წინამდებარე წერილით ვიწყებთ ამოცანების განხილვას ელექტროსტატიკაში. ელექტროსტატიკის ძირითად კანონს, მოგეხსენებათ, წარმოადგენს უძრავი მუხტების ურთიერთქმედების კანონი – კულონის კანონი.
ვრცლად
ფიზიკა ამოცანებში- ელექტროსტატიკა – მუხტი, ელექტრული ველი
ხვალ მივდივარ ცად…
– ბიჭო, ზვიად, აქ ხარ? – ქოშინით ამოდის კიბეზე, მეც ზუსტად იმ წუთას ვაღებ კარს და ერთმანეთს შევეფეთებით, – ნახე? წაიკითხე? – მომცრო ზომის წიგნს მაჩეჩებს ხელში.
სანამ გადავფურცლავდე, უფრო სწორად, სანამ წიგნის გარეკანს დავხედავდე, გული ვერ მოუთმენს და ხმამაღლა, ანთებული მეუბნება, თვალები სიხარულისგან უელავს:
– დათო წერედიანმა ლექსი მომიძღვნა. მარტო მე მთელ წიგნში, სხვას არავის, მარტო მე გამომარჩია, – ჩემს პასუხს არ ელოდება, წიგნს მართმევს, ჯერ თავში გადაშლის, მერე სარჩევს ჩახედავს, მერე უცებ უკან მიბრუნებს, – მარტო მე გამომარჩია. კიტები ვგრძნობთ ერთმანეთს!
ხშირად მინახავს გაოცებული, აღფრთოვანებული, აღელვებული, აღშფოთებული, განერვიულებული, ნაწყენი, ნამთვრალევი რენე კალანდია, მაგრამ ის დღე მაინც განსაკუთრებულად ჩამრჩა მეხსიერებაში. ნამტირალევიც მინახავს – ზუგდიდში, კაფე „აქატის” წინ, სულ პირველად, 9 აპრილის მემორიალთან ერთმა ნაცნობმა ბიჭმა მიჩვენა დაჩოქილი კაცი, აკანკალებული ხელებით რომ სანთელს უკიდებდა და რამდენჯერმე ჩაუქრა სანთელი. არ ეშვებოდა, ხან მუჭაში მოიქცევდა ასანთის ღერს, ხან მთელი სხეულით გადაეფარებოდა სანთელს.
ის დღეც მახსოვს, ქალაქის ერთ სასადილოში ყველას გასაგონად რომ დაიბუხუნა და, „უპირველეს რენესანსს, ანუ აღორძინებას, ურითმავენ – რენე სვამს, მალე ჩაეძინება…” ლაღ და ცოცხალ მელოდიად ჩაეფინა ყველაფერს: შრომისგან თუ უმუშევრობისგან, სიცივისგან თუ შიმშილისგან შემოხიზნულ ადამიანებს, ერთ გრძელ ოთახში ჩამორიგებულ ხის უფორმო მაგიდებს, მაგიდებთან მისვენებულ გაცრეცილ სკამებს. თითქოს ლექსის ძალა კი არ დაანახა იქ შეკრებილებს, არამედ ლექსზე უპირატესის, პოეტური სიტყვის დემონსტრირება შეძლო.
გამომცემლობის აივანზე ვიდექით, წიგნი გადავფურცლე, რენემ სიგარეტს მოუკიდა:
„ჟამი მოკლე, ჟამი გრძელი,
მხარზე მადევს უფლის ხელი,
მოყვარენო, შინ და გარეთ,
ვის რა გსურდეთ, დამაბარეთ,
ხვალ მივდივარ ცად.
ალის ქალი, ღელვის პირი,
პირი ელვა, ცოდვის ძირი,
მზის კალო და მთვარის ბანი,
წვიმის თმა და ნისლის ტანი…
ხვალ მივდივარ ცად”.
დავით წერედიანის ამ ლექსს „მეგრული მოტივი” ჰქვია და „სვანური სიმღერების” ლიტერატურული ვერსიის ავტორი ამ შემთხვევაშიც ღრმად წვდება იდუმალ, სევდიან და ნოსტალგიურ „ნერვის ძაფს”. და სწორედ ეს „ძაფი ნერვისა”, უკვდავი პოეტისგან უდიდეს სიმძაფრემდე დაჭიმული, იმ გზად, იმ სიმაღლედ რჩება, რომელიც ყველა ნამდვილი პოეტისთვის ზნეობრივი ორიენტირი უნდა იყოს.
ეს გზა და მზადყოფნა ამ გზისთვის კარგად ჩანს რენე კალანდიას ლექსში „ზუგდიდი: წიგნის მაღაზია, 16 აპრილი (ბაჩანა ბრეგვაძეს)”:
„აჰა, ნისიად დამითმეს
თქვენი ნათარგმნი პლატონი! –
კვლავ ცალ-ცალკე ვართ – მე, ფული,
შვეიცარიის კანტონი…
უფულოდ როგორ კეთდება
საქმენი – სადიადონი,
კარგად უწყოდა პლატონმა,
მეც ვიცი, თუმცა მარტო ვარ…
ვნახავ: სულ შესვა სოკრატემ,
თუ ორი წვეთი ჩატოვა –
ჩემთვის?..”
იშვიათად მინახავს ადამიანი, პირველივე შემხვედრთან, თითქმის უცნობთან ისე დახარჯულიყოს, როგორც ეს რენე კალანდიას შეეძლო. და ყველა, ვინც მის პირად საუბარს შესწრებია, დამერწმუნება, რომ ლიტერატურული თუ სხვა სახელების დამოწმებაც უხვად იცოდა – თითქოს მათ კი არ ახსენებდა მხოლოდ, სიტყვასა და სიტყვაში სვამდა, როგორც მოკავშირეს, მესაიდუმლეს, მეგობარს. ამით თანამოსაუბრესთანაც საერთო ენას პოულობდა, რომ იმწუთიერი სიმარტოვიდან ამოეღწია.
გამომცემლობის აივანზე ვდგავართ, რენე ეწევა, კორპუსებს გავცქერით და უცებ მეუბნება:
– ერთმა მწერალმა მითხრა, გამიხარდა, მწერალთა კავშირიდან ჩემს გარიცხვას ხელი რომ არ მოაწერეო. მე ვუთხარი, ვინმეს გარიცხვას რომ ხელი მოვაწერო, მერე იმ ხელით ლექსი როგორ უნდა დავწერო-მეთქი…
როგორ დავეხმაროთ ბავშვებს, როცა მათ ცხოვრებაში დიდი ტრავმა და დანაკარგია
ბავშვების უმრავლესობისთვის სიკვდილი ახალი გამოცდილებაა და ამის გამო ის მათში დაბნეულობის და შიშის განცდას იწვევს. მათ არ იციან, რა მოჰყვება ოჯახის წევრის ან მეგობრის დაკარგვას. სკოლამდელი და უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვები შეიძლება ვერც მიხვდნენ, რას ნიშნავს სიკვდილი და მხოლოდ ოჯახის წევრების რეაქციების გამო შეშინდნენ. დაბნეულობა და შიში მატულობს მატრავმირებელი სიკვდილის შემთხვევაში. ამ დროს ისინი მომვლელებთან ან სხვა უფროსებთან კითხვებზე პასუხებს და კომფორტს ეძებენ. მიუხედავად იმისა, რომ მოზრდილებს სიკვდილთან დაკავშირებულ ყველა კითხვაზე პასუხი არ აქვთ, მათ შეუძლიათ დაეხმარონ ბავშვებს მწუხარების უკეთ გაგებაში.
ამ სტატიაში მოცემული ინფორმაცია შეიძლება სასარგებლო აღმოჩნდეს ოჯახებისთვის, სოც. მუშაკებისთვის, მასწავლებლებისთვის და სხვა მოზრდილებისთვის, რომლებიც მუშაობენ და ცხოვრობენ მგლოვიარე ბავშვებთან.
ხშირად დასმული შეკითხვები
უნდა ვუთხრათ მატრავმირებელი ამბის შესახებ?
არ შეგეშინდეთ მატრავმირებელი შემთხვევის შესახებ საუბარი. ბავშვებს არ არგებთ ის, რომ პრობლემებზე არ იფიქრონ ან დაივიწყონ და გონებიდან გააქრონ. თუ ბავშვი გრძნობს, რომ მის გარშემო უფროსები რაიმე ამბით შეწუხებულები არიან, მან შეიძლება ამ საკითხზე ლაპარაკი არ წამოიწყოს, მაშინაც კი, თუ ეს სურს. მატრავმირებელი სიკვდილისას ბავშვს ორი ცენტრალური დაბრკოლება აქვს: მატრავმირებელი მოვლენის გადამუშავება, გაცნობიერება და საყვარელი ადამიანის დაკარგვასთან შეგუება. უშუალოდ პოსტტრავმულ პერიოდში ძირითადი ემოცია არის შიში, შემდეგ – დარდი.
დანაკარგის შესახებ თავისუფლად საუბრის ან დარდის, ბრაზის, დაბნეულობის გამოხატვის გარეშე ბავშვის რეაბილიტაცია უფრო რთულია. ბავშვები ემოციური გამოხატვის და ქცევის მოდელს იღებენ მათი აღმზრდელებისგან და მათ ეხმარებათ იმის ცოდნა, რომ უფროსებიც დარდობენ და უზიარებენ, თავად როგორ უმკლავდებიან ამას. გარდაცვლილი ადამიანის შესახებ მოგონებების, რიტუალების, ჩვევების, შეხედულებების და ქცევების შენარჩუნება სასარგებლოა ბავშვებისთვის დარდთან გამკლავების პროცესში. ფორმალური სამგლოვიარო რიტუალები, ბავშვის კულტურისთვის დამახასიათებელი რწმენა და რელიგია ასევე შეიძლება სასიკეთო აღმოჩნდეს.
მატრავმირებელი ამბის შესახებ საუბრის შემდეგ (განსაკუთრებით, თუ ბავშვი იყო ამ შემთხვევის მოწმე), სანამ ბავშვი როგორღაც შეეგუება ტრავმულ ინციდენტს, საყვარელი ადამიანის გლოვის მათეული უნარი შესაძლოა დასუსტდეს. ამიტომ სასურველი არ არის ბავშვთან მხოლოდ ამის შესახებ საუბარი.
როგორ უნდა ვუთხრათ მატრავმირებელი ამბის შესახებ?
საყვარელი ადამიანის გარდაცვალებიდან რამდენიმე დღის ან კვირის შემდეგ, აღმზრდელებმა უნდა უთხრან ბავშვს, რომ მატრავმირებელი ამბის შესახებ ფიქრი ნორმალურია. სასურველია, თუ უფროსები ამ ფაქტთან დაკავშირებით მათ თავიანთ განცდებს და აზრებს გაუზიარებენ. რა თქმა უნდა, ამ საკითხის განხილვისას, აუცილებელია ბავშვის ასაკის გათვალისწინება, საჭირო დროის შერჩევა და მისთვის გასაგები ენის გამოყენება. ნუ შეშფოთდებით, თუ ბავშვი ამ დროს ჩუმად იქნება. მას დრო სჭირდება იმისთვის, რომ ეს რთული ინფორმაცია მიიღოს. უთხარით, რომ მას შეუძლია ამის შესახებ თქვენთან ისაუბროს ყოველთვის, როცა სურვილი ექნება.
ბავშვებს დარდთან გამკლავების სხვადასხვა სტილი აქვთ, შეიძლება არ ილაპარაკონ სიკვდილის შესახებ ან უცნობებსაც კი მოუყვნენ მატრავმირებელი ამბის შესახებ. 6 წლის ბავშვმა შეიძლება ბაღის აღმზრდელს განუცხადოს, რომ “დედაჩემს ესროლეს”, როცა 15 წლის ბიჭი არ მოუყვება უფროსებს ძმის მკვლელობის შესახებ.
როცა ბავშვი მატრავმირებელ ამბავს უფრო და უფრო შორდება, შესაძლებლობა ექმნება, უფრო დიდხანს “ფოკუსირდეს”, უფრო ღრმად ჩასწვდეს და გაიაზროს, რაც ხდება. ზოგჯერ, პატარა ბავშვები ისე იქცევიან, თითქოს ვერ გაიგეს, რას ეუბნები. მათ შეიძლება არ აღიარონ ახლობლის სიკვდილი ან თქვან, რომ “დედა დაბრუნდება”. დანაკარგის რეალობის აღიარებისას ბავშვები იყენებენ შეგუების მრავალ ტექნიკას – რომელთა ნაწილიც ზრდასრულთათვის შესაძლოა დამაბნეველი ან გამაღიზიანებელი იყოს.
მოუსმინეთ ბავშვებს, უპასუხეთ მათ კითხვებს. ამით თქვენ შეძლებთ შეუქმნათ მათ კომფორტის და მხარდაჭერის ატმოსფერო. ჩვენ ხშირად არ გვაქვს ადეკვატური ახსნა იმისა, თუ რატომ მოხდა ეს უაზრო ან ტრაგიკული სიკვდილი. კარგია, თუ ბავშვსაც მოვუყვებით, რომ ჩვენც, მის მსგავსად, დაბნეული ვართ. დაბოლოს, ბავშვის მოსმენა და ნუგეშისცემა, თავის არიდების ან ზედმეტი მგრძნობელობის გარეშე, პოზიტიურ ეფექტს იქონიებს ბავშვის შესაძლებლობაზე შეეგუოს ტრავმულ დანაკარგს.
