ჩემი მოსწავლეები ძალიან დიდი ინტერესით მისმენენ, როდესაც საგაკვეთილო პროცესში მათთვის ნაცნობ თემას შევეხები. მათემატიკის გაკვეთილზე კი მათივე საყვარელი სათამაშო- ფოფითი გამოვიყენე. რისთვის? – ქვემოთ მოგიყვებით.

პირველ რიგში გეტყვით, რა არის ფოფითი, რომელსაც ბავშვებში ხშირად შეამჩნევთ. ფოფითი არის  სილიკონის ბუშტის ფიჯეტის სათამაშო, რომელსაც აქვს სხვადასხვა ფორმა, ფერი, ზომა. მიიჩნევა, რომ ის ერთგვარი სტრესთან გასამკლავებელი სენსორული სათამაშოა. გამოყენებისთვის თქვენ უბრალოდ აჭერთ ბუშტებს თითს, ისინი მცირედით გამოსცემენ ხმას და იცვლიან მიმართულებას. სულ ეს არის. ბავშვებს კი ძალიან მოსწონთ ეს სათამაშო, მაგრამ ალბათ გიჩნდებათ კითხვა – რა კავშირშია ეს მათემატიკასთან? ან საერთოდ გაკვეთილთან?

როდესაც ჩემს რამდენიმე მოსწავლეს შევამჩნიე, რომ ამ სათამაშოს მიმართ არ იყვნენ გულგრილი, დავფიქრდი, როგორ შეიძლებოდა ის გამომეყენებინა სასწავლო პროცესში? გადავწყვიტე, რომ იგი მომერგო მათემატიკის გაკვეთილისთვის.

1. გამრავლების ტაბულა და ფოფითი:

იმისათვის, რომ ფოფითი მოვარგოთ გამრავლების თემას, საჭიროა ავიღოთ მართკუთხედის ფორმის ფოფითი. მოსწავლეებთან ერთად ვითვლი სიგრძესა და სიგანეზე განთავსებულ ბუშტუკებს და ვსვამ შეკითხვებს:
რამდენი ბუშტუკია სიგრძეზე?  მოსწავლეები მპასუხობენ, რომ ექვსია.

რამდენჯერ არის აღებული 6-ბუშტუკიანი სვეტი? ვითვლით და მოსწავლეებისგან ვისმენ პასუხს – ექვსი.

ე.ი 6 X 6 = 36    პასუხის გადამოწმების მიზნით მოსწავლეებთან ერთად ვითვლი  მთლიან ფოფითს.

2. ფოფითი და გეომეტრიული ფიგურები:

დასაწყისში აღვნიშნე, რომ ფოფითი არის სხვადასხვა ფორმის, მათ შორის გეომეტრიული ფიგურებიცაა. ვიღებ სხვადასხვა გეომეტრიული ფიგურების ფოფითს და მოსწავლეებს ვუსვამ შეკითხვებს:

• რომელი გეომეტრიული ფიგურის ფორმის ფოფითი მიკავია ხელში?
• რამდენი წვერო აქვს? გვერდი?
• რამდენი გვერდი ექნება ორ რვაკუთხედს, თუ მათ ერთ გვერდს გავაერთიანებ? და ა.შ

3. ფოფითი და ფერები

ფოფითის გამოყენება თქვენ შეგიძლიათ არამხოლოდ მათემატიკის გაკვეთილზე, არამედ ხელოვნების და თუნდაც ინგლისური ენის გაკვეთილზეც. მაგალითად, თუ გსურთ, მოსწავლეებს განვუმტკიცოთ ფერების ცოდნა, მაშინ ამაშიც დაგეხმარებათ ფოფითი. აარჩიეთ ისეთი ფოფითის სათამაშო, რომელიც ან სხვადასხვა ფერია, ან სხვადასხვა ფერის ბუშტუკები აქვს. თავდაპირველად ჩამოთვალეთ ფერები, რომლებიც მოცემულია სათამაშოზე და შემდეგ მოსწავლეებს დაუსვით შეკითხვა.

ფოფითის გამოყენებით ჩემს მოსწავლეებს კიდევ ერთი საინტერესო გაკვეთილი შევთავაზე. ვიგრძენი, რომ თუ  სხვა დროს რომელიმე აქტივობისას მთელი კლასი არ იყო ჩართული, ახლა პირიქით, ყველა ინტერესით ისმენდა და ელოდებოდა თავის ჯერს, როდის გამცემდა პასუხს დასმულ შეკითხვაზე.

 ფიქრები ეგზიუპერის წიგნის კითხვისას

ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერმა ყველაზე ჯადოსნური და გამორჩეული ამბავი პატარა უფლისწულზე ასაკოვან ადამიანს მიუძღვნა და ამით მკითხველებს მინიშნებაც მოგვცა, რომ საკუთარ თავებში აღმოვაჩინოთ ის პატარა ბავშვი, წლების წინ რომ ვიყავით. ყველა დიდი ოდესღაც პატარა იყოო, ამის ცოდნა, არდავიწყება წარმოადგენს კარგი მასწავლებლობის, მშობლობისა და ადამიანობის საფუძველს.

„პატარა უფლისწული“, რომელიც ახალ ქართულ თარგმანში „პატარა პრინცად“ იქცა (მე მაინც უფლისწულად მოვიხსენიებ, არა წოდების სიზუსტის, არამედ სიტყვის ეტიმოლოგიის გამო: უფლის + წული (შვილი, ძე)), ერთი დიდი სახელმძღვანელოა ჩვენთვის, როგორ გავუგოთ ბავშვებს, როგორ გავხდეთ უკეთესი, როგორ შევიყვაროთ, როგორ ვემეგობროთ და როგორ გვწამდეს, სასწაულების როგორ ვირწმუნოთ.

ჩემთვის, უზარმაზარ ტრაგედიაგამოვლილი დედისთვის ეს წიგნი ცხოვრების მთავარ წიგნად იქცა და იმ კითხვებზე გამცა პასუხი, რომლებიც გამუდმებით მტანჯავდა. მიუხედავად იმისა, ბავშვობაში რამდენჯერმე მქონდა წაკითხული, მის არსს მხოლოდ მაშინ მივხვდი, როდესაც ძალიან დამჭირდა. სწორედ მაშინ გადამიშალა საკუთარი გული და მაჩვენა, აღმომაჩენინა მთავარი ჭეშმარიტება – როგორ მერწმუნა. სხვა, დედებს, რომელთა შვილებმაც ეს სამყარო მიატოვეს და მარადიულ მოგზაურობას შეუდგნენ, ხშირად უთქვამთ, რომ „პატარა უფლისწულმა“ მათ მინიშნებები მისცა. მინიშნებებთან კი იმედებიც და საკუთარი ვარსკვლავებიც აპოვნინა, მილიარდობით მოციმციმე ვარსკვლავს შორის.

„პატარა უფლისწული“ მართლაც ჯადოსნური წიგნია. ნებისმიერი მკითხველისთვის ის ზუსტად იმ სიტყვებად, იმ ნარატივად გარდაიქმნება, ძალიან რომ სჭირდება. ამიტომაა ალბათ თაყვანისმცემელთა არმია რომ არ აკლდება, ვინ იცის, რამდენ ადამიანს შეუღო გულის კარი ან/და პირიქით რამდენი ადამიანისთვის იქცა თავად თავშესაფრად.

მაშ ასე, „პატარა უფლისწული“ მშობლებს ეხმარება, აღმოაჩინონ საკუთარ შვილებში დაფარული ნიჭები. არ უთხრან მათ: „მახრჩობელა გველების ხატვას, გიჯობს გეოგრაფიას, ისტორიას, არითმეტიკასა და გრამატიკას მიხედეო“.

წლების წინ ერთი მოსწავლე მყავდა – 8 წლის ლაშა, თვალებბრიალა, საოცრად მგრძნობიარე და ემოციური ბიჭუნა. მაღალი, მსხვილი აგებულების, ძლიერი. შეეძლო კლასში „ყოჩი“ ყოფილიყო, თუმცა ეს არ ანაღვლებდა. ჭიანჭველას ფეხს არ ადგამდა, საოცრად კეთილი და კეთილშობილი. ხატავდა ფანტასტიურად, ისეთ ფერთა პალიტრას იყენებდა, გაოცებისგან სიტყვებს ვერ ვუყრიდი ხოლმე თავს. მათემატიკის ან ქართულის გაკვეთილზე გავხედავდი და თავი ჰქონდა ჩარგული მერხის ქვემოთ. ჩუმად ხატავდა, რაღაც არაამქვეყნიურ სიუჟეტებს. ბებია, დედა, მამა ძალიან წუხდნენ. უნდოდათ მათემატიკა სცოდნოდა ძალიან კარგად, მათემატიკაში ყოფილიყო ძლიერი. ამზადებდნენ კიდეც, დაჰყავდათ უამრავ წრეზე, მაგრამ ლაშას მხოლოდ ხატვა უნდოდა, სხვა არაფერი.

ჰოდა, გავიდა წლები, ერთ-ერთ გამოფენაზე, ჩემი ყურადღება ჯადოსნური ფერებით შექმნილმა ფერწერამ მიიქცია, ზღაპრული სიუჟეტი იყო, ფერადი ცა და ყვავილების წვიმა. ავტორი, არც მეტი, არც ნაკლები, ჩემი მოსწავლე ლაშა აღმოჩნდა. როგორც ჩანს, მშობლები დანებდნენ და მისცეს გასაქანი, არც შემცდარან.

დღეს ლაშა ძალიან წარმატებული, ახალგაზრდა მხატვარია. მშობლებს რომ არ დაეთმოთ, არ გაეგოთ მისთვის, ახლა ალბათ ძალიან უბედური და წარუმატებელი, ჩვეულებრივი მოხელე იქნებოდა, ეკონომიურზე ან საბანკო საქმეზე ჩააბარებდა და მთელი ცხოვრება საძულველი რიცხვების თვლაში გაატარებდა, ფერები კი ოცნებად, სიზმრად ექცეოდა. რა თქმა უნდა, არაფრით არ ვაკნინებ ამ სფეროში მოღვაწე ადამიანებს. ვიღაცისთვის რიცხვებია საოცრებათა სამყარო,. ვიღაც რიცხვებით ცხოვრობს, ვიღაც – ლექსებით, ვიღაც – ფერებით, ვიღაც – ამბებით და ასე დაუსრულებლად, აი ეს არ უნდა გამოგვეპაროს, ამას უნდა ჩავეჭიდოთ და არ გავუშვათ. უნდა გავიგოთ, „რით ცხოვრობს“ ჩვენი შვილი.

