გარდაცვალებამდე ორი წლით ადრე, მამაჩემმა თავისი ნაწერებით, ხელნაწერებითა და რვეულებით სავსე პატარა ჩემოდანი გადმომცა და ჩვეული იუმორითა და ირონიით, უმალვე მოაყოლა, რომ სურდა, მას მერე წამეკითხა, ის რომ აღარ იქნებოდა, ანუ მისი გარადაცვალების შემდეგ.
– „მიდი, ერთი, გადახედე” – თქვა ცოტა არ იყოს დარცხვენილმა – “ეგებ, რამე სასარგებლო აღმოაჩინო, შეარჩიო და ჩემს შემდეგ გამოაქვეყნო”.
ჩემს სამუშაო ოთახში, წიგნების გარემოცვაში ვსაუბრობდით. თითქოს, მტკივნეული, რაღაც ძალზე ინტიმური ტვირთისგან ეწადა განთავისუფლება, არ იცოდა სად დაედო და ოთახს თვალი მიმოავლო. მერე კი, ჩემოდანი, აქამდე რომ ხელში ეკავა, თვალისგან მოფარებულ ერთ კუთხეში ფრთხილად დადო. როგორც კი უხერხულობის ორივესთვის დაუვიწყარი წუთები გასრულდა, ჩვენს როლებს, კიდევ უფრო თავქარიან, სასაცილო, სარკასტულ ცხოვრებისეულ პერსონაჟებს დავუბრუნდით და ამოვისუნთქეთ. ამინდზე, წყალზე, ცხოვრებაზე, თურქების პოლიტიკით გაჯერებულ უკიდეგანო დარდზე, მამაჩემის უამრავ წარუმატებელ საქმეებზე ჩვეულებრივზე უფრო სევდიანად ვილაპარაკეთ.
მამაჩემის წასვლის შემდეგ, რამდენიმე დღე ჩემოდანს არ გავკარებივარ, არ გამიხსნია, მახსოვს, ზევით-ქვევით როგორ ავდი-ჩამოვდიოდი. პატარა, შავი ტყავის ჩემოდანი, მისი გასაღები, მისი მომრგვალებული კიდეებიც კი, ბავშვობის მოგონებებში აღბეჭდილიყო. ხანმოკლე მოგზაურობებისას, ზოგჯერ კი სახლიდან სამსახურში რაიმეს წასაღებად, მამაჩემს სწორედ ეს ჩემოდანი დაჰქონდა. მახსოვს, ბავშვობაში მოგზაურობიდან დაბრუნებული პატარა ჩემოდანს როგორც კი გახსნიდა, მის ნივთებში ვიქექებოდი, იქიდან ამოფრქვეული ოდეკოლონისა და უცხო მხარის სურნელი მიზიდავდა. ჩემოდანს, წარსულსა და ჩემს ბავშვობას რომ მახსენებდა, ბევრი რამ გადაეტანა და ერთობ მომხიბლავი რამ გახლდათ, მაგრამ ახლა მასთან გაკარებაც არ მსურდა. რატომ? უთუოდ, ჩემოდანში მოთავსებული იმ საკრალური ტვირთის სიმძიმის გამო.
ახლა ამ სიმძიმის რაობაზე მოგახსენებთ. ლიტერატურის არსი იმ ადამიანის ქმედებაა, ოთახში რომ განმარტოვდება, მაგიდას მიუჯდება და საკუთარი თავის გამოსახატად, რომელიღაც კუთხე-კუნჭულიდან გამოღებულ ქაღალდსა და კალამს მოიმარჯვებს.
მამაჩემის ჩემოდანს არ შევხებივარ, არ გამიხსნია, მაგრამ შიგ რომ რვეულები მეგულებოდა, ზოგიერთის შესახებ ვიცოდი, ზოგიერთი კი იმ პერიოდიდან დამამახსოვრდა, რაღაც-რაღაცებს რომ წერდა. ჩემოდანში მოთავსებული ტვირთი ის არ აღმოჩნდა, თავდაპირველად რომ მეგონა. მამაჩემს დიდი ბიბლიოთეკა ჰქონდა. ახალგაზრდობაში, ასე, 1940-იანი წლების ბოლოს სტამბოლში პოეტობა მოუწადინებია, ვალერი თურქულად უთარგმნია, მაგრამ ღატაკ ქვეყანაში მკითხველის სიმწირის გამო, ლექსების წერითა და ლიტერატურით ცხოვრების გართულებას მორიდებია. მამაჩემის მამა, პაპაჩემი მდიდარი, საქმიანი კაცი გახლდათ. მამაჩემმა ბავშვობისა და სიყმაწვილის ბედნიერი წლები განვლო და არ უნდოდა, ლიტერატურული საქმიანობითა და წერით სირთულეები შექმნოდა. ცხოვრება მთელი თავისი მშვენიერებით უყვარდა. მესმოდა მისი…
მამაჩემის ჩემოდანში მოთავსებულ ტვირთს იმიტომ არ ვეკარებოდი და შეშფოთებაც იმის გამო მეუფლებოდა, მეშინოდა, რომ წავიკითხავდი, რაც იქ მეგულებოდა, შესაძლოა, არ მომწონებოდა. მამაჩემმა ეს მშვენივრად იცოდა და ამიტომაც ზომები წინასწარ მიუღია, სერიოზულად რომ ვერ აღიქვამ, ჩემოდანში იმგვარი ატმოსფერო შეუქმნია. ოცდახუთი წლის მწერლური ცხოვრების შემდეგ, ამ ყველაფრის ყურება მტანჯავდა, მაგრამ მამაჩემზე ვერც კი ვბრაზდებოდი, რადგან ვიცოდი, ლიტერატურას სერიოზულად არ აღიქვამდა… შიშის მთავარი მიზეზი, რისი ცოდნა კი არა, გაგონებაც არ მსურდა, ის გახლდათ, რომ შეიძლებოდა, მამაჩემი კარგი მწერალი აღმოჩენილიყო. ჩემოდანს ამიტომაც არ ვხსნიდი, ამის მეშინოდა. თანაც, მიზეზს საკუთარ თავსაც ვერ ვუმხელდი. რადგან თუკი ჩემოდანში მართლაც დიდი ლიტერატურა აღმოჩნდებოდა, მაშინ უთუოდ უნდა მერწმუნა, რომ მამაჩემში ვიღაც სრულიად სხვა ადამიანი სახლობდა. ეს, მართლაც, შიშისმომგვრელი რამ გახლდათ. რადგან ჩემი აღმასვლის წლებშიც კი, მეწადა, მწერალი კი არა, მამაჩემი, მარტოოდენ მამაჩემი ვყოფილიყავი.
