სამოდელო გაკვეთილების ჩასატარებლად განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ეფექტური სტრატეგიების შერჩევასა და გამოყენებას. ქვემოთ განხილულია ორი სასწავლო სტრატეგია, რომელთა გამოყენებას მინიმალური რესურსი სჭირდება, თუმცა მათ შეუძლიათ შეცვალონ რუტინული საკლასო გარემო და გააძლიერონ მოსწავლეთა მოტივაცია და ჩართულობა. მათი გამოყენება წარმატებით შეიძლება როგორც სამოდელო გაკვეთილებზე, ასევე, ყოველდღიურ საგაკვეთილო პრაქტიკაში, სოციალურ და ფილოლოგიურ მიმართულებებში.

1. „უხმო დისკუსია“

ამ სტრატეგიას, სხვაგვარად, „დიდ ქაღალდსაც“ ეძახიან. მისი მთავარი ინსტრუმენტებია წერითი უნარები და სიჩუმე, რომლებიც მოსწავლეებს საკითხის სიღრმისეულად  შესწავლასა და გააზრებაში დაეხმარება. სტრატეგიის გამოყენების დროს მოსწავლეები წერილობით აყალიბებენ თავიანთ პასუხებს, ე.წ „სტიმულზე“. სტიმული შეიძლება იყოს ციტატა, ისტორიული დოკუმენტი, ფოტო და ა. შ. სტრატეგია ხელს უწყობს მოსწავლეთა აზროვნების კონცენტრირებას პრობლემურ საკითხებზე, გვეხმარება იმ მოსწავლეთა გაკონტროლებაში, რომლებიც მოუთმენლობას ამჟღავნებენ საკითხის განხილვის დროს, გაუბედავ მოსწავლეებს კი საგაკვეთილო პროცესში ჩართვის შესაძლებლობას აძლევს.

სტრატეგიის ეტაპები:

1. „სტიმულის“ შერჩევა. საწყის ეტაპზე აუცილებელია ისეთის „სტიმულის“ შერჩევა, რომელზეც მოსწავლეები მოახდენენ რეაგირებას. სტიმული შეიძლება იყოს შეკითხვა, პრობლემა, ციტატა, ისტორიული დოკუმენტი, ნაწყვეტი პროზაული თუ პოეტური ნაწარმოებიდან, სურათი და სხვა. მოსწავლეთა სხვადასხვა ჯგუფს უნდა მიეცეს ერთი და იგივე „სტიმული“, თუმცა დასაშვებია განსხვავებულის მიცემაც, თუკი ისინი ერთ თემასთან იქნება დაკავშირებული. სტრატეგია ეფექტურად მუშაობს წყვილებში ან ტრიადებში. ყოველ ჯგუფს დასჭირდება ფლიპჩარტის ქაღალდი, რომელზეც წერილობით აწარმოებენ საუბარს და გააკეთებენ კომენტარებს. ქაღალდის ცენტრში უნდა იყოს განთავსებული „სტიმული“, რომელიც მოსწავლეებს დისკუსიის დაწყებისაკენ უბიძგებს.

2. მოსწავლეთა მომზადება. პროცესის დაწყებამდე მოსწავლეებს ვაძლევთ ინსტრუქციებს: სტრატეგია უნდა წარიმართოს სიჩუმეში, ყველანაირი კომუნიკაცია უნდა წარიმართოს უხმოდ, მსჯელობა უნდა მიმდინარეობდეს მხოლოდ წერილობითი ფორმით. პედაგოგმა უნდა სთხოვოს მოსწავლეებს მუშაობის დაწყებამდე დასვან შეკითხვები. ამ გზით მინიმუმადე იქნება დაყვანილი სიჩუმის დარღვევის შესაძლებლობა.

3. მოსწავლეები აკეთებენ ფლიპჩარტზე კომენტარს, თავიანთი ჯგუფის წევრებთან ერთად. ჯგუფის წევრები წერილობით აკეთებენ კომენტარებს „სტიმულზე“ და ერთმანეთს შეკითხვებს უსვამენ. ისინი სხვადასხვა ფერის მარკერებით მუშაობენ, რათა დისკუსიის მიმდინარეობა უფრო თვალსაჩინო გახდეს. მოსწავლეებს შეუძლიათ კითხვები, პასუხები და კომენტარები ხაზებით და ისრებით  დააკავშირონ ერთმანეთთან. აქტივობის ხანგრძლივობის განსაზღვრა შეუძლია პედაგოგს, მაგრამ ის არ უნდა იყოს 15 წუთზე ნაკლები.

4. მოსწავლეები სხვა ჯგუფის ქაღალდზე აკეთებენ კომენტარებს. მასწავლებლის მითითების შემდეგ, მოსწავლეები, სიჩუმის დაურღვევლად, ტოვებენ თავიანთ ადგილებს და სხვა ჯგუფის ფლიპჩარტებთან ინაცვლებენ. მათ თან მიაქვთ თავიანთი მარკერები, ეცნობიან სხვა მოსწავლეთა მოსაზრებებს, წერენ კომენტარებსა და შეკითხვებს. აქტივობის ხანგრძლივობას ამჯერადაც პედაგოგი განსაზღვრავს.

5. მოსწავლეები ბრუნდებიან თავიანთ ჯგუფებში და არღვევენ სიჩუმეს. ჯგუფის წევრები ისევ თავიანთი ფლიპჩარტის გარშემო ბრუნდებიან, მათ კვლავ შეუძლიათ წერილობითი კომენტარის გაკეთება. ამის შემდეგ კი ეძლევათ თავიანთ ჯგუფში თავისუფალი ვერბალური კომუნიკაციის საშუალება განსახილველი საკითხისა და წამოჭრილი პრობლემების ირგვლივ.

6. დისკუსია კლასთან. დასკვნით ეტაპზე იმართება საერთო საკლასო მსჯელობა. საუბრის დაწყება შესაძლებელია მარტივი შეკითხვით, თუნდაც: „რა ისწავლეთ თქვენ ამ აქტივობით?“. ამ დროს შეგვიძლია ჩავუღრმავდეთ მოსწავლეთა მიერ წერილობით გაკეთებულ მოსაზრებებს და ვიმსჯელოთ მათ შესახებ. ამავე ეტაპზე, საუბარი შეიძლება შეეხოს სიჩუმესთან დაკავშირებულ პრობლემებს და აქტივობის მსვლელობის დროს მოსწავლეთა კომფორტის ხარისხს.

ვარიაციები:

პატარა ქაღალდი: მასწავლებელი „სტიმულს“ განათავსებს სტანდარტული ზომის ქაღალდზე.  ჩვეულებრივ რამდენიმე „სტიმულს“ ამზადებს, ჯგუფების რაოდენობის მიხედვით. ჯგუფის წევრები რიგრიგობით აკეთებენ წერილობით კომენტარს ქაღალდზე. განსაზღვრული დროის შემდეგ კი (რამდენიმე წუთი) აწვდიან გვერდით მჯდომს. როდესაც ჯგუფის წევრები დაასრულებენ ქაღალდზე კომენტარის გაკეთებას, თავიანთ ქაღალდს აწვდიან სხვა ჯგუფს. პროცესი მიმდინარეობს სიჩუმეში და მანამდე გრძელდება, სანამ ყველა მოსწავლე ყველა ქაღალდზე არ გააკეთებს კომენტარს. საბოლოოდ ჯგუფები იბრუნებენ თავიანთ კუთვნილ ქაღალდებს და ეწყობა ვერბალური მსჯელობა წამოჭრილი შეკითხვებისა და გაკეთებული კომენტარების ირგვლივ.

გალერეა. „სტიმული“ განთავსებულია კედელზე ან ცალკე მაგიდაზე და მოსწავლეები სიჩუმეში, წერილობით აკეთებენ კომენტარს. მასწავლებელს ასევე შეუძლია ფლიპჩარტზე განთავსებული „სტიმული“, განსაზღვრული დროის შუალედით, რიგრიგობით გადააწოდოს ცალკეულ ჯგუფს.

სტრატეგიის გამოყენება შესაძლებელია, როგორც საბაზო, ასევე საშუალო საფეხურზე. სტრატეგიის ძლიერ მხარეებად შეიძლება შეფასდეს შემდეგი კომპონენტები:

• სტრატეგია ხელს უწყობს მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებას და ჩართულობის ზრდას;
• ნაკლებად აქტიურ მოსწავლეებს აძლევს საკუთარი შესაძლებლობების გამოვლენის საშუალებას;
• ხელს უწყობს საკითხის გააზრებას, გაანალიზებას, წერითი, თანამშრომლობითი უნარების განვითარებას.

სტრატეგიის გამოყენების დროს ძირითად სირთულეს წარმოადგენს სიჩუმის დაცვა, რაც პედაგოგმა ინსტრუქციების მიცემისა და საკლასო გარემოს ორგანიზების დროს უნდა გაითვალისწინოს.

2. „ცხოვრების საგზაო რუკა“

მოსწავლეებმა უნდა დახატონ ცნობილი ადამიანის, პერსონაჟის ცხოვრების რუკა, რომელზეც საგზაო ნიშნების გამოყენებით გამოკვეთილი იქნება ამ ადამიანის ცხოვრების მნიშვნელოვანი მოვლენები. ეს სტრატეგია ეხმარება მოსწავლეებს უკეთ ჩაწვდნენ ისტორიული პირის თუ ლიტერატურული პერსონაჟის მახასიათებლებს; გარემოს, რომელშიც მას უხდებოდა მოღვაწეობა. სტრატეგიის დახმარებით მოსწავლეები ყურადღებას ამახვილებენ იმ ფაქტორებზე, რომლებიც პიროვნების გადაწყვეტილებებზე ახდენდნენ  გავლენას. ამ ინსტრუმენტის გამოყენება შეიძლება როგორც ადრე შესწავლილი მასალის გასამეორებლად, ასევე ცოდნის, უნარების შესაფასებლად.

სტრატეგიის ეტაპები:

1. მოსწავლეები ეცნობიან ინფორმაციას პიროვნების შესახებ. სტრატეგიის გამოსაყენებლად მოსწავლეებმა უნდა მოიძიონ ინფორმაცია პიროვნებისა (ისტორიული პირი, ლიტერატურული პერსონაჟი და სხვ.) და კონტექსტის შესახებ, რომელშიც მას უხდებოდა მოღვაწეობა. ეს ინფორმაცია მოსწავლეებმა შეიძლება მიიღონ ნაწარმოების, თხზულების წაკითხვით, ფილმის ყურებით, დამოუკიდებელი კვლევით და ა.შ. სასურველია მოსწავლეებმა პიროვნების ცხოვრების საკვანძო მოვლენები და მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები ჩანაწერის სახით მოამზადონ ან თუნდაც გრაფიკულად გამოსახონ (მაგ. ქრონოლოგიურ სკალაზე დაალაგონ).

2. გონებრივი იერიში მეტაფორის გამოყენებით: „ცხოვრება, როგორც მოგზაურობა“. მუშაობა მიმდინარეობს ჯგუფებში. სხვადასხვა ჯგუფებს შეუძლიათ როგორც ერთსა და იმავე, ასევე სხვადასხვა პიროვნებების საგზაო რუკებზე მუშაობა. რუკაზე მუშაობის დაწყებამდე პედაგოგი მოსწავლეებს ეუბნება, რომ პიროვნების ცხოვრება უნდა განიხილონ, როგორც მოგზაურობა. კერძოდ, მათ უნდა განიხილონ, რომელი საგზაო ნიშნების გამოყენება იქნება მართებული პიროვნების ცხოვრების ამა თუ იმ მომენტის ვიზუალური გამოსახვისათვის. გამოყენებული ელემენტები შეიძლება იყოს, მაგალითად, შუქნიშნები, ჩიხები, შემოვლითი გზები, გაჩერებები და სხვა. მოსწავლეებს უნდა მივცეთ საშუალება, იმსჯელონ (მაგ. წყვილებში) საგზაო ნიშნების გამოყენებაზე. მაგალითად, ჩიხი შეიძლება ნიშნავდეს მიღებულ გადაწყვეტილებას, რომელმაც არ მოგვცა სასურველი შედეგი; მწვანე ფერი კი იმას, რომ პიროვნების მოქმედებას გზა ხსნილი აქვს.

3. მოსწავლეები ადგენენ ცხოვრების საგზაო რუკას. მოსწავლეები ადგენენ ცხოვრების საგზაო რუკას ინდივიდუალურად ან მცირე ჯგუფებში. სასურველია, ეს გაკეთდეს დიდ ქაღალდზე, რომელზეც მოსწავლეები პირველ რიგში გზას დაიტანენ. შემდეგ კი – საგზაო ნიშნებს. საგზაო ნიშნებზე მათ უნდა მიუთითონ იმ მოვლენების შესახებ, რომელთაც ესა თუ ის საგზაო ნიშანი შესაბამება. სასურველია, რუკაზე დაიტანონ ფაქტორები, რომლებიც პიროვნების გადაწყვეტილებებზე ახდენდა გავლენას, (მაგალითად შიში, ამბიცია და ა. შ). რუკაზე მუშაობის დროს, დასაშვებია, მოსწავლეებს მივცეთ ოთახში თავისუფლად გადაადგილებისა და თანატოლთა იდეების გაცნობის საშუალება.

4. შედეგების შეჯამება. დასკვნით ეტაპზე ხდება მოსწავლეთა ნამუშევრების საერთო საკლასო განხილვა. პედაგოგმა მოსწავლეებს ყურადღება უნდა გაამახვილებინოს ნამუშევრებს შორის მსგავსება-განსხვავებებზე. შეკითხვები შეიძლება შემდეგი ტიპის იყოს: „რა ფაქტორები ახდენდა გავლენას პიროვნების არჩევანზე?“, „რა ფაქტორები ეხმარებოდა მას წინსვლასა და სასურველი მიზნის მიღწევაში?“. პედაგოგმა მოსწავლეებს შეიძლება სთხოვოს შედეგების შეჯამება ესეის სახით.

ვარიაციები

პირადი ცხოვრების საგზაო რუკა: მოსწავლეებს შეუძლიათ გამოიყენონ ეს აქტივობა საკუთარი ცხოვრების საგზაო რუკის შესადგენად. ეს სტრატეგია მათ საკუთარი ცხოვრების, სირთულეების, გამოწვევების, მიღწევების ანალიზში დაეხმარება, მეორე მხრივ კი, შესაძლებლობას მისცემს, შედეგები ერთმანეთს გაუზიარონ და ამ გზით უკეთ გაიცნონ ერთმანეთი.

განსხვავებული ინტერპრეტაციები პიროვნების ცხოვრების შესახებ: რამდენიმე მოსწავლე იმუშავებს პიროვნების საგზაო რუკის შედგენაზე. თანამშრომლობა გამოხატული იქნება პიროვნების კვლევაში, თუმცა ისინი დამოუკიდებლად  იმუშავებენ საკუთარ საგზაო რუკებზე. ეს შესაძლებლობას მოგვცემს, დავადგინოთ, როგორ მოახდენენ მოსწავლეები პიროვნების ცხოვრების დეტალების ინტერპრეტირებას.

სტრატეგიის გამოყენება შესაძლებელია საბაზო და საშუალო საფეხურზე, ძირითადად სოციალურ და ფილოლოგიურ საგნებში. სტრატეგიის ძლიერ მხარეებად შეიძლება შეფასდეს:

• მოსწავლეებისთვის პიროვნების (ისტორიული, ლიტერატურული) ცხოვრების საკვანძო მომენტების გააზრების გაიოლება;
• წარმოსახვითი უნარების გააქტიურება;
• მოსწავლეთა ჩართულობის გაზრდა, თანამშრომლობითი უნარების დახვეწა.

სტრატეგიის ძირითადი პრობლემა შეიძლება იყოს ცალკეულ მოსწავლეთა მხრიდან ზედაპირული დამოკიდებულება, ძირითადი საკითხიდან ყურადღების სხვა თემაზე გადატანა. მასწავლებელმა, მუშაობის დაწყებამდე მოსწავლეებს უნდა მისცეს მკაფიო ინსტრუქციები და ყურადღებით დააკვირდეს მუშაობის პროცესს.

სტრატეგიების გამოყენების შემდეგ აუცილებელია, მასწავლებელმა გააკეთოს შედეგების ანალიზი, შეაფასოს ძლიერი და სუსტი მხარეები და გაითვალისწინოს ის შემდგომი გამოყენების დროს. ინოვაციური სტრატეგიების სასიკეთოდ წაადგება საგაკვეთილო პროცესს და გაზრდის სწავლების პროდუქტიულობას.

გამოყენებული მასალები:

• https://www.facinghistory.org
• https://www.ascd.org/Default.aspx

დავით ჩივაძე

პროგრამა „ასწავლე საქართველოსთვის“

ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტის ქვაბღის საჯარო სკოლა.

