დღეს სკოლას ისევ უბრუნდება ძველი ფუნქცია, სასკოლო გამოცდების წყალობით სწავლების პროცესი უფრო მომთხოვნი გახდა. უნდა ითქვას ისიც, რომ ახალი თაობა აშკარად უბრუნდება წიგნს. ამას ხელი შეუწყო ელექტრონული წიგნების გაჩენამ და ელექტრონული წამკითხველების მომრავლებამ. ძველად წიგნის შოვნა იყო პრობლემა, უკანასკნელ ხანს კი გამოცემების ბუმია. მოთხოვნა რომ არ იყოს, არც ამდენი წიგნი გამოიცემოდა და ეს, ვფიქრობ, სულ მალე შესამჩნევ შედეგს გამოიღებს.

ესაუბრა თამარ კაციტაძე

4. ასპირინი

5. ნატრიუმის სტეარატი

ნატა 15 წლისაა და კითხვა არ უყვარს. ყოველ შემთხვევაში, ასე ეგონათ მის მშობლებს მანამდეც და მას შემდეგაც, რაც გოგონას პლანშეტური კომპიუტერი აჩუქეს. ნატას ხელში წიგნი მეც იშვიათად შემიმჩნევია. სამაგიეროდ, ახალი გაჯეტის მეშვეობით ჰელენა გომესის ცხოვრების უმნიშვნელო დეტალებიც კი შეისწავლა, თუმცა “ტომ სოიერის თავგადასავალიც” არ წაუკითხავს (მისი მშობლების დასკვნას ვენდე).

წლევანდელი ზაფხული ჩემთვის უკიდურესად დამქანცველი აღმოჩნდა. რაკი სტრესულ რუტინას დღემდე ყველაზე უკეთ მულტფილმების ყურება და მოზარდების ლიტერატურის კითხვა მავიწყებს, ხოლო შინ ტელევიზორს მულტფილმებისთვის არასოდეს სცალია, გადავწყვიტე, ფენტეზიში მემოგზაურა და “ნიუ-იორკ თაიმსის” ბესტსელერს, სიუზან კოლინზის “მშიერ თამაშებს” ჩავუჯექი. მეორე გვერდიდანვე მივხვდი, რომ ის, რასაც ვკითხულობდი, სრულიად არ ჰგავდა პოტერისეულ ჯადოსნურ ეგზოტიკას. სიუჟეტური ქარგა უჩვეულოა, ხოლო ავტორი – საოცრად კარგი მთხრობელი, მაგრამ, მერწმუნეთ, აქ არც ლამაზი სიყვარულის ამბავია აღწერილი, არც რაინდების საგმირო საქმეები. სიუჟეტს არ მოვყვები, მხოლოდ იმას ვიტყვი, რომ რომანი დისტოპიური ჟანრისაა (დიახ, ეს სწორედ ჯორჯ ორუელის “1984”-ისა და რეი ბრედბერის “ფარენჰეიტი 451”-ის ჟანრია). ის ბავშვების მიერ მოყვარული მშობლების დაკარგვის, ბავშვების ექსპლოატაციის, მედიის როლისა და სიკვდილის შესახებ მოგვითხობს, თანაც უბრალოდ სიკვდილისა კი არა, არამედ იმის შესახებ, როგორ იქცა ბავშვების სიკვდილი სანახაობად. შემზარავია, არა? იქნებ ეს თემები თინეიჯერებისთვის შეუფერებლად მიიჩნიოთ, მაგრამ ეს სწორედ ის წიგნია, რომელსაც 2008 წლიდან დღემდე პირველი ადგილი უკავია მსოფლიოს მოზარდების საყვარელი წიგნების ნუსხაში.

ვისაუბრეთ იმაზე, რა უსამართლოდაა დოვლათი განაწილებული მსოფლიოში, რადგან ზოგი ლუკმაპურისთვის იბრძვის, ზოგმა კი არ იცის, თავი რით შეიქციოს; რა საშინელებაა, რომ მესამე მსოფლიოს ქვეყნებში ბავშვები შიმშილით იხოცებიან, მაშინ როცა ზოგიერთ სახელმწიფოში ზედმეტ საჭმელს უბრალოდ ყრიან; განვიხილეთ, როგორ მანიპულირებს ზრდასრული, გონიერი ადამიანებით მედია, როგორ გვიყალიბებს და გვინერგავს თავისთვის ხელსაყრელ ღირებულებებს; როგორ გვიმონებენ ჩვენი ცხოვრების თანამდევი გაჯეტების ეკრანები, გვალაპარაკებენ, გვაპოსტინებენ: “აუუუ, თმას ვიღებავდი, ეს რომ ვნახე. რა შემზარავი იყო! კინაღამ გული წამივიდა!” ვისაუბრეთ იმაზეც, რა სასტიკები ვართ, როგორ არაფერს ნიშნავს ჩვენთვის ადამიანის სიცოცხლე. და თუ წიგნის დასაწყისში ავტორზე ბრაზობ – ასეთი საშინელება რამ მოაფიქრა და დააწერინაო, რამდენიმე ათეული გვერდის შემდეგ საკუთარ თავს იმ ფიქრში იჭერ, ოღონდ მთავარი გმირი გადარჩეს და სხვას ყველას გზაც იქით ჰქონიაო.

