დედამიწის კეთილდღეობა ადამიანის კეთილდღეობის საწინდარია.

გლობალური შეთანხმება (გარიგება) ბუნებისთვის (GDN) დედამიწაზე სიცოცხლის მრავალფეროვნებისა და სიმრავლის გადასარჩენად შექმნილი გეგმაა. პარიზის კლიმატის შეთანხმებასთან ერთად GDN-ის მიზანია, თავიდან აგვაცილოს კლიმატის კატასტროფული ცვლილება, შეინარჩუნოს სახეობები და უზრუნველყოს ეკოსისტემის აუცილებელი სერვისები. ახალი კვლევები აქტუალობას მატებს ამ გაერთიანებას: ხმელეთის ნახევარზე ნაკლები ხელუხლებელია, მაგრამ ეკოსისტემების შესანარჩუნებლად საჭიროა, გლობალური ტემპერატურის საშუალო ცვლილება 1,5°C-ს არ აღემატებოდეს. GDN მიზნად ისახავს, დედამიწის 30% ოფიციალურად იყოს დაცული, რაც შეამცირებს გადაშენების საფრთხეს და ნახშირორჟანგის გამონაბოლქვს. აუცილებელია დედამიწის მინიმუმ 20%-ის დაცვა, რათა ეს მაჩვენებელი შენარჩუნდეს.

ბუნების დაცვის ისეთი მცდელობები, როგორიცაა კლიმატის ცვლილების პოლიტიკა, ხელახლა ფასდება პლანეტარული საგანგებო მდგომარეობის დროს. კლიმატის ცვლილებამ სამართლიანად გამოიწვია 2015 წლის პარიზის შეთანხმება, რომელმაც ხელი შეუწყო კოორდინირებულ გლობალურ ქმედებებს არა მხოლოდ მთავრობებს, არამედ კომპანიებს, ქალაქებსა და მოქალაქეებს შორისაც. მას შემდეგ ჩატარებული კვლევები გვიჩვენებს, რომ კლიმატის სტაბილიზაციისა და >1,5°C დათბობის არასასურველი შედეგების თავიდან აცილების მცდელობები მოითხოვს მიწის ათვისებისა და გარდაქმნის სწრაფ შემცირებას და მორატორიუმს დაახლოებით 2035 წლისთვის. მოახლოებული კრიზისის თავიდან აცილების ყველაზე ლოგიკური გზაა დედამიწის ტერიტორიის მინიმუმ 50%-ზე ხელუხლებელი ბუნებრივი ეკოსისტემების შენარჩუნება და აღდგენა ენერგიის გარდამავალ ღონისძიებებთან ერთად. ეს ზომები თავისთავად, სავარაუდოდ, არ იქნება საკმარისი – უნდა გაძლიერდეს აღდგენითი ღონისძიებები, რათა შემცირდეს უარყოფითი სათბურის გაზების ემისიის გავლენა.

ბუნებრივი ეკოსისტემები   სამყაროში ადამიანის კეთილდღეობის შენარჩუნების გასაღებია. პარიზის შეთანხმების ხელმომწერთა 65%-მა იკისრა ეკოსისტემების აღდგენისა და შენარჩუნების ვალდებულება. ხელუხლებელი ტყეები, განსაკუთრებით – ტროპიკული ტყეები, ორჯერ მეტ ნახშირორჟანგს შთანთქავს, ვიდრე დარგული მონოკულტურები. ეს აღმოჩენა გლობალურ დათბობასთან ბრძოლისას ტყის კონსერვაციას კრიტიკულ მიდგომად აქცევს. იმის გამო, რომ დედამიწაზე არსებულ სახეობათა დაახლოებით ორი მესამედი ბუნებრივ ტყეებში გვხვდება, ხელუხლებელი ტყის შენარჩუნება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მასობრივი გადაშენების თავიდან ასაცილებლად. თუმცა ნახშირბადის კონცენტრაციის რეგულირება სცდება ტროპიკულ ტყეებს: ტორფები, ტუნდრა, მანგროები და უძველესი მდელოები ასევე მნიშვნელოვანია ნახშირორჟანგის დაგროვებასთან ბრძოლისას. გარდა ამისა, ხელუხლებელი ჰაბიტატების მნიშვნელობა ვრცელდება მტკნარ და საზღვაო სფეროებზე, კვლევები იმაზე მიუთითებს, რომ ნაკლებად დარღვეული ჭაობები და სანაპირო ჰაბიტატები უფრო მეტ ნახშირბადს შთანთქავს, ვიდრე დარღვეული ტერიტორიები. ყველა ეს ეკოსისტემა ინარჩუნებს მცენარეთა და ცხოველთა განსხვავებულ ერთობლიობას და აქვს თავისი როლი გლობალური კლიმატის სისტემის დაბალანსებაში.

კლიმატის ცვლილების მოდელები აჩვენებს, რომ ჩვენ ვუახლოვდებით გარდამტეხ მომენტს: თუ ჰაბიტატის გარდაქმნისა და ემისიების მიმდინარე ტენდენციები 2030 წლისთვის პიკს მიაღწევს, შეუძლებელი გახდება ტემპერატურის ზრდის მაჩვენებლის 1,5°C-ის ფარგლებში შენარჩუნება. ანალოგიურად, თუ მომდევნო ათი წლის განმავლობაში მიწის დეგრადაციის პროცესი, ბრაკონიერთა მიერ დიდ ცხოველებზე ნადირობა და სხვა საფრთხეები საგრძნობლად არ შემცირდა ან არ შეჩერდა, მრავალი ეკოსისტემისთვის შეუქცევად პროცესებს მივიღებთ. ცხადი გახდა, რომ 1,5°C-ის მიღმა პლანეტის ორგანიზმები სერიოზულ საფრთხეში აღმოჩნდებიან, რადგან ეკოსისტემები ფაქტობრივად დაშლას დაიწყებს. ბუნებრივი გარემოს დეგრადაცია ასევე ამცირებს ცხოველთა რაოდენობას, საფრთხეს უქმნის საზოგადოებრივ ჯანმრთელობას და იწვევს ადამიანთა მიგრაციას სუფთა სასმელი წყლის, მნიშვნელოვანი საარსებო კულტურების მორწყვისა და კლიმატთან დაკავშირებული პრობლემების გამწვავების გამო. არსებითი ჩარევის გარეშე მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში ვითარება უფრო და უფრო დამძიმდება. გარდა ამისა, კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული გვალვებისა და ზღვის დონის აწევის გამო ადამიანთა მიგრაცია ექსტრემალურ ამინდთან ერთად მოიმატებს. 2050 წლისთვის შესაძლოა 100 მილიონზე მეტი ადამიანი გადაადგილდეს, ძირითადად – სამხრეთ ნახევარსფეროში.

პარიზის შეთანხმების თანმხლებმა პაქტმა შესაძლოა უზრუნველყოს კლიმატის მიზნების მიღწევა, თავიდან აგვაცილოს სახეობათა გადაშენება და ბიომრავალფეროვნებისა და ეკოსისტემური სერვისების სწრაფი ეროზია ხმელეთის, მტკნარი წყლისა და საზღვაო სფეროებში.

GDN-ის როგორც პოლიტიკის მექანიზმის კონცეფცია წარმოიშვა ადრეული კვლევის შედეგად, რომელიც შემოიფარგლებოდა ხმელეთზე ბიომრავალფეროვნების დაცვით. ეს მიდგომა არა მხოლოდ იცავს ბიომრავალფეროვნებას, არამედ ყველაზე იაფი და სწრაფი ალტერნატივაცაა კლიმატის ცვლილების შესაჩერებლად და არ არის დამოკიდებული ნახშრორჟანგის თავიდან აცილების ტექნოლოგიების განვითარებაზე, რაც, ნაკლებსავარაუდოა, ეფექტური ან მასშტაბური აღმოჩნდეს მიმდინარე ორმაგი კრიზისების დროში შეზღუდულობის გამო. აქ მოცემულია პრობლემის გადაჭრის გზები, რომლებიც მეცნიერულ მითითებებზეა დაფუძნებული. მას შეუძლია დააკავშიროს ბუნება და კლიმატური გარიგებები, გააძლიეროს და რეკომენდაცია გაუწიოს დროში განსაზღვრულ ეტაპებსა და მიზნებს. კვლევაში ასახულია ბიომრავალფეროვნების დაკარგვის კონკრეტული საფრთხეები და მამოძრავებელი ფაქტორები და განხილულია GDN-ის განხორციელების ხარჯები.

ბიომრავალფეროვნება და კლიმატის ცვლილება ურთიერთდაკავშირებული მოვლენებია. ბიომრავალფეროვნების შემცირების გამომწვევ ოთხ ფაქტორთან ერთად (საარსებო გარემოს დეგრადაცია, ჭარბი მოპოვება, გარემოს დაბინძურება და ახალი სახეობების ინვაზია), კლიმატის ცვლილება ბიომრავალფეროვნების შემცირების ერთ-ერთ უმთავრეს მიზეზადაა აღიარებული. ასევე საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ ბიომრავალფეროვნება უზრუნველყოფს ეკოსისტემების მდგრადობას და, შესაბამისად, წარმოადგენს ეკოსისტემების მიერ მოწოდებული სერვისების უმნიშვნელოვანეს კომპონენტს.

ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციას, თავის მხრივ, ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნების ფუნქციასთან ერთად, ენიჭება უმნიშვნელოვანესი როლი კლიმატის ცვლილების პროცესის შერბილებასა და ადაპტაციაშიც. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია ბიომრავალფეროვნების როლი ისეთი პროცესების რეგულირებაში, როგორიცაა მდინარეების ჰიდროლოგიური რეჟიმების რეგულირება, მიკროკლიმატის ჩამოყალიბება და სხვა. ბიომრავალფეროვნების შემცირება ქმნის პოტენციურ საფრთხეს ეკოსისტემური სერვისებისთვის.

დღესდღეობით ეკოსისტემების მენეჯმენტი განიხილება როგორც მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი კლიმატის ცვლილების მიტიგაციის პროცესში.

ბიომრავალფეროვნებისა და კლიმატის შერბილების ამ თანადამოკიდებულებას ეხება ნაშრომი „გლობალური გარიგება ბუნებისთვის (GDN): სახელმძღვანელო პრინციპები, ეტაპები და მიზნები“. ის გვთავაზობს გაბედულ ხედვას იმის შესახებ, რა უნდა გაკეთდეს ბიოსფეროს ფუნქციონირების უზრუნველსაყოფად, განსაკუთრებით ახლა, როცა მთელი მსოფლიო შეშფოთებულია გლობალური ტემპერატურის მატების გამო. GDN ეფუძნება მეცნიერულ პრინციპებს, რომლებსაც შეუძლია ერთმანეთთან დააკავშიროს და ამგვარად გააძლიეროს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ორი განსხვავებული კონვენცია – კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენცია (აგრეთვე – პარიზის შეთანხმება) და კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ. ნაშრომში წარმოჩენილია სამი მიმართულება, რომლებსაც, ერთად აღებულს, შეუძლია სიცოცხლის გადარჩენა დედამიწაზე: კლიმატის ცვლილების შერბილება, ბიომრავალფეროვნების დაცვა და ეკოსისტემებისა და სახეობების წინააღმდეგ მიმართული საფრთხეების შემცირება.