ტოტალიტარიზმი ის სოციალ-პოლიტიკური მოვლენაა, რომელმაც  მეოცე საუკუნეში მსოფლიოს რამდენიმე ქვეყანა მოიცვა და მილიონობით ადამიანის ცხოვრება დაანგრია.   მისი შედეგები არ ქრება რეჟიმის დაშლისთანავე, მათ შორის, პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში; დღემდე არაერთგვაროვანია სხვადასხვა თაობის წარმომადგენელთა მიერ წარსულის შეფასება. ტოტალიტარულ სახელმწიფოში პიროვნება სახელმწიფოს მხრიდან უმძიმეს განიცდის წნეხს; არ არის დაცული ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები. ტოტალიტარიზმი არის ანტიდემოკრატიული პოლიტიკური წყობა, რეჟიმი, რომლის დროსაც სახელმწიფო არეგულირებს საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა ასპექტს.

მერვე კლასში ისტორიის სწავლების პროცესში პირველად შემოდის მეოცე საუკუნის ისტორია თავისი უდიდესი კატაკლიზმებითა და მასშტაბური ტრაგედიებით. სწავლების პროცესში ამ მოვლენების სწორად გააზრებისთვის დიდია მასწავლებლის როლი.

ადამიანის უფლებათა ლექსიკონში ასეთ ჩანაწერს ვკითხულობთ: „ტოტალიტარული სახელმწიფო მიისწრაფვის: „საზოგადოების ყველა სფეროზე კონტროლის დამყარებისაკენ,  სოციალურ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში გაუქმებულია პლურალიზმის პრინციპი. სოციალურ-პოლიტიკური წინააღმდეგობების რეგულირება ხდება ძალისმიერი მეთოდებით.  პოლიტიკური ხელისუფლება პრეტენზიას აცხადებს მოსახლეობის საყოველთაო ინტერესებზე. ამ საყოველთაო ინტერესებში ადგილი არ რჩება პიროვნებისა და პოლიტიკის სხვა სუბიექტების ინტერესებისათვის, თავისუფალი პოლიტიკური მოღვაწეობისათვის, რაც ინდივიდის ხელისუფლებისაგან გაუცხოებას იწვევს. ხდება სახელმწიფოსა და ინდივიდის იდენტიფიკაცია, რაც ამ უკანასკნელს ართმევს თვითრეგულაციისა და თვითგანვითარების შესაძლებლობებს. ხელისუფლების ლეგიტიმაცია ემყარება ძალადობას, სახელმწიფოს მონოიდეოლოგიას. პიროვნების უფლებანი და თავისუფლებანი უგულებელყოფილია[1]“.

ტერმინი „ტოტალიტარიზმი“ პირველად 1925 წელს ბენიტო მუსოლინიმ გამოიყენა იმ რეჟიმის დასახასიათებლად, რომელიც მან დაამყარა   (lo stato totalitario). ეს ტერმინი მაშინ დადებითი შინაარსის მატარებელი იყო და ითარგმნებოდა, როგორც მთლიანობა, სისრულე. მოგვიანებით გაზეთმა „ტაიმმა“ ტერმინი „ტოტალიტარიზმი“ საბჭოთა კავშირში არსებული რეჟიმის დასახასიათებლად გამოიყენა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ამ ტიპის სახელმწიფოდ დასავლურმა პოლიტიკურმა მეცნიერებამ ფაშისტური გერმანია, ასევე, „გამარჯვებული სოციალიზმის“ ქვეყნებში არსებული რეჟიმები მიიჩნია.

პოლიტოლოგები მიუთითებენ ტოტალიტარიზმის შემდეგ ძირითად ნიშნებზე:

• ხელისუფლების მაღალი ცენტრალიზაცია რომელიმე პიროვნების ან ჯგუფის ხელში. გაბატონებული ფენა პასუხს არ აგებს არცერთი სახელმწიფო ორგანოს წინაშე, აღმასრულებელიდა სასამართლო ხელისუფლება გაბატონებული ზედა ფენის ხელშია.
• ტოტალიტარულ შეგნებაში ხალხი და ხელისუფლება გააზრებულია როგორც ერთიანი, მთლიანი, ხელისუფლების მთელი აქცენტი გადატანილია საშინაო და საგარეო მტრების ძიებასა და მათ წინააღმდეგ ბრძოლაზე.
• საზოგადოებრივი ცხოვრების იდეოლოგიზაცია – მონოპოლიური იდეოლოგია ასაბუთებს, ამართლებს არსებული რეჟიმის უკონტროლო ბატონობას, იდეოლოგიის მნიშვნელობა ძირითადად განისაზღვრება რომელიმე მიზნის გარშემო მოსახლეობის დარაზმვით (მსოფლიო ბატონობა, კომუნიზმისაშენება და ა.შ.). ამ მიზნის მისაღწევად გამართლებულია ყველა საშუალება.
• ერთპარტიულობა, ხელისუფალი მასობრივიპარტიის მონოპოლიური არსებობა, რომელიც აყალიბებს პოლიტიკურ მიზნებს, განსაზღვრავს მისი რეალიზაციის საშუალებებს და ახორციელებს კადრების მომზადებასა და განაწილებას. მმართველი პარტიის სათავეში დგას ქარიზმატული ლიდერი, რომელიც ყველა არსებით საკითხს წყვეტს.
• რეპრესიული დაწესებულებების განვითარებული სისტემა, რომელიც მკაცრ კონტროლს ახორციელებს ადამიანთა ქცევაზე და საჭიროების შემთხვევაში ძალისმიერ მეთოდებსაც იყენებს.
• ტოტალიტარიზმის პირობებში არ არსებობს თავისუფალი ინდივიდი და სამოქალაქო საზოგადოება[2].

ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, VIII კლასში ჩავატარე პრობლემაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილი თემაზე:  „ტოტალიტარიზმი და პიროვნება ტოტალიტარულ სახელმწიფოში“.  გაკვეთილის ხანგრძლივობა – 60 წუთი.

სასწავლო მიზნები:

მოსწავლეები შეძლებენ:

• ერთმანეთს შეადარონ მეოცე საუკუნის ტოტალიტარული სისტემები;
• გამოკვეთონ ტოტალიტარიზმის საერთო მახასიათებლები სხვადასხვა რეჟიმის პირობებში;
• სხვადასხვა ტიპის დოკუმენტური და მხატვრული მასალის წყაროდ გამოყენების საშუალებით გააკეთონ სათანადო დასკვნები.
• გაეცნობიან, როგორ შეიძლება აისახოს რეჟიმი ხელოვნებაზე.
• ისაუბრებენ პიროვნების როლსა და ადგილზე ტოტალიტარულ სახელწიფოებში.
• გამოუმუშავდებათ: მასალის მოპოვების, დახარისხების, შედარება-შეპირისპირების, ახალ კონტექსტში გამოყენების, მსჯელობის, შეფასების,  დასკვნის უნარ-ჩვევები.

(შესაბამისობა ესგ-სთან: ისტ.VIII.1. ისტ.VIII.6. ისტ.VIII.8. ისტ.VIII.10. ისტ.VIII.11. ისტ.VIII.12.    ისტ.VIII.13.   ისტ.VIII.14)

მოსწავლეთა       წინარე ცოდნა:  მიმდინარე  წელს შესწავლილი მასალა (თ. 29, 35, 40, 50 51, 52); საკითხის გასაანალიზებლად საჭირო ძირითადი ცნებები და კატეგორიები; მასალის შესასწავლად საჭირო უნარ-ჩვევები და ა.შ. [3].

სასწავლო რესური:

1. სახელმძღვანელო, ისტორია, VIII კლასი, ავტ. გ.სანიკიძე, ლ. გორდეზიანი, რ. გაჩეჩილაძე, ზ.მიმინოშვილი. ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა;
2. მოსწავლეებისათვის: ჩემ მიერ მომზადებული მასალა ტოტალიტარიზმის შესახებ;
3. PowerPoint-ში მომზადებული პრეზენტაცია;
4. წყაროები: ფოტოკოლაჟები ჯგუფური მუშაობისთვის;
5. შეფასების სქემები;
6. საკანცელარიო მასალა გაკვეთილისთვის;
7. პროექტორი;
8. კომპიუტერი;
9. აღლუმების ამსახველი ვიდეო კადრები და ფრაგმენტი ფილმიდან „დათა თუთაშხია“ და სხვ.

გაკვეთილის მსვლელობა :

საორგანიზაციო საკითხები; გაკვეთილის მიზნის, თემისა და გაკვეთილის მთავარი პრობლების, ასევე, შეფასების ფორმების გაცნობა;

• აქტივობა N 1; დრო – 15 წთ; ორგანიზება – მთელი კლასი;

მიზანი: მოსწავლეები დაახასიათებენ მეოცე საუკუნის ტოტალიტარულ სისტემებს, გამოკვეთენ საერთო მახასიათებლებს, გააკეთებენ სათანადო დასკვნებს.

მსვლელობა:

• კლასს მივმართავ, გაიხსენონ, რა არის ტოტალიტარიზმი? როგორ შეიქმნა ეს ტერმინი?
• გონებრივი იერიში: ჩამოვწერთ მახასიათებლებს, რომლითაც შეიძლება დავახასიათოთ სისტემა, როგორც ტოტალიტარული;
• შესადარებლად მოსწავლეებს ვთავაზობ საკუთარ ვარიანტს; მივიღებთ შეჯერებულ ვარიანტს.
• კლასი ამ ჩამონათვალის მიხედვით ფაქტებით ახასიათებს მუსოლინის პერიოდის იტალიას, ჰიტლერულ გერმანიას, საბჭოთა კავშირს, როგორც ტოტალიტარული სახელმწიფოს.

მათ ნაშრომს ვაფასებ განმავითარებელი შეფასებით.

• აქტივობა N 2; 15  წთ;   ორგანიზება – მთელი კლასი, ჯგუფური;

მიზანი: მოსწავლეები  შეძლებენ, დაახასიათონ მეოცე საუკუნის ტოტალიტარული სისტემები სხვადასხვა ქვეყანაში;

სხვადასხვა ტიპის დოკუმენტური და მხატვრული მასალის წყაროდ გამოყენების საშუალებით გააკეთონ სათანადო დასკვნები.

მსვლელობა:

• შეკითხვა კლასს: რა ტიპის პროპაგანდისტულ საშუალებებს იყენებდნენ ტოტალიტარულ სახელმწიფოებში?
• ხუთი ჯგუფი ახასიათებს რეჟიმს იმ პერიოდის პლაკატების და ფოტოების მიხედვით (დანართი N1,2,3,4,5), მუშაობის პროცესის ნაყოფიერად წარმართვის მიზნით მერვეკლასელებს შეკითხვებს წინასწარ ვთავაზობ (იხ. დანართი N6);

შეფასება – განმავითარებელი შეფასების სქემის საშუალებით (დანართი N 7).

• აქტივობა N 3; 13-15  წთ; ორგანიზება – მთელი კლასი.

მიზანი: ისაუბრებენ პიროვნების როლსა და ადგილზე ტოტალიტარულ სახელწიფოებში.

მსვლელობა:

• ვსვამ გაკვეთილის მთავარ შეკითხვას: შეიძლება თუ არა ტოტალიტარულ სახელმწიფოში ადამიანი ბედნიერი იყოს?
• მოსწავლეებს ვუჩვენებ აღლუმის ამსახველ დოკუმენტურ კადრებს გერმანიაში და სსრკ-ში
• https://www.youtube.com/watch?v=T50wJsqLSaI;
• https://www.youtube.com/watch?v=CBbGoWOy-eI .
• ვთხოვ, კარგად დააკვირდნენ, გამოთქვან აზრები;
• რამდენიმე მოსწავლე წარმოადგენს იმ ინტერვიუებს, რომლებიც აიღეს ოჯახის უფროსი წევრებისაგან;
• მცირე დისკუსია;
• მასწავლებელი აჯამებს და აფასებს.

• აქტივობა N 4; 15 წთ; ორგანიზება – მთელი კლასი.

მიზანი: გაეცნობიან, როგორ შეიძლება აისახოს რეჟიმი ხელოვნებაზე.

მსვლელობა:

• მოსწავლეებს ვთავაზობ ფრაგმენტს ფილმიდან „დათა თუთაშხია“ (არქიფო სეთურის ეპიზოდი; https://www.youtube.com/watch?v=OGh3TXWVk9A).
• ვთხოვ, ამოიცნონ, რა ხერხებს იყენებენ ავტორები (მწერალიც და რეჟისორიც) ტოტალიტარულ-დიქტატორული რეჟიმის სიმახინჯის წარმოსაჩენად[4].

გაკვეთილს აჯამებს მასწავლებელი და აძლევს საშინაო დავალებას.

საშინაო დავალება – არგუმენტირებული ესეის დაწერა გაკვეთილზე გამოყენებული მასალების მიხედვით თემაზე: „პიროვნება ტოტალიტარულ სახელმწიფოში“.

გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლეები ავსებენ თვითშეფასების სქემებს. (იხ. დანართი N8)

დანართი N1

დანართი N2

დანართი N3

დანართი N4

დანართი N5

დანართი N 6

შეკითხვები წყაროზე სამუშაოდ:

1. რატიპის წყაროს ახასიათებთ?
2. რომელიქვეყნის შესახებ გვაწვდის ინფორმაციას? რის საფუძველზე აკეთებთ დასკვნებს?
3. რაარის გამოსახული? (აღწერეთ სურათი).
4. რამიზანს ემსახურება ეს პროპაგანდისტული სვლა?
5. ტოტალიტარულისახელმწიფოს რა ნიშნები შეიძლება ამოვიცნოთ?

დანართი N 7

შეფასების სქემა N1

დანართი N 8

თვითშეფასების კითხვარი მოსწავლეებისთვის

1. აქტიურად ვიყავი ჩართული გაკვეთილის მსვლელობაში

მთელი გაკვეთილის განმავლობაში ————–

ნაწილობრივ ვიყავი ჩართული——————–

არ ვიყავი ჩართული——————————–

1. ჩემთვის ეს გაკვეთილი

საინტერესო  და ნაყოფიერი იყო————————

არც ისე საინტერესო  და ნაყოფიერი იყო————–

[1][1] ადამიანის უფლებათა ლექსიკონი; შეადგინა ფრიდონ საყვარელიძემ ; რედ.: ანა ჭაბაშვილი;  თბ. : დასი; 1999; გვ.128; ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალი : ლექსიკონი-ცნობარი; ავტ: ლ. ალექსიძე (რედ.), ლ. გიორგაძე, მ. კვაჭაძე და სხვ; თბ.; 2005; გვ. 283.

[2] იხ. www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=6&t=7011; www.nplg.gov.ge/…/library.exe.

[3] მიმდინარე გაკვეთილზე მოსწავლეებთან ერთად განვიხილეთ მუსოლინის იტალია, ჰიტლერული გერმანია და სტალინის პერიოდის საბჭოთა კავშირი.

• [4] გაკვეთილზე საუბარი საინტერესოდ წარიმართა. გადავწყვიტე, თემასთან დაკავშირებით გაკვეთილის მთავარი შეკითხვა – შეიძლება თუ არა ადამიანი ბედნიერი იყოს ტოტალიტარულ სახელმწიფოში – დამესვა იმ პედაგოგებისთვის, ვინც ესწრებოდა გაკვეთილს.  ამ საუბარმა მართლაც შეაჯამა გაკვეთილი.

პირიმზე რურუა

ბათუმის წმინდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის სკოლის ისტორიის მასწავლებელი

ზოგადად, პუნქტუაცია ყველა მოსწავლის პრობლემაა. ძალიან ხშირად მოსწავლეთა ნაწერებში აზრი ბუნდოვანია და ამის მიზეზი სასვენ ნიშანთა არამართებული გამოყენება ან საერთოდ გამოუყენებლობაა. მოსწავლეები ტექსტებში თითქმის არ სვამენ ან არასწორად სვამენ სასვენ ნიშნებს. მოსწავლეთა ნაწილს არა აქვს თეორიული ცოდნა, შესაბამისად, ისინი ხშირად უშვებენ პუნქტუაციურ შეცდომებს, ნაწილს კი აქვს ამის თეორიული ცოდნა, იცის, სად რომელი სასვენი ნიშანი უნდა დასვას, ასრულებს პუნქტუაციურ სავარჯიშოებს, მაგრამ ტექსტების შექმნისას ამ ცოდნას პრაქტიკულად ვერ იყენებს. ერთი სიტყვით, მოსწავლეებს აქვთ გარკვეული ცოდნა, მაგრამ არ აქვთ მისი გამოყენების უნარ-ჩვევა. სტატიაში მინდა გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება ამ საკითხის სწავლებასთან დაკავშირებით. ვფიქრობ, მოცემული რეკომენდაციები ენა-ლიტერატურის მასწავლებლებს აღნიშნული პრობლემის გადაჭრაში დაეხმარება.

