ქიმიკოსებმა იციან. ვინც ქიმია არ იცის, მაგრამ მიცნობს – მიხვდება. მინდა, მივმართო მათ, ვინც არც ქიმია იცის და არც მიცნობს – სკაბრეზულობა არ მახასიათებს, „შარდოვანა“ ნივთიერების სახელია, ისტორიული, თუმცა IUPAC-ის, ქიმიკოსთა „გაეროს“ მიერ აღიარებულ-დამტკიცებული.

საიდან მოვიდა ეს სახელი? სწორედ იქიდან, რა ასოციაციაც გამოიწვია წაკითხვისას. წინათ ქიმიკოსები ნაერთებს რამესთან მსგავსების ან მოპოვების ადგილისა თუ მასალის მიხედვით არქმევდნენ სახელებს (ამაზე წინა ბლოგშიც ვწერდი). შარდოვანასაც ისევე დაენათლა ეს სახელი, როგორც ახლა ვარქმევთ შვილებს დიდი წინაპრების სასახელოდ და არ ვკითხულობთ, მოსწონს თუ არა ან უხერხულობას ხომ არ შეუქმნის. არც დანიელი ქიმიკოსი ჰერმან ბურჰავე შემცბარა, როცა ნივთიერებას მისი წინამორბედის სახელი დაარქვა – აზრადაც არ მოსვლია, რომ რამდენიმე საუკუნის შემდეგ ის „უხერხული“ სიტყვების სიაში მოხვდებოდა. ისეთებისა, მთლად თამამადაც რომ ვერ იტყვი, ან, თუ იტყვი, უნდა გაწითლდე, ჩაახველო ან სულაც წინასწარ ბოდიში მოიხადო.

რატომ გახდა მაინცდამაინც ეს ნაერთი ჩემი ინტერესის საგანი? იმიტომ, რომ ის პირველია! უფრო მეტიც – სიამოვნებით დავუდგამდი მას ძეგლს ისეთ ადგილას, რომელიც სამყაროს ყველა წერტილიდან ჩანს და სახელსაც დიდი ასოებით დავაწერდი.

როგორც ყველას და ყველაფერს, ქიმიასაც ოდესღაც ცუდი დროება ედგა. გვდევნიდნენ ქიმიკოსებს. არაერთმა ჩვენმა კოლეგამ დაასრულა სიცოცხლე ეშაფოტზე. შემდეგ არორგანულმა ქიმიამ არსებობის უფლება მოიპოვა, ორგანულ ქიმიაში მომუშავეებს კი ისევ ჯოჯოხეთის ქურუმებად აღიქვამდნენ. მიზეზი გაბატონებული ვიტალიზმის თეორია იყო. ცოცხალ სამყაროში ქიმიური მეთოდებით ჩარევას ერთნაირი შემართებით ებრძოდნენ კათოლიციზმიც, ბუდიზმიც და სხვა მსოფლიო რელიგიებიც, რადგან მიიჩნეოდა, რომ ცოცხალ სამყაროში ყველაფერს ზებუნებრივი ძალები მართავდნენ. ეს მოძღვრება არისტოტელეს კლასიციზმზე ადრე ჩაისახა და საზოგადოებაში ფესვი მყარად ჰქონდა გადგმული. ძნელი იყო მრავალსაუკუნოვანი ტრადიციის წინააღმდეგ გალაშქრება, მით უფრო მაშინ, როცა მას მრავალრიცხოვანი,  თანამედროვე ტერმინს თუ გამოვიყენებთ, „ადმინისტრაციული რესურსი“ უჭერდა მხარს. მაგრამ შარდოვანამ თავი არ დამალა.

ისტორია გვამცნობს, რომ პირველად ის ჰერმან ბურჰავემ გამოყო ბუნებრივი წყაროდან 1727 წელს. ის იღებდა შარდს და დიდხანს ადუღებდა ე.წ. ფრანგული კრემის კონსისტენციამდე. მერე დარჩენილი სითხის მოსაცილებლად ფილტრავდა და მიღებულ ზეთოვან მასას მთელი წელი ინახავდა დაკრისტალებამდე. მერე კიდევ ერთხელ ფილტრავდა და მიღებულ ნალექს საბოლოო გაწმენდის მიზნით გადაკრისტალებას უტარებდა. ასეთი შრომატევადი პროცესის შედეგად იღებდა შარდოვანას. ვინც ზემოთ ჩამოთვლილ საფეხურებში ერკვევით, მიხვდებით, რომ ბურჰავე ქიმიურ რეაქციებს არ ატარებდა – ის შარდოვანას მისაღებად გამოყოფის მეთოდს იყენებდა და არა სინთეზისას, ამიტომაც მისი საქმიანობა ლეგალურ ჩარჩოებში ჯდებოდა და ბურჰავე ინკვიზიციას გადაურჩა.

ამ ამბიდან კიდევ ერთი საუკუნე გაძლო არაორგანულ და ორგანულ ქიმიას შორის აღმართულმა ვიტალიზმის კედელმა. მის ბზარებს პირველი ურო გერმანელმა ქიმიკოსმა ფრიდრიხ ვიოლერმა უთავაზა. ფრიდრიხს ეყო გაბედულება და ცოცხალ სამყაროში „ჩვეულებრივი“ ქიმიური მეთოდებით ჩაერია – ვერცხლის ციანატზე ამონიუმის ქლორიდით იმოქმედა. დარწმუნებული ვარ, რეაქციის შედეგით ალბათ თავადაც გაოგნდა და დაიზაფრა, როცა კოლბიდან შარდოვანას კრისტალება გაუღიმეს – მისთვის ეს შესაძლოა სასიკვდილო ღიმილის ტოლფასი გამხდარიყო. საბედნიეროდ, ვიტალიზმის კედელი ისე იყო მორყეული, რომ ადვილად ჩამოიშალა.

ასე გამოვიდა ორგანული ქიმია დღის სინათლეზე და დღეს ას მილიონზე მეტი ნაერთის შემსწავლელ მეცნიერებას წარმოადგენს. მათი აბსოლუტური უმრავლესობა ქიმიური გზით არის მიღებული და მრავალ მათგანს უამრავი სასიკეთო ფუნქცია აკისრია.

აი, ასეთი დიდი როლი შეასრულა შარდოვანამ ქიმიის განვითარებაში და სულაც არ ვგრძნობ თავს უხერხულად, როცა ლექციაზე ახალგაზრდებთან მის სახელს ვახსენებ.

გერმანიაში მასწავლებლები იშვიათად ტოვებენ სამსახურს, ისიც მხოლოდ დიდი დატვირთვის გამო

ქცევის მენეჯმენტიდან კვირაში სამოცდაათ სამუშაო საათამდე – ვისბადენელი მასწავლებელი მარაიკა ჰაშემერი „გარდიანის“ ავტორს ჰოლი ველჰემს ესაუბრა:

– მასწავლებელი, შეიძლება ითქვას, შემთხვევით გავხდი. მოხდა ისე, რომ უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ მასწავლებლების ნაკლებობა იყო. შესაბამისად, მთელ კურსს რეკომენდაცია მოგვცეს, მასწავლებლობა დაგვეწყო. ჩემი თანაკურსელების თითქმის ნახევარმა იმ წელს მასწავლებლობა არჩია.

გერმანიაში, წესისამებრ, არჩეული სპეციალობის შესასწავლად ხუთწლიან კურსს გადიხარ. ჩემს შემთხვევაში ეს ინგლისური და გერმანული ენები იყო. ამას მოჰყვა სწავლების მეთოდების ორწლიანი კურსი.

დღეს, როგორც მასწავლებელს, კვირაში სამოცდაათიდან ოთხმოც საათამდე მიწევს მუშაობა.

სწავლის პერიოდში ადგილობრივ გაზეთში ვწერდი. ამან თეატრალურ საქმიანობამდე მიმიყვანა.

ერთ დღეს კონცერტის შემდეგ ინტერვიუს ვართმევდი ერთ-ერთ თეატრალურ ჯგუფს. მათ მითხრეს, რომ ხალხს ეძებდნენ მიუზიკლისთვის. მე ვუთხარი, რომ ვმღეროდი და მათაც მოსმენაზე დამიბარეს.

ეს ამბავი იმით დასრულდა, რომ თეატრალურ პროექტში მიმიწვიეს. ამას მოჰყვა სხვა წარმოდგენებიც. საბოლოოდ მე თვითონ დავიწყე სპექტაკლების დადგმა. მასწავლებლის დიპლომის აღების შემდეგ დრამის კურსებზე ჩავეწერე და დრამის სწავლების სერტიფიკატიც ავიღე.

სკოლაში სწავლების პირველ წლებში კლასში შესვლისა მეშინოდა. სწავლების ჩემეული იდეალი რეალობას არ დაემთხვა.

მიუხედავად მოსწავლეთა სწავლების პროცესში ჩართვის შესახებ წაკითხული სტატიებისა თუ გავლილი ტრენინგებისა, თითქმის არაფერი გამომდიოდა – მოსწავლეები დიდ ენთუზიაზმს არ ამჟღავნებდნენ.

იმედი გამიცრუვდა, მაგრამ არ დავნებდი. შთაგონება და იდეალისტური განწყობა აუცილებელია, თუმცა რეალობასაც უნდა გავუსწოროთ თვალი – შეუძლებელია, ყველა მოსწავლეს აღუძრა მოტივაცია.

სკოლა, კოლეჯი, უნივერსიტეტი, განსაკუთრებით – დასავლურ სამყაროში, დიდ შესაძლებლობად განიხილება და მეც, მთელი ეს ხანია, ვცდილობ, ერთ ადგილზე არ ვიდგე. იცვლება სწავლების პროცესისადმი ჩემი დამოკიდებულებაც – ფოკუსირებას ვახდენ იმ მიმართულებებზე, რომლებიც წარმატებულია.

აქვე უნდა ვაღიარო, რომ დიდ ბრიტანეთში ერთწლიანი სტაჟირების დროს გაკვირვებული დავრჩი იმ ტერმინოლოგიით, რომელსაც ინგლისის სკოლებში იყენებენ.

გამაკვირვა მოსწავლეების დაყოფამ „მოწინავეებად“ და „ჩამორჩენილებად“. მგონია, რომ შეუსაბამო ტერმინებია ბავშვებთან სამუშაოდ. ასევე გამაკვირვა რთული ყოფაქცევის მოსწავლეთა კლასიდან იზოლირებამ და თანაკლასელებთან საუბრის აკრძალვამ – ეს მათ „კარცერში“ ჩასმას ჰგავდა.

გერმანიაში მოსწავლეებს ფორმა არ აცვიათ. ინგლისში გასაოცრად ბევრი დრო მიაქვს მოსწავლებისადმი მასწავლებლების შენიშვნებს პიჯაკის ჩაცმისა თუ პერანგის გასწორების თაობაზე.

ბუნებრივია, ყველა ბავშვი ცდილობს, რაღაცნაირად განსხვავდებოდეს დანარჩენებისგან, რაც ინგლისში მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს შორის პაექრობას ემსგავსება.

სამაგიეროდ, მომეწონა ნათელი და მკაფიოდ გაწერილი სასკოლო წესები და სასკოლო პოლიტიკა. გერმანიაში სხვაგვარადაა – ყველა მასწავლებელი თვითონვე აყალიბებს კლასში წესებს – ან ინდივიდუალურად, ან კოლეგებთან შეთანხმებით.

თუმცა, აქვე უნდა ითქვას, რომ ჩვენ სულ უფრო ვცილდებით „დასჯას“ და მსგავს მეთოდებს.

მაგალითად, თუ ერთმა მოსწავლემ მეორეს ჩაარტყა, ორივეს სამედიაციო კლასში ვგზავნით, ან ორივეს ვაწერინებთ, როგორი გრძნობაა, როდესაც ვინმე გირტყამს. ეს იმისთვის,  რომ ბავშვებმა აღიქვან ის ზიანი, რომელსაც ერთმანეთს აყენებენ.

გერმანიაში მასწავლებელი კვირაში საშუალოდ სამოცდაათი-ოთხმოცი საათი მუშაობს. ამასთან, ძალიან იშვიათია, რომ მასწავლებელმა სკოლა მიატოვოს. თუ მაინც მოხდა ასე, ვფიქრობ, მიზეზი მხოლოდ დიდი დატვირთვა შეიძლება იყოს.