ნაშრომი წარმოაჩენს მკაფიო მიზეზშედეგობრივ კავშირს კლიმატის ცვლილებასა და ბიომრავალფეროვნების გაღარიბებას შორის. თუ კლიმატის კრიზისი არ აღმოიფხვრა, ვერც ბიომრავალფეროვნების კრიზისი აღმოიფხვრება და პირიქით – თუ ტყეებისა და სხვა ჰაბიტატების განადგურება ვერ შევაჩერეთ, სავარაუდოდ, ვერ დავრჩებით ზღურბლის ქვემოთ. და აი, რატომ:

ხმელეთის ზედაპირის დაახლოებით ნახევარი ამჟამად ბუნებრივ მდგომარეობაშია და შეუძლია მოქმედი ეკოსისტემების მხარდაჭერა. სინამდვილეში ეკოსისტემები, რომლებიც აბალანსებს კლიმატს და შესაძლებელს ხდის სიცოცხლეს დედამიწაზე, საფრთხის ქვეშაა. მიუხედავად პროგრესისა, ტროპიკული ტყეები, რომლებიც შთანთქავს მსოფლიოს ნახშირორჟანგის უმეტეს ნაწილს, უახლოვდება გადაშენების ზღვარს. ჩვენ ვაგრძელებთ განვითარებას, ტყეების ჩეხვას, მიწების ძარცვასა და დაბინძურებას ისე, რომ შედეგზე არ ვფიქრობთ.

მაგრამ რატომ დავიცვათ მსოფლიოს მიწების ნახევარი?

პასუხი მარტივია: იმიტომ, რომ მხოლოდ ეს დარჩა.

ნაკლებად შეცვლილი მიწები

ახალი კლიმატის მოდელი, რომელიც Springer Nature-მა გამოაქვეყნა 2019 წლის დასაწყისში პარიზის კლიმატის შეთანხმების მიზნების მისაღწევად, გვიჩვენებს, რომ ჩვენ შეგვიძლია მივაღწიოთ მიზანს, 1,5°C-ზე ქვემოთ შევინარჩუნოთ საშუალო გლობალური ტემპერატურის მატება და დავასრულოთ ტყეებისა და სხვა ბუნებრივი მიწების გარდაქმნა 2030 წლისთვის. კონსერვაციისთვის ძალისხმევას ნიადაგი უნდა გაუმყაროს ტყის აღდგენის პროცესმა და სხვა გადაწყვეტილებებმა ატმოსფეროდან ნახშირბადის ამოღების მიზნით („უარყოფითი გამონაბოლქვის“ უზრუნველყოფა), ნახშირორჟანგის გარეშე ენერგიის მიღებამ ისეთი წყაროებიდან, როგორიცაა ქარი და მზის ენერგია.

GDN მიზნად ისახავს, ხაზი გაუსვას ამბიციური კონსერვაციის ახალ ეპოქას, რომელშიც საერთაშორისო ინსტიტუტები, მთავრობები და ხალხი ერთად ზრუნავენ ბუნების გადასარჩენად – ნამიბიის დამარალანდის თავშესაფარში ლომებისა და სპილოების დაცვის მხარდაჭერით დაწყებული, ამაზონის ჯუნგლებით დამთავრებული. აქვე იგულისხმება ეკოსისტემების დაცვა და უსაფრთხო თავშესაფრების შექმნა იაგუარებისა და იშვიათი პრიმატებისთვის, ბორეალური ტყეების ხელუხლებლად შენარჩუნება  კანადაში, რუსეთსა და ჩრდილოეთ ევროპაში.

ვინაიდან ბუნების დაცვის ღონისძიებები ეტაპობრივად ხორციელდება და დედამიწაზე სიცოცხლე არათანაბრად ნაწილდება, მნიშვნელოვანია, უპირველეს ყოვლისა, ბიოლოგიურად მნიშვნელოვანი ტერიტორიების დაცვა.

მსოფლიოს ხმელეთის ეკორეგიონები

მუქ მწვანედ მონიშნულია ეკორეგიონები, რომლებსაც უკვე აქვს 30%-ზე მეტი დაცული ტერიტორია;

ბაც მწვანედ – ეკორეგიონები, რომლებსაც აქვს საკმარისი ჰაბიტატი, რათა მიაღწიოს 30%-ს;

ნარინჯისფრად – ეკრეგიონები, რომლებიც გარკვეულ რესტავრაციას საჭიროებს;

წითლად – ეკრეგიონები, რომლებიც მნიშვნელოვან რესტავრაციას მოითხოვს.

გაითვალისწინეთ, რომ წითლად მონიშნულ რეგიონებში დარჩენილი ჰაბიტატი საშუალოდ მხოლოდ 6%-ია. აქ დაცული ტერიტორიების 10%-მდე გაზრდა მნიშვნელოვანი მიღწევა იქნება.

დედამიწის კეთილდღეობა საფუძვლად უდევს ადამიანის კეთილდღეობას, მაგრამ ჩვენ მას მაინც ვივიწყებთ. დროა, დედამიწისკენ მივაპყროთ ყურადღება, ვიდრე არსებული მრავალფეროვნების დაკარგვის შედეგად ჩვენი სულისკვეთება და ცხოვრების დონე კიდევ უფრო არ დაეცემა. ჩვენ გვაქვს ინსტრუმენტები, ტექნოლოგიის ბოლოდროინდელი მიღწევები და გლობალურად ხელმისაწვდომი დედამიწის საინფორმაციო სისტემები, რომლებიც საკმარისია დედამიწაზე სიცოცხლის დასაცავად, თუ ამისთვის ვიბრძოლებთ.

ბუნების შესახებ გლობალური შეთანხმება საშუალებას მისცემს კაცობრიობას, განავითაროს ძლიერი ეკონომიკა გარემოზე ნაკლები ზემოქმედებით, ხოლო დედამიწაზე დარჩენილი სიცოცხლისთვის ადგილი დატოვოს, რაც ამ საუკუნისთვის კონსერვაციის ძირითადი პარადიგმა გახდება.

გლობალური შეთანხმება ბუნების შესახებ და პარიზის კლიმატის შეთანხმება ერთად ხელს შეუწყობს ბუნებისა და კაცობრიობის ჯანმრთელობასა და მომავალს ყველა სახეობისა და მომავალი თაობისთვის.

გამოყენებული რესურსები:

https://advances.sciencemag.org/content/5/4/eaaw2869.full https://natureneedshalf.org/2019/04/scientists-call-for-a-global-deal-for-nature/ https://www.globaldealfornature.org

ჩვენი ხალხი ცუდად იცნობს სამოქალაქო საზოგადოების ლიდერებს, რომლებიც ეროვნულ უმცირესობებს წარმოადგენენ. მათი ღვაწლი ხშირად შეუმჩნეველი რჩება ან მხოლოდ ერთი ერის შვილებისთვის არის თვალსაჩინო. არადა, ასეთი ადამიანების ცხოვრება, წარუმატებლობები და მიღწევები ქვეყნის ისტორიას აირეკლავენ და საზოგადოების განვითარების დონეზეც მიანიშნებენ. შესაბამისად, თავისუფლად შეიძლება, რომ სამოქალაქო განათლების გაკვეთილები სხვადასხვა ეთნიკურის ჯგუფების წინამძღოლთა საქმიანობის განხილვას დაეთმოს.

საქართველოს ტერიტორიაზე უძველესი პერიოდიდან დღემდე სხვა ხალხებთან ერთად მშვიდობიანად ცხოვრობენ ქურთები. ჩვენს ქვეყანაში ქურთთა ყველა ჯგუფს შეხვდებით. თბილისში ერთმანეთის გვერდიგვერდ მოღვაწეობენ ქრისტიანი, მუსლიმი და იეზიდი ქურთები. მათ თვითორგანიზებისა და საზოგადოებრივი მუშაობის მრავალწლიანი გამოცდილება აქვთ, რაც მეტწილად კონკრეტული ადამიანის – ქერიმ ანყოსის დამსახურება გახლავთ.

ვინ იყო ქერიმ ანყოსი?

თავის ერთ-ერთ გამოსვლაში თბილისის იეზიდური ტაძრის მშენებელმა, ბ-ნმა სულიკო სიმაევმა აღნიშნულ შეკითხვას უცნაური პასუხი გასცა. იეზიდმა მეწარმემ აღნიშნა, რომ ქერიმ ანყოსს ერთი პროფესია არ ჰქონია, ის აკეთებდა ყველაფერს, რაც საქართველოში მცხოვრებ ქურთებს სჭირდებოდათ. თავისი თანამემამულეების საჭიროებებიდან გამომდინარე ქერიმ ანყოსი მრავალმხრივ ადამიანად ჩამოყალიბდა, რომელიც ცდილობდა თავისი სხივები მრავალი დარგისა თუ საქმისთვის მიეწვდინა. თუმცა, პირველი შედეგების მიღწევამდე ქართველ ქურთთა მოამაგემ ურთულესი გზა განვლო.

ქერიმ ანყოსი 1910 წლებში ოსმალეთის იმპერიიდან საქართველოში გამოქცეული ლტოლვილების ოჯახში დაიბადა. მისმა მშობლებმა განადგურების პირას მყოფი სახელმწიფოს უკანასკნელი რეპრესიები საკუთარ თავზე იწვნიეს. თბილისში ჩამოსულებს წლების განმავლობაში უწევდათ უმძიმეს სოციალურ-ეკონომიკურ პირობებში ცხოვრება. გადმოსახლებულთა შორის ზოგიერთი ავტორიტეტი ღიად უჭერდა მხარს ქურთ-იეზიდთა თემის იზოლაციას, ადგილობრივ საზოგადოებაში ინტეგრაციის მსურველებს ისინი მოწინააღმდეგეებად და ნაკლებად პრინციპულ ადამიანებად აცხადებდნენ. სიღარიბე, ჩაკეტილობა, მეორე მსოფლიო ომი და მისგან გამომდინარე შედეგები 1937 წელს დაბადებულ ქერიმ ანყოსს განათლების მიღებაში ხელს უშლიდა. ურთულესი წინააღმდეგობების მიუხედავად, დევნილმა ქურთებმა შვილი მაინც მიაბარეს საშუალო სკოლაში, სადაც მოსწავლემ განსაკუთრებული სიბეჯითე გამოავლინა. მომავალმა ლიდერმა ოქროს მედალზე დაამთავრა სკოლა და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტზე ჩააბარა. ფაკულტეტის დასრულების შემდეგ კი გეზი მეცნიერებისკენ აიღო და აკადემიის ორიენტალისტიკის ინსტიტუტს შეაფარა თავი.

ბ-ნ ანყოსს თავისუფლად შეეძლო წარმატებული საბჭოთა მეცნიერის რუტინით ეცხოვრა, ეკვლია სპარსული ენა და პოეზია, ირანის ისტორია, მაგრამ მან უარი თქვა მშვიდ და უზრუნველ ცხოვრებაზე. ქერიმ ანყოსი ხვდებოდა, რომ მხოლოდ მისი პირადი წარმატება, ინდივიდუალური წინსვლა საქართველოს ქურთების ემანსიპაციისთვის საკმარისი არ იქნებოდა. მისთვის საკმარისი არ გახლდათ ერთი ადამიანის, ერთი ოჯახის კეთილდღეობა, ახალგაზრდა აღმოსავლეთმცოდნეს სურდა, რომ გზა დანარჩენებისთვისაც გაეკაფა. აქედან გამომდინარე, სტუდენტობის წლებიდანვე ჩაერთო საქართველოს ქურთებისთვის სასარგებლო საქმეების დაგეგმვასა და განხორციელებაში. ადრეული წლებიდან ღრმა სიბერემდე ბ-ნ ქერიმს მისთვის დაკისრებული მისიისთვის არ უღალატია და უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე ემსახურებოდა საქართველოსა და თავის ხალხს. მისი ყველა მიღწევის ჩამოთვლა შორის წაგვიყვანს, ამიტომ ლიდერის მოღვაწეობის ძირითადი მიმართულებები  ჩამოვთვალოთ.