და კიდევ ერთხელ მივხვდი, როგორ გაიზარდნენ ბავშვები. მათ აღარ იზიდავთ აღარც ზღაპრები ფერიებზე, აღარც ინდიელებით დასახლებული ველური დასავლეთი და აღარც საიდუმლო კუნძულზე დაფლული განძის გამოცანები; მათ უფრო საშინელ, სასტიკ ამბებზე უწევთ ფიქრი. მათი ინტერესები გაცილებით ახლოსაა რეალობასთან, ვიდრე ჩვენი იყო. ისინი ხშირად უკეთ ხვდებიან და ხსნიან იმ მოვლენებს, რომლებიც ჩვენ გარშემო ხდება.

როცა ნატას ვკითხე, როდის ან სად წაიკითხა ეს წიგნი, თავის პლანშეტურ კომპიუტერს გადახედა, თან ამიხსნა, რა მარტივი და მოხერხებული იყო მისთვის სასურველი წიგნის/რესურსის/ინფორმაციის მოპოვება, როგორ ეცნობოდა პარალელურად იმ თემებს, რომლებიც რომანში ნახსენებია, მაგრამ სიღრმისეულად არ არის განხილული.

მეოცე საუკუნის ჰალუცინოგენი ერთი უბრალო სათამაშო ცხენი გახლდათ. ამ ცხენით დიდი ბავშვები ერთობოდნენ და პარალელურად ანარქიაზე ოცნებობდნენ. ბავშვებისთვის ეს დაჭერობანას თამაშზე უფრო მარტივი საქმეა; სირთულე უფროსების დარწმუნებაა, ისეთებისა, რომლებმაც ბავშვებად დარჩენა ვერ შეძლეს. ამის გაკეთება, ბოლოს და ბოლოს, ხელოვნებით მაინც შესაძლებელია, უფრო სწორად, ანტიხელოვნებით. ერთი სიტყვით, ლექსების მდაბიურად და სიმპათიურად მწერ ადამიანებზე უნდა გიამბოთ და მათ გოგლი- მოგლზე. გოგლი-მოგლი ყველა ბავშვს უყვარს.

ჩანართი 1: ყველა, ვინც ამბობს, რომ ქართველი (და არამხოლოდ ქართველი) დადაისტები მალევე გაიზარდნენ და დასერიოზულდნენ და ყველა „ნორმალურ” პოეზიას დაუბრუნდა, ცდება. საკამათოა „ნორმალური პოეზიის” განსაზღვრების მცდელობანი, ფორმალიზმი ძალიან ხშირად მომაბეზრებელი ხდება და, მით უმეტეს, ის ვერასოდეს იქნება ჰალუცინოგენი; ვერასოდეს წარმოიდგენ კომიკურ სცენას, როგორ ერჭობა ქინძისთავს იალბუზი.

გამოდის, ბოლოდან დავიწყეთ. დადაიზმზე საუბრისას ცოტა ბუნდოვანება და ქაოსი არ გვაწყენდა – ხანდახან მაინც ნუ ვიქნებით ასეთი სწორხაზოვანნი. მიხაკმიბნეული, „ლექსი-მეწყერის” დამწერი ტიციანი ხანდახან სათამაშო ცხენით რომ ერთობოდა, ზოგისთვის არახალი ამბავია, ბევრმა კი არც იცის. ყოველ შემთხვევაში, მე ამისა სკოლის ასაკში არაფერი გამეგებოდა და მისი პოეტური მემკვიდრეობა ჩემთვის „ლექსი-მეწყერით” შემოიფარგლებოდა. მაშინ უკვე დაწყებული მქონდა პატარ-პატარა პოეტური ექსპერიმენტები და მობეზრებული – რითმა; მღლიდა ფორმალიზმი და სევდიანი სონეტი, არც ფლორისადმი სენტიმენტალურ ლტოლვას განვიცდიდი და წვიმის წვეთებს აყოლილი პოეტების დარდებიც ფეხზე მეკიდა. ერთი სიტყვით, ძალიან ახალგაზრდა ვიყავი და მაშინ, ირემს რომ წყარო სურინ, ზუსტად ასევე მისწრება იქნებოდა ჩემთვის სიმპათიური ლექსების მწერალი ქართველი პოეტების აღმოჩენა. ისე, მოგვიანებითაც არა უშავდა ჟანგოს მიერ სხვის სახეზე ნაპოვნი სავარძლის მიგნებას.