იყო მწერალი, ნიშნავს, ადამიანში დავანებული, წლობით რუდუნებით მოღვაწე მეორე არსების მიერ შექმნილი სამყარო აღმოაჩინო. მწერლობა, უწინარესად, რომანები, ლექსები, ლიტერატურული მეთოდი როდია – ოთახში განმარტოება, მაგიდასთან ჯდომა, საკუთარ თავთან დარჩენა, საკუთარ არსებაში დაბრუნებაა, რომლის წყალობითაც, ჩემს თვალწინ, სიტყვებით ახალი სამყაროს მშენებელი კაცი წამოიმართება. ამ კაცს, ან ქალს საბეჭდი მანქანის ხმარება, კომპიუტერით თავისუფლად სარგებლობა, ანდა ჩემსავით, ოცდაათი წლის მანძილზე ავტოკალმით ქაღალდზე წერა ემარჯვება. წერისას, შესაძლოა, ყავას, ჩაის სვამდეს, ანდა სიგარეტს ეწეოდეს. დროდადრო მაგიდიდან წამოხტება, ფანჯრიდან გარეთ, ქუჩაში მოთამაშე ბავშვებს, თუ წარმატებულია, ხეებსა და ხედებს, ან გაშავებულ კედელს გახედავს. ლექსის, პიესის ანდა, ჩემსავით, რომანის წერა ხელეწიფება. სხვაობა მათ შორის, უმთავრესად, საქმით, მაგიდასთან ჯდომითა და მოთმინებით საკუთარ თავთან მიბრუნების მერე იწყება. წერა, შინაგან არსში დაბრუნების ჭვრეტისას მიღებულ შთაბეჭდილებათა სიტყვებით გამოხატვაა, ადამიანის შინაგანი არსიდან მომდინარე, რაღაც უცნობი სამყაროს მოთმინებით, ჯიუტად და ნეტარებით კვლევაა. ცარიელ ფურცლებს ნელ-ნელა ახალ-ახალი სიტყვებით ვავსებ და მაგიდასთან დღეებს, თვეებს, წლებს რომ ვატარებ, ჩემში დავანებული სხვა ადამანი, ვგრძნობ, სწორედ ისე, ხიდის, ანდა გუმბათის შენებისას აგურს აგურზე რომ ადებენ, ახალ სამყაროს ხორცს ასხამს. ჩვენთვის მწერლობის აგური სიტყვებია. მათ ხელს ვავლებთ, მათ შორის კავშირს ვგრძნობთ, ხან შორიდან გავხედავთ და შევათვალიერებთ, ხან, ჩვენივე თითებითა და კალმის წვერით, თითქოს, ვეფერებით, სიმძიმეს ვუმოწმებთ, ყოველ სიტყვას კუთვნილ ადგილს მივუჩენთ და წლობით ჯიუტად, მოთმინებითა და იმედით ახალ სამყაროებს ვაშენებთ.
ჩემთვის მწერლობის საიდუმლო შთაგონებაში კი არა, საიდან გვეწვევა ხოლმე ვერაფრით რომ გამიგია, სიჯიუტესა და მოთმინებაშია. მშვენიერი თურქული ხალხური გამოთქმა, „ნემსით ჭის თხრა”, ვგონებ, სწორედ მწერლობას ეხება. ძველ ლეგენდებში სიყვარულისთვის მთებს რომ ანგრევს, ფერჰადის ის მოთმინება მხიბლავს და მესმის მისი. რომანში, „ჩემი სახელი წითელია”, მართალია, ერთ მოხუც ირანელ მინიატურისტზე ვლაპარაკობ, რომელიც ძლიერი ვნებით შეპყრობილი, ერთსა და იმავე ცხენს წლობით ხატავს და თითოეული ხაზი ისე გაუზეპირებია, მშვენიერ ბედაურს თვალდახუჭულიც კი დახატავს, ვიცი, სინამდვილეში მკითხველს მწერლობაზე, ჩემს ცხოვრებაზე ვესაუბრები. თანდათან ხვდები, შენი საკუთარი ცხოვრება რომ სხვათა ამბავია, ხოლო ეს რომ მთელი არსებით გაითავისო, მჯერა, მაგიდასთან ჯდომას, დახელოვნებასა და დაოსტატებას წლები უნდა შეალიო და თან, აუცილებელი ოპტიმიზმით განიმსჭვალო. შთაგონების ანგელოზს, ზოგს საერთოდ რომ არ ეწვევა, ხოლო ზოგიერთის ხშირი სტუმარია, ამგვარი რწმენა და ოპტიმიზმი ხიბლავს და მწერალს უკიდურესი მარტოობის განცდის, რუდუნების, ფანტაზიისა და საკუთარი ნაწერების ღირსებაში უკიდურესი დაეჭვების ჟამს, ანუ, როდესაც ფიქრობს, რომ რასაც მოგვითხრობს, მარტოოდენ, მისი ამბავია და სხვა არავისი, მსოფლიოსთან გამაერთიანებელ მოთხრობებს, სურათებს, ოცნებებს, შინაგანი არსიდან გადმოღვრილ სამყაროსთან ერთად, შენების სურვილს, მწამს, უმალვე შესთავაზებს. მთელი ჩემი ცხოვრება მწერლობის საქმეს შევალიე და განცდა, რამაც განსაკუთრებით შემძრა და უსაზღვრო სიხარული მომანიჭა, ზოგიერთი წინადადება, აზრი, ფურცელია, რასაც მე კი არა, ვგონებ, რაღაც სულ სხვა ძალამ მიაგნო და გულუხვად გამომიწოდა.
მამაჩემის ჩემოდნის გახსნისა და რვეულების წაკითხვის მეშინოდა, რადგან მჯეროდა, პრობლემები, მე რომ ცხოვრებაში შემხვედრია, მისთვის სრულიად უცხო ხილი გახლდათ. განმარტოება კი არა, მეგობრები, ხალხმრავლობა, სალონები, ოხუნჯობა, საზოგადოებაში ტრიალი უყვარდა. მაგრამ მალე სულ სხვა ფიქრი მომეძალა: ეს აზრები, ტანჯვა-წამებისა და დათმენის ილუზიები, შესაძლოა, პირადად ჩემი ცხოვრებიდან და მწერლობის საკუთარი ექსპერიმენტიდან მომდინარე აკვიატება გახლდათ. საკმაოდ ბევრი ბრწყინვალე მწერალი ვიცი, ხალხმრავლობის, ოჯახური ცხოვრების, მაღალი საზოგადოების ბედნიერ ჟღურტულში რომ წერდა. ამასთან, მამაჩემს, ჩვენს ბავშვობაში ოჯახური ცხოვრების იდილია მობეზრებია და მივუტოვებივართ, პარიზში წასულა, სასტუმროს ნომერში – სხვა, საკმაოდ კარგი მწერლებივით, რვეულები გაუვსია. ჩემოდანში იმ რვეულების რაღაც ნაწილი მეგულებოდა, რადგან კიდეც რომ არ მოეტანა, წინა წლებში, მისი ცხოვრების ამ პერიოდზე, უკვე თავად მიამბობდა. ბავშვობაშიც მესაუბრებოდა იმ წლებზე, მაგრამ საკუთარ სისუსტეზე, პოეტობის წყურვილზე, სასტუმროს ნომრებში დავანებულ მარტოობის სევდაზე ხმას არ იღებდა. მიყვებოდა, რაოდენ ხშირად ხვდებოდა პარიზის ტროტუარებზე სარტრის. წაკითხულ წიგნებსა და ნანახ ფილმებზე უაღრესად მნიშვნელოვან ინფორმაცას რომ გვაწვდის სწორედ იმ კაცივით, ემოციურად და გულში ჩამწვდომად ლაპარაკობდა. თავიდან არ მშორდება ფიქრი, რომ ჩემს მწერლად ჩამოყალიბებაში, მამაჩემს, უთუოდ, ლომის წილი მიუძღოდა, რადგან სახლში ფაშებსა და მრავალ დიდ სულიერ ლიდერზე, მსოფლიო ლიტერატურაზე ხშირად მესაუბრებოდა. ამას რომ ვფიქრობდი, ეგებ უნდა გამხსენებოდა, დიდი ბიბლიოთეკებისგან რაოდენ დავალებული ვარ და მამაჩემის რვეულები წამეკითხა. ერთად ცხოვრებისას, უთუოდ უნდა შემენიშნა, რომ მამაჩემს, ზუსტად ჩემსავით, ოთახში წიგნებთან და ფიქრებთან განმარტოება სწყუროდა და მისი ნაწერების ლიტერატურული ღირსებისთვის ყურადღება არ უნდა მიმექცია.