1960-იანი წლებიდან დღემდე საქართველოში არაერთი ქურთული ორგანიზაცია დაუარსებიათ. სტუდენტებზე ზრუნვისთვის არსებობდა „ქურთ ახალგაზრდებთან მუშაობის საბჭო“, მასწავლებელთა მომზადებისა და დარაზმვის მიზნით საქმიანობდა „ქურთ პედაგოგთა საქალაქო ორგანიზაცია“, ცოდნის მასობრივად გავრცელებისთვის შეიქმნა ქურთთა სახალხო უნივერსიტეტი, საქართველოს მხატვართა კავშირის შემადგენლობაში ცალკე სტრუქტურულ ერთეულად გამოიყო ქურთი მხატვრების გაერთიანება და ა.შ. დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ ქურთული ორგანიზაციები ერთ ასოციაციად – საქართველოს ქურთ მოქალაქეთა საზოგადოებად შეიკრნენ. თითქმის ყველა ქურთული ორგანიზაციის დამფუძნებელი ბ-ნი ქერიმ ანყოსი გახლდათ. ის იღებდა ხოლმე საკუთარ თავზე პასუხისმგებლობას – ერთმანეთთან დაეკავშირებინა ადამიანები, დაენაწილებინა შრომა, საერთო მიზნების მისაღწევად გადაედგა თანმიმდევრული ნაბიჯები.

ორგანიზაციების დაარსებისა და მართვის გარდა, თბილისელი ქურთი უამრავ დროს ხარჯავდა საკუთარი ხალხის ენის, კულტურის, რელიგიისა და ისტორიის კვლევისთვის, შესწავლილი საკითხების საჯაროდ განხილვისა და პოპულარიზებისთვის. ბ-ნ ანყოსს ათობით წიგნი აქვს გამოცემული, რომლებიც ხელს უწყობდნენ ქართველებისა და ქურთების ერთმანეთთან დაახლოებას, მათ შორის ურთიერთპატივისცემის გაღვივებას. მაგალითად, მან შეაგროვა და დაარედაქტირა ქურთი პოეტისა და მწერლის – ჯარდოე ასადის მიერ კურმანჯიზე თარგმნილი „ვეფხისტყაოსნის“ ტექსტი, რომელიც 2000-იან წლებში „კავკასიურ სახლში“ გამოიცა. ქერიმ ანყოსი გახლდათ ქურთული ენის არაერთი სახელმძღვანელოს, ანბანისა და ლექსიკონის ავტორი, იეზიდთა რწმენისა და წარსულის შესახებ გამოქვეყნებული მრავალი პუბლიკაციის შემოქმედი.

ქურთი ლიდერისათვის უცხო არ გახლდათ ხელოვნების სფერო. ის თავად წერდა ლექსებს, მოთხრობებს, მთელ მსოფლიოში ცნობილი სიმღერების ტექსტებს. საფუძველს უყრიდა საბავშვო და პროფესიულ ფოლკლორულ ანსამბლებს, თეატრალურ დასებს, ეხმარებოდა მათ ფინანსების მოძიებასა და განვითარებაში, პრესტიჟული გალერეების კარს უღებდა ადგილობრივ ქურთ მხატვრებს და ა.შ.

ცალკე აღნიშვნის ღირსია 1978 წელს საქართველოს ტელერადიო კომიტეტის შემადგენლობაში ანყოსის თაოსნობით შექმნილი ქურთული რედაქცია. საქართველოს რადიოს ქურთულმა რედაქციამ ასობით გადაცემა მოამზადა ქურთი ხალხისა და მისი კულტურის შესახებ და უნიკალური არქივი შემოუნახა მკვლევრებს, რომლებიც საქართველოს იეზიდთა წარსულის შესწავლას გადაწყვეტენ. რადიო მომავალ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ლიდერთა სამჭედლოდაც იქცა.

საქართველოს რადიოს ქურთული განყოფილების მთავარი რედაქტორი საერთაშორისო მოძრაობის გამორჩეული ფიგურაც გახლდათ. აღმოსავლეთმცოდნე ბევრს მოგზაურობდა სსრკ-შიც და მის ფარგლებს გარეთაც, რათა მსოფლიოს ყველა კუთხეში ქურთთა თვითმყოფადობისა და ერთიანობის დაცვის სასარგებლოდ ექადაგა, სამეცნიერო თუ საზოგადოებრივ განხილვებში ქურთთა ინტერესები დაეცვა.

ორი წლის წინ ბ-ნი ქერიმი გარდაიცვალა. მისმა გარდაცვალებამ დაამწუხრა ადგილობრივი იეზიდური, ქურთული თემი. პატარა რეპორტაჟი მოამზადა საქართველოს საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა. უმრავლესობას არც მისი გზა და არც მისი წასვლა არ შეუმჩნევია. არადა, ქერიმ ანყოსი საქართველოში მცხოვრები ყველა ხალხისთვის შეიძლება იქცეს ნამდვილ იდეალად, საკუთარი თანამემამულეებისა და მრავალეროვანი ქვეყნის ერთგულების ნიმუშად. ჩვენი ქვეყნის ყველა ეთნიკურ ჯგუფს ბ-ნი ანყოსის მსგავსი ლიდერი რომ ჰყავდეს, გაცილებით ახლოს ვიქნებოდით დემოკრატიულ სამყაროსთანაც და უფრო დინამიკური, მშვიდობიანი, საქმიანი საზოგადოების წევრებადაც ვიგრძნობდით თავს.

სოციალური ქსელის სხვადასხვა გვერდზე ხშირად ისმის  წუწუნი, ბევრი მივირთვით და გაწმენდა, ანუ დეტოქსი გვჭირდებაო. ერთი ალქიმიკოსის არ იყოს, ჩვენ ის ვართ, რასაც მივირთმევთ. ჰოდა, ღირს დავფიქრდეთ იმაზე, რას ვგზავნით ჩვენსავე ორგანიზმში.

დღეს სულ უფრო ხშირად ნახავთ წარწერას – „ორგანული საკვები“. რა იგულისხმება „ორგანულ საკვებში“? რას ნიშნავს, მაგ. „ორგანული“ და „ჩვეულებრივი“ კიტრი ან პომიდორი? სინამდვილეში, ხომ ყველა საკვები ორგანულია. ანუ შეიცავს ცილებს, ცხიმებს, ნახშირწყლებს, ვიტამინებს, რომლებიც მომკალით და ორგანული მოლეკულებია. ასე რომ, ძვირადღირებული „ორგანული“ და იაფი „ჩვეულებრივი“ ხილი და ბოსტნეული, სინამდვილეში ორგანული ნივთიერებებისგანაა შემდგარი.

ალბათ, უკვე მიხვდით, რომ სინამდვილეში, ტერმინი „ორგანული“ პროდუქტის სისუფთავეს აღნიშნავს. იმას, რომ, ე.წ. ორგანული საკვები სინთეზური ქიმიკატების გარეშეა მოწეულ-მოყვანილი. მათში წესით, არც პესტიციდ-ჰერბიციდების, არც ანტიბიოტიკების და არც ემულგატორების კვალი არ უნდა შეინიშნებოდეს.

არსებობს კიდევ სხვა საკვები, სადაც, ე.წ. დანამატები გვხვდება. ასეთ დანამატებს ჯერ კიდევ ალქიმიკოსები იყენებდნენ საკვების შესანახად. მაგალითად, მარილსა და წიწაკაში ხორცს ინახავდნენ. დღეს ასეთი დანამატები უთვალავია, ყველას თავისი ფუნქცია აქვს და მათ 1960 წლიდან E აბრივიატურით აღნიშნავენ, რაც ემულგატორს ნიშნავს. სხვადასხვა E-ს უკან სხვადასხვა ნივთიერება იმალება. ეს მოსახერხებელია, რადგან, ჯერ ერთი ამოკლებს სახელებს და მეორეც „საშიშ“ ქიმიურ დასახელებას „მალავს“. მაგ. თუ ამოიკითხოთ, რომ პროდუქტი შეიცავს ფერმენტულად დაშლილ კარბოქსილ მეთილცელულოზას, შეიძლება ჩაფიქრდეთ, არა? რა არის ამხელა დასახელებაო, მერე რატომ დაშალესო, ან კიდევ ისე დაეშალათ, რაღა ფერმენტულად დაშალესო და ა.შ. არადა, მის ნაცვლად თუ იქნება E469, მაშინ საქმეც მოგვარებულია. არავინ იცის, ეს რა არის და ალბათ ყურადღებასაც არ მიაქცევენ. გარდა ამისა, ეტიკეტზეც ადგილს ზოგავს, სად უზარმაზარი დასახელების დაწერა და სად უბრალოდ E.

საკვები დანამატები ფუნქციების მიხედვით იყოფა ჯგუფებად. მაგ. საღებავები, ანუ დანამატები, რომლებიც პროდუქტებს ფერს აძლევენ E100-დან იწყება. დიახ, E100-დან 200-მდე საღებავს აერთიანებს. აი, მაგალითად, პიტნის ნაყინი, რაც უფრო მწვანეა, უფრო გულმისასვლელია, არა? ან კიდევ, ძეხვი, რაც უფრო ვარდისფერი იქნება, უფრო მოგვანდომებს თავს. ზოგი საღებავი ბუნებრივი წარმოშობისაა, მაგ. E140 და E141 ქლოროფილი გახლავთ. ქლოროფილი მცენარეული პიგმენტია და თუ ძალიანაც არ გვჭირდება, არც არაფერს გვავნებს. სხვათა შორის, სწორედ ქლოროფილით ღებავენ მწვანე შეფერილობის მაგარ ალკოჰოლურ სასმელებს.

E100 კურკუმინია – დაბალმოლეკულური ორგანული ნივთიერება, ძლიერი ანტიმჟანგავია და სიმსივნური უჯრედების მტრად ითვლება, შესაბამისად, აფთიაქებშიც შეგიძლიათ მისი შეძენა და გამოყენება. ჩემი ვიდეოს ნახვაც შეიძლება ამ საოცარ პროდუქტზე

კურკუმა პროდუქტებს ყვითლად ღებავს.

E132 ინდიგოკარმინია და საკონდიტრო კრემებში ლურჯ, წითელ, ყვითელ და მწვანე საღებავად იყენებენ. ინდიგოკარმინი ერთგვარი ინდიკატორია და კარბონილის ჯგუფის ამოცნობა შეუძლია. კარბონილის ჯგუფი კი მარტივ შაქარ გლუკოზაშია, რადგან გლუკოზა ალდოჰექსოზაა. როგორც კი დაშაქრულ კრემს შეერევა, pHის მიხედვით წითლად, ლურჯად, ყვითლად ან მწვანედ შეღებავს.

სანამ დანამატების ჩამოთვლას გავაგრძელებ, ინდიგოკარმინის მეშვეობით ერთ ცდას გავიხსენებ, „შუქნიშანი“ ჰქვია და ქიმიკოსებმა კარგად იციან.

უნდა ავწონოთ 8 გრამი ქარხნული გლუკოზა და გავხსნათ წყალში. დავამატოთ ნატრიუმის ტუტის რამდენიმე მარცვალი, რადგან ხსნარში ტუტე გარემო გვჭირდება. ცალკე ვამზადებთ ინდიგოკარმინის ხსნარს და ვამატებთ გლუკოზას. ლურჯი ინდიგოკარმინი ჟანგბადით იჟანგება, გლუკოზა ტუტე ხსნარში მწვანე შეფერილობას იღებს. რამდენიმე წუთის შემდეგ გლუკოზა აღადგენს ინდიგოკარმინს და ხსნარი წითელ ფერს იღებს. აღდგენის პროცესი გრძელდება და ხსნარი ყვითლდება. თუ ხსნარს შევანჯღრევთ, ჟანგბადი კვლავ დაჟანგავს ინდიგოკარმინს და ხსნარი კვლავ წითლდება, შემდეგ კი მწვანდება.

