მინდა, ერთი იდეა გაგაცნოთ. იდეის არსი ახალი ტიპის სკოლის შექმნაში მდგომარეობს და ის შეცვლის გავრცელებულ წარმოადგენას სკოლის საჭიროებისა და მისი ფუნქციონირების შესახებ. შესაძლოა, ასეთი სკოლა მალე თქვენს უბანშიც გაჩნდეს. ყველაფერი დაიწყო ორგანიზაციაში, სახელად „იანგ ფაუნდეიშენი“ (Young Foundation), რომლის წიაღშიც ათწლეულების განმავლობაში ყალიბდებოდა ინვოვაციური იდეები განათლების სფეროს შესახებ. მაგალითად, იქ მოიგონეს ღია უნივერსიტეტი, გახანგრძლივებული სკოლა, სკოლები მეწარმეებისთვის, საზაფხულო უნივერსიტეტები და „ყველა მეცნიერების სკოლა“.

დაახლოებით ხუთი წლის წინ გადავწყვიტეთ, გაგვერკვია დიდი ბრიტანეთის სასკოლო განათლების რომელ სფეროს სჭირდებოდა განახლება ყველაზე მეტად. მოგვეჩვენა, რომ პრიორიტეტული უნდა გამხდარიყო ორი საკითხი: პირველი – სიმრავლე მოწყენილი მოზარდებისა, რომლებსაც უბრალოდ არ მოსწონთ სკოლა და ვერ ხედავენ კავშირს სწავლასა და მომავალ სამუშაოს შორის; მეორე – დამსაქმებლები, რომლებიც ჩივიან, რომ სკოლადამთავრებული ახალგაზრდები მზად არ არიან სამუშაოსთვის, რადგან არც შესაბამისი განწყობა აქვთ და არც გამოცდილება.

შესაბამისად, დავსვით კითხვა: როგორი უნდა იყოს სკოლა, რომ მოზარდები მზად იყვნენ, იბრძოლონ იქ მოსახვედრად (და არა მის მისატოვებლად)?

ჩავატარეთ ასობით ბავშვის, მასწავლებლის, დამსაქმებლისა და სასკოლო ადმინისტრაციის წევრის გამოკითხვა პარაგვაიდან ავსტრალიამდე. გავეცანით აკადემიურ კვლევებს, რომლებშიც საუბარი იყო ე.წ. არაკოგნიტიური უნარების – მოტივაციის, მედეგობის – მნიშვნელობაზე, იმაზე, რაოდენ მნიშვნელოვანია კოგნიტიურ-აკადემიურის გვერდით ამ უნარების განვითარებაც. შედეგად ჩვენს კითხვას პასუხი გაეცა და ეს პასუხი ძალიან მარტივი აღმოჩნდა. ჩვენ მას სკოლა-სტუდია ვუწოდეთ.

ეს სახელი: სკოლა-სტუდია, – ჩვენ პროექტს აღორძინების ეპოქის იდეების პატივსაცემად ეწოდა: იმ დროს მუშაობა და სწავლა გაერთიანებული იყო. ადამიანი სწავლის დროს მუშაობდა, ხოლო მუშაობის დროს სწავლობდა. პროექტზე მუშაობისას გამოვლინდა რამდენიმე საინტერესო თავისებურებაც, რომლებიც სკოლა-სტუდიას ჩვეულებრივი სკოლებისგან განასხვავებდა:

პირველი – ის, რომ ჩვენი სკოლა მომცრო იქნება – 300-400 მოსწავლე, 14-დან 19 წლამდე ასაკისა. რაც მთავარია, სასკოლო პროგრამის 80% არა მერხთან, არამედ რეალური, პარაქტიკული პროექტების განხორციელების დროს შეისწავლება, რომლებსაც სკოლა კომერციული და არაკომერციული ორგანიზაციებისთვის შეასრულებს.

მეორე – ის, რომ თითოეულ მოსწავლეს ეყოლება მენტორი და მასწავლებელი, რომლებიც მათ სამუშაო გრაფიკს შეუდგენენ. ჯამში, ასეთ სკოლაში სამუშაო ატმოსფერო ჩვეულებრივი კომპანიის მსგავსი იქნება. ეს იდეა განხორციელდება განათლების საჯარო სისტემის მეშვეობით და დაფინანსდება საბიუჯეტო ფულით, თუმცა თავისი შინაარსით დამოუკიდებელი იქნება.

აქ არ იქნება არავითარი სხვა დანახარჯი, არავითარი შერჩევა, შესაძლებლობა, ჩააბაროს უნივერსიტეტში, განურჩევლად იმისა, მოსწავლეს ბიზნესში მუშაობა სურს თუ ფიზიკური შრომა.

ამ იდეას საფუძვლად დაედო მარტივი ჭეშმარიტება: მოზარდების დიდი ნაწილი უკეთ სწავლობს პრაქტიკის მეშვეობით – ჯგუფში და რეალური საქმის შესრულებისას. ეს კი, დამეთანხმეთ, სრულიად საპირისპიროა იმისა, რაც სკოლებში ხდება.

იდეა იმდენად კარგად აღწერდა მომავალ საქმიანობას, რომ სასწრაფოდ გადავედით პროექტის პილოტირებაზე. ჩვენი პირველი სკოლები გაიხსნა ლუტონში – ქალაქში, სადაც სახელგანთქმული აეროპორტია – და ბლეკპულში, რომელიც თავისი პლაჟებითაა ცნობილი.

აღმოვაჩინეთ, – თავიდან ბევრი რამ არასწორად გავაკეთეთ, – რომ მოსწავლეებს ასეთი სკოლები ძალიან მოეწონათ. მათ გაცილებით მეტი მოტივაცია და ინტერესი გამოამჟღავნეს, ვიდრე ჩვეულებრივი სკოლის მოსწავლეებმა.

რაც მთავარია, ორი წლის შემდეგ, გამოცდებზე, საპილოტე პროექტებში მონაწილე მოსწავლეები, რომლებსაც თავიდან არცთუ სახარბიელო ნიშნები ჰქონდათ, საგამოცდო შედეგების სიის სათავეში მოექცნენ, ანუ მოსწავლეთა GCSE-ს სისტემით შეფასების (სასკოლო შეფასების ბრიტანული სისტემა,, General Certificate of Secondary Education, რომელიც მოქმედებს ინგლისში, უელსსა და ჩრდილოეთ ირლანდიაში, – ლ.ა.) იმ 10%-ში, რომლებმაც საუკეთესო შედეგები აჩვენეს.

რა თქმა უნდა, ზოგიერთისთვის მსგავსი იდეები ნაცნობი გახლდათ და მათ იცოდნენ რომ ჩვენ სწორ გზას ვადგავართ. ლონდონში განათლების მინისტრმა პირდაპირ გვითხრა რომ ის ჩვენი პროგრამის „დიდი გულშემატკივარია“. კომპანიებმაც ჩათვალეს, რომ სწორი მიმართულება გვაქვს არჩეული სკოლის მოსწავლეების პრაქტიკული შრომისთვის მომზადების გზაზე.

უფრო მეტიც: დიდი ბრიტანეთის სავაჭრო-სამრეწველო პალატის თავმჯდომარე პარალელურად სკოლა-სტუდიების ფონდის თავმჯდომარეა და გვეხმარება არა მხოლოდ დიდი კომპანიების, არამედ მცირე და საშუალო ბიზნესების მოზიდვაში ჩვენი პროექტის განვითარებისთვის.

ჩვენ ორი სკოლით დავიწყეთ. წელს პროექტში უკვე ათი სკოლა ჩაერთო. მომავალ წელს ინგლისში უკვე ოცდათხუთმეტი ასეთი სკოლა იქნება. დაახლოებით კიდევ ორმოც რაიონს სურს მსგავსი სკოლის გახსნა – საზოგადოდ, აღმოჩნდა, რომ იდეა სწრაფად გავრცელდა. საინტერესოა, რომ ეს მედიაში გაშუქებისა და სარეკლამო კამპანიის გარეშე მოხდა. ახალი ამბავი ვირუსივით გავრცელდა: ადამიანისგან ადამიანზე, მასწავლებლისან მეორე მასწავლებელზე, ერთი მშობლისგან მეორეზე და ა.შ.

ისე გამოვიდა, რომ თვითონ იდეის ძალამ შეუწყო ხელი მის გავრცელებას – ამ საკმაოდ მარტივ იდეას აღმოაჩნდა შინაარსი, რომელმაც ძირეულად შეცვალა განათლების სისტემა. მან გამოიყენა მეთოდები, რომლებიც, ჩვეულებრივ, თითქმის არ გამოიყენება არსებულ სასკოლო სისტემაში: ჯგუფური მუშაობა, პრაქტიკული ამოცანების შესრულება, – და ეს ყველაფერი სწავლების მეთოდებად აქცია.

ამ შემოდგომაზე რამდენიმე ახალ სკოლის გახსნას ვაპირებთ. მაგალითად, იმედი მაქვს, რომ ერთ სკოლაში, იორკშირში, ჩემი ძმის შვილიც მივა. ამ სკოლაში დაგეგმილია ისეთი საგნების შესწავლა, რომლებიც აქცენტს ხელოვნებასა და მედიაზე დასვამს. სხვა სკოლები სპეციალიზდება მედიცინაში, ტურიზმსა და ტექნიკურ მიმართულებებში.

გვეჩვენება, რომ სწორ გზას ვადგავართ. რა თქმა უნდა, არის საკითხები, რომლებზეც მეტი მუშაობა მოგვიწევს, მაგრამ ერთი რამის მტკიცედ გვჯერა: ამ იდეას შეუძლია, შეცვალოს ცხოვრება ათასობით მოსწავლისა, რომლებსაც დღეს სკოლებში სწყინდებათ და რომლებსაც სწავლა არავითარ შთაგონებას არ აძლევს.

მათ, ისევე როგორც ჩვენ, უბრალოდ არ შეუძლიათ საათობით წყნარად ისხდნენ და უსმინონ მასწავლებელს. მათ სჭირდებათ და სურთ რაიმე პრაქტიკულის კეთება, მუშაობა. რაც მთავარია, მათ უნდათ, რომ სწავლა რამეს მაინც ნიშნავდეს მათ ცხოვრებაში.

შესაძლოა, ასეთი სკოლის იდეა ზოგიერთს არ მოეწონოს, მაგრამ ყოველთვის რჩება შესაძლებლობა, მხარი დავუჭიროთ და დავეხმაროთ თუნდაც ერთ მოზარდს, რომელსაც მოსწონს სკოლა-სტუდიის საქმიანობა. იმედი მაქვს, აუდიტორიიდანაც გამოჩნდებიან ისინი, ვინც ამ იდეის განხორციელებაში დაგვეხმარება.

კაცობრიობის მიერ შექმნილი ინტელექტუალური მემკვიდრეობა: რელიგია, ფილოსოფია, მითოსი და მხატვრული ლიტერატურა მუდმივად თავს დასტრიალებს ჰუმანისტურ პრინციპებს. უთუოდ უნდა დავეთანხმოთ ანთროპოლოგებს იმაში, რომ სამყაროს ცენტრი არის ადამიანი და ყველა მოაზროვნის გონება ადამიანის არსისა და დანიშნულების ძიებაშია. ამ ჰუმანისტურ მსოფლაღქმაზე ფიქრს კაცობრიობა ლოგიკურად მიჰყავს სამყაროს გამჩენი უნივერსალური ძალის ძიებამდე. უფლის ძიების გზა უმნიშვნელოვანესია ადამიანის ცნობიერებაში და, ვფიქრობ,  სწორედ ამ გზის ასახვაა უმთავრესი თემა ლიტერატურისა.

ჰუმანისტური პრობლემები კაცობრიობასავით ძველია და სხვადასხვა ეპოქის მწერლობა მათ განსხვავებულად ასახავს. Aადამიანური განცდები და პიროვნების შინაგანი სულიერი სამყარო მწერლის განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს. ადამიანი მრავალსახოვანი არსებაა, მის სულში ბევრი რამ არის დაფარული, შეუცნობელი, მიღმიური, საიდუმლო და ქვეცნობიერი. თვითმკვლელობა ანუ სუიციდი უღმერთობის ყველაზე სასტიკი გამოვლინებაა. ეს არის უმძიმესი ფსიქოლოგიური დაცემა, რაც, ბუნებრივია, მწერალს განსაკუთრებულად აინტერესებს.

ქართულ მწერლობაში თვითმკვლელთა იშვიათ, მაგრამ უაღრესად საინტერესო, წინააღმდეგობებით აღსავსე პორტრეტებს ვხვდებით. პირველი თვითმკვლელი `ვეფხისტყაოსანში~ გვხვდება. დავარი ეპიზოდური პერსონაჟია, მაგრამ ძალზე საინტერესოა მისი სახე იმის გამო, რომ მასთან დაკავშირებულია ამ ალეგორიული და მისტიფიცირებული პოემის საიდუმლო.

ერთი შეხედვით დავარი შეიძლება მოგვეჩვენოს თავგანწირულ მამიდად, ერთგულ დად და ბრძენ აღმზრდელად, მაგრამ თუ ღრმად ჩავუკვირდებით ამ სახეს, ხელთ შეგვრჩება სრულიად საპირისპირო პერსონაჟი. პოემაში იდეოლოგიურად ერთმანეთს უპირისპირდება ორი სამეფო _ დიადი, კეთილშობილი ინდოეთი და ბნელი, სატანისეული ქაჯეთი. ლოგიკურია, რომ ქაჯთა ოცნება არის ინდოეთის დამხობა და ბოლოს კიდევაც ქაჯეთიდან გამოსახსნელი გახდება ინდოეთის მომავალი მეფე. დავარი ინდოეთის კარზე ქაჯთა ბოროტი მისიის შემსრულებელი იყო. დავარის თვითმკვლელობა არის სატანის ადეპტის ლოგიკური აღსასრული, მან შეასრულა თავისი `დიადი~ მისია (ქაჯებს გადასცა ნესტანი) და ამას შეეწირა კიდეც, მასში თვითგანადგურების გველურმა ინსტინქტმა იმუშავა. ამ თემაზე ჟურნალ „მასწავლებელში“ გამოქვეყნდა ჩემი სტატია სახე-სიმბოლოს დეკოდირება მხატვრულ ტექსტში და დავარ ქაჯის საიდუმლო „ვეფხისტყაოსანში“, სადაც ვცადე დავარ ქაჯის მხატვრული სახის ახლებურად წაკითხვა.