მაგრამ მამაჩემის დანატოვარ ჩემოდანს თრთოლვით როგორც კი შევავლებდი თვალს, ვგრძნობდი, სწორედ ამას ვერ ჩავიდენდი. ხანდახან მამაჩემი ბიბლიოთეკის წინ, ტახტზე წამოწვებოდა, ხელში წიგნს ან ჟურნალს დაიკავებდა და ღრმა ფიქრებსა და ოცნებებს მიეცემოდა. ხუმრობის, კამათის, პატარ-პატარა უთანხმოებათა ფონზე, გარეგნულად საოჯახო ცხოვრება, თითქოს, ჩვეულ კალაპოტში მიედინებოდა, მაგრამ იმხანებში მამაჩემს სახეზე რომ შევხედავდი, ჩემთვის ნათელი ხდებოდა, რაოდენ განსხვავებული გამომეტყველება ჰქონდა, მისი მზერა სულის სიღრმეში მიემართებოდა, განსაკუთრებით, ბავშვობისა და სიყმაწვილის წლებში, მამაჩემის შეშფოთებისა მესმოდა და საგონებელში მაგდებდა. ახლა, წლების მერე მივხვდი, ეს შეშფოთება, ადამიანს რომ წერის იმპულსს ანიჭებს, ერთ-ერთი იმათგანია. მწერალი რომ გახდე, ვიდრე მოთმინებითა და რუდუნებით შრომას შეუდგებოდე, აუცილებელია, ძალა გეყოს და ჩვენს შიგნით დაბუდებულ არეულობას, საზოგადოებას, ბანალურ ყოველდღიურობას, ყველაფერს, რითიც თითოეული ჩვენგანი სულდგმულობს, როგორმე თავი დააღწიო და განმარტოვდე. დათმენა და ნუგეში წერით ღრმა სულიერი სამყაროს შესაქმნელად გვჭირდება. მაგრამ პირველი, რაც ქმედებისკენ გვიბიძგებს, ოთახში, წიგნებით სავსე ოთახში განმარტოების წადილია. ვინც ამ წიგნებს სიამოვნებით კითხულობს, მარტოოდენ, საკუთარი სინდისის ხმას აყურადებს, სხვების სიტყვას წონის და წიგნებით თავისი ოცნების სამყაროს ქმნის, თავისუფალი, ლაღი მწერლის პირველი დიდი ნიმუში, თანამედროვე ლიტერატურის სათავეებთან რომ დგას, ჭეშმარიტად, მონტენია. მონტენია, ვისაც მამაჩემი ხშირად მიბრუნებია და მირჩევდა, წამეკითხა. სადაც არ უნდა იყოს, დედამიწის რომელ კუთხეში – აღმოსავლეთში, გინდ დასავლეთში, მსურს, საზოგადოებისგან განდგომისა და ოთახში წიგნებთან განმარტოების მწერლური ტრადიციის რაღაც ნაწილად ვიგრძნო თავი. პირადად ჩემთვის, ჭეშმარიტი ლიტერატურა ოთახში განმარტოებული ადამიანით იწყება.
მაგრამ ოთახში განმარტოებულნი თავად რომ მგონია, ისე მარტონიც როდი ვართ. ჩვენზე, უწინარესად, სხვათა სიტყვა, სხვათა ამბები, სხვათა წიგნები, ან ტრადიციად წოდებული ის რაღაც ახდენს გავლენას. მწამს, ლიტერატურა ყველაზე ძვირფასი მონაპოვარია, რაც კაცობრიობას საკუთარ რაობაში გასარკვევად შეუქმნია. საზოგადოებრივი გაერთიანებები, თემები, ერები, ყველა, ვისთვისაც ლიტერატურა ძვირფასია, მწერლობას აყურადებს, ტკბება, სულიერად მდიდრდება და მაღლდება. ამასთან, თითოეულმა მშვენივრად იცის, რომ წიგნების დაწვა, მწერლების დამცირება, ერებისთვის შავბნელ, უგუნურ დღეთა მაუწყებელია. მაგრამ ლიტერატურა, მარტოოდენ, ეროვნული თემით არასოდეს შემოიფარგლება. წიგნებთან ოთახში განმარტოებულ, უწინარესად, საკუთარ არსებაში წლობით სამოგზაუროდ წასულ მწერალს, დღის სინათლეზე ის ნორმები გამოაქვს, რაზეც კარგი ლიტერატურა ვერასოდეს იტყვის უარს. ლიტერატურა, ჩვენი ამბებისა და სხვათა მონათხრობის, ასევე, სხვათა ამბებისა და ჩვენი მონათხრობის გადმოცემის ოსტატობაა. ამისთვის სხვათა ნაამბობითა და საკუთარი წიგნებით მივუყვებით გზას.
მამაჩემს ერთი მწერლისთვისაც კი სრულიად საკმარისი ბიბლიოთეკა ჰქონდა, სადაც ათას ხუთასი წიგნი ინახებოდა. ოცდაორი წლისას, უმეტესობა, შესაძლოა, არც კი წამეკითხა, მაგრამ თითოეულ წიგნს ვიცნობდი. ზოგი სერიოზული, ზოგი გასართობი და იოლად წასაკითხი, ზოგი კლასიკა, რომელიღაც კი ისეთი, მსოფლიო რომ ვერასოდეს აუვლის გვერდს, ზოგიერთი ჩვენს ისტორიას რომ შეგვახსენებს, დროის მოსაკლავად წასაკითხი, ზოგი კი, მამაჩემისთვის ესოდენ ძვირფასი, ფრანგი მწერლების ნაწარმოებები გახლდათ. ამ ბიბლიოთეკას ხანდახან შორიდან რომ გავხედავდი, ვოცნებობდი, ერთ მშვენიერ დღეს, სხვა სახლში ამგვარ ბიბლიოთეკას, თანაც გაცილებით უკეთესს – წიგნებით ჩემ სამყაროს, როგორ შევქმნიდი. მამაჩემის ბიბლიოთეკა შორიდან ზოგჯერ მთელი სამყაროს პაწია ხატად მესახებოდა. მაგრამ ეს, ჩვენი თვალსაწიერიდან, სტამბოლიდან დანახული სამყარო გახლდათ. ბიბლიოთეკაც ამას მეტყველებდა. ეს ბიბლიოთეკა მამაჩემმა საზღვარგარეთ მოგზაურობისას, პარიზსა და ამერიკაში ნაყიდ წიგნებთან ერთად, ახალგაზრდობაში, სტამბოლში 1940-იან, ორმოცდაათიან წლებში უცხოური ლიტერატურით მოვაჭრეების წყალობით შეაგროვა და თითოეული, მეც რომ კარგად ვიცნობდი, სტამბოლის იმ ძველი და ახალი წიგნების გამყიდველებისგან მოიხელთა. ლოკალურთან, ეროვნულთან ერთად, დასავლურის ნაზავია ჩემი სამყარო.