ცოტა ხნის წინ განათლების სამინისტროში დავიწყე მუშაობა არასრული განაკვეთით. უნდა ვაღიარო, რომ ეს ნამდვილი შვება აღმოჩნდა, რადგან საკლასო ოთახში თუ დავალებების გასწორებაში გატარებული საათები ნამდვილად არ უწყობს ხელს მასწავლებლის ჯანმრთელობას.

ოცდახუთ საათს, ჩვეულებრივ, სკოლაში ვატარებთ, დანარჩენ დროს კი გაკვეთილისთვის მომზადებასა და დავალებების გასწორება-შეფასებებს ვუთმობთ, რაც ჯამში ორმოც საათზე მეტს მოითხოვს.

ფაქტობრივად შეუძლებელია, გამონახო დრო არასასკოლო საქმეებისა თუ აქტივობებისთვის, რომლებიც პედაგოგის პროფესიის ნაწილია.

გერმანიაში განათლების სამინისტროს აუცილებლად უნდა ჰყავდეს მოქმედი მასწავლებლები სამინისტროს დეპარტამენტებში. ამჟამად ვმუშაობ ევროპულ და საერთაშორისო განყოფილებაში მოსწავლეთა გაცვლით პროგრამებსა და eTwinning-ზე (eTwinning – ევროკავშირის საერთაშორისო თანამშრომლობის პროექტი, რომელიც მასწავლებლებს, ბიბლიოთეკარებსა და სკოლის ხელმძღვანელებს საშუალებას აძლევს, განახორციელონ ერთობლივი პროექტები სხვადახვა ქვეყანასა და სკოლაში – ლ. ა.).

ჩემი სკოლა მრავალეროვანი და მულტიკულტურულია. სკოლის თეტრალური წრე ფართო შესაძლებლობას გვაძლევს, შევისწავლოთ და გავაცნობიეროთ ეს მრავალფეროვნება. მე ვეხმარები მოსწავლეებს იმ რეალობის დანახვაში, რომელიც გერმანიაშია და იმ ცრურწმენების გააზრებაში, რომლებიც უცხოელებისადმი არსებობს – ჩვენ ხშირად იმ ადამიანებთან ვმეგობრობთ, რომლებიც გვგვანან და გაუცნობიერებლად ვიზიარებთ საზოგადოებაში არსებულ სტერეოტიპებს. თეატრალურ წრეში მოსწავლეებს ვურჩევ როლებს და ვავალებ ინტერვიუებს, რომლებიც დაეხმარება მათ, მეტი გაიგონ არაგერმანელების კულტურისა და ცხოვრების წესის შესახებ; ვეხმარები, იპოვონ მეგობრები მთელ მსოფლიოში (სკაიპის ან ფეისბუქის დახმარებით), გაიგონ, როგორც ცხოვრობენ და სწავლობენ ისინი.

ყველაზე მნიშვნელოვანი ალბათ ის არის, რომ ჩემმა მოსწავლეებმა დაიჯერონ ერთი რამ: რასაც აკეთებენ, შედეგის მომტანია. დღეს ბევრი ფიქრობს, რომ მათი საქმიანობა უმნიშვნელოა. არ მინდა, ჩემი მოსწავლეებიც ასე ფიქრობდნენ. ბევრს ჯერ კიდევ ჰგონია, რომ მოსწავლეები საზოგადოებისთვის არაფერს ქმნიან. მე კი მჯერა, რომ ბავშვებს ბევრი რამის შეცვლა შეუძლიათ.

ერთ-ერთი პროექტის მიმიდნარეობისას ვკითხე კლასს, რას ფიქრობდნენ – შეეძლოთ თუ არა მსოფლიოში რამის შეცვლა. უმეტესობამ მიპასუხა, არაო. ბავშვების აზრით, მსოფლიო სულელური სივრცეა, სადაც ადამიანები ერთმანეთს არ უსმენენ.

ამის შემდეგ მათ გავახსენე ახალგაზრდა კაცი, სახელად კრეიგ კილბურგერი (კანადელი აქტივისტი, რომელმაც 1995 წელს, 12 წლისამ, წმ. კალაბრინის კათოლიკურ სკოლაში თანაკლასელებთან ერთად დაიწყო საპროტესო კამპანია აზიაში არასრულწლოვანთა შრომის წინააღმდეგ. კამპანიამ მსოფლიოს უფლებადამცველთა და კანადის პრემიერ-მინისტრის ყურადღება მიიპყრო და სათავე დაუდო უფლებაცვითი ორგანიზაციის Free The Children-ის შექმნას, რომელსაც კრეიგი და მისი ძმა მარკი ჩაუდგნენ სათავეში – ლ.ა.). მოსწავლეებმა, რა თქმა უნდა, იცოდნენ კილბურგერის ამბავი, მაგრამ მაინც სკეპტიკურად იყვნენ განწყობილნი: „ისინი ცნობილი ხალხია“, „მათ უამარავი ფული აქვთ“.

მე კი ვუთხარი, რომ შეეძლოთ გაეკეთებინათ, რაც სურდათ, შეეძლოთ ეცადათ შერკინებოდნენ საკითხებს, რომლებიც, მათი აზრით, მოსაწესრიგებელი იყო მათ სკოლაში, სამეზობლოსა თუ ქალაქში. ამისთვის მოსწავლეებს სამი კვირა მივეცი.

ამ ხნის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ ბავშვებს არაერთი პრობლემა აწუხებდათ: უსახლკაროებისა, ადამიანები, რომლებსაც საჭმელი აკლდათ, სამეცნიერო წრის არარსებობისა და სხვა. რამდენიმე პროექტი მართლაც დამაფიქრებელი აღმოჩნდა.

იქნებ ყველამ ვერ შეძლოს იმის გაკეთება, რაც სურს, მაგრამ ასეთი პროექტები მათ დაეხმარება, გააცნობიერონ მთავარი – ძალისხმევას ყოველთვის მოჰყვება შედეგი!

ცოტა ხნის წინ შემატყობინეს, რომ მასწავლებლის მსოფლიო პრიზის (Global Teacher Prize) ნომინანტთა სიაში შემიყვანეს.

ამ კონფერენციაზე გავიაზრე, რამდენად მნიშვნელოვანი პროფესიაა მასწავლებლობა!

შეუძლებელია სიღარიბეზე, ომზე, რასიზმზე ან ტერორიზმზე საუბარი განათლებაზე საუბრის გარეშე. განათლება უშუალოდ უკავშირდება მსოფლიოში არსებულ უამრავ პრობლემას და, ამავე დროს, მათი მოგვარების გასაღებია.

წინათ მეც სკეპტიკურად განვეწყობოდი ხოლმე, როდესაც მესმოდა: „შევცვალოთ ეს!“ ვფიქრობდი: „კარგი, გავაკეთებ, რაც შემიძლია“. დღეს კი ამისი მჯერა. რად გვინდა პომპეზური ფრაზები? მე უბრალოდ ერთ-ერთი ის ადამიანი ვარ, ვისაც სჯერა, რომ „ჩვენ შევცვლით!“

მოამზადა ლევან ალფაიძემ

ის მთელი სიცოცხლე საყვირზე უკრავდა და ჩახლეჩილი ხმით მღეროდა პოპულარულ სიმღერებს ღამის კლუბებში, ბარებსა და რესტორნებში. მსოფლიოს დამპყრობელი ლუი არმსტრონგი ჯაზის ხელოვნების ერთგვარ სიმბოლოდ მიიჩნევა. ადამიანთა ცნობიერებაში „არმსტრონგი“ და „ჯაზი“ სინონიმებია. რაღა თქმა უნდა, ლუის შესახებ საუბარი ჯაზზე საუბარს ნიშნავს.

ლუიმ მძიმე გზა სტორივილის ჯურღმულებიდან დიდების მწვერვალამდე ნაბიჯ-ნაბიჯ გაიარა. მისი ბავშვობისა და სიჭაბუკის ატმოსფერო შემაძრწუნებელია – სიღარიბე, რასობრივი ჩაგვრა, განგსტერები, ნარკომანია, ლოთობა და გარყვნილება. ის,  ფაქტობრივად, შავკანიანთა გეტოში – ამერიკული საზოგადოების ფსკერზე ცხოვრობდა. ადამიანები კი ადამიანებად რჩებოდნენ, გაჭირვების ჟამს ერთმანეთს მხარში ედგნენ და უკეთესი ცხოვრებისკენ მიისწრაფოდნენ.

სტორივილის უსწავლელ, ღატაკ ბინადრებს ნამდვილ კულტურასთან შეხება არ ჰქონიათ, მაგრამ ჰქონდათ მუსიკა, რომელიც მათ ყველაფრის მაგივრობას უწევდა. ჯაზი სწორედ ასეთ გარემოში ჩაისახა. ახალგაზრდა არმსტრონგის გასაოცარი ნიჭიც ამ ნიადაგზე გაღვივდა.

არმსტრონგის ცხოვრებაში ახალმა ორლეანმა უმნიშვნელოვანესი როლი შეასრულა. ის შეერთებული შტატების ყველაზე მუსიკალური ქალაქი იყო, შეიძლება ითქვას, მთელი დასავლეთ ნახევარსფეროსიც კი. აქ მუსიკა ყოველ ქუჩაზე ისმოდა. ყოველდღე საცეკვაო მოედნებზე ათეულობით ანსამბლი გამოდიოდა. ქალაქს საკუთარი სიმფონიური ორკესტრებიც ჰყავდა. ისეთი შემთხვევებიც იყო, როდესაც ქალაქში ერთდროულად მღეროდა სამი საოპერო დასი. არსებობდა შავკანიანთა ფილარმონიული საზოგადოება, რომლის ორკესტრი რეგულარულად მართავდა კონცერტებს.

მუსიკა, რომელიც ყოველი მხრიდან გამუდმებით ჟღერდა, ლუისთვის ურთიერთობის ისეთივე ბუნებრივი საშუალება გახდა, როგორიც მეტყველება.

ლუი დენიელ არმსტრონგს ჯაზის მუსიკოსობა ალბათ თვით ბედმა არგუნა – ის ხომ ახალ ორლეანში, ამერიკული ჯაზის სამშობლოში დაიბადა 1901 წლის 4 აგვისტოს. ბავშვობა ქალაქის ერთ-ერთ ღარიბ კვარტალში გაატარა. მამამ ოჯახი ადრე მიატოვა, ამიტომ ბიჭუნა პრაქტიკულად ქუჩაში გაიზარდა. რა სამწუხაროა, რომ ლუის დაბადების დღე ბავშვობაში არასდროს აღუნიშნავთ. მისთვის არავის უჩუქებია ველოსიპედი ან ბეისბოლის ხელთათმანი.

ბიჭი უმამოდ კი გაიზარდა, მაგრამ გულისხმიერი და მოყვარული დედა ჰყავდა. მის გარშემო ტრიალებდნენ ადამიანები, რომლებიც „პატარა ლუის“ თავისიანად მიიჩნევდნენ და გაჭირვების ჟამს ხელს უმართავდნენ. თუმცა თავადაც არავითარ სამუშაოს არ თაკილობდა: მუშაობდა ნავსადგურში მტვირთავად, დაატარებდა ნახშირს, ყიდიდა გაზეთებს… დროდადრო თანატოლებთანაც თამაშობდა. და რაც არ უნდა ეკეთებინა, გასართობი ადგილებიდან – საცეკვაო დარბაზებიდან თუ ბორდელებიდან – გამუდმებით ესმოდა მუსიკა – ჯაზი, რომელსაც ჯერ კიდევ არ უწოდებდნენ ჯაზს.

არმსტრონგს განსაკუთრებით მოსწონდა პიტ ლალას ორკესტრი, რომელშიც უდიდესი კორნეტისტი ჯო კინგ ოლივერი უკრავდა. ლუის პირველი მასწავლებლის ვინაობა ძნელი სათქმელია. კორნეტისტი ბანკ ჯონსონი ამტკიცებდა, რომ პირველი ნაბიჯები არმსტრონგმა მუსიკაში მისი ხელმძღვანელობით გადადგა, მაგრამ თავად ლუი ამბობდა, რომ მას უდიდესი კინგ ოლივერი ასწავლიდა.

ერთი მუსიკათმცოდნე წერს: „ერთ მშვენიერ დღესაც გაუბედავი ახალგაზრდა მოულოდნელად აღმოაჩენს, რომ მისი სიმღერა საზოგადოებას მოსწონს. იმ წუთიდან ლუი სცენაზე მოსახვედრად ყოველგვარ შესაძლებლობას იყენებს. ეს გარდამტეხი მომენტი იყო მის მუსიკალურ კარიერაში. მას შემდეგ საზოგადოება ლუი არმსტრონგს აღიქვამდა არა მხოლოდ ჯაზის შესანიშნავ იმპროვიზატორად, არამედ მომღერლად, რომელიც სიმღერას საყვირს აყოლებდა“.