ამ ვრცელი პროცესის განმავლობაში ბავშვი განაგრძობს დანაკარგის ხელახლა განცდას. თამაშში, ხატვის პროცესში და სიტყვებში ის იმეორებს და თავიდან განიცდის მატრავმირებელი ამბის ზოგიერთ ელემენტს, ერთსა და იმავე კითხვებს უსვამს უფროსებს, ხდება უფრო ემპათიური სხვების დანაკარგის მიმართ, მულტფილმის პერსონაჟების ჩათვლით. მაგალითად, სვამს კითხვას “სად არის მიკი მაუსის დედა” ან მკვდარი ჩიტის დანახვისას ინტერესდება ბარტყების შემდგომი ბედით.
ამ პროცესის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტია, ის, რომ სხვადასხვა ასაკის ბავშვებს ადაპტაციის განსხვავებული სტილი და უნარები აქვთ იმის გასაგებად, თუ რა არის სიკვდილი. პატარა ბავშვებთან საუბრისას დაუშვებელია ძილის და სიკვდილის ერთმანეთთან დაკავშირება, რადგან შეიძლება ბავშვებს შეეშინდნენ ჩაძინებული ახლობლის დანახვის. სცადეთ, გაიგოთ, რას ფიქრობს ის სიკვდილის შესახებ, როგორ წარმოუდგენია საიქიო ცხოვრება, აქვს თუ არა რაიმე სახის შიში ან შფოთვა სიკვდილთან დაკავშირებით, რაც უფრო მეტი გეცოდინებათ მისი წარმოდგენების შესახებ, უკეთ შეძლებთ მის დახმარებას.
მოუყევით მატრავმირებელი ამბის შესახებ იმ ადამიანებს, რომლებსაც ბავშვთან უშუალო კავშირი აქვთ (მასწავლებლებს, მისი მეგობრების მშობლებს). ეს დაეხმარება მათ ამ ბავშვების მიმართ უფრო მომთმენი, გამგები და მზრუნველი იყონ.
რა განსხვავებაა მწუხარებას და გლოვას შორის?
მწუხარება არის “იარლიყი” ემოციური, კოგნიტური, ქცევითი და ფიზიკური რეაქციების ნაკრებისა, რომლებიც მოჰყვება საყვარელი ადამიანის სიკვდილს. ნორმალური მწუხარების გამოხატვა შეიძლება შეიცავდეს უარყოფას, ემოციურ “სიმუნჯეს”, ბრაზს, მრისხანებას, მღელვარების შეტევებს, მოწყენილობას, შიშს, დაბნეულობას, ძილის გართულებას, ბავშვობაში დაბრუნებას, კუჭის პრობლემებს, მადის დაკარგვას, “ისტერიულ მატერიალიზაციებს” (საყვარელი ადამიანის გამოსახულების ან ხმის წარმოსახვას) და სხვა მრავალ პოტენციურ სიმპტომს. ეს სიმპტომები ძალიან ჰგავს მწვავე პოსტტრავმული პერიოდის სიმპტომებს.
გლოვა არის სიკვდილზე რეაქციის ფორმალიზებული პროცესი. ეს მოიცავს მოსაგონარ მსახურებას (პანაშვიდებს), დაკრძალვას, ქელეხს, ძაძებს და ა.შ. ეს ნაწილობრივ რიტუალიზებული მიდგომები ძალიან სასარგებლოა “გლოვითი რეაქციის” ორგანიზებისა და ფოკუსირებისათვის უშუალოდ სიკვდილის შემდგომ პერიოდში. მნიშვნელოვანია ბავშვებისთვის ამ პროცესში მონაწილეობაზე ნების დართვა. გლოვის მთავარი განმკურნავი ელემენტია ის, რომ საშუალებას აძლევს მგლოვიარეს “აკონტროლოს” ტრავმისა და დანაკარგის განცდა. იმის ნაცვლად, რომ იჯდეს მარტო სიკვდილის შესახებ აკვიატებულ განმეორებად ფიქრებთან, ადამიანს შეუძლია, კონტროლირებულად, გაიხსენოს გარდაცვლილი სიკვდილზე ფოკუსირების გარეშე. კონტროლის ხარისხი ტრავმულ მოვლენასთან შეგუებისას ძალიან მნიშვნელოვანია იმის განსასაზღვრად, თუ რამდენად დამანგრეველი ხდება მოვლენა დროის შემდეგ.
რა თქმა უნდა, ახლობელი ადამიანის გარდაცვალების გამო მწუხარება ნორმალურია, მაგრამ გამუდმებული გლოვა – არა.
პირველი ექვსი თვის განმავლობაში ბავშვებს (და მოზრდილებს) შეიძლება ჰქონდეს უჩვეულო სმენითი და მხედველობითი შეგრძნებები. მაგალითად, შეიძლება მოესმათ გარდაცვლილი დედის ხმა მეორე ოთახიდან, ნახონ დედის სილუეტი გადაჭედილ სავაჭრო ცენტრში. ეს “მოლანდებები” შეიძლება ინტერპრეტირებული იყოს რელიგიური კონტექსტით – “დედა დაბრუნდა, რომ ეთქვა ყველაფერი კარგადაა. ის ისევ ჩემთანაა”.
რა შემიძლია გავაკეთო მის დასახმარებლად?
1. იყავით გულწრფელი, ღია და მკაფიო. რაც არ უნდა საშინლად ჟღერდეს, მიაწოდეთ მას ფაქტებით გაჯერებული ინფორმაცია მომხდარის შესახებ. თუ დეტალები არ არის მოცემული, ბავშვის წარმოსახვა “შეავსებს” მას და ამბავი ხშირად უფრო შემაძრწუნებელი ხდება მისთვის, ვიდრე სინამდვილეშია.
2. არ გაექცეთ იმ თემებზე საუბარს, რომელიც ბავშვს აინტერესებს. დაელაპარაკეთ მას ყოველთვის, როცა მოუნდება საუბარი და ნუ შეაწუხებთ გამოკითხვებით, როცა ამის სურვილი არ ექნება. თუ გრძნობთ, რომ ვერ აკონტროლებთ თქვენს ემოციებს, როცა ის დასახმარებლად მოგმართავთ, აიღეთ რამდენიმე წუთი, აიყვანეთ საკუთარი თავი ხელში და მხოლოდ ამის შემდეგ სცადეთ ბავშვის დახმარება. მოუყევით საკუთარი განცდების შესახებ: “ჩვენ უნდა დავეხმაროთ ერთმანეთს, როცა ვდარდობთ”.
3. მზად იყავით, განიხილოთ ერთი და იგივე დეტალები ისევ და ისევ. მოთმინებით მოუყევით ხელახლა ფაქტები და თუ თქვენთვისაც რამე გაუგებარია, დაელაპარაკეთ ამის შესახებ. დაეხმარეთ მას შესაძლო ახსნის ძებნაში და მიახვედრეთ, რომ თქვენთვის და სხვებისთვისაც შეიძლება იყოს რაღაც გაუგებარი. ამ პროცესშივე უთხარით, რომ არსებობს ისეთი ფაქტები, რომელთა შესახებ ზუსტად ვიცით და მათი გაგება შეგვიძლია. საუბრისას გაიხსენეთ მოიგონეთ გარდაცვლილი ადამიანის შესახებ.
4. იყავით ადვილად მისაწვდომი, მზრუნველი, დამარწმუნებელი და პროგნოზირებადი. ეს ყველაფერი ბავშვს დაეხმარება, იგრძნოს თავი დაცულად. მზრუნველი აღმზრდელები, მასწავლებლები, ექიმები და სოც.მუშაკები ეხმარებიან მას დანაკარგთან შეგუებაში.
5. გაითვალისწინეთ, რომ გადარჩენილი ბავშვები თავს დამნაშავედ გრძნობენ. მშობლის მოულოდნელი გარდაცვალების შემდეგ ბავშვმა შეიძლება თავი დაიდანაშაულოს მის სიკვდილში. თუ ბავშვთან უშუალო კავშირში მყოფი ადამიანები შეძლებენ ამ განცდის განეიტრალებას, ბავშვის რეაბილიტაციის პროცესი უფრო გაიოლდება.
6. გამოიყენეთ სხვა რესურსები. მიმართეთ პროფესიონალებს, რომლებიც მზად არიან დაგეხმარონ თქვენ და თქვენს ბავშვს ამ პრობლემის გადაჭრაში. ყოველთვის გახსოვდეთ, რომ დანაკარგი არ გადის, გარდაცვლილ მშობელზე, და-ძმაზე ან თანატოლზე დარდი ყოველთვის ბავშვთან რჩება, მაგრამ დროთა განმავლობაში, სიყვარულის და ურთიერთგაგების გარემოში ბავშები სწავლობენ დანაკარგთან შეგუებას ისეთი მეთოდებით, რომლებიც არ შეუშლის ხელს მათ ჯანსაღ განვითარებას.
წყარო: https://teacher.scholastic.com/professional/bruceperry/child_loss.htm
მოამზადა მალინა საჯაიამ
საფოსტო ყუთი (I ნაწილი)
ყოველგვარი ტიპის წერილს: საქმიანს, პირადს, საჯაროს თუ სამოტივაციოს, – ერთი მთავარი დანიშნულება აერთიანებს – კომუნიკაცია. მიუხედავად იმისა, რომ წერილობითი დიალოგი ორ ადამიანს შორის გაიშვიათდა, თვითგამოხატვის ზემოთ აღნიშნული ხერხი, ჩემი აზრით, ყოველთვის იქნება ისტორიკოსთა თუ ლიტერატურის მკვლევართა შესწავლის ობიექტი.
წერილის მიღებას ადრე რამდენიმე დღე, თვეც კი შეიძლება დასჭირვებოდა, ახლა კი სულ რამდენიმე წუთს წაგართმევთ. ხელით ნაწერი წერილების ხიბლი ალბათ გრძელი გზისა და მოლოდინის „ბრალია”. თანაც მაშინ ორ ადამიანს შორის მანძილს ხშირად მხოლოდ მიმოწერა ამცირებდა და ემოციათა ფეიერვერკის გარეშე ეს „შეხვედრები”, აბა, როგორ ჩაივლიდა?! დღეს მესიჯის მიღება-გაგზავნა ჩვენი ყოველდღიურობის ნაწილია, მათში ემოციის მცირე მარცვალს თუ აღმოაჩენთ და იმასაც „სმაილის” სახით.
წერილები წარსულიდან
პაპირუზე, ეტრატსა თუ თიხაზე ამოკაწრულმა უძველესმა წერილებმა ჩვენამდე პირველყოფილ დამწერლობათა (ლურსმულის, იეროგლიფურის…) ნიმუშებად მოაღწია. ეს უცნაური ფორმის ასო-ფიგურები, ნახატისგან ბუნებაში მათი მსგავსი არსების, ასე ვთქვათ, პროტოტიპის არარსებობა რომ განასხვავებთ, ყველაზე ძვირფასი გამოგონებაა მათ შორის, რისი შექმნაც ადამიანმა უძველესი დროიდან დღემდე მოახერხა.
წარსულიდან გამოგზავნილი წერილების ამოკითხვას შეიძლება ერთი ადამიანის სიცოცხლე არც კი ეყოს ან ბოლომდე საიდუმლოდ დარჩეს. უძველესი ჩანაწერების დიდი ნაწილი დაკარგულია, თუმცა გაშიფრულ-ამოკითხული გზავნილების დამსახურებით ადამიანთა არსებობის ისტორია უფრო მდიდარი და საინტერესო გახდა. გაუშიფრავი ბარათებიდან ყველაზე დიდ ინტერესს იწვევს ყუმრანის გამოქვაბულის 2000 წელზე მეტი ხნის სპილენძის ფირფიტა (სავარაუდოდ, მასზე გამოსახულია უცნობი საგანძურის ადგილსამყოფელის რუკა), რომლის ბოლომდე ამოკითხვაც მეცნიერთა შრომას გულუხვად დააჯილდოებდა.
ეპისტოლური მწერლობის ყველაზე ადრეულ ნიმუშებად უხსოვარი დროის ჯერ კიდევ ბურუსით მოცული გამოქვაბულის კედლის მხატვრობა შეიძლება ჩაითვალოს. მაგალითად: ქმარი სანადიროდ მიდის და არ უნდა, მისი ცოლი მეუღლის არყოფნამ შეაშინოს; მიახატავს კედელზე წვეტიანი ქვით ხელში საკუთარ თავს, იქვე – იმ ცხოველს, რომლის მონადირებაც გადაუწყვეტია და „წერილიც” მზადაა… რატომაც არა?
გავიდა ხანი. ადამიანები გამოქვაბულიდან გამოვიდნენ, სოფლებად, ქალაქებად, ქვეყნებად დასახლდნენ, დამწერლობა და საწერი საშუალებები შექმნეს… წერილებმა მშობლიური საზღვრების გადაკვეთა დაიწყო. სახელმწიფოებს შორის, დიდი ძალაუფლების მქონე პირთა წრეში საქმიანი მიმოწერა დიალოგის ყველაზე მისაღებ ფორმად იქცა.
წერილები ამარნიდან
ეს წერილები შუა აღმოსავლეთის მმართველებმა მისწერეს ფარაონს ძვ. წ. აღ. XIV ს-ში. ამარნა ზედა ეგვიპტის ქალაქია, რომელიც ერთ დროს ქვეყნის დედაქალაქიც ყოფილა. წერილები შესრულებულია აქადური ენით (ახლო აღმოსავლეთში აქადურ ენას დიპლომატიური ურთიერთობის დროს იყენებდნენ), მესოპოტამიური სტილით, ლურსმულით, რბილი თიხის ფირფიტაზე. სულ აღმოჩენილია 182 წერილი, მათი უმეტესობა ამენჰოტეპ IV-ს (ეხნატონს) ეძღვნება. წერილებში არა მარტო ხოტბას ასხამენ ადრესატს, არამედ მტერთან ომში შემწეობასაც სთხოვენ (ე.წ. მუდარის წერილები).
