ათასეული წლის წინ უამრავი  ჟანგვა-აღდგენითი რეაქციებიდან ერთი  მაინც იქნებოდა ცნობილი.  სხვა ქიმიური აღმოჩენების მსგავსად, ესეც შემთხვევით მოხდებოდა.

ეს ამბავი ერთ ექსკურსიას მახსენებს. დატვირთული სამუშაო დღეების შემდეგ ორგანიზატორებმა საბერძნეთის ქალაქ კავალასთან ახლოს მდებარე უძველეს ნაქალაქარ ფილიპიში წაგვიყვანეს. გზად ჯერ უზარმაზარი არენაა, სადაც ადამიანები და მხეცები ერთმანეთს ერკინებოდნენ და ეს შეტაკება ერთ-ერთის სიკვდილით სრულდებოდა.  ამ ცხოველებს „მხეცებს“ ნაკლებად დაარქმევდი, რადგან „მხეცი“ ის უფრო ოყო, ვინც მათ სხვა „მხეცი-ადამიანების“ სახორხოცოდ და გასართობად, სიკვდილამდე ბრძოლას აიძულებდათ. თუ დაუკვირდები, მას შემდეგ არც არაფერი შეცვლილა, რადგან დღეს ერთი „ადამიანი“ სხვა „მხეცი-ადამიანების“ სათამაშოდ ქცეულა. ცხოველებიც მათ ბედს იზიარებენ და „მხეცი-ადამიანების“ გასართობები არიან. თამაშს როცა მორჩება ეს „მხეცი-ადამიანი“ თავისი გაგებით „გასართობ ცხოველს“ გარეთ მოისვრის, ან პირდაპირ  სიცოცხლეს ასალმებს და ეს „ფილიპიში“ კი არა, აქ, ჩვენს რეალურ დროში ხდება.

ჰოდა, ქალაქი ალექსანდრე მაკედონელის მამას დაუარსებია და თავისივე სახელი დაურქმევია. ახლა მისგან ნანგრევებიღაა შემორჩენილი და ჩვენი ექსკურსიამძღოლიც მოყოლისას მხოლოდ “Would be” წყობას იყენებდა – ალბათ, ასე იქნებოდაო, მაგრამ შესაძლოა, ისეც ყოფილიყოო.

სიღრმისკენ მივიწევთ და გიდი გვამცნობს, საყოველთაო თავშეყრის ადგილს ვუახლოვდებით, სადაც ცხოვრებისეულ საკითხებზე ბჭობდნენო და არ დაიჯერებთ – ასეთი ადგილი ძველ ქალაქ ფილიპიში, არც მეტი, არც ნაკლები, გვერდიგვერდ ჩამწკრივებული საპირფარეშოები ყოფილა… გვეღიმება, მაგრამ სერიოზული სახით ვკითხულობთ: გამოდის, საკანალიზაციო სისტემაც ჰქონიათ, არა? პასუხი არ აყოვნებს: “Would be”…ალბათ, ვირუსებიც ვრცელდებოდა, არა? პასუხად კვლავ “Would be”-ია…

ჩვენც, ძველ დროზე მხოლოდ ვარაუდი შეგვიძლია. ერთ საღამოს  რომელიმე წინაპარი   ქვებით შემორკალულ წრეში იჯდებოდა და ცეცხლთან გათბებოდა. რომელიღაც ქვა კი  სპილენძის შემცველი იქნებოდა, სავარაუდოდ, სპილენძის კარბონატი.

სპილენძი ძველთაგანვეა ცნობილი. ის ერთ-ერთია იმ შვიდი მეტალიდან, ალქიმიკოსები რომ იცნობდნენ. ქემეიას მიმდევარი ეგვიპტელი ქურუმები მას პლანეტა მარსს ადარებდნენ.

სპილენძის ლათინური სახელწოდება Cuprum კუნძულ კვიპროსს უკავშირდება. იქ ოდესღაც სპილენძის საბადოები იყო, საიდანაც მას მოიპოვებდნენ. ნეპალში სწამთ, რომ სპილენძი ღვთაებრივი მეტალია, რომელიც აზრების კონცენტრაციაში, საჭმლის მონელებასა და ნივთიერებათა ცვლაში გვეხმარება. ერთ ტაძარს სპილენძის ტაძარიც კი ჰქვია.

მალევე აღმოჩნდა, რომ ბუნებაში სპილენძი თვითნაბადი და ნაერთების (ძირითადად – სულფიდებისა და მეტალური მინერალების) სახითაც ყოფილა გავრცელებული. თვითნაბადი სპილენძი მინარევების სახით შეიცავს კუპრიტს (Cu₂O), ზოგჯერ – რკინას, ტყვიას, ვერცხლს, იშვიათად – ვერცხლისწყალს და ოქროს. სპილენძის მნიშვნელოვანი ბუნებრივი ნაერთებია: ქალკოზინი (Cu₂S), კოველინი (CuS), ქალკოპირიტი (CuFeS₂), მალაქიტი (CuCO₃·Cu(OH)₂), აზურიტი (2CuCO₃·Cu(OH)₂) და სხვა.

საქართველოში სპილენძი უმთავრესად პოლიმეტალური მადნების სახით გვხვდება.

ის მძიმე, რბილი მეტალია, ქიმიური თვალსაზრისით არააქტიური, კარგი თბო- და ელექტროგამტარი, კოროზიის მიმართ შედარებით მდგრადი. ადვილად იგლინება თხელ ფურცლებად და იჭიმება მავთულებად.

სპილენძის მადანი სპილენძის იონებს შეიცავს. დამწვარი ხისგან  ნახშირი წარმოიქმნება. ჰოდა, იმ ძველ დროში ცეცხლი იმ სითბის გამოყოფდა, რომელიც რეაქციის წარმართვისთვის იყო საჭირო და  შემდეგი ხდებოდა:

2CuCO₃+C→2 Cu+3CO₂

ან, ჟანგვა-აღდგენითი ფორმით, თუ დავწერთ:

2[Cu²⁺[C⁴⁺(O^2-₃)]^2-]+C⁰ → 2Cu⁰+3[C⁴⁺(O^2-₂)]

ცეცხლი ალბათ მთელი ღამე ენთო, დილისთვისდ კი,  სპილენძის ზოგიერთი მადანი და ნახშირი გაქრებოდა. ჯადოსნობაა თუ არის, თორემ…  მადნის მთელი გროვის მეტალური სპილენძით შეცვალა სხვა რა იქნება, აბა. თუმცა, ამაზე დიდად არავის უნაღვლია. შემდეგ კი ვიღაცამ შეამჩნია და გაუკვირდა, რა ხდებაო. რა ნივთიერებაა ეს ახალი, რომ ბრწყინავსო.  რამეში გამოიყენებაო? შეიძლება, რომ მეტი რაოდენობით მივიღოთ, თუ მეტ კლდეებს გავაცხელებთო?

იმ პერიოდში მეტალური სპილენძი ცნობილი იყო. ის რომ სპილენძის მიღება შეიძლებოდა, მისი შემცველი მადნის გაცხელებით ნახშირთან თანაობისას, ახლად გაიგეს და გადადნობა დაარქვეს…. ეს დრო კი ქვის ხანის დასასრულადაა წოდებული.

როდესაც ადამიანი სპილენძს გაეცნო, ალბათ, შესაძლებლობა ექნებოდა დაკვირვებოდა ლითონზე ცეცხლის მოქმედებას და ლითონთა დნობასაც გაეცნობოდა. ეს კი მას შენადნობის, ანუ ხელოვნური ლითონის მიღებამდე მიიყვანდა. სპილენძს იცნობდა და ხელოვნური ლითონის ერთი კომპონენტი სპილენძი იქნებოდა, მეორე კი რაიმე სხვა. რადგან ადამიანმა იმ დროს ტექნიკურად გამოსადეგი სხვა ლითონი არ იცოდა,  არ შეეძლო ხელოვნური ლითონი მიეღო თავისუფალი ლითონების შედნობით. ამიტომ, სავარაუდოა, ეს მიღწევა მიეწეროს სპილენძის პოლილითონური მადნის გამოყენებას.

დაახლოებით, ამგვარი შეიძლებოდა ყოფილიყო ძველად ადამიანის კულტურული განვითარების ის შემოქმედებითი გზა, რომელმაც  შემთხვევით ბრინჯაოს აღმოჩენასა და მის გამოყენებამდე მიიყვანა, რითაც  ნიადაგი მომზადდა ახალი ეპოქის-ბრინჯაოს ხანის დაწყებისთვის.

შეიძლება ასეც იყო, რომ ბრინჯაოს პირველად მიღებაც შემთხვევით ხასიათს ატარებდა. ცეცხლში შემთხვევით სპილენძის, დარიშხანის ან სტიბიუმის შემცველი მადანი იქნებოდა შეტანილი. მადნის გამოწვის, ნახშირისა და მაღალი ტემპერატურის გავლენით მისი შემადგენელი ლითონები აღდგებოდა, გამდნარ მდგომარეობაში ერთი მეორეს შეერეოდა და გაცივების შედეგად შენადნობი-დარიშხანიან-სტიბიუმიანი ბრინჯაო წარმოიქმნებოდა. არ გაუძნელდებოდა ძველ ადამიანს ახლად მიღებული ხელოვნური ლითონის სპილენძთან შედარება და მასში სისალისა და სიმაგრის აღმოჩენა. ამ თვისებებმა განაპირობეს სპილენძის ნაცვლად იარღების დასამზადებლად ბრინჯაოს გამოყენება და ენეოლითის ხანის შეცვლა ბრინჯაოს ხანით.

