„ჩემი შვილი კომპიუტერსაა მიჯაჭვული, მუდამ ისტერიკაში ვარდება, როდესაც კომპიუტერული თამაშის დასრულებას ვთხოვთ, არაფერი აინტერესებს კომპიუტერული თამაშების გარდა, განა ეს ნორმალურია?” – ეს შეკითხვა ფსიქოლოგებისთვის ნამდვილ თავის ტკივილადაა ქცეული პროგრესისა და კომპიუტერიზაციის საუკუნეში. რა იზიდავს ბავშვებს კომპიუტერული თამაშებისაკენ და შესაძლებელია თუ არა, დავაბრუნოთ ისინი რეალურ სამყაროში?
თანამედროვე ბავშვების განვითარების პირობები იმდენად რადიკალურადაა შეცვლილი, რომ უაღრესად ნიჭიერ პედაგოგებსა და მონდომებულ და მოყვარულ მშობლებსაც კი ძალიან უჭირთ მასთან ადაპტაცია. ამ უკანასკნელებმა მიიღეს კლასიკური განათლება, იციან, რა სახის განათლება უნდა მისცენ მოზარდებს. პირველ რიგში – წიგნები და შემდგომ ამისა კომპიუტერი.
ეგრეთ წოდებული „კომპიუტერული ბავშვების” აღზრდისას გასათვალისწინებელია სამი უმთავრესი ფაქტორი – ამ ტიპის მოზარდებს საფუძველშივე არასწორად აქვთ ჩამოყალიბებული კომპიუტერისადმი დამოკიდებულება; ახალი „მანქანის” შეძენა მოზარდში ერთგვარ რიტუალურ აქტად აღიქმება. საკმაოდ ხშირად მშობლები შვილებს კომპიუტერთან მარტოს ტოვებენ. მათი მოტივაცია შემდეგნაირია –გარკვეული ხნის განმავლობაში თანხა იმისათვის უნდა დავზოგო და „ძვირფასი სათამაშო” იმისთვის უნდა შევიძინო, რომ შემდეგ ისევ ბავშვთან ერთად ვიჯდე და ვითამაშო? დაბოლოს – თითქმის არც ერთი მშობელი არ საზღვრავს, რამდენ ხანს შეიძლება იჯდეს მისი შვილი კომპიუტერთან.
სიტუაცია 1–ლი, კომპიუტერი და დისციპლინა: ექვსი წლის ნენსის საშუალება აქვს ‘’იმუშაოს’’ კომპიუტერით ზუსტად ისევე როგორც მამამისს, რომელიც პროგრამისტია. ნენსი არ წერს ქაღალდზე, არც ხატავს, არც ძერწავს და ის სრულადაა დამოკიდებული კომპიუტერზე. ერთ დღეს მათთან სტუმრად მისულმა ბებიამ აღმოაჩინა, რომ პატარა ნენსი არ თამაშობს საღებავებითა და პლასტელინით, არც წიგნებს კითხულობს და ზოგიერთი ასოს გამოთქმასაც ვერ ახერხებს. არადა, ბავშვი კატეგორიულ უარს ამბობს, ხატოს ქაღალდზე, წაიკითხოს ზღაპრები, ძერწოს პლასტელინით. სამაგიეროდ, ბებიამ გადაწყვიტა მოზარდს განუსაზღვროს კომპიუტერთან „მუშაობის” პერიოდი. მოტივაცია ამგვარია – კომპიუტერთან დიდხანს ჯდომა თვალებს აზიანებს, შენ გაქვს ნახევარი საათი გაერთო კომპიუტერით, ამ დროის გასვლის შემდეგ კი კომპიუტერს გამოვრთავთ. ამ დროს, ნენსის მამა ექომაგება – ბავშვს სულაც არ სჭირდება ქაღალდზე ხატვა და პლასტელინით ძერწვა – მას აქვს კომპიუტერი!” თუ არ დამემორჩილები, შენც დაგსჯი და მამაშენსაც, რომელიც გექომაგება და შენს მხარესაა”, – აცხადებს ბებია.
საბავშვო ბაღების ფსიქოლოგებისათვის ეს სიტუაცია კარგად ნაცნობია. გთავაზობთ მათ შეფასებას ამგვარი მოცემულობების დროს – რას ვეუბნებით მოზარდს: ამ კომპიუტერმა შენ ჭკუიდან გადაგიყვანა, გეყოფა თამაში, სულელი გაიზრდები! მოზარდები ამ ნათქვამს ამგვარად იგებენ: ჩვენ გვიყვარხარ შენ კომპიუტერის გარეშე, ხოლო კომპიუტერთან ერთად შენ ჩვენი სირცხვილი ხარ! ვეუბნებით: დაგსჯი, თუ ნებართვის გარეშე ჩართავ კომპიუტერს! ისინი იგებენ: მე გავანადგურებ კომპიუტერს და მაშინ მიხვდები, ვინ არის აქ უფროსი! ვეუბნებით: გეყოფა თამაში და მთელი დღე უსაქმურობა! იგებენ: შენი ‘’მუშაობა’’ კომპიუტერთან უსარგებლო და არაფრისმომცემია და არავის აინტერესებს თავად რას ფიქრობ ამაზე!