ვფიქრობ, აუცილებელია, პუნქტუაცია დაწყებითი კლასებიდან სკოლის დამთავრებამდე  პრაქტიკულად და  ინტენსიურად ვასწავლოთ. პუნქტუაციის ინტენსიური და პრაქტიკული სწავლებით მოსწავლე აცნობიერებს სასვენ ნიშანთა აუცილებლობას, მას უყალიბდება უნარ-ჩვევა და ის ყოველგვარი ძალისხმევის გარეშე იყენებს სასვენ ნიშნებს. პუნქტუაციის სწავლების შესაფერისი სტრატეგიების გათვალისწინება მომავალში გაგვიადვილებს ამ მიმართულებით მუშაობას, რაც, თავის მხრივ, დადებითად აისახება მოსწავლეთა შედეგებზე.

ჩემი მოსწავლეების უმეტესობის სუსტი წერტილიც პუნქტუაციაა. პრობლემის გადაჭრის მიზნით ჩავატარე კვლევა, რომლის მიზანი ტიპური პუნქტუაციური შეცდომების გამოვლენა, მათი გამომწვევი მიზეზების დადგენა, საკითხის სწავლების ეფექტური მეთოდის შერჩევა, მოსწავლეებში სასვენი ნიშნების გამოყენების უნარ-ჩვევების გამომუშავება იყო.

საკითხის ირგვლივ არსებული ლიტერატურის მიმოხილვამ დამანახა, რომ პუნქტუაცია  აქტუალური თემაა ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში. ამ საკითხზე  კვლევები ჩაუტარებიათ როგორც მეცნიერებს (არნ. ჩიქობავა, ნ. მაღლაკელიძე, მ. ჭაბაშვილი, ლ. აბზიანიძე), ისე პრაქტიკოს მასწავლებლებს (მ. ყოჩიაშვილი). იკვეთება საერთო სურათი, რომ სასვენი ნიშნების გამოყენება ზოგადი პრობლემაა, რომლის უმთავრეს მიზეზად ენა-ლიტერატურის ინტეგრირებული სწავლება სახელდება. ფიქრობენ, რომ გრამატიკის კურსი ცალკე უნდა ისწავლებოდეს, რათა მასწავლებელს საშუალება ჰქონდეს, ასწავლოს კონკრეტული საკითხები. „დღემდე პუნქტუაცია სასკოლო განათლების ერთ-ერთ სუსტ წერტილად რჩება, რაც არასასურველ გავლენას ახდენს მოსწავლეთა წერითი მეტყველების ფორმირებასა და მათი წიგნიერების საერთო დონეზე. სასკოლო განათლების რეფორმამ მთლიანად შეცვალა დამოკიდებულება საერთოდ გრამატიკისა და, აქედან გამომდინარე, სინტაქსის სწავლებისადმი. ენობრივ-ლიტერატურული მასალის ინტეგრირების პროცესში მასწავლებელი მოკლებულია მეთოდურ რესურსებს, რაც მას მოსწავლეთა პუნქტუაციური უნარ-ჩვევების ფორმირებაში დაეხმარება“.

ეს მეცნიერთა და არა მხოლოდ მათი მოსაზრებაა. მსგავსი შეფასება ხშირად მომისმენია პრაქტიკოსი მასწავლებლებისგანაც. მაგრამ დღევანდელი მოთხოვნა  ლიტერატურული და ენობრივი მასალის ინტეგრირებულად სწავლებას მოითხოვს. ამ პრინციპით არის შედგენილი სამინისტროს მიერ გრიფირებული სახელმძღვანელოები საბაზო კლასებისთვის, მაგრამ მასწავლებელთა ერთი ნაწილი პუნქტუაციის საკითხებზე მუშაობისას ამ მოთხოვნას ან არ ითვალისწინებს, ან უპირატესობას კვლავ ენის ძველ, ტრადიციულ  სახელმძღვანელოს ანიჭებს, ან საკითხის სწავლება საერთოდ ყურადღების მიღმა რჩება.  თუმცა არიან ისეთი მასწავლებლებიც, რომლებიც ინტერესდებიან საკითხით, ახორციელებენ კვლევებს და ეძებენ პრობლემის გადაჭრის გზებს.

დაკვირვებამ მიჩვენა, რომ ჩემი მოსწავლეები, მიუხედავად იმისა, რომ ჰქონდათ თეორიული ცოდნა,  ხშირად ტოვებდნენ სასვენ ნიშნებს ან უადგილოდ იყენებდნენ მათ. დავაკვირდი, რა სახის შეცდომებს უშვებდნენ ისინი კონკრეტულად. გამოიკვეთა, რომ მოსწავლეები ხშირად სვამდნენ ზედმეტ მძიმეებს, არ იყენებდნენ მათ განკერძოებულ სიტყვებთან და გამოთქმებთან, ასევე – რთულ ქვეწყობილ წინადადებაში. იშვიათად სვამდნენ ძახილის ნიშანს. არასწორად იყენებდნენ ორწერტილსა და ბრჭყალებს. არასდროს იყენებდნენ კითხვით-ძახილის ნიშანს, წერტილ-მძიმეს, ტირესა და ფრჩხილებს. რამდენიმე დღის განმავლობაში მოსწავლეებს დავაწერინე თხზულებები, წინასწარ გავაცანი შეფასების რუბრიკა, გავაფრთხილე, რომ გასწორებისას განსაკუთრებულ ყურადღებას მივაქცევდი პუნქტუაციას. მიუხედავად ამისა, შედეგებმა აჩვენა, რომ მათი ყურადღება გადატანილი იყო ყველა დანარჩენ კრიტერიუმზე (შინაარსობრივი მხარე, ორგანიზება, არგუმენტირება, დამოუკიდებელი აზროვნება და სხვ., გარდა პუნქტუაციისა), თუმცა გაუმჯობესება შეიმჩნეოდა. წერის დასრულების შემდეგ მოსწავლეებს ვთხოვე ტექსტის რედაქტირება, რის შემდეგაც მდგომარეობა რამდენადმე გაუმჯობესდა, თუმცა შედეგები მაინც არასახარბიელო იყო.

კვლევის ფარგლებში განხორციელებულ გამოკითხვაში მოსწავლეთა უმრავლესობამ პუნქტუაციური შეცდომების მიზეზად დაასახელა სასვენი ნიშნების გამოყენების უნარ-ჩვევის უნარების არქონა, მხოლოდ  მცირე ნაწილმა – პუნქტუაციური წესების არცოდნა. გარდა ამისა, აღმოჩნდა, რომ მოსწავლეები არ არედაქტირებენ ნაწერებს, რაც,  ასევე, პუნქტუაციური შეცდომების მიზეზია.

პრობლემის გადასაჭრელად დავგეგმე შემდეგი ინტერვენციები:

1. პუნქტუაციური სავარჯიშოებისა და ტესტების მომზადება და მათი სისტემატური შესრულება;
2. მოსწავლეთა თხზულებების გასწორება მათთან ერთად შემუშავებული შეფასების რუბრიკების მიხედვით.

საკითხის ინტენსიური სწავლების მიზნით შევქმენი უამრავი ტესტი, სავარჯიშო, (თითქმის ყოველ გაკვეთილზე რამდენიმე წუთს ვუთმობდით პუნქტუაციური სავარჯიშოების შესრულებას),   გასარედაქტირებელი ტექსტები, რომლებიც,

გარდა გრამატიკული შეცდომებისა და სტილისტური ხარვეზების გასწორებისა, ითვალისწინებდა პუნქტუაციური შეცდომების გასწორებასაც, კერძოდ, ითხოვდა იმ სასვენი ნიშნების დასმას, რომლებსაც მოსწავლეები ან საერთოდ არ იყენებდნენ, ან იყენებდნენ იშვიათად.

(ტესტის ნიმუში. ტექსტის რედაქტირება. ტექსტში დაშვებულია  მორფოლოგიურ–ორთოგრაფიული, სინტაქსური, პუნქტუაციური შეცდომები და სტილისტური ხარვეზები. გაასწორეთ ეს შეცდომები და ხარვეზები და ისე გადაწერეთ ტექსტი.

„ზაქარია ფალიაშვილი დაიბადა 1871 წელს იმერეთში ქალაქ ქუთაისში. ის მშობლების მე-3-ე შვილი იყო. მამამისი ეკლესიის გუნდის მომღერალი იყო. მუსიკოსები იყვნენ ზაქარიას ოჯახის სხვა წევრებიც ოთხი ძმები და ერთი და. თავდაპირველი მუსიკალური განათლება ზაქარიას მიაღებინეს პიანისტი ფელიქს მიზანდართან. სწავლობდა ფორტეპიანოზე დაკვრას წმინდა მარიამის მიძინების სახელობის ეკლესიაში, მღეროდა იმავე ეკლესიის გუნდში. 1896 წლიდან ზაქარიამ დაიწყო ხალხური სიმღერების ჩაწერა, შექმნა თავისი პირველი ნაწარმოები. მან უმაღლესი განათლება მიიღო მოსკოვის კონსერვატორიაში სადაც ჩამოაყალიბა ქართველ სტუდენტთა გუნდი. 1903 წელს დაბრუნდა საქართველოში და დაიწყო შემოქმედებითი და პედაგოგიური მოღვაწეობა, დააარსა გუნდი და დირიჟორობდა ორკესტრს. ფალიაშვილმა შექმნა უკვდავი „აბესალომ და ეთერი“ რომლის ნაწყვეტები შესრულდა 1913 წელს ხოლო ოპერის პირველი პრემიერა გაიმართა 1919 წელის 21 თებერვალს).

გავითვალისწინე ისიც, რომ საკითხის ინტენსიური სწავლებისას ერთფეროვანი რესურსი მოსწავლისათვის შესაძლოა მომაბეზრებელი ყოფილიყო. ამიტომ, გადავწყვიტე ელექტრონული რესურსების შექმნა საგანმანათლებლო პროგრამაში learningapps.org. ტექსტის რედაქტირების ელექტრონული ფორმატი ითხოვს იმ სიტყვების მონიშვნას, რომლის შემდგომაც გამოტოვებულია სასვენი ნიშანი. ჩემს რესურსებში აქცენტი გაკეთდა განკერძოებაზე: დანართი, ჩართული, განკერძოებული გარემოება, რადგან, უმეტეს შემთხვევაში, მოსწავლეები შეცდომებს სწორედ აქ უშვებდნენ (იხ. ტესტის ნიმუში https://learningapps.org/display?v=p2e9y4i2k01).

მსგავსი ელექტრონული რესურსების გამოყენება დადებითად მოქმედებს სწავლის პროცესზე, რადგან მოსწავლეს შეცდომის დაშვების არ ეშინია. ტესტის სქრუქტურა  საშუალებას იძლევა, შეცდომის შემთხვევაში მიუბრუნდეს ტექსტს და ხელახლა ეძებოს იგი. ასეთი ტექსტების გამოყენება მოსწავლეებს უადვილებს საკითხის შესწავლას და ეხმარება სასვენი ნიშნების გამოყენების უნარ-ჩვევის გამომუშავებაში. და, რაც ყველაზე მთავარია, ისინი სწავლობენ ხალისით.

ესეებისა და თხზულებების წერისას  აქცენტი გაკეთდა პუნქტუაციაზე. კერძოდ, მოსწავლეებთან ერთად შევიმუშავე შეფასების რუბრიკები. ზოგადად, როცა მოსწავლე არ არის გაფრთხილებული იმის შესახებ, რომ პუნქტუაციას საგანგებო ყურადღება მიექცევა, წერის პროცესში ის არ აქცევს მას ყურადღებას და აქცენტი გადატანილი აქვს სხვა კომპონენტებზე (ლოგიკურობა, ანალიზი, შეფასება). თუ აქამდე ოცქულიანი თხზულების გასწორებისას პუნქტუაცია სამი ქულით ფასდებოდა, ამჯერად ამ კრიტერიუმის ხვედრითი წილი ხუთ ქულამდე გავზარდეთ. ამასთან, განვსაზღვრეთ დასაშვებ პუნქტუაციურ შეცდომათა რაოდენობა ამა თუ იმ ქულის მისაღებად (კვლევის საწყის ეტაპზე დასაშვებ შეცდომათა რაოდენობა მეტი იყო, კვლევის მომდევნო ეტაპებზე ის შემცირდა). შესაბამისად, მოსწავლეები წერის პროცესში მეტად აქცევდნენ  ყურადღებას სასვენ ნიშნებს. გარდა ამისა, არედაქტირებდნენ ტექსტს, რათა არ მიეღოთ  დაბალი შეფასება და მუდმივად ცდილობდნენ შედეგების გაუმჯობესებას. თითოეულ თხზულებას შეფასების რუბრიკების მიხედვით გულდასმით ვასწორებდი,  მოსწავლეებთან ერთად ვაანალიზებდი დაშვებულ შეცდომებს. როცა მასწავლებელი მხოლოდ ხაზს უსვამს შეცდომას და არ განიხილავს მას მოსწავლესთან ერთად,  მოსწავლე ვერ იგებს, რა შეცდომა დაუშვა, რატომ მიიღო ესა თუ ის ნიშანი. შესაბამისად, თხზულებები ყოველთვის შეფასების რუბრიკების მიხედვით უნდა გასწორდეს. მოსწავლემ უნდა იცოდეს, რამდენი ქულა მიიღო პუნქტუაციაში და რატომ (რა ტიპის და რამდენი შეცდომა დაუშვა). მხოლოდ ამ შემთხვევაში ექნება მას პროგრესი.

კვლევის პირველი ეტაპის ბოლოს მოსწავლეები ნაკლებად უშვებდნენ შეცდომებს განკერძოებასთან, ერთგვარ წევრებთან, რთულ თანწყობილ წინადადებაში, თუმცა პრობლემად რჩებოდა ორწერტილისა და ტირის გამოყენება გამაერთიანებელსიტყვიან შერწყმულ წინადადებასა და  მძიმის გამოყენება ისეთ რთულ ქვეწყობილ წინადადებაში, რომელშიც მთავარი წინადადება გახლეჩილია დამოკიდებულით. შესაბამისად, მომდევნო ეტაპზე გავაკეთე სავარჯიშოები და ტესტები ამ მიმართულებით. კვლევის ყოველ მომდევნო ეტაპზე პარალელურად მოსწავლეები წერდნენ თხზულებებს, რომელთა შეფასებისას პუნქტუაციის ქულების ხვედრითი წილი ჩვეულებრივზე მაღალი იყო. შედეგად ისინი ნაკლებ პუნქტუაციურ შეცდომას უშვებდნენ და ამ კრიტერიუმში მაღალ ქულებს იღებდნენ.

მოსწავლეთა შეფასებით, კვლევის პროცესში გამოყენებული მეთოდი პროდუქტიული იყო. საკითხის სიღრმისეული სწავლება (თითქმის ყოველდღე პუნქტუაციური სავარჯიშოების შესრულება, შეფასების რუბრიკების შედგენაში მონაწილეობა, თხზულებების გასწორება შეფასების რუბრიკების მიხედვით, დაშვებული შეცდომების ანალიზი) მოსწავლეებს დაეხმარა სასვენი ნიშნების გამოყენების უნარ-ჩვევის განვითარებაში. რა თქმა უნდა, ყველა მოსწავლესთან ერთნაირი შედეგი ვერ გვექნება, ზოგიერთს მეტი დრო სჭირდება ცოდნის პრაქტიკულად გამოყენების ასათვისებლად, ამიტომაც მოსწავლეთა ნაშრომების გასწორება შეფასების რუბრიკების მიხედვით სკოლის დამთავრებამდე მუდმივად უნდა გამოვიყენოთ.

ერთი და იმავე საკითხის ინტენსიური სწავლება დიდ დროს მოითხოვს, რის გამოც შეიძლება პროგრამას ჩამოვრჩეთ, მაგრამ სჯობს ვასწავლოთ ნაკლები, მაგრამ  ღრმად და საფუძვლიანად. ამ კვლევაზე მუშაობის პროცესმა კიდევ ერთხელ დამარწმუნა, რომ სწორედ ინტენსიური სწავლებაა თეორიული ცოდნის უნარ-ჩვევად ჩამოყალიბების საფუძველი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ესგ. ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრი, 2011-2016;
2. ნ. მაღლაკელიძე, მ. ჭაბაშვილი – პუნქტუაციური ჩვევების ფორმირება სკოლაში, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიისა და განათლების მეცნიერებათა ფაკულტეტის განათლების მეცნიერებათა დეპარტამენტი. მასწავლებელთა III კონფერენცია: უნივერსიტეტი სკოლას – სკოლა უნივერსიტეტს (სწავლებისა და განათლების პრობლემები – ინტერკულტურული განათლება საქართველოში), 2014 წლის 5-6 დეკემბერი.

საბუნებისმეტყველო საკითხების სწავლებაში ძალიან დიდი მნიშვნელობა ენიჭება  მოსწავლეთა მონაწილეობით მიმდინარე კვლევებს, რომელთა შედეგების გაანალიზების საფუძველზე ისინი მყარ  ცოდნას იძენენ. მინდა გაგაცნოთ  კვლევითი აქტივობა, რომელიც არის მარტივი და საკმაოდ სახალისო. მისი ჩატარება ყველა მასწავლებელს იოლად შეუძლია.