გამორჩეულია ჰაჯი-უსუბის სახე აკაკის `გამზრდელიდან~. პოემის ფინალში გამოჩენილი მოძღვარი ნაწარმოების უმთავრესი პერსონაჟია. Eეს პოემა ახალგაზრდა აკაკიმ თავის პედაგოგებს მიუძღვნა და ეპიგრაფითაც ხაზი გაუსვა პოემის მთავარ იდეას _ გამზრდელის პასუხისმგებლობას.

ჰაჯი-უსუბმა გაზარდა ყაბარდოში ყველა კაი გვარიშვილი. იგი ყოვლისმცოდნე ბრძენია, ყველას მოძღვარი და ჭკუის დამრიგებელი, რომელმაც გაზრდილის ცოდვა საკუთარ თავს არ აპატია და სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანა. ბათუმ საფარ-ბეგი დაინდო, არ მოკლა, მაგრამ სამუდამო სინდისის ქენჯნისთვის გაწირა, თან სთხოვა, რომ გამზრდელისთვის მოეყოლა შეცოდება და დააბარა, პასუხს მისგან მოველიო. ჰაჯი-უსუბმა ყურადღებით მოისმინა ყველაფერი, `სიდიადე ამ მუხთლობის თვალწინ გაისიგრძეგანა~, მაგრამ თავი არ გაიმართლა აკაკის ცნობილი და სამართლიანი არგუმენტით: `მაგრამ მარტო წვრთნა რას უზამს, თუ ბუნებამც არ უშველა?~  მოძღვრის თვითმკვლელობით საფარ-ბეგიც მკაცრად დაისაჯა. ზია-ხანუმის ანუ სატანის თანაზიარი ქალის სიყვარულით შეპყრობილი საფარ-ბეგის მიერ ბათუსა და ნაზიბროლასთვის მიყენებული ტკივილი და შემდეგ გამზრდელის თვითმკვლელობა ამ ადამიანს მთელი ცხოვრების მანძილზე არ მოასვენებს.

იშვიათი ღირსებითა და სულიერი სიმაღლით გამოირჩევიან ყაზბეგის მოთხრობების პერსონაჟებიც. მოხევეები გულწრფელი, ალალმართალი, სუფთა, კეთილშობილი ადამიანები არიან, სიყვარულის უმაღლესი ნიჭით დაჯილდოებულნი. ხევისბერი გოჩა ზნეობრივი მაგალითია მთელი ხევისთვის, სპეტაკი, ნათელი, ბრძენი, ნამდვილი მოძღვარი, კუთხის ლიდერი და წინამძღოლი. ონისე მისი თვალის ჩინია, მამის მზე, მამის სიამაყე, მაგრამ სამშობლოს წინაშე ერთგულების და სამართლიანობის პრინციპები გოჩასთვის მამობრივ სიყვარულზეც პრიორიტეტულია. გოჩამ იცის, რომ მისი შვილი უღირს საქციელს არ ჩაიდენს, რადგან მამა მას ამ მორალით ზრდიდა: `გახსოვდეს, ვისი გორისა ხარ! ვინძლო ქვეყანა არ გააცინო! კაცი ტანჯვისთვის არის გაჩენილი!~ ხევისბერი რამდენადაც ლმობიერი და მოწყალეა თანამემამულეთა მიმართ, იმდენად დაუნდობელი და შეუბრალებელია სამშობლოს მტრებისადმი, რადგან სამშობლოს ღალატის პატიება შეუძლებელია. თემმაც გაიცნობიერა და გოჩაც მიხვდა, რომ ონისეს დანაშაული კი არ ჩაუდენია, არამედ სიყვარულისა და ახალგაზრდული გამოუცდელობის გამო  უნებლიე შეცდომა დაუშვა, მაგრამ გოჩა უსაყვარლესი შვილისადმი უმკაცრესია. თემი ონისეს შეწყალებას მოითხოვს, მაგრამ გოჩა შვილს საკუთარი ხელით გამოუტანს სასიკვდილო განაჩენს. ამ საზარელმა აქტმა გოჩა სულიერად დასცა და გაანადგურა, იგი ჭკუაზე შეცდა, ტყეში შეხიზნული მუდამ შვილს ეძახდა, ერთ ზამთარს კი თოვლიან ხევში ჩაიჩუმქრა. ეს არ ყოფილა თვითმკვლელობა პირდაპირი გაგებით, მაგრამ უსაყვარლესი შვილის მკვლელობა სუიციდის თავისებურ აქტად შეიძლება მივიჩნიოთ. ამით მან საკუთარ თავსაც გამოუტანა განაჩენი.

ნიკო ლორთქიფანიძის ნოველებში გმირთა პორტრეტები მოქნილი,  სხარტი, დანაწევრებული ფრაზებითა და იმპრესიონიზმისთვის დამახასიათებელი ეფექტური შტრიხებით იქმნება. `ტრაგედია უგმიროთ~ მცირე მოცულობის ნოველაა, სადაც ანტიგმირი თვითმკვლელობით ამთავრებს სიცოცხლეს მის გარშემო საყოველთაოდ გამეფებული შიმშილისა და სიღატაკის გამო, იმის გამო, რომ შიმშილის ცხოველურმა ინსტინქტმა მასში ადამიანი ჩაკლა. ამ ნოველის მთავარი გმირი არის არა ეს უბედური, დაცემული ადამიანი, არამედ _ შიმშილი, ტოტალური, დაუნდობელი, ადამიანური ფსიქიკის დამანგრეველი შიმშილი, რომელიც თრგუნავს და ანადგურებს ადამიანურ ღირსებას, პიროვნებას მდაბიო ინსტინქტებით  ძლეულ პირუტყუვად აქცევს.

ნიკო ლორთქიფანიძის „თავსაფრიანი დედაკაცის“ გმირი თავისი ცხოვრების პირველ ეტაპზე საკმაო სიძლიერეს და ნებისყოფის სიმტკიცეს იჩენს, ადრე დაქვრივებული ბედს არ ეპუება და მძიმე შრომით ახერხებს ღირსეული ცხოვრების შექმნას, შვილებს მისცემს ყველაფერს, რაც მათ მატერიალური ცხოვრებისთვის ესაჭიროებათ, მაგრამ, როგორც ჩანს, ეს  უბრალო ადამიანი შვილების სწორ სულიერ ფორმირებას ვერ ახერხებს. ისინი უგრძნობელნი, უმადურნი და მხოლოდ პირად კეთილდღეობაზე ორიენტირებულნი არიან.

შვილებისთვის თავგანწირული დედა შეაძრწუნა ქალიშვილის გესლიანმა სიტყვებმა. მან უსიტყვოდ დატოვა ტანჯვა-წამებით ნაშენები ოჯახი და სრულიად უსაგნოდ, გაუცნობიერებლად ქალაქში სახეტიალოდ წავიდა. შვილებს ნამუსი იმით მოსწმინდა, რომ ბარათი გაუგზავნა, `სალოცავად წავედი და ნუღარ მეძებთო~. ისინიც დამშვიდდნენ. მათი გულგრილობა აღმაშფოთებელია! მართლაც სალოცავად, ტაძარში, მონაზვნობაში და ღვთის სამსახურში რომ წასულიყო თავსაფრიანი დედაკაცი, ის მართლაც ზნეობრივი გმირი იქნებოდა, ახალ გზას მიაგნებდა ცხოვრებაში, რისთვისაც მას არ ეყო სულიერი ძალები. იგი ქალაქში უმიზნოდ ხეტიალობდა. როცა ავარამ უთხრა: `დედი, რად იწამებ თავს? აჰა, მტკვარი და მისი ჯანიო!~ შეშფოთებულმა ქვრივმა მიუგო, `ჩემი ხელით სული როგორ წავიწყმიდოო?!~, მაგრამ ამ სულის წაწყმედას იგი მაინც ვერ ასცდა. ქალი ვერც კი აცნობიერებდა საკუთარ ხვედრს. ზამთარში პოლიციამ მისი გაყინული ცხედარი ვაკის ჩიხში იპოვა. უდავოა, რომ დედაკაცის უკანასკნელი გზა თვითმკვლელობისკენ შეუცნობლად მიმავალი ბილიკია, რომელიც უეჭველად სასიკვდილო აღსასრულით უნდა დამთავრებულიყო.

ამ გმირთა გალერეას ჭეშმარიტად ამშვენებს ლეო ქიაჩელის მიერ უდიდესი მხატვრული ოსტატობითა და ღრმა ფსიქოლოგიური ჭვრეტით შექმნილი პორტრეტი ჰაკი აძბასი. ამ ვრცელ მოთხრობაში ცოცხლდება XX საუკუნის დასაწყისის აფხაზეთის კოლორიტი, სოხუმის ყოფის უაღრესად ცოცხალი და მეტყველი სურათები, წინააღმდეგობებით აღსავსე, სისხლიანი ეპოქა, რომელმაც ქალაქები და ადამიანები დიდ გაუგებრობაში გახვია და თავგზა აუბნია ყველას.

`სიცოცხლე იმიტომ მომიცია შენთვის, რომ უჯუშს შესწირო იგი!~ _ ასეთი კატეგორიული იყო ჰაკის მამის ანდერძი და დამჯერი შვილიც მთელი არსებით ასრულებდა მას, ადამიანური ღირსების შემლახველსა და დამამცირებელს, ძუძუმტეობის ტრადიციით შთაგონებულს, მაგრამ სოციალური უთანასწორობის დაღით აღბეჭდილს.  უჯუში თავკერძა და პირქუში კაცი იყო. ჰაკი მხოლოდ მაშინ გაახსენდებოდა, როცა განსაცდელში ჩავარდებოდა, ხოლო განცხრომისა და ბედნიერების ჟამს არც ახსოვდა თავგანწირული ძუძუმტე. ჰაკისთვის კი უჯუში ყველაფერი იყო, ცხოვრების აზრი და იდეალი, კერპი და ბომონი, რომელსაც თვალის დაუხამხამებლად უნდა შესწირვოდა, თან ჩაჰყოლოდა საფლავში, ჭირსა და უბედურებაში. ჰაკი გარეგნულადაც ცხოველს ჰგავდა, ჩია, ტანმორჩილი, თავგადაპარსული და წვეროსანი, ცქვიტი, მარდი, ცოცხალი, თვალები ფოცხვერივით უელავდა, კიდურებიც ცხოველივით მოქნილი ჰქონდა, მუდამ შემართული იყო ხატად ქცეული თავადიშვილის დასაცავად. მაშინათვე გაჩნდებოდა იქ, სადაც უჯუშ ემხას შესაძლო განსაცდელი ელოდა.

უჯუშის მიერ ჩადენილი მკვლელობა ჰაკიმ დაუფიქრებლად აიღო საკუთარ თავზე. უვიცი და უსწავლელი კაცი ფილოსოფოსადაც კი იქცა და გულქვა წითელარმიელი კაპიტნის _ კუზმა კილგას წინაშე რევოლუციისთვის `ერთი-ორი კაცის შემომატების~ თეორიაც კი ჩამოაყალიბა. მან ყველა ღონე იხმარა უჯუშის გადასარჩენად, მაგრამ ვერაფერს გახდა და როცა მისი კერპის დახვრეტილი ცხედარი ზღვაში გადაუშვეს, ისიც ზღვის უფსკრულებში გადაჰყვა მას. კუზმა კილგამ ხელი ჩაიქნია, მისგან ადამიანი მაინც არ გამოვიდოდაო. სასტიკი წითელარმიელი, ორსახოვანი იანუსი, სიკეთისა და ბოროტების ერთნაირად მატარებელი არ შემცდარა. მკითხველის დასკვნაც ალბათ ამდაგვარი იქნება. ჰაკის არსებაში პიროვნული ღირსება სრულიად ნიველირებულია, ის უჯუშის მონაა და ეს მახინჯი ფსიქოლოგია მას იმის გამო ჩაუნერგეს, რომ ამავე დროს სოციალური უთანასწორობის მსხვერპლია მისი ოჯახი. ძიძიშვილობა ორი ტოლფერი და სწორფერი ადამიანის ღირსეულ ურთიერთობას ნიშნავდა კავკასიური გაგებით, მაგრამ ქიაჩელის მოთხრობაში მოყვანილი მაგალითი ამ ამაღლებული ურთიერთობების პროფანაცია და დეგრადაციაა, მეორე მხარისთვის შეურაცხმყოფელი და ჰომო საპიენს-ის ცხოველური ინსტინქტებით შეპყრობილ არსებად მქცეველი. ჰაკის სული დასახიჩრებულია მახინჯი რწმენით, რომელიც უფლისეულ კანონებს ეწინააღმდეგება. ჰაკი უფლისგან დაშორებულია, მან ჭეშმარიტი ღმერთის ნაცვლად კერპად აირჩია მიწიერი, ცოდვილი ადამიანი და სწორედ ამას შეეწირა. მისი თვითმკვლელობა უღმერთობის უმოწყალო გამოვლინებაა. მისთვის სიცოცხლემ მართლაც დაკარგა აზრი და მისი ადგილი ალბათ მართლაც ზღვის ბინძურ სამეფოში ანუ ჯოჯოხეთშია.

უღმერთობის მსხვერპლია კოლონკელიძის პირმშვენიერი ასულიც. `დიდოსტატის მარჯვენის~ ავტორის ოსტატობა სწორედ იმაში ვლინდება, რომ იგი ხატავს წინააღმდეგობრივ გმირს, მთელი სისრულით, ყველა ადამიანური ზადითა და ღირსებით. ეს გმირი მკითხველს უსაზღვროდ უყვარს, იგი მშვენიერი და მომხიბვლელია, მაგრამ, სამწუხაროდ, _ უფლისგან განდგომილი, უნებისყოფო. შორენა სილამაზის და სიყვარულის სიმბოლოა, რომელსაც ყველა ეტრფის, მაგრამ მასში არის პიროვნული გაორებები, ურთიერთსაწინააღმდეგო იდეების ჭიდილმა გაბზარა მისი სული და დაცალა სასიცოცხლო ძალებისაგან. ეს სრულყოფილი და ამაღლებული, უმანკო არსება უნებურად ეროვნულ ინტერესებსაც უპირისპირდება და ქრისტიანობასაც, ხოლო სიყვარულის ტრაგიკულმა ფინალმა მას საბოლოოდ გამოაცალა სულიერი საყრდენი.