ჰოდა, მოდი ქიმიის გაკვეთილზე პირველი შემთხვევითი გადადნობის პროცესი გავიმეოროთ.

სათვალე, ხელთათმანი და ხალათი, რომ  უნდა მოირგოთ, ეს უკვე იცით.

აწონეთ სუფთა, მშრალი ტიგელი  სახურავით და ჩაიწერეთ მასა ცხრილში.

აწონეთ დაახლოებით 5.0გ სპილენძის კარბონატი და შეიტანეთ ცხრილში.

აწონეთ დაახლოებით 3.0გ გააქტიურებული ნახშირი  და შეიტანეთ ცხრილში.

შეურიეთ ერთმანეთს გააქტიურებული ნახშირი და სპილენძის კარბონატი და მოათავსეთ ტიგელში.

ტიგელი კვლავ აწონეთ და მასა ჩაწერეთ ცხრილში.

ტიგელი მოათავსეთ შტატივზე დამაგრებულ თათზე და გააცხელეთ სპირტქურაზე, გაზის სანთებელაზე ან ქურაზე.

გაცხელება გააგრძელეთ 15 წუთის განმავლობაში.

ტიგელი გააცივეთ ოთახის ტემპერატურამდე და კვლავ აწონეთ. ახალი მონაცემი კვლავ ცხრილში შეიტანეთ.

გამოიანგარიშეთ შემცირებული მასა და მონაცემი შეიტანეთ ცხრილში.

მოსწავლეებთან ერთად იმსჯელეთ, რა მოხდა, რა პროცესი წარიმართა. აღწერეთ პროდუქტები ტიგელის გახურების შემდეგ.  რომელი პროდუქტის ამოცნობა შეგიძლიათ დათვალიერების შემდეგ?

ძველი, შემთხვევითი აღმოჩენების დროიდან ისიც აუცილებლადაა გასახსენებელი, რომ ვერც კი აცნობიერებდნენ მოხმარებულ ნივთიერებებს, რა მძიმე მოწამვლის გამოწვევა შეეძლოთ.

სხვა მძიმე მეტალების მსგავსად, სპილენძიც სახიფათოა და მეტალურ მოწამვლას იწვევს. ის შეიძლება იოლი ან რთული ფორმით წარიმართოს, სიმპტომები კი ასეთია: მეტალური შეგრძნება პირის ღრუში, ციება, სიცხე, ტკივილი, კანკალი, სისუსტე. თუ ამ ყველაფერს მოწამლული ყურადღებას არ მიაქცევს და ექიმს არ მიმართავს, ჩამოთვლილ სიმპტომებს დაემატება თვალების სიყვითლე, გასტრიტი, სისხლიანი ღებინება, ღვიძლისა და თირკმელების ფუნქციათა შენელება, ნაწლავების დაზიანება, დიარეა, ანემია და შოკი. ქიმიის უსაფრთხოების წესებში ერთი ოქროს წესია: ლაბორატორიიდან გამოსვლის შემდეგ უნდა დავლოთ, სულ ცოტა,  ერთი ჭიქა რძე.

სავარაუდოდ ყველაფერი ასე იქნებოდა… შემთხვევითი აღმოჩენებიდან, კვლევის მეთოდიკის დაწყებამდე და დახვეწამდე ბევრი ადამიანი  კიდეც მოიწამლებოდა, ოღონდ მიზეზს, სავარაუდოდ, ვერ გაიგებდა.

განათლების რეფორმის მიზანია, სკოლებში სწავლა-სწავლების ხარისხის ამაღლება. სკოლის სახით ისეთი სივრცის შექმნა, რომელიც კარგი პიროვნებისა და მოქალაქის ჩამოყალიბებას შეუწყობს ხელს.

ახალი სკოლის მოდელის მთავარი მიზანია, ხელი შეუწყოს სკოლებში მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვას. ეროვნული სასწავლო გეგმის მიზანია იმ ზოგადი უნარებისა და ღირებულებების განვითარება-ჩამოყალიბება, რომლებსაც ყველა საგანში შეძენილი ცოდნა უნდა ემსახურებოდეს. ყველაზე მნიშვნელოვანია ახალი შესაძლებლობა – როგორ შეძლოს მასწავლებელმა მოსწავლეებამდე მთავარი მიზნის უფრო გასაგებად და საინტერესოდ მიტანა. რეფორმის ორიგინალობა უფრო მიდგომებშია, ვიდრე მიზნებში; როგორ და რა ფორმით შევთავაზოთ მოსწავლეს მასალა ისე, რომ სამუშაო პროცესი გახდეს სახალისო, საინტერესო და რაც მთავარია – პროდუქტიული.

მთავარი ამოსავლია სამი საკითხი: რისთვის, რას და როგორ ვასწავლით?!

ცოდნის სამი კატეგორიის (დეკლარატიულის, პროცედურულის, პირობისეულის) ერთიანობა პასუხობს სამი ტიპის შეკითხვას: რა ვიცი? როგორ შევასრულო? როდის, რატომ, რა შემთხვევაში გამოვიყენო?

დეკლარატიული ცოდნა – გულისხმობს თეორიების, ფაქტების, წესების, კანონებისა და პრინციპების თეორიულ ცოდნას. იგი სტატიკური ხასიათისაა და უპასუხებს შეკითხვას: რა ვიცი?

პროცედურული ცოდნა – გულისხმობს ქმედების/ქმედებათა თანამიმდევრობის ცოდნას და იძლევა ცოდნის რეალიზების საშუალებას ოპერაციების/პროცედურების დონეზე. იგი დინამიკური ხასიათისაა, აღიწერება, როგორც უნარი და უპასუხებს შეკითხვას: როგორ გავაკეთო?/როგორ შევასრულო?

პირობისეული ცოდნა – გულისხმობს დეკლარატიული და პროცედურული ცოდნის გამოყენების პირობების გააზრებას. საგანთა, მოვლენათა, სიტუაციათა არსებითი ასპექტების გააზრების, კატეგორიზაციის უნარს, რომელიც ცოდნის სხვადასხვა კონტექსტში გადატანის (ტრანსფერის) შესაძლებლობას იძლევა. იგი დინამიკური ხასიათისაა და უპასუხებს შეკითხვებს: როდის, რა შემთხვევაში? რატომ?

საგნობრივი საკითხები შერჩეული უნდა იქნეს იმგვარად, რომ ცნებების გააზრებას, საკვანძო კითხვებსა და კომპლექსურ დავალებებზე მუშაობას, მკვიდრი წარმოდგენების ჩამოყალიბებას ემსახურებოდეს.

მკვიდრი წარმოდგენები – ეს არის ზოგადი წარმოდგენები, რომლებიც თემის შესწავლისას უნდა ჩამოყალიბდეს მოსწავლის ხანგრძლივ მეხსიერებაში მის წინარე წარმოდგენებზე დაყრდნობით, რათა მან თემის ფარგლებში დასახული მიზნების მიღწევა შეძლოს. მკვიდრი წარმოდგენები აზროვნების საყრდენია გაგების აქტების განსახორციელებლად.

კომპლექსური დავალება განისაზღვრება თემების მიხედვით და წარმოადგენს შინაარსიან, ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან დაკავშირებულ დავალებას, რომლის შესრულება მოითხოვს ფუნქციურ კონტექსტებში სხვადასხვა ცოდნათა ინტეგრირებულად გამოყენებას. კომპლექსური დავალება არის შემოქმედებითი პროდუქტი, რომელსაც თავად მოსწავლე ქმნის. დავალების ეს ტიპი მოიცავს რამდენიმე დავალებას ერთად: მოძიებას, დალაგებას, მსჯელობას, პრეზენტაციას. ის შეიძლება იყოს ინდივიდუალურიც და ჯგუფურიც.

ჩემი სკოლა ახალი სკოლის მოდელში ჩაერთო მიმდინარე სასწავლო წლის მეორე სემესტრიდან. ხაზი უნდა გავუსვა იმ საკითხს, რომ მოსწავლეები დიდი ინტერესით და პასუხისმგებლობით მოეკიდნენ კომპლექსური დავალების შესრულებას. უნდა ავღნიშნო ის ფაქტი, რომ ახალი ტიპის დავალებამ ხელი შეუწყო ისეთი მოსწავლეების წახალისებას, რომლებიც მანამდე საგაკვეთილო პროცესში ნაკლებად აქტიურობდნენ.

ვფიქრობ, შემოთავაზებული სიახლე დიდად წაადგება სწავლა-სწავლების ხარისხის ამაღლებას.

წარმოგიდგენთ ჩემ პირველ კომპლექსურ დავალებას.

დანართი.

სოლო ტაქსონომიით მოსწავლის შეფასება

გამოყენებული ლიტერატურა:

ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმა;

https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4168573?publication=0;

ე. ბასიაშვილი მე-7 კლასი. მოსწავლის წიგნი;

ქ.ტატიშვილი მე-7 კლასი. მოსწავლის და მასწავლებლის წიგნები.

ქართულ და და სხვა ქვეყნების მითოლოგიას  ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელოები მხოლოდ რამდენიმე გაკვეთილით ამოწურავს, არადა, მითოლოგია რომ ლიტერატურის საფუძველია, არქეტიპების გაცნობის გარეშე ერის კულტურული თავისებურების, შესაბამისად, ლიტერატურული გამოცდილების გააზრება და გაგება რომ რთულია, ამაში დამეთანხმებით.

