და დედაბერი. და შემდგომად მიხრწნილი ეწოდების და წუერთეთროსანსა ჭარმაგი და მხცოვანი ეწოდების.
ახლა, როცა ლიტერატურის მაგალითებით ზოგადი წარმოდგენა შევიქმენით ასაკის თავისებურებებზე და გადავავლეთ თვალი დიდი შემოქმედების ზოგჯერ ირონიულ, ზოგჯერ შემწყნარებლურ, ზოგჯერ კი გამკიცხავ დამოკიდებულებას, ჩვენი, მასწავლებლების სირთულეებიც გავიხსენოთ – სკოლის წლები ხომ ძირითადად ნინველობიდან ყრმობამდე სახიფათო ასაკს მოიცავს და ჩვენ, მასწავლებლებს შეხება გვაქვს ამ ასაკის ყმაწვილებთან. მოდით, რა თქმა უნდა, ოჯახების თანადგომით, ისეთი მიმართულება მივცეთ ნინველობიდან ყრმობამდე გატარებულ ცხოვრებას, რომ უკან მოხედვის შემდეგ სკოლის პერიოდის დღეები და ამბები გასახსენებლად ნაკლებად მტკივნეული და მტანჯველი იყოს ჩვენი მოსწავლეებისთვის.