შორენა სულის სიღრმეში წარმართია, კვეტარასა და ქორსატეველაში გამეფებული იდეოლოგიის მიმდევარი. ქრისტიანობასთან მისი დაპირისპირება კი მაშინ იჩენს თავს, როცა მისი სატრფოს _ დიდოსტატ არსაკიძის გულში მეტოქე გაუჩნდება სვეტიცხოვლის დიადი ტაძრის სახით.

სვეტიცხოველი თუ შორენა? _ ეკითხებოდა არსაკიძე თავის წამებულ სულს, მაგრამ მისდაუნებურად აღმოჩნდა, რომ მას სული სვეტიცხოვლისთვის შეეწირა და უსაყვარლეს ქალს ვეღარ მისცა იგი სიკვდილის წინ. ყოველივე ეს შორენამაც შეიცნო. იგი თავისდაუნებურად დაუპირისპირდა სვეტიცხოველს _ ქართული ქრისტიანობის უკვდავ სიმბოლოს. ასევე უპირისპირდება იგი ქართულ ეროვნულ ინტერესებს, როცა პირადი მოტივების და ოჯახური კონფლიქტის ნიადაგზე მეფე გიორგის წინააღმდეგ ილაშქრებს. მეფე გიორგი ქართული სახელმწიფოებრიობის სიმბოლოა, პიროვნულად ცოდვილი, მაგრამ ერისთვის თავდადებული, ეროვნული იდეოლოგიის ამღორძინებელი და მიმდევარი. მან დაუნანებლად დასაჯა შორენას მოღალატე მამა. შორენა მეფის წინააღმდეგ შეთქმულებას გეგმავდა, მხოლოდ არსაკიძემ შეაჩერა იგი, მან შთააგონა მიჯნურს, რომ ეს ნაბიჯი ერის ღალატის ტოლფასი იყო.

სამშობლოს ინტერესებთან და ქრისტიანულ მრწამსთან დაპირისპირებული გმირისთვის სიყვარულის დაკარგვა და სატრფოს აღსასრულის შეტყობა იყო ის უკანასკნელი სასჯელი, რომელმაც საბოლოოდ დაწრიტა ცხოვრებისეული ძალებისგან და ლოგიკური გახდა მისი აღსასრულიც. ქერუბიმივით ნაზი ასული ქარაფიდან გადაფრინდა და თითქოს სამყაროს უსასრულობას ლეგენდად შეუერთდა. მისი თვითმკვლელობის მიზეზი უღმერთობა და უფლისკენ მიმავალი გზიდან განდგომაა.

კლასიკურ მწერლობაში ადგილდამკვიდრებული ლიტერატურული ნაწარმოების სიუჟეტი, დრო და სივრცე უნივერსალურია. იგი მკითხველის მეხსიერებაში მარადიულად ცოცხლობს და თითქოს მუდმივად მეორდება. მხატვრული ნაწარმოების ქრონოტოპი რეალური დრო-სივრცისგან განსხვავებულია. აქ დრო და სივრცე მითოლოგიზებულია, ანუ მარად განმეორებადი. ლიტერატურას მეცნიერები ისედაც `ახალ მითოსს~ უწოდებენ. პოპულარული ლიტერატურული გმირიც მითოსური ქტონური ღმერთივით მომაკვდავი და კვლავ აღდგენადი არსებაა, მისი ცხოვრების გზა და აღსასრული მკითხველთა თაობებთან ერთად სამყაროს განვითარების სპირალისებური პრინციპის მსგავსად მუდმივად თავიდან იწყება და სრულდება. Aამ თვალსაზრისით თვითმკვლელი გმირი გამორჩეულად საინტერესოა. იგი ბერძნულ-რომაული და შუამდინარული მოთოსის ქტონური ღმერთივით ყველა ეპოქაში იბადება და კვდება, ჯოჯოხეთად ჩადის და შემდეგ კვლავ აღდგება. თვითმკვლელ გმირთა სახეები ცხოვრებას გვასწავლიან. ადამიანი ღმერთმა ბრძოლისა და ქმედებისთვის გააჩინა და იგი ვალდებულია მიელტვოდეს სულიერ კათარზისს, წვრთნას, საკუთარი თავის გამოცდას. თვითმკვლელს, ქრისტიანული გაგებით, შენდობა არა აქვს და მისი ადგილი ჯოჯოხეთშია. ჩვენი კლასიკოსები გვაჩვენებენ თვითმკვლელობის სისასტიკეს, საიდანაც გამომდინარეობს შეგონება: თვითმკვლელობა სამყაროს შემოქმედი ღმერთის ნების წინააღმდეგ სვლაა და ადამიანმა, მიუხედავად ნებისმიერი მკაცრი ცხოვრებისეული გამოცდისა, ამგვარ დაცემაზე უარი უნდა თქვას.

– დიახ, მე ჩემს შვილს ვასწავლი, რომ თუ ვინმე რამეს დაუშავებს, მაშინვე დაუბრუნოს სამაგიერო: დაარტყამენ – დაარტყას! შეურაცხყოფენ – შეურაცხყოს… სხვისი დახმარების იმედით ამ ცხოვრებას ვერ გაუმკლავდება, – დაბეჯითებით ამბობს ახალგაზრდა ქალი და თანამოააზრეებსაც ეძებს, – თქვენ სხვანაირად ზრდით?

ეს ქალბატონი მშობელიცაა და მასწავლებელიც. თუ წარმოვიდგენთ, რომ მოსწავლეთა გარკვეულ ნაწილს ოჯახიდან ამგვარ შეგონებებს (სხვადასხვა ინტერპრეტაციით) ატანენ, სასკოლო სივრცეში დაგროვილი ძალადობრივი განწყობების ერთი სათავე უკვე მონიშნული გვექნება. ეს სიტუაცია მეორე სათავესაც (მასწავლებელი, რომელიც კონფლიქტის „მოგვარების“ გზად ესკალაციას ირჩევს) იტევს. როგორ ჩამოყალიბდება სოციალური ურთიერთობები სივრცეში, სადაც ასეთი განწყობები იყრის თავს?

ფაქტია, რომ სკოლაში სოციალური ურთიერთობების ჩამოყალიბებაზე დიდ გავლენას ახდენს სასკოლო საზოგადოების შემადგენელ ერთობებს შორის (მოსწავლეები, მასწავლებლები, დირექცია, მშობლები…) არსებული დამოკიდებულებები. სამწუხაროდ, მასწავლებლები და მშობლები არცთუ იშვიათად ერთმანეთისგან მტრის ხატს ქმნიან. ბავშვზე ერთობლივი ზრუნვის ნაცვლად მათი ძალისხმევა დაპირისპირებასა და ბრალის გადატანაზე იხარჯება და მოსწავლე ამ სიტუაციის მძევლად იქცევა.

მასწავლებლის ნაამბობიდან: „სკოლაში აღიარებულმა მოსწავლემ დაწყებითი საფეხურის ზედა კლასში ჩემს საგანში კარგი შედეგი ვერ აჩვენა, მიმდინარე დავალებები, შემაჯამებელი სამუშაო მაღალ შეფასებას არ იმსახურებდა. ამას მოჰყვა აგრესია მშობლის მხრიდან, რომელიც ჩემს პირად შეურაცხყოფაში გადაიზარდა. მოგვიანებით გავიგე, რომ მშობელს ასეთი პრეტენზია- სკანდალები წინა წელსაც ჰქონია. მაშინ ჩემმა კოლეგებმა კომპრომისი არჩიეს და სკანდალების თავიდან ასაცილებლად მოსწავლეს მხოლოდ მაღალ შეფასებას უწერენ. ბავშვს მართლაც აქვს კარგი უნარები სწავლისთვის, მაგრამ ჩემს გაკვეთილზე გამომწვევად იქცევა, არ ერთვება აქტივობებში. მშობელმა ჩემთან კომუნიკაცია შეწყვიტა (ან არ მესალმება, ან ხმამაღლა მაკრავს სხვადასხვა იარლიყს)… სექტემბერი მოდის და არ ვიცი, როგორ მოვიქცე, სკოლისგან მხარდაჭერას ვერ ვგრძნობ… მეც ხომ მაქვს ღირსება, უფლებები?!“

ამ სიტუაციაზე მსჯელობისას კოლეგების ერთი ნაწილი პედაგოგს ურჩევს, კიდევ ერთხელ შეხვდეს და ესაუბროს მშობელს და მოსწავლეს. სხვები შეურაცხყოფის შემთხვევაში სამართალდამცავების ჩარევას მიიჩნევენ საჭიროდ.

ერთი რამ ცხადია: მასწავლებელს, რომელიც საგნის კარგი მცოდნე და პროფესიონალია, ამ თემაზე საუბრისას ძალიან უჭირს ემოციების მოთოკვა და კონფლიქტის მოსაგვარებლად მოლაპარაკებაზე ფიქრი. მას არ აქვს იმედი, რომ ეს სტრატეგია შედეგს გამოიღებს. ანუ მცირდება მისი თვითეფექტურობის განცდა. ახალგაზრდა მასწავლებელი მშობლისგან წამოსული უარყოფითი ემოციებით დაიმუხტა და სიტუაციაზე პასუხისმგებლობის აღება უჭირს. ეს კი აუცილებლად მოახდენს გავლენას საკლასო და სასკოლო სიტუაციაზე, სწავლა-სწავლების ხარისხზე.

მშობლებსა და პედაგოგებს შორის დაძაბულობას ფსიქოლოგების ნაწილი ასე ხსნის: მათ შორის ინტერესთა კონფლიქტის წარმოშობა ერთიმეორისგან მიუღებელი ქცევითი სტერეოტიპის გამოვლენის მოლოდინებთან არის დაკავშირებული. ღრმავდება უნდობლობა. ამ სუბიექტების კომუნიკაციურ პრაქტიკაში დაძაბულობის ზრდა გამოიხატება ეფექტური თანამშრომლობის ხერხების უღიარებლობით, პირდაპირი ან ირიბი, ვერბალური ან არავერბალური აგრესიით, სხვადასხვა ქმედების დროს დეზინტეგრაციით.

მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის დაძაბულობის სათავეა შეჩვეულ და ახალ სოციალურ როლებს შორის არსებული განსხვავება. ერთი მხრივ, ბავშვმა სკოლაში პიროვნებათაშორისი ურთიერთობების დონეზე ჩადებული ქცევის სტერეოტიპების სოციალური ურთიერთობების სფეროს სტერეოტიპებად გარდაქმნის მექანიზმი უნდა აითვისოს. იმავდროულად, პედაგოგმა, რომელიც სოციალური ურთიერთობებით წარმოქმნილი ქცევითი სტერეოტიპების ჩარჩოში მოქმედებს, უნდა მოახერხოს სასკოლო საზოგადოებაში პიროვნებათაშორისი ურთიერთობების გამოვლინებათა ზეგავლენებთან ისე ადაპტირება, რომ განაწყენებულის ქცევის დონეზე არ დაეშვას.

ამ პარალელურ პროცესებში წარუმატებლობა სკოლის საგანმანათლებლო ველზე მარტო დაძაბულობას კი არ იწვევს, არამედ მოიყოლებს კონფლიქტებს, სტრესებს, აგრესიას, სხვა დესტრუქციულ პროცესებსა და მოვლენებს, რომლებიც ანგრევს ნდობას სუბიექტებსა და იმ ერთობებს შორის, რომლებსაც ეს სუბიექტები განეკუთვნებიან. თანაც ამ სიტუაციაში მუშაობს „თოვლის გუნდის“ ეფექტი და მრავალ სოციალურ პრობლემას აღრმავებს.

ამიტომ არის აქტუალური სკოლაში ეგრეთ წოდებული მშობელთა პროგრამების შემუშავება და განხორციელება, რომლებიც, სასურველია, მცირე შიდა კვლევებს ეფუძნებოდეს. ეს კვლევები მშობელთა ცნობიერების დონის, მათი ღირებულებების სისტემის, სკოლასთან დაკავშირებული მოლოდინების შესწავლას და გაანალიზებას უნდა ისახავდეს მიზნად. თუ სკოლაში მშობელთა გაცნობა-შეცნობის მარტივი სისტემა გააზრებული და გააქტიურებული იქნება, მაშინ მასწავლებლები, დამრიგებლები მშობლებთან თანამშრომლობის კონკრეტულ, საჭიროებაზე მორგებულ მიზნებს დაისახავენ, რომ ზემოთ ნახსენები ურთიერთქმედება პოზიტიურ კალაპოტში მოექცეს.

ერთ სახლში ბებიასთან ერთად თინეიჯერი ნუცა ცხოვრობდა. წიგნი არ უყვარდა, კომპიუტერი ერჩივნა. კომპიუტერიც გასართობად უფრო უნდოდა, ვიდრე სასწავლო რესურსების მოსაძიებლად. ბოლო დროს ბებოსაც ოდნავ ენა შეაჩვია და პასუხებსაც უბრუნებდა. სახლში წესრიგი უყვარდა თუ არა, არ ვიცი. ის კი ვიცი, რომ წესრიგისთვის შრომა არ ხიბლავდა. დიახ, სისუფთავესა და წესრიგს ხელის განძრევა სჭირდება. მაგიდა თავის თავს მტვერს ვერ გადაწმენდს, შენ უნდა მიხვიდე ნაჭრით და გადაწმინდო.

მოკლედ, ერთ დღეს ნუცას ბებიას საქმეზე ვესტუმრე და თვალი ნუცას სამეცადინო მაგიდისკენ გამექცა. მაგიდას სამეცადინო ერქვა, თორემ გოგო მეცადინეობდა, თუ ინტერნეტის ლაბირინთებში კლავდა დროს, ეგ არ ვიცი. თვალი კი იმიტომ გამექცა,   რომ მაგიდას მტვრის სქელი ფენა ედო. გულმა ვეღარ მომითმინა, მივედი და თითით დავწერე:

ნ უ ც ა…

ჰო, ის თითი მერე სველი ქაღალდით გავიწმინდე (ეს ისე, მაინც, რომ ვიცოდეთ). ბებოს გაუხარდა, იფიქრა, იქნებ ახლა მაინც შერცხვეს ჩემს შვილიშვილსო. გოგოს კი, ნურას უკაცრავად, სულაც არ შერცხვენია. თვალი თვალში გამიყარა და დუმილით მაგრძნობინა:

–         მე რა? ჩემს მაგიდაზე, რომ მტვერია, ბებიაჩემს შერცხვეს… თუ ძალიან გინდა, შენცო!..