კომპიუტერულ თამაშზე აგრესიული დამოკიდებულება ბავშვის ფსიქიკაზე ძალიან უარყოფით ზეგავლენას ახდენს. როდესაც მოზარდს ვუკრძალავთ კომპიუტერულ თამაშს, ის ფიქრობს, რომ თქვენ არ გიყვართ ის და მზად არ ხართ მასთან ერთად გაიზიაროთ თამაშით მიღებული სიამოვნება. გასათვალისწინებელია, რომ მოზარდებს მოზრდილებისაგან განსხვავებით განსხვავებული ლოგიკა აქვთ – მათთვის იდეალური მშობელი მხიარული და კეთილი ადამიანია – ჯადოქრის ან კლოუნის მსგავსი, რომელიც მზადაა, ბავშვს ნებისმიერ დროს მოუსმინოს.
ნენსის ბებია გამოჩენისთანავე იქცა ბოროტ პერსონაჟად. ჰოდა, ვის სიამოვნებს ბოროტი და კუდიანი ბებიის მოსმენა და მისი დაჯერება? ნენსიმ გააპროტესტა ბებიის ბოროტი განზრახვა და, მისი აზრით, ბოროტების წინააღმდეგაც კი გაილაშქრა. ვინაიდან ბავშვის დასჯა ‘’სრულიად არაფრის’’ გამო, ეს ნამდვილად დიდი ბოროტებაა. დისციპლინა და თამაში ნამდვილად არის თავსებადი. თუმცა აკრძალვა მოცემულ შემთხვევაში ვერანაირ შედეგს ვერ მოიტანს. საჭიროა, მშობელი საკითხს რაციონალურად მიუდგეს – „შენი ასაკის ბავშვები კომპიუტერთან მხოლოდ ნახევარ საათს ატარებენ!” ამასთანავე შესაძლებელია შემდეგი შეთავაზებაც – „ძალიან მომწონს, როგორ თამაშობ კონსტრუქტორით, ამგვარად თამაში ხომ არც ერთ კომპიუტერს არ შეუძლია!”
სიტუაცია მე–2 – კომპიუტერი და სიყვარულისა და მზრუნველობის მოთხოვნილება;
როდესაც მშობლები ერთმანეთს გაშორდნენ, ბილი 6 წლის იყო. გაშორების ინიციატორი დედა იყო – ძლიერი და ამბიციური პიროვნება. გაყრის გამო წარმოქმნილი ერთგვარი დისკომფორტის საკომპენსაციოდ დედამ შვილს კომპიუტერი უყიდა. მას შემდეგი მოტივაცია ჰქონდა – „ჩემს შვილს მზრუნველობას არ მოვაკლებ და ის ნიჭიერი ბავშვი გაიზრდება. ვერავინ იტყვის, რომ ბავშვზე არ ვზრუნავ”. ბილმა სიხარულით მიიღო საჩუქარი. საკუთარი მზრუნველობის დასადასტურებლად დედამ კომპიუტერზე მრავალფეროვანი თამაშებიც ჩაუტვირთა. ბილისთვის კომპიუტერზე თამაში გაცილებით მიმზიდველი და იოლი იყო, ვიდრე საკუთარი მშობლების უთანხმოებაზე ფიქრი. ის სრულებით გადაერთო კომპიუტერულ თამაშებზე და ამ დღიდან საკუთარი მამა აღარც კი გახსენებია. კომპიუტერი მისთვის ერთგვარ სუროგატ მშობლად გადაიქცა. ბილის დედა საბოლოოდ მაშინ შეშფოთდა, როდესაც მისი შვილი სკოლაში წავიდა. ამ პერიოდისათვის ბილს რეალობის შეგრძნება თითქმის დაკარგული ჰქონდა. უკვე მიჩვეული იყო, რომ ზრუნვისა და სიყვარულის ნაკლებობისა და პრობლემების დროს ვირტუალურ სივრცეს აფარებდა თავს.