ისრაელთა სტელა
XIX ს-ის მიწურულს თებეში არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოჩენილ იქნა სამმეტრიანი სტელა, რომელიც უმნიშვნელოვანეს წერილობით ცნობებს შეიცავს ისრაელის მკვიდრთა შესახებ. სტელა ფარაონ მერენპტაჰს ეძღვნება და ებრაელებს, როგორც ერს, საკმაოდ საინტერესოდ ახასიათებს. ეს სტელა ებრაელთა შესახებ შემორჩენილ უძველეს ოფიციალურ დოკუმენტად მიიჩნევა.
სიკვდილის სამეფოში გაგზავნილი წერილები
„ანის პაპირუსი” თებეში მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს იპოვეს. მისი სიგრძე 24 მეტრია და იეროგლიფური დამწერლობითაა შესრულებული. ამ უძველესი დოკუმენტიდან ვიგებთ, რომ ანი მწერალი და ფარაონის კარზე საკმაოდ გავლენიანი მოხელე ყოფილა, მაგრამ უცნობია ფარაონის სახელი, რომელსაც იგი ემსახურებოდა.
სწორედ ეს პაპირუსი ამტკიცებს, რომ ეგვიპტელთათვის ყველაზე მნიშვნელოვანი სიკვდილისთვის სათანადოდ მომზადება გახლდათ. ალბათ ამიტომაა მათ დიდგვაროვანთა განსასვენებლები ასეთი შთამბეჭდავი. სიკვდილი ეგვიპტეში ყველაზე „ძვირ” სიამოვნებად ითვლებოდა, აკლდამის აშენებას ასეულობით მონის სიცოცხლე ეწირებოდა, არც „ბალზამირების სამსახური” ჯდებოდა იაფი… ასე რომ, მართლაც ძნელი იყო ეგვიპტურ „ცათა სასუფეველში”, უფრო სწორად, ოსირისის მიწისქვეშა სამფლობელოში მოხვედრა. სწორედ სიკვდილისადმი ასეთმა შიშმა, კრძალვამ თუ მორჩილებამ შექმნა ძველი მსოფლიოს ერთ-ერთი საოცრება – გიზის პირამიდები. მათში გამომწყვდეული ეგვიპტის ისტორია კი დღემდე აღფრთოვანებას იწვევს.
სიკვდილის სამეფოსკენ მიმავალი ეგვიპტელის მთავარი ატრიბუტი „გარდაცვლილთა წიგნი” (სპეციალური ტექსტი, რომელსაც მიცვალებულს სხვა ნივთებთან ერთად სამარხში ატანდნენ) იყო. „წიგნი ამა ქვეყნიდან წასვლის შესახებ” გახლდათ ერთგვარი სახელმძღვანელო, რომელიც ადამიანს ასწავლიდა, როგორ უნდა მოქცეულიყო გარდაცვალებისა და საიქიო სამსჯავროზე წარდგომის დროს. ეგვიპტელთა რწმენით, ანის პაპირუსის მსგავსი სიკვდილისთვის მიწერილი წერილი ყველა ადამიანს თან უნდა ჰქონოდა, რათა სამსჯავროს ყველა საფეხური უვნებლად გაევლო.
ებოტის პაპირუსი
ნაპოვნია სახელმწიფო მოხელის ჩანაწერები, რომლებიც ეხება 3000 წლის წინ ჩადენილ დანაშაულს – აკლდამების ძარცვას. ვეზირის წერილებში პირველად გვხვდება წერის აქამდე უცნობი სტილი – გაკრული ხელი, სახოტბო სიტყვებისგან გათავისუფლებული ე.წ. სასაუბრო-ინფორმაციული თხრობის მანერა… ეს ჩანაწერი იმითაცაა მნიშვნელოვანი, რომ მკაფიოდ ასახავს ძველი ხალხური რწმენა-წარმოდგენების შესუსტებას. ფარაონის როგორც ღმერთის გაფეტიშების მაგალითს ვეღარსად წააწყდებით. ამ მოსაზრების დასამტკიცებლად ფარაონთა სამარხის მძარცველების გამოჩენაც კმარა. ქურდები დანაშაულს გრძნობენ მხოლოდ სხვისი ნივთების აღების გამო და არა იმიტომ, რომ ხელშეუხებელი, წმინდა ადგილი, ადამიანი-ღმერთის სამყოფელი შებღალეს.
მცურავი ფოსტა და XXI საუკუნე
დღეს უმეტესად ფილმებში გვხვდება, წინათ კი, ზღვის ტალღებზე, სასურველი ნაპირის ძიებაში, რა განსაცდელი არ გადაულახავს. გაგიკვირდებათ და ვირტუალური კომუნიკაციების საუკუნეშიც არსებობენ ადამიანები, რომლებიც კომუნიკაციის ამ ნაკლებსაიმედო საშუალებას აქტიურად იყენებენ.
კანადელი ჰაროლდ ჰაკეტი ადამიანებთან მიმოწერას ბოთლში მოთავსებული წერილების საშუალებით განაგრძობს. ჰაროლდმა სულ 4800 წერილიანი ბოთლი გადააგდო ოკეანეში და 3100 მათგანზე პასუხიც მიიღო. კანადელმა პირველი უმისამართო გზავნილი 1966 წელს დაწერა, პეპსის შუშის ბოთლში ჩადო და ზედ თავისი სახელი, გვარი და მისამართი მიაწერა. გარკვეული ხნის შემდეგ პასუხიც მოვიდა. თანდათან ბოთლში ჩადებული წერილების გზავნა ჰაკეტის საყვარელ საქმიანობად იქცა. უმისამართო წერილების ავტორი გზავნილის ყველა მპოვნელს პასუხის დაბრუნებას სთხოვს. ჰაროლდმა წერილები აფრიკიდან, ინგლისიდან, რუსეთიდან, საფრანგეთიდან და მრავალი სხვა ქვეყნიდან მიიღო.
მფრინავი ფოსტალიონები
ადამიანმა დიდი ხნის წინ შეამჩნია, რომ მტრედებს შინ დაბრუნების თანდაყოლილი უნარი ჰქონდათ და სახეობათა შერჩევითი შეჯვარება დაიწყო, რათა უფრო მეტად განევითარებინა მათი ეს თვისება. ჩიტებს დიდი მანძილით დაშორებული ადგილიდანაც არ უნდა გასჭირვებოდათ შინისკენ გზის გაგნება, რაც დიდ ძალისხმევას და ინტუიციას მოითხოვდა.
ომის ისტორიაში საფოსტო მტრედებს მნიშნელოვანი ადგილი უკავია. ომის დროს მათ „ფოსტალიონებად” და ერთგვარ მზვერავებადაც იყენებდნენ. გავიხსენოთ პირველი მსოფლიო ომი: ამერიკელებმა ამ ომში რამდენიმე ასეული მტრედი გამოიყენეს. ერთ-ერთმა მფრინავმა ფოსტალიონმა, Cher ami-მ, გმირული თავდადებისთვის ჯილდოც კი დაიმსახურა. 1918 წლის 3 ოქტომბერს ექვსასამდე კაცისგან შემდგარი ბატალიონი გერმანელთა ხაფანგში მოექცა. ამერიკელმა ჯარისკაცებმა რამდენიმე შეტევა კი მოიგერიეს, მაგრამ გერმანელთა ალყის გარღვევა შეუძლებელი ჩანდა. გარდა ამისა, ალყაში მოქცეულებს თანამებრძოლთა ტყვიების წვიმაც დაატყდა თავს (ამერიკელთა ერთ-ერთ ბატალიონს ეგონა, რომ გერმანელებს ესროდნენ). ამ გაუთვალისწინებელი თავდასხმის მთავარი მიზეზი კომუნიკაციის პრობლემა იყო, რომელიც უფრო მეტად ამძიმებდა გერმანელთა მიერ კუთხეში მიმწყვდეულ ამერიკელ ჯარისკაცთა მდგომარეობას. ალყაში მოქცეულ ბატალიონს სამი საფოსტო მტრედი ჰყავდა და ჯარისკაცებმა მათი მეშვეობით დამხმარე ძალებთან დაკავშირება სცადეს. პირველი ორი მტრედი გერმანელთა ტყვიებს შეეწირა. Cher Ami-ს ისღა დარჩენოდა, როგორმე უნებლიე მოწინააღმდეგედ ქცეული თანამებრძოლებისთვის ალყაში მოქცეულთა ადგილმდებარეობის შესახებ ინფორმაცია მიეწოდებინა და ცეცხლის შეწყვეტა მოეთხოვა.
„ძვირფას მეგობარსაც” მოხვდა გერმანელთა ტყვია. მკერდსა და ფეხში დაჭრილმა მტრედმა მაინც განაგრძო ფრენა და დაახლოებით ერთი საათის შემდეგ 40 კმ-ით დაშორებულ შტაბში მიიტანა ინფორმაცია, რომლის წყალობითაც უეჭველ სიკვდილს გადაურჩა 194 ამერიკელი ჯარისკაცი. სამხედრო ექიმებმა ყველაფერი იღონეს ერთგული მეგობრის გადასარჩენად.
საფოსტო მტრედების გამოყენება მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ შეწყდა, მაგრამ მიმოწერის ისტორია ამით არ დასრულებულა. მან საკმაოდ დიდი როლი შეასრულა მსოფლიო ლიტერატურის განვითარებაში. თავად წერილმა როგორც კომუნიკაციის საშუალებამ დიდი ცვლილება განიცადა. მრავალსაუკუნოვანი ცივილიზაციის კალმით შეიარაღებულები, დღესაც ვწერთ წერილებს, მაგრამ მათზე ცოტა მოგვიანებით, მომდევნო წერილში მოგიყვებით.
მე მქვია არფა (II ნაწილი)
– არფა, ნათესავები თუ გყავს?
არფამ გადაშალა თავისი დიდი საოჯახო ალბომი მუსიკალური საკრავების პორტრეტებით, რომელთა საერთო საგვარეულო ნიშანი სიმი იყო.
– აი, ჩემი ბავშვობის მეგობარი. ძველი ბერძნები მას ლირას უწოდებდნენ.
– სასიამოვნოა. არფა, ახლა სად მუშაობ?
– სიმფონიურ ორკესტრში. ეს ჩემი ძირითადი სამუშაოა. არ დაგიმალავ, მიყვარს დიდ კოლექტივში თავის მოწონება, მაგრამ არც საკონცერტო ესტრადაზე მარტო გამოსვლაზე ვამბობ უარს. როდესაც ვინმეს აკომპანემენტი სჭირდება, ანსამბლში დაკვრაზეც დიდი სიამოვნებით ვთანხმდები.
ოქრო-ვერცხლით, სადაფით, მოზაიკითა და სპილოს ძვლით მორთული უმშვენიერესი არფა VIII საუკუნეში აღმოსავლეთის ქვეყნებიდან ვაჭრებსა და ზღვაოსნებთან ერთად დასავლეთისკენ დაიძრა. დიახ, დადგა ამ საკრავის ევროპაში აჟღერების დრო. ევროპელებს ძალიან მოეწონათ მისი ნაზი ხმა, განსაკუთრებით კი ბრიტანეთის უძველეს მკვიდრებს – კელტებს. არფა უსაყვარლეს საკრავად იქცა უელსში, შოტლანდიასა და ირლანდიაში მცხოვრები ბარდებისთვის (მგოსნებისთვის), ასევე – სკანდინავიელი ბარდებისთვის – სკალდებისთვის. ეს სახალხო მომღერლები ლექსებს თხზავდნენ და არფაზე, სიმღერითა და დეკლამაციით ასრულებდნენ. ლაშქრობისას თეთრ ტანსაცმელში გამოწყობილი, დაფნის გვირგვინებითა და პატარა არფებით „შეიარაღებული” ბარდები წინ მიუძღოდნენ მხედრიონს და პატრიოტული სიმღერებით გმირობისა და გამარჯვებისკენ მოუწოდებდნენ.
დღესასწაულებზე ბარდს საპატიო ადგილს უთმობდნენ. ის წმინდა პერსონად ითვლებოდა და მის წყენინებას ვერავინ ბედავდა. იმ დროში ბარდებს მეფეებზე მეტ პატივსაც კი მიაგებდნენ. მათი ეშინოდათ კიდეც. დიდ მონაპოვრად მიიჩნეოდა, თუ ბარდი ქორწილში დაუკრავდა. ყოველ ტაძარს ჰყავდა საკუთარი ბარდი. ის არფაზე დაკვრით და სიმღერით ხოტბას ასხამდა ღმერთს. ინგლისის კანონით, არფაზე დამკვრელის ხელის დასახიჩრებისთვის დამნაშავეს 4-ჯერ მეტი საზღაური უნდა გადაეხადა, ვიდრე ჩვეულებრივი მოკვდავის დასახიჩრებისთვის. საპატიმროში „შემთხვევით” მოხვედრილ არფისტს კი უფლება ჰქონდა, სევდის გასაქარვებლად თან „ჰყოლოდა”არფაც.