ალბათ, ოდესმე ნუცა მიხვდება, რომ მტვერი ცუდია, სისუფთავე კი – კარგი. მე კი ეს ამბავი იმიტომ გამახსენდა, რომ დღეს მტვერზე მინდა დავწერო.

მტვერი ყველგანაა და გააჩნია რა თვალით შეხედავ. თუ გალაკტიონი ხარ, მაშინ დაწერ:

„ქალაქში, მტვერში წაიქცა ბავშვი

ნუკრის თვალებით, თმით-მიმოზებით “…

გალაკტიონმა ისიც იცოდა, რომ ჩვენც მტვრად ვიქცევით და წერდა:

„…ის იყო მეფე, ახლაა მტვერი, რომ საუკუნეთ

რიგი გარიყოს,

არ შეუძლია იყოს პირფერი, არ შეუძლია

მტვერი არ იყოს…“.

მაგრამ… თუ გალაკტიონი არ ხარ და უბრალოდ „ნუცა“ ხარ, მტვერი აწმინდე, რადგან…

მეცნიერებმა სახლის მტვერში 44 საშიში ქიმიური ნივთიერება აღმოაჩინეს. აქედან, ათი მათგანი, განსაკუთრებით საშიშ ნივთიერებათა ჯგუფს მიაკუთვნეს.

მათი უმეტესობა ფტალატია.

1. DEHP – ფტალატების წარმომადგენელია. მისი სამიზნეჰორმონები და იმუნური სისტემა გახლავთ.
2. DEHA – კვლავ ფტალატების ჯგუფიდან არის, თირკმელებს და ღვიძლს აზიანებს.
3. HHCB – არომატული ნახშირწყალბადების წარმოებული; იმუნური სისტემის დათრგუნვაშია შემჩნეული.
4. BBP – კვლავ ფტალატი, ცნს-ის დათრგუნვას იწვევს.
5. TPHP – ისევ ფტალატი, ცნს-ის და რეპროდუქციული სისტემას თრგუნავს.
6. TDCPP – ტრის, 1,3 დიქლორ-2 – პროპილ-ფოსფატია, კიბოს მაპროვოცირებელი ბრძანდება.
7. DBP – ფტალატი, თრგუნავს​ცნს-ის და რეპროდუქტიულ სისტემას .
8. DIBP-ფტალატი, ცნს-ის და ჰორმონალურ ფუნქციების დამთრგუნველია.
9. HBCD – ჰექსაბრომციკლოდოდეკანი, გამომყოფი სისტემის დამთრგუნველია.
10. მეთილპარაბენი-ფენოლი- სისხლწარმომქმნელი ორგანოების (ღვიძლი, ელენთა, ძვლის ტვინი) დამთრგუნველი.

ფტალატები ფტალმჟავას მარილები და ესტერებია. ადამიანის ორგანიზმზე ცუდად მოქმედებს. აქვთ აკუმულირების უნარი. იწვევენ ჰორმონალური სისტემის დათრგუნვას, აზიანებენ ღვიძლს, თირკმელებს, იწვევენ ალერგიას, ასთმას, ნერვული სისტემის აშლილობას, აფერხებენ ბავშვის განვითარებას.

მათ ყველგან შეხვდებით, საღებავებში, ლაქებში, ლამინატებში, სათამაშოებში, პლასტმასის ჭურჭელში, პარფიუმერიაში და ა.შ.

ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი ნივთიერება სახლში გარედანაც შეიძლება მოხვდეს, განსაკუთრებით, თუ ისეთ კამკამა ჰაერიან ქალაქში ცხოვრობს ადამიანი, როგორიც თბილისია. თუმცა, უმეტესობის წყარო, სახლის ის ქიმიაა, რომელსაც სისუფთავისთვის ვიყენებთ. ასევე, კოსმეტიკური საშუალებები, დეზოდორები და ა.შ. ამიტომ, თითოეული მათგანი ყურადღებით უნდა შეირჩეს.

ცალკე აღნიშვნის ღირსია „მისი უდიდებულესობა“ თამბაქო. მე დღემდე ვერ გამიგია, რატომ იმჭვარტლავენ ადამიანები ფილტვებს. მწეველებს  განსაკუთრებულად ვაკვირდები და ვერ ვხვდები, ასეთი მწარე კვამლის ამოსუნთქვის წამს, რატომ აქვთ ყველას ერთნაირად ნეტარი სახე. თუმცა, ადამიანს საკუთარი შიგნეულობის განადგურებას ვერავინ აუკრძალავს, ამიტომ  მოწიეთ და ინეტარეთ, მაგრამ… სახლში თუ მოწევთ, მაშინ სახლის მტვერს თამბაქოს კვამლში შემავალი ნივთიერებებიც დაემატება. ანუ: ალდეჰიდები, კეტონები, ნიკოტინი, ორგანული მჟავები. აქვეა, პოლიარომატული ნახშირწყალბადები. მათ შორის, თირკმელებზე „მონადირე“  ალფა-ბენზო პირენი. დადგენილია, რომ ერთი უფილტრო სიგარეტი გარემოში ავრცელებს 25მგ. ალფა-ბენზო პირენს.  არ დაივიწყოთ, რომ თამბაქოს კვამლი ხელს უწყობს მტვრის ნაწილაკების უფრო სტაბილურ შეჩერებას დახურულ სივრცეში, ანუ სახლში.

ჩრდილოეთ კაროლინაში დუკის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა სახლში 11 სახის მტვერი გამოიკვლიეს. მათ მიერ გაკეთებული დასკვნა კი ერთდროულად საინტერესოც არის და ოდნავ სიმწარენარევ სასაცილოც. აღმოჩნდა, რომ მტვერი შეიძლება ზედმეტი წონის მიზეზი გახდეს. დუკის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა თაგვების ადიპოციტების (ცხიმოვანი ქსოვილის უჯრედები) წინამორბედებზე – 3T3-L1, სახლის 9 სახეობის მტვრით იმოქმედეს. ამ მტვერში შედიოდა ნივთიერებები, რომლებიც ენდოკრინულ სისტემაზე ზემოქმედებდნენ.  გამოკვლეული 9 სახეობიდან, 7 სახეობის მტვერი 3T3-L1-ს „აიძულებდა“ სწრაფად მომწიფებულიყო და ქსოვილში ტრიაცილგლიცეროლები დაეგროვებინა. ამ საქმეში განსაკუთრებით „თავი გამოიჩინეს“- TPHP, DBP და ფუნგიციდმა პირაკლოციტრობინმა.

ახლა ოდნავ იუმორიც მოვიშველიოთ, თუ დღეში 50-ჯერ ავიღებთ მტვერს, უეჭველი დავხარჯავთ ზედმეტ კალორიებს და გავხდებით.

მტვრის მიმართ განსაკუთრებით მგრძნობიარენი ბავშვები არიან. აღმოჩნდა, რომ მტვერში შემავალი ზოგიერთი ფტალატი თავის ტვინში ნეირონებს შორის კავშირის გართულებას იწვევს.  ინფორმაციის  აღქმა ძნელდება, ბავშვი ადვილად იღლება, უქვეითდება მეხსიერება.

თუ მტვერი, რომელიმე ელექტრო ხელსაწყოში დაგროვდება, შეიძლება მოკლე ჩართვა და ხანძარიც  მოხდეს.

განსაკუთრებული თემაა ალერგია მტვერზე. ალერგიას მიკროსკოპული ტკიპები იწვევენ. 12გ მტვერში 42000 ტკიპაა. ეს ტკიპები ყველგან არიან მიმოფანტულნი, დაწყებული ხალიჩებიდან და რბილი სათამაშოებიდან, დამთავრებული ჩვენივე საძინებელი ადგილით.

მტვრით მეცნიერები პირველად 1940 წელს დაინტერესდნენ. იმხანად საოპერაციო ოთახებში არსებული ადამიანის პათოგენებს სწავლობდნენ. 1970 წლიდან დაწყებული კი, შეამჩნიეს მტვერში არსებული კარცეროგენური ნივთიერებები, მათ შორის, ახლა უკვე აკრძალული პოლიქლორბიფენილები. მაშინ მათ ელექტრულ კაბელებსა და ხის იატაკის წებოში იყენებდნენ. სწორედ, ამ პერიოდში დაიყო მტვერში არსებული ნივთიერებები ორ კატეგორიად: მსუბუქი და ნახევრად მსუბუქი ნივთიერებები. ხვდებით ალბათ, რომ თუ ნივთიერება მსუბუქია, მაშინ ჰაერში მტვერთან ერთად დაფარფატებს და მისი ჩასუნთქვა გაცილებით იოლად და ხშირად ხდება. თუმცა, ნახევრად-მსუბუქ ნივთიერებებთანაც არ არის საქმე იოლად. ისინი ასევე არიან მტვერში, ოღონდ არა ჰაერში, არამედ რაიმეს ზედაპირზე (მაგ. ნუცას სამეცადინო მაგიდაზე), შეხებისას ჩვენს კანზე ხვდებიან და გვიღიზიანებენ. განსაკუთრებით ალერგიულებს კი განსაკუთრებულად გაურთულებენ ცხოვრებას.

სახლის მტვრის კომპონენტებში მოიაზრება ნივთიერებები აზოსაღებავებიდანაც, რომლებიც სახლის ავეჯის თუ კედლების საღებავებში შედიან. თუმცა, მეცნიერთა აზრით, სახიფათო უფრო ჰალოგენირებული პარაფინების შემცველი  საღებავები გახლავთ. ისინი ანტიპირენების მსგავსად მოქმედებენ. დუკის უნივერსიტეტში მათი  შესწავლისას, აღმოჩნდა, რომ სახლის მტვრის ყოველ ერთ გრამში 700მკგ. ჰალოგენირებული პარაფინები იყო.

ცალკე აღნიშვნის ღირსია ცხოველები სახლში. სეირნობიდან დაბრუნებულმა ძაღლმა შესაძლოა დამატებითი ნივთიერებები შემატოს სახლის მტვერს.

მტვერი კოსმოსშიც არის, ვარსკვლავთშორისი მტვერიც არსებობს და თქვენ წარმოიდგინეთ, თავად პლანეტა მარსის  შიდა ნაწილის მტვერი რკინის სულფიდებით და ქლორიდებით არის გაჯერებული. პოლუსების ნაწილში კი გაყინული ნახშირორჟანგისგან წარმოქმნილი, ე.წ. ფიფქისებრი მტვერი ყოფილა მიმოფანტული.  შეიძლება, იფიქროთ, თუ ნახშირორჟანგია, შეიძლება ის ვინმემ ამოისუნთქა და …იქნებ სიცოცხლეც არისო? პოეტიც ამას კითხულობს:

„არის თუ არა სიცოცხლე მარსზე,

არის თუ არა იქ სადმე წყალი?

სიცოცხლე მარსზე იქნება მაშინ,

როდესაც მარსზე იქნება ქალი…“ (ტარიელ ჭანტურია).

რა თქმა უნდა… ასეთი ქალი  მარსზე, ამომშრალი ტბის პირას,  უკვე ცხოვრობს და მტვრის აწმენდაც არ ავიწყდება…

„მათ ჰქონდათ ბროლის სვეტებიანი სახლი პლანეტა მარსზე ამომშრალი ზღვის პირას, და ყოველ დილა შეიძლება დაგენახათ, თუ როგორ მიირთმევდა მისის კ. ოქროსფერ ნაყოფს, რომელიც ბროლის კედლებზე იზრდებოდა, ანდა როგორ ასუფთავებდა სახლს თითო მუჭა მაგნიტური მტვრის მიმობნევით, რომელიც ჭუჭყს იკრავდა და მასთან ერთან მიჰყვებოდა ცხელ ქარს“ (რეი ბრედბერი, „ილა“).

ადამიანები ოცი საუკუნის წინათ ისეთივე იყვნენ, როგორებიც თქვენ ხართ, ისე საუბრობდნენ და ცხოვრობდნენ, როგორც თქვენ საუბრობთ და ცხოვრობთ, არც უარესად და არც უკეთესად~, _ ასე მიმართავს მეოცე საუკუნის  ინგლისელ მაყურებელს საუკუნეთა მიღმიდან გამოხმობილი ეგვიპტელთა ქორისთავიანი ღმერთი რა, ბერნარდ შოუს პიესის _ `კეისარი და კლეოპატრა~ _ პროლოგის პერსონაჟი, რომელიც ავტორის ერთგვარი ალტერეგოა. ბერნარდ შოუსთვის თანამედროვე საზოგადოება იყო დაჩლუნგებული, `სავალდებულო განათლებამიღებული~, (და შესაბამისად, გაუნათლებელი), ტექნიკური პროგრესს მინდობილი, რწმენა და ზნეობაშერყეული, ამიტომაც მწერალმა ამ პიესაში გამოიხმო უძველესი დროის აჩრდილები და მაყურებელს მათი სიყვარულის, სიძულვილის, ვაჟკაცობისა და სილაჩრის, გონიერებისა და სიბრიყვის ამბები მოუთხრო, რათა კიდევ ერთხელ დაეფიქრებინა არსებობის აზრსა და მიზანზე.

მთავარი გმირები, კეისარი და კლეოპატრა, როგორც განსხვავებული კულტურის სიმბოლოები, პიესაში ერთმანეთს ხვდებიან და მათი ურთიერთობის ფონზე იხატება ძალაუფლებისა და პატივმოყვარეობის  სისხლიანი გზები. ბერნარდ შოუ ამ პიესაშიც ირონიისა და მახვილგონიერების საშუალებით დრამატულ ამბებს ლაღად და ხალისით გადმოგვცემს, რათა მაყურებელმა სხვების დაცინვით საკუთარი ნაკლიც გაჩხრიკოს. ბერნარდ შოუს ხიბლავდა გამორჩეული, ლეგენდისა და მითის ბურუსში გახვეული ადამიანები.  ამ პიესაში სწორედ ასეთნი, კლეოპატრა და კეისარი, დაგვიხატა.