კვლევითი შეკითხვა – უკეთესად ასრულებს თუ არა ფილტრის ფუნქციას მცენარეებით დაფარული ნიადაგი?

კვლევისთვის საჭიროა 6 ცარიელი ბოთლი – 3 დიდი ზომის, 3 შედარებით პატარა ზომის. მუყაო, წებო, მაკრატელი, შავმიწანიადაგი, კომპოსტი, 4 ნერგი, მცენარის ნარჩენები (ქერქი, გამხმარი ფოთლები, ტოტები), წყალი.

პირველი ნაბიჯი

ავიღოთ პოლიეთილენის სამი თანაბარი ზომის ბოთლი. მათზე ფლომასტერით მოვხაზოთ მართკუთხედი და მაკრატლის საშუალებით გავაკეთოთ ჭრილი, როგორც ეს ფოტოზეა. შემდეგ მასში ჩავყაროთ მიწა და დავამაგროთ მუყაოზე წებოს დახმარებით ფოტოინსტრუქციის შესაბამისად.

მეორე ნაბიჯი

პირველი ბოთლის მიწა დავტოვოთ ისე, როგორც არის. მეორე ბოთლს თავზე დავაყაროთ: სხვადასხვა ადგილიდან აღებული მტვერი, ნაგავი, ხის ქერქები, ტოტები, ხავსის ნაწილები. მესამე ბოთლში კი ჩავრგოთ ის ოთხი მცენარე, რომლებიც ექსპერიმენტისთვის კონტეინერებით მოვიტანეთ.

ნაბიჯი მესამე

ავიღოთ  შედარებით პატარა ზომის პოლიეთილენის ბოთლები და გადავჭრათ ძირიდან 7-10 სმ სიმაღლეზე. თითოეული  გავხვრიტოთ 2 ადგილას და მივამაგროთ წვრილი თოკი, რომელზეც მარყუჟებია გაკეთებული და სათითაოდ ჩამოვკიდოთ  თითოეულ ბოთლზე მოცემული ფოტოინსტრუქციის შესაბამისად.

ნაბიჯი მეოთხე

ავიღოთ წყლით სავსე  ჭიქა, თითოეულ საექსპერიმენტო  კონტეინერს დავასხათ ერთი და იმავე რაოდენობის წყალი და დავაკვირდეთ, დამაგრებულ  ჭურჭელში  რა რაოდენობის წყალი ჩამოიღვრება და როგორი ფერი, სუნი, გამჭვირვალობა ექნება.

ამ ექსპერიმენტის მონაცემები  მოსწავლეებმა სასურველია, შეიტანონ  კვლევის ოქმში და  გამოიტანონ დასკვნა.  გთავაზობთ  ოქმის მარტივ ფორმას:

ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, საბუნებისმეტყველო დისციპლინების სწავლების მიზანია, აზიაროს მოსწავლე საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების საფუძვლებს და განუვითაროს  კვლევის უნარ-ჩვევები, რაც მას საშუალებას მისცემს, შეიცნოს და გაითავისოს სამყარო, ჩაერთოს საზოგადოებრივი საქმიანობის სხვადასხვა სფეროში, იგრძნოს პასუხისმგებლობა საკუთარი თავის, საზოგადოებისა და გარემოს მიმართ.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა, საგნობრივი პროგრამა (2011-2016);
2. ბიოლოგია, 2011-2016 ეროვნული სასწავლო გეგმის გზამკვლევი მასწავლებლებისათვის.

ბესიკ ხარანაულის პოეზიაში ზოგადსაკაცობრიო და ეროვნული ტკივილები ერთმანეთს იმგვარად გადაეწვნება, რომ მკითხველი კერძოსა და ზოგადს თანაბარი სიცხადით წარმოიდგენს და განიცდის. ტრადიციისა და სიახლის ლექსის დროსივრცულ განზომილებაში  ერთნაირად შეგრძნება მის ლექსებს სხვათაგან გამოარჩევს. იგი გამოთქმის ცხადსა და ზუსტ ფორმაში იმგვარად მოაქცევს სათქმელს, რომ მკითხველსაც დაუსრულებელი ფიქრისთვის განაწყობს.

ლექსი „სად არიან შვილები…“ ხალხურ ყაიდაზეა დაწერილი და მასში საქართველოს უახლესი ისტორიის, კერძოდ, მეოცე საუკუნის 90-იანი წლების მოვლენებით გამოწვეული დიდი ტკივილია წარმოჩენილი. სტრიქონებიდან მოედინება გულისმომკვლელი სევდა, რომელიც  ერის მომავლის უპერსპექტივობაზე დააფიქრებს მკითხველს. იმავე დროს, სათქმელის კონკრეტულ სივრცეში საკაცობრიო სატკივარიც შემოიჭრება, „ეკლესიასტეს“ მოტივებით. ეს ლექსი წარმოჩნდება, როგორც სასოწარკვეთილი ლირიკული გმირის მონოლოგი, გმირისა, რომელსაც შვილები დაუკარგავს, ახლა გარეთ გამოსული დაეძებს და ეკითხება ქვეყანას,  კოსმოსს:

„სად არიან შვილები, შვილები სად არიან,

გავალ, გავიხედები, არ არიან, ქარია“.

მკითხველის წარმოსახვაში იხატება მოლოდინით დაღლილი და გათანგული მშობელი, დაცარიელებულ სივრცეს ისეთივე განწირულობით რომ გაჰკივის, როგორც ედუარდ მუნკის მარტოსული ნახატიდან „ყვირილი“, თუმცა მხოლოდ საკუთარი ხმის ექოები უბრუნდება და სხვა არაფერი. ეს არაფერი თითქოს ყოველივეს აუცხოებს. გარეთ გასვლა და შვილების ნაცვლად ქარის შემოფეთება უფრო ამძაფრებს ტრაგიკულობის განცდას.  ქარი, როგორც ყოველივეს გამფანტავი და წამშლელი, ამ შემთხვევაში, რაღაც საოცარი სიცივისა და გულგრილობის გამომხატველია. ლექსში მეორდება შეკითხვა: „სად არიან შვილები?“ და ყოველი გამეორება მეტ დაძაბულობასა და  ტრაგიკულ ინტონაციას მატებს სტრიქონებს. ეს ლირიკული გმირი სახეა ისეთი პატრიოტისა, რომელმაც შვილები მამულს გაუზარდა. ილიას ერთი პერსონაჟი რომ ამბობს „გლახის ნაამბობში“, სიცოცხლე ჩვენი არც დედისაა, არც მამისაა, არამედ ქვეყნისაა.  სწორედ ასეა ამ ლექსშიც, მაგრამ მშობელმა უნდა იცოდეს,  რა მიზანს ეწირება მისი შვილი. ამ ლექსში კი ჩანს, რომ მშობელი დაბნეულია, სასოწარკვეთილია, მან ისიც არ იცის გარკვეულად, ცოცხლები არიან თუ არა მისი შვილები. მშობელი თითქოს პასუხს სთხოვს ქვეყანას ყოველივე იმისთვის, რაც მას დაატყდა თავს.

ლექსში  უცებ ჩნდება მოულოდნელი მეტაფორა: „საქართველო აქროლდა“, ესე იგი, გაქრა, გაილია. პოეტი ამის უკეთესად წარმოსაჩენად მიმართავს შედარებას: ისე აქროლდა, როგორც ფოთლებში ქარი. საქართველოს გაქრობა ძალიან მოულოდნელი სახეა. ქართულ ლიტერატურაში ბევრია ისეთი ნაწარმოები, რომლებშიც საუბარია ერის გადაგვარებაზე, ზნეობის დაცემაზე, ეროვნული თვითშეგნების დაკარგვაზე, მცირედმორწმუნეობასა და სხვა ათასგვარ უკეთურებაზე, მაგრამ იშვიათია ნაწარმოები, რომელშიც საუბარი იყოს იმაზე, რომ საქართველომ ვერ გაუძლო ამდენ რყევას და დაიღუპა, დასამარდა, გაქრა. გავიხსენოთ მთელი მეცხრამეტე საუკუნის ლიტერატურა – თავისი იმედითა და უიმედობით. „არ მომკვდარა მხოლოდ სძინავს და ისევე გაიღვიძებს, /ვინც შენატრის იმის სიკვდილს, უმალ მასვე დაამიწებს“, – წერს აკაკი.  ამ ლექსს ეხმიანება ბესიკ ხარანაულის „ნანა, საქართველოს მიწავ!“, რომელშიც სრულიად საწინააღმდეგო პათოსი იკვეთება:

„ნანა, საქართველოს მიწავ!

საქართველოს მთავ და ველო,

დაიძინე, დაღლილი ხარ,

ტანჯული ხარ, საყვარელო…

გაძრცვილი ხარ, გაცლილი ხარ,

ზვარში თითქო ქარებს ევლო.

დაიძინე, დაღლილი ხარ,

ტანჯული ხარ, საყვარელო…“.

თუ ილია და აკაკი ქვეყანას გამოღვიძებისკენ მოუწოდებდნენ და სიტყვითა და საქმით მის გამოფხიზლებას ცდილობდნენ, ბესიკ ხარანაულის ლირიკული გმირი, პირიქით, დაძინებას ურჩევს სამშობლოს, რათა ცუდი სიზმარივით განიცადოს შექმნილი მტანჯველი მდგომარეობა.

ბესიკ ხარანაულის  პესიმისტურმა განწყობილებამ გაგვახსენა ოთარ ჭილაძის რომანი „გოდორი“, რომლის ერთ ეპიზოდში მოთხრობილია, მეთექვსმეტე საუკუნეში საქართველოსკენ როგორ გამოემართა ცნობილი იტალიელი მისიონერი ლუდოვიკო ბოლონიელი, მან იცოდა საქართველოს დიდებული ისტორიის შესახებ და სურდა მისი გაცნობა, თან საგანგებო მისიით მოდიოდა, მაგრამ, როცა მოაღწია იმ გეოგრაფიულ სივრცეს, სადაც ეს მშვენიერი ქვეყანა ეგულებოდა, საქართველო იქ აღარ დახვდა, რა თქმა უნდა, ეს მეტაფორააა და ქართული სულის გაქრობაზე მიუთითებს. მწერლის აზრით, სწორედ ამ დროიდან იწყო რღვევა ქვეყნის თავისუფლებამ და დამოუკიდებლობამ.  თუმცა ლუდოვიკოს, და შესაბამისად, მწერალს სჯერა:

„სამარადისოდ და უკვალოდ ის ქრება მხოლოდ,

რის დაკარგვასაც ვეგუებით… მაგრამ თუ ვიგრძნობთ,

რომ ჩვენს სიცოცხლეს უიმისოდ აზრი არა აქვს,

ისიც ბრუნდება, უფრო სწორად, კვლავ იბადება,

და ერთ დღეს, როგორც წყლიდან მიწა ან რძიდან ყველი,

პირველყოფილი ბრწყინვალებით ამოიზრდება”.

ბესიკ ხარანაულის ტკივილიანი მეტაფორაც, „საქართველოს აქროლება“, არა მხოლოდ ტრავმულ მდგომარეობას წარმოაჩენს, არამედ განკურნებისაკენ ლტოლვასაც.  ლექსში „სად არიან შვილები…“  შვილების დაკარგვის საშინელ ამბავს ქარი თავისი დაუდგრომელი ქროლით უფრო ამძაფრებს. საერთოდ, მთელ ლექსში ეს გამთოშავი ქარი დაქრის. შვილები, ტრადიციულად, მომავლის სიმბოლოა. მათი დახოცვა ერის დაიღუპვის მომასწავებელია.  ილია ჭავჭავაძე ლექსში „ჩემო კარგო ქვეყანავ“ მთელ იმედს სწორედ მომავალ თაობაზე ჩამოაყრდნობს:

„წვრილ-შვილნი წამოგესწრნენ, ნაზარდნი, გულმტკიცები,

მათის ზრუნვის საგანი შენ ხარ და შენ იქნები,

არ გიმტყუნებენ შენა, თუკი მათ მიენდები.

მათის ღვაწლით შეგექმნეს სახე ბედით მთენია,

ჩემო თვალის სინათლევ, რაზედ მოგიწყენია?“

ბესიკ ხარანაულის ლექსში კი ამგვარი იმედი ჩამკვდარია. ეს კი ჯოჯოხეთურ ვითარებაზე მიგვანიშნებს. ამაზე წერდა ჰეროდოტე: „მშვიდობისას შვილები მარხავენ მამებს, ომში კი მამები – შვილებს“. იტალიელი მწერლის დანტე ალიგიერის „ღვთაებრივი კომედიის“ მიხედვით, ჯოჯოხეთის კარზე ასეთი სიტყვები წერია: „თქვენ, აქ მოსულნო, ყველა იმედი დატოვეთ მანდვე!“. ჯოჯოხეთი სრული უიმედობაა, როდესაც დაღუპვა საბოლოოა. რამ გაუჩინა პოეტს ამგვარი ფიქრები? რა თქმა უნდა, იმ ტრაგიკულმა მოვლენებმა, რომლებიც მის თვალწინ დატრიალდა. ეს კოშმარული განცდები კი ლექსის სტრიქონებში მხატვრულ სახეებად ტრანსფორმირდა.  სტრიქონი  – „სად არიან ვეფხვები?“ –  წარმოაჩენს შვილების, ვეფხვებივით ვაჟკაცთა სახეებს. „ერთი შვილ მაინც გავზარდე ვეფხვებთან მეომარია“, – ამაყობდა ქართველი დედა, შვილის სიკვდილით გულდათუთქული, თუმცა საოცრად თავაწეული, რადგან მისი შვილი არ შეუშინდა ვეფხვის კლანჭებს და მასთან ვაჟკაცურ ბრძოლაში დაიღუპა. ვეფხვი ხალხურ პოეზიაში გამორჩეული ვაჟკაცის სინონიმი იყო. სწორედ ასეთი, ვეფხვებივით ვაჟები დაკარგულან. არავინ იცის მათი გზა-კვალი. ყველაზე ტრაგიკული ის არის, რომ ისინი თითქოს უკვალოდ, უსახელოდ გამქრალან.

ლექსის ლირიკული გმირის გულში წამიერად აინთება იმედის ნაპერწკალი. ვეფხვები უნდა იყვნენ ლერწმიანში: „სად არიან ვეფხვები, ლერწმიანში არიან“ – ეს ეხმიანება ხალხურ ლექსს, რომლის მიხედვითაც, ლერწმიანში აუცილებლად შეხვდები ვეფხვებს, მაგრამ ახლა – ვეღარ, რადგან ისინი გამქრალან, დახოცილან, სასტიკ დროს გაჰყოლიან: „ლერწმიანში ქარია, ვეფხვები არ არიან“.

ლექსში ქარი წარმოჩნდება, როგორც ყოვლის უარმყოფელი არარაობა, ერთგვარი სიცარიელე, რომელიც ყოველივეს აცამტვერებს. ლექსში ჩნდება მოულოდნელი მეტაფორა: „ჩემი მკვდარი კი არა, შენი პატიმარია“. მშობელს სჯერა, რომ შვილები ცოცხლები არიან, მაგრამ დატყვევებულნი. ტრადიციულად, ქართულ ლიტერატურაში, განსაკუთრებით, მეცხრამეტე საუკუნისა, საქართველო წარმოჩნდა, როგორც პატიმარი, რომელსაც შვილები გამოიხსნიდნენ: „მას ვჭვრეტ პატიმრად, ვის ჰმონებს გული, მისთვის გლახ, განწირული” (ალექსანდრე ჭავჭავაძე „ვისაც გსურთ“), ან კიდევ: მაღალ ციხეში გამომწყვდეული ნესტანი, რომელიც „მოელის ტურფა გამომხსნელს“, როგორც აკაკი წერს („ჭაღარა“). აქ კი შვილები არიან პატიმრები. გაუკუღმართებულ დროში სამშობლოსა და შვილების დამოკიდებულებაც თავდაყირაა დაყენებული, თითქოს ყოველგვარი კანონზომიერება დარღვეულა, დრო დაშლილა. წარსული, აწმყო, მომავალი – ამგვარი ჯაჭვი დროის დინებისა გაწყვეტილა.  მშობელს მკვდარსაც კი ვერ უბრუნებს ქვეყანა.

ლექსში ვკითხულობთ: „მიველ, ციხე გავტეხე, არ არიან, ქარია“. აქ წარმოჩენილია ძველი იდეალების მსხვრევა. ციხის გატეხა – ლიტერატურაში სიმბოლო იყო უსამართლოდ დატყვევებულის გამოხსნისა, მაგრამ მკითხველის მოლოდინი გაცრუებულია. განსაკუთრებით ტრაგიკულად გაისმის სტრიქონი: „გოგო ბიჭი გიყვარდა, თქმა ვერ მოასწარია“. ბნელი დრო და ვითარება კლავს სიყვარულს. სიყვარულისგან დაცლილი სამყარო კი არარაობაა. გოგომ ვერ მოასწრო ბიჭისთვის სიყვარულის გამხელა, ბიჭი წავიდა თუ წაიყვანეს სადღაც, რატომ, რისთვის, ვინ წაიყვანა? ეს ლექსში არ ჩანს, მთავარი ისაა, რომ ქვეყანაში სიყვარულიც კვდება და ცამტვერდება.