დროთა განმავლობაში ბრიტანეთის ხელისუფლებამ ბარდების მიმართ დამოკიდებულება შეცვალა, ვინაიდან არფაზე დაკვრას ეროვნული ჰიმნებისა და სიმღერების შესრულება ახლდა თან. საქმე იქამდე მივიდა, რომ მე-17 საუკუნიდან მოხეტიალე მგოსნების საყოველთაო დევნა დაიწყო. საკრავებს წვავდნენ, ბარდებს სახრჩობელაზე აგზავნიდნენ. ბრიტანეთის ხელისუფლება ამგვარად ცდილობდა ირლანდიელი ხალხის ეროვნული სულით გაჟღენთილი განმათავისუფლებელი მოძრაობის ჩახშობას. მიუხედავად ამისა, არფა ქვეყნის საამაყო სიმბოლოდ – თავისუფლებისა და ვაჟკაცობის სიმბოლოდ რჩებოდა. დღეს არფა ირლანდიის სახელმწიფო გერბზე იწონებს თავს. ეს ერთადერთი შემთხვევაა, როცა მუსიკალური საკრავი სახელმწიფოს სიმბოლოა. აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ ქართველ მეფეთა, ბაგრატიონთა დინასტიას გერბზე სხვა სიმბოლოებთან ერთად არფის მონათესავე საკრავი – ქნარი ჰქონდა გამოსახული. ასევე დიდი სიყვარულით სარგებლობდა ჩვენში არფის მეორე სახესხვაობა – ჩანგი. მისი ერთ-ერთი სახეობა, გუსლი, რუსეთშიც იყო გავრცელებული.
***
არფაზე დაკვრის ხელოვნება საუკუნეების განმავლობაში იხვეწებოდა. ის დიდხანს რჩებოდა დიატონური წყობის საკრავად. ქრომატული ბგერების დამატების პირველი მცდელობები პრიმიტიული აღმოჩნდა. ქრომატული ამაღლებისთვის სიმებს ყელთან თითების დაჭერით ამოკლებდნენ. შემდგომ სიმების რაოდენობა გაიზარდა. მალე აღარც თითების დაჭერა იყო საჭირო – არფას დაამატეს მოქლონები, რომლებსაც ხელით ამოძრავებდნენ.
ასეთ არფებზე დაკვრა ძალიან რთული და მოუხერხებელი იყო. ეს ნაკლი პედალის გამოგონებამ გამოასწორა. 1720 წელს ბავარიელმა ოსტატმა იაკობ ჰოხბრუკერმა არფას ჯერ ხუთი, მერე კი შვიდი პედალი დაამატა. პედალი ნატურალური ბგერათა რიგის ნახევარი ტონით მოძრაობის საშუალებას იძლეოდა (არფა ორატორიაში პირველად ჰენდელმა გამოიყენა, ხოლო ოპერაში – გლუკმა. მათი თაოსნობით საკრავი საორკესტრო პრაქტიკაში დამკვიდრდა). ამგვარი არფა შემდგომ ძალზე პოპულარული გახდა და დიდი სისწრაფითაც გავრცელდა ევროპის ქვეყნებში.
მე-19 საუკუნის დასაწყისში არფა ფრანგმა ოსტატმა სებასტიან ერარმა სრულყო – ორმაგი გამოყენების პედალის მექანიზმით შესაძლებელი გახადა ტონალობათა სწრაფი ცვლა. თითოეულ პედალს შეეძლო, ბგერა სამგვარად – დიეზად, ბემოლად და ბეკარად – შეეცვალა.
ამჟამად არფა წარმოადგენს ხის დიდ სამკუთხა ჩარჩოს – სარეზონანსო კორპუსს, რომლის შიგნით გაჭიმულია სხვადასხვა სიგრძისა და სისქის 46 სიმი (სქელი და მაღალი სიმები ბანებს განეკუთვნება, ხოლო წვრილი და მოკლე – დისკანტს). დიატონური წყობის არფაზე სიმებს თუ გადავხედავთ, დავინახავთ, რომ ისინი იგივეა, რაც თეთრი კლავიშები ფორტეპიანოს კლავიატურაზე. დაკვრისას სწრაფი ორიენტაციისთვის არფაზე გაჭიმულია სხვადასხვა ფერის სიმები – წითელი, ლურჯი და თეთრი. საკრავის ბგერათა დიაპაზონია 6, 2/3 ოქტავა – კონტროქტავის რე ბემოლიდან – მე-4 ოქტავის სოლ დიეზამდე. არფისთვის დამახასიათებელია არპეჯირებული მოძრავი მუსიკალური ქარგა. საკმარისია სიმებზე თითების ერთი გასმა და არფის მთელი დიაპაზონი ამ „დაშლილი” აკორდით გაიჟღერებს. როდესაც აკორდის ბგერებს რიგრიგობით, ერთმანეთის მიყოლებით ვიღებთ ანუ, ფაქტობრივად, აკორდს ვშლით, ვიღებთ არპეჯიოს (Arpeggio – „როგორც არფაზე”).
შესაძლოა ვერც გაიხსენოთ, მაგრამ, დარწმუნებული ვარ, არაერთხელ მოგისმენიათ არფაზე არპეჯიოს ტალღოვანი შესრულება. მუსიკალურ სკოლებში პიანისტები სავალდებულო გამებთან ერთად ტექნიკას არპეჯიოებითაც ივითარებენ. სანოტო დამწერლობაში არპეჯიო, როგორც წესი, აკორდის წინ აღინიშნება ტალღოვანი ვერტიკალური ხაზით. არფაზე შესანიშნავად სრულდება Glissando-ც.
როგორც ეფექტური სოლოს შემსრულებელი, ისე თანმხლები არფა ფართოდ აქვთ გამოყენებული ბერლიოზს, სენ-სანსს, ჩაიკოვსკის, ვაგნერს, ბიზეს, რიმსკი-კორსაკოვს, დებიუსის, რაველს, რესპიგის, ვერდის, ჩიმაკაძეს.
არფას ნაზი ტემბრი აქვს. სიმფონიურ ორკესტრში მისი შესვლა ფანტასტიკური განწყობის სურათებს ხატავს. არფაზე ბგერების გადარჩევა მეტისმეტად მიმზიდველი და პოეტურია. მისი მხატვრული სახე შეიძლება მარაოს გახსნას შევადაროთ.
მცირე რეკომენდაცია: დაკვრისას დამწყებ არფისტის კორპუსი გამართული უნდა ჰქონდეს და არა დაძაბული, სკამი მუდამ ერთი და იმავე სიმაღლისა უნდა იყოს, ხანგრძლივი მეცადინეობის დროს კი ყურადღება უნდა მიექცეს მხრების თავისუფალ, ჩამოშვებულ პოზიციას.
თუ უფროსებს ესმით ვარჯიშის აუცილებლობა საშემსრულებლო პროცესის სრულყოფისთვის და ამიტომ უკრავენ, ბავშვებს ეს არ ესმით, ამიტომ სავარჯიშოდ უნდა მივაწოდოთ პატარ-პატარა პიესები ხატოვანი სათაურებით, რომ ბავშვმა იგრძნოს – მისი დავალება არ არის მხოლოდ ტექნიკური. ბავშვი მას შეიყვარებს და მრავალჯერ გაიმეორებს. ხატოვანი აზროვნების წარმოსახვის განვითარება კი ყველაზე მნიშვნელოვანი ამოცანაა მომავალი მუსიკოსისთვის და, საერთოდ, ადამიანისთვის, რომელიც შეისწავლის სამყაროს აღქმას მუსიკის საშუალებით.
რატომ ვერ ინტერესდებიან ბავშვები მეცადინეობით? ყველაფერი მარტივია: ბავშვებს არ შეუძლიათ ერთ საქმეზე დიდხანს კონცენტრირება, ამიტომ მასწავლებელმა გაკვეთილი ისე უნდა ააგოს, რომ ერთ დავალებას 5-15 წუთზე მეტი არ დასჭირდეს. თუ გვსურს ერთი მასალით შედეგის მიღწევა, გამუდმებით უნდა ვცვალოთ მიდგომა. ასე ბავშვი უკეთაც აითვისებს და არც მეცადინეობა მობეზრდება.
ყოველი მეცადინეობის საფუძველი უნდა იყოს მოთმინება და ბავშვის მიმართ კეთილგანწყობა. მეცადინეობისას მასწავლებლის ყურადღება მთლიანად უნდა ეთმობოდეს პატარა მოსწავლის როგორც პიროვნების განვითარებაზე ზრუნვას. როცა მასწავლებელი დროდადრო მობილურში იხედება და, შესაბამისად, ბავშვებთან ერთად მთლიანად არ არის შთანთქმული საგნით, ამას მოსწავლეზე უკეთ ვერავინ გრძნობს. მას ყურადღება ეფანტება, ინტერესს კარგავს და გულგრილი ხდება. როდესაც მასწავლებელი შედის ბავშვის სამყაროში, ცდილობს გაუგოს მის სურვილებსა და მიდრეკილებებს, როდესაც გონივრულად უხამებს ერთმანეთს თამაშს და მუშაობას, ბავშვს მასწავლებელი უყვარდება და მისი სჯერა.
***
ადამიანზე მუსიკის გავლენა მეცნიერებისთვის უხსოვარი დროიდან იყო ცნობილი. მუსიკას ასრულებდნენ ძველ ბერძნულ სამკურნალო-სამლოცველო ტაძრებში – ასკლეპიონებში. ისტორიული და არქეტიპული მნიშვნელობა არფას განსაზღვრავს როგორც სულის მკურნალს. არფით კურნებაზე უამრავი მითი და ლეგენდა არსებობს. მას როგორც ბგერის სისუფთავის სიმბოლოს სხვადასხვა კულტურა სულის სიმშვიდისა და ჰარმონიზაციისთვის იყენებდა.
ყველა დროის ყველაზე საკვირველი საკრავის ენერგეტიკული ნაკადი, რომელიც დაკვრის შედეგად აღიძვრება, სასიკეთოდ მოქმედებს ადამიანის ჯანმრთელობაზე – ტყის ნაკადულივით მორაკრაკე არფა ამშვიდებს და ძილს ჰგვრის. ეგვიპტეში ექიმები პაციენტზე ხელს თუ ჩაიქნევდნენ, მუსიკით მკურნალობას მიმართავდნენ – არფისტი მოჰყავდათ.
ბგერის ვიბრაციები ყველგან აღწევს და ვინაიდან ჩვენი სხეულის დიდი ნაწილი წყალია, ხოლო წყალი კარგი გამტარია, ბგერა ტალღისებურად გაიბნევა მთელ სხეულში. სხეული ვიბრაციებისა და ტალღების ცოცხალი ორგანიზმია. ჯანმრთელი ორგანიზმი კარგად არის აწყობილი, ე.ი. ის საკუთარ სიხშირეზე ვიბრირებს. თუ ორგანიზმი ჯანმრთელი არ არის, რხევის სიხშირე დარღვეულია. საკონცერტო არფას რხევის ძალზე ფართო დიაპაზონი აქვს. ის ვიბრაციით ადამიანის მთელ სხეულზე მოქმედებს, ხოლო უმაღლეს ეფექტს უნიკალური ჰარმონიული გლისანდოს გამოყენებით აღწევს.
არფის სახე ხელოვნების თითქმის ყველა დარგში გვხვდება. მისი როლი სხვადასხვაგვარადაა აღქმული და ილუსტრირებული. მაგალითად, ალეგორიების დიდოსტატმა, ფერმწერმა იერონიმუს ბოსხმა, თავის მისტიკურ ტრიპტიქში „მიწიერი განცხრომის ბაღი” მუსიკალურ საკრავებს ჯოჯოხეთი (პანო) არგუნა. არფას მათ შორის ყველაზე მძიმე ხვედრი – სიმებზე ჯვარცმული ფიგურა ერგო.
ორფეოსს კი არფაზე დაკვრითა და სიმღერით სინათლისკენ მოჰყავს ძვირფასი ევრიდიკე „აჩრდილების სამფლობელოდან”. დიახ, მუსიკა სიკვდილზე ძლიერია. მას ძალუძს სიცოცხლისკენ შემობრუნება.
ნაზი ჟღერადობით აღფრთოვანებული პოეტები არფას „ჯადოსნურ საკრავს” უწოდებდნენ. მისი სახე როგორც ლირიკის სიმბოლო რუსულ პოეზიაშიც შეიჭრა – პუშკინმა არფა ღმერთს უბოძა ასაჟღერებლად, ტოლსტოიმ – რომანის ყველაზე პოეტურ გმირს ნატაშა როსტოვას, ცვეტაევას პოეზიაში არფა სამოთხესთან ასოცირდება. ამ ჯადოსნურ საკრავს ასევე ვხვდებით ლერმონტოვის, ბლოკის, მაიაკოვსკის, სხვათა და სხვათა შემოქმედებაში.
საქართველოში საუკუნო ქნარის მფლობელი გალაკტიონია.
არფის ჟღერადობის ახსნას ცდილობს ტრუმენ კეპოტიც. ბიოგრაფიულ ლირიკულ რომანში „მინდვრის ქნარი” ავტორი ბალახის ხმებით მოგვითხრობს ქალაქის მცხოვრებთა შესახებ. მათ შესახებ, ვინც არის და ვინც აღარაა.
მუსიკის არამოყვარულისთვის, მით უფრო – სმენადაქვეითებულისთვის ამ ღვთაებრივი საკრავის ჟღერადობის ახსნა ისევე რთული იქნება, როგორც უსინათლოსთვის – ფერის აღწერა, რასაც ორჰან ფამუქი ჯიუტად ცდილობს თავის „წითელში”: „თითებით თუ შევეხებოდით, იქნებოდა რკინის ან სპილენძის შეგრძნება; მუჭში თუ მოვიქცევდით, დაგვწვავდა; გემოს გავუსინჯავდით და დამარილებული ხორცივით იქნებოდა; პირში ჩავიდებდით და – პირს გაგვივსებდა; ვუყნოსავდით და ცხენის სუნი ექნებოდა; თუ ისე ვუყნოსავდით როგორც ყვავილს, გვირილის სუნი ექნებოდა და არა წითელი ვარდისა”.