პიესა ერეკლე ტატიშვილმა, მსოფლიო კულტურისა და ლიტერატურის ღრმა მცოდნემ, ნამდვილმა ესთეტმა თარგმნა. ის ზუსტად გრძნობდა სათარგმნი ტექსტის ემოციურ მუხტსა და ენერგიას, ამიტომაც შესაფერის ენობრივ ქსოვილში გადმოჰქონდა. სწორედ მისი სრულიად განსხვავებული თარგმანების, მაგალითად, ნიცშეს `ესე იტყოდა ზარატუსტრას~ და შოუს ნახსენები პიესის გაცნობის შემდეგ კიდევ ერთხელ იგრძნობს მკითხველი, რა დიდ ოსტატობას მოითხოვს თარგმანის ხელოვნება. ნიცშეს შემთხვევაში, გამოკვეთილად პათეტიკური, ამაღლებული ლექსიკაა, არქაიზმებით გაჯერებული, რიტმული მრავალფეროვნებით, რაც აუცილებელი იყო იმგვარი მაგიურ-მისტიკური  და პოეტური ტექსტისთვის, როგორიც `ესე იტყოდა ზარატუსტრაა~. შოუს შემთხვევაში კი, სულ სხვაგვარია ენობრივი აქცენტები. თანამედროვე სალიტერატურო ქართული, გამდიდრებული ქართლური კილოკავიდან შემოტანილი სიტყვებით, რომლებიც ზუსტად და ემოციურად გადმოსცემენ სათქმელს.

`ბნელ გეთსიმანის ბაღში დიდხანს ტრუბადურობდი,

ღმერთების ჯოგი გოლგოთაზე გელანდებოდა,

დასწყევლოს ჭირმა, რაღა ნისლებს დაუმეგობრდი,

თუ არ იცოდი, სად ინათლა, სად ბნელდებოდა?~

ეს სტრიქონები ერეკლე ტატიშვილს ნიკო სამადაშვილმა მიუძღვნა, რომელმაც კარგად იცოდა მეგობრის სულის ხვეულები, ამიტომაც მიიჩნევდა, რომ მას `რემბრანტის ფუნჯიც~ ვერ მოიხელთებდა, რადგან იდუმალი იყო მისი სახე: `ამ დროს ხელებში გველი გიჭირავს / და თვალებიდან მოჩანს ფასკუნჯი~. მხოლოდ ასე, მეტაფორებითა და სიმბოლოებით თუ შეიგრძნობდი მის ხასიათსა და მისწრაფებებს.

სწორედ ამ მისწრაფებათა რკალში მოექცა შოუს პიესა, რომლის თარგმნისა და გამოცემის ხანგრძლივი ისტორიის შესახებ გვიამბობს როსტომ ჩხეიძე წიგნს დართულ წერილში `ესეც ქართული `კეისარი და კლეოპატრა~.  პიესა  ერეკლე ტატიშვილმა თავისი დისწულის, გიორგი ჟურულის თხოვნით თარგმნა, მისივე თხოვნით შილერის `ვერაგობა და სიყვარულიც~ გადმოაქართულა, თუმცა ამ უკანასკნელისგან განსხვავებით, `კეისარისა და კლეოპატრას~ სცენა არ უნახავს, მოგვიანებით, 1985 წელს დაიბეჭდა ჟურნალ `საუნჯეში~.  პიესის პროლოგი კი პაატა და როსტომ ჩხეიძეებმა ისე თარგმნეს, რომ მთელი პიესის სტილური მანერის ორგანულ ნაწილად აქციეს.

მკითხველმა, რასაკვირველია, მაშინვე შეიგრძნო `ერეკლე ტატიშვილისეული თარგმანის ენობრივი შთამბეჭდაობა~. როსტომ ჩხეიძის ზემოთ ნახსენებ წერილში წარმოჩენილია, თუ რა ქმნის ამ შთამბეჭდაობას. ავტორის აზრით, ამ თარგმანით ერეკლე ტატიშვილმა ივანე მაჩაბელთან სულიერი ხიდი გადო.

წიგნს დართული აქვს ოთარ ჩხეიძის ესე `იუმორი ბერნარდ შოუსი~, რომელშიც წარმოჩენილია შოუს ოსტატობის საიდუმლოებანი, მისი იუმორის ძალა: `და იცინოდა, იცინოდა ბერნარდ შოუ, მწარედ იცინოდა, ნაღველი ამოჰქონდა, მაგრამ მაინც იცინოდა, მაშ, რაო, გოდებას ჰო არ მიეცემოდა, როცა მისი ბობოქარი გონება დიდ იმედებს გაენათებინა, ან თუ ეჭვებიც აღეძვროდა, მერე რაო, ის ხომ მაღლა იდგა ყოველივე იმაზე, რისთვისაც წარმავლობა დაერქმიათ, ისე მაღლა, რომ სიკვდილის სარეცელზეც იცინოდა ოთხმოცდათხუთმეტი წლის მოხუცი, იცინოდა და ამბობდა, რომ მალე შეხვდებოდა ღმერთსა, რომელთანაც ბევრი რამე ჰქონდა სადავო და სადავიდარაბო~.

შოუს პიესაში ის ისტორიული ეპიზოდია გაცოცხლებული, როდესაც კეისარმა ეგვიპტე დალაშქრა და კლეოპატრას შეხვდა.  თექვსმეტი წლის დედოფალი, ეგვიპტური მითებითა და ლეგენდებით ნაკვები, ჯერ კიდევ ბავშვურად გულუბრყვილო, სფინქსის ქანდაკებასთან ხვდება კეისარს სიბნელეში ისე, რომ არ იცის, ვინ არის. შოუ იყენებს დრამატურგიის ნაცად ფანდებს, რათა ორივეს ხასიათი მოულოდნელსა და უცნაურ ვითარებაში გამოკვეთოს. კლეოპატრასთვის რომაელები კანიბალი ბარბაროსები არიან, მათ ბელადს, მშობლები ვეფხვი და ცეცხლოვანი მთა ჰყავდა, თვითონ კი სპილოს მსგავსი ცხვირი აქვს. აქ შოუს რეპლიკა აქვს ჩართული: (კეისარი უნებურად ცხვირზე ხელს მოისვამს). ნელ-ნელა, ნაბიჯ-ნაბიჯ მკითხველი ხედავს, როგორ გავლენას ახდენს კეისარი კლეოპატრაზე, როგორ აძლიერებს სულიერად და გონებრივად წვრთნის, ახალ იდეალებსა და ღირებულებებს აზიარებს, თუმცა კლეოპატრას ბოლომდე ვერ გარდაქმნის, მასში რჩება ძალაუფლებისა და პატივმოყვარეობის ძლიერი ფესვები, რომლებზეც, ვითარებისდა შესაბამისად, მოწინააღმდეგეთა სისხლის მორწყვით, ამოიზრდება მშვენიერი, მაგრამ შხამიანი ყვავილები.

ავტორი პიესაში იყენებს რამდენიმე ცნობილ ეპიზოდს კეისრის ცხოვრებიდან, მაგრამ უმთავრესი ამბები, რა თქმა უნდა, მისი ფანტაზიის ნაყოფია.

პიესაში კეისარი წარმოჩნდება, როგორც ჭკვიანი და მოხერხებული სარდალი, ღირსეულ და ერთგულ ადამიანთა დამფასებელი, მტერთა შემწყნარებელი. ის არ ამართლებს შურისგებას და არც საზოგადოების დაცვის მოტივით განხორციელებულ მკვლელობებს. არ ერიდება საკუთარ თავსაც დასცინოს: `რა უგუნური და რეგვენი ვიყავი მაშინ! და ადამიანთა სიცოცხლე მსგავს რეგვენებზეა დამოკიდებული!~ ამიტომაც ეუბნება კლეოპატრა: `შენ მეტად მგრძნობიარე ხარ, კეისარო, მაგრამ გონიერი, თუ ჩემს სიტყვას დაუჯერებ, მალე სახელმწიფოს მმართველობას ისწავლი~. ამ უკანასკნელ რჩევაზე, რა თქმა უნდა, კეისართან ერთად, მკითხველსაც ჩაეღიმება.

შოუ გვიხატავს კეისრის წინააღმდეგობრივ სახეს, ერთი მხრივ, ბავშვურად აღტაცებულსა და ხუმარას, კლეოპატრასთან ურთიერთობისას, მეორე მხრივ, შორსმჭვრეტელ სტრატეგს. მაგალითად, როდესაც კეისარი ეგვიპტელთა ალყაში მოექცევა, ერთი შეხედვით, გაუგებარ ბრძანებას გასცემს _ საკუთარ ფლოტს ცეცხლი წაუკიდონ. როგორც აღმოჩნდა, ეს საუკეთესო გადაწყვეტილება იყო: ეგვიპტელთა ლაშქარი ცეცხლის ჩასაქრობად წავიდა და კეისარმა ალყა გაარღვია. ყველასთვის ცნობილი ეპიზოდი ალექსანდრიის ბიბლიოთეკის დაწვისა, აქ ნიუანსებით არის გამდიდრებული:

`თეოდოტ: თქვენი ხომალდების ცეცხლი ქალაქს მოედო. იწვის ქვეყნიერების შვიდ საოცრებათა შორის პირველი _ იწვის ალექსანდრიის ბიბლიოთეკა!

კეისარი: სულ ეგ იყო?

თეოდოტ: (ყურებს არ უჯერებს). სულ! კეისარო, ნუთუ გსურს შთამომავლობის ხსოვნაში ბარბაროსი, უვიცი მხედრის სახელი მოიხვეჭო, რომელმაც წიგნის ფასი არ იცის.

კეისარი: თეოდოტ, მეც ხომ მწერალი ვარ. უნდა გითხრა, უმჯობესია ეგვიპტელები ცოცხალი ცხოვრებით ცხოვრობდნენ, ვიდრე წიგნების ოცნებით.

თეოდოტ (ლიტერატურული ემოციებით სულდგმული პედანტის მხურვალებით): კეისარო, ადამიანთა ათი თაობა ქვეყნიერებას მხოლოდ ერთ უკვდავ წიგნს აძლევს.

კეისარი (აუღელვებლად): და თუ  ის წიგნი კაცობრიობას ხოტბას არ ასხამს, მას ჯალათი ბაზრის მოედანზე ცეცხლში სწვავს.

თეოდოტ: ისტორია რომ არ იყოს, სიკვდილი შენ და შენს უკანასკნელ ჯარისკაცს ერთ საფლავში დაგასამარებდა.

კეისარი: სიკვდილი მაგას იზამს და უკეთესი საფლავი არც მესაჭიროება.

თეოდოტ: იქ კაცობრიობის ხსოვნა იწვის.

კეისარი: სამარცხვინო ხსოვნა, დეე დაიწვას.

თეოდოტ: შენ გსურს წარსული დაწვა!

კეისარი: დიახ, და მისი ნამუსრით მყობადი შევქმნა~.

კეისრის ბუნებას კარგად შეიგრძნობს კლეოპატრა, როცა ამბობს: `კეისარს არავინ უყვარს. ჩვენ… ჩვენ ვინღა გვიყვარს? მხოლოდ ისინი, ვინც არა გვძულან. ჩვენთვის ყველა უცხოა ან მტერი, გარდა მათი, ვინც გვიყვარს. კეისარი სხვანაირია; მან მძულვარებისა არა უწყის რა; ყველას თავის მეგობრებადა ჰქმნის _ ძაღლებსაც და ბავშვებსაც. ის საოცრად კეთილად მეპყრობა; არც დედა, არც მამა, არც გამზრდელი ჩემთვის ასე არ ზრუნავდნენ, არასოდეს ასე გული არ გადაუშლიათ~.

კეისრის მახვილგონიერება არაერთგზის გამოვლინდება, მაგალითად, როდესაც პოტინს ესაუბრება: `მეგობარო, როდესაც ადამიანს ამქვეყნად გასამხელი აქვს რამე, ძნელი ის კი არ არის, ვაიძულოთ, გაამხილოს, არამედ ხელი შევუშალოთ, მეტად ხშირად არ გაამხილოს~.

როცა პოტინი ეუბნება კეისარს, კლეოპატრას ერთი სული აქვს, რომს გაგისტუმროს, მარტომ იმეფოს და ამიტომ შური იძიეო, ის პასუხობს: `შურს ვიძიებ? სულელო ეგვიპტელო! შურისძიებისათვის ვიფიქრო! შური ვიძიო ქარის წინააღმდეგ, რომ მყინავს? შური ვიძიო ღამის წინააღმდეგ, რომ სიბნელეში ფეხი მიცდება? შური ვიძიო ახალგაზრდობის წინააღმდეგ, სიბერეს რომ ზურგს აქცევს ან თავმოყვარეობის, _ მონობას რომ უარყოფს~.

კეისარი ხან რომანტიკოსიცაა, კლეოპატრას ეუბნება: `წამომყვები ამ მდინარის აკვნის სანახავად საიდუმლოებათა გულის ქვეყანაში? დავივიწყოთ რომი, რომელიც ამაღლდა მხოლოდ იმისთვის, რომ ამოეცნო, ვით ანადგურებს საზოგადოების დიდება სრულიად არა დიდ ხალხს! აგიშენო ახალი სამეფო, ავაგო წმინდა ქალაქი იქ, დიდი უცნაურების სამყაროში!~

როცა ბრიტანიკუსი ეუბნება, არ შეიძლება ღალატი, ვერაგობა და სიცრუე დაუსჯელი დარჩესო, კეისარი ეტყვის: `და ესე დაუსრულებლად  მკვლელობა მკვლელობას შობს – სამართლიანობის, სინდისისა და მშვიდობიანობის სახელით… ესე იქნება, ვიდრე სისხლს მობეზრებული ღმერთები ხალხის ახალ მოდგმას არ შექმნიან~.

როცა აპოლოდორს კეისარი ხელოვნებაზე ესაუბრება, ამასაც იტყვის: `რომს ხელოვნება არა აქვს? და განა მშვიდობიანობის განმტკიცება, ომი, სახელმწიფოს მართვა-გამგეობა _ ყველაფერი ეს ხელოვნება არ არის? განა ცივილიზაცია ხელოვნება არ არის?~

მკითხველი გრძნობს, რომ კეისრისთვის სიცოცხლეა უპირველესი ხელოვნება. ადამიანური გრძნობები _ ფერადი საღებავებია, რომელთა მეშვეობითაც იხატება შთამბეჭდავი ტილოები.