„პატარა უფლისწული“ მასწავლებლებსაც ეხმარება, მოსწავლეების ფანტაზიას გასაქანი მისცეს და სახელმძღვანელოში მოცემული მშრალი ფაქტები არ ამეორებინოს. თუ მოსწავლეს პატარა პრინცზე მოყოლა მოუნდება, არ ჩაეკითხონ, რომელ ასტეროიდზე ცხოვრობდა? ვინ აღმოაჩინა? რომელ წელს? ვის პატივსაცემად უწოდეს ეს სახელი? არ დააყარონ მსგავსი მომაბეზრებელი, გაქვავებული კითხვები. მოისმინონ და ისიამოვნონ, რომ პატარა პრინცი ძალიან ლამაზი იყო, რომ იცინოდა და ბატკანს ნატრობდა, დაიჯერონ, ირწმუნონ. მერე რა, თუ ერთ, ძალიან მორცხვ, მგრძნობიარე, მაგრამ ძალიან თავმოყვარე გოგონას თარიღები სულ აღარ ახსოვს. სამაგიეროდ, ისე ლამაზად აღწერს მზის ჩასვლას უფლისწულის პლანეტაზე…

პატარა უფლისწული ჩვენ, დიდებსაც შეგვაძლებინებს ყოველი წამით ტკბობასა და შეუმჩნევლის შემჩნევას. სიყვარულს სულ სხვანაირს აღმოგვაჩენინებს და ნამდვილ მეგობრობაზე ფიქრს დაგვაწყებინებს.

იქნებ პოლიტიკოსებსაც გამოადგეთ, თუ წაიკითხავენ (მაგრამ მეეჭვება, პატარა უფლისწულის ამბების წაკითხვის შემდეგ ისევ მოუნდეთ პოლიტიკოსობა), და ასტეროიდის ერთ-ერთ მეფეს ძალიან გონიერი ბრძანებების გაცემაშიც მიბაძავენ.

რა სასაცილოები არიან დიდები უფლისწულის თვალში! ამპარტავანი მეფე – რომელსაც ქვეშევრდომები არ ჰყავს, მაგრამ მაინც გასცემს ბრძანებებს; ლოთი – რომელიც იმიტომ სვამს, რომ დაივიწყოს რომ ლოთია; ვარსკვლავების „მფლობელი“ ბიზნესმენი, სქელტანიანი წიგნების მწერალი გეოგრაფი – საკუთარი პლანეტის რომ არაფერი გაეგება, ეს რომ მკვლევრების საქმედ მიაჩნია. სულ ერთი წუთით გამოვუშვათ გარეთ ჩვენში არსებული ბავშვი, რომ ჩვენს ცხოვრებას შეხედოს, შეხედოს საკუთარ გაზრდილ ვარიანტს. ნეტა რას იტყოდა? ერთს გემრიელად ხომ არ გადაიხარხარებდა, ან ხომ არ მოიწყენდა? თუ პირიქით ძალიან გაიხარებდა? აბა სცადეთ, ოღონდ აუცილებლად მოუსმინეთ მას.

იმ დედებისთვის, პატარები რომ გაუფრინდათ, პატარა უფლისწული ნამდვილი ნუგეშია:

„- შემიძლია გემზე შორს წაგიყვანო, – უთხრა გველმა და ოქროს სალტედ შემოეჭდო კოჭებზე პატარა პრინცს“.

• ვისაც კი შევეხები, მყისვე მშობელ მიწას ვუბრუნებ, – თქვა მან, – მაგრამ შენ უცოდველი ხარ, თანაც სხვა ვარსკვლავიდან მოხვედი“.

ჰო, უცოდველი პატარა უფლისწულები საკუთარ პლანეტებს უბრუნდებიან.

ეგზიუპერი ნამდვილი ჯადოქარი იყო. ამოიცნო ადამიანთა მოდგმის უბედურება, მიუხვდა მათ მთავარ სატკივარს:

„ადამიანები? რამდენიმე ჯერ კიდევ შემორჩა, ექვსი ან შვიდი. დიდი ხნის წინ ვნახე. ვერავინ გეტყვის, სად უნდა ეძებო. ქარი აქეთ-იქით დაათრევს. ფესვები არა აქვთ, ამიტომ ძალიან უჭირთ“.

„რა უცნაური პლანეტაა! – გაიფიქრა პატარა პრინცმა, – გამომშრალი, წვეტიანი, მლაშე. ადამიანებს წარმოსახვის უნარი აკლიათ…“.

„- ადამიანებს აღარ ახსოვთ ეს ჭეშმარიტება, – თქვა მელამ, – შენ კი გახსოვდეს. მუდამ პასუხს აგებ იმისთვის, ვინც მოიშინაურე“.

„დასანახს მხოლოდ გულით დაინახავ. მთავარი – თვალით უხილავია“.

პატარა უფლისწულო, მიდი, იარე უდაბნოში ჭისკენ, რომ სახლში დასაბრუნებელი გზა გაიკვლიო. ვარსკვლავები, ის ერთადერთი, წკრიალა ზანზალაკები კი უფროსებს დაგვიტოვე, იქნებ რაღაცას მაინც მივხვდეთ, იქნებ ოდესმე მაინც გამოვფხიზლდეთ და გულის თვალით ხედვა ვისწავლოთ. იქნებ, ბოლოს და ბოლოს ვიპოვოთ ის ერთადერთი, უკიდეგანო, უკუნ ცაზე მარად მოკაშკაშე სინათლის წერტილი. ვიპოვოთ და ხანდახან, საღამოობით, ყოველდღიური ცხოვრებისგან გადაღლილებს, გაგვახსენდეს უდაბნოში მოხეტიალე პატარა ბიჭუნა. და თუ ძალიან მოვინდომებთ კოსმოსის ხვეულებიდან ათასი ზანზალაკის ხმაც გავიგონოთ. შენ კი სიკვდილის გავლით, შენს პლანეტაზე დაბრუნდი. ჰო, სხეულს თან როგორ წაიღებ, ძალიან მძიმეა, ბებერი ხის ქერქივით ეგდება მიწაზე.

P.s. ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერზე ვიკიპედიაში ვკითხულობთ: „1943 წელს ფრანგულ საჰაერო სამხედრო ძალებში დაბრუნდა და ჩრდილოეთ აფრიკის კომპანიაში მონაწილეობდა. 1944 წლის 31 ივლისს კუნძულ სარდინიაზე გაფრინდა სადაზვერვო მისიით, საიდანაც აღარ დაბრუნებულა.

დიდი ხნის განმავლობაში სენტ ეგზიუპერის დაღუპვის შესახებ არანაირი ცნობები არ არსებობდა. მხოლოდ 1998 წელს მარსელთან ახლოს ზღვაში ერთმა მეთევზემ იპოვა სამაჯური, რომელზეც შემდეგი წარწერა იყო: «Antoine», «Consuelo» (ასე ერქვა ანტუანის ცოლს) და «c/o Reynal & Hitchcock, 386, 4th Ave. NYC USA». ეს უკანასკნელი იმ გამომცემლობის მისამართი იყო, რომელშიც სენტ-ეგზიუპერის წიგნები გამოიცემოდა. 2000 წლის მაისში მყვინთავმა ლიუკ ვანრელმა განაცხადა, რომ 70 მეტრ სიღრმეში აღმოაჩინა ნარჩენები თვითმფრინავისა, რომელიც შესაძლოა სენტ-ეგზიუპერს ეკუთვნოდა. გამოძიებამ ეს ვერსია დადასტურდა. თუმცა თვითმფრინავის ჩამოვარდნის მიზეზი დღესაც არ არის ცნობილი”.

თქვენც ის გაიფიქრეთ, რაც მე?…

ჰო, მთავარი უხილავია.

განვიხილოთ ლინგვისტიკის ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო საკითხი – ენის არსებობის ფორმები და მისი გამოყენების მეთოდები. ამ მხრივ საინტერესოა ,,ენობრივი პიროვნების” ცნების შემუშავება, რომელიც გვიჩვენებს, რომ ის წარმოადგენს ხერხემალს ნაციონალური ენის აღწერისას და მის საფუძველზე ხდება შესაძლებელი ენის შესახებ ცოდნის ახალი სინთეზი, რომელიც ენის პიროვნულობის სტრუქტურაში გარდატყდება.

რა უნდა იცოდეს მკითხველმა, როგორც ენობრივმა პიროვნებამ? რა არის მის ხელთ – სტილისტიკა თუ ენობრივი წყობის აღწერა? იქნებ ეს ენის ფსიქოლოგია ან ისტორიაა? აქ მოცემულია სწორედ სინთეზი ამ საკითხებისა, პიროვნების ინტელექტუალური განვითარებისა, ენასა და მის ემოციურ ასპექტებთან დაკავშირებით, ანუ სულიერება, ამ სიტყვის ფართო გაგებით, პიროვნებათაშორისი ურთიერთობის საკითხები და ა.შ. პიროვნებაში ერთიანდება ინტერესი ყველა მეცნიერებისა ადამიანის შესახებ. არ არის გადაულახავი საზღვრები სოციოლოგიასა და ფსიქოლოგიას, სოციალურ ფსიქოლოგიასა და ეთნიკური თვითშემეცნების შესწავლას შორის და ა.შ. ენობრივი პიროვნება – ეს სწორედ ის გამჭოლი იდეაა, რომელიც (როგორც ამას მისი ანალიზისა და აღწერის გამოცდილება აჩვენებს) აღწევს ენის შესწავლის ყველა ასპექტში და ამავდროულად, არღვევს საზღვრებს იმ დისციპლინებს შორის, რომლებიც ადამიანს შეისწავლის, იმდენად რამდენადაც არ შეიძლება ადამიანის შესწავლა მისი ენის გარეშე.