P.S. მუსიკას ძალუძს, ადამიანს ცნობიერ და არაცნობიერ დონეზე ესაუბროს.
ძველი ბერძნების მაგალითზე
ახალგაზრდა თაობის აღზრდას ძველ სპარტაში სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობა ენიჭებოდა. სპარტის განათლების სისტემა მიზნად ისახავდა მოქალაქე მეომრის აღზრდას. ყურადღება ექცეოდა ჯარისკაცის ფიზიკურ განვითარებას, მისთვის ერთგულების, ამტანობისა და გამძლეობის გაღვივებას.
აგოგე „წაყვანას” ნიშნავს. ასე უწოდებდნენ სპარტაში საბრძოლო აღზრდის სისტემას, რომელიც სავალდებულო იყო მხოლოდ სპარტის სრულუფლებიანი მოქალაქეებისთვის. სხვა კლასების წარმომადგენელ ახალგაზრდა მამაკაცებს სისტემა მოქალაქეობის მიღების შანსს აძლევდა.
კანონმდებელ ლიკურგეს ქვეყნის მეომრების შესახებ ვერც ერთი ისტორიკოსი ვერ იტყოდა, რომ მათ ერთხელ მაინც შეუქცევიათ მტრისთვის ზურგი.
პლუტარქეს მიხედვით, აღზრდის პროცესი სპარტაში ბავშვის დაბადებისთანავე იწყებოდა და მამის ნებაზე არ იყო დამოკიდებული. მამას ახალშობილი ლესხაში მიჰყავდა. ეს იყო ადგილი, სადაც უხუცესები ისხდნენ და ბავშვს ამოწმებდნენ. თუ ის ძლიერი და ჯანმრთელი აღმოჩნდებოდა, ოჯახს უბრუნებდნენ გამოსაკვებად, თუ სუსტი და მახინჯი – აპოკსეტში (უფსკრული ტაიგეტის მახლობლად) აგდებდნენ.
რჩეულ ბავშვებს ჩვილობიდანვე უტარებდნენ გამოცდებს. მათი საწოლი ძალზე უხეში და მაგარი იყო. 7 წლის ასაკში სპარტელ ბიჭუნებს სპეციალურ საბრძოლო ბანაკში გზავნიდნენ. იქ ისინი თავის გადარჩენას სწავლობდნენ. ვინც ამ გამოცდას ვერ გაუძლებდა, კვდებოდა.
ბიჭებს ჩალის საგებებზე ეძინათ, ხოლო ტანსაცმლის ჩაცმის უფლებას მხოლოდ 12 წლიდან აძლევდნენ. ზოგი ბავშვი საგებზე ჭინჭარს აფენდა, რადგან დასუსხული სხეული უფრო უკეთ თბებოდა. ბავშვები ასრულებდნენ რთულ ფიზიკურ ვარჯიშს, სწავლობდნენ ხმლისა და შუბის ხმარებას.
სხეულის წვრთნა ასაკის შესაფერისი სირთულით ხდებოდა. ყოველდღიური ვარჯიში მოიცავდა სირბილს, ხტომას, ბრძოლის ხელოვნებას, დისკოს სროლას. ცნობილია, რომ ვარჯიშებიდან ამოღებული იყო მუშტებით ჩხუბი – მას სპორტსმენებს უთმობდნენ.
17 წლის ასაკში ახალგაზრდა სპარტელს უკანასკნელი გამოცდა ელოდა – ის უნდა მოხვედრილიყო არტემიდას ტაძარში, რომელიც მაღალ მთაზე იდგა, და „მსხვერპლი გაეღო”. ტაძრის ქურუმები ყმაწვილს დიდი სამსხვერპლო თასის ზემოთ აბამდნენ და სველი როზგებით სისხლის პირველ წვეთებამდე როზგავდნენ. თუ ახალგაზრდა დაიკვნესებდა, უფრო ძლიერად ურტყამდნენ, სანამ არ დადუმდებოდა. ეს შესაძლოა გონების დაკარგვამდე ან სიკვდილამდეც კი გაგრძელებულიყო. ასე იცხრილებოდნენ სპარტაში სუსტები.
საბრძოლო ხელოვნებასთან ერთად ახალგაზრდა სპარტელს წერას-კითხვას და სიმღერასაც ასწავლიდნენ. სპარტელები მოკლედ და გასაგებად საუბრობდნენ. მათი ლაკონიურობის საუკეთესო მაგალითია პასუხი მაკედონიის მეფე ფილიპე მეორის მიმართვაზე: „გირჩევთ, დაუყონებლივ ჩამბარდეთ, თუ ჩემმა არმიამ თქვენს მიწაზე დადგა ფეხი, ჩვენ გავანადგურებთ თქვენს ბაღებს, დავიმონებთ თქვენს ხალხს და მოვსპობთ ქალაქსო”. ამ მიმართვას სპარტელებმა ერთი სიტყვით უპასუხეს: „თუ”.
სპარტელები იყვნენ პირველები, ვინც საბრძოლო მიზნით გამოიყენა მუსიკა და სიმღერა. ეს რიტმული ნაბიჯისა და სწორი წყობისთვის კეთდებოდა.
როდესაც სპარსეთის მეფე ქსერქსემ სპარტელებს იარაღის ჩაბარება მოსთხოვა, მათ ასე უპასუხეს: „მოდი და წაიღე”. „ჩვენი ისრები და შუბები მზეს დაგიბნელებენ”, – დაემუქრნენ სპარსელები. „ჩვენც ჩრდილში ვიბრძოლებთ”, – უპასუხეს სპარტელებმა.
სპარტა ანტიკური სამყაროს ყველაზე ძლიერი და მეომარი ქვეყანა იყო. მათი ცხოვრების წესი გახლდათ „არა სიმხდალეს! არა შიშს! არა კაპიტულაციას! არსებობს მხოლოდ ღირსება და დიდება!”
რა უნდა იცოდეს მასწავლებელმა
ხშირად ვლაპარაკობთ იმაზე, რა უნდა ასწავლოს მასწავლებელმა ბავშვს, რა უთხრას, რაზე დასვას აქცენტი, რა ფასეულობებს აზიაროს, რისი პატივისცემა ასწავლოს, რა უნარები განუვითაროს, და თითქმის არასოდეს – იმაზე, რა შეიძლება ასწავლონ ბავშვებმა უფროსებს, მათ შორის – მასწავლებლებს.
ხშირად გვგონია, რომ ზრდასრულებმა ვიცით ყველაფერი, რაც პატარებს სჭირდებათ, ჩვენს ხელთაა მართვის სადავეები და დომინანტებიც ჩვენ ვართ, ჩვენ ვადგენთ თამაშის წესებს. სულ ტყუილად.
უფროსებმა ზოგჯერ იმაზე გაცილებით ნაკლები ვიცით, ვიდრე სასურველია. ისეთი მნიშვნელოვანი ინფორმაცია გვეპარება, ისეთ საკვანძო დეტალებს ვერ ვამჩნევთ, რომ ყველაფერს აზრი ეკარგება.
კაილი შვარცი ამერიკელი მასწავლებელია კოლორადოს შტატიდან, დენვერში ცხოვრობს და ასწავლის სკოლაში, სადაც განსაკუთრებული საჭიროების მქონე ბავშვებს საშუალება აქვთ, უფასოდ მიიღონ ლანჩი და სხვა სერვისები. უფრო გასაგებ ენაზე რომ ვთქვათ, ამ სკოლაში არცთუ ისე დალხენილი ოჯახებიდან დადიან ბავშვები. კაილიმ ერთ დღეს გადაწყვიტა, მოსწავლეებისთვის გულწრფელობის გაკვეთილი ჩაეტარებინა და სთხოვა მათ, დაემთავრებინათ ფრაზა: „მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა ჩემ შესახებ იცოდეს…” მიუხედავად იმისა, რომ ექსპერიმენტი თავისთავად გულისხმობდა მოსწავლეებზე ახალი ინფორმაციის მიღებას, პატარების ღია ბარათებმა აჩვენა, რომ მათ იმაზე გაცილებით სერიოზული საფიქრალი აქვთ, ვიდრე გვგონია; რომ ამ საფიქრალს, როგორც წესი, ჩვენ, უფროსები ვუჩენთ. ჩვენ, ვინც, ჩვენი დაულაგებელი ცხოვრებისა და მოუგვარებელი პრობლემების გადამკიდე, იმისთვისაც კი ვერ ვიცლით, რომ ჩვენს შვილებსა და მოსწავლეებს ვესაუბროთ.
„მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა იცოდეს, რომ მე არ მაქვს სახლში ფანქარი, რომელიც საჭიროა დავალებების შესასრულებლად”.
„მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა იცოდეს, როგორ მენატრება მამა, რომელიც ბოლოს მაშინ ვნახე, როცა 3 წლის ვიყავი. სწორედ ამ დროს დააბრუნეს ის იძულებით ამერიკიდან მეხიკოში”.
„მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა იცოდეს, რომ არ მყავს მეგობარი, რომელსან ვეთამაშებოდი”.
„მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა იცოდეს, რომ ძალიან მიყვარს სკოლა”.
„მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა იცოდეს, რომ ჩემი უფროსი ძმა ძილის დროს ისე ხვრინავს, დაძინებას ვერაფრით ვახერხებ”.
„მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა იცოდეს, რომ ზოგჯერ დავალებები შეუსრულებელი მრჩება, ვინაიდან დედა ხშირად არ არის სახლში და ვერავინ მეხმარება მათ მომზადებაში”.
„მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა იცოდეს, რა სევდიანები არიან ბავშვები და უკეთ ესმოდეს ჩვენი”.
„მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა იცოდეს, როგორ ბრაზდებიან „კარგი” მოსწავლეები, როცა მათ გაკვეთილზე „ცუდების” გვერდით სვამენ”.
„მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა იცოდეს, რომ წუხელ დედაჩემი ძალიან ცუდად გახდა და საავადმყოფოში მოგვიწია წაყვანა”.
„მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა იცოდეს ვიეტნამური – ის შეძლებდა ჩემთან საუბარს იმ ენაზე, რომელიც მავიწყდება”.
„მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა იცოდეს, როგორ მინდა წიგნების წაკითხვა. მხოლოდ ერთი წიგნი მაქვს და ისიც უკვე წავიკითხე”.
„მინდა, ჩემი მასწავლებელი იცნობდეს ჩემს მშობლებს”.
მოსწავლეთა წერილების შინაარსმა კაილიზე იმდენად დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა, რომ სოციალურ ქსელ Twitter-ზე დაწერა გაკვეთილზე მიღებული გამოცდილების შესახებ და სხვა მასწავლებლებსაც ურჩია იმავეს გაკეთება. ექსპერიმენტი ინტერნეტს ვირუსივით მოედო. წამყვანმა მედიასაშუალებებმა მას სტატიები მიუძღვნეს. ყველა ერთხმად აღნიშნავს, რომ უფროსები სათანადო ყურადღებას არ აქცევენ პატარებს, საზოგადოებისთვის უცნობია მისივე წევრების პრობლემები, ადამიანთა შორის დიალოგი მცირდება და გაუცხოება იზრდება.
თავად კაილი ამბობს, რომ მისმა ექსპერიმენტმა აჩვენა, რა ზედაპირულად ვიცნობთ ერთმანეთს. დენვერში შეუძლებელია 10 წუთი ისე იარო, ამ სკოლას არ წააწყდე. და თუმცაღა ეს მოსწავლეები ყველას დღეში რამდენჯერმე გვხვდებიან, გვესალმებიან და გვესაუბრებიან, მათი ყოველდღიურობით არავინ ინტერესდება, ყველას ჰგონია, რომ ამერიკაში ბავშვებს დალხენილი ცხოვრება აქვთ.
კაილის ექსპერიმენტის შემდეგ ბევრმა მოისურვა, დახმარებოდა მის მოსწავლეებს და ახლა უკვე მიმდინარეობს აქცია პირობითი სახელწოდებით „წიგნების მოსავალი”, რომელში მონაწილეობაც ყველას შეუძლია. ყველას შეუძლია, კაილის მოსწავლეებს წიგნები აჩუქოს და რეალობის გაუმჯობესებაში დაეხმაროს.
„წიგნების მოსავალი” კარგი სახელია, ისევე როგორც დავალების დაწყება ფრაზით: „მინდა, ჩემმა მასწავლებელმა იცოდეს”. ცხადია ყველაფერს წიგნები და მასწავლებლები ვერ გააკეთებენ, მაგრამ თუ ბავშვებს მიეცემათ საშუალება, მიიღონ კარგი განათლება, ისაუბრონ საკუთარ პრობლემებზე, ეძებონ მათი მოგვარების გზები და უფროსებიც მოუსმენენ მათ, „მოსავალი” ნამდვილად იქნება მათი უკეთესი მომავალი.
