ძვირფასო მშობელო, ძალიან მომეწონა შენი თხზულება ,,ჩემი დედულეთი“. როგორ მივხვდი, ვინ არის მისი ნამდვილი ავტორი?!  ვფიქრობ, შენს პატარას  ჯერ გალაკტიონის სახელიც კი არ სმენია და ვერც ცვრიანი ბალახის სიყვარულის ძალას იგრძნობდა ამ ასაკში… თან, მასწავლებლის გარდა, მეც შენისთანა მშობელი ვარ – ორმაგად გამოცდილი მკითხველი. მე მესმის შენი, მეტიც, მეც დამიწერია დავალებები საკუთარი შვილისთვის, არაერთხელ გამომიყენებია ეს უმოკლესი ბილიკი საწოლამდე დროულად მისაღწევად. ამიტომ, გთხოვ,  ეს პატარა წერილი საყვედურად არ ჩამითვალო.

ყველა მშობელი ოდესღაც თავად იყო მოსწავლე და როცა სკოლას ახსენებენ, თვალწინ უცოცხლდება რამდენიმე ათეული წლის წინანდელი რუხი კედლები, მძიმე მერხები, მჭექარე ზარის ხმა, სახაზავმოღერებული მასწავლებლები, წითელი კალმები, პირველი იმედგაცრუება, წარუმატებლობის შიში… ამიტომ არ მიკვირს, წლების შემდეგ შვილების სკოლაში დაბრუნებული მშობლები რატომ ცდილობენ საკლასო ოთახებში ასე მონდომებით შემოხედვას. მათ ეშინიათ საკუთარი გამოცდილების გამო. ჰგონიათ, რომ მათი შვილებიც საყვედურს მიიღებენ შეცდომების საზღაურად და ურჩევნიათ, რომ თავიანთი გამოცდილება შვილებს რჩევების სახით კი არ გაუზიარონ, ხელმეორედ გაიარონ სკოლის გზა და თავიანთი პირმშო გადამეტებულად ხარისხიანი დავალებებით აღჭურვონ.

არავინ კამათობს იმაზე, რომ თანამშრომლობითი ჯაჭვი „მოსწავლე-მშობელი-მასწავლებელი“ სასწავლო პროცესების მართვის მექანიზმის უმნიშვნელოვანესი დეტალია. თუმცა შემიძლია ვთქვა, რომ შუა რგოლთან თანამშრომლობას გარკვეული სირთულეები ახლავს თან.

პანდემიის გამო, საკლასო ოთახმა მოსწავლეთა სახლებში გადაინაცვლა და მშობელი სასწავლო პროცესის აქტიურ მონაწილედ აქცია. ინტერესის სფეროდან გამომდინარე, ზოგიერთი მათგანი ძველი ეჭვების დამადასტურებელი „ფაქტების“ შეგროვებას შეეცადა, ზოგი კი პასიური მსმენელის როლს საგაკვეთილო პროცესზე დაკვირვებისა და ახალი აღმოჩენების გაკეთების მიზნით ირგებდა. თუმცა აზრადაც არ მოსვლიათ, რომ დისტანციურად სწავლის მოდელი განსხვავდება ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაში მიმდინარე პროცესებისგან. აქედან გამომდინარე, აქტიური მშობლების უმეტესობას არ აკმაყოფილებდა არც გაკვეთილების სიხშირე და არც დავალებების ფორმატი თუ რაოდენობა. თუმცა შვილის შესაძლებლობების შელამაზების ან, უბრალოდ, დახმარების მიზნით ზედმიწევნით დარედაქტირებული დავალებების რიცხვმა ძალიან მოიმატა.

ახლა განვიხილოთ მეორე უკიდურესობა, ანუ ინერტული მშობელი: თუ ბავშვი ონლაინ საკლასო ოთახში იშვიათად შემოდის, შეიძლება მშობელს შვილის საქმიანობის ორგანიზება უჭირდეს ან ვერ იაზრებდეს საშინაო სკოლის საჭიროებას. ამას გარდა, სასწავლო პროცესში ჩართვა მოითხოვს დღის განრიგის სწორად ორგანიზებას, რაც საკმაოდ რთულია, თუ სახლში ერთზე მეტი მოსწავლე გყავს ან თავადაც ონლაინ მუშაობ. ასეთ სტრესულ გარემოში ვერავის დაავალდებულებ, მუდმივად დაესწროს ონლაინ შეხვედრებს და დავალებებიც დროულად შეასრულოს. ამას გარდა, დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებს ყველაზე მეტად სჭირდებათ ოჯახის მხარდაჭერა დროის სწორად განაწილების თვალსაზრისით, რადგან, მოგეხსენებათ, სახლში ყველაზე კარგად არაფრის კეთება გამოსდის ადამიანს.

რადგან საკლასო ოთახში მშობლის შემოყვანა ,,დაგვჭირდა“, სასურველია, დისტანციური ან საარდადეგებო დავალებების ნაწილი ისეთი აქტივობით იყოს დატვირთული, სადაც აქტიურ მშობელს თავისი განსაზღვრული როლი ექნება შესასრულებელი. სასწავლო პროცესში ნაკლებად ჩართულ ადამიანებს კი შვილის სასკოლო ცხოვრებით დააინტერესებს.

ამას წინათ საინტერესო აქტივობებს წავაწყდი „კარგი სკოლის“ საიტზე მშობელთა ჩართულობის მიმართულებით.  ჩემი აზრით, თავისუფლად შეიძლება ამ აქტივობების სასწავლო დისციპლინებზე მორგება და საინტერესო დისტანციურ დავალებებად ქცევა. რამდენიმე მათგანი ჩემს საგანს მოვარგე და თქვენც გაგიზიარებთ:

„იმერული ესკიზები, ანუ საოჯახო წარმოდგენა“

დღემდე ღიმილით ვიხსენებ უბნის საზაფხულო სპექტაკლებს, რომლის აქტიური მონაწილეც გახლდით. მახსოვს, ამბებს თავად ვიგონებდით და რომელიმე ,,მსახიობის“ ეზოში  სახელდახელოდ მოწყობილ სცენაზე ვაცოცხლებდით. მშობლები შეიძლება დაეხმარონ ბავშვებს ,,პიესის“ წერის დროს ან საყვარელი ზღაპრების/მოთხრობების დიალოგებად ქცევის პროცესში. თუ ოჯახში ბევრი ნათესავია ან ახლომახლო ბევრი ბავშვი ცხოვრობს, ეს აქტივობა ბავშვების ერთ-ერთ საყვარელ საზაფხულო საქმიანობად იქცევა. მათ უფროსების დახმარება ასევე დასჭირდებათ ფუნქციების განაწილების, რეკვიზიტებისა და კოსტიუმების შერჩევისას. თეატრალური სამზადისის დასრულების შემდეგ, ,,დარბაზის“ მოწყობა, ხელნაწერი მოსაწვევების დამზადება და წარმოდგენაზე მეზობლების დაპატიჟებაც არ დაგავიწყდეთ!

,,ჟურნალის კითხვის საათი“

გამოყავით კვირაში თუნდაც 1 საათი ჟურნალის ან გაზეთის (სტატია, საინფორმაციო ტექსტი) კითხვისთვის. შეარჩიეთ შვილის ასაკისა და ინტერესების შესაბამისი გამოცემა. დაეხმარეთ მათ საკითხავი მასალის შერჩევაში. კითხვის დასრულების შემდეგ მოაწყვეთ ერთგვარი ვიქტორინა ,,იცოდით, რომ…“. თუ აღნიშნულ აქტივობაში რამდენიმე ბავშვს ჩართავთ, შეიძლება თამაშს შეჯიბრის სახეც მისცეთ და წინასწარ შეთანხმებული ფორმით წაახალისოთ მკითხველი, რომელიც ყველაზე მეტ ფაქტს გაიხსენებს-დაასახელებს წაკითხული სტატიიდან, თუმცა არც სხვა მკითხველების ჩართულობა დატოვოთ დადებითი შეფასების გარეშე.

,,მომაშველე ინსტრუქცია“

სასწავლო პროცესში ბავშვებს გამუდმებით უწევთ დავალებების ინსტრუქციების წაკითხვა, გაგება და შესრულება. მოსწავლეთა გარკვეული ნაწილისთვის რთულია ინსტრუქციის სიღრმისეულად გააზრება, რაც შესრულებული დავალების ხარისხზე უარყოფითად აისახება. მშობელს ამ შემთხვევაშიც შეუძლია დახმარება.

ხშირად სთხოვეთ შვილებს, გასწავლონ რამე, მაგალითად, ბურთის კარში დარტყმა. ოღონდ ეს ყველაფერი უნდა გასწავლონ წერილობითი ინსტრუქციით. თუ მოქმედებათა ჯაჭვს არათანმიმდევრულად ააწყობენ ან რომელიმე რგოლს დააკლებენ, იმიტაციური თამაშის გზით აჩვენეთ, რომ მათი ინსტრუქცია არასრულფასოვანია და კორექტირება სჭირდება. გამოსცადეთ ინსტრუქციის ჩასწორებული ვარიანტები იქამდე, სანამ სრულ ვერსიას არ მოგაწვდიან. ყოველ ჯერზე თქვენ უკეთესად ჩამოყალიბებულ მითითებებს მიიღებთ. ამას გარდა, ბავშვებიც მეტი პასუხისმგებლობით მოეკიდებიან წერილობით ინსტრუქციებს და მათი დავალებების ხარისხიც გაუმჯობესდება.

,,სიტყვის ყულაბა“

თუ თქვენი შვილების ლექსიკური მარაგის გამდიდრება გსურთ, მაშინ ,,სიტყვის ყულაბას“ გირჩევთ.  ,,ყულაბის“ შექმნას მუყაოს ყუთისგან ბავშვებიც შეძლებენ. ყოველ ჯერზე აირჩიეთ ახალი ,,სიტყვის მორიგე“, რომელიც მოიფიქრებს, ლექსიკონში მოიძიებს ან ახლახანს წაკითხული წიგნიდან შეარჩევს საინტერესო სიტყვას (ეს სიტყვა არ უნდა იყოს ისეთი ლექსიკური ერთეული, რომელსაც ხშირად იყენებენ მეტყველებაში), რამდენიმე ეგზემპლარად დაწერს ბარათებზე და ოჯახის წევრებს დაურიგებს. „სიტყვის მაძიებლებმა“ კი უნდა მიუსადაგონ მსგავსი და საწინააღმდეგო მნიშვნელობის სიტყვები, დაწერონ თავიანთ ბარათებზე და ,,სიტყვის მორიგეს“ ჩააბარონ. ის გაეცნობა მონაწილეების ნამუშევრებს, გადაამოწმებს მისადაგებული სიტყვების შესაბამისობას და სწორი ვერსიის ერთ ეგზემპლარს სიტყვის ყულაბაში ჩააგდებს.

პერიოდულად მოაწყვეთ ყულაბის საზეიმო გახსნა და შეამოწმეთ, რამდენად კარგად გახსოვთ მასში მოთავსებული სიტყვები; შეგიძლიათ ლექსიკური ერთეულები თამაშების დახმარებით გააცოცხლოთ, მაგალითად: თუ ერთი შვილი სიტყვას წაიკითხავს, მამა და დედა დაასახელებენ სინონიმ-ანტონიმებს, და-ძმა კი წინადადებებს მოიფიქრებს ამ სიტყვის გამოყენებით. თითოეული ბარათის გათამაშების შემდეგ როლები შეცვალეთ და გააგრძელეთ თამაში ყულაბის დაცარიელებამდე.

სასურველია, თუ ამ თამაშს ხშირად გაიმეორებთ. გირჩევთ, ყულაბა ხშირად გახსნათ და თამაშის დროს სიტყვების რაოდენობა ათს არ აღემატებოდეს, რათა აქტივობა მომაბეზრებელი არ გახდეს და ბავშვებს მოძიებული სიტყვები არ დაავიწყდეთ.

,,პირადი ჩანაწერები“

გაქვთ სახლში ძველი მეგობრობის დღიური ან ბავშვობის ჩანაწერები? აჩვენეთ ან მოუყევით თქვენს შვილებს, რატომ მოგწონდათ დღიურის წარმოება, რას უზიარებდით მას, იმსჯელეთ, რატომ, რა მიზნით შეიძლება წერდნენ ადამიანები დღიურებს?! გააცანით მსოფლიოში ცნობილი დღიურები, რომლებიც დღეს ლიტერატურულ შედევრებადაა მიჩნეული (მაგალითად, ანა ფრანკის დღიური). თუ სახლში შემოგრჩათ ბავშვობისდროინდელი დღიური, შვილებსაც შეავსებინეთ.

ზოგიერთი ბავშვი თავად იგონებს ანბანს და საკუთარი დამწერლობის ლაბირინთში კეტავს ბავშვურ სადარდებელს, თუ ოცნებებს. დღიურის იდეას მას ნამდვილად მოაწონებთ. უფროსკლასელებს შეგიძლიათ ასომთავრული ან ნუსხური დამწერლობის მიმართ ინტერესი „საიდუმლო დღიურის“ დახმარებით გაუღვივოთ. წარმოიდგინეთ, გაქვთ საიდუმლო, რომლის გამხელაც არავისთვის გინდათ, ან უბრალოდ გრძნობებისგან დაცლა გსურთ, ფურცელი ამის საუკეთესო საშუალებაა, ძველქართული ან გამოგონილი, საკუთარი ანბანი კი – საიდუმლოს დამალვის საუკეთესო ხერხი.

,,მოგზაურის დღიური“ 

სასკოლო არდადეგების პერიოდში ბევრი ოჯახი მოგზაურობს. ეს სასიამოვნო პროცესი სასარგებლოც რომ გავხადოთ, შეგვიძლია შვილებს რეპორტიორის როლის მორგება შევთავაზოთ. ახალბედა ჟურნალისტებმა უნდა აწარმოონ ,,მოგზაურის დღიური“. ურჩიეთ, თავიანთ ბლოკნოტებში ჩაიწერონ, რამ დააინტერესათ ყველაზე მეტად მოგზაურობის პერიოდში ან რა მნიშვნელოვანი ინფორმაცია შეიტყვეს ახალი ადგილისა და იქაური მაცხოვრებლების შესახებ… თუ დღიურის ჩანაწერებს თქვენს შთაბეჭდილებებსაც შემატებთ, ბავშვებს მოტივაცია უფრო აუმაღლდებათ.

მსგავსი რეპორტაჟებისთვის მასალის მოძიება სხვა გზითაც შეიძლება. მაგალითად, რომელიმე მოგზაურ ახლობელთან ხართ სტუმრად. თქვენს შვილებს შეუძლიათ მასპინძელს ინტერვიუ ჩამოართვან – ჰკითხონ, სად უმოგზაურია, რომელი ადგილი იყო მისთვის საინტერესო, რომელი შენობები, ხედები ან კერძები მოეწონა ყველაზე მეტად, დაათვალიერონ მოგზაურობის ამსახველი ფოტომასალა… პასუხების ,,შენახვა“ ხმის ჩამწერი პროგრამის დახმარებით შეიძლება, მოგვიანებით კი მათი დღიური კიდევ ერთი საინტერესო რეპორტაჟით შეივსება.