ანტონიუსი ამ პიესაში მხოლოდ ფანტომია, რომელმაც ერთხელ გაიელვა და კლეოპატრაში საოცარი კვალი დატოვა. ის კეისარმა გააგზავნა ეგვიპტეში კლეოპატრას მამის დასახმარებლად თექვსმეტი ათასი ტალანტის საფასურად. ახალგაზრდა ქალი მასზეა შეყვარებული, მოხიბლული მისი სხეულის სილამაზით, არც ერიდება, რომ ყოველთვის ხაზი გაუსვას 50 წლის კეისრის სიბერეს, გვირგვინს მხოლოდ გამელოტებული კეფის დასაფარავად რომ იკეთებს. კეისარი ბოლო ეპიზოდში, გამომშვიდობებისას კლეოპატრას ჰპირდება, რომ ყველაზე ძვირფას საჩუქარს, მარკუს ანტონიუსს, გამოუგზავნის. გახარებული კლეოპატრას დანახვაზე გამოცდილი რომაელი სარდალი რუფუსი იტყვის: `ბევრი არაფერი გასაგებია, ქალბატონო, თუ კეისარს ანტონიუსში უცვლი~. მაგრამ კლეოპატრა გრძნობდა, რომ მას ბედი დიდ სიყვარულს უმზადებდა.

ამის შესახებ შექსპირი მოგვითხრობს (`ანტონიოსი და კლეოპატრა~) და სწორედ ის არის ამ დიდი სიყვარულის ლეგენდისთვის შარავანდედის დამდგმელი.

ამ პიესაში კლეოპატრა, ეგვიპტის ამაყი დედოფალი, ანტონიოსის სიყვარულისთვის მზადაა, სიცოცხლეც კი გასწიროს. როცა ანტონიოსს ეკითხება, როგორ გიყვარვარო, ის პასუხობს: `ნამდვილ სიყვარულს ანგარიში როდი შეჰფერის~ .კლეოპატრა მაინც არ ცხრება: `მაინც სამზღვარი მსურს, ვიცოდე მაგ სიყვარულის~. ამაზე ანტონიოსი პასუხობს: `საზღვრად მონახე მაშ სხვა ზეცა, სხვა დედამიწა~. როცა მოულოდნელად ანტონიოსი რომს გაემგზავრება, კლეოპატრა ქარმიანას სთხოვს, მანდრაგორა დაალევინოს, რათა: `მსურს სულ მეძინოს, ვიდრე ჩემს სატრფო ანტონიოსს კვლავ შევეყრები~. ბრძოლაში დამარცხებული ანტონიოსი კლეოპატრას ხელებში დალევს სულს, მაგრამ სიკვდილამდე მოასწრებს თქმას, რომ: `ანტონიოსი კეისარს არ დაუმარცხნია, თვით დაამარცხა თავისი თავი~ და კლეოპატრაც დაემოწმება: `რაღა თქმა უნდა, ანტონიოსი თუ დასძლევდა ანტონიოსსა! ვაი, რომ სწორედ ეგ მომხდარა~. კლეოპატრაც თავს იკლავს, გველებს დააკბენინებს თავს და მისი ბოლო სიტყვებიც ანტონიოსის ხსენებაა, მასთან შეხვედრის წყურვილის გამომხატველი. ოქტავიოს კეისარი მიჯნურთა ერთად დაკრძალვას ბრძანებს და იტყვის: `მაგათთანა სახელოვანი წყვილი არა სძევს არცერთ კუბოს~. რა თქმა უნდა, ივანე მაჩაბლის ენა, საოცრად მისადაგებული შექსპირის გმირების ქარიშხლიან ვნებებსა და ტრაგიკულ ამბებს, მკითხველზე განუმეორებელ შთაბეჭდილებას ახდენს.

შექსპირის   `ანტონიოსი და კლეოპატრა~ ვახტანგ ტაბლიაშვილმა დადგა 1951 წელს, ბერნარდ შოუს პიესა კი ელის თავის ქართველ რეჟისორს. ვიზიარებთ როსტომ ჩხეიძის სურვილს, რომ კარგი იქნება ეს ორი პიესა, როგორც ერთი ისტორიული ამბის ორი დრამატურგიული ვერსია, მომავალში ერთ წიგნად გამოიცეს.

სამი რეგისტრი

ბგერების სიმაღლის გაცნობა და კლავიატურაზე ორიენტირება ბავშვისთვის ისევე მნიშვნელოვანია, როგორც წიგნის გადაშლა და ასოების ამოცნობა.

თუ დღევანდელი თემის არსში კარგად გარკვევა გვსურს, პიანინოს სახურავი ავხადოთ. შევამჩნევთ, რომ ეს კარგად ნაცნობი შავ-თეთრი კლავიშები ანუ ბგერათა რიგი კლავიატურაზე მკაცრი თანმიმდევრობით არის განლაგებული.

ჩვენგან მარცხნივ მდებარე კლავიშებს, სადაც დაბალი ბგერები ჟღერს, ქვედა რეგისტრი ეწოდება; მარჯვნივ მდებარეს (მაღალი ბგერები) – ზედა რეგისტრი, ხოლო ჩვენ წინ, ცენტრში განლაგებულს (საშუალო სიმაღლის ბგერები) – შუა რეგისტრი.

რეგისტრი არის მუსიკალური საკრავის ან სასიმღერო ხმის დიაპაზონის მონაკვეთი, რომლისთვისაც დამახასიათებელია განსაზღვრული სიმაღლე და ერთიანი ტემბრი. რეგისტრი გავლენას ახდენს მუსიკის ხასიათზე.

სკოლამდელი ასაკის ბავშვები ხატოვნად აზროვნებენ, წარმოსახვის უნარი კარგად აქვთ განვითარებული. გარე სამყაროს შეცნობა უწყვეტ კავშირშია საყვარელი ზღაპრებისა და სათამაშოების სამყაროში ჩაძირვასთან. როდესაც ბავშვი კლასში შეაბიჯებს, ეს კავშირი სრულად ჯერ კიდევ არ არის გაწყვეტილი. საყვარელ სათამაშოს შეუძლია, გაკვეთილი გამოაცოცხლოს და ბავშვს ახალი მასალის ათვისებაში დაეხმაროს. მაგალითად, რეგისტრების შესწავლის დროს მაღალ, საშუალო და დაბალ ბგერებს შორის განსხვავებას მოსწავლე უფრო სწრაფად აითვისებს, თუ ამ ბგერებით „გავახმოვანებთ“ დათვს, ცხვარს, ჩიტს.

თემის შესავალზე საუბრისას მასწავლებელმა მოსწავლეს უნდა აჩვენოს, როგორ არის მოწყობილი ფორტეპიანო; ყურადღება გაამახვილოს ხმების მრავალფეროვნებაზე, მაღალ, საშუალო და დაბალ რეგისტრებს შორის განსხვავებაზე. ამ დროს ბავშვი დაბალი ბგერების – დათვის ბურდღუნთან, ხოლო მაღალი ბგერების ჩიტების ჭიკჭიკთან ასოცირებას ახდენს. ამრიგად, ბავშვს არა მხოლოდ ესმის, არამედ ხედავს კიდეც. როდესაც მასწავლებლის ხელი ზევით მიემართება, ბავშვის წარმოდგენაში კლავიშები „წვრილ“, მსუბუქ, წკრიალა ხმას გამოსცემს, ხოლო ქვევით მოძრაობისას – „მსხვილ“, მსუყე, დაბალ ხმას. მაღალი და დაბალი „ხმები“ ანუ რეგისტრები მისთვის მკვეთრად განსხვავდება ერთმანეთისგან.

რაც შეეხება შუა რეგისტრს (დაბალსა და მაღალს შორის განლაგებულ ბგერებს), ეს ბგერათა რიგის ის მონაკვეთია, რომელშიც ვსაუბრობთ და ვმღერით. ჩვენი ყურთასმენა ხომ „სასაუბრო“ ტალღაზე უფრო კარგადაა მომართული. მაგალითად, ბავშვს თუ ვთხოვთ, სცადოს კლავიატურის ზედა ან ქვედა კიდეში მდებარე კლავიშებზე თითის დაჭერისას გამოცემული ბგერების ხმით გამეორება, აღმოაჩენს, რომ მათი იმიტირება შეუძლებელია. ბუნებრივია, ისინი არ დაემთხვევა მისი ხმის დიაპაზონს. კლავიატურის შუა ნაწილში სიმღერა კი არ გაუჭირდება.

ბავშვის ხატოვანი წარმოდგენისთვის მუსიკალურ „სახელმწიფოში“ სამი რეგისტრი შეგვიძლია სამ მეზობელ ქალაქსაც შევადაროთ.

ედვარდ გრიგის „მთის მეფის გამოქვაბულში“ ადვილად ვამჩნევთ რეგისტრების ცვლას: დასაწყისში მუსიკა ყოველ რეგისტრში ცალ-ცალკე ჟღერს, შემდეგ რეგისტრები წყვილ-წყვილად ერთიანდება (ზედა-შუა, შუა-ქვედა), კულმინაციაში კი სამივე რეგისტრი ერთდროულად ისმის. ბგერის სიძლიერის ზრდასთან ერთად ტემპიც ჩქარდება.

ოქტავები

ახლა გადავიდეთ კლავიატურის უფრო დაწვრილებით და ზუსტ დაყოფაზე ოქტავებად.

ყველამ იცის, რომ მუსიკაში ბგერები ნოტებით აღინიშნება. ასევე ყველამ ვიცით მათი დასახელება: დო, რე, მი, ფა, სოლ, ლა, სი, მაგრამ ჩაწერის პრინციპებს, ეგრეთ წოდებულ ნოტაციას, ბევრი არ იცნობს.

მოგეხსნებათ, ნოტების ჩაწერა 5 ხაზზე ხდება, რომელსაც სანოტო სისტემას ვუწოდებთ. ამ სისტემაში ყოველ ნოტს თავისი კუთვნილი ადგილი აქვს, რომელიც არასდროს იცვლება. ნოტის მდებარეობა გასაღებსა და ოქტავაზეა დამოკიდებული.

ფორტეპიანოს კლავიატურა პირობითად დაყოფილია შვიდ სრულ და ორ არასრულ ოქტავად: სუბკონტროქტავა, კონტროქტავა, დიდი ოქტავა, პატარა ოქტავა, პირველი ოქტავა, მეორე ოქტავა, მესამე ოქტავა, მეოთხე ოქტავა და მეხუთე ოქტავა. ოქტავას, რომელიც კლავიატურის შუაში მდებარეობს „პირველი“ ეწოდება, ოქტავებს, რომლებიც პირველი ოქტავის ზევით ანუ მარჯვენა მხარეს განლაგდება – „მეორე“, „მესამე“, „მეოთხე“ და „მეხუთე“, ხოლო ოქტავებს, რომლებიც პირველი ოქტავის ქვევით ანუ მარცხენა მხარესაა განლაგებული – „პატარა“, „დიდი“, „კონტროქტავა“ და „სუბკონტროქტავა“.

შეგახსენებთ, რომ ოქტავების სისტემა არის ოქტავური მსგავსების პრინციპზე დაფუძნებული დაჯგუფებისა და მუსიკალური ბგერების აღნიშვნის ხერხი. უფრო მარტივად რომ ვთქვა, ოქტავა წარმოადგენს მუსიკალურ ინტერვალს (აღინიშნება ციფრ „8“-ით) დო-დან მომდევნო დო-მდე. ანუ მანძილს მოცემული ბგერიდან იმავე სახელის უახლოეს ბგერამდე ოქტავა ეწოდება. მაშასადამე, ოქტავა არის მანძილი ერთი და იმავე სახელწოდების ორ კლავიშს შორის. ოქტავა დიატონური ბგერათა რიგის მერვე საფეხურია. ოქტავა შეიძლება აიგოს ნებისმიერი ბგერიდან: რე-დან რე-მდე, მი-დან მი-მდე, ფა-დან ფა-მდე და ა.შ.

რეგისტრებისა და ოქტავების ურთიერთშეთავსება პირობითად ასე გამოიყურება: ქვედა ანუ ბანის რეგისტრში სუბკონტროქტავის, კონტროქტავისა და დიდი ოქტავის ბგერები შედის, შუა რეგისტრში – პატარა, პირველი და მეორე ოქტავის ბგერები, ხოლო ზედა რეგისტრი მესამე, მეოთხე და მეხუთე ოქტავებისგან შედგება (დაბალი, შუა და მაღალი რეგისტრები აქვს ნებისმიერ მუსიკალურ საკრავსა თუ ადამიანის ხმას).

კლავიატურა ქვედა რეგისტრიდან (სუბკონტროქტავა, კონტროქტავა, დიდი ოქტავა) იწყება. ამ რეგისტრში განლაგებული ბგერები სანოტო ჩანაწერში ბანის გასაღებით აღინიშნება, ხოლო შუა (პატარა, პირველი და მეორე ოქტავა) და ზედა რეგისტრების ბგერები (მესამე, მეოთხე და მეხუთე ოქტავები) – ვიოლინოს გასაღებით. სუბკონტროქტავა არასრულია და წარმოდგენილია სამი ბგერით: ლა, სი ბემოლი (ლა დიეზი), სი. მეხუთე ოქტავაც არასრულია, რომელშიც მხოლოდ ერთი ბგერაა – დო.

ასოებრივი ნოტაციის დროს ოქტავის ბგერებს შემდეგნაირად განვასხვავებთ:

დიდი ოქტავის ბგერები დიდი ასოებით აღინიშნება: C, D, E, F, G, A, H;

პატარა ოქტავის ბგერები – პატარა ასოებით: c, d, e, f, g, a, h.

პირველი ოქტავის ბგერებიც პატარა ასოებით იწერება, რომლებსაც ზედა მარჯვენა კუთხეში ემატება ციფრი 1.

უფრო ზევით მიმავალი მეორე, მესამე, მეოთხე და მეხუთე ოქტავის ბგერებს შესაბამისი რიგითი ნომრები ემატება: 2, 3, 4, ან 5.

კონტროქტავისა და სუბკონტროქტავის ბგერები ყოველთვის დიდი ასოებით აღინიშნება და ქვედა მარჯვენა კუთხეში, შესაბამისად, ციფრი 1 ან 2 ემატება.