ჯაზის წინაშე ლუი არმსტრონგის დამსახურება ამ ჟანრის აღმოჩენასა და ჩამოყალიბებაში მდგომარეობს. იგი ძერწავდა ჯაზის ორიგინალურ ენასა და ფორმას, ამკვიდრებდა დღემდე არსებულ უმნიშვნელოვანეს კანონებს. სწორედ არმსტრონგმა განსაზღვრა ჯაზის მხატვრული ორიენტირები, მოახდინა მისი პირველადი მარტივი ფორმების რეკონსტრუქცია, აღმოაჩინა ახალი იმპულსები, მანამდე შეუმჩნეველი გამომსახველობითი საშუალებები.

არმსტრონგმა მსოფლიოს ჯაზის ხელოვნების იმდენად ფართო შესაძლებლობები დაანახა, რომ მისი შესრულება და შესწავლა დაუსრულებლად შეიძლება. მან ჯაზი ხარისხობრივად განსხვავებულ დონეზე აიყვანა და ამით გადამწყვეტი გავლენა მოახდინა სხვა მუსიკალურ მიმდინარეობებზე. უდავოა – არმსტრონგი რომ არა, თანამედროვე მუსიკალური სამყარო სულ სხვაგვარი იქნებოდა.

ჯელი როლ მორტონს შესაძლოა სამართლიანად მიეწეროს ჯაზის გამოგონება (ყოველ შემთხვევაში, თავად ასე მიიჩნევდა), მაგრამ ვინც არ უნდა ყოფილიყო მისი გამომგონებელი, ჯაზის ჭეშმარიტი მეფე ლუი არმსტრონგი გახლდათ. ის ავანსცენაზე პირველი გამოვიდა, შეცვალა ორკესტრის ჩვეული ჟღერადობა და უცვლელ სოლისტად იქცა.

1928 წლის ჩანაწერი „West End Blues“ არმსტრონგისა და პიანისტ ერლ ჰაინსის შესრულებით ყველაზე ცნობილ იმპროვიზაციად მიიჩნევა, რომელმაც დიდი გავლენა მოახდინა ჯაზის განვითარებაზე.

ერთი სიტყვით, როგორც ხშირად ამბობენ, არმსტრონგი ჯაზის არა მხოლოდ მეფეა, არამედ სულიც.

***

ცნობილი ქართველი ჟურნალისტი მელორ სტურუა 1971 წლის ბოლო კონცერტის შემდეგ წერდა: „ლუი სუსტად იყო, ძლიერ სუსტად. ის ჯერ კიდევ ვერ გამოკეთებულიყო ავადმყოფობის შემდეგ. სცენაზე ასვლასა და ჩამოსვლაში მომსახურე პერსონალი ეხმარებოდა. დახმარება მხოლოდ სცენაზე არ სჭირდებოდა.

იმ საღამოს არმსტრონგი ბევრს მღეროდა. ფილტვებს ჰაერი არ ჰყოფნიდა, მაგრამ განუმეორებელი ხმა მაინც ძველებურად ჟღერდა. მღეროდა ძლიერი, მრავალფეროვანი, სეისმური ვიბრატოთი, რომლისგანაც გამოვიდნენ ბლუზის დედოფლები: ელა ფიცჯერალდი და ბილი ჰოლიდეი, ჰეროინისგან ნაადრევად დაღუპული ნახევრად გიჟი და ნახევრად გენიოსი, ნიუ-იორკის ჰარლემის მუსიკალური ჯუნგლების ტარზანი ჯიმი ჰენდრიქსი.

მეორე განყოფილებაში ლუი უფრო მეტად საყვირზე უკრავდა… ისეთი გააფთრებით ჩაბერავდა ხოლმე, თითქოს ბოლოს და ბოლოს საიდუმლო ამოიცნოო… როგორ შეიძლება ჟანგბადის გარეშე ისე ცხოვრება, რომ არ ჩაისუნთქო და მსმენელთა სულებში მხოლოდ შემოქმედებითი ტანჯვით ამოისუნთქო.

გამოსვლის დასასრულს არმსტრონგი ბროდვეის მიუზიკლიდან თავის უკანასკნელ ჰიტს „ჰელოუ, დოლის“ მღერის, და როდესაც ხედავ რამპების ჩირაღდნების ქვეშ მის ეულ სილუეტს, ჩამოშვებულ მხრებს, გაოფლილ სახეს, მოულოდნელად გაიაზრებ, რომ ეს ადამიანი სცენაზე არა „ჰელოუ დოლის“, არამედ „გუდ ბაი, სეჩმოს“ მღეროდა“.

უდიდესი მუსიკოსი და მთელი მსოფლიოს მუსიკის ელჩი 1971 წლის 6 ივლისს გულის უკმარისობით გარდაიცვალა.

„არმსტრონგის გარეშე ამერიკული მუსიკა ისეთი ვერ იქნებოდა, როგორიც არის“.

„მასწავლებლობა თავიდანვე მქონდა გადაწყვეტილი. ბავშობიდანვე ჩემი ოცნება იყო ვყოფილიყავი მასწავლებელი.  მადლობა ღმერთს, რომ შემისრულდა ოცნება და 41 წელი დავასრულე უკვე, რომ ამ სკოლაში ვმუშაობ“

მერაბ ბერიძე, დერცელის საშუალო და კიკიბოს დაწყებითი სკოლების დირექტორი და მათემატიკის მასწავლებელი, საუბარს ამ ფრაზით იწყებს. მასთან მცირეხნიანი ურთიერთობაც საკმარისია, რომ დაინახო – ეს ადამიანი მთელი მონდომებით, შემართებით აკეთებს საქმეს. თვალები სიხარულით უბრწყინავს, როდესაც მოსწავლეების წარმატებებზე ყვება, იმედით უყურებს მომავალს, გადასაჭრელ პრობლემებსა და სირთულეებზეც ისეთი გადამდები ოპტიმიზმით საუბრობს, გულით გჯერა, რომ ყველა დასახულ მიზანს მიაღწევს.

19 წლისამ საშუალო განათლებით დაიწყო მუშაობა სკოლაში მათემატიკის მასწავლებლად. იმ პერიოდისთვის ყველაზე ახალგაზრდა მასწავლებელი იყო არამარტო რაიონში, არამედ მთელ საქართველოშიც. მოგვიანებით სწავლა გააგრძელა ჯერ თბილისში, ზოგადტექნიკური დისციპლინისა და შრომის ფაკულტეტზე, შემდეგ კი ბათუმის კორპორაციული ინსტიტუტის მათემატიკის ფაკულტეტზე, რომელიც წარჩინებით დაასრულა.

1977 წლიდან დღემდე დერცელის საჯარო სკოლაში მუშაობს. მაშინ სწავლა რვაწლიანი იყო, შემდეგ სკოლა არასრულ საშუალოდ გადაკეთდა, დღეს საჯარო სკოლაა. 2014 წლის სექტემბრიდან იყო დირექტორის მოადგილე და მოვალეობის შემსრულებელი, ამავე წლის დეკემბრიდან კი უკვე დირექტორად დაინიშნა.

„არც დერცელის და არც კიკიბოს სკოლები არ იყო რეგისტრირებული საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროში. ორივე ადგილობრივი გამგეობის ბალანსზე ირიცხებოდა. არც ნაკვეთები ყოფილა რეგისტრირებული, გარკვეული ძალისხმევა დამჭირდა, რომ დამეკანონებინა და  სამინისტროსთვის გადაცემულიყო სკოლები. ამის შემდეგ ორი ტენდერი  გამოცხადდა, დღეს კი უკვე სპორტული მოედანი აქვს სკოლას“.

ხელოვნურსაფარიანი სპორტული მოედანი განსაკუთრებით ახარებს სოფლის მოსახლეობას და ჟრიამული აქ არდადეგების დროსაც არ წყდება. 70 მოსწავლეზე გათვლილი სპორტული მოედანია, თუმცა ეს საკმარისი მაინც არ არის:

„რაც მოედანი გაკეთდა და ბავშვებს თამაშის და ვარჯიშის საშუალება მიეცათ, ისეთი გატაცებით თამაშობენ, არ არის გამორიცხული რომელიმე სასახელო ფეხბურთელიც იყოს მათ შორის. ცუდი ისაა, რომ ჩვენს მაღალმთიან სოფელში  ზამთარი ექვსთვე-ნახევარი გრძელდება. სპორტის გაკვეთილები ამ თვეების განმავლობაში გარეთ ვერ ჩატარდება. არადა, იქნებ რამდენი კარგი მოჭიდავე ან რომელიმე სხვა სპორტის მომავალი ვარსკვლავია აქ და ჩვენ კიდევ საშუალება არ გვაქვს, სავარჯიშო სივრცე მაინც შევთავაზოთ. ეს ძალიან გულდასაწყვეტია. გარემო და ბუნებრივი პირობები ყველანაირად ხელს გვიწყობს, სუფთა ჰაერი, მშვიდი გარემო, მაგრამ ინფრასტრუქტურაც თუ წაგვეშველება, ძალიან კარგი იქნება. მაქვს არაერთი წერილი მიწერილი სპორტული დარბაზის მშენებლობაზეც, თუმცა პასუხს ჯერაც ველოდები. ძალიან მადლიერი ვიქნები თუ ამითი დაინტერესდებიან, რესურსცენტრი ნამდვილად მხარში მიდგას, ნებისმიერ თხოვნას და წერილს ყურადღებით ეკიდებიან. ეს ბევრს ნიშნავს ჩემთვის“.

სკოლა ულამაზესი სოფლის, დერცელის ცენტრშია. ხის ფინური სტილის კოტეჯი ერთი შეხედვით, მყუდრო და სასიამოვნო სანახავია, თუმცა…

„16 კვადრატული მეტრია ჩვენი სკოლის თითო საკლასო ოთახი. ერთადერთია 20 კვადრატი, ესეც ვერ აკმაყოფილებს სტანდარტს, ბავშვებს სივრცე არ აქვთ. ფინური სტილის ხის შენობაა და თუ სკოლის ერთ ბოლოში მოსწავლე გაკვეთილს ომახიანად ჰყვება, მეორე ბოლოში ესმით. ნათელია, თუ როგორ პირობებში გვიწევს მუშაობა. ძალიან კარგი იქნება, რომ მქონდეს ფართი სკოლაში. ამ ეტაპზე თანხა იმისთვის, რომ შევიძინოთ ქიმიის, ფიზიკის, ბიოლოგიის ლაბორატორიები ბიუჯეტში გვაქვს. ეს საშუალებას მოგვცემდა ჩატარებული გაკვეთილი  შემდეგ ცდების საფუძველზე განგვემტკიცებინა. თვალსაჩინოებები ხომ უმნიშვნელოვანესია ამ საგნების სწავლებისას, მაგრამ საკმარისი ფართი არ გაგვაჩნია“.

სივრცე სკოლაში მართლაც არ არის საკმარისი. ბატონ მერაბს ერთ ოთახში შევყავართ –

„ამ ოთახში გვაქვს ბიბლიოთეკა, აქვეა კომპიუტერები, ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიებთან ხომ უნდა ჰქონდეთ წვდომა ბავშვებს და ყველაფერი, რაც ზეიმებისთვის გვჭირდება, მთელი ინვენტარი, ინსტრუმენტები – აქვე გვაქვს განთავსებული. არ არის შესაძლებლობა რომ მოსწავლე შევიდეს ბიბლიოთეკაში, დაჯდეს, წაიკითხოს, იმუშაოს“…

მოუხედავად ფართის სიმცირისა, როგორღაც ახერხებს სასწავლო რესურსების, კლასგარეშე საკითხავი ლიტერატურის შემოტანას…

„ვუკავშირდები სხვადასხვა კომპანიას, გამომცემლობებს,შეძლებისდაგვარად შემოგვაქვს ლიტერატურა. წელს შემოვიტანე ქიმიის და ბიოლოგიის ლაბორატორიებისთვის საჭირო მცირე ინვენტარიც. ეს ძალიან ეხმარება მოსწავლეს ნასწავლის გაგებასა და გააზრებაში. მოტივაციასაც უმაღლებს“.