1970-იანი წლებიდან, საკუთარი, არაჩვეულებრივი ბიბლიოთეკის შექმნას მივყავი ხელი. ჯერ კიდევ საბოლოოდ არ მქონდა გადაწყვეტილი, გავმხდარიყავი თუ არა მწერალი, მაგრამ როგორც ჩემს წიგნში, „სტამბოლი” რომ ვუწოდე, ვამბობ, უკვე ვგრძნობდი, მხატვარი რომ არ გამოვიდოდი, თუმცა, ცხოვრების რა გზას დავადგებოდი, ბოლომდე კარგად ვერ ვაცნობიერებდი. ერთი მხრივ, ყველაფრისადმი დაუოკებელი ინტერესი და უკიდურესი ოპტიმიზმი, კითხვისა და ცოდნის წყურვილი ძალუმად იჩენდა თავს, მეორე მხრივ კი, ვგრძნობდი, ჩემი ცხოვრება, რამდენადმე, „სრულფასოვანი” არ იქნებოდა, სხვებივით ვერასოდეს ვიცხოვრებდი. ჩემი ამგვარი აღქმის პირველ ნაწილს, სწორედ ისე, მამაჩემის ბიბლიოთეკის თვალიერებისას რომ მიგვრძნია, ფიქრით ცენტრიდან შორს გადავყავდი. ეს იყო პროვინციული ცხოვრების განცდა, იმხანად სტამბოლში ყველა რომ მოიცვა. არასრულფასოვანი ცხოვრებით კიდევ ერთი შეშფოთება, რაც გნებავთ ხატვაში, გნებავთ ლიტერატურაში მჟღავნდებოდა, ბუნებრივია, ის გახლდათ, რომ ბოლომდე ვერ გამეაზრებინა, ისეთ ქვეყანაში რომ ვცხოვრობდი, რომელიც ხელოვანთა მიმართ დიდ დაინტერესებას არ იჩენდა და იმედის ნაპერწკალს არ აღვივებდა. 1970-იან წლებში, გეგონებოდათ, არასრულფასოვანი ცხოვრებისგან გაქცევა სწადიაო, მამაჩემისგან ნაჩუქარი ფულით, სტამბოლის ძველი წიგნებით მოვაჭრეებთან, გაცრეცილ, ნახმარ, მტვრიან წიგნებს ხარბად დავეწაფე. ბუკინისტური მაღაზიების, გზების გასწვრივ, მეჩეთების ეზოებში, ჩამონგრეული კედლების კიდეებზე მოკალათებული წიგნების გამყიდველთა ღატაკი, დამაბნეველი და ადამიანში ხანგრძლივად უიმედობის აღმძვრელი, არეულ-დარეული ატმოსფერო წაუკითხავი წიგნებივით მიზიდავდა.
უმთავრესი, რაც სამყაროში, ისევე როგორც ცხოვრებასა და ლიტერატურაში ჩემი ადგილის გამო განვიცადე, ის გახლდათ, რომ “ცენტრში არ ვიმყოფებოდი.” მსოფლიოს ცენტრში ადამიანებს ჩვენზე უფრო შეძლებული, ასატანი ცხოვრება ჰქონდათ და მე, თითოეულ სტამბოლელთან და თურქთან ერთად, ამ ყველაფრის მიღმა ვრჩებოდი. ვფქრობ, დღეს ამ გრძნობას მსოფლიოს მოსახლეობის დიდ უმრავლესობასთან ერთად ვინაწილებ. სწორედ ასევე, არსებობდა მსოფლიო ლიტერატურა, რომლის „ცენტრი” ჩემგან ძალზე შორს გახლდათ. მაგრამ უმთავრესი, რაზეც ხშირად მიფიქრია, მსოფლიო კი არა, დასავლური ლიტერატურაა, რომლის მიღმაც ასევე აღმოვჩნდით ჩვენ, თურქები. მამაჩემის ბიბლიოთეკაც ამას ადასტურებდა. მაგრამ, ერთი მხრივ, ლოკალური მსოფლიო ვართ, დეტალები რომ იტაცებს და ამ გატაცებას ვერა და ვერ შელევია. სტამბოლშიც შეხვდებით წიგნებსა და მწერლობას, თანაც, ისეთს, მას რომ სრულებით არ ჰგავს და თან გვაწუხებს, თანაც გვაიმედებს დასავლეთის ლიტერატურისგან ეს განსხვავება.
წერა და კითხვა, ვგონებ, რომელიღაც სამყაროდან გამოსვლასა და სხვა, განსაკუთრებულ, საოცარ, უჩვეულო გარემოში ნუგეშის პოვნას ჩამოჰგავს. ზოგჯერ ვგრძნობდი, მამაჩემიც, ზუსტად ისევე, მოგვიანებით თავად რომ დამჩემდა, ამ რომანების კითხვით, საკუთარი ცხოვრებიდან დასავლეთში გაქცევას ლამობდა. ანდა, იმხანად, წიგნები ისეთი რამ გახლდათ, სხვადასხვა კულტურული არასრულფასოვნების გრძნობის გადასალახად რომ მივმართავდი. მარტოოდენ კითხვა კი არა, წერაც ჩვენი სტამბოლური ცხოვრებიდან დასავლეთში წასვლასა და უკან დაბრუნებას მაგონებდა. ჩემოდანში მოთავსებული რვეულების უმეტესობის შესავსებად, მამაჩემი პარიზში გაემგზავრა, სასტუმროს ნომერში განმარტოვდა და ნაწერები უკან, თურქეთში ჩამოიტანა. მამაჩემის ჩემოდნის თვალის შევლებისას, შეშფოთება ამიტომაც მეუფლებოდა. ოცდახუთი წლის ასაკში თურქეთში მწერალი რომ გავმხდარიყავი და ფეხზე დავმდგარიყავი, საკუთარ ოთახში გამოვიკეტე და მივხვდი, მწერლისთვის საზოგადოებიდან, სახელმწიფოდან, ერიდან განმარტოება ისეთივე გარდუვალია, როგორც მწერლობის ჩვენი არსებიდან მომდინარეობა. მამაჩემის ჩემოდნის ყურებისას, უკვე აღშფოთება მეუფლებოდა. მეტწილად იმიტომ ვბრაზობდი, რომ მწერლობას ჩემსავით სერიოზულად არ აღიქვამდა.