კაილისთვის თვალყურის დევნება შეგიძლიათ შემდეგ ბმულზე: – https://twitter.com/kylemschwartz
არსენ გვენეტაძე – ცვლილებები დოგმებისგან თავისუფალ ადამინებს შეუძლიათ
,,მასწავლებლის” სტუმარი გახლავთ ექიმი რეპროდუქტოლოგი, პროფესორი არსენ გვენეტაძე. სამუშაო მაგიდაზე საოჯახო ფოტოები იქცევს ყურადღებას, კედელზე კი მასპინძლის ქალიშვილის 9 წლის ასაკში შესრულებული ხელნაწერია გაკრული: „ნუ გადაყრით ტყუილად ფურცლებს, შეინარჩუნეთ ბუნება, რადგან ქაღალდი ხისგან კეთდება, ხე კი ბუნების ნაწილია!”
ბატონო არსენ, როგორ ემოციებს აღძრავს სკოლა თქვენში?
– დავამთავრე ტყიბულის მე-6 საშუალო სკოლა, რომელთანაც დღესაც მუდმივი კავშირი მაქვს. უარყოფითზე საუბარს არ ვაპირებ. სკოლის მიმართ მქონდა კეთილგანწყობა და ამიტომაც მივუბრუნდი მას. ძალიან ხშირად მახსენდება ჩემი პედაგოგი სონია ბუხაიძე, რომელიც სულ გვიმეორებდა: ერთი სოფლის გზაჯვარედინზე იდგა ადამიანი, რომელსაც ხელფასს მხოლოდ იმაში უხდიდნენ, რომ გამვლელსაც და გამომვლელსაც ეუბნებოდა: „დღეის საქმეს ხვალისთვის ნუ გადადებ, დღეის საქმეს ხვალისთვის ნუ გადადებო”. ეს სიტყვები სულ მახსოვს და ჩემს შვილებსაც ხშირად ვუმეორებ. ახლახან ერთ-ერთ დიდ კონფერენციაზე მოვისმინე ბენჯამინ ფრანკლინის ერთერთი რჩევა „დღეის გასაკეთებელი, არასდროს გადადო ხვალისთვის”. ეს არის ცხოვრების სუპერფორმულა.
რას გულისხმობთ მშობლიურ სკოლასთან ურთიერთობაში?
– მეექვსე წელია, ტყიბულის მე-6 საჯარო სკოლაში გავაკეთეთ სკოლის ბიბლიოთეკის მოდერნიზება, მოვაწყვეთ ,,კარცერლუქსი” გურამ დოჩანაშვილის ნაწარმოების მიხედვით, ანუ შევქმენით კომფორტული გარემო წიგნის კითხვისათვის, სადაც ხდება ყმაწვილების წახალისება, მოტივირება საიმისოდ, რომ გახდნენ წიგნიერები. ,,კარცერლუქსში” არის წიგნები, სითბო, სინათლე, ჩაი, კანფეტი, რაზეც მე და ჩემი მეგობრები ვზრუნავთ. გარკვეული პერიოდულობით ჩავდივარ ტყიბულში. ახლაც მაისში ვაპირებ ჩასვლას. აქ ყოველ ჯერზე, ეწყობა შეხვედრები, მოსწავლეები წარმოადგენენ წაკითხულ ნაწარმოებებს, ახდენენ მათ პრეზენტაციას, რის საფუძველზეც ივითარებენ ორატორობის ხელოვნებას. მათგან საუკეთესოებს სტიპენდიის სახით გადავცემთ ჰონორარს. შედეგი ის გახლავთ, რომ ბევრმა ყმაწვილმა, რომელიც მანამდე შორს იყო წიგნისაგან, დაიწყო კითხვა, ორატორული გამოსვლები. სკოლაში ჩამყავს ჩემი მეგობარი მხატვრები, პოეტები, რეჟისორები… ხშირად ვმართავთ გამოფენებს, შეხვედრებს. ამ ყველაფრის შესახებ შეიქმნა დოკუმენტური ფილმი ,,სკოლა ცხოვრებისა”. ზოგადად, სკოლა ითვლება წარმატებულად, როგორც ტყიბულში, ასევე იმერეთის რეგიონში. ამ ექვს წელიწადში ბევრი ყმაწვილი აღიზარდა. ვფიქრობ, მათთვის სასარგებლო გამოდგა ჩვენი მცდელობები, რადგან ყოველი წიგნის წაკითხვა ახალ ცოდნასა და გამოცდილებას იძლევა ცხოვრების შესახებ. ბავშვები იწყებენ ფიქრსა და აზროვნებას იმაზე, როგორ უნდა მიაღწიო ცხოვრებაში წარმატებას. მეც ყოველ შეხვედრაზე ვესაუბრები მათ ჩემს ცხოვრებისეულ დასკვნებზე, იმაზე, თუ როგორ შეიძლება მიაღწიო ცხოვრებაში წარმატებას. მაქვს მომზადებული და ვუკითხავ ლექციებს თემებზე: „რანი ვართ, რანი გვინდა ვიყოთ და როგორ მივაღწიოთ მიზანს”, „შრომა და სიკეთის ქმნა – წარმატების ფორმულა”, „განათლების შესახებ” და სხვა.
რა ცოდნასა და უნარს უნდა აძლევდეს დღევანდელი და მომავლის სკოლა მოსწავლეებს?
– დღევანდელი და მომავლის სკოლის ამოცანა იოლი არ არის. რთულია სტერეოტიპების მსხვრევა იმ ხალხისათვის, რომელიც ნაცარქექიას ზღაპრის პათოსზე აღიზარდა. ამ პერსონაჟისათვის ტყუილი და უსაქმურობა არსებობის ხერხია. ამას გვიკითხავდნენ ჩვენ, ამას ვუკითხავდით ჩვენ… ასეთ აზროვნებას თავი უნდა დავაღწიოთ. ადამიანებმა უნდა იცოდნენ დროისა და შრომის ფასი. სკოლამ უნდა მისცეს ბავშვებს საგნობრივი ცოდნა და განუვითაროს კანონმორჩილების კულტურა. სკოლისთვის ეს იოლი საქმე არ არის, რადგან გარემო ვერ იძლევა ადეკვატურ მაგალითს. ტელეეკრანიდან ძალიან მაღალჩინოსანი ადამიანები აცხადებენ, რომ კანონი არ ვარგა და ამით სხვადასხვა დარღვევების გამართლებას ცდილობენ. ეს ყოვლად მიუღებელია. მოქმედ კანონს ყველა განურჩევლად უნდა იცავდეს, მოსწონს ის თუ არა. სხვა საქმეა ხარვეზიანი კანონის გაუმჯობესებაზე ზრუნვა. ზემოთ ნახსენები განაცხადებით კი, ხდება კანონდარღვევების წახალისება. ამას ახალგაზრდის შეცდომაში შეყვანა და დანაშაულის ჩადენინება შეუძლია. სკოლა თუ ბავშვებს კანონმორჩილებას ასწავლის, ეს მთელი ცხოვრების საგზალი იქნება… ის არ დაყრის ქუჩაში ნაგავს და ეცოდინება, რატომ არ უნდა დაყაროს, გაუფრთხილდება ბუნებას და ამით საკუთარ თავსაც.
ახლახან დავბრუნდი იაპონიიდან, სადაც სრულიად სხვა ცხოვრების წესი ვიხილე. კერძოდ, იაპონიაში დაწყებით კლასებში პრაქტიკულად სამ ძირითად პოსტულატს ავითარებენ: 1. პატივისცემას ყველას მიმართ და საკუთარი თავის მიმართ; 2. ბუნების სიყვარულს; 3. პატრიოტიზმს. გამიჩნდა იდეა, იქნებ ჩემი ტყიბულის სკოლაც როგორმე ვაზიარო იქაური ცხოვრების წესს!
პირადად, ლექსების ორი მოკრძალებული კრებული მაქვს, მხოლოდ რამდენიმე ეგზემპლარი დავაბეჭდინე. მეკითხებიან – რატომ? პოეტად დამკვიდრების პრეტენზია არ მაქვს. დღეს საქართველოში მწერალი და პოეტი მეტია, ვიდრე მკითხველი. არადა, სჯობს ქაღალდი დავზოგოთ, რადგან ის ბუნების ხარჯზე მზადდება.
მაშ, სად შეიძლება გავეცნოთ თქვენს პოეზიას?
– ვიმეორებ, პოეტობაზე პრეტენზია არ მაქვს, არც ელექტრონული ვერსია ამიტვირთავს სადმე, ჩემი მეგობრები კითხულობენ, მეც თუ დამჭირდა სადმე მოვიშველიებ ხოლმე. აი, ერთი ლექსი სტივ ჯობსის მოტივებზე:
გვახსოვდეს, დრო შეზღუდულია,
მცირდება, როგორც შაგრენის ტყავი,
მაშ, ნუ გავფლანგავთ დროს უნიათოდ
და ნუ ვიცხოვრებთ სხვისი ცხოვრებით.
ნუ გავებმებით დოგმის მახეში…
იგრძენი სული თავისუფალი,
პატივი ეცი გულისთქმას შენსას
და ნუ იცხოვრებ სხვისი აზრებით;
იყავ “შიშველი”, იყავ “მშიერი”,
იყავ “სულელი” და ბედნიერი!
მხოლოდ დოგმებისაგან თავისუფალ ადამიანებს შეუძლიათ რამის შეცვლა, ისინი ეხმარებიან დედამიწას ბრუნვაში, არ იკიდებენ ხავსს…
ამიტომაც სკოლამ უნდა აღზარდოს კარგი მოქალაქე, თავისუფლად მოაზროვნე ადამიანი, რაც სულ არ ნიშნავს კანონების დარღვევას. საამისოდ კი, უპირველესად თავად მასწავლებელი უნდა იყოს ასეთი პიროვნება, რადგან კანონდამრღვევმა რამდენიც არ უნდა ასწავლოს კანონმორჩილება, მას არავინ დაუჯერებს. ასევე, სტერეოტიპების ტყვე ვერ გაზრდის თავისუფალ მოაზროვნეს. აი, ეს ამოცანები დგას სკოლის წინაშე. მაგრამ მასწავლებელს სერიოზული ხელშეწყობა სჭირდება პროფესიული განვითარებისათვის.
სწორ პროფესიულ არჩევანზე დიდადაა დამოკიდებული მოქალაქის წარმატება…
– აქაც სკოლა უნდა მიეხმაროს მოსწავლეს, მიაწოდოს ინფორმაცია სხვადასხვა პროფესიებზე, შეახვედროს სხვადასხვა სფეროში წარმატებულ ადამიანებს, რომლებიც გულახდილად ისაუბრებენ თავიანთი კოლეგების სიძნელეებზეც და შედეგებზეც. სკოლამ უნდა დააფიქროს ბავშვი საკუთარ შესაძლებლობებსა და მისწრაფებებზეც. ასე უნდა მიიღოს ახალგაზრდამ გადაწყვეტილება. არიან სტუდენტები, რომლებიც მესამე- მეხუთე კურსზეღა ხვდებიან, რომ ექიმობა მათი საქმე არ არის. რისთვის იკარგება დრო, თანხა, ენერგია… ან საჭიროა ყველამ უმაღლესს მიაშუროს? მყავს თანამშრომელი გოგონა, რომელიც მგონი, ოცი წლისაც არ არის, მაგრამ უკვე დაამათავრა სამედიცინო კოლეჯი და მედდად მუშაობს, არის ძალიან ენერგიული, თავისი საქმის პროფესიონალი. ის სჭირდება კლინიკას, სჭირდება პაციენტს, აქვს მზარდი ანაზღაურება, ყველა პატივს სცემს… მაშინ, როცა მისმა თანატოლებმა კიდევ 5-6 წელი უნდა ისწავლონ, მერე პროფესიაში თავი დაიმკვიდრონ (რასაც, სამწუხაროდ, რეალობაში ერთეულები ახერხებენ). თუ სწორად იპოვი შენს ადგილს, ამაზე დიდი წარმატება არ არსებობს.
როგორ გესახებათ სკოლის როლი ფიზიკურად ჯანსაღი თაობის აღზრდაში?
– ჩვენს საზოგადოებაში არის ონკოლოგიური დაავადებების პრევენციის კულტურის დიდი დეფიციტი. შედეგი მძიმეა – სტატისტიკურადაც და ფსიქოლოგიურადაც. ჩემი პროფესიიდან გამომდინარე, ერთ-ერთი დიდი პრობლემაა სექსუალური განათლების დაბალი კულტურა, რაც გავლენას ახდენს ჯანმრთელობაზეც და ცხოვრების ხარისხზეც. ამერიკელი ავტორი ჰოფმანი ამბობს – „ათი განქორწინებიდან ცხრა სექსუალურ შეუთავსებლობაზე მოდის”. ახლა წარმოიდგინეთ, რა ხდება საქართველოში და მისი ტიპის ქვეყნებში. ახალგაზრდებთან აუცილებელია სერიოზული მუშაობა.
თქვენი აზრით, ვინ უნდა იმუშაოს ამ მიმართულებით?