სკოლის მოსწავლეების წარმატებებსა და მიღწევებზე განსაკუთრებული სიამაყით საუბრობს:

„ჩვენი სკოლიდან 1965 წლის 9 სექტემბერს არის დაწერილი ნომერ პირველი ბრძანება, რომელსაც ბეჭედიც არ აქვს დასმული, რადგან არ ჰქონდათ, ალბათ. იმ დღიდან 2015 წლამდე ჩვენი სკოლის მოსწავლეები მხოლოდ მხატვრულ-შემოქმედებითი წრის მუშაობაში იღებდნენ მონაწილეობას. რამდენი ოლიმპიადა ტარდება, კონკურსები, შეხვედრები – ძალიან დიდი ძალისმხევა გახდა საჭირო იმისთვის, რომ ეს ჩაკეტილი წრე გარღვეულიყო. ყველაზე რთული მშობლების ნდობის მოპოვება იყო. არ უშვებდნენ შვილებს, ეგონათ, არასათანადოდ იყვნენ ბავშვები მომზადებულნი, არადა თბილისში ვიყავით, მე ვხელმძღვალნელობდი ამ გასვლას და შვიდი ოქროს მედალი მოვიპოვეთ.

მეშვიდე კლასის მოსწავლე მერაბ ბერიძე ქართული ენისა და ლიტერატურის ოლიმპიადაზე ფინალში მოხვდა და მოიგო კიდეც,

მეოთხე კლასის მოსწავლე რაულ ირემაძე ინგლისურის ოლიმპიადის ფინალისტი და გამარჯვებულია.

ერთი გოგონა, რომელიც ფინალში უმაღლესი ქულებით მოხვდა, მშობელმა აღარ გაუშვა ფინალურ შეხვედრაზე, თორემ ეს მესამე გამარჯვებულიც გვეყოლებოდა.

სხვა ბევრ ღონისძიებაშიც გვაქვს მონაწილეობა მიღებული ზოგჯერ წარმატებით, ზოგჯერ არა, მაგრამ იმდენად გამარჯვება და მედლებიც არ არის ჩემი მიზანი. მინდა ამ ბავშვებმა თვალსაწიერი გაიფართოვონ, მოტივაცია აიმაღლონ, ინტერესი გაუჩნდეთ, ახალი ადგილები მოინახულონ, მეგობრები შეიძინონ, გამოცდილება დააგროვონ“.

სოფელი დერცელი 23 კილომეტრითაა დაშორებული რაინულ ცენტრს. დაახლოებით 10 კილომეტრი აქედან უასფალტო გზაა. სოფელში არ არის საბავშვო ბაღი, მედპუნქტი, სადაც თუნდაც პირველადი დახმარების აღმოჩენა იქნებოდა შესაძლებელი. არ დადის საზოგადოებრივი ტრანსპორტი. ამ მიზეზების გამო სოფლიდან მოსახლეობის გადინება გასაკვირი არც არის. ამავე მიზეზების გამო ჭირს სპეციალისტების მიზიდვა და დასაქმებაც:

„როდესაც დავიწყე მუშაობა 33 მოსწავლე იყო. 43 მოსწავლე გვეყოლება წელს. ყველა საგნის სპეციალისტი რომ მყავდეს სკოლაში, მოსწავლეც მეტი მოვა. ცხადია, მიჭირს სპეციალისტი კადრების მოწვევა. მიუხედავად ამ სირთულეებისა, მოვიწვიე დაწყებითების სპეციალისტი, ინგლისურის მასწავლებელი, გვყავს „ასწავლე საქართველოსთვის“ პროგრამის მონაწილე და დღემდე მაქვს მცდელობა მასწავლებელთა სახლიდან მოვიწვიო სერტიფიცირებული სპეციალისტები, მაგრამ საბოლოოდ მასწავლებელი მაინც უარს ამბობს და არ მოდის. სოფელი მაღალმთიანია და ეს სახელფასო დანამატიც არსებობს, მაგრამ მაინც უღირთ აქ მუშაობა და ცხოვრება…გასაგებიცაა მიზეზი… ხშირად მასწავლებელს ტაქსიც დაუქირავებია, რომ გაკვეთილზე მოსულიყო. ამის საშუალება ხომ ყოველთვის არ არის, მთელი ხელფასი გზას დაახარჯო.“

დერცელის სკოლაში განსაკუთრებით მწვავედ დგას ქიმიისა და ფიზიკის საგნების სწავლების საკითხი. არ ჰყავთ არც რუსული ენის, ხელოვნების და მუსიკის მასწავლებელი, არც ბილოგიის სპეციალისტი. საათები გადაეცა არასპეციალისტს, რომელსაც უმაღლესი განათლება კი აქვს, მაგრამ არ გააჩნია სათანადო კვალიფიკაცია.

„ეს პრობლემაა, რადგან ასე ჩატარებული გაკვეთილი, მიუხედავად მასწავლებლის მონდომებისა, სათანადო ცოდნას ვერ გადასცემს მოსწავლეს. ისევ ის ზარალდება. თუ სამინისტრო და მასწავლებელთა სახლი გაგვიწევს სათანადო დახმარებას, კარგი იქნება“.

მერაბ ბერიძე სოფელ კიკიბოს დაწყებით სკოლასაც კურირებს. კიკიბო 5 კილომეტრითაა დაშორებული დერცელს.

„იქაც საჭიროა ყურადღება, მონიტორინგი. დღის განმავლობაში იქით რომ გავიდე და უკან დავბრუნდე, იმდენად ცუდი გზაა, მთელი დღე მეკარგება თითქმის. ტრანსპორტირება განაკუთრებით ჭირს ზამთარში. კიკიბოც და დერცელიც რაიონის ცენტრიდან ყველაზე შორს მყოფი სოფლებია. მოსწავლები კილომეტრებს დადიან ფეხით. ივნისის თვეშიც მოსახლეობა მთაში გადის და ბავშვებიც თან მიჰყავთ. რამდენიმეჯერ ავსულვარ თვითონ და ბავშვები დამიბრუნებია სკოლაში, რომ სასწავლო პროცესს არ ჩამოშორებოდნენ“.

ინტერვიუ ივლისში ჩავიწერეთ.  ზაფხულის ცხელ დღეებშიც კი სკოლაში სასექტემბრო სამზადისი შეინიშნებოდა. იქ სკოლის შემორაგვა იგეგმებოდა, აქ ეზოს კეთილმოწყობა…როდესაც მასალის გამოქვეყნებამდე ჩვენს რესპონდენტს დავუკავშირდით, გვაცნობა, რომ სკოლა უკვე შემოღობილია, ეზოც კეთილმოეწყო და ახლა საფრენბურთო მოედნის მოწყობაც იგეგმება…

ამ ადამიანის პორტრეტი სრული არ იქნება, თუ მის „არასასკოლო“ ინტერესებსა და საფიქრალზეც არ ვისაუბრებთ. დერცელში სტუმრობისას მასთან ერთად ფეხით შემოვიარეთ სოფლის შემოგარენი და არაერთი საინტერესო, ისტორიული ადგილიც მოვინახულეთ.

„ჩვენს სოფელში არის 15-მდე ისტორიულ-კულტურული ძეგლი, მე ეს დასურათებულიც მაქვს. არავინ იცის რა დანიშნულებისაა ეს ძეგლები, შეუსწავლეელია უამრავი ობიექტი. ჩვენმა მომავლებმა უნდა იცოდნენ, რას ინახავს ეს მხარე, რა საიდუმლოა ჩამარხული ამ ძეგლებში. დღეს არ ვიცით, რას ემსახურებოდა ეს შენობა-ნაგებობები, ეს ჩემი ინტერესია. ფეხით მაქვს მოვლილი თითოეული მათგანი და ხუთი-ექვსი წლის წინ სულ სხვა სურათი იყო. ნებისმიერი განვლილი ზამთარი თავის დაღს ადებს ამ ძეგლებს. ნადგურდება ეს ისტორია და კარგი იქნება თუ ვინმე დაინტერესდება, იქნებ აღდგენითი სამუშაოებიც დაიწყოს. არქეოლოგებისთვის ნამდვილი  საბადოა აქაურობა“.

სადაც მუშაობაა, იქ პრობლემებს რა გამოლევს, მოუგვარებელი არაფერია – იმედიანად გვეუბნება  მასპინძელი და ჩვენც იმედით ვუზიარებთ მკითხველს ამ მასალას.

იქნებ, „კარგი გამგონე“ გამოუჩნდეს ნათქვამს.

იქნებ მცირედი მაინც შეიცვალოს უკეთესობისკენ…

ფოტოები – თომას ვან ჰეიმერთი

ოცი სექტემებრის მერე მოდიოდა წვიმა. წვიმა ნიშნავდა ტილოზე ზაფხულის მობერებული საღებავით შემორჩენილი ფერების ჩამორეცხვას და სხვა დროს – თხილის და სიმინდის რჩევის დროს, ფეჩის შენთების მოსინჯვის დროს, ადესის დაწურვის დროს და საღამოობით მივიწყებული ლაპარაკების გახსენების დროს. თითქოს ყველა სიტყვა, რაც ზაფხულის სიჩქარეებმა ჩაყლაპეს ერთად უნდა გვეთქვა სევდიან სახლში, ლამპის დაღლილი ნათლის თანხლებით, როგორც გარდაუვალი ლოცვა დიდი ღამეების შეგებებისას.

წვიმდა ყველგან და ყველაფერს წვიმა ერქვა. ანუ ნაცნობი ადგილები სხვაფერდებოდნენ. ჩეჩმამდე მისასვლელი გზაც მავთულის თანმდევი ღობით, სადაც კვახის ჯერ კიდევ მწვანე ფოთლები დუმფარებივით იგუბებდნენ წყლის წვეთებს და წამით ყოველთვის შევჩერდებოდი ხოლმე. ხელს ვკრავდი, ჩამოვფერთხავდი და გზას გავაგრძელდები თავზე მოხურული ბუშლატით. ეგ იყო შემოდგომის შესავლისას ტუალეტში წასვლის აუცილებელი რიტუალი.

აწვიმდა ღამეებსაც და ხანდახან წვიმა სიზმრებში გამოუარდა, როგორც სახლის მოძველებულ სახურავში. სიზმრის წვიმა დიდად გასაკვირი ვერ იქნება – არ მასველებდა, სახლში შემოპარულისთვის კი აუცილებლად უნდა შეგედგა რამე და მერე გეცვალა. ტაშტი, ვედრო ან ლახანკა. როგორც წესი, ეს საქმე სხვენში ხდებოდა და მანდ ასვლა ტაშტის გამოცვლა კილიმანჯაროზე ასვლისოდენა რიტუალი იყო, ეგ იყო – ლეოპარდი არ გვხვდებოდა.

აწვიმდა დენის კაცსაც, რომელიც სიმბოლურად მიდიოდა ნემსით გაჩერებულ მრიცხველთან, მერე მიდიოდა მაგიდასთან, აიღებდა კარალიოკს, ერთ რონკა ოტკას გადაკრავდა და მერე საერთოდ მიდიოდა.

აწვიმდა გელა კიკვაძესაც და სველი გელა კიკვაძე ბრძნული სახით ამბობდა, რომ კაცმა ქოლგა არ უნდა დაიფაროს. გელა ადრე გარდაიცვალა. ცეროზით. მერე გელა გაასვენეს. და იმ დღეს გაწვიმდა. მივდიოთ აღმართზე და მიგვყავდა გელა მოყავისფრო კუბოთი. ვიღაცას ხელში ქოლგა ეჭირა და აფარებდა. გელა ქოლგის ქვეშ პირველად და უკანასკნელად იყო. შეიძლება ამიტომაც ხუჭავდა თვალებს. არ უნდოდა ქოლგის დანახვა.

ოქტომბერზე სხვა დროს მოგიყვებით.

როგორც ბევრ სხვა ქვეყანაში, საქართველოშიც არსებობს ერთი მეტად საინტერესო ტრადიცია, რომლის მიხედვითაც, ბავშვები მამებს სტადიონებზე თუ სპორტულ დარბაზებში ადრეული ასაკიდანვე დაჰყავთ და ამით მათი აზრით სპორტის სიყვარულს უნერგავენ. ეს ცხადია ერთი შეხედვით ძალზედ კარგი ტრადიციაა და სასურველია რაც შეიძლება ბევრმა მშობელმა ატაროს შვილი სპორტულ ღონისძიებებზე, თუმცა როგორც ფსიქოლოგები და სპორტის ექსპერტები ამბობენ,  ეს სასურველია მოხდეს ბავშვის სურვილით და არა მშობლის ახირებით და უარესი – ძალდატანებით.