რა უნდა ვიგულისხმოთ ენობრივ პიროვნებაში? როგორია ამ გაგების ზოგადი შინაარსი? ამ ამოცანის გადასაწყვეტად აშკარად საჭიროა, ამოვიდეთ თანამედროვე მეცნიერებიდან პიროვნების შესახებ. ფსიქოლოგიაში პიროვნება ახსნილია, როგორც შედარებით სტაბილური ორგანიზება სამოტივაციო ვარაუდებისა, რომლებიც ჩნდება საქმიანობის პროცესში ბიოლოგიური სწრაფვებისა და სოციალურ-ფიზიკური გარემო პირობებისგან. ყოველდღიური გაგებით, პიროვნებაზე საუბრისას, ვგულისხმობთ ინდივიდის ცხოვრების სტილს ან ცხოვრებისეულ პრობლემებზე რეაგირებას. შედეგად მიიღება, რომ განსაზღვრებითა და შექმნილი კვლევითი პრაქტიკის მიხედვით, პიროვნების შესწავლისას ფსიქოლოგიაში მკვლევართა ყურადღების ცენტრში არიან ადამიანის არაკოგნიტური ასპექტები, ანუ მისი ემოციური ხასიათი, ნებისყოფა და არა ინტელექტი და შესაძლებლობები. ამ უკანასკნელთ, რასაკვირველია, შეუძლიათ, იყვნენ ფსიქოლოგის კვლევის ობიექტი, მაგრამ თავისთავად, ადამიანისგან განკერძოებით, უპიროვნოდ. რაკიღა ანალიზის ობიექტი ენობრივი პიროვნებაა, მისი ინტელექტუალური დახასიათება წინა პლანზე წამოიწევა. ინტელექტი მეტ-ნაკლებად ინტენსიურად წარმოჩინდება ენაში და ენის საშუალებით გამოიკვლევა. ორდინარული ენობრივი სემანტიკის, სიტყვათა შორის კავშირების დონეზე, მათი შეთანხმებითა და ლექსიკო-სემანტიკური ურთიერთობებით ჯერ კიდევ არ გვეძლევა პიროვნების გამჟღავნების საშუალება. უკიდურეს შემთხვევაში, ამ დონეზე ჩვენ შეგვიძლია განვაცხადოთ არასტანდარტულობა, განუმეორებლობა ვერბალური ასოციაციებისა, რომლებიც თავისთავად ვერ გვაწვდის ცნობებს ენობრივ პიროვნებაზე, მისი ორგანიზების უფრო რთულ დონეებზე. ენობრივი პიროვნება იწყება ჩვეულებრივი, რუტინული ენის იმ მხარეს, რომლიდანაც თამაშში ერთვება ინტელექტუალური ძალები. საჭიროა (ნულოვანი დონის შემდეგ) მისი შესწავლა – გამჟღავნება, აზრთა და ღირებულებათა იერარქიის დადგენა მის სამყაროს სურათში, მის თეზაურუსში (ამა თუ იმ ენის ლექსიკის სრული მარაგი; მისი სიტყვების ამომწურავი ლექსიკონი). დამთავრებული, ერთმნიშვნელოვნად მისაღები სამყაროს სურათი სახილველია მხოლოდ ცალკეული ენობრივი პიროვნების აზრებისა და ღირებულებების იერარქიის დადგენის საფუძველზე. მიუხედავად ამისა, გარკვეული დომინანტა, განსაზღვრული ეროვნულ-კულტურული ტრადიციებითა და საზოგადოებაში გაბატონებული იდეოლოგიით, არსებობს და სწორედ ის განაპირობებს საერთოენოვან სამყაროს სურათში მისი ბირთვული, ზოგადმნიშვნელოვანი, ინვარიანტული (უძრავი) ნაწილის გამოყოფას. ეს ბოლო ალბათ უნდა შეფასდეს, როგორც ანალოგი ან კორელატი (თანაფარდი) სოციალურ ფსიქოლოგიაში არსებული (არა საყოველთაოდ მიღებული) საბაზისო პიროვნების გაგებისა, რომელიც გულისხმობს პიროვნების სტრუქტურას (წყობა, ტენდენციები, გრძნობები), საერთოს საზოგადოების ყოველი წევრისთვის და ოჯახური, აღმზრდელობითი, სოციალური გარემოთი ფორმირებულს. რომ ენობრივი პიროვნება არ წარმოადგენს ისეთივე ნაწილობრივ-ასპექტობრივ კორელატს, ზოგადად, პიროვნებისა, როგორადაც წარმოგვიდგება, მაგალითად, სამართლებრივი, ეკონომიკური ან ეთიკური პიროვნება. ენობრივი პიროვნება – ესაა ჩაღრმავება, განვითარება, დამატებითი შინაარსით გამდიდრება, ზოგადად, პიროვნების გაგებისა.

არსებობს და ვითარდება რა აქტუალურ დროში (ცვალებადი ნაწილი) პიროვნება, რომელიც საკუთარი თავის იდენტურია, წარმოდგება, როგორც ზედროული არსება (სტაბილური ნაწილი). ეს პარადოქსი, ზოგადად, პ ი რ ო ვ ნ ე ბ ი ს ა თავისებურად გადატყდება ენობრივი პიროვნების სტრუქტურაში, რომელიც თავისი ორგანიზაციის ყოველ დონეზე დროულიცაა და ზედროულიც. ყველანაირი განსჯა ნაციონალური ხასიათის შესახებ, რომელსაც აქვს პრეტენზია მეცნიერულობაზე, შეიძლება დაეყრდნოს ისტორიას. ხოლო ისტორიული ენობრივი პიროვნების სტრუქტურაში ემთხვევა მის ინვარიანტულ ნაწილს, და ამგვარად საჭიროა დაისვას თანაბრობის ნიშანი ისეთ გაგებებს შორის, როგორებიცაა: ,,ისტორიული”, ,,ინვარიანტული” და ,,ნაციონალური”, ენობრივ პიროვნებასთან მიმართებით.

ენობრივი პიროვნებისთვის არ შეიძლება მოვიყვანოთ პირდაპირი პარალელი ნაციონალურ ხასიათთან, მაგრამ სიღრმისეული ანალოგია მათ შორის არსებობს. ის გულისხმობს, რომ ნაციონალური საწყისის მატარებლად ორივე შემთხვევაში გამოდის დროში შედარებით მდგრადი, ანუ თავად პიროვნების მასშტაბით ინვარიანტული ნაწილი მის სტრუქტურაში, რომელიც სინამდვილეში წარმოადგენს პროდუქტს ხანგრძლივი ისტორიული განვითარებისა და ობიექტს თაობათა შორის გამოცდილების გადაცემისა. ნაციონალურითაა გაჟღენთილი ენობრივი პიროვნების ორგანიზების ყველა დონე, ყოველ მათგანზე ის იძენს განხორციელების განსაკუთრებულ ფორმას, და გაყინული, სტატიკური და ინვარიანტული ეროვნული ხასიათი ენობრივი პიროვნების სტრუქტურისა გადაედინება თავად ენაში, მის დინამიკურ, ისტორიულ შემადგენელ ნაწილად.

ჩვენ მიერ განხილული ცნებებისა და გაგებების დაახლოების შესახებ გამოთქმული შემდეგი ეჭვი ამგვარია. როცა ჩვენ ვამტკიცებთ ენობრივი პიროვნების ნაციონალურ თავისებურებას და ვსაუბრობთ რომელიმე ეროვნების ენობრივ პიროვნებაზე, ხომ არ იქმნება გაუგებრობა: კულტურული, ნაციონალური და ენობრივი იდენტურობის შერევისა? რა არის, ვთქვათ, კანადელების შემთხვევაში, რომლებიც ფრანგულად საუბრობენ და რომელ ენობრივ პიროვნებას წარმოადგენს რომანულ ენაზე მოსაუბრე ბელგიელი, ავსტრიელი ან შვეიცარიელი? როგორია ეროვნული ხასიათი თითოეული მათგანის შემთხვევაში? კითხვები, რასაკვირველია, არაა მარტივი და ეჭვი საფუძვლიანია. თუმცაღა, არავითარი აღრევა არ ხდება. ენობრივი პიროვნების თავისებურება განისაზღვრება ენით, რომელსაც ის იყენებს, ამიტომაც კვებეკელი კანადელებიც, ბელგიელებიც წარმოადგენენ ,,ფრანკოფონურ” ენობრივ პიროვნებებს (ეროვნებაზე რომ იყოს საუბარი, შეიძლება, ვუწოდოთ ფრანგებიც).

ნაციონალური ხასიათი, როგორც არაერთხელ აღინიშნა, გამოიხატება არა მხოლოდ და არა უპირველესად ენით, რადგანაც ენის გვერდით ეთნოსის უმთავრესი ნიშანია კულტურული ფასეულობებისა და ტრადიციების ერთობა. ამგვარად, მოცემულ მაგალითებში საქმე გვაქვს ბელგიურ, კანადურ და ა.შ. ნაციონალურ ხასიათთან. გასაგებია, რომ ცნობილი – და თითოეულ შემთხვევაში თავისებური, ე.ი. არა ერთი და იგივე – წვლილი მათ ფორმირებაში შეიტანა ყოველ მათგანში განსაკუთრებულად განხორციელებულმა ფრანგულმა ენამ. ამის შესახებ უფრო დეტალურად საუბარი, დაუფიქრებლობა იქნებოდა, რადგან აქ განვითარებული მოსაზრების კონკრეტული მტკიცებულებებისთვის აუცილებელია ეროვნული ხასიათის კუთხით სპეციალური კვლევები, რომლებიც ჯერ არ დაწყებულა. რაც შეეხება ნაციონალური მიკუთვნებულობის მიმართებას პიროვნების ამა თუ იმ კულტურაში ჩართულობასთან, აქ კარგი იქნება ისევ დ. ლიხაჩოვს დავეყრდნოთ, რომელიც ამბობს:

„Мне кажется, следует различать национальный идеал и национальный характер. Идеал не всегда совпадает с действительностью, даже всегда не совпадает. Но на­циональный идеал тем не менее очень важен. Народ, создающий высокий национальный идеал, создает и гениев, приближающихся к этом идеалу. А мерить культуру, ее высоту мы должны по ее высочайшим достижениям, ибо только вершины гор возвышаются над веками, создают горный хребет культуры”.[1]

ამგვარად, ნაციონალური იდეალი ესაა კულტურის იდეალი. კულტურა ყოველთვის ნაციონალურია, როგორც არ უნდა გავიგოთ ის – ფილოსოფიურად, რუტინულად თუ ანთროპოლოგიურად. ეს არ ნიშნავს, რომ არ არსებობს ზოგადადამიანური კულტურა, მაგრამ მასში არაფერია ისეთი, რასაც ვერ ვნახავდით ეროვნულ კულტურაში. ენობრივი პიროვნება, ზოგადად, შეიძლება მივაკუთვნოთ საერთო, ზოგადადამიანურ კულტურას, მაშინ, როცა ნაციონალური ენობრივი პიროვნება საჭიროა მივაკუთვნოთ ნაციონალურ კულტურას.