ფერის მიმცემ დანამატებში, ე.წ. ძვირფასი ნივთიერებებიც გვხვდება. მაგ. E 175 ოქრო და E 174 ვერცხლი. დიახ, სწორად მიხვდით, ამ ძვირფასი ლითონების კოლოიდური დანამატებია და ოქროსფრად და ვერცხლისფრად ღებავენ, მაგ. ძვირფასი წვეულებებისთვის გამომცხვარ ტორტებს, ან მაგ. კაპუჩინოს ქაფის შესაფერადებლად იყენებენ. საშიში არ არის, რადგან ორგანიზმში არ შეიწოვება და უპრობლემოდ გარეთ გამოდის. სახიფათო, მხოლოდ შემკვეთის ჯიბისთვისაა, რადგან ასეთი კაპუჩინო ჩვეულებრივი კაპუჩინოს ფასად ვერ გაიყიდება.

ნებისმიერ კონსერვს, მურაბას, ხილფაფას, საწებელას, ძეხვეულს, იოგურტს და ა.შ. თავისი ვადა აქვს. ამ ვადის გასახანგრძლივებლად კონსერვანტებს იყენებენ. E 200-დან 300-მდე სწორედ ამ ფუნქციას ასრულებს.

ანტიოქსიდანტები, რომლებიც ჟანგვის პროცესებს აფერხებენ E 300-დან 400-მდეა. ეს ნივთიერებები განსაკუთრებით ცხიმის შემცველ პროდუქტებში გვხვდება. გვხვდება კოკა-კოლაშიც E338-ის სახით, რომელიც ორთოფოსფორმჟავაა და კუჭის ლორწოვანი გარსისთვის საზიანოა. თუმცა, კუჭში ჩვენ ისედაც მჟავა გარემო გვაქვს მარილმჟავას გამო, ასე არ არის? და თუ მცირე რაოდენობით ორთოფოსფორმჟავაც მოხვდება, დიდს ვერაფერს დააშავებს. აქ საუბარია გადაჭარბებულ მოხმარებაზე. თორემ, წელიწადში ორჯერ დალევა არაფერს გვავნებს.

იმ პროდუქტებში, სადაც pH გარემო არ უნდა შეიცალოს, ამატებენ E 500-დან 600-მდე. კონსისტენციის შესანარჩუნებლად კი E 400-დან 500-მდე დანამატებია.

ახლა, ერთი ორი სიტყვა, ე.წ. აკრძალულ დანამატებზეც ვთქვათ. აი, ადრე, რომ დაშვებული იყო და ახლა აიკრძალა. სწორედ ასევე, მომავალში შესაძლოა აიკრძალოს ახლანდელ დროში დაშვებული დანამატებიც, მაგ. E128 2G, იგივე ამიდონაფთოლწითელი, იგივე აზოჰერანინი, წითელი საღებავია, რომელიც მეტისმეტი ტოქსიკურობის გამო, 2012 წელს აკრძალეს. E217, ანუ პარაოქსი ბენზოის მჟავას ნატრიუმის მარილი. თუმცა, E218 და E219 დაშვებულია (ესენიც იმავე მჟავას მარილებია). E240 ფორმალინი, ასევე აკრძალული გახლავთ.

აკრძალულია ასევე E309 სპერმაცეტი. ეს უკანასკნელი ცვილებს მიეკუთვნება.

ცერიდები, ანუ ცვილები უმაღლესი ცხიმოვანმჟავებისა და უმაღლესი ერთატომიანი სპირტების რთული ეთერებია. ბუნებრივი ცვილები, გარდა ამ რთული ეთერებისა, შეიცავს უმაღლეს სპირტებს, თავისუფალ კარბონმჟავებს და უმთავრესად, ნახშირბადის ატომების კენტი რიცხვის შემცველ ნახშირწყალბადებს.

ცერიდ სპერმაცევტს შეიცავს ვეშაპის, კაშალოტისა და დელფინის თავის ქალა. იგი ცეტილის სპირტის და პალმიტინმჟავას რთული ეთერია.

შესწავლილია ასევე, ფუტკრის ცვილი, რომელიც ძირითადად ცერიდებისგან შედგება. მის აგებულებაში მონაწილეობს მირიცილის სპირტი და პალმიტინმჟავა.

ჰოდა, მოკლედ სპერმაცევტის აკრძალვაც სწორედ დელფინების, ვეშაპებისა და კაშალოტების დაცვას ემსახურება. თორემ, თავად საფრთხის შემცველი არ არის.

ზოგიერთი პროტოკოლით იკრძალება E251, თუმცა ბევრ პროდუქტში მაინც შეხვდებით. ნატრიუმის ნიტრატია და ნომენკლატურის მიხედვით კონსერვანტი გახლავთ, რომელიც ფერს აფიქსირებს. უფერო ან თეთრი ფერის ფხვნილია. წყალში კარგად იხსნება, სპირტში გახსნა უჭირს. გემოთი ჩვეულებრივი ნატრიუმის ქლორიდს ჰგავს.

მიიტანეთ გაკვეთილზე ნებისმიერი პროდუქტი, რომლის ეტიკეტზეც E251-ს ნახავთ და მოსწავლეებთან ერთად აღმოაჩინეთ ნიტრატიონები.

მცდელობა #1

ჭურჭელი და რეაქტივები: საკვლევი ხსნარი, ნატრიუმის ტუტის 5%-იანი ხსნარი, თუთიის ფხვნილი, დისტილირებული წყალი, ინდიკატორის ქაღალდი, სპირტქურა.

საკვლევი ხსნარის 10მლ-ს დაუმატეთ 10-15 წვეთი ნატრიუმის ტუტის ხსნარი. დაუმატეთ 25-50მგ თუთიის ფხვნილი. მიღებული ნარევი გააცხელეთ. ნიტრატები ამიაკამდე აღდგებიან. სარეაქციო არეში შევიტანოთ დისტილირებულ წყალში დასველებული ინდიკატორის ქაღალდი. თუ ამიაკი მართლაც გამოიყოფა, ქაღალდი გაწითლდება.

მცდელობა #2

ჭურჭელი და რეაქტივები: საათის მინა, დიფენილამინის 1M ხსნარი,  კონცენტრირებული გოგირდმჟავა, პიპეტები, საკვლევი მასალა.

საათის მინაზე დააწვეთეთ დიფენილამინის 1M ხსნარის სამი წვეთი,  კონცენტრირებულ გოგირდმჟავას ხუთი წვეთი და საკვლევი ხსნარის რამდენიმე წვეთი. ნიტრიტ და ნიტრატიონების არსებობის შემთხვევაში წარმოიქმნება მუქი ლურჯი შეფერილობა.

ფერის ინტენსივობის მიხედვით ნიტრატ იონების რაოდენობაზე შეგვიძლია ვისმჯელოთ.

მცდელობა #3

ჭურჭელი და რეაქტივები: საკვლევი ხსნარი, 10%-იანი გრისის რეაქტივი, 12%-იანი ძმარმჟავა, წყლის აბაზანა, ქიმიური ჭურჭელი.

საკვლევი ხსნარის 10მლ-ს დაუმატეთ 1მლ ხსნარი, რომელიც 10%-იანი გრისის რეაქტივისა და 12%-იანი ძმარმჟავასგან შედგება. გააცხელეთ წყლის აბაზანაზე 70-80 C⁰-მდე. ნიტრატიონების არსებობის შემთხვევაში წარმოიქმნება ვარდისფერი შეფერილობა. გრისის რეაქტივი ორი ხსნარისგან შედგება. პირველი: 0,5გ სულფანილის მჟავა გაცხელებით გავხსნათ 50მლ 30%-იან ძმარმჟავას ხსნარში.

მეორე: 0,4გ α-ნაფტილამინი გაცხელებით გავხსნათ 100მლ გამოხდილ წყალში. ოდნავ გავაცივოთ და დავუმატოთ 6მლ 80%-იანი ძმარმჟავა.

დღეისთვის სულ ეს არის, შემდეგში კიდევ ვისაუბროთ 500-ს ზემოთ E-ებზე. ერთი შეხედვით უბრალოდ E-ა, რომლის უკანაც მთელი ქიმია იმალება.

რაც უფრო იზრდებიან ჩვენი შვილები, უფრო მეტად ვრწმუნდებით, როგორი მნიშვნელოვანია მათთან ინდივიდუალური საკომუნიკაციო ენის გამონახვა და მათი პიროვნებებად აღქმა. მნიშვნელოვანია დაკვირვება მათ ხასიათზე, ქცევასა და ემოციებზე. ასე ხომ ვსწავლობთ მათ პიროვნულ თვისებებს; ვიგებთ რა მოსწონთ, რა არ მოსწონთ, რა უხარიათ და რა სწყინთ ხოლმე. ჩვენი შვილები ერთმანეთისგანაც ძალიან განსხვავდებიან და მათი ეს უნიკალურობა, კიდევ უფრო საინტერესო ხდება დროთა განმავლობაში.

წლები გადის და ყველაზე ძვირფასი კავშირი, რომელიც მშობლებსა და შვილებს შორის არსებობს, უფრო მყარდება, ზოგჯერ კი – პირიქით, უფრო მეტად ირღვევა, რასაც თავისი მიზეზები აქვს. მშობელსა და შვილს შორის კავშირის გაღრმავება ჩვენზე – მშობლებზეა დამოკიდებული. დამოკიდებულია იმაზეც, რა გზით და რა ფორმით წარვმართავთ შვილებთან ურთიერთობას; როგორ დავინახავთ მათ პიროვნებას; როგორ გავაკრიტიკებთ ისე, რომ არ დავაზიანებთ მათ; როგორ ვეტყვით საყვედურს ისე, რომ არ შევულახავთ თავმოყვარეობას; როგორ დავეხმარებით პიროვნულ განვითარებაში ისე, რომ არ ვაიძულებთ გახდნენ ისეთები, როგორიც ჩვენ მოგვწონს.

როცა შვილის პიროვნება მშობლის მიერ შექმნილი „იდეალური შვილის” სურათ-ხატს არ ემთხვევა, მშობლებს უჭირთ შვილის ასეთად მიღება. ამიტომ ხშირად არ ვიღებთ მათ პიროვნებას, რადგან მშობელთა უმეტესობისთვის კარგი შვილი დამჯერი, მორჩილი და მშობლის სურვილების უპირობო შემსრულებელია. ასეთ დროს იშვიათად ვსვამთ შეკითხვებს – რა სურთ მათ? რა აინტერესებთ ჩვენს შვილებს? რა იქნებოდა მათთვის უფრო კარგი? როგორ ამოვიცნო მათი რეალური სურვილი და განწყობა? იმისათვის, რომ ეს კითხვები დავსვათ, საჭიროა დავინტერესდეთ ჩვენი შვილების ბუნების, ხასიათის და ქცევის შესწავლით, მოვძებნოთ შესაფერისი სათქმელი, შესაბამისი ხმის ტემბრი და მივიღოთ ისინი თავიანთი უარყოფითი ქცევებით. სინამდვილეში კი სულ პირიქით ხდება, მშობლები ვბრაზობთ, როდესაც ვხედავთ, რომ ჩვენი შვილები „აუტანლად” იქცევიან, არცთუ ისე ასერტულად გამოხატავენ საკუთარ აზრებს, აგრესიულად გვპასუხობენ და ა.შ. ასეთ განწყობას მივყავართ კონფლიქტამდე და ნეგატიური ემოციების ამოფრქვევამდე.