– რეალობის გათვალისწინებით, ამ თემებზე მათ ვერ ესაუბრება ვერც დედა, ვერც მამა… რას ვიღებთ შედეგად? უამრავ პათოლოგიას, ჯანმრთელობისთვის საშიშ რისკებს, უშვილობას, რომ აღარაფერი ვთქვათ ცხოვრების ხარისხის დაქვეითებაზე. მასწავლებელმა რომ მოინდომოს ამ თემაზე მოსწავლეების ინფორმირება, გაუჭირდება, რადგან, ჯერ ერთი, თავად არ არის გაცნობიერებული, მეორეც, თუ დაინტერესდა, მოიძია ინფორმაცია და დაიწყო მოზარდთან სქესობრივი განათლების საკითხებზე საუბარი, ის შეიძლება მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდეს საზოგადოებისა და მშობლების მხრიდან, რომელთა დიდი ნაწილი ათას ბრალდებას წამოუყენებს. ჩემი აზრით, ასეთი საუბრები ახალგაზრდებთან სკოლის ან სოფლის ექიმმა უნდა წარმართოს. მათ სჭირდებათ ასეთი ინფორმაცია, რომ თავი აარიდონ სხვადასხვა დაავადებებს. ყველაზე უპრიანია, რომ სკოლამ ამ საკითხებში ექიმი ჩართოს, ოღონდაც მასაც გარკვეული გადამზადება სჭირდება, რომ ასაკის გათვალისწინებით, პოპულარული ენით მიაწოდოს აუცილებელი ინფორმაცია. შევხვდი თბილისის სკოლების მასწავლებლებს, საუბრის თემა სექსუალური განათლება იყო. კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, რომ მათი უმრავლესობა არ არის მზად ასეთი საუბრებისათვის. ჩემი აზრით, ყველაზე მართებული მიდგომა იქნება, თუ სკოლა და ექიმი ამ ინფორმაციას მიაწოდებს ახალგაზრდა მშობლებს, რომლებიც თავადაც განიცდიან სექსუალური განათლების დეფიციტს. შემდეგ ისინი გარკვეულ ინფორმაციას მიაწვდიან შვილებს. საჭიროა მათთვის მომზადდეს სათანადოდ შედგენილი საინფორმაციო მასალა.
აქვე მინდა შევეხო ნაადრევი ქორწინების თემას, რომელიც საქართველოში კვლავ პრობლემად რჩება. ეს საკითხიც საჩუმათოდ ქცეულ შეხედულებებსა და ტრადიციებს უკავშირდება. ნაადრევი ქორწინება, რეალურად ეს არის მოუმზადებელი ფსიქოლოგიის მოქცევა მძიმე ფიზიოლოგიურ თუ ფსიქოემოციურ წნეხში. ამ პრობლემებზე საუბარს მხოლოდ მასწავლებელს ვერ დავაკისრებთ, თუმცა მან სამართლებრივ და სოციალურ ჭრილში, ოჯახის, ქორწინების, ადამიანის უფლებების სწავლებისას ბევრი რამ შეიძლება გამოიყენოს მოსწავლეთა სწორი ცნობიერების ჩამოსაყალიბებლად. ჩვენს პაციენტებში ნაადრევი ქორწინების შედეგებიც მწვავედ იჩენს თავს.
რას იტყვით ბავშვის აღზრდაში მშობლის მონაწილეობაზე?
– რა თქმა უნდა, აღზრდა არასრულყოფილია მშობლის მონაწილეობის გარეშე. მე პირადად, დაძაბული სამუშაო დღის მიუხედავად, აუცილებლად მიმაჩნია ურთიერთობა ჩემს ორ შვილთან. საქართველოში, ოჯახური ტრადიციით, მშობლები 40 წლის შვილსაც ბავშვად მიიჩნევენ. დედაც და მამაც სიცოცხლის ბოლომდე ცდილობენ აკონტროლონ და მართონ შვილი. ეს კონტროლი უფრო ძლიერადაა გამოხატული ოჯახის მარჩენალისგან. მერე ეს მსხვერპლი იქცევა მოძალადედ და ტრადიციის გამგრძელებლად. ასეთი ადამიანები ვერასდროს ხდებიან თავისუფალნი და თავიანთი კომპლექსებით საზოგადოებასაც პრობლემებს უქმნიან. ჩემი ვაჟი ლუკა 18-ის რომ გახდა, თავისუფლება მივეცი, ვუთხარი, რომ ის არის დამოუკიდებელი პიროვნება, თავად უნდა მიიღოს გადაწყვეტილებები, ოღონდაც პასუხისმგებლობის ტვირთიც უნდა გაიზიაროს. მშობელს უნდა ჰქონდეს გააზრებული საკუთარი პასუხისმგებლობა შვილის აღზრდის მიმართ.
ესაუბრა ნინო კაპანაძე
პიგმალიონი საკლასო ოთახში
ლედისა და ყვავილების გამყიდველ გოგონას შორის განსხვავებას ქმნის არა ის, თუ როგორ იქცევა რომელიმე მათგანი, არამედ ის, თუ როგორ ექცევიან მათ. პროფესორ ჰიგინსის თვალში მე ყოველთვის ყვავილების გამყიდველ გოგონად დავრჩები, რადგან ის ყოველთვის ისე მექცეოდა, როგორც ყვავილების გამყიდველს… ასევე მომექცევა მომავალშიც. თქვენთან კი მართლა შეიძლება ლედი გავხდე, რადგან ყოველთვის ისე მექცევით, როგორც ლედის შეეფერება და მომავალშიც ასევე მომექცევით.
ბერნარდ შოუ, „პიგმალიონი”
კლასი არის დინამიკური, ცოცხალი, მრავალფეროვანი საზოგადოება, რომელიც სხვადასხვა შესაძლებლობების მქონე ინდივიდებისგან შედგება. ეს არის სოციუმი, რომლის თითოეულ წევრსაც აქვს ახლის შეცნობის სურვილი და მოლოდინი. უფრო სწორად, არაერთი მოლოდინი. მოლოდინი საკუთარი თავის მიმართ, მასწავლებლის მიმართ, მოლოდინი მოსწავლეების მიმართ და ა.შ.
ეს „მოლოდინები”, საერთო ჯამში, იმაზე მეტად მოქმედებს სწავლა-სწავლების პროცესზე, ვიდრე წარმოგვიდგენია და მეტწილად განსაზღვრავს კიდეც ამ პროცესის შედეგს. თუ ეს განცხადება გაზვიადებად გეჩვენებათ, გაეცანით ქვემოთ მოყვანილ კვლევებს, რომლებიც ცხადყოფს, რა ძლიერ გავლენას ახდენს ადამიანის ქცევაზე სხვათა მოლოდინი და წარმოდგენები.
თავდაპირველად, უნდა ითქვას, რომ ამ ფენომენს იკვლევენ სხვადასხვა დარგის სპეციალისტები: ფსიქოლოგები, სოციოლოგები, განათლების თეორეტიკოსები, მეთოდოლოგები, ფიზიოლოგები… ისინი თანხმდებიან, რომ ესა თუ ის მოცემულობა (რეალობა) შესაძლოა საგრძნობლად შეიცვალოს იმ რწმენებისა და მოლოდინების გავლენით, რომლებიც აქვს ადამიანს ამ მოცემულობის (რეალობის) მიმართ.
ფენომენი აღინიშნება ტერმინით თვითქმნადი (თვითაღსრულებადი, თვითგანხორციელებადი) წინასწარმეტყველება (self-fulfilling prophecy). ტერმინი დაამკვიდრა ამერიკელმა სოციოლოგმა რობერტ მერტონმა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ესაა პრაქტიკაში მრავალგზის დადასტურებული და აღწერილი თეორია პირობითი დაშვებების შესახებ, რომლებიც ცვლის ინდივიდის ქცევას და იწვევს ამ დაშვების დამადასტურებელ შედეგს. მაგალითად, ავიღოთ ასეთი სიტუაცია: კლასში არის შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე მოსწავლე. თანაკლასელებმაც და პედაგოგებმაც იციან, რომ მას ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა აქვს, ამიტომ ზოგიერთ საკლასო აქტივობაში ამ მოსწავლეს არ რთავენ ან ნაწილობრივ რთავენ. მოსწავლეც შეგუებულია საკუთარ მდგომარეობას და მაშინაც კი, როცა იცის სწორი პასუხი მასწავლებლის მიერ დასმულ კითხვაზე ან მიიჩნევს, რომ თავისუფლად შეძლებს სხვებთან ერთად ახალი სავარჯიშოს შესრულებას, პასიურობას ამჯობინებს, რათა „მოლოდინი გაამართლოს” და „ფაქტი დაადასტუროს”. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში გამოდის, რომ მოლოდინმა – „ის ამას ვერ დაძლევს” – გამოიწვია ამ დაშვების დამადასტურებელი ქცევა.
განვიხილოთ საპირისპირო მაგალითებიც:
ექსპერიმენტი „ამომავალი ვარსკვლავები”
ბოსტონის დაწყებითი სკოლის მასწავლებლებს მკვლევარებმა მიაწოდეს შემდეგი ინფორმაცია: „როგორც ტესტირებამ აჩვენა, თქვენი ზოგიერთი მოსწავლე აკადემიური მოსწრების მხრივ სხვებზე წარმატებულია!” მათ მასწავლებლები დაარწმუნეს, რომ ეს მოსწავლეები სასწავლო წლის განმავლობაში „სწავლაში განსაკუთრებულ შედეგებს მიაღწევდნენ”. სინამდვილეში ასეთი პროგნოზისათვის რეალური საფუძველი არ არსებობდა, რადგან ტესტირების შემდეგ ბავშვების გვარები შემთხვევითი შერჩევის პრინციპით გამოავლინეს. მიუხედავად ამისა, სასწავლო წლის ბოლოს იმ ბავშვების 30%-მა, რომლებიც „მომავალი ვარსკვლავების” სიაში იყვნენ შეყვანილნი, საშუალოდ 22 ერთეულით გააუმჯობესა თავისი IQ მაჩვენებელი, თითქმის ყველამ კი, სულ მცირე, 10 ერთეულით. ინტელექტის სტანდარტული ტესტით გაზომილი ინტელექტუალური ზრდის ეს მაჩვენებლები გაცილებით მაღალი იყო, ვიდრე იმავე სკოლის სხვა მოსწავლეებისა, რომლებიც საკონტროლო ჯგუფს შეადგენდნენ და კვლევის დასაწყისისათვის IQ-ს სტანდარტული საშუალო მაჩვენებელი ჰქონდათ.
ექსპერიმენტი „ლაბირინთი”
ბიოლოგიის ფაკულტეტის 12 სტუდენტს ვირთხების გაწვრთნის ექსპერიმენტში მონაწილეობა სთხოვეს. მათ გადასცეს ვირთხები, რომლებისთვისაც ლაბირინთში გასვლა უნდა ესწავლებინათ. სტუდენტების ნახევარს უთხრეს, რომ მათი ვირთხები ლაბირინთში კარგად გამსვლელ ჯიშს მიეკუთვნებოდნენ, ხოლო მეორე ნახევარს – რომ ცუდად გამსვლელს. სინამდვილეში ორივე ჯგუფისთვის გადაცემული ვირთხები ერთნაირი იყო. შედეგები სტუდენტების მოლოდინს შეესაბამებოდა: კარგად გამსვლელებად დასახელებული ვირთხები ცუდად გამსვლელებად დასახელებულებზე უკეთ სწავლობდნენ და ექსპერიმენტის დასრულებისას უკეთესი შედეგიც აჩვენეს.
როგორ ფიქრობთ, იციან თუ არა მოსწავლეებმა მასწავლებელთა მოლოდინების შესახებ? ვამცნობთ თუ არა მათ ამას განზრახ ან უნებლიეთ?
ამერიკელ პედაგოგებს ჯონ საფიერს და რობერტ გოუერს მიაჩნიათ, რომ მასწავლებლები სწავლების პროცესში ვერბალურად თუ არავერბალურად, პირდაპირ თუ ირიბად, ჩამოყალიბებული ჩვევებისა და ქცევის დემონსტრირებით მუდმივად ამჟღავნებენ საკუთარ მოლოდინს მოსწავლეების მიმართ, რითაც გავლენას ახდენენ მათ სასწავლო საქმიანობაზე. წიგნში „გამოცდილი მასწავლებელი: სწავლების უნარების განვითარება” (The Skillful Teacher: Building Your Teaching Skills. Jon Saphier, Robert Gower) მათ მოჰყავთ ამერიკელი ფსიქოლოგისა და მკვლევარის, პროფესორ ჰარის კუპერის კვლევის შედეგი. პროფესორმა კუპერმა კვლევის შედეგების დამუშავების შემდეგ მასწავლებელთა კომუნიკაციური ქცევები ხუთ კატეგორიად დააჯგუფა. ეს კატეგორიებია:
საერთო კლიმატი. აღმოჩნდა, რომ სხარტ (ძლიერ) მოსწავლეებთან ურთიერთობისას მასწავლებლები უფრო ხშირად იღიმებოდნენ და მოწონების ნიშნად თავს უქნევდნენ მოსწავლეს, ვიდრე „სუსტებთან” ურთიერთობისას. მათთან ვიზუალურ კონტაქტსაც უფრო ხშირად ამყარებდნენ, ეს კი მნიშვნელოვანი წამახალისებლებია.
მოთხოვნები. „სუსტის” იარლიყის მქონე მოსწავლეებს ახალი მასალის შესწავლის უფრო ნაკლები შესაძლებლობა აქვთ, ვიდრე სხარტებს, ამიტომ მათ ნაკლები მოეთხოვებოდათ სწავლების პროცესში, ვიდრე „ძლიერებს”.
დაჟინება. მასწავლებლები სხარტებს უფრო მეტხანს აცდიან კითხვაზე ფიქრს, ვიდრე სუსტებს. არასწორი პასუხის შემთხვევაში მასწავლებლის დაჟინებას უფრო მინიშნების, გამეორების და/ან შესწორების ხასიათი აქვს. ის უფრო მეტ ყურადღებას უთმობს სხარტი მოსწავლეების პასუხს, მეტ დროს აძლევს მათ პასუხის მოსაფიქრებლად.