,,დააძველე ან განაახლე ისტორია“

აქ ბებია-ბაბუების ჩართულობა დაგვჭირდება. მოაყოლეთ შვილიშვილებს ახალი ისტორიები სკოლაზე, მეგობრებთან ერთად გართობაზე, მშობლებთან ერთად სეირნობაზე, მარტო თამაშის სახეობებზე. შემდეგ დააძველეთ მათი ისტორია – ანუ მოყევით, თქვენ რომ ასეთივე ამბები გადაგხდომოდათ თავს, რა შეიცვლებოდა მათ ისტორიაში, რა მოხდებოდა განსხვავებულად ან ვერ მოხდებოდა საერთოდ. იგივე თამაში შეგიძლიათ გაიმეოროთ შებრუნებულად, ანუ ბებია-ბაბუების დროინდელი გართობის ხერხები თანამედროვე ეპოქაში გადმოიტანოთ. დარწმუნებული ვარ, თქვენც ძალიან იხალისებთ და ბავშვებიც.

,,რას გვეუბნება რეკლამა“

აირჩიეთ ერთ-ერთი ნაცნობი რეკლამა და შვილებთან ერთად იმსჯელეთ, თუ რა მიზანი აქვს მას – რაიმე უნდა გვაყიდინონ? სადმე წასვლა მოგვანდომონ?.. შემდეგ ნიმუშად მიაწოდეთ რომელიმე ტურისტული კომპანიის სარეკლამო ბუკლეტი და შესთავაზეთ მსგავსი ,,პროდუქტის“ შექმნა, რომლის დახმარებითაც რომელიმე ადგილის/ღირსშესანიშნაობის (ქვეყნის შიგნით) ნახვას მოგანდომებენ. აქ შეგიძლიათ გამოიყენოთ ჯგუფური მუშაობის ფორმატი. ბავშვებს ალბათ თქვენი დახმარებაც დასჭირდებათ ინფორმაციის მოძიება-დამუშავების, ფოტომასალის შერჩევის, სარეკლამო ტექსტის შედგენის დროს.

ბუკლეტის დასრულების შემდეგ მოაწყვეთ მისი პრეზენტაცია. სარეკლამო ბუკლეტის შემქმნელებმა უნდა სცადონ და დაგარწმუნონ, რომ იყიდოთ მათი საექსკურსიო პაკეტი. თუ რეკლამა დამაჯერებელი გამოვა, ჯილდოს სახით, შეგიძლიათ პრეზენტატორებს ნამდვილი ექსკურსიაც დააგეგმინოთ და გიდის როლის მორგების შესაძლებლობაც მისცეთ.

საბავშვო ლიტერატურა ყველა ბავშვს ჰაერივით სჭირდება, წიგნი  – წარმოსახვას, აზროვნებას, მეტყველებას ავითარებს, ლექსიკურ უნარებს გამოაწრთობს, გარდა ამისა, დასვენებისა  და გართობის საუკეთესო საშუალებაა. ამაზე ყველანი ვთანხმდებით. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ხდება წიგნი მაშინ, როცა იგი დამატებით თერაპიულ ფუნქციას იძენს, ერთგვარი რესურსია განვითარების,  მეტყველების თერაპიის პროცესში.

გაგიზიარებთ  პრაქტიკულ გამოცდილებას, რა და როგორ წავაკითხოთ აუტიზმის სპექტრის მქონე პატარა მკითხველს. ეს ყველაფერი პირადი დაკვირვებისა და მუშაობის შედეგია და, არანაირ კვლევას არ ემყარება, თუმცა, ვფიქრობ, ერთი მკითხველის პრაქტიკა სხვებსაც გამოადგებათ.

მაშ ასე, როგორ ვარჩევთ საკითხავს მაშინ, როდესაც ყურადღების დეფიციტი, ჰიპერაქტიულობა, დიდი ტექსტების ბოლომდე გაყოლის  მოთმინების ნაკლებობა, განზოგადებისა და აბსტრაქტული აზროვნების პრობლემებია.

1. პირველი და მნიშვნელოვანი, რითაც წიგნი უნდა შეარჩიო, ილუსტრაციაა.

ეცადეთ წიგნს, რომლის კითხვასაც იწყებთ, აუცილებლად ჰქონდეს ილუსტრაცია, თუნდაც მხოლოდ რამდენიმე, კომიქსი კი განსაკუთრებით გამოგადგებათ.

2. წიგნის სტრუქტურული აგებულება:

წიგნი, რომელიც თავებადაა დაყოფილი, თავისი სათაური და მოწესრიგებული სტრუქტურა აქვს, ბავშვებს მოეწონებათ. თუ დამატებითი სტრუქტურული მახასიათებლები ექნება, კიდევ უკეთესი. მაგალითად, კარგი გამოსავალია დღიური, რომლის ყველა თავი კონკრეტული რიცხვითაა დასათაურებული.

3. ეცადეთ, იყოს ბევრი ამბავი, თავბრუდამხვევი თხრობა და მოქმედებები ხშირად იცვლებოდეს.

გრძელი, გაბმული ამბავი შესაძლოა რთული აღსაქმელი იყოს, ამიტომ ისეთი წიგნები შეარჩიეთ, სადაც ბევრი სხვადასხვა ამბავი ხდება. ეს დაყოფა წიგნის კითხვის რუტინის სტრუქტურირებაშიც დაგეხმარებათ, ყოველ დღე-ახალი ამბავი – ასე დაგეგმეთ კითხვა.

4. ნაკლები ფილოსოფიური განსჯა, ემოციები, მეტაფორები.

ალბათ იცით, რომ აუტიზმის დიაგნოზისას ბავშვებს მეტაფორების, იდიომების, გადატანითი მნიშვნელობის, განზოგადებისა და აბსტრაქტული მნიშვნელობების გაგება უჭირთ, ამიტომ, ტექსტი, სადაც რამდენიმე გვერდზე პერსონაჟის ფიქრები, განცდა, ემოციებია გადმოცემული, სავარაუდოდ, მათ არ დააინტერესებთ. საერთოდ, კითხვისას ყოველთვის გაამახვილეთ ყურადღება პერსონაჟის განწყობასა და გრძნობებზე, დარწმუნდით, ხომ სწორად გაიგო? შესაძლებელია, სხვადასხვა ემოციური თამაშიც გამოიყენოთ, მაგალითად, ემოციის გამომსახველი პიქტოგრამების შესაბამისობა ტექსტთან. ამოჭერით სხვადასხვა ემოციის „სმაილები“ და სთხოვეთ, წიგნის ამა თუ იმ ეპიზოდს მიუსადაგოს.

5. წიგნის სერიები- ეს მნიშვნელოვანია.

სერიები ყველა ბავშვს უყვარს, ერთი სერიის სხვადასხვა წიგნის შეგროვება მათ საყვარელ საქმედ შეიძლება იქცეს. გარდა ამისა, სერიის მომდევნო წიგნი შეგიძლიათ ერთგვარ განმამტკიცებლადაც გამოიყენოთ, მაგალითად, „თუ ამ წიგნს წაიკითხავ, ერთად წავიდეთ წიგნის მაღაზიაში და შემდეგი ტომიც ვიყიდოთ“. გამოიყენეთ დამატებითი აქსესუარები, წიგნის პერსონაჟების ფოტოები, კალმები, პაწაწინა ნივთები. მათი მოგროვება თქვენს პატარა მკითხველს ძალიან მოეწონება.

6. ისეთი ნაწარმოები, რომლის ანიმაციაც არსებობს. პერსონაჟის დანახვა, ლიტერატურული სივრცის წარმოდგენა უფრო ახლობელს და გასაგებს ხდის ტექსტს. კარლსონი და პეპი, მუმინების თავგადასავალი, სალამურა…- ბევრი კარგი წიგნის კარგი ანიმაცია არსებობს, წაიკითხეთ ტექსტი და მოაწყვეთ ანიმაციის ჩვენება, შეგიძლიათ, პარალელურ რეჟიმშიც სცადოთ, რომელიმე ეპიზოდის წაკითხვასთან ერთად მის ეკრანიზებულ ვერსიასაც უყუროთ.

7. შეარჩიეთ ისეთი წიგნი, რომლის პერსონაჟი რაიმე ნიშნით დაემსგავსება თქვენს პატარა მკითხველს, ან მისი თანატოლი იქნება, ან მისნაირი შინაური ცხოველი ეყოლება, მისნაირი გატაცება ექნება და სხვა, ეს ძალიან კარგად მუშაობს.

8. წიგნის არჩევისას გაითვალისწინეთ მკითხველის ინტერესები, ეცადეთ, მოქმედება ისეთ გარემოში ხდებოდეს, წიგნი ისეთ თემაზე იყოს, რაც მას აინტერესებს.

9. წიგნის კითხვა და რუტინა – გამოყავით დრო წიგნის კითხვისთვის, გამოყავით ადგილი, განწყობა, სხვადასხვა აქსესუარები, როგორიცაა დივანი, რომელზეც წიგნებს ვკითხულობთ ანდა ნათურა, რომელსაც ვანთებთ-ხოლმე, ეს თქვენს მკითხველს დამატებით მყუდროების განცდას აზიარებს.

10. და კიდევ ერთი, ადაპტირება – ზოგიერთი წიგნის გამარტივება შეიძლება დაგჭირდეთ, ასეთ შემთხვევაში, წინასწარ უნდა წაიკითხოთ წიგნი, მონიშნოთ ადგილები, რომელთაც ამოიღებთ, მოამზადოთ უფრო მარტივი ვერსია და ასე წაუკითხოთ ბავშვებს. მაგალითად, ანტუან დე სენტ ეგზიუპერის „პატარა პრინცი“ ასე წავიკითხეთ, რთული, აღმზრდელობითი და ფილოსოფიური თემები გამოვტოვეთ და აქცენტი სხვადასხვა სამყაროში მოგზაურობასა და ახალი სივრცის შემეცნებაზე გადავიტანეთ.

11. წიგნის ყდა – სრულიად შემთხვევით აღმოვაჩინე, რომ ჩემს პატარა მკითხველს რამდენიმე წიგნის ყდის უბრალოდ ეშინია, დიდხანს იფუსფუსა, იფუსფუსა და ეს წიგნები კარგად გადამალა. ამიტომ, თუ ბავშვმა რომელიმე წიგნის წაკითხვა გააპროტესტა, იქნებ სწორედ ყდის ბრალი იყოს? დააკვირდით.

გარდა იმისა, რომ წიგნებით ტკბობა და სიამოვნების მიღება შეგვიძლია, ამბები გვიტაცებს და გვითრევს, წარმოსახვას ვძაბავთ; სხვადასხვა სამყაროს, ქვეყანას, პლანეტას ვსტუმრობთ; სხვადასხვა პერსონაჟის ცხოვრებას ვადევნებთ თვალს; მათ პრობლემებს განვიცდით, წიგნები სხვა, კიდევ უფრო ღრმა გავლენასაც ახდენენ ჩვენზე. ისინი ხშირად გვცვლიან, გვიცვლიან შეხედულებებს, ინტერესებს, მსოფლმხედველობას, ღირებულებებს – ანუ ყოველივე იმას, რისგანაც შედგება ყოველი ჩვენგანის ინდივიდუალიზმი, იმას, რითაც ჩვენ „ჩვენ“ ვართ და არა სხვა, და ჩვენი „მეს“ განსაზღვრასა და ჩამოყალიბებაში უდიდესი როლი ეკისრებათ. თუკი ზრდასრულ ადამიანზე წიგნების გავლენა ამ მასშტაბისაა, წარმოიდგინეთ, როგორი გავლენა შეუძლიათ იქონიონ ბავშვებსა და მოზარდებზე, როდესაც მათი ცნობიერი ჯერ კიდევ ჩამოუყალიბებელი და მყიფეა, ჯერ კიდევ ბოლომდე არ აქვთ პიროვნული იდენტობა გათვითცნობიერებული, საკუთარ შეხედულებებსა და ღირებულებებში არცთუ ისე დარწმუნებული და თვითდაჯერებული არიან. ამ კუთხით წიგნები შეიძლება სახიფათონიც კი აღმოჩნდნენ, ან პირიქით – უზარმაზარი სიკეთე გაუწიონ მათ და გარკვეული ფსიქოლოგიური პრობლემებიც გადაალახვინონ. ზღაპართერაპია ფსიქოლოგიაში ერთ-ერთი მეთოდია, რომელიც სპეციალურად შედგენილი ან შერჩეული ზღაპრების მეშვეობით ეხმარება ბავშვებს პრობლემების დაძლევასა და სწორი ღირებულებების ჩამოყალიბებაში. წიგნების გავლენასა და ზღაპართერაპიაზე გვესაუბრება ექიმი ფსიქოთერაპევტი, ფსიქიატრი, ნარკოლოგი, გრიგოლ რობაქიძის სახ. უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი – დავით ანდღულაძე.

ფსიქოლოგიის აზრით, ახდენს თუ არა გავლენას წიგნები ბავშვებსა და მოზარდებზე?

დიახ, წიგნები მეტ-ნაკლებად ყველა ასაკის ადამიანზე ახდენენ გავლენას. წიგნის გავლენის ხარისხი დამოკიდებულია ადამიანის აღქმის უნარზე. თუ ხანდაზმულ ასაკში ადამიანის გონებრივი შესაძლებლობები მკვეთრად დაქვეითებულია, ამ შემთხვევაში მასზე ნაკლებ გავლენას მოახდენს წიგნი, ისევე, როგორც სხვა ნებისმიერი სახით ინფორმაცია. იგივე შეიძლება ითქვას მცირეასაკოვან ბავშვებზე. თუმცა განსხვავება ისაა, რომ ბავშვები ინტენსიურად ვითარდებიან და სწორედ ინფორმაციის მიღების ინტენსივობაზეა დამოკიდებული მათი განვითარების ტემპი. ინფორმაციის მიღების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გზა ბავშვისთვის წიგნების კითხვაა.

როგორი შეიძლება იყოს ეს გავლენა?

წიგნის გავლენაზე თუ აქამდე მხოლოდ დადებით კონტექსტში ვსაუბრობდი და განვითარებისთვის საჭირო ინფორმაციის წყაროდ განვიხილავდი, იგივე შეიძლება ითქვას მასთან დაკავშირებულ უარყოფით შედეგებზეც. ზოგ შემთხვევაში წიგნის, ისევე როგორც ზეპირად მეტყველი ადამიანის გავლენა მეორე ადამიანზე შესაძლოა იყოს არა მარტო უსარგებლო, არამედ უარყოფითიც. თუ ადამიანს მიეწოდება ისეთი ინფორმაცია, რომელიც მასში იწვევს მძიმე სტრესულ რეაქციას და ვერ ახერხებს ამ ინფორმაციის მავნე გავლენის განეიტრალებას, მაშინ ეს გავლენა უარყოფით შედეგს მოიტანს.