დეკემბერში ერთ საინტერესო წიგნს ვკითხულობდი მშობლებისა და შვილების ურთიერთობაზე. წიგნის სათაურია „მშობელსა და შვილს შორის”. მისი ავტორია ჰაიმ ჯ. ჯინოტი. ჰაიმ ჯინოტი კლინიკური ფსიქოლოგი, პედიატრი და მშობლებისთვის განკუთვნილი სემინარების ხელმძღვანელი იყო. ჯინოტის წიგნები 30 ენაზე ითარგმნა და ბესტსელერებად იქცა. მშობლებს ძალიან გვაკლია და გვჭირდება ისეთი ლიტერატურა, რომელიც დაგვეხმარება, უკეთ გავერკვეთ ჩვენი შვილების ემოციების სამყაროში და მათ გრძნობებში გავიკვლიოთ გზა. ჯინოტის ეს შესანიშნავი წიგნი კი ერთგვარი სახელმძღვანელოა იმის გასაგებად, როგორ უნდა დაუახლოვდე და ამოიცნო შვილების აზრები, გესმოდეს მათი და როგორ გახდე უფრო გულისხმიერი აღმზრდელი. როგორც წიგნის წინასიტყვაობიდან ვიგებთ, სანამ ფსიქოლოგი გახდებოდა, ჰაიმ ჯინოტი სკოლის მასწავლებელი იყო. იერუსალიმის დავიდ იელინის პედაგოგიური კოლეჯი ჰქონდა დამთავრებული. რამდენიმეწლიანმა პედაგოგიურმა გამოცდილებამ იგი იმ დასკვნამდე მიიყვანა, რომ ბავშვებთან საკმარისი მომზადება არ ჰქონდა და ამის შემდეგ გადაწყვიტა, სწავლა გაეგრძელებინა კოლუმბიის უნივერსიტეტის პედაგოგიურ კოლეჯში, სადაც დოქტორის ხარისხი მოიპოვა. ჰაიმ ჯინოტი, მრავალი წელი მშობლებთან და შვილებთან ინდივიდუალურ და ჯგუფურ ფსიქოთერაპიულ სეანსებს ატარებდა. ატარებდა ასევე სემინარებს მშობლებისთვის. სწორედ ამ გამოცდილების ნაყოფი გახდა წიგნი, რომელიც არა მარტო მშობლებს, მასწავლებლებსაც დაეხმარება რთული სიტუაციების გადაწყვეტაში და საჭირო სიტყვების შერჩევაში.

„მე ბავშვთა ფსიქოთერაპევტი ვარ და ვცდილობ, მათ დავეხმარო. როდესაც ბავშვს ერთი წლის განმავლობაში კვირაში ერთხელ ერთი საათით ვხვდები, ვატყობ, როგორ უქრება შფოთვის სიმპტომები, თავს უკეთ გრძნობს, სხვებთან ურთიერთობასაც უკეთ ახერხებს და სკოლაშიც უკეთესად იქცევა. როგორ ვახერხებ მათ დახმარებას? იმის წყალობით, რომ ბავშვებს მზრუნველობით ვექცევი. ვიყენებ ნებისმიერ საშუალებას, რათა მათ საკუთარი თავის რწმენა გავუღვივო. თუკი მზრუნველი დამოკიდებულება ავადმყოფ ბავშვებს სასიკეთოდ წაადგებათ, ეს პრინციპები და პრაქტიკა მშობლებმა და მასწავლებლებმა უნდა გამოიყენონ. მართალია, ფსიქოთერაპევტს შეუძლია ბავშვი განკურნოს, მაგრამ მათ, ვინც ბავშვთან ყოველდღიურად ურთიერთობენ, შეუძლიათ ის თავიდანვე ფსიქოლოგიურად ჯანმრთელები გაზარდონ”, – ეს ავტორის სიტყვებია, რომელიც მან მისი ერთ-ერთი გამოსვლის დროს განაცხადა.

ავტორი მშობლებს იმ ტექნიკებს ასწავლის და უზიარებს, რომლის გამოყენებით შესაძლებელია მშობლებსა და შვილებს შორის არსებული ურთიერთობა უფრო სასიამოვნო გახდეს და თავიდან აირიდონ კონფლიქტური სიტუაციები. სიტყვები – ის მთავარი არსენალია, რომელიც შეიძლება ორივე მხარისთვის სასარგებლოდ გამოვიყენოთ, ან პირიქით – დავნაღმოთ ჩვენი შვილების გული. დაუფიქრებელმა სიტყვებმა კი შეიძლება დამანგრევლად იმოქმედოს ჩვენს შვილებზე. ჰაიმ ჯინოტი გვირჩევს ყველაფრის შეცვლა საკუთარი თავიდან დავიწყოთ, შევისწავლოთ ჩვენი რეაქციები, პასუხები და შვილებთან ურთიერთობის განსაკუთრებული მეთოდი გამოვიმუშაოთ. როგორც ჰაიმ ჯინოტი წერს: „სიყვარული საკმარისი არ არის. არც გამჭრიახობაა საკმარისი. კარგ მშობლებს შესაბამისი ცოდნა უნდა ჰქონდეთ”.

„ის სიტყვები ხომ ვიცით, რომლებიც ასეთ დროს უნდა გამოვიყენოთ. ისინი არაერთხელ გვსმენია ჩვენი მშობლებისგან, როდესაც სტუმრებს ან უცნობებს მიმართავენ. ეს ის ენაა, რომელიც გრძნობებს არ ხელყოფს და საქციელს არ აკრიტიკებს. ჰოდა, შვილებსაც ისე უნდა მოვეპყროთ, როგორც სტუმრებს ვეპყრობით ხოლმე”.

მშობლად ყოფნა იოლი არ არის და ერთ-ერთი დიდი გამოცდაა ცხოვრების გზაზე, რაც კი შეიძლება ადამიანს თავს გადახდეს. მშობლებს ყველაზე ნაკლებად გვინდა გამოუსწორებელი შეცდომები დავუშვათ აღზრდის პროცესში. ყველაზე მეტად ჩვენ ვართ დაინტერესებული ეს ურთიერთობა სასიამოვნო და მეგობრული იყოს, შვილებთან გვქონდეს ახლო ურთიერთობა და მათ გვერდით ვიყოთ სხვადასხვა რთულ პერიოდში. ალბათ, არ არსებობს უშეცდომო ურთიერთობები, მაგრამ თუ სურვილი გვაქვს, ჩვენს მშობლობას უფრო მაღალი ხარისხის ნიშანი ჰქონდეს, შვილებთან ურთიერთობა უნდა ვისწავლოთ, ვეძიოთ მათთან ურთიერთობის სწორი ფორმები და გავხდეთ უფრო მეტად მიმტევებლები და მზრუნველები მათ მიმართ.

ტერი პრეტჩეტი: „სატვირთოს გამტაცებლები“

მორიგ წიგნს საბავშვო ბიბლიოთეკიდან, რომელზეც დღეს ვისაუბრებთ „სატვირთოს გამტაცებლები“ ჰქვია. ეს წიგნი ტერი პრეტჩეტის ცნობილი სათავგადასავლო სერიის პირველ ნაწილს წარმოადგენს. ქართულ ენაზე გამომცემლობა „პალიტრა L-მა“ გამოსცა და მისი თარგმანი ბექა არაბულს ეკუთვნის. წიგნი „მოსწავლის არჩევანის“ სერიითა გამოცემული და სარეკომენდაციო ასაკად მე-4, მე-5 კლასები აქვს მითითებული. ნაწარმოებს უკან დართული აქვს კითხვარი და კროსვორდი, რომელიც პატარა მკითხველს შესაძლებლობას მისცემს წიგნის წაკითხვის შემდეგ საკუთარი ცოდნა შეამოწმოს.

ნაწარმოები ისეთია, რომ მიუხედავად აქ მითითებული სარეკომენდაციო ასაკისა, მას უფროსი კლასის მოსწავლეებიც და ზრდასრული მკითხველებიც ინტერესით წაიკითხავენ.

ტერი პრეტჩეტი განსხვავებული სამყაროს პაწაწინა პერსონაჟების ცხოვრებასა და თავგადასავალს წარმოგვიდგენს. მათ ნომები ჰქვიათ და ადამიანების გვერდით არსებობენ, მაგრამ რადგანაც ტლანქ ადამიანებთან შედარებით ძალიან პაწაწინები და სწრაფები არიან, მათი არსებობა შეუმჩნეველი გვრჩება. ასეთი დამაინტრიგებელი დასაწყისის შემდეგ ძნელია ცნობისმოყვარე მკითხველს მათზე მეტი ინფორმაციის გაგების სურვილი არ გაუჩნდეს. შთამბეჭდავი სიუჟეტი და ამბავი ცნობისმოყვარეობის დასაკმაყოფილებლად გზაზე დამდგარს დროის საინტერესოდ გატარების გარანტიას გვპირდება. გზადაგზა მკითხველი ძალიან ბევრს შეიტყობს ნომი პერსონაჟების, მათი ყოფითი სირთულეების შესახებ. შეხვდება და დაუმეგობრდება სხვადასხვა ნომს: მასკლინს, გრიმას, ტორიტს, ანგალოს… ტერი პრეტჩეტის მიერ წარმოდგენილ ამ გმირებს ერთმანეთისგან იმდენად მკვეთრი ინდივიდუალური ქცევა გამოარჩევთ, რომ თავისუფლად შეიძლება საგანგებო სასკოლო ინიციატივის ინსპირაცია გახდეს, რომელიც, მაგალითად, პერსონალური ნიშან-თვისებების გამორჩევისა და ერთმანეთისგან გამიჯვნის აქტივობებს მიეძღვნება.

ნაწარმოებს ფაბულაც ორიგინალური აქვს. რამდენიმე ლტოლვილი ნომი ცხოვრების გაუსაძლის პირობებს გაურბის და იმედგადაწურული შემთხვევით ერთ ძველ ჰიპერმარკეტს მიადგება, სადაც, როგორც აღმოჩნდება, მათი მსგავსი ნომების მთელი არმია ცხოვრობს და მიუხედავად იმისა, რომ მაღაზიაში ნამდვილი სახელმწიფო აქვთ მოწყობილი, მათი თვალსაწიერი ამ უზარმაზარ კედლებს არ სცდება. მაღაზიის მკვიდრი ნომების წელთაღრიცხვა 1905 წლიდან იწყება, იმ დღიდან, როდესაც ამ ადგილას „ძმები არნოლდების“ მაღაზია დაარსდა. მაღაზიის მკვიდრთ გარე სამყაროს არსებობაზე არანაირი წარმოდგენა არ აქვთ. როგორც ნაწარმოების ანოტაციაში წერია, ამ მოცემულობის პირობებში ტერი პრეტჩეტი რამდენიმე მნიშვნელოვან თემას წამოწევს, როგორიცაა – ტრადიციებზე მიჯაჭვულობა და სიახლეების შიში. ნომებს ნაწარმოების მთავარი პერსონაჟისა და ფარული ლიდერის, მასკლინის დახმარებით, შესაძლებლობა ეძლევათ, ბევრი შეიტყონ გარე სამყაროს შესახებ, მაგრამ რადგან მათი წარმოდგენები სამყაროს შექმნის განსხვავებულ, ტრადიციულ იდეას ეფუძნება, მასკლინს მათი გადარწმუნება უჭირს. მთელი სიუჟეტი ამ კონფლიქტს და სიახლის შიშის დაძლევის უნარის გამომუშავებას ეძღვნება. მაღაზიაში მცხოვრებთა შორის არსებობს რამდენიმე პროგრესული ნომი, რომლებსაც ჩაკეტილი ცნობიერების გარღვევის პერსპექტივა აქვთ. საქმე იქამდე მიდის, რომ მალე ეს გარღვევა სასიცოცხლო მნიშვნელობის ამბავი აღმოჩნდება, რადგან გაირკვევა, რომ ადამიანებს ჰიპერმარკეტის დანგრევა აქვთ გადაწყვეტილი. ნომებს ხიფათისგან თავდასაღწევად დაჩქარებულ ტემპში მოქმედება უწევთ, თუმცა, საბოლოოდ, ნანატრ მიზანსა და თავისუფლებას მაინც აღწევენ.