რჩება კიდევ ერთი საკითხი, რომელიც კითხვის ნიშანს უსვამს ენობრივი პიროვნების კორელაციას ნაციონალურ ხასიათთან. როგორ უნდა მოვიქცეთ ორენოვნებისა და მრავალენოვნების შემთხვევაში, რომელ ,,ეროვნულ” ზედსართავთან უნდა შეუღლდეს მრავალენოვანი პიროვნება და როგორია მისი ნაციონალური ხასიათი? რაც შეეხება ამ უკანასკნელს, ამ კითხვაზე პასუხი ნათელია. ზემოთქმულიდან გამომდინარე: ნაციონალური ხასიათი განისაზღვრება ეთნოსთან მიკუთვნებულობით, ნაციონალურ კულტურაში ჩართულობით, განსაზღვრულ ტერიტორიაზე ცხოვრებითა და ა.შ. მაგრამ რომელი ,,ენობრივ-ეროვნული” ზედსართავი უნდა ვიხმაროთ პიროვნების დასახასიათებლად, მაგალითად, ტაჯიკისა დუშამბედან, ერთნაირად კარგად მფლობელისა ტაჯიკური, რუსული და უზბეკური ენებისა? ეს დამოკიდებულია მრავალენოვნებისა და ორენოვნების ტიპზე. ლინგვოდიდაქტიკაში ასხვავებენ მრავალენოვნების ორ ტიპს: დომინანტურს, რომლის შემთხვევაშიც ერთი ამ ენათაგანი არის საფუძველი, ამოსავალი, განმსაზღვრელი და თუ ჩვენს მაგალითში დომინანტურია ტაჯიკური (ან ნებისმიერი სხვა), პრობლემა არ იქმნება. ხოლო მეორე თანაბარუფლებიანი ტიპი მრავალენოვნებისა არის ის, რომლის შემთხვევაშიც არცერთი ამ ენათაგანი არაა უპირატესი. უკანასკნელ შემთხვევაში ენობრივი პიროვნების შესაბამისი კვალიფიკაციის საკითხი, როგორც ჩანს, ღიად რჩება.

მიუხედავად ამისა, აქ გამოთქმული მოსაზრებები ერთიანობაში ამტკიცებს იმ ფორმულირების მართებულობას, რომ ენობრივი პიროვნება ღრმად ნაციონალური ფენომენია და უნდა განიხილებოდეს ეროვნულ ენასთან დაკავშირებით.

[1] Лихачев Д.С. Заметка о русском. М., 1981. С. 56

ერთხელ ორ ახალგაზრდა ქალბატონს შორის საინტერესო და საყურადღებო საუბრის უნებლიე მოწმე გავხდი. მეოთხეკლასელი თამუნას დედა მეგობარს თავის გულისტკივილს უზიარებდა – „იცი, დღეს ბავშვთან ვიყავი სკოლაში. მაინტერესებდა, რაიმე პრობლემა ხომ არა ჰქონდა, რომ დროულად მეზრუნა მის გადაწყვეტაზე. ყველა ემადლიერება, მონდომებული, ბეჯითი, მოწესრიგებული ბავშვიაო. თუმცა, კლასის ხელმძღვანელმა ერთ „ნაკლზე“ მაინც გაამახვილა ყურადღება – ძალიან ემოციური ბავშვია და შეიძლება მომავალში სერიოზული პრობლემები შეექმნას თანატოლებთან ურთიერთობაშიო. არ გამკვირვებია, რადგან ამას მეც ვამჩნევ. სიხარულსაც და მწუხარებასაც ზედმეტად ემოციურად გამოხატავს. სულ ვეხვეწები, რომ ჩაახშოს თავისი ემოციები და მშვიდად შეხვდეს ყველაფერს, მაგრამ არაფერი გამოსდის“.

ვფიქრობ, აღწერილი შემთხვევა გამონაკლისი არ არის, რადგან ხშირად ზრდასრული ადამიანებიც აძლევენ ერთმანეთს მსგავს რჩევებს – „მოდი ემოციების გარეშე ვილაპარაკოთ“; „შეეშვი ემოციებს და ცივი გონებით გააანალიზე შექმნილი სიტუაცია“; „ემოციები დაგღუპავს შენ“. – ეს ის ფრაზებია, რომლებსაც არცთუ იშვიათად შევხვდებით ადამიანთა შორის ურთიერთობისას.

მართლაცდა რაში გვჭირდება ემოციები, ხშირად ისინი ხომ გვირთულებენ კიდეც ცხოვრებას და მათ გარეშე შეიძლება უფრო გონივრული გადაწყვეტილებებიც კი მიგვეღო.

• ემოციების გარეშე ადამიანის ცხოვრება და განვითარება წარმოუდგენელია. განურჩევლად იმისა, პოზიტიურია, თუ ნეგატიური, ისინი უმნიშვნელოვანეს ფუნქციას ასრულებენ ადამიანის ცხოვრებაში;
• ემოციები ჩვენი რეაქციებია ყველაფერ იმაზე, რაც ჩვენ გარშემო ხდება. მათი საშუალებით ჩვენ გამოვხატავთ ჩვენს დამოკიდებულებას, როგორც ამა თუ იმ მოვლენის, ასევე ცალკეული ადამიანების მიმართ. ემოციები ჩვენი ფსიქიკის მნიშვნელოვანი და აუცილებელი მექანიზმია გადარჩენისთვის;
• ემოციები გვეხმარება ადამიანებთან ურთიერთობის სწორი მიმართულებით წარმართვაში, ეფექტიან კომუნიკაციაში. ჩვენში აღმოცენებული ნებისმიერი ემოცია სიგნალია გარშემომყოფებისთვის – ის მათ აწვდის ინფორმაციას ჩვენი მდგომარეობის შესახებ. თავად ჩვენც სწორედ ამ სიგნალების დახმარებით ვიგებთ, რა განწყობა აქვს ადამიანს, რა მდგომარეობაშია, ღირს თუ არა მასთან ახლა საუბარი, ხომ არ აჯობებდა ჩვენი შეხვედრა სხვა დროისთვის გადაგვედო. ემოციები საშუალებას გვაძლევს, შევაფასოთ ადამიანის მდგომარეობა და პროგნოზირება გავუკეთოთ მასთან ჩვენს ურთიერთობას.

გარშემომყოფთა ემოციების სწორად ამოცნობის უნარი გვეხმარება ადამიანებთან ურთიერთობაში და წარმოადგენს სოციალური წარმატების საფუძველს. გამომდინარე იქიდან, რომ ურთიერთობისას ემოციებით უფრო მეტ ინფორმაციას გავცემთ, ვიდრე სიტყვებით, ადამიანები, რომლებსაც შეუძლიათ სხვისი ემოციების „წაკითხვა“, უფრო მეტ წარმატებას აღწევენ, როგორც პირად ურთიერთობებში, ასევე სამსახურეობრივ საქმიანობაში და პირიქით, გარშემომყოფთა ემოციების ამოცნობის უუნარობა სერიოზული ხელისშემშლელი ფაქტორია ადაპტირების პროცესში.

• ემოციები გვიბიძგებს მოქმედებისკენ. როგორც წესი, ისინი ჩვენი ნებისმიერი ქცევის აღმძვრელია. სწორედ ემოციები გვაიძულებს ვიმოქმედოთ. თითოეული ემოცია საკუთარ თავში მოქმედების სურვილს მოიცავს, მაგ. შიში გვაიძულებს, გავიქცეთ ან დავიცვათ თავი; მოწონება, გატაცება კი სტიმული ხდება ჩვენთვის, რომ უფრო ახლო კონტაქტი დავამყაროთ ადამიანთან, რომლის მიმართაც აღნიშნულ ემოციას განვიცდით;
• ემოციები არეგულირებს ჩვენს ქცევას. სწორედ ემოციები გვანიჭებს ძალას და სიმტკიცეს მოქმედებისთვის, ან პირიქით – გვაიძულებს, უარი ვთქვათ ჩანაფიქრზე, ჩვენს განზრახვაზე. რაც უფრო კარგად გვესმის ჩვენი ემოციები, მით უფრო უკეთესად ვმართავთ ჩვენს ქცევას;
• ემოციები გვეხმარება სამყაროში ორიენტირებაში, გამომდინარე იქიდან, რომ მათ მაორიენტირებელი ფუნქცია აქვთ ადამიანისათვის. თითოეული ემოცია არის სიგნალი ჩვენთვის რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანზე, მაშინაც კი, თუ ის არ მოგვწონს. ემოციები გვეხმარება გარემოსთან ადაპტირებასა და გადარჩენაში.