მამაჩემმა ჩემგან სრულიად განსხვავებულად იცხოვრა. მცირეოდენი კონფლიქტიც კი საზოგადოებაში არავისთან მოსვლია. ვბრაზობდი, მეგობრებთან და მიჯნურებთან ერთად, მხიარული და ბედნიერი ცხოვრება რომ ეწადა. მაგრამ გონება მკარნახობს, „გაბრაზების” ნაცვლად, მართებული იქნებოდა მეთქვა, რომ მისი „მშურდა” და ეს მაწუხებდა. იმხანად, მოვალეობის ჩვეული შეგნებით, შეშფოთებული ხმით საკუთარ თავს ვეკითხებოდი: „რა არის ბედნიერება?” ოთახში განმარტოება და სულიერი ცხოვრება, თუ რწმენა იმისა, რომ საზოგადოების საერთო ფერხულში ხარ ჩაბმული და გინდა იწამო, რომ მშვიდად ცხოვრობ? მართლაც და, რა უნდა იყოს ეს, ბედნიერება, თუ უბედურება, როდესაც, ერთი მხრივ, სრულიად უკონფლიქტოდ ცხოვრობ, მეორე მხრივ კი, განმარტოებული, სხვებისგან მალულად წერ? თუმცა, ამაზე უფრო გამაღიზიანებელი, შემაშფოთებელი კითხვებიც არსებობს. თანაც, საიდან მოვიტანე, რომ კარგი ცხოვრების საზომი ბედნირებაა? ადამიანები, გაზეთები ისე ირჯებიან, ცდილობენ დაგვარწმუნონ, რომ ცხოვრების უმთავრესი საზომი ბედნიერებაა. თუნდაც მარტოოდენ ამის საპირისპირო ჭეშმარიტების კვლევას განა, მნიშვნელოვან თემასთან არ მივყავართ? საერთოდ, ჩვენგან, ოჯახიდან გაქცეულ მამაჩემს ვიცნობდი კი წესიერად, შემეძლო მისი შეშფოთების მიზეზებში გავრკვეულიყავი?
ერთი სიტყვით, პირველად ასეთი განწყობით გავხსენი მამაჩემის ჩემოდანი. მისი ცხოვრების ჩემთვის უცნობი მხარე, მის ნაწერებში დავანებული უბედურება იყო ეგებ, ის საიდუმლო, რასაც უნდა დავყრდნობოდი? როგორც კი ჩემოდანი გავხსენი, მაშინვე სამოგზაურო ჩანთის სურნელი გამახსენდა, ზოგიერთი რვეული ვიცანი, მამაჩემმა რომ ვერ მოითმინა და წლების წინ მაჩვენა. ყველას სათითაოდ შევავლე ხელი, ჩემ მიერ არეულ-დარეული რვეულების უმეტესობა, ახალგაზრდობის იმ წლებიდან შემორჩენოდა, პარიზში რომ წავიდა და ჩვენ მიგვატოვა. თანაც, მისი ბიოგრაფიის მსგავსი ამბები წავიკითხე. მამაჩემისგან იმის გაგება მეწადა, რასაც ჩემი საყვარელი მწერლების კითხვისას ვეშურებოდი, მაინტერესებდა, ჩემს ასაკში რას წერდა და რაზე ფიქრობდა. იმასაც მივხვდი, ამგვარ რამეებს მასთან მყისვე ვერ წავაწყდებოდი. სამაგიეროდ, მამაჩემის რვეულებში, აქა-იქ, ის შეშფოთება დავინახე, მწერლის ხმაში რომ იგრძნობა ხოლმე და, ეს მამაჩემის ხმა არ არის-მეთქი, გავიფიქრე. ნამდვილად მისი არ იყო, ანდა, მამას რომ ვუწოდებ და ნამდვილ მამად მიმაჩნია, იმ კაცისა არ გახლდათ ეს ხმა. მის ნაწერებში, ვგონებ, შეშფოთებაზე უფრო მძიმე, იმგვარ შიშს დაესადგურებინა, მამაჩემისას რომ არ ჰგავდა, ჩემთვის ნამდვილად უცნობ შიშს. მამაჩემის ნაწერებს აქამდე სათანადოდ რომ ვერ ვაფასებდი, ახლა მისი სხვა ნაწერების უკეთ გაცნობის სურვილი მომეძალა. განსაკუთრებით ახალგაზრდობაში რომ დამმართნია, თითქოს საკუთარი არსებობა, მთელი ჩემი ცხოვრება, წერის სურვილი და ჩემი ნაწერები მისვამდნენ კითხვებს და ჩიხში შევყავდი. რომანების წერის დაწყებიდან პირველი ათი წელი, შიში კიდევ უფრო გამიღრმავდა, წინააღმდეგობის გაწევა ერთობ გამიჭირდა. მარცხი რომ განვიცადე და ხატვას შევეშვი, ხანდახან ვშიშობდი, ერთ მშვენიერ დღეს, ამ შეშფოთების გამო, რომანების წერაც არ მიმეტოვებინა.
ჩემოდანი როგორც კი დავკეტე და ავწიე, ჩემში უმალვე ორმა მთავარმა გრძნობამ გაიღვიძა: გრძნობამ, რომ პროვინციაში ვიმყოფებოდი და შეშფოთებამ, რომ შესაძლოა, რეალურად, მართლაც ასე იყო. ამგვარი შიშისმომგვრელი განცდები მთელ ჩემს არსებას პირველად როდი დაეუფლა. ეს განცდები, მთელი თავისი სიგრძე-სიგანითა და შედეგებით, ნერვიულობის სათავითა და შინაგანი კავშირებით, მთელი თავისი მრავალფეროვნებით, წლების მანძილზე, საკუთარ მაგიდასთან ჯდომითა და წერა-კითხვით ვიკვლიე, დღის სინათლეზე გამოვიტანე, გავაღრმავე. ამ გაუცნობიერებელი ტკივილებით, განცდებით, სიმოვნებას ხელიდან რომ გაცლის, ამასთან, არეულ-დარეული გონებით, ცხოვრებამ და წიგნებმა რომ დამაჯილდოა, განსაკუთრებით ახლგაზრდობაში, მართლაც, კარგა დიდხანს მიცხოვრია. თუმცა, მიუხედავად ამისა, თუნდაც მარტოოდენ პროვინციელობის განცდისა და ნაღდი შეშფოთების გამო, მოვახერხე და წიგნები დავწერე (მაგალითად, პროვინციელობის განცდით „თოვლი”, „სტამბოლი”, ჭეშმარიტი შეშფოთებით „ჩემი სახელი წითელია”, ანდა „შავი წიგნი”). მწერალობა, შინაგანად განცდილ, ზოგჯერ მარტოოდენ ჩვენთვის ნაცნობ, ფარულ ჭრილობებზე დაკვირვება, მათი რუდუნებით გამომზეურება, გაცნობა, დღის სინათლეზე ოსტატურად გამოტანა და, საკუთარი ნაწერებისა და ვინაობის გაცნობიერებით, ამ ჭრილობებისა და ტკივილებისთვის, ჩვენივე უნარითა და ოსტატობით, სათანადო ფორმის მინიჭებაა.