ახდენენ თუ არა წიგნები გავლენას გადაწყვეტილებების მიღებაზე, ხედვის, გემოვნების, ქცევების ჩამოყალიბებაზე?

როგორც წესი, ყოველი წიგნი სხვადასხვა ხარისხით ახდენს მოზარდზე/ბავშვზე ზეგავლენას, როგორც გადაწყვეტილების მიღების, ისე გემოვნებისა და ქცევების ჩამოყალიბების კუთხით. ბავშვებს აქვთ ძლიერი სურვილი, მაქსიმალურად მიბაძონ ზღაპრის თუ მოთხრობის იმ გმირებს, რომელთანაც საკუთარ თავს აკავშირებენ. ამის გამო ბავშვები ცდილობენ ისევე მოიქცნენ, როგორც მათი გმირები იქცევიან, იზიარებენ მათ მსოფლმხედველობასა და გემოვნებას.

განსაზღვრავენ თუ არა ისინი მათ მომავალ არჩევანს? იწვევენ ფობიებს, ან იხსნიან დეპრესიისგან?

ხშირ შემთხვევაში წიგნი მრავალ სხვადასხვა საკითხში არჩევნის განმსაზღვრელია. გარდა ამისა, წიგნებს შეუძლიათ, როგორც ფობიების წარმოქმნა ან მათი წარმოქმნისთვის ნოყიერი ნიადაგის შექმნა, ასევე ამავე ფობიებისა თუ დეპრესიული განწყობებისგან გათავისუფლებაც.

რას გვეტყვით ზღაპართერაპიაზე?

ზღაპართერაპია არის ფსიქოთერაპიული მეთოდი, რომელიც ფსიქოლოგიური პრობლემების დასაძლევად ზღაპარს იყენებს. აღნიშნული პრაქტიკის დროს, როგორც წესი, საგანგებოდ შედგენილი ზღაპარი გამოიყენება. ნებისმიერი ზღაპარი არ არის თერაპიული ეფექტის მქონე, ისევე, როგორც ნებისმიერ საუბარს არ აქვს ფსიქოთერაპიული შედეგი. გარდა ფსიქოთერაპიული მიზნისა, ზოგი საუბრის მიზანი მეტ-ნაკლებად საჭირო ინფორმაციის გაზიარებაა, ზოგი სრულიად არასაჭირო ინფორმაციის მატარებელია, ზოგი საუბარი კი მავნე გავლენას ახდენს ადამიანზე. იგივე შეიძლება ვთქვათ ზღაპარზეც.

თერაპიულ ზღაპარს ავტორი საგანგებოდ ქმნის კონკრეტული პრობლემის დასაძლევად შესაბამისი მეთოდოლოგიის გამოყენებით, იმ წესების გათვალისწინებით, რომლებიც ყოველთვის უნდა იყოს დაცული თერაპიული ზღაპრის შედგენისას. ერთი პრობლემის დასაძლევად შეიძლება მრავალი სხვადასხვა ზღაპარი შეიქმნას, მაგრამ გარდა მიზნისა, მათ აუცილებლად უნდა აერთიანებდეთ სტრუქტურა, რაც ჩამოყალიბებულია ზღაპართერაპიის თეორიისა და პრაქტიკის განვითარების მოცემულ ეტაპზე და რომლის ათვისება შეუძლია ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს, თავის პროფესიულ საქმიანობაში გამოყენების მიზნით იქნება ეს, თუ ოჯახში, საკუთარ შვილებთან.

ზღაპართერაპიას, როგორც თერაპიულ მეთოდს, სწავლობენ და ეფექტურად იყენებენ როგორც ფსიქოლოგები, ისე პედაგოგები, აღმზრდელები, ძიძები, მშობლები და სხვა. ამ მეთოდოლოგიის ცოდნა იცავს ზღაპრის ავტორს შედგენისას (ან შერჩევისას) მოსალოდნელი შეცდომებისგან, ხოლო მათ მოსწავლეებს, პაციენტებს (კლიენტებს) თუ შვილებს უნებლიე მავნე გავლენისგან, რაც შეიძლება არასწორად შედგენილმა (ან შერჩეულმა) ზღაპარმა მოახდინოს.

მინდა, კიდევ ერთხელ აღვნიშნო ბავშვებისთვის, როგორც სკოლამდელ ასაკში, ისე სკოლის დაწყებით კლასებში, თერაპიული ზღაპრის უფრო ფართო გამოყენების უდიდესი მნიშვნელობა როგორც ფსიქოკორექციული, ისე პრევენციის მიზნით. ასევე უმნიშვნელოვანესია ზღაპრის როლი აღზრდის, ღირებულებების ფორმირების საქმეში.

დღეს უკვე საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ ზღაპართერაპია განსაკუთრებულად ეფექტური მიდგომაა ბავშვებთან მუშაობის დროს და აუცილებელია მეტი ყურადღება მიექცეს ამ მეთოდს. სწორედ ამ მიზნით, ჩვენმა ასოციაციამ გადაწყვიტა ტრენინგების ორგანიზება, სადაც პირველ ეტაპზე ჩამოგვყავს სანკტ-პეტერბურგელი ზღაპართერაპევტი, რამდენიმე წიგნის ავტორი, სანკტ-პეტერბურგის ზღაპართერაპიის სახელოსნოს ხელმძღვანელი, რომელიც ათდღიანი ინტენსიური კურსის საშუალებით (80 საათი) საქართველოში მოამზადებს ზღაპართერაპევტთა გარკვეულ რაოდენობას. ასევე ხელშეკრულება გავაფორმეთ ევროპის ზღაპართერაპიის ასოციაციის წარმომადგენლებთან. ისინი მეორე ეტაპზე ჩამოვლენ და საერთაშორისო სტანდარტის მიხედვით რვა თვის განმავლობაში მოამზადებენ სპეციალისტებს.

მესამე ეტაპზე კი, წინა ორ ეტაპზე მომზადებული სპეციალისტების საშუალებით ვიწყებთ ძალიან მნიშვნელოვანი პროექტის განხორციელებას, რომელზე საუბრისგანაც ამჯერად თავს შევიკავებ.

რას გვეტყვით ქართულ ხალხურ ზღაპრებზე? ზოგიერთი ფსიქოლოგის მოსაზრებით ისინი ბავშვებისთვის საშიშ ელემენტებს შეიცავენ. იქ ძალიან ბევრი ჰორორი და სისხლია, როგორ აღიქვამს ამ ყველაფერს ბავშვი?

ქართული ხალხური ზღაპრების დიდ ნაწილში მართლაც დიდი დოზით არის ძალადობა, რაც შესაძლოა მრავალი ბავშვის ოპტიმალური ფსიქო-ემოციური განვითარებისთვის დამაბრკოლებელი აღმოჩნდეს.

საერთოდ, ხალხურ ზღაპრებში ამ დოზით ძალადობის არსებობას თავისი საფუძვლები აქვს და ასევე დადებითი მხარეც, არსებობს გარკვეული საჭიროებებიც იმისა, რომ ბავშვმა ეს ზღაპრები უცვლელი სახით მიიღოს. ყოველ შემთხვევაში, ასე მიიჩნევს ბევრი ფსიქოლოგი, თუმცა აუცილებლად გასათვალისწინებელია კონკრეტული ბავშვის განვითარების თავისებურება, ფსიქო-ემოციური მდგომარეობა. ყველა ბავშვს ისევე არ უნდა მიეწოდოს ყოველი ხალხური ზღაპარი, როგორც ყველა ბავშვს არ უნდა მოეთხოვოს ნაპირზე გამოცურვა მას შემდეგ, რაც ღრმა წყალში ჩააგდებენ. ცხადია, რომ ყველა ბავშვი ვერ მოახერხებს წარმატებით გამოცურვას ან არსებული შიშის დაძლევას. ამ საკითხს მეტი პასუხისმგებლობით მიდგომა და ინდივიდის თავისებურებების გათვალისწინება სჭირდება.

ფსიქოლოგის აზრით, რა უნდა გაითვალისწინოს მშობელმა თუ პედაგოგმა, როდესაც ბავშვს, მოზარდს წიგნს ურჩევს?

მშობელმა და პედაგოგმა ბავშვისთვის წიგნის შერჩევისას უნდა გაითვალისწინოს ბავშვის ასაკი, მისი პირადი ინტერესები, ემოციური მდგრადობის ხარისხი და სხვა მახასიათებლები. კარგი იქნება, თუ წიგნის შერჩევაში ბავშვიც მიიღებს გარკვეული ფორმით მონაწილეობას.

არის საბავშვო წიგნები, რომელთა გმირებიც მკვეთრად გამოხატულ ხასიათს ატარებენ, მაგალითად პეპი, ემილი, ტომი და სხვ. ხშირად ისინი იმდენად საინტერესონი არიან ბავშვებისთვის, რომ მათი ზეგავლენის ქვეშ ექცევიან, ბაძავენ, ემსგავსებიან – რამდენად საშიში ან სასურველი შეიძლება იყოს ეს ტენდენცია? შესაძლებელია თუ არა ამ ხერხით, დავეხმაროთ კომპლექსების დაძლევაში, რომ მიიღოს საკუთარი განსხვავებულობა, ან დააფასოს – სხვისი?

დიახ, გმირების მიბაძვა ჩვეულებრივი მოვლენაა როგორც ბავშვებში, ისე უფროსებში. სწორედ ამ მექანიზმს იყენებს თერაპიული მიზნით შექმნილი ზღაპარი. როგორც წესი, გმირები დადებითი და სასურველი ქცევებით, აზროვნებითა თუ პიროვნული თავისებურებებით გამოირჩევიან და მათი მიბაძვა სასურველი და სასარგებლოა ბავშვებისთვის.

გმირის მიბაძვა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება აღმოჩნდეს საშიში ან არასასურველი, როცა საქმე ეხება სახიფათო, სარისკო ქცევებს. შეიძლება გავიხსენოთ არა მარტო ბავშვებში, არამედ საკმაოდ დიდი ასაკის მქონე ახალგაზრდებში მასობრივი მოტეხილობები და სხვა მძიმე ფიზიკური ტრავმები კინოფილმ „ტარზანის“ ჩვენების შემდეგ. კინოფილმის გავლენის ქვეშ მოქცეული ახალგაზრდები ცდილობდნენ ტოტიდან ტოტზე დაკიდებით გადახტომას, ფილმის გმირის მიბაძვას, რაც ხშირ შემთხვევაში კრახით სრულდებოდა. იგივეა მოსალოდნელი ზღაპართან დაკავშირებითაც. ამიტომ განსაკუთრებული ყურადღება და გონიერება მოეთხოვება როგორც ზღაპრის ავტორს, ისე იმ ადამიანს, რომელიც ბავშვისთვის სასარგებლო ზღაპარს არჩევს.

ზღაპარს მრავალი თერაპიული ეფექტი აქვს. მათ შორის საკუთარი ან სხვისი განსხვავებულობის მიღება, თანაგრძნობის სწავლა, კომპლექსების დაძლევა და სხვა. შეიძლება ითქვას, რომ სწორად შერჩეული ზღაპრის საშუალებით მნიშვნელოვნად ჩქარდება ბავშვის ღირებულებების ფორმირებისა და პიროვნული ზრდის პროცესი.

როგორც ფსიქოლოგი, როგორ ფიქრობთ, ყველაზე მეტად როგორი წიგნები იზიდავთ ბავშვებს/მოზარდებს?

ასაკობრივი თავისებურებების გათვალისწინებით საკმაოდ ფართოა მოსაწონ წიგნთა სპექტრი. თუ სკოლამდელ ასაკში მთავარია წიგნის ვიზუალური მხარე, ანუ წიგნი უნდა იყოს ფერადი და უხვად ილუსტრირებული, მოგვიანებით ასაკში ინტერესი იზრდება შინაარსობრივი მხარის მიმართ. რაც შეეხება თავად შინაარსს, პატარა ასაკში უფრო ზღაპრული, ფანტასტიკური სიუჟეტები ხიბლავთ, გმირობის, რაინდობის მაგალითებით, სადაც გმირი ამარცხებს ბოროტებას და ყველაფერი ბედნიერად მთავრდება. მოგვიანებით იზრდება ინტერესი სათავგადასავლო ჟანრის მიმართ. ოდნავ მოგვიანებით კი ჩნდება დეტექტივისა და სხვა ჟანრების მიმართ ინტერესი.

რას ფიქრობთ, გარდა განათლებისა, კიდევ რა განსხვავებაა იმ ბავშვებსა და მოზარდებს შორის, რომლებიც კითხულობენ და რომლებიც არ კითხულობენ?

თუ ვადარებთ ისეთ ბავშვებს, რომლებიც თავიანთი ხასიათით, უნარებით, სოციალიზაციის ხარისხით, გარემო პირობებითა და სხვა მნიშვნელოვანი მახასიათებლებით ერთნაირი არიან და მხოლოდ წიგნის მიმართ დამოკიდებულებით განსხვავდებიან, მაშინ შეიძლება ვთქვათ, რომ ნაკითხი ბავშვების უპირატესობაა მათი სითამამე, საზრიანობა, შემოქმედებითობა, გამოცდილების მეტი ხარისხი (რაც კითხვის დროს ავტორთა თუ პერსონაჟთა გამოცდილების გაზიარების შედეგია), სტრესგამძლეობა, გარემოში უკეთ ორიენტირება, უკეთესი კომუნიკაციის უნარი, თავდაჯერებულობა და სხვა.

როგორ ფიქრობთ, შეუძლია წიგნს შეცვალოს მათი ცხოვრების სტილი ან ინტერესების სფერო?