ემოციები ჩვენი დიდი მოკავშირე, დამხმარე და მეგობარია. თითოეული ემოცია რაღაცას გვეუბნება. თუ ყურს დავუგდებთ ჩვენს ემოციებს, ვიგრძნობთ მათ, ეს დაგვეხმარება, პირველ რიგში, საკუთარი თავის უკეთ შეცნობაში და, მეორე მხრივ, გარშემო მყოფებთან ურთიერთობაში, ჩვენთან კონტაქტში მყოფი ადამიანების განწყობა-დამოკიდებულების განსაზღვრაში. ამასთან, გავითვალისწინოთ, რომ ჩვენი ფსიქიკისთვის ყველა ემოცია მნიშვნელოვანი და ღირებულია. ამდენად, არანაირი გამართლება არა აქვს იმ აღმზრდელის ქცევას, რომელიც უკრძალავს ბავშვს ემოციების, განსაკუთრებით კი ნეგატიური ემოციების – შიშის, ბრაზის, აღშფოთების და ა.შ. გამოხატვას. თუ ეს ხშირად მეორდება, სერიოზულად ვაზარალებთ  ემოციებთან ბავშვის დამოკიდებულებას:

• დიდი ალბათობით მას განუმტკიცდება აზრი, რომ ემოციები რაღაც ზედმეტი, არასაჭირო, და ხანდახან სასირცხვო და სახიფათოც კია. ასეთი დამოკიდებულებით პატარას გაუჭირდება ემოციებთან დამეგობრება, მათში გარკვევა და თავის სამსახურში ჩაყენება;
• ემოციების გამოხატვის აკრძალვით, განურჩევლად იმისა, თუ რა სახის ემოციაზეა საუბარი, ჩვენ ბავშვს შეუსრულებელი, განუხორციელებელი ამოცანის წინაშე ვაყენებთ. პატარა არ ებრძვის შიშის განცდას იმის გამო, რომ ვუთხარით – „ნუ გეშინია!“. ასევე არ წყვეტს გაბრაზებას იმ იმედით, რომ მის დამშვიდებას შევეცდებით სიტყვებით – „ნუ ბრაზობ!“. ერთადერთი, რაც შეიძლება მან გააკეთოს ის არის, რომ თავს მოგვაჩვენებს თითქოს „არ ეშინია“ ან „არ ბრაზობს“. ნამდვილი ემოცია მასში ნებისმიერ შემთხვევაში დარჩება, არ გაქრება;
• ჩვენი მხრიდან ემოციების დათრგუნვის მოთხოვნის შემთხვევაში, იმის ნაცვლად, რომ „არ ეშინოდეს“ და „არ ბრაზობდეს“, ბავშვი უბრალოდ დაიწყებს თავისი ემოციების დაფარვას ჩვენგან და ფიქრს იმაზე, რომ მას რაღაც ემართება, რაღაც პრობლემა აქვს სხვა ადამიანებისაგან განსხვავებით. მისი ლოგიკა ძალიან მარტივია: „მეუბნებიან, რომ არ უნდა მეშინოდეს, არ ვბრაზობდე, არ ვტიროდე, მაგრამ მე მეშინია, ვბრაზობ, ტირილი მინდა, ე.ი. რაღაც მჭირს, მე არ ვარ სრულფასოვანი, რაღაც პრობლემა მაქვს“. განუხორციელებელ მოთხოვნებს ბავშვი მიჰყავს თვითშეფასების დაქვეითებამდე, თავს იჩენს სირცხვილი და დანაშაულის გრძნობა. გამომდინარე იქიდან, რომ ისინიც გარკვეულ ემოციებს წარმოადგენენ, ბავშვს მათი დამალვაც მოუწევს, ეს პრობლემას კიდევ უფრო გააღრმავებს;
• ემოციების დათრგუნვის მოთხოვნამ შეიძლება დაარღვიოს ბავშვის კონტაქტი მშობლებთან. ვის მოეწონება ურთიერთობა ადამიანთან, რომლის წინაშეც მუდმივად განიცდი სირცხვილს და დანაშაულს, რომელთანაც საკუთარი ემოციების დაფარვა გიწევს. 11-12 წლამდე პრობლემა შეიძლება შეუმჩნეველი დარჩეს, მაგრამ მოზარდობის ასაკში ის სრული ძალით გამოვლინდება;
• ბავშვი გრძნობს, რომ ის თავის განცდებთან, ემოციებთან მარტო, ერთი-ერთზე რჩება. უფროსები არ დაეხმარებიან შიშთან, ბრაზთან და ცრემლებთან გამკლავებაში, რადგან მისგან ამ ყველაფრის იგნორირებას და დათრგუნვას მოითხოვენ. ეს რასაკვირველია, სერიოზულად დააზარალებს მშობლებთან ბავშვის დამოკიდებულებას;
• ასეთი დამოკიდებულებით ბავშვი ვერ სწავლობს ემოციებთან გამკლავებას. ამის ნაცვლად კარგად ითვისებს, რომ არ უნდა შეიმჩნიოს, იგნორირება გაუკეთოს, ჩაახშოს ემოციები. შედეგად სულიერი ცხოვრება ასეთი ბავშვისთვის საიდუმლოებით მოცული ხდება; გრძნობებს კი ამჩნევს მხოლოდ მაშინ, როცა ისინი (იმის გამო, რომ უჭირს მათი მართვა) გარეთ გამოდის, ვლინდება და ყველასათვის თვალსაჩინო ხდება.

უკეთესი იქნება, თუ ემოციების ჩახშობის, დათრგუნვის მოთხოვნის ნაცვლად ბავშვთან საუბრისას აქტიურად გამოვიყენებთ მსგავს ფრაზებს: „მე მესმის შენი, შეიძლება გეშინოდეს, ხანდახან მეც მეშინია“; „მოდი დაველაპარაკოთ შენს შიშს. ვნახოთ, რისი გაკეთება შეგვიძლია“; „სამწუხაროა, რომ ასე მოხდა და განაწყენდი, მესმის შენი“; „ვხედავ, რომ ბრაზობ, მომიყევი შენი ბრაზის შესახებ, შევეცდები გაგიგო“. ან „ვხედავ, რომ გახარებული ხარ, შეგიძლია ასეთი ხმაურიანი თამაშები შენს ოთახში ითამაშო“. ბავშვთან ურთიერთობისას ასეთი ფრაზების გამოყენებით ის იგრძნობს, რომ ჩვენ ვამჩნევთ მის ემოციებს და ხმამაღლაც კი ვლაპარაკობთ ამაზე. ჩვენ კი არ ვუკრძალავთ ამ ემოციების გამოხატვას, პირიქით – ვასწავლით, როგორ მოიქცეს საკუთარ ემოციებთან. შედეგად ჩვენ მივიღებთ სრულიად განსხვავებულ სურათს:

• ბავშვს ვუსახავთ რეალისტურ, შესრულებად ამოცანას;
• კონტაქტი უფროსთან მარტივდება. ბავშვი გრძნობს მხარდაჭერას, მიმღებლობას, და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, სწავლობს საკუთარი თავის მიღებას;
• ბავშვი სწავლობს ქცევის წესებს. აკრძალვების ნაცვლად ის იღებს ინსტრუქციას, როგორ მოიქცეს ამა თუ იმ შემთხვევაში, მაგ. ითამაშოს ხმაურიანი, მხიარული თამაშები თავის ოთახში და არა იქ, სადაც დაღლილი ბებო ისვენებს;
• ბავშვი სწავლობს საკუთარ განცდებთან, ემოციებთან სწორ დამოკიდებულებას. შედეგად ის შეძლებს, დაასახელოს თავისი ემოციები და გაიგოს, რა ხდება მის თავს.

გაუმართლებელია ემოციების დათრგუნვაზე, ჩახშობაზე ფიქრი და მოწოდებები აღნიშნული მიმართულებით. გავითვალისწინოთ, რომ თუ ჩვენ ემოციებთან კონტაქტს დავკარგავთ, ჩვენ დავკარგავთ კონტაქტს საკუთარ თავთან, საკუთარ სხეულთან, კავშირს სხვა ადამიანებთან, რეალობის ადეკვატურად შეფასების უნარს, სიტუაციასთან შეგუების უნარს, რაც თავის მხრივ ხელს შეგვიშლის ჩვენი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებაში და ცხოვრებისეულ პრობლემებთან გამკლავებაში. ემოციები ხომ მთელ ჩვენს ცხოვრებას მართავს, ისინი ჩვენი რეაქციაა ჩვენ გარშემო მიმდინარე მოვლენებზე და საერთოდ რა იქნებოდა ჩვენი სამყარო ემოციების გარეშე, ალბათ ძალიან უფერული და უინტერესო რამ. სწორედ ამიტომ, გავუფრთხილდეთ, როგორც საკუთარ, ასევე ჩვენ გარშემო მყოფი ადამიანების ემოციებს და ჩახშობის ნაცვლად შევეცადოთ, ვმართოთ ისინი.

რა არის იმაზე უფრო სევდიანი, ვიდრე გადაღლილი მასწავლებლის ცარიელი დილა, დასიებული თვალები და სრული უმწეობის განცდა, ბალიშიდან თავის აწევა… მაღვიძარას გამორთვაც რომ არ შეუძლია?! ხანდახან ყველა მასწავლებელი ხვდება, რომ ვერ გაუძლებს ვერც სკოლის კედლების თანაბარ, მონოტონურ გრუხუნს, ვერც ათას გამომცდელ თვალს, ათობით შეკითხვას, კალმის წრიპინსა და კედლებს, კლასის ფანჯრების მიღმა. მხნეობას იკრებს, სკოლაში რეკავს და ამბობს, მაღალი სიცხე მაქვს, ვერ მოვალო. შესაძლოა, არც ახსოვდეს, რატომ გრძნობს თავს მოდიანოს მეხსიერებადაკარგული პერსონაჟივით, მაგრამ ზუსტად იცის, რომ ხანდახან ცუდად ყოფნაც შეუძლია.

შემოდგომის მიწურული, თბილი, მზიანი დღე არ მოასვენებს და აუცილებლად გარეთ გაიხმობს. სახლიდან გამოსვლისას, ყოველი შემთხვევისთვის, ქუდსაც დაიხურავს – რომ არ იცნონ, თუ ათასობით ნაცნობიდან ქუჩაში ვინმეს გადაეყრება. ნაცნობები კი იმდენი ჰყავს, სხვები რომ მთელი ცხოვრება ვერ შეიძენენ. თანაც ყოველ წელიწადს მათი რაოდენობა 100-150-ით მატულობს. მათ ის არასდროს დაავიწყდება, რადგან მათი მასწავლებელია.

ზოგი ადამიანი ქუჩაში მთელი დღე ისე იხეტიალებს, არავის მიესალმება. ის კი დღეში ათობით „გამარჯობას“ ამბობს, მათაც ესალმება, ვისაც ყოველდღე ხვდება და მათაც, ვინც წლებია, არ უნახავს. სხვები შეხვედრებს მხოლოდ სამსახურში აწყობენ. მისი შეხვედრები კი სამსახურის გარეთაც გრძელდება – ქუჩებში, მაღაზიებში, მატარებელში, სარეკრეაციო ზონებსა და კაფეებში. ღამის საათებშიც კი, როცა, წესით, ბავშვებსა და მოზარდებს უნდა ეძინოთ, თვალებს აქეთ-იქით აცეცებს და ამოწმებს, ხომ არ მისწვდა ვინმეს მახვილი მზერა და ხომ არავინ შეამჩნია მისი მუხლებზე გადაქექილი ჯინსი. მოკლედ, მისი ანგარიშით, ოც წელიწადში დაახლოებით 15000 ადამიანს ეცნობა. მათგან კი 10000 მაინც მიესალმება შეხვედრისას, დანარჩენი იცნობს, მაგრამ სხვადასხვა მიზეზით თვალს მოარიდებს (მაგალითად, იმიტომ, რომ ოდესღაც დაბალი ქულა დაუწერა და გულში ჩაიტოვა, ან მშობელთან ერთადაა და შეხვედრა აფრთხობს, ან უბრალოდ გულზე არ ეხატება). თავისუფლად შეძლებს, გაეჯიბროს რომელიმე პატარა თეატრის მსახიობს, რომელსაც მაყურებელი ფილმებში ვერა, მაგრამ სცენაზე ხედავს ყოველ შაბათ საღამოს, ოც საათზე.