„ეშმა ერქვა სახელად, ვინც მე ხელი დამრია“, – ამგვარ ახსნას უძებნის შექმნილ ვითარებას ლირიკული გმირი. ყველგან ეშმაკი დათარეშობს, წუთისოფლის თავადი, რომელსაც იმხელა ძალაუფლება მოუპოვებია, რომ სიკეთე და სიყვარული დაუთრგუნავს. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ქვეყანას რწმენა მოჰკლებია, ადამიანს ღონე გამოსცლია ცოდვასთან საბრძოლველად: „ჩაცვივდნენ ცოდვის მორევსა, გზა ვერ სცნეს მადლთა ფონისა”, – როგორც გურამიშვილი იტყოდა („დავითიანი“). ეს მადლი აღარ იყო ქვეყანაზე, თითქოს ღმერთსაც აეღო ხელი კაცის შემწეობაზე.

„იმათ სახელობაზე ხე მაინც ახარეა“, – მიმართავს ლირიკული გმირი ქვეყანას. იგი თითქოს შეგუებია შვილების დაკარგვას და სურს ხის დარგვით გამოხატოს სამშობლომ სურვილი მათი ხსოვნისა, მაგრამ ეს თხოვნაც ამაოა, რადგან ქვეყანას მომავალი თაობა, შვილები არაფრად უღირს. ეს ჩანს ამ სტრიქონში:  „იმ ხესაც ხომ შენ დასწვავ, შენი მოსახმარია“.

ქვეყანა, გახამებული საყელოთი გაპიროვნებული, ვითომ სახელმწიფო, ოფიციალურად აღიარებული და „სხვა ერთა შორის ერად“ წარმოჩინებულ-დამკვიდრებული, ლირიკული გმირისთვის ბუტაფორიასავითაა, თუმცა მაინც ცდილობს მისი გაყინული გულის მოლბობას და ამაოდ ჩასძახის, ანჯღრევს, ცდილობს ყურადღების მიქცევას: „საყელოზე მოგწვდები, შვილები სად არიან“,  მაგრამ „არსაიდან ხმა არსით ძახილი, /მშობელი შობილს არას მეტყოდა“, – როგორც ილია იტყოდა („ელეგია“). ამ ლექსშიც  „ქართვლის ძილშია კვნესა ისმოდა”.

პოეტს სწორედ ეს კვნესა არ ასვენებს და ამიტომაც ქმნის ასეთ ტკივილიან სტრიქონებს:

„არ არიან შვილები, საქართველო ქარია.

ქარია საქართველო, შვილები არ არიან.

დღე არი, არ არიან, ღამეა, არ არიან,

ქარია, არ არიან, არ არიან, ქარია”.

ეს გვახსენებს გალაკტიონის სტრიქონებსაც: „ყოველივე ქარია და ჩვენება./ ოჰ, სიცოცხლეც უეცარი ქარია”. ამიტომაც პოეტები ერთადერთ საყრდენს პოულობენ: „მარადია ერთადერთი: შვენება” („ვილანელი“). შესაბამისად, ტანჯვას მშვენიერ სტრიქონებად აქცევენ. დაუნდობელმა ქარმა, დროის სიმბოლომ, ბესიკ ხარანაულის ეს სტრიქონებიც  გაგვახსენა:

„ჯერ კიდევ ჰკიდია ყუნწს ფოთოლი,

მაგრამ ქარი უკვე გზაშია.

და მე ვფიქრობდი ქარზე,

რომელმაც ფოთოლივით წამიღო“  („კარტოფილის ამოღება“).

ასე რომ, ამ ლექსით ბესიკ ხარანაულმა ძმათამკვლელი სამოქალაქო ომით გამოწვეული ტკივილი პოეზიის განზომილებაში  ესთეტიკურ ღირებულებად აქცია, რომელსაც  კათარზისი უნდა გამოეწვია მკითხველში.  ლექსი კიდევ ერთხელ გვარწმუნებს, რომ, თუ დაირღვევა თაობათა ცვლის კანონზომიერება, მაშინ ქვეყანა დაიღუპება, მაგრამ მკითხველს სჯერა, რომ „საქართველო ქარია“ მხოლოდ მხატვრული სამყაროს მეტაფორაა და ის რეალობად არასოდეს იქცევა.

(ჰაუფისა და უაილდის ჯადოსნური წიგნები საავტორო ზღაპრების სერიიდან)

ზღაპრებზე საუბარს ვაგრძელებ. ამჯერად გავთამამდი და ჰანს კრისტიან ანდერსენის სიტყვები („ზღაპარი ის ოქროა, ბავშვის თვალებში რომ ბრწყინავს“) პირდაპირ წერილის სათაურში ავიტანე. პრაგმატულ ადამიანებს კი კვლავ ოფიციალურ განმარტებას ვთავაზობ: „ზღაპარი ფოლკლორული ჟანრის ჯადოსნური, ავანტიურული ან ყოფითი ხასიათის პროზაული ნაწარმოებია. არსებობს ფოლკლორული და ლიტერატურული ზღაპრები. ლიტერატურულ, ანუ საავტორო ზღაპრებს ხშირად ჯადოსნურ ზღაპრებსაც უწოდებენ“.

წიგნის მაღაზიებში ჯადოსნურ ზღაპრებს შორის არჩევანის გაკეთება მართლაც რთულია. ამიტომ შევეცდები ცოტათი მაინც დაგეხმაროთ და ორი ევროპელი ავტორის ზღაპრები გაგაცნოთ – ზღვაში წვეთივითაა, მაგრამ მათზე ყურადღების გამახვილება ნამდვილად ღირს.

ექვსზღაპრიანი „ქარავანი“ ჰაუფისგან

ვილჰელმ ჰაუფი ახალგაზრდობაში ფილოსოფიასა და თეოლოგიას სწავლობდა, უმაღლესი სასწავლებლის დამთავრების შემდეგ თავდაცვის მინისტრის ოჯახში ბავშვების აღმზრდელად დაიწყო მუშაობა და სწორედ მინისტრის ბავშვებისთვის შეთხზა პირველი ზღაპრები, რომლებიც 1826 წელს საკუთარ ალმანახში (სახელწოდებით „განათლებული ფენების ვაჟიშვილებისა და ქალიშვილებისთვის“) გამოაქვეყნა. ასე რომ, ჰაუფისეული ზღაპრები მოწიფული ასაკის ადამიანის შემოქმედების ნაყოფი კი არა, ახალგაზრდა მწერლის ბრწყინვალე დებიუტი გახლდათ. დიახ, ბრწყინვალე, ვინაიდან მაშინვე პოპულარობა მოიპოვა  გერმანულენოვან ქვეყნებში, დროთა განმავლობაში კი მთელ მსოფლიოში.

ქართულ ენაზე გამოცემული „ქარავანი“ ექვს ზღაპარს აერთიანებს  და ნარატიული თხრობის ბრწყინვალე ნიმუშია. რამდენიმე მთხრობელი ერთ ხაზს მიჰყვება, საბოლოოდ კი წრეს კრავენ – ამბებსა და ადამიანებს ორიგინალური ხერხებით აკავშირებენ ერთმანეთთან.

პირველივე გვერდიდან თვალუწვდენელ უდაბნოში აღმოვჩნდებით, უზარმაზარი ქარავანი აქლემების ზანზალაკებისა და ცხენების ვერცხლის ეჟვნების წკარაწკურით ჩაგვივლის… ვეფხვის ტყავით დარახტული არაბული ცხენი მდიდრული სამოსით, ოქრომკედით ნაქარგი თეთრი ჩალმითა და უდრეკი მამაცური გამომეტყველებით დამშვენებულ მხედარს გამოაგელვებს… ცოტაც და ქარავნის მფლობელი ხუთი ვაჭრის კარავში, მოქარგული ბალიშებისა და შავკანიანი მონების გარემოცვაში აღმოვჩნდებით. სწორედ იქ შევიტყობთ, რომ მხედარი ბაღდადელი დიდვეზირის ძმისწული სელიმ ბარუხია. მასპინძლები სტუმარს სუფრაზე მიიწვევენ. სადილის მერე, „მუსიკოსებსა და მოცეკვავეებს ჩვეული“ ახალგაზრდა ვაჭარი მოიწყენს. ბარუხი კი შესთავაზებს, ყოველ შესვენებაზე რიგრიგობით ამბები მოვყვეთ, ამით დროსაც გავიყვანთ და უდაბნოსაც შეუმჩნევლად გავივლითო. აზრს მოუწონებენ და პირველობასაც დაუთმობენ.

ბარუხის ზღაპარი „წერო ხალიფაზეა“: ჯადოსნური ფხვნილი თავის მფლობელებს სასურველ ცხოველად ან ფრინველად აქცევს და ნებისმიერი სულიერი არსების ენასაც აგებინებს. პირობა კი მკაცრია, გარდასახულებს გაცინება ეკრძალებათ, თორემ ჯადოსნური სიტყვა „მუტაბორ“ დაავიწყდებათ და ადამიანის გარეგნობას ვეღარ დაიბრუნებენ.

„ქარავანში“ ერთმანეთს ენაცვლებიან ახალგაზრდა, ბრძენი, გამოცდილი, ცბიერი, მამაცი, სათნო, მხდალი და გულუბრყვილო მთხრობელები თუ გმირები. მოქმედება ხან დიდებულ ბაღდადში, არაბეთის უდაბნოში, შვარცვალდის ტყეში, შუაგულ საფრანგეთსა თუ იტალიაში ვითარდება. ავტორი თითოეული ვაჭრის გარეგნობას, ქცევას, დამახასიათებელ თვისებებს აღწერს და წინასწარ განწყობას გვიქმნის: ერთი ვაჭარი მჭვუნვარე სახისაა და გულჩათხრობილი, „ხელი თავისი ცხოვრების ყველაზე საშინელ დღეებში დაუკარგავს“. შესაბამისად, მისი ამბავიც სარკესავით ირეკლავს სევდიან მოგონებებს; ყველაზე ახალგაზრდა ვაჭარი კი, სანამ საკუთარ ამბავს მოჰყვება, სახუმარო ცეკვას ჩამოუვლის, იმღერებს და ყველას გაახალისებს, ისევე როგორც მისი ზღაპარი – 3-4 ფუტი სიმაღლის, უშველებელთავიან მუკზე, ფართხუნა ხალათი და უზარმაზარი ქოშები რომ აცვია. რატომ ცხოვრობდა პატარა მუკი მარტოდმარტო მდიდრულ სახლში, რა დღეში ჩააგდო ჯადოსნურ ტყეში მირთმეულმა მსხლის ნაყოფმა და რატომ არის ზოგჯერ „ღირსეული გასამრჯელო“ 25 წკეპლა, „პატარა მუკის“ ამბავში შეიტყობთ – ზღაპარში, რომელიც დღემდე ერთ-ერთ ყველაზე მხიარულ ზღაპრად ითვლება მსოფლიოში.

ქარავნის მფლობელები ცდილობენ თხრობისა და მოვლენების ეპიცენტრში საკუთარი თავები ახლებურად წარმოაჩინონ, ზოგჯერ ზედმეტად გულახდილებიც არიან და სანუკვარ საიდუმლოს ამხელენ. მიუხედავად ამისა, მათი ამბები ბევრ პასუხგაუცემელ კითხვას გვიტოვებს. ეს ბუნებრივიცაა, ნარატიულ ნაწარმოებში მხოლოდ ერთ მთხრობელს აქვს მთლიანი სურათის განჭვრეტისა და ფინალის გახსნის პრეროგატივა. ასე რომ, „ქარავანი“ უბრალო ზღაპრების კრებული როდია, ავტორი გამოცანას გვთავაზობს, ერთი შეხედვით ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ ამბებს მძივებივით ერთ ძაფზე კინძავს. თითოეული მძივი განუმეორებელია, გინდება აუჩქარებლად ათვალიერო, მისი სილამაზით დატკბე, სანამ თვალისმომჭრელ აღმოსავლურ სამკაულად იქცევა და დღის შუქზე აელვარდება.

ჰაუფს ევროპა არასოდეს დაუტოვებია, მიუხედავად ამისა, მისი აღწერილი აღმოსავლეთი ისეთი სურნელოვანი, ხელშესახები და დამაჯერებელია, იფიქრებთ, ავტორი თავის მშობლიურ სოფელში განცდილსა და გადამხდარს აღწერსო. ყველასათვის კარგად ნაცნობი ლეგენდები მწერალმა აღმოსავლური სულითა და ევროპული პრაგმატულობით შეზავებულ ჯადოსნურ ზღაპრებად აქცია. მისი ნოვატორული იდეები და გამოხატვის ახლებური ფორმები ლიტერატურის კრიტიკოსებმა იმთავითვე აღნიშნეს. ამიტომაც გახლავთ ჰაუფის ზღაპრები რელევანტური XIX საუკუნის შუა ხანებიდან დღემდე.

ოსკარ უაილდის ბრიტანული ზღაპრები

ბრიტანულ ზღაპრებზე ამბობენ, რომ უნიკალური, ყველასგან განსხვავებული ფენომენია, იმდენად რეალისტურია, თითქოს სინამდვილე აღწერეს და ჯადოქრობისთვის ადგილი აღარ დარჩაო. ირლანდიური წარმოშობის მწერალი და დრამატურგი ოსკარ უაილდი სწორედ ბრიტანული ტრადიციის მიმდევარი გახლავთ. ცდილობს, თვალი კი არ მოგვჭრას, ზედმიწევნით მკაფიოდ გადმოგვცეს სათქმელი.

უაილდის ზღაპრების მწვავე სატირა და სიღრმე განსაკუთრებით კარგად იგრძნობა ერთ ქართულენოვან კრებულში, რომელმაც ექვსი რჩეული ზღაპარი გაერთიანა: „ვარსკვლავ-ბიჭუნა“, „ბედნიერი უფლისწული“, „ბულბული და ვარდი“, „ღირშესანიშნავი შუშხუნა“, „ახალგაზრდა მეფე“ და „თავკერძა გოლიათი“.

თავიდან ფეხებამდე ოქროს ფირფიტებით დაფარული უფლისწულის ძეგლი ქალაქს დასცქერის, თვალებში საფირონები უელავს, ხმლის ვადას ლალი უმშვენებს. უბედურების, სიღარიბისა და შიმშილის ფონზე მსგავსი ფუფუნება ღიმილის მომგვრელია. ამიტომ სულაც აღარ გვიკვირს, როდესაც გაძარცვული ძეგლი დანიშნულებას კარგავს და გადასადნობად იმეტებენ, მისგან დარჩენილი ტყვიის გაბზარული გული კი სამყაროს ნებისმიერ სიმდიდრეს გადაწონის.

ბოროტი სურვილებისა და გულისწადილის ფონზე უმაქნისი აღმოჩნდება ვარსკვლავბიჭუნას თვალისმომჭრელი სილამაზეც. მხოლოდ ახლობელი ადამიანის სიყვარულსა და თავგანწირვას შეუძლია მისთვის ადამიანის სახის დაბრუნება.

თავკერძა გოლიათის ბაღში გამეფებულ მარადიულ ზამთარს, მარტოობასა და სიძუნწეს მაშინ მოეღება ბოლო, როდესაც მიუვალი კედელი ბავშვებს გზას გაუხსნის.

ბულბული საკუთარ სიცოცხლეს სხვისი სიყვარულისთვის სწირავს: მთელი ღამე გალობს, ვარდს საკუთარი სისხლით ღებავს და კვდება (წითელი ვარდი სტუდენტს სატრფოს კეთილგანწყობის მოსაპოვებლად სჭირდება). თუმცა გაღებული მსხვერპლი ვერ დააკმაყოფილებს პროფესორის ქალიშვილის ეგოისტურ პრეტენზიებს, ძვირფასი ქვები და ფეხსაცმლის შესამკობი ვერცხლის ბალთები მისთვის უფრო სასურველი აღმოჩნდება; სტუდენტი კი რომანტიკულ გრძნობებს მტვრიან ფოლიანტებში გადაახურდავებს; თხრილში გადაგდებულ, ბულბულის სისხლით შეღებილ ვარდს კი ეტლი გადაუვლის.

თხრილში დაასრულებს სიცოცხლეს ღირშესანიშნავი შუშხუნაც. ზღვარგადასულ ამპარტავანს მიაჩნია, რომ ქორწილთან დაკავშირებით კი არ უნდა გაისროლონ, არამედ პირიქით, უფლისწული და მეფის ასული იწერენ ჯვარს შუშხუნას პატივსაცემად. ზღაპარი ირონიული ქვეტექსტებითაა გაჯერებული. ფოიერვერკის რაკეტა, დიდი რომაული სანთელი და პეტარდები ფილოსოფიურ თემებზე საუბრობენ. ზღაპრის ფინალი კი არა მხოლოდ ნაწარმოებს, მთელ კრებულს განსაკუთრებულ პიკანტურობას სძენს, ოსკარ უაილდს კი კვლავაც მხილების დიდოსტატად წარმოაჩენს.