მდიდარი და ფერადი ქართული და კავკასიური მითოლოგია მთავარ ისეთ ფაბულას, ამბავს თუ პერსონაჟს მოიცავს, რომელთაც შესანიშნავად გამოვიყენებთ შემოქმედებითი წერისას ფანტაზიის გასავარჯიშებლად. მითუმეტეს, რომ იმ ასაკობრივ კატეგორიას ვუტარებთ გაკვეთილებს, ფენტეზის ჟანრის ლიტერატურის მკითხველთა მთავარ ნაწილს რომ წარმოადგენენ.

პერსონაჟი, არქეტიპი, სიმბოლიკა, დაპირისპირებული მხარეები, სიკეთის მარადიულობის იდეა – ბევრი თვალსაზრისით საინტერესოა მითი, მეთანხმებით ალბათ.

გავიხსენოთ რამდენიმე საინტერესო გმირი ქართული და კავკასიური მითოსიდან. ეს მითოლოგიური სამყარო იმიტომ ავირჩიე, რომ ჩვენი მოსწავლეებისთვის შედარებით უცხოა და საოცრად საინტერესო.

პერსონაჟის სტრუქტურად დაშლა და გააზრება ლიტერატურული ტექსტის გაგების საუკეთესო გზაა, მითოლოგიური გმირი ამ კუთხით ძალიან სასარგებლო რესურსია, რადგან ხასიათის თვისებები თუ გარეგნობა აქ ზედაპირზეა და ერთგვარ თვალსაჩინოებას წარმოადგენს.  ამ კუთხით პარალელურ ტექსტად შეგვიძლია გამოვიყენოთ ხორხე ლუის  ბორხესის შესანიშნავი „ფანტასტიკური არსებების ანთოლოგია“, სადაც სხვადასხვა არსებათა ნიშან-თვისებების ამოცნობა ერთგვარ ლიტერატურულ სავარჯიშოდ შეგვიძლია ვაქციოთ.

დავუბრუნდეთ მითოლოგიური გმირების ამბავს, გავიხსენოთ და ჩამოვთვალოთ რამდენიმე საინტერესო სახე ქართული და კავკასიური მითოსიდან, რომელთა გამოყენებით მშვენიერ ლიტერატურულ ტექსტებს შევქმნით:

• ყამარი, ეს დიდებული, საოცარი ქალი ყამარი, ღრუბელთბატონის ასული, რომელიც ზღვისიქითა სამეფოდან მოიტაცა ამირანმა. ის თან ღვთაებრივი ცეცხლია, თან მზეთუნახავი და თანაც ერთგული პენელოპე-მარადიულად ელოდება მიჯაჭვული სატრფოს დაბრუნებას.
• ქონდრისკაცები – ფენტეზის აუცილებელი პერსონაჟები არიან. მათ კავკასიური მითოსიც იცნობს, მეგრულიც. საინტერესოა ისფების ტომი, რომელიც ადიღეური გადმოცემების მიხედვით, ოდესღაც დასავლეთ კავკასიაში ცხოვრობდა, ისინი კურდღლებზე ამხედრებულები დადიოდნენ და პატარა სახლებში ცხოვრობდნენ. ( წყარო: ნ. ანთელავა, მითები და რიტუალები)
• სიკვდილთან ახლობლობის მოტივი – ეს მოტივი განსაკუთრებით საინტერესო ელფერს იძენს ქართულ ზღაპრებში. მაგალითად, ერთ ზღაპარში კაცი შვილისთვის ნათლიას ეძებს, ქრისტეს, წმინდა გიორგის, ელიას – ყველას უარს ეუბნება და მხოლოდ სიკვდილს მოანათვლინებს შვილს. მერე კი მთელი ცხოვრება მისგან თავის დაღწევას ათასგვარი ხრიკით ცდილობს. სიკვდილისა და ბედისწერის თემა ქართული მითებისა და ზღაპრების მიხედვით განსაკუთრებით საინტერესოა, გზაჯვარედინი, სადაც სიკვდილსა და სიცოცხლეს შორის არჩევანი უნდა გააკეთო.
• დევი ქართული მითებისა და ზღაპრების მნიშვნელოვანი პერსონაჟია, ზოგჯერ კეთილია, ზოგჯერ ბოროტი, სხვადასხვა რაოდენობის თავი აქვს და სხვადასხვა ფერისაა.
• ლაშარის მუხა- ლაშარის მუხა იმით იყო შესანიშნავი, რომ ის ოქროს შიბით იყო ცას გამობმული და ამ შიბით, როგორც იაკობის ნახილვები კიბით, მორიგე ღვთისადმი ძღვენის ასატანად ადი-ჩამოდიოდნენ ღვთისშვილები. მიწიდან საყმოსგან აჰქონდათ მსხვერპლის კვამლი და ლოცვა-ვედრება, ციდან ჩამოჰქონდათ საყმოსათვის მადლი და წყალობა. ცხადია, ის ხე, რომელიც აერთებს ცას და მიწას, სამყაროს შუაგულშია ამოსული. (ზურაბ კიკნაძე, ქართული მითოლოგია, 1996)- ამ მოტივის გამოყენება ეკოლოგიის გაკვეთილებისა და ბუნების მნიშვნელობაზე სასაუბროდ შეგვიძლია.
• საინტერესო პერსონაჟია ქალღმერთი აზა / მჲალხა აზა (ვაინ. Аза / Маьлха Аза –„მზის ქალიშვილი აზა“) – ცისკრის ქალღმერთი, ყოველი სულდგმულის მფარველი, მზის ქალიშვილი (ვარიანტი: დედა, რომელსაც ბუნიობის პერიოდებში მზე წელიწადში ორჯერ სტუმრობს: ზამთარში – სამი დღე-ღამე, ზაფხულში – სამი კვირა) ვაინახურ მითოლოგიაში; იბადება მზის სხივისგან; წარმოადგენსმზის სხივთა ცხოველმყოფელ ძალას. ნართული ეპოსის მიხედვით, მზეთუნახავი აზა ცოლად მიყვება ნართ ხამჩი ფათარაზს – ურჩხულის მიერ ჩაყლაპული მზის მხსნელს. ( წყარო, ნუგზარ ანთელავა, მითები და რიტუალები).

70-იანი წლების დასაწყისში გერმანელმა მეცნიერმა და ჟურნალისტმა, სებასტიან ლეიტნერმა უცხოური სიტყვების ეფექტურად დასამახსოვრებლად შეიმუშავა სასწავლო სისტემა, რომელშიც ინფორმაცია მოცემული იყო ბარათებზე (flashcards). ბარათის ერთ მხარეს ეწერა კითხვა, მეორე მხარეს – პასუხი.

მუყაოს კოლოფი, რომელიც დაყოფილი იყო მრავალ განყოფილებად, ივსებოდა ფლეშბარათებით, რომლებიც ცოდნის დონის შესაბამისად გადაადგილდებოდა ერთი განყოფილებიდან მეორეში. როდესაც ფლეშბარათს სწორად უპასუხებდნენ, ის გადადიოდა შემდეგ ნაწილში, ხოლო არასწორად გაცემული პასუხის შემთხვევაში, კვლავ ბრუნდებოდა პირველ განყოფილებაში.

კომპიუტერული ტექნოლოგიების თანამედროვე სამყაროში არსებობს Leitner-ის მეთოდის საფუძველზე შექმნილი უამრავი პროგრამა, რომელიც თავად ითვლის სწორი და არასწორი პასუხების სიხშირესა და რაოდენობას.

პროგრამა Cram.com დაარსდა 2001 წლის იანვარში. მას თავდაპირველად Flashcard Exchange ეწოდა. ლეიტნერის სისტემაზე დაფუძნებულმა პლატფორმამ შეცვალა ათასობით პედაგოგისა და სტუდენტის ცხოვრება, რომელთაც დაეხმარა დიდი რაოდენობით ინფორმაციის დამახსოვრებაში.

ფლეშ ბარათები არის ყველაზე სწრაფი და საუკეთესო გზა გამრავლების ცხრილების, ლექსიკური ერთეულების, ახალი ენისა თუ უბრალოდ ძველი განმარტებების დამახსოვრებისა.

მეხსიერების ბარათები გვეხმარება ინფორმაციის ორგანიზებაში ისე, რომ უფრო ეფექტურად ვისწავლოთ და ვასწავლოთ.

როგორ შევქმნათ ინტერაქტიული ბარათები პროგრამა Cram.com-ში?

ამისათვის აუცილებელია გავიაროთ რეგისტრაცია:

sign in- ზე დაწკაპების შემდეგ შესაძლებელია დარეგისტრირება:

1. ელექტრონული ფოსტის ანგარიშით;
2. Facebook-ის ანგარიშით;
3. Twitter-ის ანგარიშით.

ამ ეტაპის შემდეგ ვიწყებთ ახალი ბარათების შექმნას.

აუცილებლად უნდა ჩავწეროთ სათაური, საკვანძო სიტყვები, თამაშის აღწერა და მივუთითოთ, რომ თამაში იყოს საჯაროდ გაზიარებული.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ბარათს აქვს ორი მხარე. წინა მხარეს ვწერთ კითხვას, უკანა მხარეს – პასუხს. საჭიროების შემთხვევაში, შესაძლებელია სურათის ატვირთვაც.

როდესაც სასურველი რაოდენობის ბარათს შევქმნით, დავაწკაპებთ თამაშის გამოქვეყნებას:

თამაში შექმნილია. ამის შემდეგ ვუბრუნდებით საწყის გვერდს და ვირჩევთ ღილაკს Games.