სამწუხაროდ, ხშირია შემთხევები, როდესაც ბევრი მამა უბრალოდ ვერ ეგუება იმას, რომ მის შვილს მაგალითად ფეხბურთი მცირე ასაკიდანვე არ აინტერესებს და ბავშვს აიძულებს, მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ წაჰყვეს სტადიონზე და მიიღოს მონაწილეობა იმაში, რაც მოზარდისთვის იმ კონკრეტულ მომენტში მიუღებელია. რატომღაც ითვლება, რომ ბავშვისთვის, განსაკუთრფებით კი ბიჭისთვის სპორტის რომელიმე სახეობით დაინტერესება ოჯახის ღირსების საქმეა და ზოგ მშობელს სხვაგვარად უბრალოდ ვერ წამოუდგენეია.

მაგალითად, ძალიან ცუდი ფაქტი მოხდა ევროპის ერთა ლიგის მატჩზე, რომელიც საქართველოსა და ლატვიის ნაკრებთა შორის გაიმართა. ამ თამაშზე მისული ქომაგები მეტად საზარელი სცენის მომსწრენი გავხდით, როდესაც ფეხბურთზე აშკარად ძალით წაყვანილმა ათიოდე წლის ბიჭუნამ ხმამაღლა გააპროტესტა მისი სტადიონზე ყოფნა და მამას თხოვა სახლში გაეშვა. ამას მამის მხრიდან ყოვლად სამარცხვინო რეაქცია მოჰყვა. მამა შვილს მთელი ხმით უყვროდა, ამცირებდა და უშვერი სიტყვებით ლანძღავდა. ბოლოს ატირებული ბიჭუნა მამამ აიძულა მთელი მატჩის მანძილზე ტრიბუნაზე ხმისამოუღებლად მჯდარიყო და უხმოდ ეღვარღვარებინა ცრემლები.

მამის ასეთი უგვანო საქციელი ეროვნული სატადიონის ტრიბუნებზე შეკრებილმა რამდენიმე ქომაგმა გააპროტესტა და მათ აგრესიულ მამას მოუწოდეს შვილისთვის შეურაცხყოფის მიყენებისგან და მთელი ხმით ყვირილისთვის თავი დაენებებინა. მაგრამ მოხდა ისე, როგორც სამწუხაროდ ხშირად ხდება ხოლმე. ქომაგთა შორის გამოჩნდნენ სხვა ადამიანები, რომლებმაც მამა გაამართლეს და მათ “არამკითხეებს“ მიუწოდეს  “სხვისი ოჯახის საქმეებში ჩარევისაგან თავი შეეკავებინათ“. საბოლოოდ მოხდა ისე, რომ ბავშვს ფეხბურთი არამხოლოდ მამამ, მისთვის სრულიად უცნობმა ადამიანებმაც ძალიათ აყურებინეს და რაც ყველაზე ცუდია, ბევრმა გაამართლა არასრულწლოვანის მიმართ ასეთი საშინელი ძალადობა.

ასეთი დამოკიდებულებები გარდა იმისა, რომ არასწორი და ყოველმხრივ გაუმართლებელია, ასევე ძალიან აზარალებს თავად ფეხბურთს, რომელიც თავისი არსით მხოლოდ თანასწორობას, ფეირ-პლეის და შესაძლებლობების სწორად გამოყენებას ემსახურება. სხვათა დაძალებით “შექნილი“ ფსევდოქომაგი სპორტისათვის ისეთივე ცუდი მოვლენაა, როგორც იმის მტკიცება, რომ სპორტულ ცხოვრებას არ სჭირდება პოპულარიზაცია. აქედან მივდივართ ცხოვრებაშიც და სპორტშიც აუცილებელ მთავარ ღირებულებამდე- არჩევანის თავისუფლებამდე. სამწუხაროდ ამ კუთხით ჩვენს ქვეყანაში ძალზედ მძიმე ვითარებაა.

აქვე ისიც უნდა ვთქვათ, რომ საქართველოში ასევე არსებობენ პედაგოგები, რომლებსაც საკუთარი ინიციატივითა და ზოგჯერ საკუთარი სახსრებითაც კი, მოსწავლეები სტადიონებზე დაჰყავთ და ბევრი ადამიანი უკვე დიდობაში ძალიან კარგად იხსენებს ამბებს, რომლებიც დიდ სპორტთან მათ პირველად შეხებას უკავშირდება. ამ დროს,  ზოგს ხშირად ავიწყდება, რომ სპორტი ნებაყოფლობითია და ნაძალადევად სტადიონზე სიარულით შესაძლოა ბავშმა არამხოლოდ სპორტის რომელიმე სახეობისადმი ინტერესი დაკარგოს, არამედ ზოგადად სპორტი შესძულდეს. კარგი და დადებითი ინიციატივები საშური საქმეა და განსაკუთრებით სასიხარულოა, როდესაც ასეთ ინიციატივებს პედაგოგები იჩენენ, მაგრამ ეს ყველაფერი არც ერთი ბავშვის იძულებად არ ღირს. იძულება სპორტს ყველაზე ნაკლებად უხდება!

სამყაროში (ჩვენი ან სხვისი) მიმდინარე მოვლენების სემიოტიკური დაფორმატება და მეტაფორული აღქმა დაგვეხმარება, გავშიფროთ ჩვენი ცხოვრების თავგადასავლები და ამოვიცნოთ ის დაბრკოლებები, რომლებიც გვიზღუდავენ შესაძლებლობებს და თავისუფლების ხარისხს.

ამ ამოცანის შესასრულებლად გამოგვადგება შერჩეული მეტაფორები (ვერბალური თუ ვიზუალური); მაგრამ რაკი თანამედროვე ადამიანის აღქმა მეტწილად ვიზუალურია, უკეთესად მუშაობს სწორედ მეტაფორები ვიზუალური ხელოვნებიდან.

როდესაც მეტაფორებზე ვსაუბრობ ჩემს ნაშრომებში ან სტატიებში, ყოველთვის მხედველობაში მაქვს, მეტაფორები ფართო მნიშვნელობით, მათ შორის, ვსაუბრობ ისეთი მეტაფორებზე, რომლებიც განსხვავებულ სემიოტიკურ სისტემებში მოქმედებენ და ერთსა და იამვე იდეას წარმოადგენენ (ვერბალური, აუდიალური, ვიზუალური) – ტექსტი, მუსიკა, ნახატი…

განსხვავებულ ნიშანთა სისტემების  ამოქმედება ადამიანში და მათ შორის საერთოს აღმოჩენა, ამდიდრებს წარმოსახვას, განსხვავებული ემოციებით ავსებს ადამიანს და შთააგონებს მას.

მაგალითად, ავიღოთ რომელიმე პოეტური ტექსტი და მას შევუსაბამოთ (სურვილისამებრ) შესაბამისი მუსიკა და ვიზუალური გამოსახულება; ამგვარად გამოხატული აზრი (პარადიგმებში) უფრო მეტ ინფორმაციას გვაძლევს სუბიექტზე; როდესაც ასეთი სამუშაო შევთავაზე მეტაფორების საბაკალავრო კურსის სტუდენტებს, მათთვის ეს ძალიან სახალისო აღმოჩნდა და კიდევ უფრო საინტერესო იყო ურთიერთგაზიარება პრეზენტაციების დროს. ცოდნის ამგვარი გადაცემისას აღმოვაჩინე, რომ სრულიად უნიკალურ შედეგებთან მაქვს საქმე:

• იზრდებოდა ცოდნის მიღების მოტივაცია და სტუდენტები უკვე ყოველგვარი დაძალების გარეშე მოიძიებდნენ შესაფერის თეორიულ მასალას, რომ საინტერესო კვლევა გამოსვლოდათ;
• ერთდროულად მუშაობდა ორი პარადიგმა: ლოგიკურ-ანალიტიკური (მარცხენა ნახევარსფერო) და შემოქმედებითი (მარჯვენა ნახევარსფერო);
• სტუდენტებს სიამოვნებას ანიჭებდა ურთიერთგაზიარება თანასწორობის ატმოსფეროში, სადაც არ იყო შეჯიბრებითობა, გადანომვრა: ვინ უფრო მაგარი იყო და სხვა სიყალბეები; სტუდენტები სიამოვნებას იღებდნენ ცოდნის ურთიერთგაზიარებით და, ამავე დროს, ეს ცოდნა უკავშირდებოდა მათ ინტერესს (შეეძლოთ აეღოთ ნებისმიერი მეტაფორა – ლიტერატურიდან, ხელოვნებიდან, ბიზნესი და მარკეტინგიდან, ყოველდღიური ცხოვრებიდან, სტერეოტიპული ფრაზეოლოგიიდან და სხვა, რაც აინტერესებდათ);
• ამგვარ ურთიერთგაზიარებას ჰქონდა სინერგიის ეფექტი;
• ცოდნის ასეთი გადაცემა იწვევდა მათ რეალურ ცხოვრებისეულ ცვლილებას;

მით უფრო წარმატებით მუშაობდა ცოდნის გადაცემა, თუ მას უძღოდა რაიმე მესიჯი-სლოგანი, ისეთი, როგორიცაა, მაგალითად: „თავისუფლება შენი (თავგადა)სავალია“, რითაც უკვე ხდებოდა მათი აზრების მოდელირება გარკვეული მიმართულებით. უმეტესად კი ამგვარ მესიჯებს სტუდენტები თავად ქმნიდნენ.

მეტაფორების ჯგუფში ასეთი მუშაობის დროს, როდესაც სალვადორ დალის ერთ მეტაფორას ჯგუფის წევრები განსხვავებული ინტერპრეტაციებით გამოხატავდნენ, სტუდენტმა მითხრა, რომ რასაც მე ვაკეთებდი, დაახლოებით ამ მოდელის მეტაფორული ბარათები იყო შექმნილი. მე დავინტერესდი და გავარკვიე, რომ ეს იყო  მხატვარ ნინო ჩაკვეტაძის და ფსიქოთერაპევტ ეთერ ფილიპოვიჩის ერთობლივი პროექტი, მეტაფორული ასოციაციური ბარათების კრებული „საგანძური“; აღმოვაჩინე, რომ ზუსტად იგივე იდეა იყო, უბრალოდ, ჩემი მეთოდი ცოდნის გადაცემას ემსახურებოდა და ჰქონდა უამრავი გვერდითი ეფექტი (მათ შორის, ფსიქოთერაპიული), ხოლო ზემოხსენებული პროექტი უშუალოდ თერაპიაზე იყო მიმართული.

აქ მთავარი იდეა იმაში მდგომარეობს, რომ მოხდეს ნახატებზე პროეცირებული შინაგანი მგომარეობის გამოვლენა და სწორი წარმართვა; ამისათვის შედგენილია კითხვები, შერჩეულია ნახატები და სწორი მოდერაციის შემთხვევაში, დამუშავებული მეთოდი იწყებს მუშაობას მათში, ვინც ამ დავალებას ასრულებს;

ნინო ჩაკვეტაძის ნამუშევრებს დამოუკიდებლადაც აქვს თერაპიის ძალა  ცოცხალი ემოციების ტილოზე გადმოტანის მაღალი ხარისხის გამო; ბავშვობის სევდიან-სიხარულიანი ამბების სიუჟეტები კარგი საშუალებაა, გამოავლინოს ადამაინის ღრმად დამარხული ემოციები, ზედაპირზე ამოიტანოს, მოგგვაროს, სევდა, სიხარული, ცრემლი, გამოიწვიოს კათარზისი და გაგათავისუფლოს;

ნინოს ნახატების გავლენა იზრდება, როდესაც ფსიქოთერაპევტი წარმართავს ნახატებით  მუშაობას;

ქალბატონი ეთერის განმარტებით:

„მეტაფორული ასოციაციური ბარათები წარმოადგენენ უნიკალურ პროექციულ მეთოდს. ისინი საშუალებას გვაძლევენ გვერდი ავუაროთ რაციონალურ აზროვნებას, მოვხსნათ ფსიქოლოგიური თავდაცვები და შინაგანი წინააღმდეგობა, შევქმნათ დიალოგის პირობები ადამიანის გარე და შინაგან სამყაროს შორის, გვეხმარება ეკოლოგიურად აღვადგინოთ ტრავმული სიტუაცია, ჩამოვაყალიბოთ და სიტყვებით გამოვხატოთ – მოვახდინოთ ვერბალიზაცია, რასაც თავისთავად ახლავს თერაპიული ეფექტი. მეტაფორულ ბარათებთან მუშაობა ხელს უწყობს კომუნიკაციის გაუმჯობესებას და შემოქმედებითი პოტენციალის განვითარებას.“

სანიმუშოდ გთავაზობთ ერთ სავარჯიშოს:

სავარჯიშო „ჩემი ისტორია“

მონაწილეობს – ნაკრები „საგაძური“ სრულად.