წიგნის გავლენა გარდაუვალია. შეუძლებელია, რომ ადამიანმა წიგნების საშუალებით გაიგოს ბევრი ახალი რამე და ამან არანაირი გავლენა არ მოახდინოს მასზე. ადამიანზე გავლენას ახდენს ნებისმიერი გზით მიღებული ინფორმაცია. წიგნის გავლენა კი შედარებით მეტად არის გამოხატული, რადგან წიგნის კითხვისას ადამიანის ყურადღება უფრო მეტად არის მიმართული საკითხავისკენ, უფრო აქტიურად მუშაობს მისი წარმოსახვა. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ კითხვისას, განსხვავებით ფილმის ყურებისგან ან აუდიოჩანაწერის მოსმენისგან, მკითხველს საშუალება ეძლევა, აირჩიოს მისთვის ოპტიმალური სიჩქარე, ინტენსივობა. მკითხველს ნებისმიერ დროს შეუძლია შეყოვნდეს, ჩაუღრმავდეს ამა თუ იმ საკითხს, დაუბრუნდეს რამდენიმე წუთის წინ წაკითხულს, შეჩერდეს და დაუკავშიროს ახლახან წაკითხული და აღქმული თავის ცხოვრებისეულ გამოცდილებას, მოახდინოს მომავლის მოდელირება, წარმოსახვა და სხვა. მსგავსი პროცესები ფილმის ნახვის დროსაც გარდაუვალია, მაგრამ ამ შემთხვევაში არსებობს სერიოზული ტექნიკური შეზღუდვა თავსმოხვეული რიტმის სახით. ფილმის მაყურებელი ან აუდიოჩანაწერის მსმენელი ვერ ჩამორჩება მოცემულ რიტმს, მკითხველი კი ამ შეზღუდვისგან თავისუფალია და ამიტომ წიგნის გავლენაც უფრო მეტია.

მაღალი ღირებულების მქონე ნაწარმოების კითხვის დროს ადამიანი მუდმივად იზრდება, იცვლება, რაც ბუნებრივად განაპირობებს ინტერესთა სფეროს გაფართოებას და შესაძლოა ცვლილებებსაც. იგივე ცვლილებები მოსალოდნელია ცხოვრების სტილთან (წესთან) მიმართებაშიც.

შეუძლია თუ არა წიგნს იმოქმედოს პროფესიის არჩევაზე?

დიახ. ამის მაგალითად საკუთარი გამოცდილება შემიძლია გაგიზიაროთ. ბავშვობიდან ბევრ ზღაპარს თუ მოთხრობას უმოქმედია ჩემი მომავალი ცხოვრების შესახებ ოცნების ფორმირებაზე. ხან ჯონ ჰანტერის მსგავსად აფრიკაში ლომებზე და მარტორქებზე ნადირობას ვუკავშირებდი ჩემს მომავალს, ხან დედამიწის გარშემო მოგზაურად წარმომედგინა თავი და ხანაც ასტრონომად, თუმცა იყო წიგნი, რომელმაც განსაკუთრებული გავლენა მოახდინა ჩემი პროფესიული არჩევნის განსაზღრვაში – ეს გახლდათ ლეონიდ ვასილიევის სამეცნიერო-პოპულარული ნარკვევი „ადამიანის ფსიქიკის იდუმალი მოვლენები“. წიგნი სრულიად შემთხვევით აღმოვაჩინე სოფელში, ბიძაჩემის ბიბლიოთეკაში, სადაც ზაფხულში ვისვენებდი. ამ დროს 12 წლის ვიყავი და იოლი წარმოსადგენია რა შთაბეჭდილებას მოახდენდა ამ ასაკის ბავშვზე თუნდაც ის ილუსტრაციები, რომლებიც ამ წიგნში უხვად იყო. აქ ნაჩვენები იყო ცხოველთა და ადამიანის დაჰიპნოზების სხვადასხვა სცენა, მაგალითად, სკამებს შორის ფიცარივით გადებული ადამიანი, რომელზეც მეორე ადამიანი იყო შემდგარი; აღწერილი იყო ჰიპნოზური შთაგონებით ღრმა დამწვრობის წარმოქმნის მექანიზმი; იყო ტელეპათიასთან (აზრების შორ მანძილზე წაკითხვა, აღქმა) დაკავშირებული ცდები და თეორიები, რომლებიც სხვადასხვანაირად ხსნიდნენ ამ ფენომენს. განხილული იყო ძილისა და სიზმრის ფსიქოლოგიური და ფიზიოლოგიური საფუძვლები. ამ და კიდევ სხვა ბევრმა საინტერესო საკითხმა ღრმა კვალი დატოვა ჩემზე და შემიძლია ვთქვა, რომ ამ დღეებიდან დავინტერესდი ფსიქოლოგიით. თუკი თავდაპირველად ჩემი ასაკის გამო მთავარი ინტერესის საგანი ფსიქოლოგიაში  იმ განსაკუთრებული ცოდნის და გამოცდილების მიღება იყო, რომელიც მსგავს „სასწაულებს“ გამაკეთებინებდა, სულ მალე უკვე ნამდვილად ღირებული და მნიშვნელოვანი საკითხით – ადამიანით დავინტერესდი. მალე დაიკარგა ძალაუფლებისა და ადამიანებზე ზეგავლენის ხიბლი, რამაც ადგილი დაუთმო გაცილებით მეტს – ადამიანის თანაგრძნობას, მათი ტკივილისა თუ სიხარულის შეცნობას, წვდომას, გაზიარებას, საჭიროების შემთხვევაში თანადგომისა და დახმარების ძლიერ სურვილს.

სამოქალაქო განათლების/მოქალაქეობის  საგნობრივ სტანდარტში მეცხრე კლასის სავალდებულო თემის ,,ცენტრალური ხელისუფლება“ ერთ-ერთ მკვიდრ წარმოდგენად ,,სახელისუფლებო შტოების დანაწილება და ბალანსი სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობის აუცილებელი პირობაა“ მოიაზრება.

წერილის მიზანს ამ სავალდებულო თემის ფარგლებში სამიზნე ცნება _,,დემოკრატიაზე“ ორიენტირებული კომპლექსური დავალებისა და მასთან დაკავშირებული აქტივობების შემოთავაზება წარმოადგენს.

სამიზნე ცნებასა და მის მკვიდრ წარმოდგენებზე გასასვლელ საკითხად ,,ხელისუფლების დანაწილება“ შევარჩიეთ. სამიზნე ცნების ერთ-ერთ მკვიდრ წარმოდგენად დემოკრატიის პრინციპების არსში წვდომაც მოიაზრება. მოსწავლეს დასჭირდება გაერკვას ხელისუფლების დანაწილების არსში, ცალკეული შტოების ფუნქცია-მოვალეობებში და მათ შორის მიმართებებში. შერჩეული საკითხის სწავლებას გაკვეთილების საკმაო რაოდენობა დასჭირდება. გამოცდილებით,  ხელისუფლების სამი შტოს ხსენება  მაშინათვე   აღძრავს ცნება ,,მეოთხე ხელისუფლების“ ასოციაციას. ამიტომ მართებულად მივიჩნიეთ, ეს საკითხიც აქვე გაგვეაქტიურებინა. ამით მოსწავლეებს მივცემთ საშუალებას, ჩაუღრმავდნენ ,,მეოთხე ხელისუფლების“ განსხვავებას ხელისუფლების სამი შტოსაგან  და აღიქვან მედია, როგორც ხელისუფლების სამივე შტოს  გარედან მაკონტროლებელი ბერკეტი.

კომპლექსური დავალების შედგენისას, გასათვალისწინებელი იყო რამდენიმე კრიტერიუმი. უნდა გვქონოდა მოსწავლისთვის ნაცნობი კონტექსტი, მიზნად დაგვესახა გასაგები პროდუქტის შექმნა და ამ პროდუქტზე მუშაობას ხელს უნდა შეეწყო სამიზნე ცნების მკვიდრი წარმოდგენების გათავისებაში. დავალების პირობას კავშირში უნდა ჰქონოდა საკითხებთან და შემსრულებელი  ახალი ცოდნის აგებისა და უნარების განვითარების პროცესში ჩაება.

სწავლების შუალედური მიზანი საკვანძო კითხვებში  ,,რატომ და  როგორ განაპირობებს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი დემოკრატიული სახელმწიფოს გამართულ მოქმედებას? როგორ ახდენს მედია ხელისუფლების კონტროლს?“ აისახა.

კომპლექსური დავალება

წარმოიდგინე, რომ  სამოქალაქო განათლების მასწავლებელი ხარ და  მეცხრეკლასელ მოსწავლეებს დემოკრატიის  პრინციპის _ ხელისუფლების დანაწილების _არსი და ხელისუფლების შტოები უნდა გააცნო. შექმენი შესაბამისი სლაიდშოუ, რომელზეც ვიზუალურად (სქემების სახით) წარმოადგენ ხელისუფლების სხვადასხვა შტოებს და მათ შორის მიმართებებს.

ნაშრომის წარმოდგენისას     ხაზგასმით წარმოაჩინე :

• ხელისუფლების განაწილების პრინციპის არსი და მნიშვნელობა (დაასახელე არგუმენტები/მაგალითები);
• ამ პრიციპის დაცვის მექანიზმები ( დოკუმენტები, ინსტიტუციები…)
• კავშირი ხელისუფლების დანაწილებასა და ადამიანის უფლებების დაცვას შორის;
• ,,მეოთხე ხელისუფლების“ ადგილი და დანიშნულება;

პრეზენტაციის შემდეგ იმსჯელე:

• რა ნაბიჯები გადადგი დავალებაზე მუშაობისას?
• რა გაგიიოლდა და რა გაგიძნელდა?
• რა ცოდნა და უნარები შეგძინა დავალების შესრულებამ? რა დასკვნები გამოიტანე?
• ხელახლა რომ ასრულებდე დავალებას, რას გააუმჯობესებდი?

უპირველესი დავალების პირობის გაცნობა და გააზრებაა. მოსწავლე თავიდანვე უნდა  გაერკვეს რა პროდუქტი უნდა შექმნას, რას უნდა მიაქციოს ყურადღება, როგორი უნდა იყოს შინაარსი და ტექნიკური მხარე. მისთვის სასწავლო პროცესი კარგად ნაცნობი კონტექსტია, მაგრამ არის სიახლეც _ ამ პროცესში ახალი როლის (მასწავლებლის) გათავისება მოუწევს და ეს ინტერესს აღძრავს. სლაიდშოუს მომზადებაც არ უნდა იყოს უცხო, დეტალების დასაზუსტებლად შეგვიძლია მივუთითოთ ,,სწავლება დემოკრატიული მოქალაქეობისა და ადამიანის უფლებათა შესახებ_განათლება დემოკრატიისათვის (წიგნი I)“ 66-69 გვერდზე განთავსებული რჩევები.

მთავარ მიზანს რომ მივაღწიოთ, მოსწავლემ უნდა გაითავისოს როგორ აბალანსებენ ხელისუფლების სხვადასხვა შტოები ერთმანეთს და როგორია ურთიერთკონტროლისა და შეკავების მექანიზმები, მედიის როლი ამ მექანიზმების ამოქმედებასა და გაძლიერებაში. გააზრების შემდეგ ეს მიმართებები სლაიდებზე სქემებში უნდა ასახოს და სიტყვიერად აუხსნას ,,მოსწავლეებს“.  ამისათვის ის ჯერ ცალკეული შტოების ფუნქცია-მოვალეობებზე,  შიდა სტრუქტურებზე უნდა ფლობდეს ინფორმაციას.

სხვადასხვა კლასში ამ ცოდნის აგებისა და გააზრების პროცესი სხვადასხვა დროს და მიდგომას მოითხოვს, რასაც მასწავლებელი თავად განსაზღვრავს. აქ მხოლოდ ზოგიერთ აქტივობას შემოგთავაზებთ, რომლებიც, ჩვენი აზრით, ახალი ცოდნის აგებაში ხელს შეუწყობს;

ა) კითხვა-პასუხი, მცირე დისკუსია

გავიხსენოთ, უახლოესი სიტუაცია, ახალი კოვიდ19-ის პანდემიის მართვის პროცესში როგორ ხდებოდა გადაწყვეტილებების მიღება, ვინ მონაწილეობდა?

რას აკეთებდა პარლამენტი?

რას აკეთებდა მთავრობა?

სასამართლო?

ბ) საკითხის შეჯამება ან ინტერაქტიური ლექცია  ,,ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე“.

გ) საშინაო დავალება

მოსწავლეები უნდა გაეცნონ სახელმძღვანელოში საკითხზე მოცემულ  რესურსებს, ,,საქართველოს კონსტიტუციის“ მესამე. მეოთხე, მეხუთე თავებს.

დ) ჯგუფური სამუშაო; (იქმნება 3 ან 6 ჯგუფი)

ინსტრუქცია: თითო ან ორ-ორმა ჯგუფმა უნდა წარმოადგინოს: თითო სახელისუფლებო (საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო) შტოს ფუნქცია-მოვალეობები, (რესურსად იყენებენ სახელმძღვანელოს, ,,საქართველოს კონსტიტუციის“ შესაბამის თავებს. ჯგუფებმა უნდა მოიფიქრონ ამ ფუნქციათა განხორციელების  მაგალითები.

ე)პრეზენტაციების შემდეგ იმართება დისკუსია და შეჯამება.  

ვ) ინდივიდუალური დავალება

ელექტრონულად (ვორდის ან სლაიდშოუს ფაილებში) შექმენი ხელისუფლების თითოეული შტოს შიგნით მოქმედი სტრუქტურების  ამსახველი სქემები. გამოიყენე ,,insert SmartArt” შესაბამისი გრაფიკები;

ეს დავალება ხელს უწყობს მოსწავლეებს, სტანდარტის შესაბამისად, განივითარონ ისეთი გამჭოლი კომპეტენცია, როგორიცაა ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება, რაც შემდგომში კომპლექსური დავალების შესასრულებლადაც დასჭირდებათ.

ზ) კითხვა- პასუხი  ,,მეოთხე ხელისუფლების“ თემაზე (მთელი კლასი)

რატომ უწოდებენ მედიას ,,მეოთხე ხელისუფლებას“?

რა ფუნქცია აქვს მედიას ხელისუფლებასთან მიმართებაში?

ხელისუფლების რომელი შტოს კონტროლსა და დაბალანსებას ემსახურება მედია?

ხომ ვერ დაასახელებთ კონკრეტულ შემთხვევებს, როდესაც მედიამ ამხილა, ან შეაკავა ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების შემთხვევები?

ამ კითხვებზე პასუხების მიღების შემდეგ, მასწავლებელი აკეთებს უკუკავშირსა და შეჯამებას.

ზ) სიმულაციური თამაში _ ბრიფინგი 

კლასში  მოსწავლეთა სურვილის მიხედვით (საჭიროების შემთხვევაში, ვაბალანსებთ), იქმნება 4 ჯგუფი: ,,პარლამენტარები“, ,,მთავრობა“, ,,მოსამართლეები“, ,,ჟურნალისტები“.

I ეტაპი.