თამაშის საბოლოო სახე ამგვარია:

https://www.cram.com/flashcards/games/jewel/–11919106 ბმულზე განთავსებულია ინტერაქტიული თამაში: ,,მხატვრული ხერხები’’, რომელიც ძალზედ სახალისოა. ყოველი სწორი პასუხის გაცემის შემდეგ ეკრანზე ჩნდება 100 ქულა.

ზემოთ მოცემული მარტივი ინსტრუქციების დახმარებით შეგიძლიათ შექმნათ ფლეშ ბარათები ნებისმიერი საგნისთვის.

გისურვებთ წარმატებას!

სვეტი-ცხოველი პირვანდელი ნაძვია, მოკვეთილი ნაძვის ხის ძელი. წარმართულ კულტურაში, მითოსურ ცნობიერებაში რა დატვირთვა უნდა ჰქონოდა ხეს, რომლისგანაც საქართველოში ქართული ქრისტიანობის უდიდესი სასწაული შეიქმნა? შეიქმნა ორგვარი ასპექტით: ფიზიკური (მოიჭრა ნაძვი და გახდა სვეტი-ცხოველი) და სულიერი გაგებით, წარმართული ხე ქრისტიანული სიმბოლიკით დაიტვირთა.

ხეს  მსოფლიო მითოლოგიაში განსაკუთრებული დატვირთვა აქვს. საინტერესოა ჩვ. წ. აღ.-მდე XVI-XIV საუკუნეების აკლდამის მოხატულობა თებედან, სადაც ყურძნით დახუნძლული ხის ტოტებიდან ქალღმერთი მაკურნებელ სითხეს აწვდის სნეულთ. ეს სიუჟეტი თითქმის ემთხვევა ქართულ ვერსიას სიცოცხლის მომნიჭებელი ხის შესახებ. მაგალითად,  თუშური „ქორბეღელას“ ტექსტი, სადაც ნათქვამია, რომ „ჩვენი ბატონის“ ან წმ. თევდორეს კარზე ხე არის ალვად ამოსული, რომელზედაც მაღლარი ვაზია ასული და ყურძენი მწიფს. ამ ყურძნის არმჭამელი ქალ-ვაჟი, ტექსტის ერთი ვარიანტის მიხედვით, უდროოდ იხოცება. სიცოცხლის მომნიჭებელი ხე, სვეტი-ცხოვლის, მაცოცხლებელი, ანუ იგივე სიცოცხლის მომნიჭებელი სვეტის ერთ-ერთი პირველ სახე უნდა იყოს.

მითოსურ საქართველოში, კერაში ამოსული ხე ღვთაების გამოვლინებას წარმოადგენდა, ხის მორში მკვიდრობდა ოჯახის მფარველი სული. ხის კულტის ზოგიერთი ნიშანი საქართველოში გვიჩვენებს ჩვენი წინაპრების შეხედულებებს ხეზე დაკისრებულ გარდამავალი რგოლის ფუნქციაზე. მაგალითად, ხიდან ცაში ასული შიბის საშუალებით ღვთაებები, რომლებიც ხშირად  ასტრალურ სხეულებს განასახიერებდნენ, ციდან ეშვებოდნენ და ხეზე დაივანებდნენ. ხე და კოშკი ურთიერთმონაცვლე, იდენტური სიმბოლოებია, რომლებიც ცასთან შიბით არიან შეერთებული. თავიანთი საფუძვლით ისინი მიწიერი წარმოშობისანი არიან და ცას გარეგანი, მესამე შუალედური ელემენტით უნდა უკავშირდებოდნენ. ასეთი შუალედური ელემენტია სვეტი და შიბ-ჯაჭვიც.

მომავალში ამ შიბს ან სხვა რაიმე საგანს, რომელსაც მაკავშირებელი ფუნქცია ჰქონდა ღვთაებიდან ხემდე, ხიდან ადამიანებამდე, შეცვლის სულიერი კავშირი, ხე – სვეტი-ცხოველი თავად იქცევა მედიუმად, მაკავშირებელ რგოლად ღმერთსა და კაცს შორის, სვეტი-ცხოველი თავად გახდება უფლის სახე, სამების, ქრისტეს სიმბოლო.

ხეში – რომლისგანაც შეიქმნა სვეტი-ცხოველი, თავიდანვე გამორიცხული იყო მხოლოდ მიწიერი წარმოშობა. იგი ქრისტეს კვართის საფლავზე იყო ამოსული, ამიტომ  მისი ზეცასთან კავშირი განსაზღვრული იყო.

ღვთაებების მიწიერი სადგური მითოსურ ეპოქაში საკულტო ხეა. ერთ-ერთ ქართულ ზღაპარში სვეტის, ძელის როლს ოქროს ძეწკვი ასრულებს, რომელიც ღვთაებათა სავალი კიბეა. ძეწკვი გამოიყენებოდა სვეტად და მასზე ასტრალური ღვთაებები აბრძანდებოდნენ და ჩამობრძანდებოდნენ.

ოქროს ძეწკვი-ხე-სვეტი სვეტიცხოველთან მიმართებით ძალზე საინტერესოა. თუნდაც ოქროს სიმბოლიკით, რომელიც ორივე შემთხვევაში ღვთაებრიობის, არაამქვეყნიურობის სიმბოლოა. ნაძვის ძელის სვეტი-ცხოვლად აღმართვის დროსაც, „ნათლით შემოსილი“  ჭაბუკი (ქრისტიანული „ღვთაება“)  „ზედა-მოადგა“ (გადმოვიდა, ჩამოვიდა სვეტზე) და ზეცად აღიტაცა, საიდანაც „ჩამოასვეტა“ კიდეც. აქედან გამომდინარე, ვფიქრობ, რომ წარმართული ღვთაებების ხეზე ჩამოსვლა, ქართულმა ქრისტიანულმა სინამდვილემ სვეტი-ცხოვლის სახეში გადაიაზრა და გააქრისტიანა.

ზოგადად, ხის ფორმა, მდგომარეობა იძლევა საშუალებას მისი როგორც სიმბოლოდ გადააზრების, ისე მისტიური შინაარსით დატვირთვისთვისაც.

ხის ვარჯი ზეცას უკავშირდება, ხოლო ფესვები მიწის სიღრმეებში გაუდგამს. იგი ერთგვარი მედიუმია, გამტარია ამქვეყნიურობასა და იმქვეყნიურობას შორის, დამაკავშირებელია მიწისა და ზეცისა, ლიმინალური ზღვარია, ხიდია, რომელიც ადამიანებს ღმერთთან აერთებს. ამ გაგებით ქრისტიანობამ უფრო მასშტაბურად გაიაზრა ხე.

ერთი ქართული გადმოცემის თანახმად, მცხეთის სვეტიცხოვლის ადგილზე უზარმაზარი წმინდა მუხა მდგარა, რომელსაც ხალხი თაყვანს  სცემდა. მირიან მეფეს ქრისტიანობის მიღების შემდეგ, მუხა მოუჭრია და მის ადგილზე ჯერ ხის, შემდეგ ქვის ეკლესია აუშენებია. სიცოცხლის ხე ქრისტიანობამ სვეტიცხოვლად აქცია.

მუხის კულტი ძალზე გავრცელებული ყოფილა წარმართულ საქართველოში. საინტერესოა ვახტანგ კოტეტიშვილის კომენტარები, რომლებიც ერთვის ლექსს  „მუმლი მუხასა“.

იგი აღნიშნავს, რომ მცხეთაში, არმაზის ტყეში,  შენახულია უზარმაზარი მუხა, რომლის ქვეშაც, გადმოცემის თანახმად, აბრაამს ქრისტე ღმერთი გამოეცხადა.

მუხას ძველად ცეცხლსაც უკავშირებდნენ, სადაც მუხის კულტი იყო, გაუქრობელი ცეცხლიც იცოდნენ. ვ. კოტეტიშვილი აღნიშნავს, რომ შესაძლებელია ძველ არიელებს ეგონათ, რომ მზე დროგამოშვებით ცეცხლს საღვთო მუხისაგან სესხულობდა, შესაძლებელია იგი მიაჩნდათ ცეცხლის აუზად, საიდანაც დროგამოშვებით ცეცხლს იღებდნენ მზის გამოსაკვებად.

XV საუკუნის სერბიულ-ბულგარულ ხელნაწერში ასეთ კითხვა-პასუხს ვხვდებით: „რას უჭირავს მიწა? – წყალს; წყალი? – ცეცხლს; ცეცხლი? – მუხას“. აქვე უნდა აღინიშნოს ის ფაქტი, რომ სვეტი-ცხოველი „ცეცხლ სახედ“ აღიმართა, ხოლო მის აღმმართველ ჭაბუკს ცეცხლის მოსასხამი ემოსა.

მუხის წარმართული გაკულტება, მისი კავშირი ღვთაებებთან და ცეცხლთან, გვაფიქრებინებს, რომ სვეტიცხოვლის ადრეული არქეტიპი  წარმართულ მუხის კულტშიც უნდა ჩანდეს. ამიტომ ქართულ ხალხურ ლექსში „მუმლი მუხასა“ შესაძლებელია ქართულ მწერლობაში სვეტიცხოვლის პირვანდელი პარადიგმაც კი დავინახოთ.

ქართველი ერისთვის მუხის სიმბოლური მნიშვნელობა კარგად ჩანს გელათის მონასტრის ფრესკაზეც (XVI ს.), სადაც ქართველთა უდიდესი მეფე-წმინდანის დავით აღმაშენებლის სამოსზე მუხის რკოებია გამოსახული.