დღეს, როდესაც სამყარო სწრაფად ვითარდება და ადამიანი თითქოს ვერც ასწრებს სიახლეების გათავისებას და გაანალიზებას, დადგა განსხვავებული გაკვეთილების დაგეგმვის საჭიროება. მოსწავლეებს უნდა განვუვითაროთ სხვადასხვა უნარი, დავაინტერესოთ და დავანახოთ ამ ყველაფრის ცოდნის საჭიროება. ეს მათ მათ დაეხმარება, დაგეგმონ საკუთარი მომავალი კარიერა. მოსწავლისთვის აღარ არის საინტერესო მხოლოდ სახელმძღვანელოდან ნასწავლი გაკვეთილები. საგნის მიმართ ინტერესის გასაღვივებლად მათ მეტი სჭირდებათ.

Skype in the Classroom არის ონლაინსივრცე, რომელიც ათასობით მასწავლებელს შთააგონებს, დაეხმაროს ახალ თაობას  მსოფლიოს მოქალაქედ ჩამოყალიბებაში. მასწავლებელს საშუალება აქვს, მოსწავლეები მსოფლიოს სხვა მოსწავლეებს დაუკავშიროს და განახორციელოს მათთან ერთად პროექტი ან ერთჯერადად დაუკავშირდეს Skype-ით, მოიწვიოს ექსპერტი და მოსწავლეებს მისცეს  მასთან  Skype-ით საუბრის,  ექსპერტის შეხედულებების, ცოდნისა და გამოცდილების გაიზიარების საშუალება.

Skype-ის გამოყენებას რამდენიმე უპირატესობა აქვს როგორც უცხო ენის გაკვეთილზე, ასევე სხვა ნებისმიერი საგნის სწავლების დროს. დღეს უკვე პორტალი სხვადასხვა ენაზე შიძლება ვთარგმნოთ და უცხო ენა ამ მხრივ ბარიერი აღარ არის. თუმცა მინდა შევეხო იმ უპირატესობებს, რომლებიც უცხო ენის გაკვეთილზე Skype-ის გამოყენებას აქვს.

უცხო ენის გაკვეთილზე Skype-ის გამოყენება მოსწავლეებში რამდენიმე უნარს ავითარებს. განსაკუთრებით ხელს უწყობს მოსმენის და მეტყველების განვითარებას. ეს ის უნარებია, რომლებიც მხოლოდ სახელმძღვანელოს გამოყენების შემთხვევაში ნაკლებად ვითარდება, ხშირ შემთხვევაში კი „აქილევსის ქუსლია“. მოსწავლისთვის ბევრად საინტერესოა სამიზნე ენაზე საუბარი, როცა ხედავს როგორ საუბრობენ და ცდილობენ ახალი საკომუნიკაციო ენის ათვისებას მეორე მხარეს მისი თანატოლი მოსწავლეები. ეს მათთვის დამატებითი მოტივაციაა.

იმისათვის, რომ მოვძებნოთ პარტნიორი მასწავლებელი და განვახორციელოთ Skypeჩართვა აუცილებელია დავრეგისტრირდეთ Microsoft-ის პორტალზე. Microsoft-ის პორტალზე დარეგისტრირებულ მასწავლებელს შეუძლია მოიძიოს პარტნიორი მასწავლებელი, რომელთან ერთადაც წინასწარ გეგმავს აქტივობებს, მოსწავლეთა ასაკისა და მათი უცხო ენის ცოდნის შესაბამისად. ასევე Microsoft მასწავლებლებს სთავაზობს Skype-ის სხვადასხვა სახით გამოყენებას.

ესენია:

• Mystery Skype;
• Virtual field trip;
• Skype Lessons;
• Guest Speaker;
• Skype Collaborations;
• Share your Expertise via Skype.

Mystery Skype არის თამაში გამოცნობაზე, რომელიც ეხმარება მოსწავლეს, ისწავლოს გეოგრაფია, სხვა ქვეყნების კულტურა, მსგავსება და განსხვავებები კულტურებს შორის და მათი თანატოლების ცხოვრება მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში;

Virtual field trip გაძლევთ საშუალებას, დაუკავშირდეთ სხვადასხვა მუზეუმს, ნაკრძალს, ზოოპარკს და დაათვალიეროთ ის საკლასო ოთახიდან გაუსვლელად;

Skype Lessons საშუალებას გაძლევთ, აჩვენოთ მოსწავლეებს მსოფლიო საკლასო ოთახიდან გაუსვლელად. გამოიყენოთ პირდაპირი ჩართვები და ექსპერტების მიერ შექმნილი აქტივობები კონკრეტული თემის ირგვლივ;

Guest Speaker-ის საშუალებით შეგიძლიათ მოიძიოთ თქვენთვის სასურველი თემის ექსპერტი, რომელიც მოსწავლეებს ცოდნასა და გამოცდილებას გაუზიარებს.

Skype Collaborations გაძლევთ საშუალებას, დაუკავშირდეთ მასწავლებლებს მთელ მსოფლიოში და ითანამშრომლოთ კონკრეტულ პროექტზე. მაგალითად, თუ თქვენ ასწავლით ბიომებს, შესაძლებლობა გაქვთ, დაუკავშირდეთ იმ ბიომი-ში მცხოვრებ კლასს, რომელიც თქვენი ბიომი-დან განსხვავებულია;

Share your Expertise via Skype. თუ თქვენ ხართ გამოცდილი ექსპერტი კონკრეტულ საკითხში, მეცნიერი, მუშაობთ მუზეუმში ან ცხოველებთან, შეგიძლიათ დარეგისტრირდეთ და გაუზიაროთ მსოფლიოს მოსწავლეებს საკუთარი ცოდნა და გამოცდილება.

ჩამოთვლილი აქტივობების შერჩევისას შეგიძლიათ სასურველი ენის არჩევა, მოსწავლეთა ასაკის, საცხოვრებელი ზონის /მდებარეობის, მათი ინტერესების, სასწავლო გეგმის საჭიროებების და საგნის მიხედვით. ასევე საჭიროა, მასწავლებელმა მოიძიოს პარტნიორი მასწავლებელი, დაგეგმოს მასთან ერთად განსახორციელებელი აქტივობა/ აქტივობები, გაააქტიუროს ინტერნეტკავშირი საკლასო ოთახში და განახორციელოს Skype ჩართვა.

იმ შემთხვევაში, თუ ჩამოთვლილი აქტივობების განხორციელებას სხვა ქვეყნის მასწავლებელთან ან მოწვეულ სტუმართან ერთად ვაპირებთ, სასურველია შესაბამისი უცხო ენის ცოდნა, რათა ინფორმაცია სრულყოფილად მივიღოთ, რომელიც შეიძლება თარგმნის დროს დაიკარგოს. პორტალს აქვს ფილტრი, სადაც ჩვენთვის სასურველ ენაზე წარმოდგენილი მასალების მოძიებაა შესაძლებელი.

აქტივობების უცხო ენაზე განხორციელება მასწავლებელს ეხმარება, გახადოს უცხო ენის გაკვეთილი უფრო საინტერესო  და საშუალება მისცეს მოსწავლეებს საკლასო ოთახიდან გაუსვლელად ნახონ სამყარო, სადაც მათი თანატოლები ცხოვრობენ და გაიზიარონ მათი გამოცდილება. მოსწავლე ახდენს ცოდნის ტრანსფერს და ხედავს, როგორ შეიძლება გამოიყენოს ცოდნა საკლასო ოთახის მიღმაც.

აღნიშნული აქტივობები და პორტალზე მუშაობა მასწავლებელს პროფესიულ განვითარებაში ეხმარება. აქ  შესაძლებელია მასწავლებლისთვის ონლაინკურსების გავლაც, ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო უნარებისა და Microsoft-ის სხვადასხვა ინსტრუმენტების ასათვისებლად, რაც მას დაეხმარება სასწავლო რესურსების შექმნაში. ხოლო მოსწავლეები განივითარებენ სხვადასხვა უნარს, მათ შორის – მოსმენის, მეტყველების, თანამშრომლობის, კომუნიკაციის და ა. შ. უნარებს.

ამრიგად, Microsoft-ის მიერ შემოთავაზებული სხვადასხვა აქტივობები Skype in the Classroom-ის გამოყენებით მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, დაგეგმოს განსხვავებული თანამედროვე გაკვეთილები და დააინტერესოს მოსწავლეები, ასევე იზრუნოს საკუთარ პროფესიულ განვითარებაზე, დაგეგმოს და ჩაატაროს გაკვეთილი თანამედროვე მიდგომების გამოყენებით.

გამოყენებული რესურსები: https://education.microsoft.com

ეს სამყარო აზრის ფორმაა. ეს აზრი კი განსხვავებულად და ათასგვარად  შეიძლება გამოიხატოს (აუდიალურად, ვიზუალურად, ვერბალურად…) ხელოვნება – აზრის გამოხატვის განსაკუთარებული ფორმატია, რომლის დროსაც მნიშვნელოვანია არა იმდენად გამოხატავის საგანი, არამედ ფორმა…. ის, თუ როგორ გამოიხატება. გამოხატვის ფორმის მიხედვით ვაფასებთ აზრს, იდეას, სათქმელს… იმაზეც ვთანხმდებით, რომ ჩვეულებრივი მეტყველებისაგან განსხვავებით ხელოვნებას მეტი ზეგავლენა აქვს ჩვენს ცნობიერსა თუ არაცნობიერზე და ზედმეტი ძალისხმევის გარეშე ვიმახსოვრებთ აზრს, რომელიც შემოქმედებითად, კრეატიულ ფორმატში გამოითქვა.

თანამედროვე ციფრულ სამყაროში, რომელიც გადავსებულია ინფორმაციით, როგორ უნდა გამოვარჩიოთ მნიშვნელოვანი აზრი უმნიშვნელოსგან…? რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვნად ის გვეჩვენება, რაც კრეატიულად გამოითქვა, ჩვენთვის მნიშვნელოვანი მხოლოდ ასეთი გამორჩეულობა ხდება. სხვა საკითხია: რამდენად ჭეშმარიტია ის, რაც შემოქმედებითად ითქვა… დამერწმუნეთ, რომ ამის განსჯის დრო დაკარგა ადამიანმა. მის ყურადღებას იქცევს მხოლოდ რაღაც, რაც გამორჩეულად გამოიხატა. ინდივიდის შინაგან ეთიკას უნდა მივანდოთ ეს საკითხი. ანდაზა – „მღვდელი ჭილობში იცნობა“ – კარგავს აქტუალურობას. ამირანის გულში ნამღერსაც ვერავინ გაიგებს, თუ არ გაახმოვანებს ამირანი.

ციფრული რეალობა თავის ახალ კანონებს ქმნის და გვთავაზობს და ამას მაშინ ვაცნობიერებთ, როცა ვხედავთ, რომ რაღაც ისე აღარ ხდება, როგორც ხდებოდა.

პროტესტის (პირადი თუ სოციალური) გამოხატვა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც სიყვარულის ახსნა (თუ თვლით, რომ ეს აუცილებელი არ არის, ცდებით…). ტრადიციული ფორმები აქაც უკვე მოსაწყენი გახდა. უკვე რამდენი წელია, სოციალური პროტესტის გამოხატვის ძირითად ფორმად ქუჩაში სტიქიური გასვლა და „.. -ჯოს! …-ჯოს! და „გადადექის“ ძახილია. 90-იანი წლებიდან მოყოლებული ამ წრეზე ვტრიალებთ და ისე შევეჩვიეთ, პერიოდულად ამ გავარდნის სურვილი უკვე რეფლექსით გვიჩნდება, თითქოს სისხლში გადაგვივიდა. არა და, მართლა რამდენი რამ არის გასაპროტესტებელი…. ჩვენ კი თითქოს ეს მოგვწონს: გავვარდებით, ვიყვირებთ, ვიცეკვებთ, ვიმღერებთ, ორთქლს გავუშვებთ და წავალთ სახლში. თითქოს მიზანი „ქუჩაში გავარდნა“ იყოს და არა ცვლილებები. მერე მალევე გვავიწყდება ის, რისთვისაც ქუჩაში გავვარდით და ასე გრძელდება…  ოჯახური პროტესტებიც ცემა-ტყეპვით, აგრესიით, მოკვლით, დასახიჩრებით გამოიხატება, როცა სიყვარული იკლებს, პირდაპირპროპორციულად იმატებს აგრესია. სიყვარულის ნაკლებობას მხოლოდ ეს ადგენს – მოძალებული აგრესია და მსხვრევა-მტვრევის და არა შეცვლის სურვილი! გვირჩევნია, მუშტები ვიქნიოთ, ვიდრე ვიფიქროთ…  რა ვიცი, 21-ე საუკუნის ადამიანს ეკადრება ისევ გამოქვაბულში ყოფნა? მე ის ვიცი, რომ სლოგანი: „გამოდით გარეთ, თქვე ჩმორებო“ – მოძველდა და არაადექვატურია. მით უფრო ციფრულ ეპოქაში, რომელშიც ისედაც ყველანი „გარეთ ვართ“. სოციალური ქსელი უსწრაფესად ავრცელებს ინფორმაციას და ეს კონტექსტი უკვე ცვლის გამოხატვის ფორმებს.

ამ შესავლით იმის თქმა მინდა, რომ მომავალში საზოგადოებაზე ძლიერი ზეგავლენა ექნება პროტესტის მხოლოდ იმგვარ ფორმებს, რომლებიც წინასწარ კარგად მოფიქრებული, გააზრებული და შესაბამისი ფორმით იქნება გამოხატული და იქნება იმდენად კრეატიული და შემოქმედებითი, რომ დიდი ძალისხმების გარეშე მთავარ გზავნილს ძალდაუტანებლად მიიტანს ადრესატამდე; შესაბამისად, აღარც ჯარის გამოსვლა იქნება საჭირო ქუჩაში მოსალოდნელი ძალადობის აღსაკვეთად, რადგან პროტესტის შემოქმედებითი ფორმების გავლენა ძალადობას და აგრესიას არ ეფუძნება, სამაგიეროდ, ყველაზე პირდაპირი გზავნილია ცნობიერებისათვის. ხომ შეიძლება, რომ ერთხელ და სამუდამოდ უარი ვთქვათ აზრის გამოხატვის ისეთ ველურ ფორმებზე, როგორიცაა: თავ-პირის დალეწვა, თავში წამორტყმა, ხელების გაგადრეხვა, წიხლქვეშ გაგდება, ტაბურეტკებით სირბილი, ჩაცუცქვით საქმეების გარჩევა და ასე შემდეგ. ჰო, ვიცი, რომ ეს ფორმები ბოლომდე არასდროს ჩაბარდება ისტორიას, მაგრამ ხომ შეიძლება, შევამციროთ? ყველა დაიღალა ამის ყურებით….

ვფიქრობ, რომ თანამედროვე სამყაროში შემოქმედებითი ადამიანები სოციალურად უფრო აქტიურები პროტესტის გამოხატვითაც უნდა გახდნენ, პროტესტის გამოხატვაც შემოქმედებაა და თან ისეთი, რომელიც ქუჩაში გასვლის გარეშე სოციალურ ქსელში გამოქვეყნებული მასალითაც კი შედეგს მოიტანს. ნამდვილად არის ამის მცდელობები ქართულ კულტურაში და ამ თემის აქტუალიზებით მინდა, რომ კიდევ უფრო გაძლიერდეს სოციალური პროტესტის შემოქმედებითი ფორმები. ერეკლე დეისაძის  „რაც მამას უნდა“ -ს მეტაფორამ იმდენი გააკეთა ქართულ ცნობიერებაში, რომ ვერც კი წარმოვიდგენთ. მე მახსოვს სტუდენტები, რას ფიქრობდნენ, როდესაც პირველად მოისმინეს ეს სიმღერა და ტექსტი და მახსოვს, რამდენიმე თვის შემდეგ რასაც ამბობდნენ (ვაკვირდებოდი დიდი გულისყურით ამ პროცესებს). თავიდან ბრაზობდნენ, მერე ფიქრობდნენ და ბოლოს ამბობდნენ: მართალია! ბოლოსდაბოლოს, იმასაც მიხვდა საზოგადოება, რომ ერეკლეს მამის სიძულვილი არ აწერინებდა. არა და, ის შემთხვევებიც კარგად მახსოვს, რაც მისი წიგნის -„საიდუმლო სირობის“ – განხილვას მოჰყვა ილიას უნივერსიტეტში. მახსოვს, აუდიტორიაში შემოვარდნილი მმკ-ს წევრები დაქსეროქსებული წიგნის ტექსტებით (რადგან ყველა ეგზემპლარი სასწარფოდ გაიყიდა), მახსოვს, როგორ დევნიდნენ ამ ნიჭიერ ადამიანს…

ამ ბოლო დროს რით გახდა პოპულარული სრულიად უცნობი ახალგაზრდების ჯგუფი „პანდა“? სტერეოტიპების ირონიზებით და ახალგაზრდებისთვის გასაგებ ენაზე გამოხატვით ზოგი ააფორიაქეს, ზოგი – გააბრაზეს, ზოგი – დააფიქრეს…

ხელოვნებით გავლენა ყოველთვის უფრო ღრმაა და რაც უფრო შემოქმედებითია გამოხატვა, ზეგავლენაც მით უფრო ძლიერია.
სოციალური პროტესტის მრავალი ფორმიდან კიდევ ერთი იკიდებს ფეხს ჩვენს კულტურაში – ქუჩის არტი. ამ არტის ერთ-ერთი საუკეთესო შემსრულებელი, ანუ არტისტია გაგოშა, იგივე გიორგი გაგოშიძე. მის მიერ გამოხატული პროტესტიც მრავალგვარია. თბილისის ქუჩებში, შენობებზე თუ გადასასვლელებში გაგოშას ხელწერა ყურადღებას იქცევს და გულგრილად ვერავინ ჩაუვლის… ერთი ფრაზა მაინც გაჰყვება. რადგან გიორგი ბევრს ფიქრობს იმაზე, როგორ მიიტანოს მთავარი გზავნილი საზოგადოებამდე. პროტესტის ხლოვნებით გამოხატვა იმითაც არის საინტერესო, რომ შემოქმედს არ სჭირდება, მოუძახოს თანამზრახველებს, მოდით და ნახეთ, რას ვაკეთებ, გამოდით, გვერდში დამიდექით! რა თქმა უნდა, მას ჰყავს თანამოაზრეები, მაგრამ ყველაფერს დამოუკიდებლად წყვეტს და იმასაც, რომ იცის, გარკვეული შენობების მოხატვა „საშიშიცაა“, შეიძლება, დაიჭირონ კიდეც, მაგრამ ესეც გაცნობიერებული აქვს და პასუხისმგებლობას იღებს მხოლოდ საკუთარ თავზე.