სად შეიძლება წახვიდე მაშინ, როცა არავისთან შეხვედრა არ გსურს, მაგრამ გინდა, საკუთარ თავს ასიამოვნო, დაისვენო და გალაღდე? ალბათ, ისევ წყლის პირას! ასეთ დროს ლისის ტბა საუკეთესო ნავსაყუდელია. ვის არ უყვარს ლისის ტბაზე შემოდგომის ეს დრო?! ჯერ არც ისე ცივა, რომ თბილ ტანსაცმელში შეიყუჟო, მაგრამ აღარც ზაფხულის სითბოა, ქარიც ხშირად გახსენებს თავს, უზარმაზარი ხეები კი შრიალებენ და შრიალებენ. მთავარი ბილიკიდან გადაუხვევს და ტყეში შევა. „ტყეს“ ეძახის, თორემ იქვე პატარა მაგიდები ჩაუდგამთ. იმ მაგიდასთან ჩამოჯდება და ჩაის შეუკვეთავს. პოეტი რომ ყოფილიყო, აუცილებლად დაწერდა ლექსს იმაზე, როგორ მოქმედებს ადამიანზე ფოთლების შრიალის ხმა, როგორ ეხმიანება ის მის შინაგან განწყობას, მუსიკას… მაგრამ პოეტი არ არის, უბრალოდ, მასწავლებელია…

– მააას?! – შეკრთა, მკვეთრად წამოიწია და თვალები დაჭყიტა. თავზე მოსწავლე წამოდგომოდა. – მას, როგორ ხართ?

– კარგად, – ამასღა ამოღერღავს. ხომ იცოდა, რომ ასე მოხდებოდა, სახლიდან არ უნდა გამოსულიყო.

– მას, გვითხრეს, რომ ძალიან ცუდად იყავით და მაღალი სიცხე გქონდათ, – გაოცებას ვერ მალავს გოგონა, – ნამდვილად კარგად ხართ? – ტყუილი რომ ეთქვა, რას ისწავლიდა მისგან ეს ამაყი, ძლიერი და დამოუკიდებელი გოგო?

– დილით ძალიან ცუდად ვიყავი და ეს სიცხის ბრალი არ ყოფილა, – გოგონას თვალები გაუფართოვდა, – მაგრამ ნამდვილად არ შემეძლო მოსვლა, – დაიჯერა, – ხანდახან ადამიანებს ასეთი რამ ემართებათ.

– აქ ხშირად ამოვდივარ ხოლმე, მიყვარს აქაურობა, – ამბობს გოგონა.

– მეც ძალიან მიყვარს და ხშირად ვსტუმრობ.

– ვერ წარმოვიდგენდი, რომ აქ სეირნობდით…

– მეც ვერ წარმოვიდგენდი… – გაუღიმა და იგრძნო, დაძაბულობის ნასახიც აღარ დარჩენილიყო მასში. ალბათ, ადამიანებს, თუნდაც მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს, ერთმანეთთან იმაზე მეტი რამ აკავშირებთ, ვიდრე ჰგონიათ!

სევდა, დაღლილობა და უმწეობის განცდა მაშინვე სადღაც გაქრა. ერთმანეთს უყურებდნენ და უხაროდათ, რომ ამ მზიანმა დღემ შეახვედრა, ამ უჩვეულო გარემოში, ტბის პირას, მაღალი ხეების ქვეშ… უხაროდათ, რომ ერთმანეთს იცნობდნენ, რომ ის მასწავლებელი იყო, გოგონა კი მისი მოსწავლე! რომ შეეძლო, მისთვის მაგალითი მიეცა, რაიმე კარგი, ღირებული ესწავლებინა! (დიდი ხანია შეამჩნია, რომ მასსა და მოსწავლეებს შორის ყოველთვის მყარდებოდა უცნაური კავშირი. სულ ერთი-ორი კვირა სჭირდებოდათ ხოლმე ერთმანეთის შესაფასებლად და ამოსაცნობად, მერე კი უსიტყვოდ ესმოდათ, უთქმელად მეგობრობდნენ და პატივს სცემდნენ ერთმანეთს).

ძილის წინ, როცა ამ დიალოგს იხსენებდა, კიდევ უფრო რწმუნდებოდა საკუთარი სიტყვების სიმართლეში – მოსწავლეები და მასწავლებლები ერთმანეთს კარგად არ იცნობენ, თორემ უამრავი რამ აერთიანებთ.

მსჯელობა საკითხზე, რომ ადამიანს ახალ ეპოქაში ახალი კომპეტენციები/უნარები დასჭირდებოდა, ჯერ კიდევ მეოცე საუკუნეში დაიწყო. ბიზნესორგანიზაციებმა, რამდენიმე ათეული წლის წინ შექმნეს კოალიცია „პარტნიორობა XXI საუკუნის სწავლებისთვის“. კოალიციამ განსაზღვრა კომპეტენციათა სამი ძირითადი მიმართულება:

1. სასწავლო უნარები (Learning skills):

კრიტიკული აზროვნება; კრეატიული აზროვნება; თანამშრომლობა.

2. ციფრული წიგნიერების უნარები (Literacy skills):

ინფორმაციული წიგნიერება; მედიაწიგნიერება; ტექნოლოგიური წიგნიერება.

3. ცხოვრებისთვის საჭირო უნარები (Life skills):

მოქნილობა; ლიდერობა; ინიციატივა; პროდუქტიულობა.

XXI საუკუნის გამოწვევებზე საპასუხოდ, მნიშვნელოვანია სასწავლო პროცესში ისეთი სწავლა-სწავლების მეთოდების გამოყენება, რომლებიც კომპლექსურად განავითარებს ზემოთ ჩამოთვლილ უნარებს.

სწავლა-სწავლების ასეთი მეთოდი ძალიან ბევრია, აქ კი გთავაზობთ პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების მეთოდს, როგორც უმნიშვნელოვანესს სწავლა–სწავლების პროცესში.

რატომ პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება? იმიტომ, რომ პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება არის აქტიური სწავლების პედაგოგიკა, რომელიც მოსწავლეზეა ორიენტირებული. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება გულისხმობს ავთენტური, რეალური პრობლემების გადაწყვეტაზე დაფუძნებულ სწავლებას.

პრობლემაზე დაფუძნებულ სწავლებაში შეიძლება გამოვყოთ სამი უმნიშვნელოვანესი ეტაპი:

1. სწავლა ეყრდნობა ღიად დასმულ პრობლემურ შეკითხვებს/ქეისებს;
2. მოსწავლეები მუშაობენ მცირე ჯგუფებში;
3. მასწავლებელი არის „ფასილიტატორის” როლში, რის შედეგადაც მოსწავლე იღებს მეტ პიროვნულ პასუხისმგებლობას საკუთარ სწავლაზე და ხდება აქტიური შემმეცნებელი.

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლებისას მნიშვნელოვანია, დავიცვათ პრობლემის იდენტიფიცირებისა და პრობლემის მოგვარების/გადაჭრის ეტაპები. ეს ეტაპებია:

1. პრობლემის განსაზღვრა;
2. პრობლემისა და მისი გამომწვევი მიზეზების გაანალიზება;
3. საკითხთან დაკავშირებული ინფორმაციის მოძიება/მობილიზება;
4. პრობლემის გადაჭრის გზების ორგანიზება;
5. პრობლემის გადაჭრის გზების შერჩევა;
6. პრობლემის გადაჭრის გზების დემონსტრირება/წარდგენა.

თითოეულ ეტაპზე საჭიროა სერიოზული მუშაობა, მუდმივი მონიტორინგი და შეფასება. პროექტზე დაფუძნებული სწავლების გამოყენების ეფექტურობას განაპირობებს პროცესში აქტიურად გამოყენებული განმავითარებელი შეფასება, რომელიც მოსწავლეებს შესაძლებლობას მისცემს, ეტაპობრივად მოახდინონ ცოდნის კონსტრუირება და საკუთარი შესაძლებლობების გაცნობიერება.

პირველ რიგში, თუ არ მოხდა პრობლემის იდენტიფიცირება, ცხადია, გაგვიჭირდება გეგმა-გამოსავალზე, პრობლემის მოგვარების სტრატეგიებზე მუშაობა. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების მეთოდის გამოყენებისას გასათვალისწინებელია ის სირთულეები, რომლებიც შეიძლება მუშაობის პროცესში წარმოიშვას. ეს შეიძლება იყოს დროის დეფიციტი. აღნიშნული პრობლემის პრევენციისთვის მნიშვნელოვანია, პედაგოგმა სწორად დაგეგმოს/განსაზღვროს, რომელ ეტაპს რა დრო დასჭირდება. შესაძლებელია პედაგოგმა, დროის მოგების მიზნით თვითონ შესთავაზოს მოსწავლეებს უკვე იდენტიფიცირებული/განსაზღვრული პრობლემა, იმ შემთხვევაში, თუ რამდენიმე გაკვეთილს უთმობს პრობლემაზე მუშაობას, შესაძლებელია თვითონ მოსწავლეებმა მოიძიონ პრობლემა და მოახდინონ მისი იდენტიფიცირება.

პროექტზე დაფუძნებული სწავლების (PBL) გამოყენება თითქმის ყველა საგანში შესაძლებელია. მისი გამოყენება განსაკუთრებით ეფექტურს ხდის სასწავლო პროცესს და ზრდის მოსწავლეებში სწავლის მოტივაციას. ავითარებს მოსწავლეებში ტრანსფერის, მეტაკოგნიტური, კრიტიკული, ანალიტიკური, შემოქმედებითი, კომუნიკაციის, თანამშრომლობისა და სხვა უნარებს. მოსწავლეებს უვითარდებათ, როგორც სასწავლო და ციფრული წიგნიერების, ასევე ცხოვრებისთვის საჭირო უნარები.