მწერლობა იმაზე საუბარია, რაც ყველამ იცის და თან არ იციან, რომ მათ ეს იციან. ამ ცოდნის მზის სინათლეზე გამოტანა, განვრცობა და მკითხველისთვის ძალზე ნაცნობ სამყაროში, საუცხოო მოგზაურობით ტკბობაა მწერლობა. ამ სიამოვნებას, მთელი ჩვენი ცოდნის, ყოველივეს ნაწერებში გულწრფელად გადმოღვრის ხელოვნება გვანიჭებს. ოთახში წლობით განმარტოებითა და ოსტატობის დახვეწით მწერალი ახალი სამყაროს შენებას ცდილობს, საქმეს საკუთარი ფარული ჭრილობებით იწყებს და, აცნობიერებს ამას თავად, თუ არა, კაცობრიობას რწმენას უნერგავს.
სხვათა მსგავსი ჭრილობები, ამ გზით მიღწეული ურთიერთგაგება და ურთიერთმსგავსება, მოვალეობის შეგნების განცდა – ყველაფერი გამოვიარე. ყოველი ჭეშმარიტი ლიტერატურა, ადამიანთა ურთიერთმსგავსების ბავშვურ და ოპტიმისტურ რწმენას ეყრდნობა. განმარტოებითა და წლობით წერის გზით მწერალს იმ სამყაროსთვის ხმის მიწვდენა სწადია, რომელიც არც ჰუმანურია და არც ცენტრი.
მაგრამ მამაჩემის ჩემოდნიდან და, ბუნებრივია, სტამბოლში ჩვენ მიერ გატარებული უღიმღამო დღეებიდან იმის გაგება მოვახერხე, რომ მსოფლიოს ცენტრი ჩვენგან ძალზე შორს იმყოფებოდა. სასიცოცხლო იმპულსის მომნიჭებელ ამ უმთავრეს გრძნობაზე, პროვინციის ჩეხოვისეულ განცდაზე, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, შედეგის მომტან ჭეშმარიტ შეშფოთებაზე ჩემს წიგნებში ხშირად მისაუბრია. მოსახლეობის უმეტესობა დედამიწაზე მსგავსი განცდებით ცხოვრობს. ამასთან, ხუთი თითივით ვიცნობ იმათ ყოფას, კიდევ უფრო დაბეჩავებულნი რომ არიან და საკუთარი თავისადმი უნდობლობისა და დამცირების შიშით ძრწიან. დიახ, კაცობრიობის უპირველესი საფიქრალი, კვლავ უქონლობა, შიმშილი, უბინაობაა. . . მაგრამ ამ უმთავრეს ნაღველზე, ტელევიზორები, გაზეთები, გაცილებით სწრაფად და მარტივად მოგვითხრობენ. მთავარი და აუცილებელი, რაც დღეს ლიტერატურამ უნდა ახსნას და იკვლიოს, კაცობრიობის უპირველესი სატკივრის მიღმა დარჩენა, საკუთარი არარაობის შეგნებისგან, მისგან გამომდინარე განცდებისგან: ამა თუ იმ საზოგადოებაში მცხოვრებთა შელახული თავმოყვარეობისგან, იმედგაცრუებისგან, განაწყენებისგან, დამცრობისგან, მრავალზე მრავალი აღშფოთებისა და სიბრაზისგან, გაუთავებელი, შეურაცხმყოფელი ილუზიებისგან და მათი ძმა და მეგობრის, ეროვნული თავმოთნეობისა და გადიდკაცებისგან განთავისუფლებაა…
კარგა ხანია, რომელიმე ენაზე გამოხატული, ამგვარი უგუნური და უკიდურესად ემოციური შეხედულებების, ჩემს არსებაში დაბუდებული წყვდიადის ყოველმხრივ აღქმა შემიძლია. ყველანი მოწმენი ვართ, ჩემ მიერ იდენტიფიცირებულ, დასავლეთისგან დაშორებულ სამყაროს, არეულობებით, საზოგადოებისა და ერების დამცირებით გამოწვეული შეშფოთება და ილუზიები, სიბრიყვემდე დასული შიში, დროდადრო, როგორ ასაზრდოებს. ისიც ვიცი, ჩემ მიერ იდენტიფიცირებულ დასავლურ სამყაროში რენესანსს, განმანათლებლობის ეპოქას, მოდერნიზმს, პერიოდულად, ცალკეული ერების, სახელმწიფოების მიერ სიმდიდრით უკიდურესი, ბრიყვული სიამაყე და თვითკმაყოფილება სააშკარაოზე როგორ გამოჰქონდა.
ასე რომ, მარტო მამაჩემი კი არა, ჩვენც, მთელი მსოფლიოს ცენტრად ყოფნის იდეას, ერთობ გაზვიადებულ მნიშვნელობას ვანიჭებთ. მაშინ როდესაც, წლობით ოთახში განმარტოებისა და წერისას, საპირისპირო რწმენა გვეუფლება; ერთ მშვენიერ დღეს, ვინც ამ ჩემს ნაწერებს წაიკითხავს, მიხვდება, ეს არის რწმენა, რომ დედამიწის ყველა კუთხის ადამიანები ერთმანეთს ჰგვანან, მაგრამ საკუთარი გამოცდილებიდან და მამაჩემის ნაწერებიდან ვიცი, გარდა ქვეყნის კიდეზე, ცენტრის გარეთ დარჩენის აღშფოთებისა, ეს ნაიარევი, სევდიანი ოპტიმიზმია. მთელი ცხოვრების მანძილზე დასავლეთისადმი დოსტოევსკისეული სიყვარული და სიძულვილი ძალზე ხშირად თავადაც განმიცდია. მაგრამ მთავარი, რაც მისი წყალობით დავინახე, ამ დიდი მწერლის ოპტიმიზმის მთავარი წყარო, დასავლეთისადმი სიყვარულითა და სიძულვილით რომ მიუყვება გზას, მის მიერ შექმნილი სრულიად სხვა სამყაროა.
ყველა, ვინც მწერლობის საქმეს მთელი ცხოვრება შეალია, მშვენივრად წვდება ამ ჭეშმარიტების არსს: მაგიდას საწერად წლობით რომ მივუსხდებით, რწმენით ვაშენებთ სამყაროს, რომელიც მერე სულ სხვა სივრცეში გადაინაცვლებს. სევდიანად და აღშფოთებით მაგიდასთან მსხედარნი, იმ მაგიდიდან ამ გრძნობებს სხვა მხარეს, სრულიად სხვა სამყაროს ვუწილადებთ. განა, ერთ ამგვარ სამყაროს არ მიაგნო მამაჩემმაც? ხანგრძლივი საზღვაო მოგზაურობის გასრულებისას ნისლი რომ აიკრიფება და ჩვენს თვალწინ კუნძულივით წამომართული ახალი სამყაროს ფერები თანდათან უმშვენიერეს გრძნობებს წამოშლის, ანდა, ბევრის მნახველი დასავლელი მოგზაურები სტამბოლს სამხრეთიდან გემით რომ მოადგებიან, დილის ნისლი აიკრიფება და მათ წინაშე საოცარი სანახაობა გადაიშლება, მათ მიერ განცდილ გრძნობას ვამსგავსებ ამ ყოველივეს. იმედით აღსავსე, მიმზიდველი, ხანგრძლივი მოგზაურობის დასასრულს – მეჩეთები, მინარეთები, სახლები, ქუჩები, შემაღლებული ადგილები, ხიდები, აღმართები, მთელი ქალაქი – მთელი სამყაროა. ადამიანს, წიგნის ფურცლებში ჩაძირული ლიტერატურის ტრფიალივით, მის წინაშე აღმართულ ახალ სამყაროში მყისვე შესვლა და გაუჩინარება სწადია. ქვეყნის კიდეზე, პროვინციაში, უცხოეთში, შეშფოთების, ანდა უკიდურესი მოწყენილობის ჟამს მაგიდას რომ მივუსხდებით და ახალ სამყაროებს ვქმნით, სწორედ ამგვარ გრძნობებს შევახსენებთ მკითხველს.