ქრისტიანობას წარმართობიდან  მემკვიდრეობად ხის სიმბოლოც ერგო, თუმცა, რა თქმა უნდა, მითოსისაგან განსხვავებით ქრისტიანობაში სიმბოლოების უხვად გამოყენება დაკავშირებულია ღვთის ტრანსცენდენტულობასთან, გამოუთქმელობასთან. პავლე მოციქული თავის ეპისტოლეებში ხშირად აღნიშნავს, რომ ბევრი რამ წმინდა წერილში უნდა გავიაზროთ გარდათქმით, ალეგორიულად, რომ ადამიანები ჯერ კიდევ არ არიან მზად უმაღლესი ჭეშმარიტებები გაიაზრონ პირდაპირი, უშუალო გადმოცემით.

ხემ დაღუპა პირველი ადამიანი, ცნობადი ხის სახით და ხემვე იხსნა ჯვრის სახით. შეიძლება ითქვას, ჯვარი ერთგვარი გადააზრებაა ცხოვრების ხისა.

სვეტი-ცხოველის ბიბლიურ, ქრისტიანულ არქეტიპად აუცილებლად ცხოვრების ხე უნდა მივიჩნიოთ. ხოლო ის ფაქტი, რომ სვეტიცხოველიც ხისგან შეიქმნა, მას ცხოვრების ხესთან უფრო მჭიდროდ აკავშირებს.

როცა კლასში რთული ქცევის ბავშვია, სხვა მოსწავლეთა ქცევის მართვაც რთულდება და მათ მიერ შედგენილი, კედელზე გამოკრული წესები საკმარისი აღარ არის. მაგრამ ვიდრე ქცევის რეგულირებაზე დავიწყებდეთ ფიქრს, უნდა შეგვეძლოს რთული ქცევის იდენტიფიცირება და იმის ზუსტად ამოცნობა, როდის შეიძლება მივიჩნიოთ ბავშვის ქცევა პრობლემურად.

სპეციალურ ლიტერატურაში მიუთითებენ, რომ ქცევა მაშინ არის პრობლემური, როდესაც ის თავად ბავშვისა და მისი გარემოსთვის მნიშვნელოვან სირთულეებს წარმოშობს. ეს სირთულეები შეიძლება ხელს უშლიდეს ბავშვის ნორმალურ განვითარებას და უარყოფით გავლენას ახდენდეს მის აკადემიურ მიღწევებზე.

თუ ქცევა ზიანის მომტანია სხვისთვის, ზიანს აყენებს ფიზიკურ გარემოს, ხელს უშლის ბავშვის სოციალურ ურთიერთობებს, იწვევს მის სოციალურ იზოლაციას და/ან არ შეესაბამება სოციალურ თუ კულტურულ ნორმებს, ეს პრობლემური ქცევაა და აუცილებელია იმ სამი მახასიათებლის ცოდნა, რომელთა მიხედვითაც ასეთ ქცევას ამოიცნობენ. ესენია სიხშირე, ინტენსივობა და ხანგრძლივობა.

სიხშირე გულისხმობს კონკრეტული ქცევის გამოვლენის რაოდენობას დროის განსაზღვრულ მონაკვეთში, მაგალითად, გაკვეთილის მსვლელობისას რამდენჯერ თქვა მოსწავლემ უარი დავალების შესრულებაზე. ქცევის გამოვლენის სიხშირეზე დაკვირვება მნიშვნელოვანია, რათა განისაზღვროს ჩარევის სტრატეგია პრობლემური ქცევის სიხშირის შესამცირებლად და საბოლოო ჯამში – მის ჩასაქრობად.

ინტენსივობა ქცევის გამოვლენის სიძლიერეს გულისხმობს. რაც უფრო ძლიერად არის გამოხატული ქცევა, მით უფრო მაღალია მისი ინტენსივობის მაჩვენებელი. მაგალითად, თუ ბავშვი არ გვემორჩილება და ამბობს: „არ მინდა“, – ეს დაბალი ინტენსივობის ქცევაა. იგივე ქცევა შეიძლება გამოიხატოს უკიდურესად ინტენსიურად, მაგალითად, ძალიან ხმამაღალი ყვირილით. ინტენსივობის გაზრდის მაჩვენებელია ისიც, როცა ქცევას ემატება ახალი ელემენტები, მაგალითად, წინააღმდეგობას და ყვირილს თნ ახლავს ტირილი, ფეხების ბაკუნი და ნივთების მაგიდიდან გადმოყრა.

ქცევის ინტენსივობის შეფასება შესაძლებელია ქცევის მაქსიმალურად ობიექტური აღწერით და შესაბამისი ჩანაწერების წარმოებით. რა თქმა უნდა, საკლასო ოთახში საგნის მასწვლებელს გაუჭირდება ქცევის შეფასების კრიტერიუმების შემუშავება. ამდენად, ქცევის მართვის სპეციალისტის, სპეციალური მასწავლებლისა თუ ფსიქოლოგის კონსულტაცია და დახმარება აუცილებელია.

ხანგრძლივობა გულისხმობს, რა ხნის განმავლობაში ვლინდება ქცევა. მაგალითად, რა ხნის განმავლობაში ტირის და აბაკუნებს ფეხებს ბავშვი. ქცევის ხანგრძლივობა უნდა გაიზომოს წუთებისა და წამების ზუსტი აღნუსხვით.

რთულ ქცევაზე საუბრისას სპეციალისტები ხაზს უსვამენ ქცევის გამომწვევ მიზეზებს, რომლებსაც სამ კატეგორიად ყოფენ:

1. შინაგანი/ინტერნალური მიზეზები:

• ინტელექტუალური სფეროს განვითარების დარღვევა;
• ემოციური და ქცევითი დარღვევები;
• დასწავლის უნარის დაქვეითება;
• ყურადღების პრობლემები და ჰიპერაქტიურობა;
• მეტყველების დარღვევა და სხვ.

2. ფიზიკური გარემო:

• შეუსაბამო სასკოლო გარემო, როდესაც კლასის მოწყობა და არსებული რესურსები არ შეესაბამება ბაშვის საჭიროებებს;
• შეუსაბამო ფიზიკური გარემო სახლში, რაც შეიძლება გამოწვეული იყოს ოჯახის დაბალი სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსით ან საჭიროებების შესახებ ინფორმაციის უქონლობით.

3. სოციალური გარემო:

• დისფუნქციური ოჯახი და ბავშვის საჭიროებების უგულებელყოფა;
• ოჯახის წევრებისა და მასწავლებლების მხრიდან უხეში, სასტიკი, არათანმიმდევრული აღზრდის სტილი;
• მშობლების უთანხმოება;
• თანატოლების გავლენა; ძალადობა, ბულინგი.

ეს გავრცელებული მიზეზებია, თუმცა ცალკეულ შემთხვევებში ისინი შეიძლება განსხვავებული იყოს და კლასზე საუბრისას უნდა გვახსოვდეს, რომ ერთსა და იმავე დროს საქმე გვაქვს როგორც ცალკეულ უნიკალურ ინდივიდებთან, ისე მათ მთლიანობასთან. როდესაც გვსურს, კლასში ბავშვის ქცევა შეიცვალოს, უნდა ვიფიქროთ, როგორ შეიძლება ამის განხორციელება მთელ კლასთან მიმართებით. რა თქმა უნდა, ეს საკმაოდ რთული ამოცანაა, მაგრამ არა შეუძლებელი.

ქცევის მიზნები

თუ ქცევის საშუალებით სასურველი მიზანი მიიღწევა, იზრდება „წარმატებული“ ქცევის მრავალჯერადი გამოვლენის ალბათობა, ქცევის შენარჩუნება იმავე ან სხვა მსგავს სიტუაციებში.

გამოყოფენ ქცევის ორ ძირითად მიზანს:

1. სასურველის მიღება, რაც დაკავშირებული უნდა იყოს საყვარელი სათამაშოს, საკვების, ნებისმიერი ნივთის მიღებასთან, საყვარელ გარემოში დარჩენის სურვილთან, სენსორულ სტიმულაციასთან, რაც, თავის მხრივ, გულისხმობს შეხებით, მოფერებით, მოძრაობით გარკვეული შეგრძნებების მიღებას. ეს შეიძლება იყოს, მაგალითად, ტაშის შემოკვრა, სტერეოტიპული მოძრაობები. სენსორული სტიმულაცია თვითგანმამტკიცებელი ქცევაა, რადგან თავად ქცევაა დაკავშირებული სასურველსა და სასიამოვნოსთან.

ბავშვის ქცევა შეიძლება გამოწვეული იყოს ყურადღების ცენტრში მოხვედრის სურვილით. მასწავლებლები, მშობლები და ოჯახის სხვა წევრები ხშირად დარწმუნებულნი არიან, რომ ბავშვი ისედაც საკმარის ყურადღებას იღებს და შესაძლოა, გამორჩეთ, რომ პრობლემური ქცევის მიზანი ყურადღების მიღებაა. სკოლაში ამ მიზნისკენ მიმართული ქცევა შეიძლება უკავშირდებოდეს ნეგატიურ დემონსტრატიულობას, კლასის გამრთობის იმიჯის შექმნას.