ინტერაქციის სიხშირე. იმ მოსწავლეებთან, რომლებისგანაც მეტს ელიან, მასწავლებლებს უფრო ხშირი სასწავლო ურთიერთობა აქვთ, ვიდრე მათთან, ვის მიმართაც დაბალი მოლოდინი აქვთ.
უკუკავშირი: მასწავლებელი უფრო ხშირად აქებს მაღალი მოლოდინების მქონე მოსწავლეებს სწორის პასუხისთვის, მაშინ როდესაც სუსტებს უფრო ხშირად აკრიტიკებს არასწორი პასუხისთვის.
აქვეა დაჯგუფებული იმ ზოგადი მოლოდინების ამსახველი ვერბალური და საკომუნიკაციო ფორმულებიც, რომლებსაც მასწავლებლები მიმართავენ. ეს მოლოდინები პირობითად შეგვიძლია დავყოთ სამ ჯგუფად: კრიტიკა, სწორ პასუხამდე მიყვანის პოზიტიური გზები და აღიარება-დადასტურების გზები.
კრიტიკა: „შენი პასუხი იმაზე მეტყველებს, რომ სულ არ გიფიქრია…”
„არ არის სწორი…” (და სხვა მოსწავლეს მიმართავს კითხვით)
„არ არის სწორი…” (და სწორ პასუხს ამბობს)
„არ არის სწორი…” (და ხსნის მიზეზს, რამაც შესაძლოა მინიშნების როლი შეასრულოს.)
სთავაზობს მინიშნებას, თუმცა სხვა მოსწავლეს მიმართავს.
ერთი მოსწავლის არასწორი პასუხის შემთხვევაში მიმართავს მეორეს.
მიმართავს სხვა მოსწავლეს პასუხის განვრცობისათვის: „რამეს ხომ არ დაამატებდი?”
მოსწავლეს აძლევს ნებას, სხვა მოსწავლეს სთხოვოს მის მაგივრად პასუხის გაცემა.
სწორ პასუხამდე მიყვანის პოზიტიური გზა: „არ არის სწორი, მაგრამ კარგია, რომ გაგახსენდა, რადგან ეს, ალბათ, სხვებმაც იფიქრეს”.
„ისევ სცადე!”
ადასტურებს პასუხის დადებით და უარყოფით მხარეებს, შემდეგ სთავაზობს მინიშნებას და ცდილობს, მოსწავლე სწორ პასუხამდე მიიყვანოს.
პასუხს უგულებელყოფს და მინიშნებას სთავაზობს.
მოსწავლისადმი რწმენას გამოხატავს და ახალისებს: „ვფიქრობ, შენ ეს იცი…”
მოსწავლეს სთხოვს დაფიქრებას.
მოსწავლეს სთხოვს პასუხის თვითშეფასებას.
უსვამს დამატებით კითხვას.
აზუსტებს: „ამას გულისხმობდი?”
აღიარება-დადასტურების გზები: „მართალია! ყოჩაღ!”
ადასტურებს მართებულობას და იმეორებს მოსწავლის პასუხს.
პასუხს უფრო სრულყოფილად და მკაფიოდ აყალიბებს, ამასთან, მიზეზს ხსნის.
აქებს და განავრცობს პასუხს.
სტატიის დასასრულს კი გთავაზობთ თვითშეფასების კითხვარს, რომელიც დაგეხმარებათ, დააკვირდეთ საკუთარ საკომუნიკაციო ქცევას და შესაბამისი დასკვნაც გამოიტანოთ:
▪ სხარტებს (ძლიერ მოსწავლეებს) უფრო ხშირად ვუღიმი და მოწონების ნიშნად თავს ვუქნევ თუ არა?
▪ უფრო ხშირად სხარტების მხარეს ვიჭერ თუ არა?
▪ სხარტებს უფრო ხშირად ვუყურებ თუ არა თვალებში?
▪ სუსტ მოსწავლეებს ახალი მასალის სწავლის უფრო ნაკლებ შესაძლებლობას ვაძლევ თუ არა?
▪ არასწორი პასუხის შემთხვევაში სხარტ მოსწავლეებს უფრო მეტ მინიშნებას ვაძლევ თუ არა?
▪ სხარტი მოსწავლეების პასუხებს უფრო მეტ ყურადღებას ვუთმობ თუ არა?
▪ სხარტ მოსწავლეებს პასუხის მოსაფიქრებლად უფრო მეტ დროს ვაძლევ თუ არა?
▪ სხარტ მოსწავლეებთან უფრო ხშირი სასწავლო ურთიერთობა მაქვს თუ არა?
▪ სხარტებს უფრო ხშირად ვაქებ სწორი პასუხისთვის თუ არა?
▪ სუსტ მოსწავლეებს უფრო ხშირად ვაკრიტიკებ მცდარი პასუხისთვის თუ არა?
▪ ზემოთ ჩამოთვლილი კითხვები უფრო გოგონებს ეხება თუ ბიჭებს?
შეჯამების სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მოლოდინს, წინასწარ განპირობებულ დამოკიდებულებას მოსწავლეთა მიმართ და შეტყობინებებს (ვერბალურს, არავერბალურს, საკომუნიკაციო ქცევას…) მართლაც დიდი გავლენა აქვს. მათ შეუძლიათ, მოსწავლე საკუთარ თავში ჩაკეტონ, საკუთარ უუნარობასა და უსუსურობაში დაარწმუნონ ან პირიქით, საუკეთესო პირობები შეუქმნან შესაძლებლობათა რეალიზებისთვის.
როგორ დავანებოთ თავი მოწევას
„ბოლო დროს იმდენს წერენ სიგარეტის მავნებლობაზე, რომ გადავწყვიტე, თავი დავანებო კითხვას”.
ჯოზეფ კატენი
Facebook-ელმა მეგობარმა მომწერა, ყოჩაღ შენს ვაჟკაცობას, რომ მოახერხე და სიგარეტს თავი დაანებე, იქნებ მეც მირჩიო, როგორ შევასრულო ეგ ჯვაროსნული მისიაო. მახველებსო, გული აღარ მივარგაო, 4 კიბეს ავივლი და სულს ვეღარ ვითქვამო, ტანსაცმელს გაფუჭებული შაშხის სუნი ასდისო. მოკლედო, წვალებააო.
ზაზა, მეგობარო, როგორც ერთმა ჭკვიანმა ამერიკელმა თქვა, სიგარეტისთვის თავის დანებებაზე ადვილი არაფერია – უკვე ოცდაათჯერ მაინც დავანებეო. ამ საქმეში მთავარი რადიკალიზმია. ნელ-ნელა არ გამოვა. დაივიწყე შენი ბიძაშვილის მეგობრის ქვისლის ნაამბობი, რომ მისი მეჯვარე ჯერ ორი კოლოფიდან ერთზე ჩამოვიდა, ერთი კვირის თავზე 10 ღერი მოაკლო, მერე – ხუთი და ცოტა ხანში თითო-თითო ღერით გადიოდა ფონს, სანამ ბოლომდე არ გადაეჩვია. ადგილობრივი, მაგრამ გაქართულებული ლექსიკით რომ ვთქვათ, ჟღალი ბაზარია ეგ. ასეთ დროს გაგტანჯავს და დაგამარცხებს ფიქრები და ცდუნებები. იტყვი, ერთმა ღერმა რაღა უნდა მიყოსო. სადაც ათი, იქაც თერთმეტიო, თორმეტიო, ცამეტიო და გადაუსწრებ ძველ დოზას. განა სუფრასთან ჯდომისას გითქვამს უარი მწვადის მომდევნო ნაჭერზე? ისეთ ნაჭერზე, შორიდან რომ გეფლირტავება და იმდენად სასურველია შენთვის, რომ მზად ხარ, რაინდად აკურთხო.
სიგარეტი უნდა გადააგდო მყისიერად. თითქოს სარძევე კბილი შემთხვევით ამოგძვრა. ჩემზე უკეთ იცი, რომ ახალი ცხოვრება ეგრე, ერთი ხელის მოსმით იწყება.
აჯობებს, მხოლოდ ერთღერნაკლულ კოლოფს გადაუძახო სანაგვეში, ვიდრე მილეულს. არ თქვა, რომ ამასაც დაცლი და ხვალიდან აღარ იზამ. მსუყე კოლოფის გადაგდება ჯობს. შეგიპყრობს ფიქრი, რომ ქარისთვის გატანებული 3 ლარი ფუჭად არ უნდა გაფრინდეს. ამან თავისი შედეგი უნდა დადოს.
სანაგვესთან მიდი, კეთილთვისებიანი წყევლით დაწყევლე ის გოგონა, რომელთან სამარიაჟოდაც მე-9 კლასში პირველად გააბოლე, მაგრამ ყურადღება მაინც არ მოგაქცია და ხელის სწრაფი მოძრაობით მოისროლე კოლოფი. ღრმად ჩაისუნთქე და არაფერზე იფიქრო. გამორთე გონება.
აუცილებლად დაივიწყე ის თარიღი – თვე და რიცხვი, როცა მოწევას თავს დაანებებ. არ დაითვალო, მერამდენე დღე გავიდა; არ აღნიშნო წლისთავები და იუბილეები. მესმის, რომ ქართველები წარსულისა და წასულების ხალხი ვართ, მეტროშიც კი ტაბლო იმას გვიჩვენებს, რამდენი ხნის წინ წავიდა მატარებელი და არა იმას, რამდენ ხანში მოვა შემდეგი. ამ გენეტიკური კოდის მიუხედავად, მხოლოდ აწმყოთი და მომავლით იაზროვნე. იუბილეები იმის წინაპირობააა, რომ ერთხელ ამის აღსანიშნავად გააბოლებ კიდეც.
პატივი ეცი კანონზომიერებას, რომ ცუდი ამბავი სწრაფად ვრცელდება, კარგი კი – პირიქით, ამიტომ მოითმინე რამდენიმე დღე და მხოლოდ საკუთარ შესაძლებლობებში ბოლომდე დარწმუნების შემდეგ გაახმაურე შენი გმირობა. კითხვაზე „როდის დაანებე?” პასუხი: „რამდენიმე დღეა”, – უფრო სანდო და დამაჯერებელია, ვიდრე, მაგალითად, „დილით”.
ყველაზე მეტად ჭამის შემდეგ და მწეველ მეგობრებთან ყოფნის დროს, განსაკუთრებით – კერძებით დამძიმებულ სუფრასთან გაგიჭირდება. ისინი ამოიღებენ სხვადასხვა ფერისა და სიგრძე-სიგანის კოლოფებს, ცეცხლს მოუკიდებენ ღერებს, რომლებსაც ნელ-ნელა, საუბარ-საუბრით ჩაწვავენ. შენ ნერწყვი მოგადგება და მოსვენებას დაკარგავ. იმასაც იფიქრებ, აქედან ხომ არ წავიდეო. არა, დარჩი. ასეთ დროს არავითარ შემთხვევაში არ დაარტყა თუნდაც ერთი ნაფაზი – ეს ავტომატურად ნიშნავს მოწევის გაგრძელებას.
ღერები ლუკმებით არ ჩაანაცვლო. ეცადე, მეგობრის მიერ მოწეულ ყოველ ღერს ერთი ახალი სამომავლო გეგმა დაუპირისპირო. დიდი გეგმებიც მოსულა და პატარებიც – სამოგზაუროდ წასვლა, ახალი მანქანის ყიდვა, განაპირას რომ ზის, იმ გოგოს გაცნობა. რაც გინდა.
სიგარეტის გადაგდებიდან ერთ დღეში შენი ორგანოები გაიწმინდება გაზისგან და დაიწყებს ნიკოტინის კვალის წაშლას. ემოიციურად დაიტვირთები – გაგიჩნდება სიამაყის გრძნობა საკუთარი საქციელის გამო და ბედნიერების შეგრძნება გაძლიერდება.
მეცხრე დღეს კუჭის ლორწოვანი გარსი პროგრესირებას დაიწყებს და ფერმენტების გამომუშავება გაუმჯობესდება.
მეცამეტე დღეს შენი კანის უჯრედების განახლების პროცესი დაიწყება.
ცოტა ხანში სრულად დაგიბრუნდება კვამლისგან დაქვეითებული სურნელისა და გემოს შეგრძნება.
მესამე თვიდან სისხლძარღვები გამოცოცხლდება.
მეხუთე თვიდან შენი ჩაგრული ღვიძლის უჯრედები რეგენერაციას დაიწყებს.
ერთი წლის თავზე ინფარქტის რისკი 50%-ით შემცირდება.
კიბეზე ასვლისას აღარ იქოშინებ და ტანსაცმელსაც მხოლოდ იმ სუნამოს სუნი ექნება, რომელსაც მიასხამ.
როცა ვინმე გამვლელი გკითხავს, სიგარეტი ხომ არ გაქვსო, არავითარ შემთხვევაში არ უპასუხო, რომ არ ეწევი. უთხარი, რომ აღარ ეწევი. ეს ერთი შეხედვით უმნიშვნელო განსხვავება სინამდვილეში მრავლისმთქმელია: შენ შეძელი და მიატოვე მავნე ჩვევა, რის შემდეგაც გახდი მისიონერი. სიგარეტის მსურველმა უნდა გაიგოს, რომ მსოფლიოში კიდევ ერთი ადამიანი შემობრუნდა წაღმა და ეს მასზე რაღაც დოზით, თუნდაც მიზერულით, აუცილებლად იმოქმედებს.
ძნელიცაა და ადვილიც.
წარმატებას გისურვებ.
ისე კი, მგონი ვიღაცაში აგერიე. მე მოწევისთვის თავი არ დამინებებია.
ვიდეობლოგი
მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე
ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას.
ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...