ინტერნეტსივრცეში (netgazeti,ge) ვასო კუჭიხიძის საინტერესო წერილი წავიკითხე პროტესტის კულტურაზე. სტატიაში საქართველოში პროტესტის გამოხატვის დაბალი კულტურა შემდეგი ფაქტორებითაა ახსნილი:

„საქართველოში პროტესტის გამოხატვის დაბალი კულტურა ძირითადად რამდენიმე ფაქტორით არის განპირობებული. არტის ელემენტები, რომელიც პროტესტს განსაკუთრებულ მომხიბვლელობას სძენს საზოგადოებაში, იქმნება ხელოვნების მიერ, საქართველოში კი ხელოვნება კონფორმიზმის ჭაობში იხრჩობა და ხელოვანები კი პირადი კეთილდღეობის მოპოვებისთვის იღწვიან. მათ პოზიციას კარგად ესადაგება გიორგი ხასაიას მიერ ქართულად თარგმნილი ლექსი „ვისთვის მუშაობთ თქვენ კულტურის მოღვაწენო?“

აქვე გ. ხასაიას და ვ. ნაცვლიშვილის ამ თარგმანიდან ფრაგმენტსაც მოგაწვდით:

ა.ბრენერი, ბ.შურცი

„ვისთვის მუშაობთ თქვენ კულტურის მოღვაწენო?“

არამზადებს უნდა ელაპარაკო პირდაპირ, ენის მოჩლექვის გარეშე,

მთელი დღევანდელი კულტურა ესაა გონებასუსტ მეძავთა თარეში.

კუ-კლუქს-კლანი კომუფლირებულ ბალახონებში – აი, დღევანდელი არტისტები,

ორმაგი აგენტებიც კი არ არიან, არამედ უბრალოდ ლპობაშეპარული ფაშისტები,

პოეტუნები მთელ დროს შაქრის პუდრის ყლაპვასა და ვისკის წრუპვაში ატარებენ,

ამ დროს კი სიერა-ლეონეში მათლაფიდან აყროლებულ სითხეს ლოკავენ პატარები,

მხატვრები თავს გვაჩვენებენ, ვითომ არიან ღმერთები და შეშლილები,

ამ დროს კი ავღანეთში დევნილებს ნაწლავები უცახცახებთ შიმშილისაგან…

(და ასე შემდეგ….)

P.S. იმით დავსრულებ, რითიც დავიწყე: გააპროტესტე (ხელო)ვნებით! ეს სლოგანი 3 წაკითხვას მოიცავს: 1) გააპროტესტე ხელოვნებით; 2) გააპროტესტე ვნებით და 3) გააპროტესტე ნებით!

მათზე როცა ვფიქრობ, საიდანღაც მოდის ძალა და ჩემს პირად შიშებს მამარცხებინებს. იმასაც ვხედავ, როგორ იზრუნა ვიღაცამ, ჩვენ ზემოთ ჩვენ ჩაურევლად რომ ალაგებს ხოლმე მიზეზებს და შედეგებს, და მათგან რაღაც იმაზე მეტი შექმნა, ვიდრე წარმოგვიდგენია. ვგრძნობ, რაც კი რამე თქმულა და დაწერილა, ან ხმამაღლა გაფიქრებულა – კაცთა შორის სიყვარულზე, ძმობაზე და თავისუფალ სულზე – როგორ ლამაზად გამოიხატება მათ არსებობაში.

არადა, ორ უფაქიზეს ქალზე ვფიქრობ და ვამბობ. მსახიობ ქალებზე – ლილი და ნანა ხურითებზე, რომლებიც ჩუმად, უხმაუროდ ცხოვრობენ ქალაქის გარეუბანში, ყველაომგამოვლილები, უამრავი სიკვდილით და უფრო მეტი სიყვარულით გულდამძიმებულები, ჩუმად მოღვაწეობენ, მათთვის შემოქმედება ხომ ცხოვრების წესი კი არა, სულის მდგომარეობაა. ამიტომ, მათი ყველა ნაბიჯი თავისთავად შემოქმედებაა, კეთილშობილი და გადამდები.

სოხუმის თეატრის მსახიობები, ეთნიკურად ოსი, აზროვნებით და დამოკიდებულებით ქართველი, მასშტაბებში – ევროპელი კავკასიელი დები, ლილი და ნანა ხურითები. აი, ასე – ვისაც ჰქონია მათთან ურთიერთობის ბედნიერება, ამ მასშტაბებზე, ცოტა უცნაურ კონოტაციაზეც (ევროპელი კავკასიელი:) შევთანხმდებით.

საუბრით უფრო ბევრი ვისაუბრეთ. მკითხველამდე მხოლოდ ყველაზე საგულისხმოს გავუშვებ. დანარჩენი, მომავალი შეხვედრებისთვის…

ბავშვობა

ლილი

რეალობის აღქმა  ჩემში ბავშვობიდან იწყება. ფიქრებში ხშირად ვბრუნდები იქ. ჩემს ბავშვობას თამამად შეიძლება ბედნიერი და უზრუნველი ვუწოდო, თუმცა მასში სევდაც ბევრია, მონატრებაც…  მენატრებოდა მამა, არდადეგებზე, სოფელში ბებიასთან ჩასულებს, გამომშვიდობებისას გულში რომ ჩაგვიკრავდა, მაგრად ჩაგვკოცნიდა და ფეხით  გაუყვებოდა სოფლის გზას, საღამომდე თბილისში მიმავალი ბოლო ავტობუსისთვის რომ ჩაესწრო. ვიდექი გორაზე და გავცქეროდი მამაჩემის მძიმე ნაბიჯებით მიმავალ სილუეტს, ზოგჯერ  მთებს შორის რომ  ქრებოდა და  ჩნდებოდა. მერე თანდათან პატარავდებოდა, წერტილად იქცეოდა და უჩინარდებოდა. დაბინდებამდე ვიჯექი იქ. გავცქეროდი მთებს,  ფიქრებში ვაგრძელებდი მამას გზას და სამშვიდობოს გამყავდა, რომ შეღამებულზე მგლებს და ტურებს არ გადაჰყროდა.

მერე კი, ბებოს მოწვდილი ძალით დაღეჭილი ლუკმები, ღუმელზე  ჩვენს დასაბანად შემოდგმული წყალი, თავზე გადაფარებული საბანი, ჩუმი, შეკავებული სლუკუნი და საშველად მოფრენილი ძილის ანგელოზები.

დილიდან კი იწყებოდა ველური, თავაწყვეტილი და მართლაც უდარდელი ბავშვობა.

თბილისში წასვლის დროს კი – იგივე განცდები. ოღონდ ახლა გორაზე, ოთარაანთ ქვრივივით შავებში შემოსილი, ჯოხზე დაყრდნობილი, ჩვენკენ მომზირალი ბებოს სილუეტი პატარავდებოდა, წერტილად იქცეოდა და ცრემლთან ერთად ქრებოდა.

ნანა

მგრძნობიარე ბავშვი ვყოფილვარ. პრობლემური, ხშირად ავადმყოფობდი. ვინმე უცხოს, ჩემი სახელით რომ მოემართა ოდნავ ხმამაღლა, გული მერეოდა… დედას ასაცრელად რომ  მივყავდი, ექიმებს აფრთხილებდა, ხმამაღლა არაფერი უთხრათო. როგორც ჩანს, უცხო ადამიანების და გარემოს შიში მქონდა. საბავშვო ბაღშიც ამ მიზეზით არ დავდიოდი. ამიტომაც შეიკრიბნენ, მოითათბირეს და სოფელში გამიშვეს, როგორც ,,თავისუფლების“ მოყვარული. მთაში, ბუნებასთან, ცხოველებთან, ჩიტებთან ახლოს.

ბედნიერება…

ხშირად კინოკადრივით მახსენდება…

თოვლში გაკვალული გზა… წინ მამა და მამიდა, უკან დედა… შუაში მე, ბიძაჩემის კალთაში, როგორც თბილ ბუდეში… მხარზე თავჩამოდებული… ძილბურანში… და თოვლის მშვიდი ფანტელები… დაუსრულებელი და სასიამოვნო გზა სოფლისკენ, სადაც ბებიები (მამა და დედა ერთი სოფლიდან იყვნენ) და პაპა გველოდებიან…

სოფელი ღამით…

ჭრიჭინები… აქა-იქ ტურების ხმაც… მთელი სოფელი შემოკრებილი ბიძაჩემის რადიოსთან,  ბევრი ციცინათელა ჩემ გარშემო, ბევრი ,,ციცინათელა“ცაზე… რომელიც ერთი და იგივე მეგონა მაშინ…

დილა სოფელში…

ღვთისმშობლობის დღესასწაულის წინა დღეს მთელი სანათესავო ვიკრიბებოდით. ღამის 12 საათზე, ტრადიციულად სანთლებით და სამი ხაბიზგინით ხსნიდნენ სპილენძის დიდ ქვაბს, რომელშიც საგანგებოდ ამ დღესასწაულისთვის მოდუღებული სქელი, ოსური ლუდი თუხთუხებდა… დილის 4 საათიდან კი იწყებოდა შეპარული საუბრები, შეკავებული სიცილ-კისკისი, მამლის ყივილი, საქონლის ბღავილი. დიდი ოთახი, ძირს გაშლილი ლოგინები. ყველა ოჯახში ქალაქიდან ჩამოსული სტუმრები. აგიზგიზებული ცეცხლი და კოლექტიური ფაცი-ფუცი. „მთელი სოფელი ჩვენ ვიყავით“… სამი თაობა ერთად… ოთხიც…

გვყავდა ულამაზესი ძროხა „დიდო“, რომელთანაც განსაკუთრებული ურთიერთობა მქონდა.  ჩვენი შეხვედრა უნდა გენახათ, საძოვრიდან როცა ბრუნდებოდა! გვერდიდან არ ვშორდებოდი. არავის იკარებდა და არ აძლევდა საშუალებას მოეწველათ. მეც მეტი რა მინდოდა, კისერზე ვეკიდებოდი და მრგვალ, მოკაუჭებულ ლამაზ რქებზე ვეფერებოდი, ჩემთვის განკუთვნილი რძე რომ დაბრკოლების გარეშე მოეწველა ქეთო ბაბოს.

ჩემი ოთახის ფანჯრები შიგნით იღებოდა. დილით საძოვარზე რომ გადიოდა ჩემი ,,დიდო“, ეს ოთახი უნდა გამოევლო. უცნაურია – რქებს ურტყამდა ფანჯრებს, შემომბღავლებდა, რაც ძალიან მახალისებდა; და მიდიოდა, ჩემთვის რძის ჩამოსატანად. ასე გრძელდებოდა ყოველდღე… ერთ დღესაც, არ გააღო  ლამაზი რქებით ჩემი ფანჯარა… ხან რას მეუბნებოდნენ, ხან რას… მოვაო, საძოვარზეაო… მენატრებოდა!!! ველოდებოდი… ის კი არ ჩანდა… მოგვიანებით ამიხსნეს, რომ დაბერდა და… ეს იყო პირველი შეხვედრა სიკვდილთან. ჩემი „დიდო“…

შიში

ლილი

ერთხელ დედამ ნაჭრების მაღაზიაში გამიყოლა.  თამარ მეფის გამზირზე იყო ყველაზე დიდი ნაჭრების მაღაზია. მიყვარდა იქ სიარული. უამრავი ფერად-ფერადი ბრჭყვიალა ნაჭრის რულონი, ლამაზად შემოსილი მანეკენები და რაც ყველაზე მთავარია ნახერხი!!! პარკეტის იატაკზე უხვად მოყრილი ნახერხი, რომელსაც რაღაც სპეციფიკური მათრობელა სურნელი   ჰქონდა. სწორედ მაგ ნახერხში თამაშით გართულმა ისე დავკარგე დედაჩემი, რომ ამაზე მხოლოდ კარგა ხნის მერე გავიგე, თავი რომ ავწიე მისთვის ჩემ მიერ შექმნილი ნახერხის გუნდებით თავმოსაწონებლად. დედა კი არსად იყო.

სუნთქვა შემეკრა. აი, ეგ იყო პირველი ელდა. საზარელი შიში –   მე დავიკარგე! დავიკარგე და ვერასოდეს ვერავინ ვეღარ მიპოვის! დედააააა!!!!!!!

დედა მინდოდა ყველაზე მეტად იმ წამს! რა თქმა უნდა, შორს არსად წასულა. როდის-როდის, ვიპოვეთ ერთმანეთი და გულშიც ჩამიკრა. შიში უცებ სირცხვილმა შემიცვალა. ახლა დედაზე მეტად მამასთან ყოფნა მომინდა, სახლში.

ეს იყო ჩემი შიშები – მშობლიური სახლის, სითბოს, ადამიანების და მათთან ერთად საკუთარი თავის დაკარგვის შიში…

ენა

ნანა

თბილისში კი დავიბადე, მაგრამ 6 წლამდე სოფელში ვიზრდებოდი. ენა ქართულ-ოსურად ავიდგი თურმე. ჩემთვის გაუგებარი იყო და ვერ ვხვდებოდი ვერასოდეს, რას ნიშნავს ქართული და ოსური ცალ-ცალკე.

ჩემ დროს ,,0“ კლასი იყო. მახსოვს კარგად. ვიყავით ასო-ბგერა ,,ძ“-ზე. „ძ უ ა“ ,,ძ ი ძ ა“. მასწავლებელმა იკითხა – ,,აბა, ბავშვებო! რას ნიშნავს ,,ძ ი ძ ა“? ყველანი დადუმდნენ, მე კი დაუფიქრებლად ავწიე ხელი და თავდაჯერებულმა ვუპასუხე: ,,ძიძა არის ხორცი“!   ოსურად „ძიძა“ მართლაც ხორცს ნიშნავს და ძალიან გაკვირვებული დავრჩი, რომ აქ, ქალაქში ამის შესახებ არავინ არაფერი იცოდა.

ლილი

ენა ქართული და ენა ოსური. რომელ ენაზე აღვიქვი სამყარო? ამ კითხვას ისევე ვერ ვცემ პასუხს, როგორც ბავშვობაში ჩემთვის ყველაზე სატანჯველ კითხვას – დედა უფრო გიყვარს  თუ მამა? არ ვიცი, ალბათ ორივე ენაში ერთდროულად დავსახლდი.

ენა ქართულად ავიდგი. დედა და მამა პირველად ქართულად წარმოვთქვი და დღემდე ასე მომდევს. საგნები და მოვლენები ქართული სიტყვებით შემოვიდა ჩემს ცნობიერებაში, მშობლები კი ოსურად მეფერებოდნენ.

ეზო, საბავშვო ბაღი, სკოლა, ქუჩა, ქალაქი – ქართულად. იავნანა, მოფერება,ზღაპრები, სახლი, სოფელი, ველური ბუნება – ოსურად.

ორივე ენამ თავის ფერებში შემოიყვანა რეალობა ჩემს ცხოვრებაში, მაგრამ საერთო ღირებულებებით.