თვით აზრი იმის შესახებ, რომ, გარკვეული თვალსაზრისით, ბავშვებს აქვთ სქესობრივი გამოცდილება, მავანს უზნეო მოეჩვენება. სულ ერთი-ორი თაობის წინ ბავშვები სექსუალური თვალსაზრისით სრულიად უმანკოებად მიჩნეოდნენ. დღეს ყველა ასე აღარ ფიქრობს, მაგრამ რაკი ასეთი აზრი დღესაც არსებობს, საჭიროა მისი განხილვა.

წინათ მიიჩნეოდა, რომ სექსუალობა ფიზიოლოგიურ სიმწიფესთან ერთად წარმოიშობა. ამჟამად, პირიქით, მიგვაჩნია, რომ სქესობრივი ინსტინქტი ბავშვთან ერთად იბადება. თუ ჩვენ ჩვენი შვილების სექსუალური განვითარება გვაინტერესებს, უნდა ვიცოდეთ, როგორი სექსუალური გამოცდილება აქვთ მათ. მათ დასახმარებლად და დასარიგებლად მომწიფების პერიოდს არ უნდა ვუცადოთ – მაშინ უკვე გვიან იქნება; ეს თავიდანვე უნდა დავიწყოთ.

თუ ბავშვის სექსუალურ აქტივობას არ დავაკვირდით, მას ვერ დავეხმარებით და საჭირო კალაპოტში ვერ მოვაქცევთ. იმის გასაგებად, რას აკეთებს ბავშვი ჩუმად, როგორ იღებს ამ გამოცდილებას, არ არის აუცილებელი, ფეხდაფეხ ვდიოთ მას. ის ათასგვარი სახით გამოავლენს საკუთარ სქესობრივ ინსტინქტს. ჩვენც არ დაგვჭირდება ხანგრძლივი დაკვირვება, მხოლოდ ამოცნობა უნდა შეგვეძლოს.

სქესობრივი ინსტინქტს გამოვლენა ყველა ბავშვს ახასიათებს. თუ თქვენს შვილსაც შეატყვეთ ეს, ნუ ჩათვლით, რომ მისი სექსუალობა გადაჭარბებულია ან დროთა განმავლობაში პრობლემად იქცევა. ეს მხოლოდ იმაზე მიუთითებს, რომ თქვენი შვილი სხვა ბავშვებს ჰგავს.

რას წარმოადგენს ახალშობილებისა და პატარა ბავშვების სქესობრივი გამოცდილება?

1. ბავშვები თავის პირველ და ყველაზე ჩვეულებრივ სექსუალურ გამოცდილებას მაშინ იღებენ, როცა უფროსები მათ გენიტალიებზე ეხებიან.

სქესობრივი ინსტინქტი მათ ისე არ აქვთ გამოხატული, რომ სტიმულაცია იყოს საჭირო, მაგრამ ბავშვები ამ ორგანოებთან ყოველ შეხებაზე რეაგირებენ. ძნელი არ არის 6 ან 7 თვის ბიჭუნაზე სასქესო ასოს ერექციის შემჩნევა, როცა დედა ბანს, ამშრალებს ან ტალკს აყრის. აქ საქმე ეხება ორგანოს სექსუალურ აგზნებას, რაც სავსებით ჯანმრთელი რეაქციაა.

2. ბავშვები თვითონაც ეხებიან საკუთარ სასქესო ორგანოებს, თავდაპირველად – ინტერესისთვის, მალე კი ხვდებიან, რომ ეს შეხება სასიამოვნოა. თუ ჩვენ ბავშვთან იმდენად კარგი ურთიერთობა გვაქვს, რომ პირდაპირ შეგვიძლია ვკითხოთ, რატომ აკეთებს ამას, ის გულწრფელად გვიპასუხებს: „იმიტომ, რომ მსიამოვნებს“. ამიტომ ეწევიან ბავშვები მასტურბაციას და ესეც ნორმალური სქესობრივი გამოცდილებაა.
3. ადრე თუ გვიან ყველა ბავშვი გამოავლენს სასქესო ორგანოების მიმართ გარკვეულ ინტერესს და აღმოაჩენს საწინააღმდეგო სქესის ანატომიურ განსხვავებებს. ლოგიკურია, რომ ბავშვები ფიქრობენ ამაზე და თამამ კითხვებს სვამენ.
4. ბავშვის ოჯახში ხშირად მატებაა პატარა დაიკოს ან ძამიკოს სახით. დედისერთაც რომ იყოს, მას ეყოლება მეგობრები, რომლებსაც დები და ძმები ჰყავთ. ახალშობილის გაჩენამდე მშობლები წინასწარ ამზადებენ ბავშვს. თვითონაც სვამს კითხვებს და უსმენს, რას ამბობენ ამის შესახებ ოჯახში. ჯანსაღ ოჯახში, ჩვეულებისამებრ, გულახდილად უხსნიან ბავშვებს, საიდან ჩნდებიან პატარები და ესეც, გარკვეული თვალსაზრისით, სქესობრივი გამოცდილებაა.
5. ბავშვის ცნობიერებაში ღრმა კვალს ტოვებს გამოცდილება, რომელსაც ის იღებს საკუთარ მშობლებზე ყოველდღიური დაკვირვებით.

ბავშვები ხედავენ, რომ დედა თავისი  საქმეებითაა დაკავებული, მამა კი – თავისი საქმეებით. ეს ყველაფერი ეხმარება ბავშვებს, გაიგონ საკუთარი სქესობრივი როლი ცხოვრებაში, ეს კი უპირველესი მნიშვნელობის გამოცდილებაა.

6. გარდა ამისა, გამოცდილება, თუმცაღა იშვიათად, მიიღება, როცა ბავშვი დედ-მამის სქესობრივი სიახლივის უნებლიე მოწმე ხდება. ალბათ, ზედმეტია იმის აღნიშვნა, რომ ეს დაუშვებელია, მაგრამ შეიძლება შემთხვევით მოხდეს, როცა ბავშვებს მშობლების ოთახში სძინავთ.

აი, ასეთ სქესობრივ გამოცდილებას იღებენ ბავშვები 5-6 წლისათვის, რაც მთლიანობაში არცთუ ცოტაა. სექსუალური ურთიერთობის მხრივ ბავშვი არც ისე უმანკოა, როგორც გვგონია. ის შეიძლება გაუცნობიერებელი იყოს, მაგრამ არა ანგელოზივით წმინდა. სქესის საკითხები მის წინაშე მთელი სისავსით ჯერ არ დამდგარა. მას ჯერ არ უმუშავებს, თავს არ ახსენებს შინაგანი სეკრეციის ჯირკვლები. საკუთარ სქესობრივ განსხვავებულობას ბავშვი ბუნდოვნად გრძნობს, უფრო შემეცნებით, ვიდრე ფიზიოლიგიურად. ერთი სიტყვით, ყველაფერზე შეიძლება ვიკამათოთ, გარდა იმისა, რომ ბავშვი უსქესო არსებაა.

„სწავლაზე ორიენტირებულ პარადიგმაში, განვითარების თანაბარი შანსის მისაცემად, მასწავლებელი თითოეულ მოსწავლეს  განსხვავებულ პირობებს სთავაზობს, მათი ადრეული ცოდნისა და გამოცდილების გათვალისწინებით. იგი თითოეულ მოსწავლეს აფასებს ინდივიდუალური საზომით – საკუთარ მიღწევებთან (და არა სხვათა მიღწევებთან) მიმართებით. ეს მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, დაინახონ საკუთარი წინსვლა, დარწმუნდნენ, რომ შეუძლიათ  წინსვლა და  იმ ცოდნის თანდათანობით  შეძენა, რომელიც მათ მიღწევების ერთი დონიდან მეორეზე გადაიყვანს. სწორედ ასეთ ინდივიდუალიზებულ მიდგომას გულისხმობს პედაგოგიური პრინციპი: „ყველა მოსწავლე მნიშვნელოვანია. სკოლა უნდა მოერგოს მოსწავლეს, და არა მოსწავლე – სკოლას“

/თამარ ჯაყელი/

ევროპის საბჭოს მიერ, 2010 წელს შემუშავებული ქარტიის, „დემოკრატიული მოქალაქეობისათვის განათლებისა და ადამიანის უფლებათა სწავლების შესახებ“ მიხედვით, „სკოლების ზოგად დანიშნულებას არ წარმოადგენს მხოლოდ ცოდნის გადაცემა ერთი თაობიდან მეორეზე. თანამშრომლობა, კომუნიკაცია და ჩართულობა უმნიშვნელოვანეს ფასეულობებს წარმოადგენს, თუ სკოლას სურს ჰქონდეს პრეტენზია, რომ მის კედლებში მოსწავლეები დემოკრატ მოქალაქეებად გაიზარდონ[1]. ამგვარად, ევროპასა და მთელ მსოფლიოში მიმდინარე განათლების რეფორმა ეფუძნება სკოლას, როგორც წამყვან ძალას დემოკრატიული საზოგადოების შენებაში.

ამავე ქარტიის თანახმად, დემოკრატიული მოქალაქეობისათვის სწავლების მიზანს ასევე წარმოადგენს ისეთი მოსწავლეების აღზრდა, რომლებიც აქტიურ მოქალაქეებად უნდა ჩამოყალიბდნენ, რომლებსაც ექნებათ სურვილი და შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღონ საზოგადოებაში მიმდინარე პროცესებში. აქედან გამომდინარე, დემოკრატიული მოქალაქეობისათვის სწავლებაში ყურადღება გამახვილებულია აქტივობებსა და ამოცანაზე დაფუძნებულ სწავლაზე. სკოლა აღიქმება სფეროდ, სადაც შესაძლებელია ჭეშმარიტი გამოცდილების მიღება, სადაც, მათ ადრეული ასაკიდან შეუძლიათ გააცნობიერონ მათზე დაკისრებული პასუხისმგებლობა. ცნობიერების ამაღლება გამოწვევაა როგორც მოსწავლეებისათვის, ასევე, მასწავლებლებისა და სკოლებისათვის. მოზარდი მონაწილეობას უნდა ღებულობდეს სოციალურ ცხოვრებაში, რაც ნიშნავს, რომ ბავშვმა უნდა განავითაროს საკუთარი ფასეულობები, ცხოვრების სტილი, კულტურული ურთიერთობები და ყოველივე ამის შედეგად აიმაღლოს ცნობიერება. დემოკრატიული მოქალაქეობისათვის განათლება ხელს უწყობს ღირებულებებზე ორიენტირებული ცოდნის, უნარებისა და კომპეტენციების განვითარებას, რომლებიც მოზარდებს თვითშეფასებას და საკუთარი თავის რწმენას უმტკიცებენ და სოციალური სამართლიანობის დამყარებას უწყობენ ხელს (Covington&Omelich,1979). ასეთი სახის სწავლება ამდიდრებს მოსწავლის ფასეულობებზე დაფუძნებულ ცოდნას, ავითარებს ქმედებაზე ორიენტირებულ უნარებსა და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში პოზიტიური ცვლილებების განხორციელების კომპეტენციებს. სწავლების ეფექტურობა მიიღწევა არა მარტო უბრალოდ „სიტყვათა თამაშით“, ქადაგებებითა და დიალოგებით, არამედ იმ უნარ–ჩვევების გამომუშავებით, რომლებიც საბოლოოდ ასახავს ქცევას. ფასეულობებზე ორიენტირებული სწავლება მოსწავლეებს ეხმარება სწორი გადაწყვეტილებების მიღებაში. ფასეულობათა თეორია ეფუძნება ჰიპოთეზას, მოსწავლე, რომლის ქცევაც დამყარებულია ფასეულობით უნარ-ჩვევებს, ნაკლებად უშვებს სერიოზულ შეცდომებს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში[2].

ამ ზოგადი ცოდნის კვალობაზე ჩვენი საზოგადოების მოაზროვნე ნაწილს  და, მათ შორის, არაერთ გონიერ მასწავლებელს რჩება უკმარობის განცდა, რომ ეფექტური სასწავლო პროცესის შექმნისთვის რაღაც ისეთი წინაპირობებია საჭირო, რომელიც ჩვენი განათლების სისტემის საერთო წინსვლას გამოიწვევდა. უდავოა, განათლება სახელმწიფოებრიობის საფუძველია. ის პრინციპები, რომელიც განათლების სისტემებში ინერგება, ზოგადსაზოგადოებრივ შეგნებას განაპირობებს. ილია სამართლიანად ამბობდა: წყალი ბოლომდე მღვრიედ ივლის, თუ იგი სათავეშივე აიმღვრაო. ფაქტია, ერთეულ მავანთა მეცადინეობის მიუხედავად, ჩვენში წყლის უსუფთაობა იმდენად შეამჩნევი და ყოვლისმომცველი გამხდარა, რომ ეს უკვე განათლების არა ერთ ექსპერტსა თუ მკვლევარს აფიქრებს.

ახლახან ქართულ ბეჭდურ მედიაში გამოჩნდა თამარ ჯაყელის დასაფიქრებელი წერილი, რომელიც ქართული სასკოლო განათლების სისტემაში არსებულ ხარვეზებს ეხება და, ამავდროულად, რეალურად გამაუმჯობესებელ ეფექტურ ბერკეტებსაც გვთავაზობს. იგი ეყრდობა მსოფლიო საგანმანათლებლო სივრცეში აღიარებული ავტორიტეტის და საგანმანათებლო რეფორმებში დიდი გამოცდილების მქონე სპეციალისტის, მაიკლ ფულანის აღიარებულ ნაშრომს:  „უვარგისი ბერკეტების შერჩევა მთლიანი სისტემის რეფორმებისთვის“ (Choosing the wrong driversfor whole system reform, Centre for Strategic Education Seminar Series, Paper No. 204, May 2011), საუბრობს იმ ფატალურ შეცდომებზე, რომლებსაც განათლების ხარისხის ამაღლების მიზნით შერჩეულ ბერკეტებად მოიაზრებენ და, რომლებიც, გაუმჯებესების ნაცვლად, სისტემის ხანგრძლივ სტაგნაციასა და რეგრესს განაპირობებს როგორც უცხოეთში, ასე საქართველოში. ამავე ავტორის მიხედვით, განათლების ხარისხის რეალურად გამაუმჯობესებელი ეფექტური ბერკეტები ოთხ კრიტერიუმს უნდა აკმაყოფილებდეს. ეს კრიტერიუმებია:

1. მასწავლებლებისა და მოსწავლეების 100%-ის დაფარვა, რაც გულისხმობს განათლებაზე თანაბარ ხელმისაწვდომობასა და მთლიანი საზოგადოების მოქალაქეობრივი და სახელმწიფოებრივი შეგნების ამაღლებას, ანუ მთლიანი თაობის ფორმირებას, მთლიან ჩართულობას / ინკლუზიას.
2. სკოლებში ურთიერთთანამშრომლობის კულტურის ჩამოყალიბება მკვეთრად აუმჯობესებს სწავლისა და სწავლების შედეგებს, ხოლო წარმატებული და შედეგიანი თანამშრომლობის აუცილებელი პირობაა ურთიერთნდობაზე დაფუძნებული გუნდური თანამშრომლობა. წინააღმდეგ შემთხვევაში თანამშრომლობა სრულიად ფორმალურ ხასიათს იღებს და ნაყოფს ვერ იძლევა.
3. მოსწავლისა და მასწავლებლის შინაგანი მოტივაციის გაძლიერება;
4. მოსწავლისა და მასწავლებლის მოქცევა სწავლა-სწავლების გაუმჯობესების უწყვეტ „ნაკადში“.