ალგორითმი – მონაწილე ღიად იღებს 4 ან 6 ბარათს (ნინო ჩაკვეტაძის ნახატების რეპროდუქცია)  და ჰყვება ისტორიას ამ ბარათების მიხედვით.

კითხვები ანალიზისთვის:

1. 1. რით ჰგავს ეს ისტორია რაიმე სიტუაციას შენი ცხოვრებიდან?
2. 2. რა გაკვეთილი ან გამოცდილება მიიღე ამ ისტორიისგან?

სავარჯიშო შეიძლება აქ დასრულდეს. თუმცა შესაძლებელია გაგრძელებაც, თუ ეს მონაწილის დაკვეთას ეხმიანება:

3. 3. მოიფიქრე ამ ისტორიის დასრულების კიდევ 3 ვარიანტი და დაასაბუთე, რატომ იყო ამ ისტორიის დასრულების თქვენი რეალური ვარიანტი ყველაზე მისაღები?
4. 4. შეჯამება.

ქალბატონი ეთერ ფილიპოვიჩი  მედიცინის დოქტორი, სერტიფიცირებული არტთერაპევტი, არტქოუჩი და ნლპ პრაქტიკოსია. მისი მეტაფორული ასოციაციური ბარათების „საგანძურით“ შეგიძლიათ მიიღოთ სიამოვნება და სხვებსაც დაეხმაროთ!

მისი გამოყენება მასწავლებლებსაც შეუძლიათ!

(ოთხი თაობა ერთი მოთხრობის სამყაროში)

რევაზ ინანიშვილის მოთხრობები ქართული ლიტერატურის სწავლების პროცესის განუყრელი და განუმეორებელი სამყაროა, განსაკუთრებით საბაზო საფეხურზე. ყოველი მათგანი საოცარ ემოციას აღძრავს ბავშვებში და ყველას შთააგონებს ჰუმანიზმსა და ესთეტიზმს. მერვე კლასში ვსწავლობთ მოთხრობას უცნაური სათაურით „ფრთხებიან ყვავები დამბაჩის ხმაზე?“ მოთხრობის ტექსტის გაგება-გააზრება გარკვეულ სირთულეებთან არის დაკავშირებული. როცა სამოდელო გაკვეთილებს ვგეგმავდი, გადავწყვიტე, რომ ერთი გაკვეთილის თემად ეს ნაწარმოები ამერჩია და მასთან დამეკავშირებინა ინოვაციური გაკვეთილისთვის აუცილებელი სიახლეები ტექსტის კვლევაში.

მოთხრობის ტექსტზე მუშაობისას გამოიკვეთა, რომ ერთი ტექსტის სამყაროში ოთხი თაობა ერთიანდება:

• მთავარი გმირის, ვიტგენშტეინის;
• ავტორის, რევაზ ინანიშვილის;
• მისი ქალიშვილის (რომელიც დაახლოებით ჩემი, მასწავლებლის, ასაკისა უნდა იყოს);
• თანამედროვე მკითხველის, მერვეკლასელი მოსწავლის.

მოთხრობის მთავარი იდეა დაკავშირებულია მეცხრამეტე საუკუნის რაინდული მენტალობის გმირის ქმედებისადმი მწერლისა და მკითხველის დამოკიდებულებასთან. მწერალი მოგვითხრობს სამეგრელოს მთავრების შთამომავლის, პაშა დადიანის ძის, თავად ვიტგენშტეინის, რაინდული საქციელის შესახებ, როცა ის მატარებელში შემთხვევით შეხვედრილ, ღირსებაშელახულ მსუბუქი ყოფაქცევის ქალს გამოესარჩლა და ეს სიცოცხლის ფასად დაუჯდა – მოწინააღმდეგემ, საუკეთესო მსროლელმა, გენერალმა ნაუმოვმა, დუელში მოკლა. ვიტგენშტეინმა კი სიკვდილის წინ თავის ნათესავს, რუსეთის იმპერატორს, ნიკოლოზ მეორეს, თავისი მკვლელის შეწყნარების თხოვნით ბარათი დაუტოვა. ჩანს, რომ მწერალი აღფრთვანებულია თავისი გმირის რაინდული სულით, სიმამაცით, თავგანწირვის უნარით, ჰუმანიზმით, ღირსებით, ადამიანური სიფაქიზითა და დახვეწილობით, მაგრამ, როგორც ჩანს, მას ეჭვი ეპარება ამ გმირისადმი მკითხველის დამოკიდებულებაში, მისი გმირობის მნიშვნელობაში, ამიტომაც ორიგინალურ ხერხს მიმართავს და მოთხრობის ფინალში შემოჰყავს თავისი გოგონა, რომელსაც უკითხავს  ტექსტს და ცდილობს მის რეაქციაში მკითხველის განწყობა დაიჭიროს. როგორც ინანიშვილის სხვა ტექსტები, ეს მოთხრობაც მასწავლებლისგან ფაქიზ მიდგომას მოითხოვს. თუკი მწერლის შვილის თაობის,  დაახლოებით მეოცე საუკუნის სამოცდაათიან წლებში დაბადებული ადამიანისთვის საეჭვო იყო ვიტგენშტეინის თავგანწირვის ღირებულება, როგორ შეხვდება ამ გმირს და მოთხრობის იდეას ოცდამეერთე საუკუნის დასაწყისში, დაახლოებით 2004-2005 წლებში,  დაბადებული თაობა? (მოთხრობა საბაზო საფეხურზე, მე-8 კლასში ისწავლება)… მოთხრობის ანალიზზე ფიქრისას ბუნებრივად გამიჩნდა სურვილი, რომ ამ მოთხრობის მხატვრულ სივრცეში მოაზრებული თაობების მახასიათებლები აღმეწერა, მათ ფსიქოემოციურ აღმქმელობაზე, ღირებულებებსა და გემოვნებაზე გვესაუბრა და ეს ყოველივე მოთხრობის ესთეტიკასთან დაგვეკავშირებინა. ვცადე ფსიქოლოგიის და სოციოლოგიის მიმართულებით მსგავსი სამეცნიერო აღწერების მოძიება, მაგრამ ქართული სამეცნიერო ლიტერატურა ამ მხრივ უღარიბესი აღმოჩნდა. სამაგიეროდ წარმოუდგენლად მდიდარია მსგავსი სამეცნიერო კვლევა-ძიებანი ინგლისურენოვან მეცნიერებაში. თაობების ესთეტიკის აღწერისთვის ამერიკელ მეცნიერებს ზღვა მასალა მიუძღვნიათ და ძირითადი მიმართულებების, კვლევის მთავარი თეზისების გაცნობა უაღრესად საინტერესო პროცესი აღმოჩნდა. სკაფოლდინგისთვის შევქმენით დამხმრე რესურსი, Power Point-ის პროგრამაში დავამზადეთ სლაიდშოუ (იხ. სტატიაზე თანდართული მასალა), სადაც მიმოვიხილეთ თაობათა აღწერის ამერიკული გამოცდილება და გადავწყვიტეთ, რომ ვინაიდან ქართული მეცნიერებაში მსგავსი პრაქტიკა ნაკლებად არის აპრობირებული, თავად გავმხდარიყავით თაობათა მახასიათებლების მკვლევრები და მოთხრობის სამყაროს ოთხი თაობაც ჩვენ თავად დაგვეხატა სკოლასა და სკოლის გარეთ ნასწავლი ჰუმანიტარული დარგებიდან დაგროვილი ცოდნის ბაზაზე. პროცესი მოსწავლეებისთვის საინტერესო და კოგნიტურად მრავალფეროვანი აღმოჩნდა.

ამერიკელებს 1880 წლიდან მოყოლებული 7 თაობის მხასიათებლები აღუწერიათ და თაობები ასე დაუჯგუფებიათ:

• Lost Generation (1880-1900) – დაკარგული თაობა
• I. Generation (1900-1920) – ე.წ. დიადი თაობა, სხვაგვარად – მეორე მსოფლიო ომის თაობა
• Silent Generation (1920-1940) – მდუმარე თაობა
• Baby boomers (1940-1960) – შობადობის მკვეთრი მატების დროს დაბადებულნი
• Generation X (1960-1980) – იქს თაობა, იგივე „დაკარგული თაობა“
• Millennials (Generation Y) (1980-2000) – მილენიუმის ან ექო ბუმერების თაობა ანუ იგრეკ გენერაცია
• Generation Z (2000-2020) – ახალი, ჯერ კიდევ აღუწერელი და ამოუცნობი თაობა

მართალია, თაობათა აღწერის ეს სისტემა ნაკლებად ან მხოლოდ ნაწილობრივ ემთხვევა ქართულ სინამდვილეს, მაგრამ საინტერესო მასალაა სინთეზირებისთვის და გვეხმარება, რომ თავადაც აღვწეროთ ჩვენი ქვეყნის რეალობიდან გამომდინარე წარსული და ახლანდელი თაობები. ინანიშვილის მოთხრობის მიხედვით ეს თაობები დაახლოებით ასე დეფინიცირდება:

• ვიტგენშტეინის თაობა (გმირი დაიბადა დაახლოებით 1860 წელს, მოკლეს დაახლოებით 1892 წლამდე პერიოდში, ამერიკული აღწერით ”დაკარგული თაობის” (lost generation) წინა თაობა, აღწერილი არ არის)… რეალიზმის და ჰეროიზმის ეპოქის შვილი, თავადაც ჰეროიკული სულისკვეთებით გამსჭვალული, მამაცი და შეუპოვარი, ღირსების სადარაჯოზე მდგომი, ფაქიზი აღმქმელობის, შეფარული ემოციურობით გამორჩეული.
• რევაზ ინანიშვილის თაობა (მწერალი დაიბადა 1926 წელს. ამერიკული აღწერით ”მდუმარე თაობის” (silent generation) წარმომადგენელი). მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი და სტალინური ეპოქის შვილები (რეპრესირებულთა ოჯახებიდან), დათრგუნული და სულიერი ტკივილებით დამძიმებული თაობა.
• მწერლის შვილი (დაიბადა დაახლოებით 1970-იან წლებში, ამერიკული აღწერით ”X თაობის” (Generation X) წარმომადგენელი). 1990-იანი წლების პოლიტიკურ-ეკონომიკური კრიზისების თაობა (მილენიუმის და z-თაობის მშობლები), სკეპტიციზმის თაობა, არარეალიზებული და თაობის სიმბოლოდ მიჩნეული კურტ კობეინის მსგავსად სუიციდისკენ მიდრეკილი ფსიქოტიპები.
• მერვეკლასელი მოსწავლე – თინეიჯერი (დაიბადა 2004 ან 2005 წელს, ამერიკული აღწერით ”Z-თაობის” (Generation Z) წარმომადგენელი), ციფრული ტექნოლოგიების თაობა. ეს არის უკიდურესად პრაგმატული, ნაკლებად ემოციური, მიზანდასახული, შეუპოვარი თაობა.

მწერალი შეაცბუნა შვილის მიერ დასმულმა შეკითხვამ: „ვითომ დაფრთხებოდნენ ყვავები დამბაჩის ხმაზე, მამა?“ მას სხვა მოლოდინი ჰქონდა, ეგონა, რომ გოგონას აღაფრთოვანებდა ვიტგენშტეინის გმირობა, მაგრამ აქ ესთეტიკის და ღირებულებების აცდენა მოხდა… სულ ვფიქრობდი, როგორ მიიღებდნენ ვიტგენშტეინის ამბავს ჩემი მერვეკლასელები, ე.წ. ზეტ-გენერაცია, ჯერ კიდევ შეუსწავლელი და ძნელად პროგნოზირებადი თაობა, ჭარბი პრაგმატულობის და ცივი გონების სინდრომით აღბეჭდილი ინდივიდები, მაგრამ ჩემდა გასაოცრად, მათ ეს გმირი ძალიან მოეწონათ. მწერლის ქალიშვილის სკეპტიციზმი უფრო გაუგებარი იყო მათთვის, ვიდრე ვიტგენშტეინის არჩევანი.