დროთა განმავლობაში ცხოვრება თავისი ტკბილ-მწარე ქარტეხილებითა და შეგრძნებებით ქართულ ენაზე აღვიქვი და უკვე ქართული ენა გახდა ჩემი სააზროვნო და საფიქრალი ენა. ოსურმა ენამ კი სადღაც ქვეცნობიერში გადაინაცვლა, მაგრამ მაინც ვახერხებდი ნათესავებთან ოსურ ენაზე ურთიერთობას, ქართული სიტყვების მოშველიებით.

მამაჩემის გარდაცვალება ჩვენს ქვეყანაში ტრაგიკულ მოვლენებს დაემთხვა. 9 აპრილი, ქაოსი, სამოქალაქო დაპირისპირება უკვე სახეზე იყო, ქართულ-ოსური კონფლიქტი, ავტონომიის გაუქმება… ჩემი ნათესავებისგან მაშინ თითქმის დაცლილი იყო თბილისი. სოფლიდან მამიდები და ბიძები ჩამოვიდნენ მამას სოფელში გადასასვენებლად. აქ აღარავინ დაგვრჩა, თქვენც მალე მოგიწევთ წასვლა და საფლავზე მიმსვლელი ხომ სჭირდებაო.

სამყარო თავზე დამექცა, ისედაც მამის დაკარგვისგან განადგურებულს. ერთი მხრივ, არ მინდოდა მამის გაშვება, მაგრამ აქ დარჩენისაც მეშინოდა მამას გარეშე.

საბოლოოდ გადაწყდა და მამა სოფელში გადავასვენეთ. სასაფლაოზე მამიდა ცუდად შეიქნა და მამას ზედ დააკვდა. მამა დავასაფლავეთ და სასაფლაოდან ისევ მიცვალებულთან ერთად დავბრუნდით. საშინელი სტრესი იყო. ოსურად მოვთქვამდი თურმე. მთელი ეს დღეები გამართული ოსურით დამიტირია მამა და მამიდა, ისე, რომ ერთი ქართული სიტყვაც არ შემიშველებია.

ღმერთო, ყველა დაიფარე განსაცდელისგან! ამ სიტყვებს ქართულად წარმოვთქვამდი მაშინაც და ახლაც!

მასწავლებელი

ნანა

1980 წელს დავამთავრე თბილისის 36-ე საშუალო სკოლა. ანუ, მე ,,საბჭოთა“ ბავშვი ვარ. ვიყავი ოქტომბრელი, პიონერი, კომკავშირელი. მეგონა, რომ ასაკთან ერთად გვაძლევდნენ ამ პირობით წოდებას.

„საბჭოთა“ ბავშვებზე, ოჯახთან ერთად, პასუხისმგებლობას იღებდნენ სკოლის დირექტორ-მასწავლებლები, ყველაზე მეტი პასუხისმგებლობა კი დამრიგებელს ჰქონდა. თუმცა, ჩვენ ჩვენი თამაშის წესები გვქონდა და ამ წესებზე უხმოდ ვთანხმდებოდით – ჩვენ და მასწავლებლები. მაგალითად, ჩვენი დამრიგებელი გულიკო დარჩია, აღდგომის წინა დღეებში შემოდიოდა და გვეუბნებოდა, ბავშვებო რეიდები იქნება, წითელი კვერცხებით არ იაროთო და თვითონ უკვე თითები საღებავიანი ჰქონდა, წითელ პარასკევს კვერცხიც შეუღებავს და პასკაც გამოუცხვია. ბავშვებს ვინ რას გამოაპარებს  და ერთმანეთს ღიმილით ვუქნევდით თავებს…

ლილი

ჩემი მასწავლებლებისგან ვისწავლე, რომ სიკეთის კეთება და მადლიერება ყველაზე დიდი ნიჭია ამქვეყნად, რომ უმთავრესი ღირებულება სამშობლოს განცდა, საკუთარი ქვეყნის და ისტორიის პატივისცემაა და რომ ამ ყველაფერს შენარჩუნება და დაცვა სჭირდება.

დღეს არანაკლები წნეხის ქვეშ არის ჩვენი ქვეყანა ყოველი მხრიდან. ფასეულობებს დღესაც არანაკლები  დაცვა და შენარჩუნება სჭირდება.

დიდი იმედი მაქვს, რომ „თავისუფალი“ ქვეყნის მასწავლებლებიც ღირსეულად დახვდებიან მსოფლიო გლობალურ პროცესებს, ეროვნულ ღირებულებებს მოარგებენ მათ და ისე გადასცემენ მომავალ თაობებს.

ამ გადასახედიდან კიდევ უფრო მეტი პატივისცემა და სიყვარული მიჩნდება ჩემი მასწავლებლების მიმართ და ყველაფერს გავაკეთებ იმისთვის, რომ ვიცხოვრო ისე და ვიყო ისეთი, რომ ჩემს მასწავლებლებს თამამად ეთქვათ ჩემზე – ეს ჩემი მოსწავლე იყო!

სოხუმის თეატრი

ლილი

სოხუმის თეატრში ბატონმა დოდო ალექსიძემ მიმიწვია ჯესიკას როლზე,  სპექტაკლში ,,ვენეციელი ვაჭარი“, სადაც  შაილოკის როლი გოგი ქავთარაძეს უნდა ეთამაშა. ბატონი გოგისგან   შემოთავაზება მივიღე  სოხუმში გადავსულიყავი სამუშაოდ. მაშინ ცხინვალის თეატრში  სადიპლომო სპექტაკლებს ვთამაშობდი, ოსურ ენაზე. სოხუმში ნამყოფი არ ვიყავი. პირველად ბატონმა დოდომ წამიყვანა. გამთენიისას ჩავფრინდით. აეროპორტიდან გაკვირვებული ვათვალიერებდი საოცარ გზას თეატრამდე. თავი ზღაპარში მეგონა. თეატრთან ბატონი გოგი დაგვხვდა და საუზმეზე დაგვპატიჟა, იქვე, სასტუმრო „აფხაზიასთან“, ღია კაფეში, რომელსაც ადგილობრივები ,,კუკურ ჩაის“ ეძახდნენ…

თეატრში მისულმა, მალევე გავიფიქრე, რომ კონკიას ზღაპარი ამიხდა.

იმ პერიოდს „სოხუმის თეატრის ოქროს ხანა“ უწოდეს, რომლის შემოქმედი გოგი ქავთარაძე იყო, სოხუმის მართლაც რომ შესანიშნავ და გამორჩეულ დასთან ერთად. ჩემი შემოქმედებითი და პიროვნული თვითდამკვიდრება ამ თეატრში დაიწყო.

მოგვიანებით გავაცნობიერე, რომ ამ თეატრს,  შემოქმედებითთან ერთად სხვა ფუნქციაც ჰქონდა, არანაკლებ მნიშვნელოვანი – ის აფხაზეთში „ქართულ სიტყვას“ ამბობდა.

სოხუმის თეატრმა ღირსეული ადგილი დაიმკვიდრა ქართულ თეატრალურ სამყაროში. გარდა ამისა, ის იყო ცენტრი  ყველა კულტურული და საზოგადოებრივი ცხოვრებისა აფხაზეთში. თეატრში იწყებოდა ის პროცესები, რომელსაც მაშინ თამამად ვარქმევდი ეროვნულ მოძრაობას. არ ვიცი, ალბათ ასეც იყო, თუმცა მიმაჩნია, რომ მოუმზადებლები აღმოვჩნდით თავისუფლებისაკენ მიმავალ გზაზე და ამის გამო ბევრი შეცდომა დავუშვით. დრო ალბათ ყველაფერს შეაჯამებს.

რაც შეეხება ჩემს ყოფას სოხუმში, იმდენად დაკავებული ვიყავი რეპერტუარში, რომ პრაქტიკულად თავისუფალი დრო არ მქონდა, სამი დღე თუ გამომიჩნდებოდა, თბილისში მოვრბოდი, მშობლებთან. ასე რომ, ჩემი სოხუმი თეატრთან ახლოს იყო. მშვიდობის პროსპექტი, ბარათაშვილის ხიდი, ბოტანიკური ბაღი და რასაკვირველია, სანაპირო.ზღვაში სულ რამდენჯერმე ჩავედი, ჩამოსული სტუმრების ხათრით. სოხუმის სილამაზით ტურისტები და არდადეგებზე ჩამოსული დამსვენებლები უფრო ტკბებოდნენ. მე კი, რეპეტიციები, პრემიერები, გასტროლები, საზოგადოებრივი აქტივობა, გაფიცვები, მსვლელობები… ბოლოს ომი!

ყველაზე სასიამოვნო მოგონებებიც კი ტკივილს მაყენებს, ამიტომ ვცდილობ ნაკლებად ვიფიქრო სოხუმში გატარებულ წლებზე. ის აღარასოდეს დაბრუნდება.  გურამ ოდიშარიას დავესესხები და ვიტყვი, ჩემი სოხუმი ზღვაში ჩაიძირა, დიოსკურიასავით.

ნანა

სოხუმში 1986 წელს ჩავედი. ამ დროს ჩემი და, ლილი უკვე სოხუმის ქართულ თეატრში მუშაობდა. გარკვეული წარმოდგენა მქონდა აფხაზეთზე, მაგრამ ნანახი მაინც სულ სხვა აღმოჩნდა. აფხაზეთი ჰგავდა ლამაზ კუნძულს, თავისი სუნით, ბუნებით, გამჭვირვალე ჰაერით.

დილის 7 საათზეც კი ყავის და ზღვის სუნი ირეოდა ერთმანეთში.

წარმოიდგინეთ, დილით ადრე გამოდიხარ, უნდა გამოიარო ,,ჩაი კუკურინო’’, სადაც განიხილებოდა მთელი მსოფლიოს ამბები, ანუ ეს იყო დილის დაიჯესტი. თან ჩაი უნდა დაგელია ხაჭაპურით. მერე იქიდან ყველა თავის სამსახურში მიდიოდა. ყველას თავისი საქმე ჰქონდა. შუადღისას, შესვენებაზე, ზოგი ამირანის ყავას მიირთმევდა, ან ,,ნართაში’’ მიდიოდა. ეს ქალაქი იყო შენი, შენთვის ხელისგულივით გაშლილი და მოვლილი. „დიოსკურიაში’’ ფუჟერებით იყიდებოდა შამპანური, რაღაცნაირი ქალაქი იყო.

სოხუმი საინტერესო იყო თავისი კოლორიტი „გიჟებითაც”: „სვაბოდა’’, ,,მარადონა’’, „ტოლსტოი’’, ჩემი „შეყვარებული” – „კოწიკა’’. მათ ყველა იცნობდა… ისეთი აზროვნება ჰქონდათ, ბევრ პოლიტიკოსს შეშურდებოდა… ბევრ საინტერესო თემაზე დაელაპარაკებოდი. მათი თავშესაფარი თეატრი იყო, საერთო ენას უფრო მეტად, მაინც ჩვენთან პოულობდნენ.

ეს გარე კაფეები, ყოველდღიური ჩვეულებები, რომელიც ყველა იქ მცხოვრებს აერთიანებდა,  ყველაფრის მიმართ, რაღაცნაირად განსაკუთრებული დამოკიდებულება – ქმნიდა  სოხუმურ ხასიათს, რასაც სხვაგან ვერ ნახავდით.

საუბარი ისმოდა სხვადასხვა ენაზე: რუსულად, ქართულად, აფხაზურად, სომხურად, ბერძნულად. ჩემი აზრით სოხუმელს, აფხაზსაც და ქართველსაც რუსულ ენაზე საუბრისას, ზუსტად ერთნაირი აქცენტი ჰქონდათ.

……………

მე რომ ჩავედი, აფხაზური დასიც ჩვენს შენობაში იყო. ამ დროს უკვე გაყოფილები იყვნენ, მაგრამ აფხაზურ თეატრში რემონტი ჰქონდათ და ქართულ თეატრში მუშაობდნენ. მაშინ ჯერ კიდევ ნორმალური სიტუაცია და ურთიერთობები იყო.

სოხუმში ბერძნული თეატრიც ყოფილა ადრე, რომელსაც მე ვერ მოვესწარი, 80-იან წლებში, როცა იქ ვმუშაობდი, იყო ქართული და აფხაზური დასები და რუსული მოზარდ მაყურებელთა თეატრი.

სამწუხაროდ, ისეთ პერიოდსაც მოვესწარი, როცა აფხაზები აღარ გველაპარაკებოდნენ, ერთმანეთს თვალს ვარიდებდით, ერთმანეთის სპექტაკლებზე აღარ დავდიოდით. ორივე მხარე წამოეგო პროვოკაციას,  მერე დაიწყო მიტინგები, ერთ-ერთ ასეთ შეკრებაზე მოკლეს ვოვა ვეკუა, იქედან უკვე განსაკუთრებით აირია სიტუაცია და ბოლოს ყველაფერი ომით დამთავრდა…

დევნილი თეატრი თბილისში

ლილი

თბილისში იძულებით გადასახლების შემდეგ… დიმა ჯაიანმა მოახერხა, ერთად შეგკვრიბა და დარჩენილებისგან დასი შეაკოწიწა. ეს ხსნის ერთადერთი გზა იყო. ბინა რუსთაველის თეატრის  მცირე სცენაზე დავიდეთ. პირველი სპექტაკლის ვითამაშეთ – „დიდოსტატის მარჯვენა“. ვითამაშეთ შავ სამოსში, კაცებს ჯარისკაცის ფარაჯები ეცვათ. კედელზე ომში დაღუპული მსახიობების ფოტოები ეკიდა. სცენები წყდებოდა იმ ადგილას, სადაც მათ უნდა ეთამაშათ და წუთიერი დუმილის შემდეგ ისევ გრძელდებოდა სპექტაკლი. სცენაზე შვილმკვდარი დედა თამაშობდა. ეს იყო სოხუმის თეატრის განაცხადი – „ჰოპლა, ჩვენ ვცოცხლობთ!“. დიმა ჯაიანმა თეატრი აღადგინა, ფეხზე წამოაყენა და ახალი სიცოცხლე შესძინა. და დაიწყო თეატრმა საინტერესო მრავალფეროვანი შემოქმედებითი ცხოვრება. სპექტაკლებს დგამდნენ რობერტ სტურუა, თემურ ჩხეიძე, ნუგზარ ლორთქიფანიძე, გიზო ჟორდანია, ლევან წულაძე, გიორგი სიხარულიძე, დათო დოიაშვილი, გოჩა კაპანაძე, დათო საყვარელიძე, ბექა ქავთარაძე… საუკეთესო რეპერტუარი დააგვირგვინა  თემურ ჩხეიძის სპექტაკლმა ,,…ზღვა, რომელიც შორია“ (გურამ ოდიშარია), სადაც თეატრმა თავისი მოქალაქეობრივი პოზიცია  გამოხატა და აფხაზეთში დაბრუნების მისეული ხედვა აჩვენა. თეატრმა ახალი ფუნქცია შეიძინა, ერთად ყოფნით და ჩვენი შემოქმედებით ჩვენი წილი აფხაზეთი გადაგვერჩინა, დაბრუნებამდე! ვახერხებდით კიდეც! 17 წელი ხელმძღვანელობდა დიმა თეატრს და ამ ხნის განმავლობაში ის ერთგვარ თავშესაფრად იქცა ჩვენთვის და ჩვენი მაყურებლისთვის. ერთმა მაყურებელმა ისიც გვითხრა, სანამ თეატრი არსებობს, სოხუმში დაბრუნების იმედი არ გამიქრებაო. კიდევ ბევრის გაკეთებას ვაპირებდით, მაგრამ…

დიმა ხშირად ჰყვებოდა, ჭუბერის გზა გოლგოთა იყო ჩვენთვის. საუბედუროდ, ამ გზაზე ყველამ ვერ შეძლო თავის კაცობის გადმოტანაო. დევნილობის პერიოდიც, სოხუმის თეატრისთვის, გოლგოთა იყო. ყველამ ვერ შეძლო ამ გზაზე „კაცობა“ გადმოეტანა. ასეთი ყოფილა ცხოვრება. კრიტიკულ მომენტში, ყველას არ შეუძლია მძიმე ტვირთის ტარება და მისგან სინდისის ხარჯზე თავისუფლდებიან.

დღეს „ჩემმა თეატრმაც“ ისტორიის ფურცლებზე გადაინაცვლა, მაგრამ ცხოვრებას ვაგრძელებ. ვეცდები კიდევ ბევრჯერ ვთქვა ჩემი სათქმელი სცენიდან, და თუ ამას ვერ მოვახერხებ, არც მაგაში ვხედავ დიდ ტრაგედიას. მე კი არა, ისეთ ნიჭიერ და  გენიალურ   მსახიობს დარჩა სათქმელი უთქმელი, რომ ჩემი რა მოსატანია.

საოცნებო როლები არა მაქვს, მაგრამ მაქვს ოცნება. ვიცხოვრო ისეთ ქვეყანაში, სადაც  თითოეულ ადამიანს ექნება უპირველეს ყოვლისა სურვილი და მერე შესაძლებლობა რაღაც, იოტისოდენა მაინც გააკეთოს თავის ქვეყნის სასიკეთოდ!