2. არასასურველის არიდება – ამ შემთხვევაში ქცევა შესაძლოა ბავშვისთვის რაიმე არასასურველის არიდების საშუალება იყოს. არასასურველი შეიძლება იყოს ნებისმიერი საგანი, მოვლენა ან ადამიანი, რომელიც ბავშვისთვის ფიზიკურ ან ფსიქოლოგიური დისკომფორტის წყაროა.

ქცევებზე მუშაობა საჭიროა არასასურველი ქცევის შესამცირებლად/თავიდან ასაცილებლად და ახლის, სოციალურად მისაღების განსამტკიცებილად.

დადებითი განმტკიცება

არსებული ქცევის შეცვლას ან ახალი, პოზიტიური ქცევის დასწავლას ხელს უწყობს დადებითი განმტკიცება. ქცევის გამოვლენის შედეგად ადამიანი იღებს მისთვის სასურველ მატერიალურ ან არამატერიალურ სტიმულს. ქცევის გამოვლენის შედეგად სასურველის მიღება ზრდის ალბათობას, რომ ადამიანი შემდგომშიც ეცდება, ასევე მოიქცეს.

სტიმულებს, რომლებიც თან ახლავს ქცევას და ზრდის მისი გამოვლენის ალბათობას, განმამტკიცებლები ეწოდება ისინი უამრავი სახისაა. გამოყოფენ განმამტკიცებლებს რამდენიმე ზოგად კატეგორიას:

• კვებითი – ნებისმიერი საკვები, რომელიც სასურველია ბავშვისთვის (ბანანი, ნაყინი, შოკოლადი);
• შეგრძნებითი – სასიამოვნო მუსიკის მოსმენა, საქანელაზე ქანაობა. შეგრძნებითი განმამტკიცებლები გულისხმობს განსაზღვრული აქტივობით სასურველი შეგრძნებების მიღებას;
• ბუნებრივი, აქტივობითი – ნებისმიერი აქტივობა, რომელიც სასურველია ბავშვისთვის, დაწყებული კონკრეტული თამაშით, დამთავრებული მშობლებთან ერთად გასეირნებით;
• მატერიალური – ნებისმიერი ნივთი, სათამაშო, ჩანთა, ტანსაცმელი და სხვ.;
• გადაცვლადი – გულისხმობს სასურველი ქცევის გამოვლენის გზით დაგროვილ ნივთებს ან სიმბოლოებს (პლუსები, სტიკერები, ყულაბის სისტემა, რომელიც განსაზღვრული რაოდენობის მიღწევის შემდეგ გადაიცვლება ბავშვისთვის ღირებულ საგანზე);
• სოციალური – გაღიმება, სიგელი, თვალის ჩაკვრა, ქება, შეხება, კომპლიმენტი;
• პრივილეგირება – სოციალური განმამტკიცებლის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფორმაა პრივილეგირება, რაც გულისხმობს ბავშვისთვის დამატებითი დროის მიცემას, დილით გვიან გაღვიძებას, ჯგუფის ლიდერობას და სხვ.

დადებითი განმტკიცების ტექნიკის გამოყენებისას გასათვალისწინებელია შემდეგი მითითებები:

• გამოყავით ქცევა, რომლის ფორმირებაც გსურთ.
• შეიმუშავეთ სამიზნე ქცევის აღწერილობა, რაც გულისხმობს მარტივი, არაორაზროვანი სიტყვებით ქცევის აღწერას.
• ქცევის განსამტკიცებლად შერჩეული განმამტკიცებელი მორგებული უნდა იყოს სუბიექტის მოთხოვნილებებს, ასაკს, უნარებს, იყოს მისთვის საინტერესო და სასურველი.
• განმამტკიცებელი მის მოსაპოვებლად საჭირო ძალისხმევის ტოლფასი უნდა იყოს. შეარჩიეთ რამდენიმე სახის განმამტკიცებელი, რომ ბავშვს არ მობეზრდეს.
• ბავშვი უნდა დაჯილდოვდეს სასურველი ქცევის გამოვლენისთანავე.
• პირველ ეტაპზე დააჯილდოეთ სასურველთან მიახლოებული ქცევის მცდელობისთვისაც.
• როდესაც ქცევა განმტკიცდება და ჩამოყალიბდება, ნელ-ნელა შეამცირეთ განმამტკიცებლის გამოყენება.

თუ ქცევის მონიტორინგმა აჩვენა, რომ სასურველი ქცევის სიხშირე არ გაზრდილა, შეამოწმეთ, რამდენად კონკრეტული და მკაფიოა მიზანი, რამდენად გასაგებია ის ბავშვისთვის და მასთან მომუშავე სხვა პირებისთვის. გადამოწმეთ შეჩეული განმამტკიცებელი – ხომ არ არის გადაჭარბებული ან პირიქით, ღირებულია თუ არა ბავშვისთვის ის, რასაც სთავაზობთ სამიზნე ქცევის გამოვლენის სანაცვლოდ და, საერთოდ, არსებობს თუ არა იმ ქცევის ფორმირების საჭიროება, რომელიც მიზნად გაქვთ დასახული.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ქცევის მართვა, მაკლეინის ასოციაცია ბავშვებისთვის, თბილისი, 2017

1990-იანი წლები საქართველოს პოლიტიკურ ცხოვრებაში ერთ-ერთი ყველაზე რთული, ქაოსითა და ურთიერთდაპირისპირებებით, გაურკვევლობითა და ომებით აღსავსე პერიოდი გახლდათ. საბჭოთა კავშირის ნანგრევებმა გაანადგურეს ჩვენი ქვეყნის პოლიტიკური და სოციალ-ეკონომიკური სისტემები. ავტორიტარული მმართველობიდან დემოკრატიის რელსებზე გადასვლის დროს ბევრი დაიბნა, ბევრმა ხალხისა და სამოქალაქო საზოგადოების გამოუცდელობით ბოროტად ისარგებლა, ბევრს ძალა არ აღმოაჩნდა, წინააღმდეგობა გაეწია კრიმინალური სამყაროსა და კორუმპირებული ბიუროკრატიისათვის. მხოლოდ ერთეულები შეეცადნენ, რომ წესრიგის უსუსტესი ელემენტები შეეტანათ სახელმწიფოს მშენებლობის დაგვიანებულ საქმეში. ერთეულებს შორის აუცილებლად უნდა მოვიხსენიოთ ბ-ნი ზურაბ ჟვანია.

შემოდგომის მიწურულს საქართველოს პარლამენტის ყოფილი თავმჯდომარის წიგნი „ჩვენი თაობის პრივილეგია“ ჩამივარდა ხელში. მოულოდნელი აღსასრულის გამო ზურაბ ჟვანიას სხვა საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ნაშრომი არ დაუწერია, მისი არც მემუარები და არც მრავალრიცხოვანი პუბლიცისტური ტექსტები შემორჩენილი არ არის. „ჩვენი თაობის პრივილეგიაც“ მის მიერ ჩატარებული ლექციების ჩანაწერებს, კონსპექტებს აერთიანებს. ცხადია, შეუძლებელია სახელდახელოდ შეკოწიწებული ტრანსკრიპტების საფუძველზე სახელმწიფო მოღვაწის იდეოლოგიური შეხედულებების შეფასება, მაგრამ გამოცემა ზოგად წარმოდგენას მაინც გვიქმნის ახალი ეპოქის ქართული ლიბერალიზმის ერთ-ერთი მესაძირკვლის პოლიტიკური რწმენა-წარმოდგენების შესახებ.

წიგნი გაკვირვებულმა და გაოცებულმა დავხურე. ბ-ნმა ზურაბმა ბიოლოგიის ფაკულტეტი დაამთავრა, უნივერსიტეტში სწავლისა და კვლევის წლებიდანვე აქტიურად ჩაერთო რუსთაველის საზოგადოების ეკოლოგიური ასოციაციის, მწვანეთა მოძრაობისა და პარტიის საქმიანობაში. იგი ერთ-ერთი ყველაზე ახალგაზრდა დეპუტატი იყო საქართველოს მესამე მოწვევის საკანონმდებლო ორგანოში, რის შემდეგადაც მალევე დაიწყო კარიერულ კიბეზე აღმასვლა. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებიდან პირდაპირ პოლიტიკაში გადანაცვლებულ, უკიდურესად გადატვირთული გრაფიკის მქონე ადამიანს, წესით, არ უნდა ჰქონოდა პოლიტიკის ისტორიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების დაწვრილებით შესწავლის დრო. კრებულში ავტორი თავისუფლად მსჯელობს პოლიტიკასთან დაკავშირებულ ისეთ თეორიულ საკითხებზე, რომელთა გააზრებისთვის ტრეინინგებსა და ფორუმებში მონაწილეობა არ არის საკმარისი. როგორც ჩანს, ახალგაზრდა ბიოლოგი ღრმა ბავშვობიდან ცდილობდა უნივერსალური განათლების მიღებას, ინტერესდებოდა ევროპის  განვლილი გზით, „ბებერი კონტინენტის“ მიღწევებით სახელმწიფოთა მშენებლობის საქმეში.

გამოცემის საწყის ნაწილში საქართველოს მომავალი პრემიერ-მინისტრი 90-იანი წლების ქართული ლიბერალიზმის უმთავრეს მიზნებს გვაცნობს. ნაშრომში გარდამავალი ეპოქის ქვეყნის უპირველეს ამოცანად მიჩნეულია კონსტიტუციონალიზმისა და სამართლის უზენაესობის პრინციპების დამყარება, რაც კანონის წინაშე ნებისმიერი მოქალაქის თანასწორობას გულისხმობს. დღეს აღნიშნული თეზისი ჩვენი ყოველდღიურობის განუყოფელ ნაწილად არის ქცეული, მას კამათის გარეშე იზიარებს თითქმის ყველა ჩვენი თანამოქალაქე. თუმცა, კანონის უზენაესობის იდეას აღიარების (და არა მხოლოდ აღსრულების) პრობლემა ნამდვილად ჰქონდა კრიმინალური ფორმირებებით სავსე გახლეჩილ საზოგადოებაში.