ბავშვობისა და სიყმაწვილის განცდათა საპირისპიროდ, დედამიწის ცენტრი ჩემთვის უკვე სტამბოლია. მარტოოდენ იმიტომ კი არა, რომ რაც არ უნდა იყოს, მთელი ცხოვრება იქ გავატარე, ოცდაცამეტი წელია საკუთარი თავი თითოეულ ქუჩასთან, ხიდთან, ადამიანთან, ძაღლთან, სახლთან, მეჩეთთან, წყაროსთან, საოცარ გმირებთან, დუქნებთან, ნაცნობებთან, ბნელ უბნებთან, ღამეებთან და დღეებთან გავაიგივე, ეს ყველაფრი რომ გადმომეცა. გავა დრო და ეს სამყაროც, წარმოსახვით რომ შევქმენი და ოცნებებში ვიცხოვრე, იმ ქალაქზე უფრო რეალური აღმოჩნდება. მაშინ ყველა ის ადამიანი და ქუჩა, ნივთი და სახლი, მე რომ თავდაპირველად ვერ აღვიქვი, ერთმანეთს შეეხმიანება, ურთიერთობებს დაამყარებენ და ამიერიდან, ჩემს წარმოსახვასა და წიგნებში კი არა, დამოუკიდებლად გაუყვებიან ცხოვრების გზასავალს. ნემსით ჭის თხრასავით, წარმოსახვაში რუდუნებით შექმნილი ეს სამყარო, მაშინ ჩემთვის ყველაფერზე უფრო რეალური აღმოჩნდება.
მამაჩემმაც, ეგებ, მწერლობას წლები რომ შეალიეს, იმათი ბედნიერებანი აღწერა. ამიტომაც არა მაქვს უფლება, განვიკითხო, ვამბობდი ჩემოდანს რომ ვუყურებდი. მამაჩემი, თავისთავად, ის მამა არ იყო, რომელიც მბრძანებლობს, კრძალავს, ავიწროებს, სჯის. არასოდეს არ მზღუდავდა, ყოველთვის უაღრესად გულთბილად მექცეოდა, რისთვისაც მისი მადლიერი ვარ. ბავშვობისა და სიყმაწვილის მრავალი მეგობრისგან განსხვავებით, მამაჩემის არასოდეს მეშინოდა. ზოგჯერ მჯერა, სწორედ ამიტომ, ჩემი ფანტაზია, დროდადრო, თავისუფლად, ანდა ბავშვურად ნავარდობდა, ზოგჯერ კი დაბეჯითებით ვამტკიცებ, რომ მწერალი იმიტომ გავხდი, თავად მამაჩემს რომ ეწადა ახალგაზრდობაში მწერლობა. უნდა მივმხვდარიყავი და მოთმინებით წამეკითხა, რაც მამაჩემმა სასტუმროს ნომრებში დაწერა. მის მიერ დატოვებულმა, დღემდე იმევე ადგილზე მდგარმა ჩემოდანმა, ამგვარი ოპტმისტური ფიქრები აღმიძრა, ძალ-ღონე მოვიკრიბე და ზოგიერთი რვეული და ფურცელი წავიკითხე. ნეტა, მამამ რა დაწერა? პარიზის სასტუმროებიდან დანახული ხედები მახსენდება, ზოგი ლექსი, ზოგი პარადოქსი, გონების სავარჯიშო… ავარიის შემდეგ კაცი ძლივს რომ იხსენებს თავს რაც გადახდა, თან უჭირს, თანაც არ სურს გახსენება, ახლა იმგვარი განცდა მეუფლება. ბავშვობაში ჩემს მშობლებს შორის ურთიერთობა სერიოზულად რომ იძაბებოდა, ანუ იმ მრავალი მომაკვინებელი მდუმარებიდან ერთ-ერთის დაწყებისას, მამაჩემი ვითარების განსამუხტად, მყისვე რადიოს რთავდა. მუსიკა ყოველივეს, რაც ჩვენს გარშემო ხდებოდა, სწრაფად გვავიწყებდა. მეც, რამდენადმე, ვგრძნობ, მუსიკის ამგვარ ფუნქციას და ორიოდ სიტყვით, სიამოვნებით სხვა თემაზე გადავდივარ.
მოგეხსენებათ, ჩვენ, მწერლებს ძალზე ხშირად მოგვმართავენ კითხვით, რომელიც მომეტებულად უყვართ: – რატომ წერთ? მეწერება და იმიტომ! იმიტომ ვწერ, რომ სხვებივით ნორმალურ საქმეს ვერ ვაკეთებ! ჩემნაირ წიგნებს თუ დაწერ, წავიკითხავ-მეთქი, ვამბობ და ვწერ. ყველაფერზე, ყველაზე ძალიან, ძალიან გაბრაზებული რომ ვარ, იმიტომაც ვწერ. ძალზე მხიბლავს ოთახში ჯდომა და მთელი დღე წერა და, იმიტომ ვწერ. დღემდე რომ არ იცვლება, იმ სინამდვილის ასატანად ვწერ. მე, სხვებმა, ჩვენ ყველამ სტამბოლში, თურქეთში, როგორ ვიცხოვრეთ და ვცხოვრობთ, მთელმა მსოფლიომ უნდა გაიგოს-მეთქი, და ვწერ. ქაღალდის, კალმის, მელნის სუნი მიზიდავს და იმიტომ ვწერ, მთელი არსებით მწამს ლიტერატურის, რომანის ოსტატობისა და ვწერ. ჩვევისა და ძლიერი წადილის გამო ვწერ. მეშინია, რომ არ დამივიწყონ და ვწერ. მხიბლავს სახელი და პოპულარობა რომ მოაქვს და იმიტომაც ვწერ. განმარტოებისთვის ვწერ. ეგებ როგორმე გავარკვიო, ყველაზე, თითოეულზე ასე ძლიერ რატომ ვბრაზობ-მეთქი, და ვწერ. კითხვა მიყვარს და იმიტომ ვწერ. ერთხელ დაწყებულ რომანს, ნაწერს, გვერდს, ბარემ დავამთავრებ-მეთქი და ვწერ. ჩემგან ყველა ამას ელის და მეც ვწერ. ბიბლიოთეკების უკვდავებისა და წიგნების თაროზე შემოდების ბავშვური რწმენის გამო ვწერ. ცხოვრება, სამყარო წარმოუდგენლად მშვენიერი და საოცარი რომ არის, იმიტომ ვწერ. მთელი თავის მშვენიერებითა და მრავალფეროვნებით, ცხოვრების სიტყვებით გამოხატვა რომ მწადია, იმიტომ ვწერ. ამბის გასაგებად არა, ამბის ასაგებად ვწერ. ერთი ადგილია, ყველა რომ უნდა ეწვიოს და სიზმარში როგორც ხდება ხოლმე, ზუსტად იმგვარად, თითქოს იქამდე ვერა და ვერ ვაღწევ. იმისთვის ვწერ, ამ გრძნობისგან რომ გავთავისუფლდე. ბედნიერებას რომ ვერა და ვერ ვეწიე, იმიტომ ვწერ. ბედნიერი რომ ვიყო, იმისთვის ვწერ.