მასწავლებელი ჯგუფებს ურიგებს ინსტრუქციას: ,,გაეცანით  სიტუაციას: ,,სასამართლოს განცხადებით მიმართა ქუჩაში მცხოვრები ბავშვების ჯგუფმა. განაცხადებაში აღნიშნულია, რომ ირღვევა მათი უფლება საცხოვრისის ქონასა და განათლების მიღებაზე. სახელმწიფო  არ იღებს პასუხისმგებლობას მათთვის თავშესაფარის მიცემისა და განათლების უფლების რეალიზების თაობაზე.“

ჯგუფი მოემზადოს ბრიფინგზე ინფორმაციის წარმოსადგენად, რომელიც უნდა პასუხობდეს კითხვებს:

• როგორია თქვენი შტოს პასუხისმგებლობა ამ საკითხზე?
• თქვენი რომელი სტრუქტურაა ამ პრობლემაზე პასუხისმგებელი?
• რა აქვს გაკეთებული ამ სტრუქტურას პრობლემის მოსაგვარებლად?
• რას გეგმავთ მომავალში ამ პრობლემის მოსაგვარებლად?
• სხვა რომელი შტოს ბრალეულობას ხედავენ ამ სიტუაციაში?
• (თითოეულ ჯგუფს ეძლევა 3-4 წთ პოზიციების გასაჟღერებლად)

,,ჟურნალისტების“ ჯგუფი ამზადებს კითხვებს, რომელთა მოდიფიცირებასაც ახდენს წინა სამი ჯგუფის მიერ ბრიფინგზე წარმოდგენილი ინფორმაციების შესაბამისად. სულ აქვთ 5 კითხვის დასმის უფლება.

რესურსად ჯგუფებს ეძლევათ ,,ბავშვის უფლებათა კოდექსი“

II ეტაპი. იმართება ბრიფინგი. პირველი სამი ჯგუფი რიგრიგობით წარადგენს თავის ინფორმაციას. ,,ჟურნალისტები“ სვამენ კითხვებს. მასწავლებელი არეგულირებს დროის რეგლამენტს  ,,მიკროფონის“ გადაცემის საშუალებით.

დასასრულ, ყველას ეძლევა ნახევარი წუთი დასკვნისთვის.

მასწავლებელი აკეთებს უკუკავშირს და შეჯამებას.

ყურადღებას ამახვილებს მედიის როლზე, რომ ის ხელისუფლების ყველა შტოსთვის წარმოადგენს საზოგადოებასთან ურთიერთობის, ხელისუფლების შტოებს შორის ურთიერთობის პლატფორმას. პარალელურად, მედია, აკონტროლებს ხელისუფლების სამივე შტოს და მათ ამცნობს საზოგადოებრივ აზრსაც.

ამ მოსამზადებელი აქტივობების შესრულების შემდეგ დგება კომპლექსური დავალების შესრულების და წარდგენის ეტაპი. პრეზენტაციების დროს მოსწავლეთა ჩართულობის უზრუნველსაყოფად, შესაძლებელია მასწავლებელმა კლასს ,,მსმენელის დღიურის“ წარმოება შესთავაზოს, რისთვისაც ერთობლივად შეიმუშავებენ კრიტერიუმებს (რა გაიგეთ ახალი? რამ დაგაინტერესათ? რას დაამატებდით?).

როგორც აღვნიშნეთ, ჩვენი კომპლექსური დავალება პირდაპირ ორიენტირებულია სამიზნე ცნებაზე დემოკრატია (ადამიანის უფლებები, სამართლებრივი დოკუმენტები, დემოკრატიის პრინციპები)

(შედეგები: 3, 4, 13)

და მის მკვიდრ წარმოდგენებზე:

• ყველა ადამიანი იბადება თავისუფალი და თანასწორი, საკუთარი ღირსებითა და უფლებებით;
• ადამიანს აქვს სამოქალაქო-პოლიტიკური, სოციალურ-ეკონომიკური და კოლექტიური უფლებები; საქართველოს კონსტიტუცია და საერთაშორისო დოკუმენტები (დეკლარაციები, კონვენციები) ამ უფლებების დაცვას უზრუნველყოფს;
• დემოკრატიულ საზოგადოებაში/ სახელმწიფოში ადამიანის უფლებები უმთავრესი ღირებულებაა;

დემოკრატია ეფუძნება ფუნდამენტურ პრინციპებს (თანასწორობა, კანონის უზენაესობა, გამჭვირვალობა, პასუხისმგებლობა, ინკლუზიურობა, არაძალადობრივი მეთოდებით მოქმედება, ტოლერანტობა), რომელთა დაცვის გარეშეც დემოკრატიული სახელმწიფო ფუნქციონირებას  ვერ შეძლებს.

თუმცა ირიბად ის სხვა სამიზნე ცნებებსაც უკავშირდება.

როგორ შევისწავლოთ სახლში ისეთი მოცულობითი საგანი, როგორიცაა გეოგრაფია? რამდენად გამოგვადგება საშინაო დავალებისთვის ინტერნეტინფორმაცია და მისი მრავალფეროვნება? ამ კითხვებზე პასუხი შესაძლოა ასეთიც იყოს:

გადაახალისეთ სკოლის სახელმძღვანელო

უმცროსკლასელთა მშობლებს შეუძლიათ გამოიყენონ ასეთი ტექნიკა: განაცხადონ, რომ რომელიღაც სამეცნიერო ფაქტი დავიწყებიათ და ბავშვის დახმარება სჭირდებათ. ბავშვს აუცილებლად მოუნდება პასუხის პოვნა სახელმძღვანელოში ან ინტერნეტში. ამ გზით ის ახალ ინფორმაციას მიიღებს, თუმცა ამ ხრიკის ხშირად ნუ გამოიყენებთ, რომ ბავშვის ნდობა არ დაკარგოთ.

ასევე, მშობლებს შეუძლიათ, იმსჯელონ ისეთ თემებზე, რომლებიც პირდაპირ თუ ირიბად ეხმიანება სასწავლო პროგრამას, მაგალითად, უძველეს რუკებზე, დამპყრობლებზე, კოლონიებსა და ცვლილებებზე მსოფლიოს პოლიტიკურ რუქაზე. მსჯელობაში, დისკუსიებში ნებისმიერი ასაკის ბავშვის ჩართვა შესაძლებელია.

დაწყებით სკოლაში შეგიძლიათ „თამაშში“ სკოლის სახელმძღვანელო დაიხმაროთ:  მაგალითად, სთხოვოთ ბავშვს გარკვეულ დროში, სწრაფად მოძებნოს რაიმე გეოგრაფიული ტერმინი და განმარტოს მისი მნიშვნელობა. შემდეგ კი უფრო და უფრო გააუმჯობესოს თავისივე რეკორდი. ამ შემთხვევაში ბავშვმა სასურველია არ იცოდეს, რომ თამაშს საგანმანათლებლო დატვირთვა აქვს.

იმსჯელეთ, იფანტაზიორეთ

თუ ბავშვს უყვარს ხატვა, შეგიძლიათ გააკეთოთ ილუსტრაციები სახელმძღვანელოზე დაყრდნობით, გამოიგონოთ კომიქსები ან ისტორიები. მაგალითად, თემაში „წყლის ციკლი ბუნებაში“, შესაძლოა დააწერინოთ მოთხრობა წყლის წვეთის მოგზაურობის შესახებ. თუ მოსწავლე უფროსკლასელია, უბიძგეთ, იოცნებოს, ვთქვათ, თემაზე: „სად ავაშენებდი ქვანახშირის გადამამუშავებელ ქარხანას და რა მოგებას მომიტანდა ის“.

ეცადეთ, ბავშვისთვის ლამაზი და საინტერესო წიგნები შეიძინოთ, მით უფრო, რომ უამრავი საინტერესო, კარგად ილუსტრირებული ენციკლოპედია თუ თემატური წიგნი გამოიცემა და არა მხოლოდ ქართულ ენაზე.

ასწავლეთ თქვენს შვილს მხატვრული ლიტერატურის კითხვის დროს ონლაინრუკების შედგენა, რათა მან უკეთ წარმოიდგინოს წიგნში აღწერილი მოქმედება.

ერთად უყურეთ თემატურ ფილმებს/მულტფილმებს

დასვენების და გართობის დროსაც კი შეგიძლიათ ისწავლოთ და გაზარდოთ სწავლის მოტივაციის დონე. ერთად უყურეთ სათავგადასავლო ფილმებს, სადაც მოგზაურობა ძირითადი თემაა. მონიშნეთ რუკაზე ის ადგილები, რომლებსაც ფილმის გმირები ეწვივნენ. ისაუბრეთ, რატომ არის მოგზაურობის მოყვარულთათვის მნიშვნელოვანი გეოგრაფია და რაში ეხმარება მისი ცოდნა.

თემატური ვიდეოების ნახვა განსაკუთრებით კარგია დისლექციის მქონე ბავშვებში საგნისადმი ინტერესის გასაზრდელად. გაესაუბრეთ შვილს იმაზე, თუ რას უყურეს და სთხოვეთ, ჩამოწეროს სიახლეები, რომლებიც ვიდეოდან ისწავლა. თავდაპირველად ეს შეიძლება ცოტა გაურთულდეს, მაგრამ ნელ-ნელა გაუადვილდება და აზარტიც მოემატება. ვიდეოების მოძებნა YouTube-ზე შეგიძლიათ.

ესტუმრეთ ონლაინ მუზეუმებს

დღეს მსოფლიოს მრავალი მუზეუმი ონლაინტურებს გვთავაზობს. სასურველია ვირტუალური ექსკურსიები მთელმა ოჯახმა გამართოთ და შემდეგ ერთმანეთს გაუზიაროთ მიღებული შთაბეჭდილება. საუბარია ასეთი ტიპის ვირტუალურ ექსპოზიციებზე:

ეგვიპტურ პირამიდებზე https://www.3dmekanlar.com/en/the-pyramids.html

გალილეოს მუზეუმი ფლორენციაში https://catalogue.museogalileo.it/ და სხვ.

ითამაშეთ!

https://www.geoguessr.com/  თამაშები სხვადასხვა თემაზე: ქალაქები, ქვეყნები და მსოფლიო. შეგიძლიათ ითამაშოთ მარტომ ან გუნდურად. თამაშის არსი: თითოეულ ტურში ჩნდება ადგილის ფოტო და მსოფლიო რუკა – უნდა გამოიცნოთ ქვეყანა, სადაც ეს ობიექტია.

https://world-geography-games.com/  თამაში, რომელიც გვასწავლის დროშებს, ქვეყნის სახელწოდებებს, დედაქალაქებს, კუნძულებს და ა.შ.

https://www.enigeo.org/en/  შეგიძლიათ გაიგოთ ინფორმაცია ქვეყნების, დედაქალაქების, დროშებისა და თუნდაც ჰიმნების ადგილმდებარეობის შესახებ. შეგიძლიათ თამაშის ჩამოტვირთვა.

https://www.toporopa.eu/en/  მოსახერხებელია ქვეყნების, დროშების, მდინარეების, კუნძულების, დედაქალაქების, მმართველობითი სისტემების, ზღვებისა და სხვა გეოგრაფიული ობიექტების შესასწავლად.

https://www.sheppardsoftware.com/  ბევრი თამაში გეოგრაფიაზე.

დაგეგმეთ მომავალი ან გაიხსენეთ ხოლმე წარსული მოგზაურობები

შეიმუშავეთ მარშრუტი, განათავსეთ ის რუკაზე, შეისწავლეთ მარტივი ფრაზები იმ ენაზე, რომელ ქვეყანასაც გინდათ ესტუმროთ, ყურადღება მიაქციეთ ამ ქვეყანასა და საქართველოს შორის არსებულ განსხვავებებს.

თვითსწავლების ძირითადი პრინციპები

თემის შესწავლა უნდა დაიწყოს ბავშვის მოტივაციით, რის შემდეგაც შეგიძლიათ ახალი ცოდნის შეძენა და მისი გამყარება. საინტერესო ვიდეო ან მულტფილმების სერია დაგეხმარებათ მოტივირებაში, ასევე, საუბრები იმაზე, თუ რატომ უნდა იცოდეთ გეოგრაფია. შემდეგ – ვკითხულობთ საგანმანათლებლო ლიტერატურას ან ვუყურებთ ვიდეოგაკვეთილს და ვაკონსპექტებთ.

მასალის გასამყარებლად შესთვაზეთ ბავშვს ნახატის დახატვა ან აპლიკაციის გაკეთება. შედარებით უფროსკლასელებს შეუძლიათ ინფოგრაფიკის, პრეზენტაციის,  ვებსაიტის, ინტერნეტარხების შექმნა. ციკლი შეიძლება განმეორდეს თითოეული თემით, ექსპერიმენტის მეთოდის გამოყენებით.

მნიშვნელოვანი მომენტები:

1. ასაკი. სასწავლო მასალის შინაარსი, მეთოდები და მოთხოვნები უნდა შეესაბამებოდეს ბავშვის ასაკს და ინდივიდუალურ მახასიათებლებს.
2. თემების არჩევანი. სასწავლო გეგმის შედგენისას შეგიძლიათ ენდოთ სასკოლო სახელმძღვანელოს. უმჯობესია აირჩიოთ კონკრეტული თემა თქვენი შვილისთვის. რაც უფრო დიდი ასაკი აქვს ბავშვს, მით მეტი თავისუფლება უნდა იყოს მეთოდების და მასალების არჩევისას. თუმცა დახმარება სწავლის დროს შეიძლება ნებისმიერ ასაკში დასჭირდეს.
3. გრაფიკი. აუცილებელია დაცული იყოს სწავლის რეჟიმი, ძილის, ფიზიკური დატვირთვის, დასვენების. მნიშვნელოვანია, რომ ეს ოპტიმალური იყოს ოჯახის ყველა წევრისთვის. უმცროს სკოლის მოსწავლეებს უნდა ვასწავლოთ რეჟიმის დაცვა. ამისათვის გამოიყენეთ ნახატები, სტიკერები მინიშნებებით, ინტერაქტიული გრაფიკი. ერთად აკონტროლეთ რამდენი დრო სჭირდება ბავშვს დავალებებისთვის, დასვენებისთვის. თუ ბავშვი ნელია, იყავი მომთმენი.

მნიშვნელოვანია მეთოდების არჩევა, ბავშვის ინდივიდუალური მახასიათებლების გათვალისწინებით. გახსოვდეთ, რომ ოჯახში ჰარმონიული ურთიერთობები ყოველთვის უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე მაღალი ქულები.