ახალი ქართული სახელმწიფოს ლიბერალური დემოკრატიის მეორე საყრდენად ზურაბ ჟვანია პარლამენტარიზმისა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპებს აცხადებს. მას სწამს, რომ საქართველოს განვითარება შეუძლებელია თავისუფალი არჩევნების შედეგად დაკომპლექტებული მრავალპარტიული პარლამენტის გარეშე, რომელიც გააკონტროლებს ძალაუფლების სხვა შტოებს, აირჩევს თანამდებობის პირებს, შეიმუშავებს კანონებს და დაამტკიცებს ქვეყნის ბიუჯეტს. წარმოიდგინეთ, რა რთული იქნებოდა აღმასრულებელი, საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლებათა ურთიერთკონტროლისა და ურთიერთდაბალანსების საწყისებზე გადაწყობა იმ ქვეყანაში, რომელშიც 70 წლის განმავლობაში ყველაფერს ერთი პარტია აკონტროლებდა.

ზურაბ ჟვანია ფიქრობს, რომ ხელისუფლების მხოლოდ ცენტრალურ დონეზე დაყოფა და გადანაწილება სრულყოფილი დემოკრატიის შექმნის წინაპირობა ვერ გახდება. თავისი ლექციების მიმდინარეობისას სახელმწიფო მოღვაწე ცდილობს, რომ სტუდენტები ადგილობრივი თვითმმართველობების განსაკუთრებულ მნიშვნელობაში დაარწმუნოს. მისი მტკიცებით, ადგილობრივი ხელისუფლების ეფექტიანი ორგანიზების გარეშე ადამიანები კავშირს კარგავენ სახელმწიფოსთან, აღარ სჯერათ გადაწყვეტილებების მიღების პროცესზე ზემოქმედების, ვერ ახერხებენ თავიანთი მოთხოვნების სახელმწიფო უწყებებისთვის მიწოდებას. თვითმმართველობის არარსებობა დემოკრატიისგან გაუცხოებისა და გამანძილების საწინდარია.

ავტორი დაუნდობლად ებრძვის იმ მოსაზრებას, რომლის მიხედვითაც დემოკრატია „უმრავლესობის დიქტატურაა“. ის ცდილობს, გააგებინოს სტუდენტებს, რომ უმრავლესობის ნების შეზღუდვა აუცილებელია ყველაზე დაუცველი, უუფლებო და მცირერიცხოვანი ჯგუფების, მათი ფუნდამენტური უფლებების დასაცავად.  ზურაბ ჟვანია უმრავლესობის მაკონტროლებლად სამოქალაქო საზოგადოების ორი ინსტიტუტის – მასმედიისა და თავისუფალი ასოციაციების, კავშირების განვითარებას გვთავაზობს.

წიგნი მხოლოდ დემოკრატიის პრობლემაზე არ სვამს აქცენტს. საერთაშორისო ურთიერთობებისა და მსოფლიოში გაბატონებული მეტაიდეოლოგიების მიმოხილვის შემდეგ, 90-იანი წლების ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული პოლიტიკური ფიგურა ყურადღებას საქართველოს ბედის, მდგომარეობის წინააღმდეგობრივ ხასიათზე ამახვილებს. ჩემი აზრით, პუბლიკაციის ყველაზე მნიშვნელოვან თავს „საქართველო და კავკასია“ ჰქვია, რომელშიც ავტორი საქართველოს სამი ნიშნით გამოარჩევს. უპირველეს ყოვლისა, ჩვენი ქვეყნის განსაკუთრებულ მახასიათებლად მისი შიდამრავალფეროვნებაა აღიარებული. საქართველოში ათობით ურთიერთგანსხვავებული ეთნიკური და რელიგიური ჯგუფი ცხოვრობს. მრავალფეროვნება ერთდროულად ძლიერების წყაროც არის და სისუსტისაც. თუ აღნიშნული ჯგუფები დემოკრატიის ჩამოთვლილი პრინციპების საფუძველზე ერთმანეთთან თანაცხოვრებას ვერ შეძლებენ, მრავალფეროვნება სისუსტედ და საზოგადოების ფრაგმენტაციის განმაპირობებელ ფაქტორად იქცევა. დემოკრატიის საფუძველზე კონსოლიდაცია კი მრავალსეგმენტიან საზოგადოებას გარესამყაროს უამრავ წერტილთან, უამრავ კუთხესთან ინტენსიური კავშირების დამყარების შესაძლებლობას უქმნის.

ჩვენ ხშირად გვავიწყდება, რომ როგორი მრავალფეროვანიც არის ქართული საზოგადოება, ისეთივე მრავალგვარი და წინააღმდეგობებით აღსავსეა ჩვენი გარემომცველი რეგიონი – კავკასია. რამდენიც არ უნდა ვცადოთ მისგან გაქცევა, მისგან თავის დაღწევა სივრცე ბედისწერაა! შესაბამისად, ბ-ნი ზურაბი გვისახავს მიზანს, რომ რთულ რეგიონში ცხოვრება უმძიმესი პრობლემების გადაწყვეტისთვის აუცილებელი ცოდნისა და გამოცდილების დაგროვების, დაგროვილი ცოდნის საფუძველზე მთელ მსოფლიოში ჩვენ მიმართ ინტერესის გაღვივების მიზეზად ვაქციოთ.

საქართველოს მესამე განსაკუთრებულ ნიშნად კი ავტორი ქვეყნის დასავლეთისკენ მისწრაფებას ასახელებს: „ქართული ეროვნული თვითშეგნება ყოველთვის ყალიბდებოდა და ვითარდებოდა, აი, იმ ერთობაში, რომელსაც პირობითად ჰქვია დასავლური ერთობა… ქართული საზოგადოება ყოველთვის მიილტვოდა ამ სამყაროსთან ინტეგრაციისკენ… თითოეულ ისტორიულ მომენტში, როდესაც ქართველებს ეძლეოდათ იმის შანსი და შესაძლებლობა, რომ თავად განესაზღვრათ საკუთარი ბედი, მიკუთვნება მსოფლიოს ამა თუ იმ პოლიტიკური თუ კულტურული ოჯახისათვის, ყოველთვის იყო ერთმნიშვნელოვანი არჩევანი დასავლეთის სასარგებლოდ“. ბ-ნ ზურაბს მიაჩნდა, რომ სახელმწიფოს ამგვარი შესაძლებლობის გაჩენისთვის უნდა ემუშავა.

ცხადია, პუბლიკაციაზე მუშაობის პროცესს იმედგაცრუების გარეშე არ ჩაუვლია. ზურაბ ჟვანია საქართველოს მწვანეთა პარტიის დამფუძნებელი იყო. მწვანეთა პარტიები მთელ მსოფლიოში სოციალური და ეკოლოგიური სამართლიანობისთვის იბრძვიან. შესაბამისად, მქონდა მოლოდინი, რომ გარემოსდამცველთა წრეებიდან წამოსული პოლიტიკოსი თავისუფალი ბაზრის მიერ გამოწვეული სიღარიბისა და ბუნების გაჩანაგების წინააღმდეგ ერთ სიტყვას მაინც დაასველებდა. მაგრამ მთელი სალექციო კურსის განმავლობაში ავტორი დუმდა, მეტიც მილტონ ფრიდმანისა და ადამ სმითის მიმართ დაუფარავად ამჟღავნებდა სიმპათიებს. სამწუხაროდ, კიდევ ერთხელ გამართლდა ჩემი ეჭვი. 90-იან წლებში მწვანე იდეები პოლიტიკოსებმა მხოლოდ ტრამპლინისთვის გამოიყენეს, შემდეგ კი სამუდამოდ დაივიწყეს მათი არსებობა.

შეიძლება დაგრჩეთ შთაბეჭდილება, რომ 90-იანი წლების ქართული ლიბერალიზმის მთავარი ქურუმი განსაკუთრებულს არაფერს გვეუბნება, განსაკუთრებულსა და ახალს არაფერს გვთავაზობს. უბრალოდ, სანამ ასეთ ზედაპირულ დასკვნას გააკეთებდეთ, დაფიქრდით როდის და როგორ გარემოცვაში საუბრობდა ავტორი ელემენტარულზე. ეს იყო ეპოქა, როდესაც დემოკრატიის მინიმალური სტანდარტების გადმოცემა, ჩამოყალიბება და მისი მტრულ გარემოში დაცვა მხოლოდ ერთ-ორ ადამიანს შეეძლო და სურდა.

ახლანდელი სამყარო სწრაფად აირეკლება მოზარდებზე. სოციალური ქსელები და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა ყოველდღიურად ცვლის მათ ცნობიერებას. ზრდასრულ თაობასთან შედარებით, მოზარდები ტექნიკურად ხშირად მშობლებსა და მასწავლებლებზე წიგნიერი არიან. გაჯეტებზე დამოკიდებულების გამო, ისინი ინფორმაციას, სასწავლო მასალას სურათებით, ფოტოებით, ვიდეოებით უკეთესად აღიქვამენ. მათთვის უინტერესო ხდება ერთფეროვანი ამოცანების გადაწყვეტა და უინტერესო ვხდებით ჩვენც, ვინც ერთფეროვნებისკენ ვუბიძგებთ.