როგორც გლობალური ციფრული მოქალაქეობის საზოგადოების წარმომადგენლები ამბობენ, „ყველაზე მოთხოვნადი იქნებიან ადამიანები, რომლებიც თამამად ეჭიდებიან რეალური სამყაროს გამოწვევებს და იღებენ გადაწყვეტილებებს”.

ჰატი სტაინბერგი მინეაპოლისის ერთ-ერთ უმაღლეს სკოლაში ჟურნალისტიკის მასწავლებლად მუშაობდა. მისი გარდაცვალების შემდეგ, „ნიუ-იორკ ტაიმსის“ საერთაშორისო პოლიტიკის მიმომხილველმა და პულიცერის პრემიის სამგზის ლაურეატმა ტომას ფრიდმენმა საყვარელ მასწავლებელს სტატია მიუძღვნა და გაიხსენა, რომ სტაინბერგი თავის მოსწავლეებს არა მხოლოდ ჟურნალისტიკის საფუძვლებს და გამართულად წერას, არამედ ყველაზე მნიშვნელოვანს – პროფესიულ ეთიკასა და საქმის უზადოდ შესრულებას ასწავლიდა.

სკოლის დამთავრებიდან ოთხი ათეული წლის შემდეგ ფრიდმენის მოგონებები კვლავ ჰატის პორტრეტს, მის დაუვიწყარ გაკვეთილებს და იმ საკლასო ოთახს უტრიალებს, სადაც „ნიუ-იორკ ტაიმსი“ პირველად წაიკითხა. 2001 წლის 9 იანვარს გამოქვეყნებული წერილის ბოლოს წარსულს აწმყოს უკავშირებს და გადასხვაფერებულ სამყაროში ბრძენი ადამიანების თუ ძირეული საკითხების მივიწყების მთავარ მიზეზად ციფრულ გლობალიზაციას მიიჩნევს. „ინტერნეტი მეტ ცოდნას გაძლევს, მაგრამ ის ვერ გაქცევს ჭკვიან ადამიანად. ინტერნეტმა შეიძლება, ზღვა ინფორმაციაზე მოგცეს წვდომა, მაგრამ ვერასდროს გეტყვის, მშობელთა კრებაზე რა თქვა. ფუნდამენტური საკითხების ჩამოტვირთვა შეუძლებელია. ისინი შეგიძლია მხოლოდ ატვირთო, ოღონდ ძველმოდურად, სათითაოდ, ისეთ სივრცეში, როგორიც, მაგალითად, სეინტ ლუის პარკის უმაღლესი სკოლის 313-ე ოთახია.“

ჩემი სკოლის მეოთხე სართულზეც იყო ერთი ასეთი კაბინეტი. კიბიდან მარცხნივ და მერე კიდევ მარცხნივ, ნავთისა და ნახერხის სუნით გაჟღენთილ კორიდორს ერთ უსახურ საკლასო ოთახამდე მივყავდით. მის კედლებზე არც ქართველი მწერლების ფოტოები ეკიდა და არც მათი ფრაზები იყო გამოკრული, მაგრამ იმ ოთახზე მიმზიდველი სივრცე მაშინ ჩემთვის არ არსებობდა. ლიკა კაჭარავა 55-ე საშუალო სკოლაში ქართული ენისა და ლიტერატურის ყველაზე ახალგაზრდა მასწავლებელი იყო. არ ვიცი, რა იყო მისთვის სკოლაში სწავლების მთავარი ჟინი და ამოცანა, მაგრამ ცხადია – ჩემთვის სიტყვასთან, ფრაზასთან, ენასთან დამოკიდებულება სამუდამოდ სწორედ მაშინ შეიცვალა. ლიკას გაკვეთილი უინტერესო არასოდეს ყოფილა: მასთან ერთად ვკითხულობდით „ვეფხისტყაოსანს“ და სახარებას, ვსაუბრობდით ღმერთის სიკვდილზე ფილოსოფიასა და ლიტერატურაში, ქვეტექსტებსა და ალუზიებზე, დრამატურგიასა და ფერწერაზე. ყოველთვის მოუთმენლად ველოდი, „მეათე სართულის“ მხატვრებსა და თავის ძმაზე, კარლოზე როდის წამოიწყებდა ლაპარაკს. იმას მაშინვე ვხვდებოდი, რომ ქართულის გაკვეთილზე მხატვრების ხსენება სულაც არ იყო თემიდან გადახვევა, თუმცა ის კი მოგვიანებით გავაცნობიერე, რომ სახვით ხელოვნებაში ტექსტის ძიებამ და ამოკითხვამ პირველად სწორედ იმ პერიოდში გამიტაცა. თანაკლასელებისგან განსხვავებით, ლიკასთან სასაუბროდ და საურთიერთობოდ დამატებითი დროც მქონდა – ჩემი გაურკვეველი კალიგრაფიის გამო გაკვეთილების მერეც ხშირად დავრჩენილვარ, საკონტროლოსთვის დაწერილი თხზულება ხმამაღლა რომ წამეკითხა და ლიკას რჩევით, კიდევ ერთხელ დავფიქრებულიყავი,  სკოლის დამთავრების შემდეგ სწავლა ფილოლოგიის ფაკულტეტზე ხომ არ გამეგრძელებინა.

ასე არ მოხდა…

ორიოდე წლის შემდეგ, ისტორიის ფაკულტეტის სტუდენტმა, კიდევ ერთი 313-ე ოთახი აღმოვაჩინე. დევის ბეჭვაია ჩემს მეზობლად, მეორე სადარბაზოში ცხოვრობდა და წიგნების სათხოვნელად ხშირად ვსტუმრობდი. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენს სახლშიც ბევრი წიგნი იყო, მათ შორის სამეცნიერო ლიტერატურას იშვიათად იპოვიდით. ძია დევისის ბინა ჩემთვის უცხო არ იყო, რადგან მთელი ბავშვობა მის ქალიშვილებთან ვმეგობრობდი. ბეჭვაიების ოჯახში თავშეყრილები თითქმის ყველა ოთახში ვთამაშობდით, გარდა წიგნის თაროებით დახუნძლული კაბინეტისა. გავიდა წლები და ისე მოხდა, რომ დევისი და მე დავმეგობრდით და მათთან სტუმრობისას  ჩემთვის ნაცნობი არცერთი ოთახის კარი აღარ შემიღია. სახლის ზღურბლზე გადაბიჯებისთანავე პირდაპირ მისი კაბინეტისკენ გავემართებოდი ხოლმე. ვიცოდი, მელოდა და დაპირებული წიგნიც უკვე თაროდან ჰქონდა გადმოღებული. პირველი, რასაც აუცილებლად შევავლებდი თვალს, ჩემი საყვარელი რიგის ქუჩა იყო წაბლის ხეებით, რომელიც მისი სარკმლიდან მოჩანდა. შემდეგ ხელნაწერი ფურცლების უზარმაზარი დასტისკენ გავაპარებდი მზერას, საწერი მაგიდის მარჯვენა მხარეს მოწესრიგებულად რომ ელაგა. წიგნს გამომიწოდებდა და სავარძელზე მანიშნებდა, დაჯექი, მომიყევი, შენკენ რა ხდებაო. ჯერ ლექტორების ამბებს გამოვკითხავდი, რა ზნის ხალხია, ძალიან ხომ არ გაგვაწამებენ გამოცდებზე-მეთქი. ძია დევისი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ფილოსოფიას ასწავლიდა და ჩემს ლექტორებსაც კარგად იცნობდა, თუმცა არ მახსოვს, ვინმეზე აუგი ეთქვას. როგორც წესი, მასთან დიდხანს შევრჩებოდი ხოლმე და ათას რამეზე ვსაუბრობდით. არასოდეს გამჩენია განცდა, რომ საქმეს მოვაცდინე, ყოველთვის გულთბილად მმასპინძლობდა და ყურადღებით მისმენდა. განსაკუთრებით მისი საქმესთან დამოკიდებულება და ფურცელთან ურთიერთობა მხიბლავდა. საწერ მაგიდასთან ყოველთვის კოსტიუმით იჯდა, მაგრამ არა საგარეო სამოსით, არამედ საშინაო, ძველი და შეამხანაგებული პიჯაკით. ალბათ სწორედ იმ ოთახში მითქვამს ყველაზე ხშირად, რომ არჩეული პროფესიით ბედნიერი ვიყავი და ძალიან მინდოდა, მეცნიერი გამოვსულიყავი.

არც ასე მოხდა…

უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ, რამდენიმე თვეში, „დილის გაზეთში“ კულტურის განყოფილების კორესპონდენტად დავიწყე მუშაობა. ჩემი პირველი რედაქტორი თემურ მეტრეველი იყო, რომლის სახელს და გვარს „ბატონს“ დიდი ხანია, აღარ ვურთავ. ერთხელ თათბირზე მკაცრად გაგვაფრთხილა, აღარ დავინახო სტატიებში გარდაცვლილები ბატონობით მოიხსენიოთ, ბატონყმობა ჩვენი მოგონილია, თორემ იმქვეყნად ყველა ერთიაო. თემურ მეტრეველმა 90-იან წლებში რამდენიმე გაზეთი დააფუძნა და მის მიერ შექმნილ ყველა რედაქციაში არა მხოლოდ მრავლად იყვნენ ახალგაზრდა ჟურნალისტები, არამედ მათ ყოველთვის გულისყურით უსმენდნენ, ენდობოდნენ და მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს ანდობდნენ. ყველაზე ღვთისნიერი ათეისტი რედაქციიდან რედაქციაში ილიას სურათს დაატარებდა და ახალი საქმის კეთებაც კედელზე ლურსმნის მიჭედებით იწყებოდა. სტატიის რედაქტირების შემდეგ არასოდეს დაზარებია შენიშვნები ჟურნალისტთან ერთად განეხილა, საუკეთესო რჩევები მიეცა და ხანგრძლივი საუბრის შემდეგ ჩვეული სითბოთი ეთქვა – „მშობლიურო, ჩასვით გვერდში“. ამ ფრაზის გაგონება ყოველთვის ერთნაირად მაღელვებდა, რადგან „დილის გაზეთი“ ჩემი პირველი სამსახური იყო და დაჟინებით ისტორიკოსს ჟურნალისტიკა საკუთარ შეცდომებზე უნდა მესწავლა. მოგვიანებით, როდესაც მედიამენეჯმენტისა და ჟურნალისტიკის სამაგისტრო პროგრამაზე ჩავაბარე, აღმოვაჩინე, რომ საგნების ნახევარი სწორედ თემურ მეტრეველის კაბინეტში მქონდა ნასწავლი, ხოლო ყველა პროფესიული ჩვევა, ურომლისოდაც დღემდე წარმოუდგენელი მგონია მუშაობა, იმ პერიოდიდან მომყვება, მათ შორის,  ჟურნალისტიკის სახელმძღვანელოებში მოგვიანებით ამოკითხული Kill your darlings – ზედმეტი ფრაზები თუ პასაჟები, რომლის დასაწერადაც, შესაძლოა, ღამეც კი გაათენე, საკუთარი ხელით უნდა წაშალო.