მაშასადამე, სრული დაფარვა/ინკლუზია, თანამშრომლობა, მოტივაციის ზრდა და უწყვეტი განათლება – ის ფაქტორებია, რომლებიც  სასწავლო პროცესის ეფექტურობასაც განაპირობებს და განათლების ხარისხს რეალურად წინ სწევს. არ არსებობს არანაირი საფუძველი, რომ აღნიშნულ მოსაზრებას არ დავეთანხმოთ და არც არავისთან დავას  უნდა იწვევდეს ის ფაქტი, რომ „ყველა მოზარდს უნდა ჰქონდეს ხარისხიან განათლებაზე თანაბარი ხელმისაწვდომობა, მეორე მხრივ კი, უნდა გვახსოვდეს შემდეგი:  ცალკეული წარმატებული პიროვნება ვერ შექმნის საზოგადოებრივ კეთილდღეობას,  ამისათვის აუცილებელია მთლიანი საზოგადოების მოქალაქეობრივი და სახალმწიფოებრივი შეგნების ამაღლება, ანუ მთლიანი თაობის ფორმირება“.

სასწავლო პროცესში მოსწავლეების თანაბარ ჩართულობაზე/ინკლუზიაზე არაერთგზის გვითქვამს და დაგვიწერია.  სახელმწიფოს მხრიდან ნელი, მაგრამ, რეფორმების მიუხედავად, სამწუხაროდ, ჩართულობის განათლების ბევრი საკითხი ჩვენში ჯერ კიდევ მიანც მოუგვარებელია. შესაბამისად, ვერ ხერხდება სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა 100%-ით ჩართულობა. ამას ხელს უწყობს ჩვენში არსებული პოლიტიკა (ენობრივი თუ არაენობრივი), სტერეოტიპული აზროვნება, გარჩევის/დისკრიმინაციისა და გარიყვისადმი/სტიგმატიზაციისადმი მიდრეკილებები და არასათანადო შეფასებითი დამოკიდებულებები.

შეფასების იმ სისტემის ხარვეზებზე, რაც დღესდღეობით საქართველოშია, ასევე არაერთგზის თქმულა. ვგულისხმობთ როგორც ყოველდღიურ სასკოლო პრაქტიკაში ყალბი ნიშნებით შეფასების მანკიერ და კორუმპირებულ სისტემას, ისე ჩვენს საგანმანათლებლო სისტემაში გარე შეფასების ინსტრუმენტებს, კერძოდ,  უნიფიცირებულ და სტანდარტიზებულ საგამოცდო სისტემას, რომელიც სწავლების მოძველებულ, ბიჰევიორისტულ კონცეფციას ეფუძნება. ამას ემატება „მასწავლებელთა  საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და   კარიერული ზრდის“, შეფასების სქემა, როგორც განათლების ხარისხის უზრუნველყოფის ერთ-ერთი „სისტემური“ ბერკეტთაგანი, რომელიც ეფუძნება კონცეფციას, რომ დასჯა-წახალისება/დაჯილდოების მექანიზმით შესაძლებელია სასკოლო საზოგადოების ქცევის მართვა და განათლების ხარისხის ამაღლება.

აღნიშნულ სქემას თუ ინკლუზიის, ანუ მოსწავლეთა 100%-ით დაფარვის/ჩართულობის კუთხის შევხედავთ, არცთუ სახარბიელო სურათი გამოიკვეთება. კერძოდ: საგნის მასწავლებლის პროფესიული განვითარების საქაღალდეში კრდიტქულების დაგროვების სისტემა მოიცავს მრავალფეროვან არჩევით აქტივობებს, მათ შორისაა სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებთან მუშაობა სასწავლო წლის განმავლობაში. როგორც ითქვა, აღნიშნული აქტივობა არჩევითია და თუკი მასწავლებლის კეთილი ნება არ იქნება, შეიძლება საჭიროების შემთხვევაშიც კი თავიდან აიცილოს „ზედმეტი“ შრომა, რადგან კრედიტები სხვა სავალდებულო აქტივობებითაც საკმარისად დაუგროვდა და სპეციალური საჭიროებების ბავშვებისთვის საჭიროდ აღარ მიიჩნიოს ინდივიდუალური სასწავლო თუ თემატური გეგმების შედგენა, ისგ ჯგუფის სხდომებში მონაწილეობა, რესურების მომზადება და სხვა ამ ტიპის, მართლაც რომ, სავალდებულო და საშური საქმიანობა.

როცა სიახლე ინერგება, ალბათ, ძნელია ყველაფრის გათვლა და უფრო იოლი –კეთილსინდისიერების ღირებულებასთან პედაგოგის საქმიანობის დაკავშირება,  მაგრამ ფაქტია, ამ უკანასკნელმა ჩვენში უნებურად უფრო ფასადური და ზედაპირული დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებას შეუწყო ხელი და, რაც ყველაზე მთავარია, კლასში ძალადობის ისეთი ჩუმი ფორმის წარმოქმნა, როგორიცაა უგულებელყოფა, არაერთი სპეცსაჭიროების მქონე მოსწავლის, პირობითად და მსუბუქად რომ ვთქვათ, უკანა რიგებში გადასმა,  არათუ სწავლება  გახადა თანამშრომლობაზე, ჩართულობაზე, 100%-იან დაფარვაზე ორიენტირებული და ყველასთვის ბევრად უკეთესი შედეგის მომტანი, როგორც, ალბათ, ეს სქემის მესვეურთა მხრიდან ივარაუდებოდა. თუკი ასე გაგრძელდა, იმ მწყერის მდგომარეობაში დავრჩებით, რომელიც  წინასწარგანსაზღვრულად ხეზე ვერასდროს  უნდა შემოჯდეს!

ეს რაც შეეხებოდა ჩართულობას და მასწავლებელთა „განვითარების“ სქემას.

სხვა გადაულახავ წინააღმდეგობად რჩება იმ ბავშვების რეალური მდგომარეობა, ვისაც არ გააჩნია ე. წ. სპეცსაჭიროების მქონეს სტატუსი, თუმცა აქვთ ყურადღების, აღქმის, დასწავლის ან სხვა, ემოციური ტიპის სირთულეები. ამგვარ შემთხვევებში გასათვალისწინებელია შემდეგი საკითხები: 1. მშობელთა ნაწილს არ სურს, ბავშვს სკოლაში რაიმე სახის სტატუსი მიენიჭოს; 2. ზოგ შემთხვევებში დირექციას, მასწავლებელსა და მშობელს შორის გარიგების საფუძველზე ყალბი ნიშნებით ბავშვი კლასიდან კლასში გადადის; პრობლემას ვერც სულზე მოსწრებული მინისტრის ბრძანება შველის და სასიკეთო ცვლილებებს სავალალო სქემის მონაწილენი სკეპტიკურად უყურებენ;  2. მშობლებს ან მასწავლებლებს გულწრფელად ჰგონიათ, რომ ბავშვი ზარმაცობს. უფროსების მხრიდან ამგვარი ტიპის უკმაყოფილება იწვევს ბავშვის ნეგატიურ თვითაღქმას, რაც, იმთავითვე,  შფოთვის, ემოციური ინტელექტის დაქვეითების, ქცევის დეზორგანიზაციის და სხვა არაერთი დარღვევის წინაპირობაა. შედეგად ვიღებთ სწავლაში ჩამორჩენილ და დემოტივირებულ, ნეგატიურად მარკირებულ („სუსტ“, „უნიჭო“, „უზრდელ“, „უპატრონო“, „თავხედ“, „აცვენილ“, „თავგასულ“…) მოზარდთა არმიას, რომელთა ადგილი, ძალიან სამწუხაროდ, რეიტინგული რანჯირების მარათონის წყალობით მშობლიურ სკოლებში ნაკლებად რჩება.  ხოლო იმათ, ვინც სიამოვნებით ხელს აწერს ამ ტიპის ბავშვების არა ჩართულობას, არა ამოქაჩვას, არამედ – სკოლიდან გარიცხვას, ანუ გარიყვასა და გაწირვას, ნამდვილად ევალებათ, ისწავლონ ფიქრი ექსპერტის მიერ დასმულ კითხვაზე:  „სად არის აქ პედაგოგიკა?!“[3]; ან გააცნობიერონ ამგვარი  მიდგომების სავალალო პროგნოზები:  „ყოველწლიურად ათიათასობით მოზარდის დასახიჩრებული პოტენციალი ისევ ქვეყანას დააწვება პრობლემად და  შემაფერხებლად იმოქმედებს მის განვითარებაზე. მოკლევადიან პერსპექტივაში ეს განაპირობებს განათლების დონის დადაბლებას, გრძელვადიან პერსპექტივაში კი  – ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების სერიოზულ შეფერხებას“.

როცა ტრადიციული სასწავლო მეთოდები ვეღარ პასუხობს თანამედროვე მოთხოვნებს, მათი ეფექტიანობის გასაზრდელად სასწავლო კურიკულუმებში  არატრადიციული, არაფორმალური სასწავლო სტრატეგიების შეტანა – კლასში მერხების წყობის მენეჯმენტი, ჯგუფური სწავლება და სხვა – საქმეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში უშველის, თუკი სწავლება მართლაც მოსწავლეზე ორიენტირებული გახდება, თუკი სკოლაში სასწავლო ჩართულობასთან დაკავშირებულ მინისტრისეულ გონივრულ ბრძანებაზე  არავინ იტყვის, სისულელაო, თუკი სკოლა დემოკრატიული ღირებულებების და 12 ფუნდამენტური პრინციპის პირდაპირი გამტარი იქნება და არა ავგიას თავლა.

ეს მთავარია, დანარჩენზე კი შემდგომ მოგახსენებთ.

ევროპის საბჭოს ქარტია დემოკრატიული მოქალაქეობისათვის განათლებისა და ადამიანის უფლებათა სწავლების შესახებ; სტრასბურგი 2010, გვ.45[1]

[2] www.citized.info

[3] https://liberali.ge/articles/view/3241/standartizebuli-testireba-khariskhiani-ganatlebis-tsinaaghmdeg

რა მწუხარებამ უნდა გაგვტეხოს ჩვენ, მანის ფაფასთან ბრძოლაში გამოწრთობილი ბავშვები? ეს საშინელი და აუცილებელი წმინდა ინკვიზიცია სრულიად გულგრილი სახით შემოგყურებდა თეფშიდან აისბერგივით ამოწვერილი კარაქით და სამყაროს დაუნდობლობას გვაჩვევდა.

კლასიკა გარდაუვალ სცენარს გულისხმობდა – უნდა დაგეწყო კიდიდან, შესაბამისად შუაში ცივდებოდა და რაღაც პატარა ბურთულები კეთდებოდა. კურკუტები. ან რამე სხვა სახელი – აი, ბავშვობისას ყველა ხომ რაღაც საკუთარს ვარქმევთ ასეთ წარმონაქმნებს, რისთვისაც დიდებსაც კი ჯერ ვერაფერი დაურქმევიათ. იმ ბურთულების ჭამა waterboarding-ის შემდეგი საფეხურია  მსოფლიო წამებათა არსენალში.

ყველაზე მცირე თეფშსაც კი უძიროს ხდიდა მანის ფაფა. ამიტომაც ვერასდროს ვჭამდით ბოლომდე. ამიტომაც ყველას უშნო ცოლები და ქმრები გვეყოლებოდა.

და ჩვენ სულ არ გვანაღვლებდა არც მომავალი ცოლები და ქმრები, რადგან გოგონებიც და ბიჭებიც მხოლოდ ერთი შიშით განმსჭვალულები ვიჯექით და ველოდით სრულიად უწყინარ მზარეულ ზეზის. ზეზი უზარმაზარ ქვაბში თხევად ურჩხულს ხარშავდა.

ეს იყო ბავშვობა. უცნაური და გაუგებარი მწუხარებებისა და სიხარულის დრო.

სიხარული ხომ ორგვარია. ან თავისით მოდის, ანაც სწავლობ. ჩვენ უფროსებისგან დავიზეპირეთ, რომ ორი ტომარა პურის ფქვილი უდრიდა სიხარულს, იქვე შემოსასვლელში მიყუდებული და ორი კვირა პურის საცხობად სამყოფი.

და ამ ცხობისთვის და გათბობისთვის მთიდან ჩამოტანილი ხეების ჩამოცლა ძველი მანქანიდან მეზობლების დახმარებით უდრიდა სიხარულს შემოდგომის გაცრეცილ ღამით.

და საერთოდ ამ მანქანის თუხთუხით მოსვლა და ფარების ჭიშკართან მონათება უდრიდა სიხარულს. და მანამდე ლოდინი მთაში თხილის და შეშის ჩამოსატანად წასული ბაბუის და მამის. რომლებიც მოვიდოდნენ ან 18, ან 19, ან 20 ოქტომბერს.

რამ უნდა გაგვაბრუოს ჩვენ, ასეთი სიხარულებით გაზრდილი ხალხი? რა არის ამაზე დიდი და მნიშვნელოვანი? არაფერი. ვერაფერი.