ანტიგონე და აღაზა მსოფლიო ლიტერატურის ორი გამორჩეული პერსონაჟია. ისინი განსხვავებულ დრო-სივრცეში არსებობენ, მაგრამ ხვდებიან იმ განზომილებაში, რომელშიც ყოველგვარი პირობითი საზღვარი და ჩარჩო უქმდება. ორივემ თავისი სიკვდილით დაამოწმა ადამიანობის გადამრჩენი, მხსნელი ღირებულებების, დაძმობის, სიყვარულის უკვდავება. ორივე იქცა წმინდა მსხვერპლად, რომელიც დღემდე აფორიაქებს, აღელვებს მკითხველს და თვალს უხელს, აღვიძებს, ჭეშმარიტების ძიებისკენ უბიძგებს. ვაჟა-ფშაველას ნაწარმოებთა კავშირი ძველბერძნულ ტრაგედიასთან არაერთხელ აღუნიშნავთ, ანტიგონესა და აღაზას შორის ნათესაობაც არ გამორჩენიათ, თუმცა ამჯერად მათ სულიერ დობაზე  უფრო მეტს ვიმსჯელებთ.  ანტიგონე სოფოკლეს ტრაგედიის „ანტიგონეს“  მთავარი გმირია, აღაზა – ვაჟა-ფშაველას „სტუმარ-მასპინძლისა“. ორივე ქალი ახალგაზრდა, ძლიერი  ნებისყოფის ადამიანია. მათი ხასიათები, როგორც არისტოტელე იტყვის, სწორედ მაშინ გამოიკვეთება, როდესაც რთულ, მაგრამ პრინციპულ არჩევანს აკეთებენ, თავიანთ პიროვნულობას ამჟღავნებენ,  საკუთარი სინდისის კარნახს მიჰყვებიან, საზოგადოებაში დამკვიდრებულ თვალსაზრისებს უპირისპირდებიან.  ორივეს ამბავთან ზიარება იწვევს კათარზისს, იმგვარ განწმენდას, რომელიც მკითხველს სულიერი მზერის გახსნისკენ, მოვლენების განსხვავებული რაკურსითა და კრიტიკული თვალთახედვით აღქმისკენ უბიძგებს. ისინი სულიერი დები არიან, რადგან ერთმანეთს ენათესავებიან მაღალი მორალისა და ზნეობის ერთგულებით, იმ წინააღმდეგობით, რომელსაც „დაწერილი  კანონების“ დარღვევით ავლენენ. ანტიგონე თებეს მეფე კრეონის ოფიციალურად გამოცემულ, „დაწერილ ბრძანებას“ არღვევს, ძმას მიწას მიაყრის, დაკრძალვის რიტუალს აღასრულებს,  აღაზა კი – თემის ტრადიცებით, წეს-ჩვეულებებით განპირობებულ „კანონებს“ დაარღვევს, ქისტების მტერს, უცხო რჯულის ზვიადაურს, დაიტირებს. ორივე სიყვარულის ღვთაებრივ კანონებს აღასრულებს, რადგან „ვიყუარებოდით ურთიერთას, რამეთუ სიყუარული ღმრთისაგან არს და ყოველი, რომელსა უყუარდეს, ღმრთისაგან შობილ არს და იცის ღმერთი. რომელსა არა უყუარდეს, მან არა იცის ღმერთი, რამეთუ ღმერთი სიყუარულისაჲ არს“ (იონე 4, 7-8). ისინი თავიანთ ქრონოტოპში, იმ მხატვრულ დროს-სივრცეში ცხოვრობენ, რომელშიც ავტორებმა მოაქციეს, შესაბამისად, გასათვალისწინებელია ყველა ის ნიუანსი, რომელიც  მათ არჩევანზე ზემოქმედებს. ამიტომ, რა თქმა უნდა, მათ შორის, განსხვავებაც ბევრია.

ორივეს ცხოვრება ბედნიერების წმინდა ნაკადულივით მიედინება. ანტიგონე დანიშნულია ჰემონზე, კრეონის, თებეს მმართველის ვაჟზე. ჰემონი მაღალი ზნეობის ადამიანია. ჩანს, ანტიგონეს სულიერი ტოლი უპოვია. ჰემონი მამას თამამად   უპირისპირდება, უსამართლო გადაწყვეტილებაში სდებს  ბრალს, მისკენ მოსაკლავადაც გაიწევს. ის ჰადესში, სიკვდილის საუფლოში მიჰყვება საცოლეს, თავისი მახვილითვე განგმირული. აღაზას შესანიშნავი ოჯახი ჰყავს, ჯოყოლა ალხასტაიძე ქისტეთში განთქმული ვაჟკაცი, კაი ყმაა, რომელიც გამოვა პლატონისეული „გამოქვაბულიდან“, გაარღვევს წყვდიადის ჩარჩოებს, გადალახავს იმ რთულ წინააღმდეგობებს, რომლებიც ადამიანებს ერთმანეთისგან  აუცხოვებენ და სიყვარულის მწვერვალზე შედგება  აღაზასა და ზვიადაურთან ერთად. ფინალური ეპიზოდის მრავალმნიშვნელოვნება სწორედ ამაზე მეტყველებს.

ანტიგონეცა და აღაზაც ბედისწერას მიჰყვებიან, ოღონდ არა ბრმად, არამედ თვითონვე ქმნიან თავიანთ ბედს. მათ გაცნობიერებული აქვთ, რომ ნაწილნი არიან ადამიანობისა, ერთი მთელისა, რომლის სიჯანსაღე მათზეცაა დამოკიდებული. ანტიგონეს მეხსიერება ტრავმირებულია მამის, ოიდიპოსის ტრაგედიით, მას ტვირთად აწევს ქალის მოკრძალებული როლიც საზოგადოებრივ ყოფაში. აღაზას „მამა“ მთაა, მკაცრი და უშეღავათო, რომელიც განსაზღვრავს ქალის ქცევის წესს პატრიარქალურ საზოგადოებაში, თრგუნავს მისი პიროვნულობის გამოვლენის შესაძლებლობებს. თუმცა, ორივეს ეს „მამები“ გადაალახვინებენ ცოდვის აღქმისა და გაგების  იმ ბარიერებს, რომლებიც ადამიანების და არა ღმერთის შექმნილია.

ორივეს გრეგნული და სულიერი მშვენიერება სრულ ჰარმონიაშია: აღაზა: „გამოჩნდა ქალი ლამაზი, /შავის ტანსაცმლით მოსილი, /როგორაც ალყა ტანადა, /ვარსკვლავი ციდამ მოცლილი“.  ორივე დამცველია დიდი სიყვარულისა, რომელსაც საფრთხე ემუქრება. ეს სიყვარული „ზემხედველი“ ადამიანების თვალითაა დანახული. იმგვარია, რომელიც ადამიანს მატერიალური სამყაროს ტყვეობიდან ათავისუფლებს და ახალ განზომილებაში, სინათლისა და სიკეთის საუფლოში გაჰყავს, სადაც ყოველგვარი ადამიანური წესები უქმდება და მხოლოდ სიყვარულის უნივერსალური კანონი მოქმედებს. ეს რუსთველისეული „მიჯნურობაა“, ზეაღმატებული და  „გამოუთქმელი“: „მას ერთსა მიჯნურობასა ჭკვიანნი ვერ მიხვდებიან, ენა დაშვრების, მსმენლისა ყურნიცა დავალდებიან“ (რუსთაველი).

ორივეს მშვიდ ყოფას მოულოდნელი საბედისწერო მოვლენა ამღვრევს: ანტიგონეს ძმები ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში ერთმანეთს უპირისპირდებიან და იხოცებიან. კრეონი ერთ ძმას პატივით ამარხვინებს, მეორეს კი (რომელიც უცხო ჯარის დახმარებით ცდილობდა ტახტის მოპოვებას) მოღალატედ შერაცხავს და ყვავ-ყორანთა საჯიჯგნად დააგდებს, მცველებსაც დაუყენებს, რომ არავინ დაარღვიოს მისი ბრძანება. მიწას მიჯაჭვული კრეონისთვის კანონი უზენაესია, ძალაუფლებით დაბრმავებულს ეჭვიც არ შეაქვს თავისი გადაწყვეტილების სისწორეში. მის გაქვავებულ გულამდე ზეცის ხმა არ აღწევს, ამიტომაც სასტიკად ისჯება (მეუღლე და შვილი სიცოცხლეს თვითმკვლელობით ასრულებენ).  ანტიგონე კი  ღვთიურ  მოვალეობას  ასრულებს და მიწიერ კანონს არღვევს.  თემისა და კრეონის კანონები ამქვეყნიური ყოფის სოციალურ „სისტემებს“ აწესრიგებენ, აღაზასა და ანტიგონეს კანონები კი მეტაფიზიკური სამყაროს ფუნდამენტს ქმნიან, დროისა და სივრცის მიღმა არსებულს.

ორივეს გაბედულება გასაოცარია. ანტიგონე დას, ისმენეს გაუმხელს, თუ რას აპირებს:

„ანტიგონე: აბა, იფიქრე, თუ შემეწევი.

ისმენე: საშიშს აპირებ, რა განგიზრახავს?

ანტიგონე: დამეხმარები, დავფლათ ძმის გვამი?

ისმენე: როგორ თუ დავფლათ, მერე ბრძანება?

ანტიგონე: შენსა და ჩემს ძმას უშენოდ დავფლავ და აღვასრულებ ჩვენს საერთო ვალს.

ისმენე: თავხედო, კრეონს გინდა ეურჩო?

ანტიგონე: ის ვერ დამიშლის ვალის სრულყოფას.

… ისმენე: უგნურებაა, თავს იდვა საქმე,  ძალს და ღონეს რომ აღემატება.

…ანტიგონე: როგორც გენებოს, მე კი დავმარხავ! ასეთ საქმისთვის შვებით მოვკვდები“.

ანტიგონე მოქმედებს პრინციპით: „ბედი ცდაა“, როგორც რუსთველი ამბობს: გამარჯვება კი „ღმერთსა უნდეს, მოცაგხვდების“. აღაზა შეურაცხყოფილი, გათოკილი ჯოყოლას დაწყებულ „საქმეს“ აგრძელებს. ისიც ანტიგონესავით მარტოა, მაგრამ სასაფლაოზე მიჰყვება ზვიადაურს და თითქოს ფარულად „იცავს“:

„მიშველებასა ჰლამობდა:

„ნუ ჰკლავთ!” ეძახის გულიო,

ფიქრობდა ბრაზმორეული:

ნეტავი მომცა ცულიო,

ნეტავი ნებას მაძლევდეს

დედაკაცობის რჯულიო,

რომ ეგ ვაცოცხლო, სხვას ყველას

გავაფრთხობინო სულიო“.

აღაზას არა მხოლოდ ცოცხალნი, მკვდარნიც კი საყვედურობენ. რა თქმა უნდა, ეს შექსპირული დრამატიზმით წარმოჩენილი ბრძოლაა, რომელიც აღაზას სულიერ სამყაროში დიდ რყევას, გულის ჭიდილს იწვევს, მაგრამ იგი საკუთარ თავზე იმარჯვებს.  ერთ მხრივ, ხათრი აქვს თემისა:

„მეორით – ღმერთი აშინებს,

ქისტეთის მტრისა მოზარეს

თავს რისხვას გადმოადინებს.

ეს ფიქრი გონებისაა,

გული თავისას შვრებოდა,

კაცის კაცურად სიკვდილი

გულიდამ არა ჰქრებოდა“.

ქისტების მოკლული ზვიადაური აღაზასთვის არა მხოლოდ უცხო კაი ყმა, არამედ „ლამაზი ძმაა“, რომლის ხსოვნის სამხილსაც ინახავს:

„აიხსნა დანა, მიჰმართა

ზვიადაურსა იმითა,

ააჭრა ნიშნად, სახსოვრად

სამი ბალანი პირითა,

ჩიქილის ტოტში შეხვია

ბროლის თითებით თლილითა…

….

„უნამუსოვო”! მისძახდენ

ტანდაწკეპილნი დეკანი,

ბალახნი, ქვანი, ქვიშანი,

იმ არე-მარეს მდებარნი.

აგერ, საფლავით ამოდგა

მისი მკვდარი ძმა ებარი,

თავის ტოლებში უსწორო,

ქისტეთს გათქმული მხედარი.

თან მიჰკიოდა თავის დას,

სიტყვა პირს მოსდის მჭეხარი:

„ვაჰ, დაო, დაო, რა მიყავ?

რისხვა რად დამეც მედგარი?

მეორეს საფლავში ჩამდევ,

ერთს სამარეში მდებარი!“.

დევების გამოკიდების „ტყუილი ამბის“   გამო არ ამუნათებს ჯოყოლა ცოლს. აღაზამ ამ „ზღაპრით“ სამყაროს ის კანონზომიერი სიმართლე გამოთქვა, რომელიც  ბოროტებასა და სიკეთეს შორის დაუსრულებელ ბრძოლას გულისხმობს. დევი, გველეშაპი თუ გველი მითოლოგიურად ერთი რიგის წყვდიადის მოციქულნი არიან, რომლებიც ჩანთქმას უპირებენ მზეს, მთვარესა თუ ვარსკვლავებს, აღაზასაც „სხივმიხდილ ვარსკვლავად“ აქცევენ, მაგრამ ვერ დაამარცხებენ. ყოველივე იმას, რაც სიცოცხლეს აცისკროვნებს, „უფსკრულს“ გადალახავს აღაზა. ის ამაყად აიღერებს ყელს მზისაკენ, როგორც უმშვენიერესი, ნაზი პირიმზე: „და უფსკრულს დასცქერს პირიმზე/ მოღერებულის ყელითა“. პირიმზეს სიმბოლური მრავალმნიშვნელოვნება კი იმ სიწმინდეს, სიკეთეს, სიყვარულს, რწმენას გულისხმობს, რომელსაც სიკვდილი არ უწერია. მკითხველსაც უჩნდება განცდა, რომ „ბოროტსა სძლია კეთილმან, არსება მისი გრძელია“ (რუსთაველი).

ჯოყოლას მიერ გადადგმული პირველი გაბედული ნაბიჯები, თემთან დაპირისპირებისა, ზვიადაურის, როგორც სტუმრისა და ვაჟკაცის დაცვისა, აღაზამ გააგრძელა. მან თემის  საუკუნეებით განმტკიცებულ ტრადიციას, „დაწერილი კანონის“ რანგში აყვანილს, უღალატა. უცხო დაიტირა: „სიკვდილსა გლოვა უხდება, მკვდარ ძმას ტირილი ძმისაო“. აღაზასთვის ეს იყო  საკუთარ თავთან  ბრძოლის მოგება, უდიდესი გამარჯვება. ვგულისხმობთ იმას, როგორ საყვედურობენ ამ საქციელს სულიერ-უსულონი, რომლებიც სიზმარ-ცხადში აწამებენ, მიუტევებელი  ცოდვის შეგრძნებას უმძაფრებენ, დანაშაულის განცდას უჩენენ. როგორც თამაზ   ჩხენკელი წერს: „ჯოყოლა, ზვიადაური და აღაზა, ღვთისშვილთა მსგავსად, ერთურთის სტუმარ-მასპინძელნი და მოდე-მოძმენი არიან. ასეთივე „მოძმე”, ანუ „ლამაზი ძმაა” ალუდასათვის მუცალი. „ლამაზი” მზიური ღვთაებების ეპითეტია“ („ტრაგიკული ნიღბები“).