ასე კი ნამდვილად მოხდა…

თქვენ ახლა ამ ბლოგის განახევრებულ ვარიანტს კითხულობთ.  ის, რაც წავშალე, მხოლოდ ჩემს მეხსიერებას შემორჩება – ვწერდი იმაზე, თუ რატომ ვიცვლიდი  დროდადრო პროფესიას და იმაზეც, რომ ცვლილებების მიუხედავად არჩევანისთვის არასოდეს მიღალატია, რადგან ისტორიაც, ჟურნალისტიკაცა და ლიტერატურაც თხრობის ჟინით შეპყობილთა ძირითადი თავშესაფრებია.

გამთენიისას delete-ის ღილაკმა შეიწირა ისიც, რომ ფრიდმენის მოყოლილ ამბავში ისტორიკოსი მხოლოდ იმით დაინტერესდებოდა, თუ როგორ შეცვალა განათლების იდეა თანამედროვე ტექნოლოგიებმა და ციფრულმა პლატფორმებმა; ჟურნალისტი სწორედ იმას დაწერდა, რისი წაკითხვაც ოცი წლის წინანდელ „ნიუ-იორკ ტაიმსში“ შეიძლება, ხოლო მწერალი… მწერალი საფლავში ჩაყვებოდა ჰატი სტაინბერგს – სამოცი წლის მარტოხელა ქალს, რომელმაც მთელი ცხოვრება მასწავლებლობას მიუძღვნა და თავისი საყვარელი მოსწავლის სტატიებს საქაღალდეში აგროვებდა.

ვფიქრობ, ამ ყველაფრის მოყოლა უკეთესადაც შეიძლებოდა, რადგან მჯერა, მე უფრო მაგარი მასწავლებლები მყავდა, ვიდრე ტომას ფრიდმენს. თუმცა, რას იზამ – ზოგს მოწაფეებში უფრო უმართლებს.

ბორეალურ (ტაიგა) ტყეებში „ხეტიალისას“ პაანაჯავრის ეროვნული პარკი აღმოვაჩინე, რომელიც ფენოსკანდიაში კარელიის მთიან ნაწილში მდებარეობს.  ფენოსკანდია – ასე ჰქვია ფიზიკურ-გეოგრაფიულ ტერიტორიას, რომელიც ევროპის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს და სკანდინავიისა და კოლის ნახევარკუნძულების, ფინეთისა და კარელიის ტერიტორიებს მოიცავს.

ტაიგა, ანუ ბორეალური ტყე ხომ პლანეტის უდიდესი ტყის წარმონაქმნია, სადაც მრავლადაა ტბები და ჭაობები მყინვარული ეროზიკული მოქმედების შედეგად წარმოქმნილ ჩაღრმავებებში და ჩრდილოეთ ამერიკასა და ევრაზიას მოიცავს.

პარკი სტუმრებისთვის ღიაა მთელი წლის განმავლობაში… ზაფხული და ზამთარი პაანაჯავრში ორი განსხვავებული ზღაპარია. არც თქვენ დარჩებით გულგრილი ამ ადგილების მიმართ.

პაანაჯავრის ეროვნული პარკი კომპაქტური ბუნების დაცვის განსაკუთრებული მნიშვნელობის არეალია.

კარელიის რუკაზე პარკი დიდ და ძალიან მწვანე ლაქად გამოიყურება. პარკი მდებარეობს რესპუბლიკის ერთ-ერთ ყველაზე „ველურ” და ხელშეუხებელ რეგიონში – ლუჰსკში. პარკის დასავლეთი საზღვარი ემთხვევა რუსეთ-ფინეთის საზღვარს, რომელსაც მეზობელი სახელმწიფოს მხრიდან ოულანკის ეროვნული პარკი უერთდება. ეს არის ორი სასაზღვრო ეროვნული პარკი, რომლებიც ერთად თანაარსებობენ მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე კარგად დაცული ტაიგის რაიონში. პაანაჯავრის ეროვნული პარკი მდებარეობს რუსეთის კარელიის რესპუბლიკის ჩრდილოეთით, ხოლო ულანკის ეროვნული პარკი ფინეთის მხარეს. პაანაჯავრის სახელი, სხვათა შორის, ფინურიდან ითარგმნება როგორც „ტბის გზა”. ტერიტორიის სამი მეოთხედი ტყითაა დაფარული.

აგვისტოს ბოლოდან შესაძლებელია ჩრდილოეთის ციალზე დაკვირვება (პოლარულ ნათებაზე), რომელსაც არაერთი ლეგენდა უკავშირდება იმ ქვეყნებში, რომლებშიც ის განსაკუთრებით ხშირია.

პარკის საზღვრები პრაქტიკულად ემთხვევა ოლანგას პარკის მთავარი მდინარის წყალშემკრები აუზისა და პარკის მარგალიტის – პაანაჯავრის ტბის საზღვრებს. პარკის პეიზაჟები უკიდურესად თვალწარმტაცია – აქ მთის მწვერვალები გამოყოფილია ღრმა ხეობებით, მრავალრიცხოვანი ტბებით, სხვადასხვა ჭაობითა და მღელვარე მდინარეებით, ციცაბო ფერდობებითა და  ხმაურიანი ჩანჩქერებით. მთის კალთები და მდინარის ხეობები დაფარულია თითქმის ხელუხლებელი ტყეებით, რომელთა შორის ჭარბობს ნაძვის ტყეები. მთაში, 400–500 მ სიმაღლეზე მათ არყის იშვიათი ტყეები ცვლის.

პაანაჯავრის ეროვნული პარკის მთავარი მიზანი იყო პაანაჯავრის ტბისა და მდინარე ოლანგას უნიკალური ბუნებრივი კომპლექსების შენარჩუნება და მათი გამოყენება ბუნების დაცვის, რეკრეაციული, საგანმანათლებლო და სამეცნიერო მიზნებისთვის.

პარკში დაახლოებით 120 ტბაა, რომლებიც გამოირჩევა ღრმა, ვიწრო, კლდოვანი ნაპირებითა და სუფთა წყლებით. წყლის ზოგიერთი ნაწილი მთის მწვერვალებზეც კი მდებარეობს. ნაკადულები და მდინარეები სავსეა წყაროს წყლით.

პაანაჯავრის კიდევ ერთი სიამაყეა მთის ტუნდრა, რომელიც განვითარებულია კლდეების უზარმაზარ ადგილებში. ნიადაგის თხელი ფენა მხოლოდ არაღრმა ხეობებში გვხვდება.

მთის ტუნდრა ყველაზე სამხრეთულია ფენოსკანდიაში. მას ახასიათებს თავისებური არქტიკული მცენარეები, სპეციფიკური სახეობის შემადგენლობით. რადგან პარკში ირემი იშვიათია, პარკის ლიქენების ფენა შესანიშნავ მდგომარეობაშია.

მთების ფერდობებზე შეიმჩნევა ტყის ზონის წარმომქმნელი სახეობების ენდემური სუბარქტიკული სახეობები. შოტლანდიურ ფიჭვს ანაცვლებს ლაპლანდიის ფიჭვი, დაღმა არყი – სუბარქტიკულ არყამდე, ნაცრისფერი მურყანი – კოლას მურყნამდე. აღმოსავლეთ კალთებზე იშვიათი არ არის დროშის მსგავსი ხეები, რომელთაც ტოტები მხოლოდ დასავლეთ მხარეს აქვთ. მთის ტყეები ძალიან თავისებურია. განსაკუთრებით ბევრი ასეთი ტყეა ნურაუნენის მთის დასავლეთ კალთაზე.

პარკში შეგიძლიათ, ნახოთ ტაიგის ყველა მკვიდრი – მურა დათვი, მგელი, ფოცხვერი, მელა, თეთრი კურდღელი და ყველანაირი ტყის „წვრილფეხობა” – კვერნა, ხუჭუჭა, მახინჯი, ციყვი. აგრეთვე შეხვდებით კანადის წავსა და ირემს.

აქ დაახლოებით 150 სახეობის ფრინველია გავრცელებული. ყველა ეს ფრინველი ვერ იტანს ქალაქთან ახლოს ცხოვრებას. ამიტომ, მათი ნახვა დიდი წარმატებაა მეტროპოლიის თანამედროვე მკვიდრთათვის.

პარკის დაარსებიდან ტერიტორიაზე უზრუნველყოფილია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების მკაცრი დაცვა. დღეისათვის ტურიზმი ხდება ეკონომიკის სტაბილიზაციისა და ბუნებრივი და კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნების ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი. პარკში ტურიზმის განვითარებას საფუძვლად უდევს დაცული ველური ბუნება, რაც დიდი პოპულარობით სარგებლობს ტურისტებს შორის. პარკის პოლიტიკა ტურისტების მიმართ გამოიხატება არა მხოლოდ მეტი ვიზიტორების მოზიდვის სურვილში, არამედ მათთვის დაგეგმილ საინტერესო და ინფორმაციულ აქტივობებში, რომლებიც არ აზიანებს ეკოსისტემებს.

ვფიქრობ, კომპლექსური დავალებისთვის რესურსად გამოდგება. დამატებითი რესურსების მოძიება შეგიძლიათ ინტერნეტგვერდებიდან:

https://www.alem-tour.ru/nacionalnye-parki-karelii/paanojarvi-park/;

https://snowbob.ru/ka/platya/the-paanajarvi-national-park-lake-paanajrvissss/;

https://paanajarvi-park.com/gornye-tundry/ ; https://paanajarvi-park.com/o-parke/