ჩემს სამუშაო ოთახში რომ შემოვიდა და ჩემოდანი დატოვა, ერთი კვირის თავზე, მამაჩემი, ჩვეულებისამებრ, შოკოლადებით სავსე პარკით (დაავიწყდა, რომ ორმოცდარვა წლის ვიყავი), კვლავ მეწვია. ისევ ცხოვრებაზე, პოლიტიკაზე ვისაუბრეთ, საოჯახო ჭორები გავიხსენეთ და ვიცინეთ. უცებ მამაჩემმა კუთხეში მიდგმულ ჩემოდანს ჰკიდა მზერა და მიხვდა, გახსნილი და დათვალიერებული რომ მქონდა. ჩვენი თვალები ერთმანეთს შეხვდა. გულისშემძვრელი, სამარცხვინო დუმილი ჩამოვარდა. როდი ვუთხარი, რომ ჩემოდანი გავხსენი და მისი ნაწერების წაკითხვას შევეცადე. თვალი მოვარიდე, მაგრამ მიმიხვდა. მეც მივხვდი, რასაც ის მიმიხვდა. ისიც მიხვდა, რომ მე მივხვდი, რასაც ის მიხვდა. ამ ურთიერთმიხვედრილობის ჟამმა, სულ რამდენიმე წამს, რამდენიც საჭირო იყო, იმდენხანს გასტანა. მამაჩემი თვითდაჯერებული, მშვიდი და ბედნიერი კაცი იყო და მყისვე გაიცინა. წასვლა რომ განიზრახა და ოთახიდან გადიოდა, ის სასიამოვნო, გულითადი სიტყვები, ჩვეულებრივ, მამები შვილებს რომ ეუბნებიან ხოლმე, კვლავ გამიმეორა.
მამაჩემის მხიარული, უდარდელი, მშვიდი ხასიათი მშურდა და მზერა გავაყოლე. მაგრამ მახსოვს, იმ დღეს სირცხვილისა და ბედნიერების მსუბუქი თრთოლვა მთელ სხეულში როგორ მივლიდა. მართალია, მასავით უდარდელი არ ვიყავი, მასავით მშფოთვარე და ბედნიერი ცხოვრება არ განვვლე, მაგრამ სამაგიეროდ, მისეულ აღქმას სიტყვით გამოხატვის უფლება მივანიჭე, მიმიხვდით ალბათ… მრცხვენოდა, მამაჩემის მიმართ ამას რომ ვგრძნობდი. მით უმეტეს, იმ ცენტრივით, ცხოვრება არ გამიმწარა, თავისუფლება მომანიჭა. უნდა მივმხვდარიყავი, რომ წერასა და ლიტერატურასთან, ჩვენი ცხოვრების ცენტრში დაბუდებულ არასრულფასოვნებასთან ერთად, ყოველივე ბედნიერებისა და უბედურების აღქმას სიღრმისეულად უკავშირდებოდა.
მაგრამ სიმეტრიაა, რაც მთელ ამ ნაამბობში დანაშაულის განცდას კიდევ უფრო მიმძაფრებს. იმ დღეს, მყისვე, მისი მეორე ნაწილი გამახსენდა. ოცდასამი წლით ადრე, ვიდრე მამაჩემი ჩემოდანს დატოვებდა, ოცდაორი წლის ასაკში ყველაფერი მივატოვე და რომანების წერა გადავწყვიტე. ოთახში განვმარტოვდი და ოთხი წლის თავზე პირველი რომანი, „ჯევდეთ ბეი და მისი ვაჟები” დავასრულე, წიგნი ჯერ არ გამომექვეყნებინა, რომ გადავბეჭდე და ასლი მამაჩემს აკანკალებული ხელით გავუწოდე, წაიკითხე და შენი აზრი მითხარი-მეთქი, ვთხოვე. მარტოოდენ იმიტომ არა, რომ მსიამოვნებდა და მის გონიერებას ვენდობოდი, დედაჩემისგან განსხვავებით, მამაჩემი, წინააღმდეგი არ იყო, მწერალი გავმხდარიყავი, ამიტომაც ვანიჭებდი მის მხარდაჭერას ასეთ მნიშვნელობას. იმხანად მამაჩემი ჩვენგან შორს იმყოფებოდა. მის დაბრუნებას მოუთმენლად ველოდი. ორმა კვირამ რომ განვლო და დაბრუნდა, კარის გასაღებად სულმოუთქმელად გავიქეცი. არაფერი უთქვამს, მაგრამ ერთბაშად ისე მომეხვია, მივხვდი, წიგნი ძალიან მოეწონა. უცაბედად, უკიდურესი გულითადობის ფონზე, უმწეო დუმილი ჩამოვარდა და ორივენი გამოუვალ ვითარებაში აღმოვჩნდით. მცირე ხნის შეყოვნების შემდეგ საუბარი რომ წამოვიწყეთ, მამაჩემმა ნდობა ჩემი პირველი წიგნის მიმართ, აღელვებულმა, ზეაღმატებით გამოხატა და მითხრა, რომ დადგებოდა დრო და იმ ჯილდოს მომანიჭებდნენ, დღეს რომ სიამოვნებით ვიღებ.
ეს სიტყვა იმისთვის არ უთქვამს, რომ დავერწმუნებინე, ანდა შეეხსენებინა, ეს ბევრისთვის რაოდენ დიდი მიზანია, არამედ, მხარდასაჭერად, გამბედაობისთვის, თურქი მამა თავის ვაჟს რომ ეტყვის: „მოვა დრო და ფაშა გახდები!” – იმ გაგებით მითხრა. წლების მანძილზე, ყოველთვის, როცა კი მნახულობდა, გასამხნევებლად მუდამ ამ სიტყვას მიმეორებდა.
მამაჩემი 2002 წელს, დეკემბერის თვეში გარდაიცვალა.
შვედეთის ამ ჯილდოს, პატივისა და ღირსების მომნიჭებელი აკადემიის ძვირფასო წევრებო, ძვირფასო სტუმრებო, გულით მეწადა, რომ მამაჩემი დღეს ჩვენს შორის ყოფილიყო.