რას ვეუბნებით ბავშვს: რა ფეხებში მედები, ხომ გიყიდეთ ძვირფასი კომპიუტერი, წადი და გაერთე! როგორ იგებს ჩვენს ნათქვამს მოზარდი: მზად ვართ გაგანებივროთ ძვირფასი საჩუქრით, მაგრამ არა სიყვარულით! „ვეუბნებით: ძალიან დაღლილი ვარ, საშინელი კვირა მქონდა, წადი, კომპიუტერით ითამაშე!” იგებენ: „შენი სიყვარულის თავი ნამდვილად აღარ მაქვს, წადი ითამაშე, სანამ მე ვისვენებ!” ვეუბნებით: „დიდი არაფერია, რომ მამა ცალკე ცხოვრობს, სამაგიეროდ შენ კომპიუტერი გაქვს!” იგებენ: „სიამოვნების მისაღებად ნებისმიერი მსხვერპლისთვის მზად უნდა იყო!”
ვისზე უფროა დამოკიდებული მოზარდი, – დედაზე თუ კომპიუტერზე? ეს შეკითხვა უამრავ მშობელს აწუხებს. მშობლები უსულო მანქანაზე ეჭვიანობენ, თუმცა საყურადღებოა, რომ შვილთან ერთად ძალიან მცირე დროს ატარებენ. წარსულ დროში მშობელი ბავშვისათვის ერთფეროვანი რეალობის ფონზე ამოსავალი წერტილი იყო, ტექნიკისა და პროგრესის ეპოქაში კი, მრავალფეროვანი ირეალური სამყაროს ფონზე მშობელი საკმაოდ უსახურ არსებად გამოიყურება. ემპირიული დაკვირვებები ცხადყოფს, რომ როდესაც ბავშვს ოჯახის მხრიდან სითბო, სიყვარული და ყურადღება აკლია, ძალიან დიდია ალბათობა, მას რაიმეს – მოცემულ შემთხვევაში კომპიუტერის მიმართ – ერთგვარი დამოკიდებულება ჩამოუყალიბდეს. კომპიუტერისაგან შესაძლებელია დიდი სიამოვნების მიღება ყოველგვარი ძალისხმევისა და შრომის გარეშეც. ეს კი იმ ყურადღებისა და სიყვარულის ერთგვარ სუროგატს წარმოადგენს, რომელიც მოზარდმა ოჯახიდან უნდა მიიღოს.
როგორ შევათავსოთ ერთმანეთთან ბავშვის ვირტუალური და რეალური სამყარო?
1.პირველ რიგში უნდა განისაზღვროს, რას წარმოადგენს თქვენთვის კომპიუტერი. არის ეს – ფუფუნების საგანი, „ფანჯარა” მსოფლიოში თუ ტექნიკური დამხმარე. მოზრდილებში კომპიუტერის დანიშნულების გადაჭარბებული შეფასება მათ შვილებში საკმაოდ უარყოფით ზეგავლენას ახდენს, ხოლო მშვიდი და რაციონალური მიდგომა ტექნიკისადმი, საშუალებას აძლევს მოზარდს, გაცილებით სასარგებლო გახადოს კომპიუტერთან ჯდომა.
2.მოზარდის თვითშეფასების დაბალი დონე – იმ შემთხვევაში, როდესაც მოზარდს ოჯახის მხრიდან სხვადასხვა დამოუკიდებელი მიზეზების გამო ყურადღება აკლია, ვერ გრძნობს მშობლებისა და ახლობლების მხრიდან სითბოსა და სიყვარულს, ძალიან დიდია ალბათობაა იმისა, რომ ბავშვი თავისდაუნებურად კომპიუტერულ, ვირტუალურ სამყაროს მიეჯაჭვოს.
3.კომპიუტერი მოზარდის ცხოვრებაში უდიდეს ადგილს დაიკავებს, როცა ამ უკანასკნელს არ ჰყავს თანატოლი მეგობრები. აღსანიშნავია, რომ მჭიდროდ დასახლებულ ქალაქებში ეს საკმაოდ სერიოზული პრობლემაა. მოზარდს არ აქვს საშუალება თანატოლებთან ერთად გაერთოს რეალური თამაშით და ეს კი უკვე წარმოადგენს წინაპირობას იმისა, რომ ის კომპიუტერზე დამოკიდებული გახდეს.
4.„ვთამაშობთ მხოლოდ ერთად!” – განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, არ დავტოვოთ მოზარდი კომპიუტერთან მარტო. აუცილებელია, ბავშვში გამძაფრდეს დროის შეგრძნების მომენტი. უმჯობესი იქნება, თუ მშობელი შვილთან ერთად მიუჯდება კომპიუტერს და გვერდით საათს მოიდგამს. წინასწარ უნდა გავაფრთხილოთ პატარა, რომ დროის გარკვეული პერიოდის გასვლის შემდეგ კომპიუტერი გამოირთვება.
მოამზადა კახა ჭაბაშვილმა