სანამ ღოღობერიძე სხვის სახეზე სავარძელს აღმოაჩენდა და მასში ძროხას წვალებით ჩასვამდა (ეს არ ყოფილა ელესდესეული ჰალუცინაცია – დასაწყისშივე ხომ გითხარით ცოტა რამ სათამაშო ცხენის შესახებ), ტრისტან ტცარამ „დიდებული არაფერი” აღმოაჩინა – დადა. „დადა” „ხის სათამაშო ცხენსაც” ნიშნავს და ბავშვის ტიტინსაც. აი, ასე, ლატარიის პრინციპით შედგა ანტიხელოვნების ნათლობა, თუმცა ჯეკპოტი არავის მოუგია – დადაისტები ისე გაიზარდნენ, ხალხის სიყვარული ვერ მოიპოვეს. უფროსები „აბდაუბდაზე” არ გიჟდებიან. ვერც თავად ნათლიამ უპატრონა ნათლულს – სევდიან და სენტიმენტალურ ლექსებზე გაცვალა.

პაციფისტი, ანარქიის სურვილით შეპყრობილი ხელოვანები მეჭეჭში უფრო მეტ ესთეტიკას ხედავდნენ, ვიდრე, მაგალითად, შესაშური საიუველირო სინატიფის ბეჭედში, არ სწყალობდნენ ფორმალიზმს და მიმდინარეობებს, დასცინოდნენ „იზმებით” შებოჭილ საზოგადოებას, განსაკუთრებით – ბურჟუებს და სწორედ ირონიით დაუმატეს დადას „იზმი”. ისინი ფუტურისტებივით იოლად ვერ თმობდნენ – ძველი სამყაროსგან ახალი უნდა შეექმნათ, მასალა კი პრიმიტიული ხელოვნება გახლდათ და ის ისეთივე დიდებული იყო, როგორიც ორი წლის ბავშვის მიერ ფურცელს მიხატული მზე. ასეთი მზე საქართველოში მალევე, ტიციანის („ცისფერყანწელების”) საშუალებით ამოვიდა – ეტყობა, მიხაკი დროებით მოიხსნა და გულის აჩქარებაზე გათვლილი საკუთარი ლექსები ცოტათი ძველმოდური ეჩვენა.

დადა”.

გრიგოლ ცეცხლაძის ეს ვერლიბრი დადა მანიფესტის ნაწილია. ის მაშინ უკვე ზედმეტად სიმპათიურადაც კი წერდა („მე ვამტკიცებ: კალოშები საჭირო არაა სრულებით,/საჭიროა დილ-დილობით გოგლი-მოგლი/და მოკლე-მოკლე/ლექსების წერა მდაბიური ენით და სიმპათიურად”. („სიმპათიური ლექსი”)), იმდენად სიმპათიურად, რომ ტიციანსაც აღაფრთოვანებდა.

დიახაც რომ კავშირშია. ყოველ შემთხვევაში – 20-30-იანი წლების საქართველოში, ლიტერატურულ საქართველოში. თავაშვებული, არაქიმიური ცდების ასპარეზად H2SO4 იქცა – დადაისტებისა და ლიტ. ფუტურისტების ჟურნალი. ჟურნალი ნამდვილად ენათესავებოდა მჟავას: ძველი ხელოვნების დასახიჩრებას ცდილობდა. იწერებოდა სინტაქსურად გაუმართავი ვერლიბრი პუნქტუაციის საგანგებო რღვევით. ყველაფერი მაინც კარგად იყო: ნოზაძის პრიმიტიული დადა ხანდახან ლურსმანს მისტიროდა, თანაც – ერთი შეხედვით, აბულაძე მამლის ზღაპარს ჰყვებოდა და ხანდახან მამადავითს აჯდებოდა შუბლზე, ღოღობერიძეს ხეებზე აჰყავდა ხალხი და ამ ხეზე რატომღაც ძვლებიღა რჩებოდნენ და არაფრისდიდებით არ ჩამოდიოდნენ დაბლა, ცეცხლაძის პეპელა კი პროპელერს დასდევდა.

ჩანართი 3: ნაფტალინი უმოძრაო სამყაროს ინახავს, შესაბამისად, სამყაროს უკუღმა ვერაფრით გაატარებ. ვერც წაღმა.

შემდგომ უკუღმა სვლა სათამაშო ცხენით კვლავაც სცადეს ქართველმა ინტელექტუალებმა, ქარვასლაში დადა აქციაც კი გამართეს და დადა მეფედ ზურაბ რთველიაშვილი შერაცხეს. ეს უკვე მოგვიანებით მოხდა, მაშინ, როცა დადა უკვე ძალიან ძველი იყო: ოდესმე სათამაშო ცხენებიც ძველდება და პულტით სამართავ სათამაშოებს კონკურენციას ვეღარ უწევს.