ტერი პრეტჩეტის ეს ნაწარმოები გამორჩეულია თავისი ორიგინალური ფოკუსით. ის მკითხველებს გვაძლევს შესაძლებლობას, სხვა არსებების თვალით, გვერდიდან დავინახოთ საკუთარი არსებობა. „სატვირთოს გამტაცებლები“ ძალიან სასარგებლოა ნებისმიერი მასწავლებლისთვის, რომელსაც უნდა, საკუთარ მოსწავლეებს თვალსაჩინო მაგალითებზე დაყრდნობით აუხსნას სტერეოტიპების მნიშვნელობა, რადგან იმ რაკურსიდან, საიდანაც გვითვალთვალებენ და გვაფასებენ, ნომებს ძალიან ბევრი სახალისო სტერეოტიპი ეპარებათ. მაგალითად, ისინი დარწმუნებული არიან ადამიანების ჭკუასუსტობაში. ფიქრობენ, რომ მაღაზიის კონსულტანტებს საკუთარი სახელები იმიტომ აწერიათ, რომ მათი დამახსოვრება უჭირთ. ეს თავისთავად ხდება ადამიანების შესაძლებლობების მიმართ ზერელე დამოკიდებულების შედეგი. ისინი ვერ აცნობიერებენ, რომ მათი მხრიდან შესაძლოა ხიფათი შეექმნათ.

„სატვირთოს გამტაცებლებში“ აღწერილი სამყარო ანიმაციურ სურათს წააგავს. ეს ორმაგ მომხიბვლელობას სძენს ისედაც საინტერესო და ზღაპრული სიუჟეტის ნაწარმოებს. ეს არის შესაძლებლობა პატარა მკითხველებისთვის, რომ საკუთარი, წარმოსახვითი ანიმაციის „რეჟისორები“ გახდნენ.

სიტყვას რომ დიდი ძალა აქვს, ეს ალბათ ყველამ საკუთარ მაგალითზეც გამოვცადეთ. ამ სტატიაში მინდა, გაგიზიაროთ ჩემთვის უკვე ტრადიციად ქცეული მიდგომა, რომელსაც სასიკეთო შედეგი მოაქვს როგორც მოსწავლეებისთვის, ასევე მათი ოჯახის წევრებისთვის. ეს უკანასკნელი კი ჩვენი მთავარი დასაყრდენია ახლა, როგორც არასდროს, როცა პანდემია ისევ გვიტევს და ხელს გვიშლის სასწავლო პროცესის სკოლის კედლებში განხორციელებაში.

სასწავლო პროცესში ნიშნით შეფასების არსებობა შეიძლება წარმოვიდგინოთ, როგორც ჯანსაღ სხეულში უცხო ნამსხვრევი, რომელიც ნელ-ნელა თავის არასახარბიელო კვალს ტოვებს მასში. „თუ სასწავლო პროცესში ნიშნით შეფასებას შევწყვეტთ, მაშინ სწავლას აღზრდის სახე მიეცემა” – გვირჩევს ჰუმანური პედაგოგიკის ფუძემდებელი შალვა ამონაშვილი. როცა არსებობს „ნიშანი“, სასწავლო პროცესიც თითქოს ჩარჩოებში იკეტება და ბავშვის მთავარი მიზანი სწორედ კარგი ნიშნის მიღება ხდება. ამ დროს კი გვერდით გვრჩება აღზრდის ფასეულობანი. თუნდაც ის, რომ მოსწავლემ გაცნობიერებულად ისწავლოს საგანი; შეგნებულად და სიამოვნებით ჩაერთოს სასწავლო პროცესში; ყოველდღიურად განვითარდეს და არ იბრძოლოს მხოლოდ ნიშნის მოსაპოვებლად.

მასწავლებლები უნდა ვმუშაობდეთ იმაზე, რომ ბავშვებს ჩამოუყალიბოთ სწორი დამოკიდებულება ცოდნისადმი, სასწავლო პროცესისადმი; ვასწავლოთ, რა მეთოდები გამოიყენონ, რომ ცოდნის მიღების პროცესი სასიამოვნო გახდეს; დავაფიქროთ და დავეხმაროთ, პასუხი გასცენ შეკითხვებს, რომლებსაც ხშირად სვამენ: რატომ არის საჭირო ცოდნის მიღება? რაში გამოადგებათ ის? როგორ გამოიყენებენ მას? რა სარგებელი მოაქვს? რა სასიკეთო ამბების დატრიალება შეუძლიათ მიღებული ცოდნით? და ა.შ. იმ ბავშვებისთვის, რომლებიც ამ ყველაფერზე დაიწყებენ ფიქრს, აღარ იქნება ასე მნიშვნელოვანი მაღალი ნიშანი. მათი ცნობიერება მიმართული იქნება უფრო მნიშვნელოვანი მიზნისკენ.

ამას მე, როგორც დაწყებითი კლასების მასწავლებელი ჩემებურად ვცდილობ. მუდამ იმის ფიქრსა და მცდელობაში ვარ, რომ ყველა ჩემი გაკვეთილი პრაქტიკული, ყოველდღიურ ცხოვრებასთან შერწყმული ფაქტებით იყოს დატვირთული ყველა საგანში, რომ მოსწავლემ ადვილად მოახდინოს ცოდნის ყოველდღიურობაში გამოყენება (ტრანსფერი). გარდა ამისა, ვცდილობ, ჩემი გაცემული უკუკავშირი ამ პატარა ადამიანისთვის გასაგებ ენაზე იყოს დაწერილი და დაეხმაროს მას იმის გააზრებაში, რომ მნიშვნელოვანია ცოდნის მიღება და არა მაღალ ნიშანზე ფიქრი. აღსანიშნავია, რომ განსაკუთრებით დაწყებით კლასებში, მნიშვნელოვანია ოჯახის სწორი მიმართულებით ჩართულობა და დახმარება შვილის სასკოლო ცხოვრებაში. აუცილებლად მიმაჩნია, ოჯახების გამხნევება, მათი ყურადღების გამახვილება, რომ სკოლამ და ოჯახმა საჭირო თანადგომა აღმოუჩინოს მოსწავლეს. გიზიარებთ ჩემ მიერ დამზადებულ გამამხნევებელ ბარათებს, როგორც მოსწავლეებისთვის, ასევე მშობლებისთვის, რომლებიც ეხმარებათ დიდებსაც და პატარებსაც, გაიგონ – რას, როგორ, რატომ, რისთვის აკეთებენ.

ვუსურვებ ყველა მასწავლებელს, აღმოაჩინოს საკუთარ თავში ძალა და ენერგია, რომ მოსწავლეებისა და მათი ოჯახების გულის გამხარებელ ადამიანად იქცეს!

სკოლებში დემოკრატიული კულტურის რეალურად დასანერგად და სამეურვეო საბჭოს მექანიზმის სრულფასოვნად ასამოქმედებლად სკოლას  ავტონომიურობა და მხარდაჭერა სჭირდება.

ესტონეთში, სადაც სკო­ლის დი­რექ­ტო­რებს მა­ღა­ლი ხა­რის­ხის ავ­ტო­ნო­მია აქვთ, სამეურვეო საბჭო გაცილებით უფრო ქმედითუნარიანი ორგანოა და სასკოლო თემი სკოლის მართვაშიც რეალურად მონაწილეობს. საბჭოს წარმომადგენლები არიან როგორც სკოლის მფლობელი მუნიციპალიტეტი, ასევე, დირექტორი, პედაგოგები, მშობლები (ყოველი კლასიდან თითოეული მშობელი მაინც), მოსწავლეები, სკოლადამთავრებულები და ის ორგანიზაციები, რომლებიც სკოლას ეხმარებიან. ამასთანავე, სკოლის სამეურვეო საბჭოს წარმომადგენლების ნახევარზე მეტი მშობელია. სკოლა იყენებს მათ ცოდნასა და კომპეტენციას.

საბჭოს სხვადასხვა მოვალეობა აკისრია, მათ შორის: მისცეს რეკომენდაციები სკოლის მფლობელს, რათა უკეთესად წარმართოს სკოლასთან დაკავშირებული საქმეები, გასცეს უკუკავშირი ბიუჯეტსა და სკოლის სასწავლო გეგმაზე.  საბჭო მონაწილეობს სკოლის განვითარების გეგმის მომზადების პროცესშიც. ნებისმიერ მოსწავლესა და მშობელს უფლება აქვს, მიმართოს სამეურვეო საბჭოს სწავლა-­სწავლებასთან დაკავშირებული სადავო საკითხის განსახილველად.

მაგალითისთვის, საარემაას გიმნაზიის სამეურვეო საბჭოს წევრები თვეში ერთხელ ან ორჯერ ხვდებიან ერთმანეთს, წამოჭრილ პრობლემებზე ღიად საუბრობენ და ცდილობენ, იპოვონ გამოსავალი სკოლის დირექტორთან ერთად. კურესაარეს გიმნაზიის შემთხვევაში სკოლის სამეურვეო საბჭო წელიწადში ოთხჯერ მართავს შეხვედრას ყველა კლასში, მშობლებს წინასწარ უგზავნიან მოსაწვევს. შეხვედრას აუცილებლად ესწრება საბჭოს წევრი მშობლები, დანარჩენების დასწრება ნებაყოფლობითია. აქ განიხილავენ სასკოლო საკითხებს, სვამენ შეკითხვებს და რაიმე საკითხს კენჭისყრით გადაჭრიან. საბჭო სკოლის ვებგვერდზე ტვირთავს შეხვედრის წერილობით ჩანაწერებს. მაგალითად, ერ­თ­-ერთ შეხ­ვედ­რა­ზე სა­მე­ურ­ვეო საბ­ჭოს წევრებ­მა გა­ნიხი­ლეს, რო­გორ წარ­მო­უდ­გე­ნი­ათ სკო­ლა ორი წლის შემ­დ­გომ, რას შეცვლიდ­ნენ და რას და­ტო­ვებ­დ­ნენ. მშობ­ლე­ბი სა­მუ­შაო ჯგუ­ფე­ბად იყ­ვ­ნენ და­ყო­ფილ­ი და ერ­თობ­ლი­ვად მუ­შა­ობ­დ­ნენ იდე­ებ­ზე.