– მაკა მასწავლებელო, ვისურვებდი, რომ ასეთი გმირები ახლაც იყვნენ ჩვენ გარშემო და ასე შეეძლოთ თავგანწირვაც, სიყვარულიც, დიდსულოვნებაც… – თითქმის ჩურჩულით მითხრა უმშვენიერესმა და უნიჭიერესმა ანამ და მის თვალებში ამოვიკითხე ის აღფრთოვანება, რომელსაც რევაზ ინანიშვილი ეძებდა თავისი ქალიშვილის რეაქციაში და ვერ მოისმინა… სიმბოლურია ისიც, რომ მწერლის ქალიშვილი გამოგონილი გმირია, რადგან რეალურად რევაზ ინანიშვილს ქალიშვილი არ ჰყოლია, ორი ვაჟის მამა იყო… მან გოგონას სახით თაობის ესთეტიკის გამომსახველი პერსონაჟი გამოიგონა…

მართალია, გოგონამ სკეპტიკურად შეხედა მამისეული გმირის თავდადებას, მაგრამ რევაზ ინანიშვილმა უტყუარი მწერლური ალღოთი გამოიცნო, რომ მისი მკითხველი ამ გმირის მიმართ გულგრილი ვერ დარჩებოდა.

მოთხრობის გმირი ყვავებიც ხომ ლიტერატურისთვის დამხასიათებელი მეტაფორული ბუნების  გამომხატველი სახე-სიმბოლოები არიან. ისინი განასახიერებენ გენერალ ნაუმოვის და რუსეთის იმპერიული მახინის სიბნელეს, თუნდაც გულგრილი მკითხველის სკეპტიციზმს.

რა დააფრთხობთ ყვავებს? ვითომ შეძრავს მათ შავ გულებს ვიტგენშტეინისნაირი ჰუმანისტის უღმერთო სიკვდილი? თუკი მწერალს სწამს, რომ დიახ, ყვავებიც კი დაფრთხებიან ვიტგენშტეინის სასიკვდილოდ მიმართული დამბაჩის ტყვიის ხმაზე, მაშინ, რომელ თაობასაც არ უნდა მივეკუთვნებოდეთ, ჩვენც გვჯერა მწერლისა და მისი გმირის, რადგან რევაზ ინანიშვილს ჩვენი მოლოდინი არასდროს გაუცრუებია, ერთ ყალბი ფრაზა და სახე არ გაპარვია თავის ტექსტებში.

რევაზ ინანიშვილის მოთხრობა-სკაფოლდინგი

მეზღაპრე დიუმაზე თუ გსმენიათ? – სწორედ „სამი მუშკეტერის,“ „დედოფალი მარგოს,“ „ასკანიოსა“ და სხვა უამრავი  სათავგადასავლო წიგნის ავტორზე გეკითხებით… ჩემთვის ნამდვილი სიურპრიზი იყო მისი ჯადოსნური ზღაპრების აღმოჩენა: ყდაზე სხელი და გვარი რამდენიმეჯერ წავიკითხე, წიგნის მაღაზიის კონსულტანტთანაც დავაზუსტე, საბოლოოდ კი შესავალი წერილით დავრწმუნდი, რომ სწორედ ისალექსანდრედიუმა  გახლდათ ავტორი!

დიუმასეულ ზღაპრებში  მისთვის ჩვეულ ინტრიგებს, დუელებს, დევნისა და ხელჩართული ბრძოლის ამსახველ პასაჟებს ნამდვილად ვერ შეხვდებით – ისინი მსუბუქი, მომხიბვლელი, ჯადოსნური დეტალებით შეზავებული და ამვდროულად ყოფითი პრობლემებით გაჯერებულია. ლიტერატურის კრიტიკოსები მეზღაპრე დიუმას შარლ პეროს ტრადიციების ღირსეულ გამგრძელებლად მიიჩნევენ.

ქართულ ენაზე დიუმას „ჯადოსნურ ზღაპრები“ ცოტა ხნის წინ ითარგმნა. წიგნში მწერლის სამი ზღაპარი შევიდა: „პიერი და მისი ბატი,“ „კეგლის მეფე“ და „მოგზაურობა მთვარეზე ანუ მოკეს კოშმარი.“ არ იფიქროთ, რადგან ჯადოსნურია, მხოლოდ პატარებმა უნდა წაიკითხონ. ჩემი აზრით, ისეთი წიგნია, უფროსი და უმცროსი თანაბრად რომ გაიყოფს, თუმცა… აჯობებს, თავად გადაწყვიტოთ სად გაავლოთ ზღვარი საბავშვო და სადიდო ლიტერატურას შორის.

***

პიერი და მისი ბატი ტრადიციული ზღაპარია, იყოდაარაიყორათი რომ იწყება და გვიამბობს ობლად დარჩენილ ბიჭუნა პიერზე, თვითონვე რომ გახდა საკუთარი თავის ბატონ-პატრონი.

პიერს „დედ-მამის დაკარგვა ძალიანაც აწუხებდა, მაგრამ გული სიამაყით ევსებოდა, როცა ახსენდებოდა, რომ  ამიერიდან სრულიად დამოუკიდებელი იყო. გასნსაკუთრებით კი ის უხაროდა,  რომ ვერავინ დააძალებდა რამის კეთებას,“ – აი, ასეთ ზღაპრულ სიტუაციას გვთავაზობს ავტორი და ორიგინალური ლიტერატურული ხერხებით ამხილებს სიზარმაცის თანმდევ მანკიერებებს.

როგორც ცნობილი ხდება, პიერი მანამდეც ყოფილა მუქთახორობისა და უმიზნო ხეტიალისკენ მიდრეკილი ახალგაზრდა. გამრჯე დედ-მამის დატოვილმა, კარგად მოვლილმა ფერმამ კი წისქვილის ქვაზე წყალი დაუსხა – დიუმას ენაზე რომ ვთქვათ „არ გასჭირვებია ცოდვაში ჩავარდნა.“ დიახ, მწერალი სწორედ სიტყვა ცოდვას იყენებს და ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ „სიზარმაცე ყველაზე დიდი ცოდვაა, რომელიც შეიძლება ადამიანს ვუსაყვედუროთ.“

პიერი თავს არ იტკიებდა ხვალინდელ დღეზე ფიქრით… ცოტა ხანში კი მის ყველაზე სასიამოვნო და ამავე დროს ერთადერთ საქმიანობად ძილი იქცა (დღეში ოთხჯერ დასანაყრებლად ადგომას თუ არ ჩავთვლით)… ალბათ დაგაინტერესებთ როგორ განვითარდება ზღაპარი, რა ჯადოსნობას შემოგვთავაზებს მეზღაპრე, წინასწარ რომ აფრთხილებს პატარა მკითხველს: „ბავშვებო, თვად ნახავთ რა მოჰყვა მის საქციელს და როგორ დაისაჯაო…“

და აი, ახალი პერსონაჟი, მოლაპარაკე ბატი (იმავდროულად ფერია) გამოჩნდება. მისი სასწაულმოქმედი კვერცხები გატეხვისთანავე სურვილებს ასრულებს, თუმცა… ერთ ადამიანზე მხოლოდ თხუთმეტი კვერცხია გათვლილი. დარწმუნებული ვარ, გაგახალისებთ მუქთახორა პიერის გარდასახვებისთვის თვალყურისდევნება. პიერის სურვილები წარმოუდგენლად მრავალფეროვანია, მაგრამ მათ ასრულებას ყოველთვის როდი მოჰყვება სანუკვარი შედეგი: ფრინველის მაღალ ფეხებზე სიარული და გრძელი ნისკარტის წკლაპუნი შესაძლოა, დისკომფორტული აღმოჩნდეს, ჯარისკაცობას კი თურმე ტყვიების ზუზუნი, ჭურვებისა და ყუმბარების ხმაური ახლავს თან, არც უკაცრიელი კუნძულია ყოველთვის სტუმართმოყვარე…

თავს აღარ შეგაწყენთ, თავად წაიკითხეთ და გადაწყვიტეთ – „ბატი უფრო გონიერი არსება იყო თუ  პიერი იქცეოდა ბატივით.“ შემდეგ კი საკუთარი თავს ჩაუფიქრდით – რას ინატრებდით, მოლაპარაკე ბატს თქვენთვისაც რომ გადმოეცა თხუთმეტი ჯადოსნური კვერცხი?

კეგლის მეფე შესანიშნავ, ტანად, ლამაზ, სიმართლის მოყვარულ ხარატზე მოგვითხრობს, რომელსაც გოტლიბი ერქვა და ბერლინში კუზიანი და გრძელკუდა ფრედერიკის მეფობის დროს ცხოვრობდა.

ხომ არ გგონიათ, უბრალო ხარატი იყო? არამც და არამც! მან წერა-კითხვა, ანგარიში, ხატვა იცოდა და თავად ქმნიდა ტანსაცმლის ახალ მოდელებს, რომლებითაც სახელი გაითქვა და უამრავი თაყვანისმცემელიც გაიჩინა. მაგრამ… „უპირატესობამ ამპარტავნებაში ჩააგდო“ და მოვლენათა ჯაჭვი მის საწინააღმდეგოდ შემობრუნდა. ერთ დღეს გოტლიბმა კეგლის დიდოსტატთან დამარცხება და ხალხისგან უყურადღებობა ვერ აიტანა, თავი გარიყულად იგრძნო და სასოწარკვეთილებაში ჩავარდა…

„ძვირფასო ბავშვებო, შური ცუდი თვისებაა და მალე შეიტყობთ ამ გრძნობამ რა ცუდი შდეგი გამოიღო,“ – ავტორი ამ ზღაპარშიც მიმართავს პატარა მკითხველს და რეალური ამბავს ჯადოსნური ელემენტებით ამდიდრებს.

„კეგლის მეფე“ ისევე როგორც „პიერი და მისი ბატი“ ქრისტიანულ მოტივებზე აგებული ტექსტებია, თუმცა დიუმა ჩვეული პიკანტურობით გადის ბეწვის ხიდზე – პათეტიკური მიმართვებით კი არ გვტვირთავს, ცდილობს მარტივად, ადამიანურ ენაზე აგვიხსნას, რომ „გულიდან ამოსული ლოცვა ძალას მატებს ადამიანს და სიმშვიდე მოაქვს…“  რომ ხშირად, „რაც უფრო დიდია საფრთხე, მით მეტია დახმარება…“

მოგზაურობა მთვარეზე ანუ მოკეს კოშმარი მოფარიკავე მოკეზეა, რომელიც რეალობას დაშორდა და სიზმრებში გადასახლდა. ამ უცნაურმა პერსონაჟმა მე ბარონი მიუნჰაუზენი მომაგონა. არ იფიქროთ, მხოლოდ იმის გამო, მთვარეზე რომ იმოგზაურა. მოკეს სხვა ბევრი უცნაურობაც სჭირს და არაფრით ჩამოუვარდება რასპეს გმირს.

„მოგზაურობა მთვარეზე ანუ მოკეს კოშმარი“ ვფიქრობ, უფროსებს უფრო დააინტერესებს. ამ ზღაპართან მიმართებაში ერთი ორიგინალური გარემოებაც გახლავთ გასათვალისწინებელი – დიუმა მას სწორედ იმ პერიოდში თხზავდა, როდესაც არა თუ ციფრული ტექნოლოგიები, ტელეფონი, რადიო და ავტომობილიც არ არსებობდა. სწორედ ამ განსხვავებული რაკურსიდან უნდა აღვიქვათ მოკეს კოშმარები და ამბავი გაცილებით თავშესაქცევი მოგვეჩვენება – იმჟამინდელი ეპოქის ადამიანების მსოფლმხედველობასა და განცდებზე დავფიქრდებით და ალაგ-ალაგ გემრიელადაც ჩაგვეღიმება.