თავისი პერსონაჟის ამ გასაოცარმა ნაბიჯმა „გააოცა“ თვითონ ვაჟა-ფშაველაც. ალბათ ამიტომაც დასჭირდა ამდენი დრო მისი საქციელის შესაფასებლად: „იმ ადგილმა, როცა ქმარი ჯოყოლა ჰკითხავს ცოლს, აღაზას, ნამტირალევი რადა ხარო, ამის გამო ცოლ-ქმარის ბაასმა მთელი ორი თვე შემაჩერა. ნამეტნავად იმ ადგილმა გამოიწვია ჩემში სულიერი რყევა, თუ რა პასუხი უნდა მიეცა ჯოყოლას ცოლისთვის, როგორ შეჰხვედროდა აღაზას სიტყვებს, როცა იგი ეუბნებოდა ზვიადაურზე: „ცრემლები შემიწირია იმ შენი მეგობრისთვისაო“ (ვაჟა-ფშაველა, „კრიტიკა ბ. იპ. ვართაგავასი“).

ვაჟა-ფშაველამ მოულოდნელი „კონფლიქტი“ ცოლქმრული ეჭვიანობის ვიწრო ჩარჩოდან  გაიტანა და სამყაროულ კონტექსტში გაშალა. ამ კონტექსტში კი ჯოყოლა და აღაზა ერთარსნი არიან, ერთი დიადი სულის, სიყვარულის, ღვთის,  ხორცშესხმული ხატებანი. აღაზამ ჯოყოლას გულისთქმა გამოიცნო, რეალურად, ეს ერთი სულია ორ სხეულში, ისინი ერთი სულისკვეთებით მოქმედებენ, რომელსაც სიყვარული ასაზრდოებს. ეს არის გამოღვიძება, გასხივოსნება, იმ დიდ სინათლეში შესვლა, რომელიც მწვერვალზე დაინთება. აქ  აღაზა, ჯოყოლა და  ზვიადაური ღვთის სახლში, სასუფეველში სხედან და მეგობრობის, და-ძმობის, თანაგრძნობის, სიყვარულის არსს ჭვრეტენ, ან, უკეთესად თუ ვიტყვით, თვითონვე არიან ხორცშესხმული იდეები, რომლებიც მარადიულად იარსებებენ, გადარჩებიან, მიუხედავად  მათი  განუწყვეტელი ჩაქოლვისა, მოკვეთისა, განადგურებისა („როცა მათ ჰხედავს ერთადა /კაცი, ვერ ძღება ცქერითა“). კოსმოსი ისევ იკრებს ძალას და იმარჯვებს. აქაც (ისევე, როგორც „ბახტრიონში“) ქაოსს, გველეშაპს, ლუხუმის ჩასათქმელად რომ მიემართება, სახეს უცვლის. დიდი სინათლის წინაშე სიბნელე უძლურია, ისიც ტრანსფორმირდება და სიკეთის ნაწილად იქცევა, ე.ი. თავის საწყისს უბრუნდება, რადგან ბოროტება უარსოა, ის მხოლოდ მოკლებული სიკეთეა (ფსევდოდიონისე არეოპაგელი).

ანტიგონესა და აღაზასთვის, ორივესთვის, ადამიანური მოვალეობა, სინდისით ნაკარნახევი, უზენაესია. ანტიგონე შეშინებულ დას, ისმენეს, ეუბნება კრეონზე: „ის ვერ დამიშლის ვალის სრულყოფას“. „მე მირჩევნია ქვესკნელის ღმერთთა პატივისდება, სად სავანეა სამარადისო, ვიდრე უფალთა ამქვეყნისათა“. მას არ ეშინია სიკვდილისა: „ვინც ჩემებრ მარად ტანჯულ-გვემულა, მისთვის სიკვდილი ნეტარებაა!/ და თუ ასეთი მომელის ხვედრი, შვება იქნება! მაგრამ ღვიძლი ძმა დაუმარხავი მე რომ დამეგდო, ღმერთთ შევცოდავდი“.  ანტიგონე, ნაზი და უმწეო, თითქოს ზეციდან მოიკრებს ძალებს და  ამბობს: „მე გავჩენილვარ სიყვარულისთვის“, კრეონი ცინიკურად შეეპასუხება: „მაშ, წადი მკვდრებთან და იქ გიყვარდეს“. ანტიგონეც მიდის, რადგან ის გზა, რომელსაც ირჩევს, სულიერ ბრმათათვის  უხილავი სინათლისკენ მიემართება.

როგორც ვიცით, ანტიგონეცა და აღაზაც  თვითმკვლელობით ასრულებენ სიცოცხლეს. ამგვარადაც გამოხატავენ თავიანთ არჩევანს. ისინი  თავიანთი ბედს თვითონვე გადაწყვეტენ.  როცა ანტიგონე ამბობს: „ტიალი, სულმთლად ობლად შთენილი / ცოცხლივ სამარეს მივეშურები“, უპირველესად, სულიერ სიობლეს გულისხმობს. მას, მართალია, გამოექომაგნენ (უპირველესად, ბრმა მისანი ტირეზია), მაგრამ მეფეს გადაწყვეტილება ვერ შეაცვლევინეს, გადარჩენა ვერ შეძლეს, კრეონის ძალას წინ ვერ აღუდგნენ. ის კი მხოლოდ თავს დამტყდარი უბედურების შემდეგ მიხვდა თავის „სიბრიყვეს“. ანტიგონე არ დაელოდა კრეონის სასჯელის აღსრულებას, რაც იმ აკლდამაში სიკვდილს გულისხმობდა და თავი ჩამოიხრჩო. კარგად შენიშნავს პიესის მთარგმნელი პეტრე ქავთარაძე: „ანტიგონე თვს სწირავს საკუთარ სრულყოფას. მისთვის მამის სიყვარული, ძმის წინაშე მოვალეობის შესრულების აუცილებლობა, პირველ ყოვლისა, მისი სინდისის, მისი უმაღლესი ადამიანობის დაკისრებული უმაღლესი და გარდაუვალი კანონია“.

სასოწარკვეთილი, მთელ სამყაროში მარტო დარჩენილი აღაზა ამბობს:

„- რაღად ვიცოცხლო, რიღასთვის?

ამას ჰფიქრობდა ქალია. –

ქისტეთში ჩემი ერთგული

კენჭიც კი არსად არია“.

ამ თემაზე სხვაც ბევრი რამ შეიძლება თქმულიყო. აქ ერთ საკითხსაც შევეხებით. „არის თუ არა აღაზას ზვიადაურისადმი თანაგრძნობაში სატრფიალო ნიუანსი?“ – ამგვარ კითხვას ვხვდებით თამაზ ჩხენკელის არაჩვეულებრივ ნაშრომში „ტრაგიკული ნიღბები“. ავტორი ვრცლად მიმოიხილავს ამ საკითხს: „მართებულად აღნიშნავს გრიგოლ კიკნაძე, რომ „ფაქტებზე დიდი ძალადობის შედეგი იყო, როდესაც ზოგიერთმა კრიტიკოსმა ზვიადაურისადმი აღაზას თანაგრძნობაში სატრფიალო ნიუანსი დაინახა”. ჩხენკელის აზრით, ვაჟას ზღვარი აქვს გავლებული გონების ფიქრსა და გულს შორის. „გული” აღაზას დაუთრგუნველი, ქვეცნობიერი სწრაფვის გამომხატველია, ხოლო „გონების ფიქრი” ცნობიერი სიფხიზლისა. მისი საგულისხმო დაკვირვების მიხედვით, აღაზას ნაამბობში „დევი” აშკარა ეროტიკული შტრიხით არის წარმოდგენილი. მისი ნაამბობი მისივე ქვეცნობიერი სწრაფვის ცენზურაქმნილი და ამიტომ ნეგატიურად ინტერპრეტირებულია. დევი ხელებს იწვდის აღაზასკენ („ნეტავი იმას, ვინაცა მაგის მკლავზედა წვებოდა”). დევს „მყრალი კანი” აქვს („ვისიცა მკერდი, აწ კრული, მაგის გულმკერდსა სწვდებოდა”). ეს კანი „ჯერაც თვალებში უელავს” აღაზას (ზვიადაურის სიკვდილი მას „თვალებში ელანდება”). დევი ცოლობას სთხოვს აღაზას: „ჩემთან წამოდი, ჩემთან იცხოვრე, ქალაო” („ნეტავი იმას, – ე.ი. ზვიდაურის ცოლს, – ოდესმე ქმრის ტრფობა გაუცვდებოდა?”) და შეძრწუნებული აღაზა გამორბის სახლისკენ, მაგრამ მისივე ძლიერი ქვეცნობიერი სწრაფვის განმასახიერებელი „დევი” ღრიალით მოსდევს უკან…“. თამაზ ჩხენკელის აზრით,  „არავითარ „ტრფობაზე” და მით უმეტეს, „ეშხით ანთებაზე” ლაპარაკი არ შეიძლება აქ“.  იგი ფიქრობს, რომ „აღაზას ზვიადაურისადმი თანაგრძნობა უბრალო, ჩვეულებრივ გრძნობაზე მეტი რამ არის… ამ განცდის არაცნობიერში დამარხული ფესვი ეროტიკული ხასიათის იმპულსზე მიგვანიშნებს (ვაჟას აქცენტირებული არა აქვს ეს იმპულსი. იგი თავისთავად ჭვივის აღაზას ფიქრებში, ქცევასა და ნაამბობში), ხოლო მის ცნობიერში დადგინებული სახე ყოვლისგადამლახველ, ზნეობრივად სრულყოფილ, უნივერსალიზმამდე ამაღლებულ „თანაგრძნობას” გვიმხელს…. „სხივმიხდილი” ვარსკვლავი ქვესკნელში ეშვება, რათა „გარდაცვლილი” კვლავ შედგეს კლდის თავზე და ღვთაებრივმა მოდემ კვლავ იპოვოს თავისი ღვთაებრივი მოძმე“ („ტრაგიკული ნიღბები“).

ამგვარად, ანტიგონე და აღაზა ღვთაებასთან წილნაყარი, ზეციური სამყაროდან ადამიანთა „გასაღვიძებლად“ მოსული სინათლის სხივები არიან, მსოფლიო ლიტერატურის „მარგალიტები“, გამორჩეულები, მარგალიტად თვითონვე რომ გარდაქმნეს თავიანთი სულები („ეკერებოდა გულ-მკერდზე ქმარს მარგალიტის ღილადა“), „ძნელად მოსაპოვებელნი“ („მარგალიტი არვის მიხვდეს უსასყიდლოდ, უვაჭრელად“). ისინი სახარებისეულ მარგალიტებსაც მოგვაგონებენ, ღორები რომ თელავენ, მაგრამ „ნათელი იგი ბნელსა  შინა ჩანს და  ბნელი იგი მას ვერ ეწია“ (იოანე, 1,5).

„თუ დრო არ გაქვს, ნუ დაიწყებ კითხვას.“ ასე იწყებს გოდერძი ჩოხელი თავის რომანს, „ადამიანთა სევდა.“ ხოდა, აქაც, რაღაც ეგეთი ამბავია… ამიტომაც, მეც მას მივბაძავ და ეგრე დავიწყებ.

ეს სტატია არც შემაჯამებელ დავალებას ეხება და არც რაიმე მსგავსს. ეს არის ჩემი მასწავლებლობის პირველი წლის გამოცდილების შეჯამება. უფრო – გახსენება და ზოგადი შეფასება. რა გავაკეთე, რა ვერ გავაკეთე, რა მეგონა და რა – არ მეგონა. მოკლედ, დავიწყებ და ვნახოთ, რა გამოვა.

მოკლე შესავალი

ე. ი. დასაწყისში უნდა ვთქვა, რომ ჩემი საქმიანობა განათლების კოალიციაში, ასევე მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს პროექტი და სხვა კავშირები, ბუნებრივია, დამეხმარა იმაში, რომ მასწავლებელი გავხდი. თუმცა, აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ მასწავლებლობა პირველად 2015 წელს ვცადე, თუმცა, გასაუბრების შემდგომ ჩემი კანდიდატურა არ შეირჩა.

მიზეზებზე, თუ რატომ მომინდა მასწავლებლობა, ბევრს არ დავწერ. ორი მიზეზი აქვს –  პრაგმატული და მეორე:

• პრაგმატული – ძალიან ახლოს არის ჩემს საქმიანობასთან და მინდოდა, ეს გამოცდილება მქონოდა;
• მეორე – ბავშვობიდან ყოველთვის მიყვარდა სირთულეების გადალახვა და გამოწვევები; მაგალითად, ფეხბურთის თამაშის დროს, ვცდილობდი ყოველთვის ყველაზე რთული მეტოქე „ამეყვანა.“ სხვა სპორტშიც ყველაზე კონკურენტული ადამიანები მიყვარს – მაგალითად, კობი ბრაიანტი; განათლების კოალიციაშიც ვცდილობთ, სულ ასეთ საქმეებს შევეჭიდოთ. მაგალითად, მასწავლებლის ეროვნული ჯილდო. მოკლედ, მასწავლებლობა უფრო საკუთარი თავის ტესტი იყო. მეორე მხრივ, ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილება. აქვე ვიტყვი, რომ დატვირთული გრაფიკიდან გამომდინარე, არ ვიყავი სათანადოდ მომზადებული მასწავლებლობისათვის. თუმცა, მაინც გავრისკე. ბუნებრივია, ვაანალიზებდი ყველა იმ რისკს, რაც ამ გადაწყვეტილებას ახლდა (ასეთი კი ბევრი იყო).

რაც შეეხება სკოლებს, პირველი არჩევანი იყო შედარებით პერიფერიული სკოლა, სადაც ბევრი გამოწვევა მექნებოდა. არც თუ ისე ხანგრძლივი ძიებისა და სკოლის ადმინისტრაციასთან ინტერესების თანხვედრის შემდგომ, გავიარე გასაუბრება და ყველა ის პროცედურა, რაც მომეთხოვებოდა. საბოლოოდ, დავიწყე მუშაობა თბილისის 71-ე საჯარო სკოლაში. კონკრეტულად, ორი კლასი მყავდა. ორივე მეშვიდე.

ამ გადაწყვეტილებიდან რამდენიმე ხანში, ჩემმა მეგობარმა, ამ ჟურნალის მკითხველთათვის ( არა მხოლოდ მათთვის) კარგად ნაცნობმა ნათია ფურცელაძემ დამირეკა და შემომთავაზა, სკოლა ქორალში დამეწყო სწავლება. მოკლედ, იმდენად დამაინტრიგა, რომ სხვა გზა არ მქონდა. შესაბამისად, 2019 წლის სექტემბრიდან არა ერთ, არამედ ორ სკოლაში და 8 კლასში დავიწყე სწავლება.