სკო­ლა­ში არ­სე­ბუ­ლი პრო­ცე­სე­ბის შე­სა­ხებ უკუ­კავ­ში­რის თუ ნე­ბის­მი­ერი სა­ხის კომენტარის მი­სა­ღებად, სა­მე­ურ­ვეო საბჭო Google Forms-ის მეშ­ვე­ო­ბით მშო­ბელ­თა პერსო­ნა­ლურ ელ. ფოსტაზე აგ­ზავ­ნის ანო­ნი­მურ კითხ­ვა­რს. ეს ხდე­ბა ნოემ­ბ­რის თვე­ში. კითხ­ვა­რის თე­მე­ბი დრო­დად­რო იც­ვ­ლე­ბა. ის ეხე­ბა ცხრილს, კვე­ბას, სას­წავ­ლო გარემოს, ინ­ფ­რას­ტ­რუქტუ­რას, ბუ­ლინ­გის თე­მა­ტი­კას და სხვ. კითხ­ვა­რი და­ახ­ლო­ებით 10 ღია ტი­პის შე­კითხ­ვას მო­ი­ცავს. ყო­ველ გა­ზაფხულ­ზე სა­მე­ურ­ვეო საბ­ჭო მოს­წავ­ლე­ებს უგ­ზავ­ნის კითხ­ვარს, რათა გა­არ­კ­ვი­ონ, რამ­დე­ნად კმა­ყო­ფი­ლეი არი­ან სწავ­ლით, მასწავლებ­ლე­ბით. პე­და­გო­გე­ბი პი­რა­დად იღე­ბენ უკუ­კავშირს. კითხვარებიდან მიღებუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცია გა­ნი­ხი­ლე­ბა სკო­ლის დი­რექ­ტორ­თან. იმ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, თუ­კი კითხ­ვარში რო­მე­ლი­მე სა­კითხ­ზე ჩანს უარ­ყო­ფი­თი უკუ­კავ­ში­რი, ინფორ­მა­ცი­ის მიწოდე­ბა და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ ხდე­ბა დი­რექ­ტო­რის მი­სა­მარ­თით და სა­მე­ურ­ვეო საბ­ჭო სთხოვს გა­და­მოწ­მე­ბას. უკუ­კავ­ში­რის შე­დე­გე­ბი სკო­ლის გა­ზეთ­შიც იბეჭ­დე­ბა, აზიარებენ სკო­ლის ფე­ის­ბუქგვერ­დ­ზე, ვებ­სა­იტ­სა და მშო­ბელ­თა პერ­სო­ნა­ლურ ელ. ფოსტაზე.

კურესაარეს გიმნაზიის მაგალითი აჩვენებს, რომ სამეურვეო საბჭოს შეხვედრებზე ყველა მშობელს შეუძლია მონაწილეობა და მიმდინარე საკითხებზე მოსაზრების დაფიქსირება. მათ შეუძლიათ იპოვონ საკუთარი როლი და ინტერესის მიხედვით აირჩიონ საქმიანობა, რომელშიც ჩაერთვებიან. საბჭოს წევრები მოხალისეობრივად ადგენენ ყოველ ჯერზე ახალ კითხვარს, აგროვებენ, ამუშავებენ სკოლის მართვისთვის აუცილებელ ინფორმაციას და ამისთვის ნოემბრის თვეს ირჩევენ, რათა მომდევნო სემესტრის განმავლობაში ცვლილებების გატარება მოასწრონ. დირექტორი სრულ ნდობას უცხადებს საბჭოს, უსმენს პედაგოგებსა და მშობლებს, არ ეშინია ექსპერიმენტებისა და მუდმივად ცდილობს სკოლის სისტემის გაუმჯობესებას.

იმისთვის, რომ მშობელთა ინიციატივების გამოვლენას შეუწყონ ხელი და მოხალისეობის პრაქტიკა შექმნან, სკოლის მასწავლებლები (ზოგჯერ დირექტორიც) ურეკავენ, ესაუბრებიან მოსწავლეთა მშობლებს; საუბრისას გამოხატავენ პატივისცემას და ცდილობენ, წაახალისონ სკოლის აქტივობებში ჩართულობისკენ. ცხადია, არ ხდება ძალდატანება. მშობელთა მხრიდან ინიციატივების გამოჩენას და მოხალისეობას ხელს უწყობს ნდობის ფაქტორი: გამორჩეული სკოლების დირექტორები ცდილობენ მყარი, ნდობით სავსე ურთიერთობა ჰქონდეთ მოსწავლეთა მშობლებთან. ისინი ახერხებენ დელეგირებასა და მშობელთათვის გადაწყვეტილების მიღების ბერკეტის მიცემას. ეს დირექტორები და პედაგოგები მზად არიან, მიიღონ წინადადებები მშობლებისგან, პირდაპირ აცხადებენ ღიაობას და დაინტერესებას სხვების მოსაზრებებისადმი, ითვალისწინებენ მშობელთა აზრებს და ეს ყველაფერი გამოიხატება ქმედებებში.

ესტონეთში მოქმედებს საერთაშორისო პროექტებიც, რომლებიც მიმართულია სკოლის სამეურვეო საბჭოების გაძლიერებაზე. რაც შეეხება კანონმდებლობას, მშობლების ფორმალურ უფლებამოსილებებსა და პასუხისმგებლობებს, მას არეგულირებს „კანონი საბაზო და საშუალო სკოლების შესახებ“. ამ კანონის მიხედვით:

1) მშობელმა სახლსა და სკოლაში უნდა შექმნას სწავლის პროცესში მონაწილეობისთვის აუცილებელი წინაპირობები;

2) მიაწოდოს სკოლას თავისი საკონტაქტო დეტალები და შეატყობინოს მასთან დაკავშირებული ნებისმიერი ცვლილების შესახებ;

3) წაიკითხოს სასკოლო ცხოვრების მარეგულირებელი დოკუმენტაცია;

4) ითანამშრომლოს სკოლასთან მოცემული კანონისა და ზოგადი კანონმდებლობის მიხედვით;

5) გაატაროს სკოლის და ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის/საცხოვრებელი ქალაქის თვითმმართველობის მიერ შემოთავაზებული ზომები;

6) მიმართოს საკონსულტაციო საბჭოს სკოლის შემოთავაზების საფუძველზე;

7) საჭიროების მიხედვით, მოითხოვოს სკოლისგან და ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის/საცხოვრებელი ქალაქის თვითმმართველობისგან შესაბამისი ზომების გატარება, რაც ხელს შეუწყობს მოსწავლეს დაესწროს სკოლის გაკვეთილებს.

როგორც ხედავთ, ესტონეთში რეალურ სასკოლო დემოკრატიას სკოლების ავტონომიურობითა და მხარდაჭერის სისტემებით ინარჩუნებენ. ასევე, გამართული და მკაფიო კანონმდებლობით და სკოლის დირექტორის პროფესიული კომპეტენციით, რომელიც თავის თავში გაზიარებული ლიდერობის (Shared Leadership) უნარებს მოიცავს. ეს სტრატეგია განსხვავდება სკოლის ტრადიციული მართვის პრინციპისგან, სადაც დირექტორი ერთპიროვნულად იღებს გადაწყვეტილებებს და უკუკავშირს, რჩევას ან სკოლის საზოგადოების წევრებისგან რაიმე სახის ჩართულობას არ მოელის. გაზიარებული ლიდერობა გულისხმობს კომუნიკაციას, ურთიერთშეთანხმებებს სკოლის დირექტორს, მასწავლებლებს, სკოლის ადმინისტრაციას, მშობლებსა და მოსწავლეებს შორის და პასუხისმგებლობის განაწილებას მათი ფუნქციებისა და ცოდნის მიხედვით (NEPC, 2018).

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://mshobeltaskola.ge/wp-content/uploads/2021/03/%E1%83%9B%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90-%E1%83%A9%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90.pdf

როგორი დავალებები მოსწონთ ბავშვებს?

ძირითადად ისეთი, რომელიც სახალისოა. განსაკუთრებით კი ის მოსწონთ, როცა თვითონ აღმოჩნდებიან მწერლების, პოეტების, მხატვრების, დიზაინერების როლში.

სწორედ ამგვარი კომპლექსური დავალების ნიმუშს გთავაზობთ, რომელიც შექმნილია ბავშვების უსაყვარლესი პოეტის მარიამ წიკლაურის ლექს „მეგობრობის“ საფუძველზე და მოსწავლეებს სთავაზობს, თავად გახდნენ პოეტები და გააგრძელონ ლექსი.

ერთი შეხედვით, არ არის ადვილი, III-IV კლასის მოსწავლეებმა თავი გაართვან ამ ტიპის დავალებას, მაგრამ მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის ანბანის შემდგომი პერიოდის ქართული ენისა და ლიტერატურის გზამკვლევისა და კურიკულუმის ნიმუშის დახმარებით (შედგენილია განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ექსპერტების თამარ ჯაყელისა და თინათინ ცერაძის მიერ) მასწავლებელს შეუძლია, სწორად გაწეროს კომპლექსური დავალების განხორციელების ეტაპები, ნაბიჯები, დაგეგმოს ატივობები, შეარჩიოს რესურსები.

მარიამ წიკლაური

მეგობრობა

უსათუოდ იპოვის, ვინც მეგობარს ეძებს!

კაცი, ჩიტი, ხე, ცხოველი, უმეგობროდ ვერ ძლებს!

მაგიდა რომ მაგიდაა, ვინ იპოვა? – სკამი!

ზღვასაც მეგობრები უყვარს – დელფინი და ქარი!

აი, თეფშის მეგობარი – ჩანგალი და დანა!

აი, მიწის მეგობარი – ბაღი, სახლი, ყანა!

აი, ღრუბლის მეგობარი – მზე, ვარსკვლავი, მთვარე,

ძილის მეგობარი არის – ვინც მილულავს თვალებს!

აი, ტახტის მეგობარი – ბალიში და პლედი,

მულტფილმების მეგობარი? ჰო, დისნეილენდი!

ესეც ჩანთის მეგობარი – რვეული და წიგნი,

ეს ჯამბაზის მეგობარი – სიცილი და ცირკი!

და ტრანსპორტის მეგობარი? – ბენზინი და მგზავრი.

მუზეუმის მეგობარი? – ჩონჩხი დინოზავრის!

აი, პურის მეგობარი – კარაქი და თაფლი,

შემოდგომის მეგობარი? – ყურძენი და წაბლი!

აი, პალტოს მეგობარი – ღილი, კაშნე, ქუდი.

საჩუქარის მეგობარი – მოხატული ყუთი.

სათამაშოს მეგობარი – ყველა ბავშვი ერთად,

ბალახები მეგობრობენ სოკოსთან და ტყესთან.

ეს მდინარის მეგობრები – ხეები და მთები,

და ამ ლექსს რომ ბოლო არ აქვს,

მგონი უკვე ვხვდებით.

რამდენი რამ ჩამოვთვალე და რამდენიც არ ვთქვი,

დაგიტოვებთ მე ამ ლექსში თავისუფალ ადგილს.

გადაავლეთ თვალი ირგვლივ ყველაფერს და იტყვით,

უმეგობროდ არაფერი „რსებობს“, ერთი სიტყვით!

თემა: მეგობრობა

ძირითადი რესურსი: მარიამ წიკლაურის „მეგობრობა“

სამიზნე ცნება: ტექსტი/ლექსი

ქვეცნება: სტროფი, სალექსო სტრიქონი, სარითმო სიტყვა

საკითხი: ოთხსტრიქონიანი სტროფის შეთხზვა მეგობრობის თემაზე, მ. წიკლაურის ლექს „მეგობრობის“ საფუძველზე

საკვანძო შეკითხვები:

• როგორ შევთხზა სტროფი მეგობრობის თემაზე?
• როგორ გამოვიყენო სტროფში სარითმო სიტყვები?
• რა სტრატეგიები გამოიყენე ლექსის გასაგებად?
• რა სტრატეგიები გამოიყენე დავალების შესრულებისას?

დავალების პირობა

პოეტმა მარიამ წიკლაურმა ლექსში „მეგობრობა“ თავისუფალიდაგიტოვა ადგილი მის გასაგრძელებლად. მოიფიქრე მეგობრული წყვილები და შექმენი მათ შესახებ ოთხსტრიქონიანი სტროფი. გააფორმე ნახატებით.