***

ინტერნეტში ალექსანდრე დიუმას სხვა ზღაპრებსაც მივაგენი და იმედი მაქვს, ქართულ ენაზე მათ წაკითხვასაც მალე შევძლებთ. მანამდე კი ამ მინიატურულ წიგნს დავჯერდეთ და განსხვავებულ ლიტერატურულ ამპლუაში  შევაფასოთ საყვარელი მწერალი. უმცროსი თაობა კი თავდაპირველად ზღაპრებით გაიცნობს დიუმას შემოქმედების და მომავალში ალბათ ასე იტყვიან: ნახეთ, „სამი მუშკეტერიც“ იმან დაწერა, ვინც „პიერი და მისი ბატიო?!.“

ერთხელ, მეტროთი მგზავრობისას საინტერესო და საყურადღებო შემთხვევის უნებლიე მოწმე გავხდი. ახალგაზრდა ქალბატონი, რომელსაც თავისი პატარა, დაახლოებით 1,5 თვის მძინარე გოგონა გულზე ჰყავდა მიხუტებული, ძალიან წუხდა იმის გამო, რომ მისი უფროსი ბიჭუნა, 2 წლის ლუკა გვერდიდან არ ცილდებოდა და ხელში აყვანას სთხოვდა. დიდი მცდელობის მიუხედავად ბავშვმა მიზანს ვერ მიაღწია. ამიტომ, ის დედას მუხლებზე შემოეხვია და მის ხელს ჩაებღაუჭა. ახალგაზრდა ქალბატონის მდგომარეობით შეწუხებული მგზავრები ადგილს ათავისუფლებდნენ, რომ პატარა ლუკა დედის გვერდით დაესვათ. თუმცა, ბავშვი უარს ამბობდა დაჯდომაზე და არც იქვე, შორიახლოს მჯდომ ბებიას ეკარებოდა. დედა შეეცადა მუქარით მოეგვარებინა „პრობლემა“ და ბავშვს შემდეგი სიტყვებით მიმართა: „თუ ხელს არ გამიშვებ და არ დაჯდები, იცოდე აქ დაგტოვებ და უშენოდ წავალ“. დედის გარეშე დარჩენის საფრთხე ბავშვისთვის იმდენად საშიში აღმოჩნდა, რომ ის შეეცადა ტირილით გამოეხატა თავისი გრძნობები – უკმაყოფილება და შიში. მგზავრები ამჯერად ატირებული ბავშვის დაწყნარებას შეეცადნენ, მაგრამ დიდი ძალისხმევის მიუხედავად ეს ვერავინ მოახერხა. ლუკა, ცრემლიანი თვალებით დედას შეჰყურება და მისგან ელოდა თანაგრძნობას. მოცემულ სიტუაციაში  ჩვენ უფროსი შვილის მხრიდან უმცროსის მიმართ ეჭვიანობის  ტიპურ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე.

რატომ ეჭვიანობენ ბავშვები, რა არის ბავშვებში ეჭვიანობის მიზეზები, რა სახით ვლინდება ის პატარებში და რა შეიძლება გავაკეთოთ ეჭვიანობასთან დაკავშირებული სირთულეების თავიდან ასაცილებლად.  აღნიშნულ შეკითხვებზე პასუხები ბევრი მშობლისთვის საინტერესო და საყურადღებო უნდა იყოს.

ეჭვიანობა ჩვეულებრივი ადამიანური გრძნობაა, ის ნებისმიერი ასაკის ადამიანში შეიძლება დაფიქსირდეს; თუმცა, ეგოცენტრულობიდან გამომდინარე ბავშვები ბევრად უფრო ეჭვიანები არიან, ვიდრე ზრდასრულები. ასაკობრივი თავისებურებების გამო,  ეგოცენტრიზმი, როგორც ეგოიზმისა და ინდივიდუალიზმის გამოვლენის უკიდურესი ფორმა ბავშვის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მახასიათებელს წარმოადგენს. პატარა ბავშვს საკუთარი თავი „სამყაროს ცენტრად“ ჰყავს წარმოდგენილი, მოითხოვს, რომ ყველა, განსაკუთრებით კი მშობლები მხოლოდ  მისით იყვნენ დაკავებული, მასზე ზრუნავდნენ, მის მოთხოვნილებებს აკმაყოფილებდნენ. ამიტომ, ის მაშინვე ნერვიულობას და ეჭვიანობას იწყებს, თუ მშობლის სიყვარულში მოზიარე უჩნდება და დედა იძულებული ხდება სხვასაც გაუნაწილოს თავისი ყურადღება  და მზრუნველობა.

ბავშვური ეჭვიანობა განსაკუთრებულ აქტუალურობას იძენს და-ძმებთან ურთიერთობისას. ხშირ შემთხვევაში ასეთი ეჭვიანობა დრამატულად ვლინდება, დიდხანს გრძელდება და ნებით თუ უნებლიედ ემოციურად ითრევს მშობელსაც.

უმცროსი ბავშვის გამოჩენა ოჯახში პრაქტიკულად პირველივე დღეებიდანვე იწვევს უმცროსის ეჭვიანობას, მაშინაც კი, თუ დედის ფეხმძიმობის პერიოდში ის მოუთმენლად ელოდა პატარა დაიკოს ან ძამიკოს დაბადებას. შეიძლება ითქვას, რომ ბავშვის ეჭვიანობა ასეთ შემთხვევაში ძალიან ბუნებრივია და ის გამოწვეულია მშობლების სიყვარულის დაკარგვის შიშით. ხშირად ბავშვი არც მალავს და ღიად გამოხატავს ნეგატიურ დამოკიდებულებას უმცროსის მიმართ, რომელსაც ის სერიოზულ მეტოქედ აღიქვამს. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ასეთ სიტუაციაში მშობელმა შეარჩიოს ქცევის სწორი სტრატეგია რათა პირველმა ბავშვმა სიმარტოვე არ იგრძნოს და ადვილად დაძლიოს ეჭვიანობა უმცროსის მიმართ. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ყოველ კონკრეტულ სიტუაციაში, გამომდინარე იქიდან, თუ როგორ ვლინდება ეჭვიანობა, უფროსს მოქმედების კონკრეტული სტრატეგია სჭირდება ბავშვის ქცევის სამართავად.

ბავშვური ეჭვიანობის გამოვლენის ძირითადი სიტუაციები და რეკომენდაციები მის სამართავად: 

სიტუაცია 1. უფროსი ბავშვი უარს ამბობს დაუთმოს ახალშობილს თავისი საწოლი. კარგი იქნება, თუ მას სხვა საწოლში პატარას დაბადებამდე რამდენიმე თვით ადრე გადავიყვანთ. მაგრამ, თუ ეს დროულად არ გავაკეთეთ და უფროსი ბავშვის  „მიგრაცია“ დაემთხვა სამშობიაროდან ახალშობილის გამოყვანას, ავუხსნათ მას, რომ ის უკვე დიდია და შეიძლება ახლა  დაიძინოს არა ჩვილების, არამედ დიდი ბავშვების საწოლში. საჭირო მოქმედებისთვის პატარა „მესაკუთრის“ მოტივირებაში დაგვეხმარება ასეთი ფრაზაც: „შენ ახლა დაიძინებ „უფროსების“ საწოლში, როგორც დედა და მამა იძინებს“;

სიტუაცია 2. ბავშვი უარს ამბობს „უცხო“ პატარასთან დედის დატოვებასა და საბავშვო ბაღში წასვლაზე.  კარგი იქნება, თუ სერიოზულ ცვლილებებს ბავშვის ცხოვრებაში ოჯახში უმცროსი წევრის შემოსვლას არ დავამთხვევთ – უფროსს საბავშვო ბაღში შევიყვანთ უმცროსის დაბადებამდე რამდენიმე თვით ადრე და არა მაშინ, როცა ჩვილის მოვლით დაკავებულობის გამო უფროსისთვის დრო აღარ გვრჩება;

სიტუაცია 3. ჩვილის ძუძუთი კვების პროცესში უფროსი ითხოვს, რომ მასაც მოაწოვონ ძუძუ, როგორც პატარას. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ პირველი ბავშვი უკვე გამოსულია ძუძუთი კვების ასაკიდან, არ ღირს ასეთ სიტუაციაში ამის გამო ჩხუბი და კატეგორიული ტონით საუბარი, რადგანაც, დიდი ალბათობით, ეს ბავშვის ისტერიკის მიზეზი გახდება. უფრო სწორი იქნება, თუ ვეტყვით, რომ იმ შემთხვევაში, თუ დედა უფროსს მოაწოვებს ძუძუს, უმცროსს აღარ ეყოფა რძე და ის მშიერი დარჩება. კომპენსაციისთვის  შეიძლება ბავშვს შევთავაზოთ რამე გემრიელი იმისათვის, რომ მისი აზრები სხვა მიმართულებით გადავრთოთ. როგორც წესი, ძუძუთი კვების გარდა უფროსი ბავშვები ხშირად მშობლებისაგან ითხოვენ ყველაფერს იმას, რასაც უმცროსისთვის აკეთებენ – ითხოვენ, რომ უფროსებმა აჭამონ, ჩააცვან, ხელში აყვანილი ატარონ. რასაკვირველია, ბავშვის ასეთი თხოვნის კატეგორიული იგნორირება არ შეიძლება, მაგრამ არც მათი სრულად დაკმაყოფილება იქნება გამართლებული. სასურველია  „ოქროს შუალედის“  მოძებნა –  შეძლებისდაგვარად დავისვათ ბავშვი მუხლებზე, ავიყვანოთ ხელში კიბეზე ასვლისას, დაძინებისას წავუკითხოთ ზღაპარი. გარკვეული დროის შემდეგ ბავშვი მიხვდება, რომ ის დედას ადრინდელივით უყვარს. გავითვალისწინოთ, რომ მოთმინება, ალერსი და სიყვარული ბავშვური ეჭვიანობის კარგი წამალია;

სიტუაცია 4. უფროსი ბავშვი ითხოვს, რომ ახალშობილი სამშობიაროში დააბრუნონ. ასეთ სიტუაციაში არ იქნება გამართლებული ბავშვთან ჩხუბი და მისი საყვედურებით ავსება. შევეცადოთ ავუხსნათ მას, რომ დაიკო ან ძამიკო ძალიან კარგია, რადგანაც როცა უმცროსი წამოიზრდება, ისინი შეძლებენ  ერთად თამაშს. ამასთან, თუ ბავშვი დედის ფეხმძიმობის დროს ინტერესით ელოდა ბავშვის დაბადებას, შეიძლება მას ვუთხრათ, რომ პატარამ იცის ეს და მოხარულია მასთან შეხვედრით;

სიტუაცია 5. უფროსი ბავშვი არ იძინებს, ხელს უშლის პატარას და მასაც არ აძლევს ძილის საშუალებას. ასეთ სიტუაციაში, ნაცვლად იმისა, რომ მკაცრად, კატეგორიული ტონით ან ჩხუბით მოვითხოვოთ მისგან სიჩუმის დაცვა, შევთავაზოთ მას ჩურჩულით ლაპარაკი. ასეთ თამაშში ის სიამოვნებით ჩაერთვება;

სიტუაცია 6. უფროსი ბავშვი მიტოვებულად გრძნობს თავს, ხდება გულჩათხრობილი, ნაღვლიანი, დეპრესიული, იკეტება საკუთარ თავში, როცა დედისაგან სითბოს, სიყვარულს და ყურადღებას ისეთი დოზით ვეღარ იღებს,  როგორც ადრე. აღნიშნული ცვლილებების პირველივე ნიშნების შემჩნევისას ხშირად შევაქოთ ის, ვეთამაშოთ, როცა პატარას სძინავს, ავიყვანოთ ხელში, მოვეხვიოთ და ვაკოცოთ. ტაქტილური შეგრძნებები ასეთ დროს ძალიან მნიშვნელოვანია. უფროსმა ბავშვმა არ უნდა იგრძნოს მშობლიური ალერსის, სიყვარულის, მზრუნველობის და დედის ხელების სითბოს დეფიციტი;

სიტუაცია 7. უფროსი ამღავნებს აგრესიას და ცდილობს ტკივილი მიაყენოს პატარას. ასეთ სიტუაციაში დასჯამ  შეიძლება არასასურველი ქცევის პროვოცირება გამოიწვიოს. ამიტომ, თუ არსებობს უმცროსი ბავშვისათვის ტკივილის მიყენების რისკი, ნუ დავტოვებთ მათ მარტო, უფროსების მეთვალყურეობის გარეშე.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ბავშვური ეჭვიანობის იგნორირება, მისი თვითდინებაზე მიშვება, ყურადღების არმიქცევა იმ იმედით, რომ დროთა განმავლობაში ყველაფერი თავისით გაივლის, არ იქნება გამართლებული. თუ ჩვენ ადრეულ ასაკში არ დავეხმარებით ბავშვს ეჭვიანობის გრძნობის დაძლევაში, დიდი ალბათობით მომავალში ის მისი ხასიათის თვისება გახდება, ეჭვიან ადამიანად ჩამოყალიბდება, თავადაც დაიტანჯება ამ გრძნობით და სხვებსაც დატანჯავს.