რა გავაკეთე და როგორ – კორონამდე და კორონას შემდეგ

პირველი ნაწილი – კორონამდე

პირველი დღე და პირველი კვირა, ალბათ, ერთ-ერთი საუკეთესო იყო. პირველივე გაკვეთილზე ჩავაგდე ინტრიგა და დავიწყე სკოლის კრიტიკა (არ გამიჭირდებოდა). თავიდან, მიყურეს, ეს მოგზავნილიაო, მაგრამ შემდეგ, სულ ცოტა ხანში, ძალიან კარგი დისკუსია გავმართეთ. ერთს მეორე მოჰყვა, მეორეს მესამე და, წლის ბოლოს, მე მგონი, ყველანი კმაყოფილები ვართ. მეორე გაკვეთილზე გადამღები ჯგუფი მოვიდა სიუჟეტის ჩასაწერად და ამითაც ძალიან ბედნიერები იყვნენ. მახსოვს, ყველას მაშინ უნდოდა აქტიურობა.

დისკუსიების გარდა, ჩემთვის მნიშვნელოვანი იყო, ბავშვები სკოლის გარეთ გამეყვანა, ხანდახან, თუნდაც, სხვა გაკვეთილების გაცდენის ხარჯზე. ბუნებრივია, „გარე გაკვეთილები“ თვითმიზანი არ იყო და გარკვეული გასართობი, განმავითარებელი, დასამახსოვრებელი და დასაფიქრებელი აქტივობები უნდა მომეფიქრებინა. საბოლოოდ, მოვახერხეთ და წავედით უამრავ ადგილას – ექსპერიმენტორიუმი, ილუზიების მუზეუმი, თავისუფალი თეატრი, კონსულტაციისა და ტრენინგის ცენტრი და ა. შ.

გარე აქტივობებთან ერთად,  მოწვეული სტუმრების მეშვეობით, შევეცადე მათი სააზროვნო არეალის გაფართოებას, ანუ მათ ისეთ თემებზე დაფიქრებას, რაზეც იქამდე არ უფიქრიათ. მსურს, ყველა  ამ ადამიანს მადლობა გადავუხადო, ასეთები კი, საბედნიეროდ ბევრნი არიან: დაჩი ნანობაშვილი, თემო სუყაშვილი, ნინო ზაუტაშვილი, ირინა ჭოჭუა, ნათია გოცაძე, პავლე თვალიაშვილი.

ასევე, პირადად ჩემთვის, ძალიან მნიშვნელოვანი იყო გაკვეთილებზე ვიდეო რგოლების გამოყენება. ხშირად ვიყენებდი „რადიო თავისუფლების“ ან ონლაინ გამოცემა „პუბლიკას“ ვიდეოებს. მაგ. ვიდეოში – „ვერის აღმართი შესვენებით“ – მთელი ცხოვრებაა  გადმოცემული. სხვა რომ არაფერი ვთქვათ, ბავშვებს სიკეთისაკენ უბიძგებს და სწორი ღირებულებებისაკენ განაწყობს. ვიდეოში – „გარდაცვლილებსაც სჭირდებათ სამართალი“ – უამრავი ისეთი საკითხია, რასაც სამოქალაქო განათლება ასწავლის. როდესაც მოსწავლეებს ვთხოვე, ჩამოეთვალათ ეს საკითხები და დაესაბუთებინათ რატომ, გაკვირვებულიც კი დავრჩი, იმდენი რამე ჩამოთვალეს: უთანასწორობა, სიღარიბე, შრომითი უფლებების არარსებობა, ბავშვთა შრომა, ემიგრაცია და, ამ მხრივ, არსებული პრობლემები, საბინაო პოლიტიკა, სახელმწიფოსა და კერძო სექტორის უპასუხისმგებლობა, „გამოძიება,“ საზოგადოების როლი და დამოკიდებულება ასეთი საკითხებისადმი და ა. შ.

დაბოლოს, ძალიან მეხმარებოდა დოკუმენტური ფილმები და დოკუმენტური მასალები. მაგალითად, „მანქანა, რომელიც ყველაფერს გააქრობს,“ ფანტასტიკური ფილმი, რომელიც ბევრი მიმართულებით დააფიქრებს ადამიანს. ამ მხრივ, სკოლა „ქორალში“ დავიწყეთ დოკუმენტური ფილმების ფესტივალის ორგანიზება და დიდი გეგმები გვქონდა, სადაც ბავშვებს თავად უნდა გადაეღოთ ფილმები.  თუმცა, პანდემიამ გაგვაჩერა. მიუხედავად ამისა, „ქორალის დოკუმენტური ფილმების ფესტივალის“ ფარგლებში შემდეგი აქტივობები მოვასწარით:

• ვიზიტი მარნეულის N2 საჯარო სკოლაში და დისკუსია თანატოლებთან;
• შეხვედრა ნინიშა ჩლაიძესთან (აქტივისტი) ცხოველთა უფლებების შესახებ;
• შეხვედრა მედეა ხმელიძესთან (ზიანის შემცირების საქართველოს ქსელის წარმომადგენელი) ქალთა უფლებებისა და აბორტთან დაკავშირებული საკითხების განსახილველად;
• შეხვედრა სოციალურ მუშაკებთან მათი საქმიანობის გაცნობის მიზნით;
• შეხვედრა „ასწავლე საქართველოსთვის“ პროგრამისა და ჟურნალ „მასწავლებლის“ წარმომადგენლებთან;
• ვიზიტები ქვეშის საჯარო სკოლაში და წეროვანში ოკუპაციის საკითხების განსახილველად;

შედეგად, პირველ რიგში, მივიღე ის, რომ მაქვს კარგი ურთიერთობა ბავშვებთან. მეორე მხრივ, გაიზარდა მათი თვალსაწიერი, ისეთ რაღაცებზე დაიწყეს ფიქრი, რაზეც აქამდე არ უფიქრიათ. გარდა ამისა, სულ სხვა პერსპექტივიდან დაინახეს ის საკითხები ,რასაც მხოლოდ ერთ ჭრილში განიხილავდნენ. ჩემთვის ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. მესამე – შეეცვალათ დამოკიდებულება თავად საგნის მიმართ და დაინახეს მისი მნიშვნელობა.

ამ ყველაფრით იმის თქმა ნამდვილად არ მინდა, რომ პირველ წელს დიდი მიღწევები მაქვს. თუმცა, ვფიქრობ, გარკვეული დადებითი ეფექტი მოვახდინე როგორც ბავშვებზე, ასევე სკოლაზე. არა ისეთი, როგორიც მინდოდა, თუმცა – მაინც დადებითი. ბუნებრივია, იმასაც ვაანალიზებ, რომ ჩემი პოზიცია (და კიდევ ბევრი სხვა რამ) დამეხმარა, სხვებისთვის რთულად მისაწვდომი რაღაცები გამეკეთებინა. თუმცა, ვფიქრობ, რომ ყველას რაღაც შეგვიძლია და მაქსიმუმი უნდა გავაკეთოთ მაქსიმუმის მისაღებად.

რამდენად გამომივიდა, ნამდვილად ვერ გეტყვით. თუმცა, ცდა ნამდვილად არ დამიკლია.

დისტანციური სწავლების ეს ეტაპი თითქმის დასასრულს უახლოვდება. ეს იყო ძალიან დიდი გამოწვევა ნებისმიერი მასწავლებლისთვის. ჩვენ  საშუალება გვქონდა  Microsoft teams-ის საშუალებით ჩაგვეწერა გაკვეთილები და შემდეგ გაგვეანალიზებინა. მოგიყვებით ჩემს ისტორიას. ყველა გაკვეთილს ვიწერდი და შემდეგ ჩემს შვილებთან ერთად ვუყურებდი ჩანაწერს. უამრავ შენიშვნას მაძლევდნენ: ხან საუბრის დროს ხმის ტემბრი არ მოსწონდათ, ხან – ოფიციალური ტონი, ხან – მოსწავლეებისთვის სამუშაოდ მიცემული ცოტა დრო, ასევე აღნიშნავდნენ, რომ მოსწავლეებს ზოგჯერ გამხიარულება სჭირდებათ. თუმცა ერთხელ უფროსმა ბიჭმა მკითხა: ,,როგორ ახერხებ, რომ მოსწავლეები შენს გაკვეთილზე არ იღლებიან?“ ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად დავიწყე ფიქრი. სულაც არ ვფიქრობ, რომ ჩემი მოსწავლეები არ იღლებიან, როგორც ჩემს შვილს ჰგონია.  ჩემი მუშაობის შესაფასებლად შევადგინე კითხვარი და გავუგზავნე  მოსწავლეებს შესავსებად. გამოკითხვა მხოლოდ ჩემს გაკვეთილებს ეხებოდა. გამოკითხვაში მონაწილეობა მიიღო ორი საჯარო სკოლის 150-მა მოსწავლემ (კვლევა ეხებოდა ქიმიის, ფიზიკისა და ბიოლოგიის გაკვეთილებს). შეკითხვაზე: „ახერხებდა თუ არა მასწავლებელი თქვენს დაინტერესებას?“, მოსწავლეების დიდმა ნაწილმა აღნიშნა, რომ ახერხებდა, მხოლოდ იმიტომ, რომ საინტერესო სიმულაციებსა და ვირტუალურ საშუალებებს იყენებდა. აღმოჩნდნენ ისეთებიც (6 %), რომლებიც ვერ დავაინტერესე. ეს სამომავლო კვლევის საგანია.

ახლა მინდა, წარმოგიდგინოთ ის პლატფორმები, რომლებიც ძალიან დიდ ინტერესს იწვევდა მოსწავლეებში. უმეტესად ვსარგებლობდი კოლორადოს უნივერსიტეტის სიმულაციებითა და  საერთაშორისო პლატფორმა CK-12-ზე არსებული რესურსებით. სასიხარულოა ის, რომ კოალიცია ,,განათლება ყველასათვის საქართველო“ მისი მსგავსი პლატფორმის შექმნას იწყებს. ამ პროექტის მიზანი ხარისხიანი საგანმანათლებლო რესურსების შექმნაა. პროექტის ფარგლებში ითარგმნება რესურსები. ამ პლატფორმაზე შეიქმნება ქართველი მომხმარებლებისთვის სპეციალური გვერდი.  ქართველ მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს მიეცემათ შესაძლებლობა, ყველა საგანში მოცემული დავალება გამოიყენონ სასწავლო პროცესში.  ასევე მასწავლებლები შექმნიან რესურსებს და განათავსებენ პლატფორმაზე. ამ პლატფორმაზე მუდმივად მიმდინარეობს ახალი რესურსების დამატება. მოცემულია კომპლექსური დავალებები. მოსწავლეების ინტერესს ძირითადად იწვევდა ის, რომ ყველა დავალება კავშირში იყო ყოფა-ცხოვრებასთან, შეკითხვა დასმული იყო მოსწავლის მოტივაციის გასაზრდელად.

https://interactives.ck12.org/simulations/chemistry.html

შემოგთავაზებთ რამდენიმე საინტერესო სამუშაოს დეტალურ აღწერას

მოსწავლეების ყურადღებას იპყრობს სურათი, რომელიც აღუძრავს ინტერესს და ეს უკვე წინ გადადგმული ნაბიჯია. ყველა რესურსის ,,თავფურცელი“ უკავშირდება ყოველდღიურ ცხოვრებას.

კომპლექსური  დავალება  N1:

სამიზნე ცნება: ნივთიერება  და თვისებები

,,მთამსვლელების ჩანაწერებში  და სათავგადასავლო ნაწარმოებებში ალბათ წაგიკითხავს, რომ მთაში უმჯობესია წაიღო ალუმინის ჭურჭელი და მოხარშული ხორცი. გაეცანი სიმულაციას და იმსჯელე, რატომ მიაქვთ ალუმინის ჭურჭელი?  რატომ ვერ მოხერხდება ხორცის მოხარშვა დანთებულ კოცონზე?“.

პროდუქტის სახით მოსწავლეებმა შესაძლებელია, წარმოადგინონ კვლევის ანგარიში, რომელიც შეიცავს ჰიპოთეზას, მსვლელობასა და მიღებულ დასკვნებს.

ამ სიმულაციის გამოყენებით მოსწავლემ შესაძლოა, დაადგინოს ატმოსფერული წნევის დამოკიდებულება სიმაღლეზე.

I  – ამ მწვანე წერტილზე მაუსის დაწკაპებითა და მარცხნივ მოძრაობით შესაძლებელია სიმაღლის არჩევა (სიმულაციაში წარმოდგენილია მსოფლიოს სხვადასხვა ადგილი);

II – ყვითელ ღილაკზე დაწკაპებით ირთვება სიმულაცია და მოლეკულები იწყებენ მოძრაობას;

III – აქ მითითებულია ტემპერატურა;

IV – დიაგრამაზე ჩანს წყლის დუღილის ტემპერატურის დამოკიდებულება ორთქლის წნევაზე;

V – თეთრ და მწვანე მართკუთხედებში ჩანს ორთქლის წნევისა და ატმოსფერული წნევის ცვლილება.

(მოსწავლე უნდა მივიდეს იმ დასკვნამდე, რომ ორთქლის წნევა და ატმოსფერული წნევა ერთმანეთს გაუტოლდება და ამ დროს დუღს წყალი).

კომპლექსური დავალება N2   ფიზიკა

,,ადამიანს სურვილი აქვს სარკეში დაინახოს საკუთარი სხეული თავიდან ფეხებამდე.  როგორ ფიქრობ, აუცილებელია ადამიანის სიმაღლის სარკე? პასუხი დაასაბუთე არეკვლის კანონის გამოყენებით“ . მოამზადე პრეზენტაცია.

https://interactives.ck12.org/simulations/physics/promnight/app/index.html?screen=sandbox&embeded=true&interactive=prom-night&subject=physics&artifactID=1732556&lang=en&assignment=true

1. თეთრი ბურთულის გადაადგილებით შეიცვლება ადამიანსა და სარკეს შორის მანძილი;
2. სარკის სიმაღლე;
3. სინათლის სხივის გამოსვლის ადგილი (ხელი, ფეხსაცმელი, თავი);
4. ყვითელ ბურთულაზე დაწკაპებით დაიწყება სხივების მოძრაობა.

მასწავლებელს შეუძლია მოსწავლეებს შესთავაზოს ცხრილები მონაცემების შესაგროვებლად (კლასის საჭიროების მიხედვით);

თითოეული საკითხი მოიცავს საჭირო ვიდეომასალას, თუმცა ინგლისურ ენაზე, ასევე საკითხავ მასალაც. ჩემი აზრით, მხოლოდ სიმულაციის გამოყენებაც მოსწავლეებს მუშაობასა და საკითხის შესწავლაში დაეხმარება. რაც მთავარია, მოსწავლე დაინახავს საბუნებისმეტყველო და სხვა საგნების  საჭიროებას  ყოველდღიურობაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://interactives.ck12.org/simulations/physics.html

https://interactives.ck12.org/simulations/chemistry.html