ეს არის დავალების ქუდი, სადაც ჩანს, რა პროდუქტი უნდა შექმნას მოსწავლემ.

სტროფში:

• წარმოაჩინე მეგობრული წყვილები;
• გამოიყენე ორი სარითმო სიტყვა მაინც.

დავალების წარდგენის შემდეგ ისაუბრე:

• რატომ ფიქრობ, რომ შენი ნამუშევარი ლექსის გაგრძელებაა (ლექ.1, 2, 3);
• რით და როგორ უკავშირდება შენი გაგრძელება ლექსის მთავარ სათქმელს (ტ. 1);
• რა მინიშნებები გამოიყენე ლექსის გასაგრძელებლად (ტ. 2).

დავალების 1-ლი კომპონენტია დავალების პირობა .

მე-2 კომპონენტი არის კონკრეტული ინსტრუქცია, „სტროფში…“

დავალების მე-3 კომპონენტია კრიტერიუმები, „დავალების წარდგენის შემდეგ ისაუბრე…“

დავალების კრიტერიუმები წარმოადგენს შუალედურ მიზნებს, რომლებიც მჭიდრო კავშირშია გრძელვადიან მიზნებთან, ამ შემთხვევაში – სამიზნე ცნება ტექსტის მკვიდრ წარმოდგენებთან. მკვიდრი წარმოდგენები არის ის განზოგადებული ცოდნა, რომელიც უნდა გააცნობიეროს მოსწავლემ დაწყებითი საფეხურის ბოლოს.

კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები, აქტივობები, რესურსები:

ეტაპი 1. მოსწავლეებისთვის კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა,

დავალების მოთხოვნების გაცნობიერება

• რაზე მიგვანიშნებს ლექსის სათაური, რაზე იქნება ეს ლექსი?
• თქვენი აზრით, ყველას ჰყავს მეგობარი? რატომ ფიქრობთ ასე?
• გყავთ ან გყოლიათ თუ არა „უსულო მეგობარი“? მაგალითად, რაიმე სათამაშო, ნივთი, წიგნი?
• ახსენით თქვენი სიტყვებით, რას მოითხოვს დავალება.
• რისი შესწავლა დაგჭირდებათ?
• თქვენი აზრით, რა გაგიადვილდებათ, რა გაგიძნელდებათ?
• რაში დაგჭირდებათ დახმარება?

ეტაპი 2. დავალების შესრულება

თითოეული ნაბიჯის განხორციელებამდე მასწავლებელმა უნდა ჩამოაყალიბოს სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული დეკლარაციული, პროცედურული და პირობისეული შეკითხვები, რათა მოსწავლის ცოდნა მხოლოდ ფაქტებისა და თეორიული მასალის დასწავლით არ შემოიფარგლოს. ამის შემდეგ ის დაგეგმავს აქტივობებს და შეარჩევს საჭირო რესურსებს.

ნაბიჯი 1. რა სტრატეგიები გამოიყენე ტექსტის უკეთ გასაგებად (ტ.3)

ა) რა სტრატეგიები გამოიყენე ტექსტის შინაარსის აღმოსაჩენად? ბ) რა სტრატეგიები გამოიყენე უცნობი სიტყვების გასაგებად და ასათვისებლად? გ) რა სტრატეგიები გამოვიყენო კითხვაში გასაწაფავად? რით და როგორ უკავშირდება შენი გაგრძელება ლექსის მთავარ სათქმელს (ტ. 1);

სამიზნე ცოდნის (დეკლარაციული, პირობისეული, პროცედურული) კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები. ქვეცნება: კითხვის სტრატეგიები.

პირველი სტროფის წაკითხვის შემდეგ პაუზა:

• თქვენ შეგიძლიათ უმეგობროდ გაძლება? (აქტ, 1)
• რა აღმოჩნდება, ლექსის მიხედვით, თეფშის მეგობარი?
• რა შეიძლება იყოს მიწის/ღრუბლის/ძილის მეგობარი?
• გამართლდა თუ არა თქვენი ვარაუდები?

მე-3 და მე-4 სტროფების წაკითხვის შემდეგ პაუზა:

• რა აღმოჩნდება პალტოს მეგობარი?
• საჩუქრის/სათამაშოს/ბალახების მეგობარი?
• გამართლდა თქვენი მოლოდინი?
• ეთანხმებით თუ არა ავტორს, რომ უმეგობროდ ვერავინ და ვერაფერი ძლებს?(აქტ. 2)
• რის საფუძველზე დაამეგობრა ავტორმა ერთმანეთთან:
  • ზღვა, დელფინი და ქარი?
  • მიწა, ბაღი, სახლი და ყანა?
  • თეფში, ჩანგალიდადანა?
  • ღრუბელი, მზე, ვარსკვლავი და მთვარე?
  • ბავშვები და სათამაშოები?
  • პალტო, ღილი, კაშნე და ქუდი?
  • ბალახი, სოკო და ტყე?
  • მდინარე, ხეები და მთები?
• ვის მიმართავს ავტორი სიტყვებით: „დაგიტოვებთმეამლექსშითავისუფალადგილს“?
• როგორ გესმით „მილულავს თვალებს“? რომელ სიტყვას უკავშირდება? სხვანაირად როგორ იტყოდით „მილულავს თვალებს“? სხვანაირად როგორ იტყოდით: „ფეხაკრეფით“? რა შემთხვევაში შეიძლება ითქვას ეს? მოიყვანეთ მაგალითები.
• შეადგინეთ ამ შესიტყვებით წინადადებები. (აქტ. 3)
• რა არის ავტორის მთავარი სათქმელი? რისი თქმა უნდა მას ამ ლექსით?
• რით უკავშირდება ლექსის მთავარი სათქმელი შენს ცხოვრებას? (აქტ. 6)
• რა მაგალითების მოყვანა შეგიძლიათ პირადი ცხოვრებიდან/წიგნიდან/მულტფილმიდან?
• რატომ გვინდა მეგობრების ყოლა? რა არის საჭირო იმისთვის, რომ კარგი მეგობრები ვიყოთ?
• რა გვსიამოვნებს მეგობრისაგან, რა გვწყინს?

რესურსები და აქტივობები:

რესურსი 1. მ. წიკლაური ლექსი „მეგობრობა“

აქტივობა 1. პაუზებით კითხვა (კითხულობს მასწავლებელი), ვარაუდების გამოთქმა

აქტივობა 2. ლექსზე ინტერაქცია

აქტივობა 3. ლექსიკაზე მუშაობა

აქტივობა 4. ლექსის წაკითხვა ექოდ – ჯერ მასწავლებელი, შემდეგ მოსწავლეები; გუნდურად – პირველი ჯგუფი კითხულობს ტაეპის პირველ ნაწილს, მეორე ჯგუფი – მეორე ნაწილს, რიტმისა და ინტონაციის დაცვით;

აქტივობა 5. ლექსის დაზეპირება

აქტივობა 6. მსჯელობა ლექსის მთავარ სათქმელზე

ნაბიჯი 2. რატომ ფიქრობ, რომ შენი ნამუშევარი ლექსის გაგრძელებაა (ლექ. 1, 2, 3)? რა მინიშნებები გამოიყენე ლექსის გასაგრძელებლად (ტ. 2)?

სამიზნე ცოდნის (დეკლარაციული, პირობისეული, პროცედურული) კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები. ქვეცნება: სტროფი, სტრიქონი, სარითმო სიტყვა.

• ვინ მოიფიქრებს, ვინ შეიძლება იყვნენ „ეზოს“ მეგობრები? (აქტ. 1)
• ვინ მოიფიქრებს, ვინ შეიძლება იყვნენ ზაფხულის მეგობრები? ზამთრის მეგობრები? ფანჯრის მეგობრები? წიგნის მეგობრები? ბურთის მეგობრები? ნაყინის მეგობრები? ტორტის მეგობრები? ხის მეგობრები? ბუხრის მეგობრები? – და ა.შ.
• რამდენი სტროფისგან შედგება ეს ლექსი? რომელია პირველი სტროფი? სად იწყება? სად მთავრდება? (აქტ.3)
• რამდენი სალექსო სტრიქონისგან შედგება მეორე სტროფი? სად იწყება და სად მთავრდება მეორე სტროფის პირველი/ბოლო სტრიქონი? პირველი სტროფის მესამე სტრიქონი? ბოლო სტროფის მეოთხე სტრიქონი?
• რომელია სარითმო სიტყვები პირველ სტრიქონში? მეორეში? მესამეში?
• თქვენ რამდენი სტროფი უნდა დაწეროთ? რამდენი სტრიქონი იქნება თქვენ მიერ შექმნილ სტროფში? როგორ მოიფიქრებთ სარითმო სიტყვებს?

რესურსები და აქტივობები

რესურსი 1. მოსწავლეთა მიერ მოფიქრებული ახალი სამეგობრო წრეები (დაწერილი გამოკრულ თაბახის ფურცელზე)

აქტივობა 1. მეგობრობის ჯაჭვი – მეგობრების ახალი ჯგუფების/ახალი სამეგობრო წრეების შექმნა (ყველა იდეა გამოკრულ თაბახის ფურცელზე იწერება)

აქტივობა 2. „კაფიაობა“- ერთი გუნდი ლექსის სტილში ასახელებს მეგობარს, მოწინააღმდეგე გუნდმა ყოყმანის გარეშე უნდა მოაყოლოს დასახელებულის „წყვილი მეგობარი“.

აქტივობა 3. სტროფის, სალექსო სტრიქონის, სარითმო სიტყვების პოვნა და მითითება/შემოხაზვა დაფაზე გამოკრულ ლექსში.

აქტივობა 4. რითმობანა – სიტყვების ჩამონათვალში სარითმო სიტყვების აღმოჩენა, ახლის მოფიქრება.

აქტივობა 5. სტროფის შექმნა და ნახატებით გაფორმება.

აქტივობა 6. ნამუშევრების გამოფენა და წარდგენა.

დავალების შესრულების პროცესში, მისი წარდგენის დროს და შემდეგ დასასმელი შეკითხვების ბანკი (საჭიროებისამებრ შეირჩევა):

• რით და როგორ უკავშირდება შენი გაგრძელება ლექსის მთავარ სათქმელს ?
• რატომ ფიქრობ, რომ შენი ნამუშევარი ლექსის გაგრძელებაა?
• აღწერე, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი, რა ნაბიჯები გადადგი, რა თანამიმდევრობით.
• რა დაბრკოლებებს წააწყდი დავალებაზე მუშაობისას? როგორ გადალახე? რატომ ვერ გადალახე? როგორ მოიქცევი მომავალში მსგავსი პრობლემის გადასაჭრელად? რა გაგიძნელდა, რა გაგიადვილდა? რატომ? რამ შეგიწყო წინსვლაში ხელი? რამ შეგაფერხა?
• მსგავსი ფორმის ან შინაარსის დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებია? მსგავსი სტრატეგიები გამოგიყენებია?
• შენი თანაკლასელის რომელმა ნაშრომმა მიიპყრო ყველაზე მეტად შენი ყურადღება? რატომ? რით?
• რას გააკეთებდი განსხვავებულად, ახლა რომ იწყებდე დავალებაზე მუშაობას?
• როგორ/რა სტრატეგიების გამოყენებით გააუმჯობესებდი მიღწევებს/როგორ მიაღწევ უკეთეს შედეგს?

გამოყენებული ლიტერატურა:

. მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა, ანბანის შემდგომი პერიოდის ქართული ენისა და ლიტერატურის გზამკვლევი და კურიკულუმის ნიმუში (შედგენილია განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ექსპერტების თამარ ჯაყელისა და თინათინ ცერაძის მიერ)