უფროს თაობას სწყინს, როდესაც მოზარდებისთვის Instagram-Youtube-ერ ბლოგერთა რჩევები უფრო ღირებული ხდება, ვიდრე მშობლებისა და მასწავლებლების გამოცდილება. ეს აბნევს უფროს თაობას, ზოგჯერ კი – იმედებსაც უცრუებს. დიდებს ეჩვენებათ, რომ მოზარდები შეგნებულად არღვევენ ავტორიტეტულ სისტემას, ხდებიან დაუმორჩილებელი. მაგრამ გამოსავალი ყოველთვის არსებობს და ამ გამოსავალს მოზარდის მიმართ ინდივიდუალური მიდგომა ჰქვია.

ჩვენს თაობასთან შედარებით, ახლანდელი თაობა უფრო ადრე იწყებს საკუთარი თავის პიროვნებად შეცნობას. ის უფრო პრაგმატულია. მიუხედავად ამისა, საფრთხეების თავიდან ასაცილებლად, მშობლები და მასწავლებელი ვალდებული არიან მოზარდებს უწყვეტად დააკვირდნენ, რადგან ისინი ძალიან მოწყვლადი არიან კრიტიკის მიმართ. მარტივმა შენიშვნამაც კი შეიძლება სახლიდან გააქციოს. ამ დაკვირვების დროს, სასურველია დავადგინოთ, რა თემებზე მოსწონთ საუბარი მოზარდებს, რას კითხულობენ, რომელი ფილმებითა და მუსიკით ინტერესდებიან. ეს დაგვეხმარება მათი ქცევების შესწავლაში.

მოზარდობის ასაკში განსაკუთრებით დიდ მნიშვნელობას იძენს მეგობრული კომუნიკაცია. დაწყებითი სკოლის მოსწავლეებისთვის დამახასიათებელი ახალი საგნების სწავლის სურვილი მოზარდებისთვის მეორე პლანზე გადადის. მათთვის გადამწყვეტად მნიშვნელოვანი ხდება ვიღაცის მხარდაჭერა, თანამოაზრეობა, ისინი ახალ ავტორიტეტებს ეძებენ.

სწორედ ამიტომ, მაგალითად, სწავლებაში, სასურველი ხდება მოზარდი არ იყოს მარტო და ხშირად ჩაერთოს ჯგუფურ მუშაობაში, დისკუსიაში, საპროექტო საქმიანობაში.

მოზარდების თვითშეფასება უკიდურესად არასტაბილურია. თვითშეფასების შემცირება 9 წლის ასაკიდან იწყება და 12 წლის ასაკისთვის პიკს აღწევს. ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ ნებისმიერი მოზარდის სკოლაში თუ სკოლის გარეთ საქმიანობას ახლდეს კონსტრუქციული და მხარდამჭერი უკუკავშირი. მაგალითად, სკოლაში მასწავლებელმა ყურადღება უნდა მიაქციოს, რა გამოსდის კარგად მოზარდ მოსწავლეს და რა – არა. თუ საქმე შეცდომებთან გვაქვს, პედაგოგმა უნდა განუმარტოს მიზეზები, კრიტიკისა და ბრალდების გარეშე.

უფროსმა თაობამ უნდა შექმნას მოზარდისთვის საკუთარი შესაძლებლობების გამოსახატი კომფორტული ველი. თანამედროვე მოზარდები საკმაოდ ამბიციური არიან. მათ მოსწონთ საკუთარი აზრის გაჟღერება. სოციალური მედიის დახმარებით შეუძლიათ, შეკრიბონ უზარმაზარი აუდიტორია და თავადაც გახდნენ ავტორიტეტები.

11-15 წლის ასაკში მოზარდებს უვითარდებათ კრიტიკული აზროვნება. მათ სურთ და მოსწონთ კამათი, კამათში ჭეშმარიტების ძიება. მათთვის მნიშვნელოვანია სხვა ადამიანებთან ურთიერთობა და საკუთარი თავის პიროვნებად წარმოჩენა. ამიტომ მასწავლებლებმა მოზარდ მოსწავლეებს მაქსიმალურად უნდა მისცენ გაკვეთილზე აზრის გამოთქმის საშუალება, ჩაატარონ კლასგარეშე აქტივობები, მოუწყონ შემოქმედებითი საღამოები, სადაც თითოეული მოზარდი რაღაცას მოამზადებს. სასურველია მასწავლებელმა მოზარდ მოსწავლეებს მისცეს ისეთი  დავალებები, რომ მათ მოახერხონ საკუთარი თავის გამოხატვა. წააქეზეთ მოზარდები, რომ ჩაერთონ ოლიმპიადებში, სადაც ისინი სხვა კლასებისა და სკოლების თანატოლებს შეხვდებიან, გაიფართოვებენ მეგობრულ წრეს.

მასწავლებელი უნდა ეცადოს მოზარდის ასაკობრივი სიჯიუტე სწორ კალაპოტში მოაქციოს. ამისათვის კარგია მრგვალი მაგიდების ჩატარება, სადავო თემებზე მსჯელობა. მუშაობის დროს აუცილებელია მოზარდებს დეტალურად ავუხსნათ,  რას შედეგს ველოდებით მათგან.

გაკვეთილებსა და არაფორმალურ გარემოში ზრდასრულებმა უნდა შექმნან ისეთი ატმოსფერო, სადაც მოზარდები თამამად ისაუბრებენ, შეცდომების დაშვების შიშის გარეშე.

მასწავლებლებმა მოზარდ მოსწავლეებთან ხშირად უნდა გამოიყენონ ინტერაქტიული დაფები, პროექტორები, საგანმანათლებლო ვიდეოები, მისცენ კომპიუტერით შესასრულებელი, საკირკიტო დავალებები, მოაძიებინონ ინფორმაცია ინტერნეტში.

მასწავლებლებმა უნდა გამოიყენონ ტექნიკური ინოვაციები სასწავლო მასალის მისაწოდებლად. მათ უნდა ახსოვდეთ, რომ მოზარდები ციფრულ თაობას წარმოადგენენ. ისინი მიბმული არიან ტექნოლოგიებს. სხვადასხვა კვლევის თანახმად, დღის განმავლობაში მოზარდები ინტერნეტში საშუალოდ ექვს საათს ატარებენ.

მკვლევართა თქმით, ციფრული ტექნოლოგიების გადაჭარბებულმა გამოყენებამ მოზარდებში შეიძლება დეპრესიასა და შფოთვის ზრდას შეუწყოს ხელი, მაგრამ უინტერნეტო ცხოვრება კიდევ უფრო პრობლემურია – ბევრი მოზარდი ინტერნეტის გარეშე ვერ იჩენს ახალ მეგობრებს, ვერ იღებს მისთვის საკმარ  სოციალურ მხარდაჭერას.

ინტერნეტით მოსარგებლე მოზარდები საკუთარ სათქმელს ბლოგებით, ვიდეოებით, სოციალური მედიით, პოდკასტებით გამოხატავენ. ისინი აღიარებენ ციფრული საშუალებების პოტენციალს ინფორმაციის მოპოვებაში და იმ პრობლემების გადაჭრაში, რომლებიც აწუხებთ.

იმისათვის, რომ საქმის კურსში იყოთ, რა აწუხებთ და რისი თქმა სურთ მოზარდებს, უყურეთ მათ ბლოგებს; დაინტერესდით, ისინი ერთმანეთში რა ენაზე საუბრობენ. თუ თქვენ მათი ენა გესმით, შრომას ორმაგად დაგიფასებენ.

მოზარდ მოსწავლეებთან მასწავლებლები გამუდმებით უნდა ზრუნავდნენ გაკვეთილების გამრავალფეროვნებაზე. მოზარდებს კონცენტრაციის პრობლემები აქვთ. მათთვის მოსაწყენია გაუნძრევლად დიდხანს ჯდომა. მათ კლიპური აზროვნება აქვთ. კლიპური აზროვნება საშუალებას აძლევთ, სწრაფად იმოძრაონ დიდ ინფორმაციულ ნაკადებში, ამოირჩიონ იქედან მთავარი. სწორედ ამიტომ თანამედროვე მოზარდები კარგად აღიქვამენ სასწავლო მასალას სლაიდებით, ვიზუალურად.

მოზარდებს მოსწონთ, როდესაც მათ განუმარტავენ, რა კავშირშია ერთმანეთთან სხვადასხვა საგანი, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ახალი საგანი ემატებათ. მათ უძნელდებათ დაუკავშირებელი ინფორმაციის ათვისება. ამიტომ მასწავლებელი უნდა დაეხმაროს მოზარდებს დისციპლინებს შორის კავშირების გაცნობიერებაში, რათა მათ გაიგონ, სად არის მათი შეხების წერტილები.

დღევანდელი მოზარდები სოციალურ ქსელებში ათასობით პოსტს აწყდებიან, უსმენენ საყვარელ ბლოგერებს, რომლებიც ათას რჩევასა და რეკომენდაციას იძლევიან. რადგან მოზარდობაში ადამიანს ღირებულებებისა და ზნეობრივი იდეალების საკმაოდ არამდგრადი სისტემა აქვს, ეს ზოგჯერ გარკვეულ რისკსაც ქმნის. კლასის კარგ დამრიგებელს, რომელიც დიდ დროს უთმობს მოსწავლეებს, ბლოგერებზე არანაკლები წვლილის შეტანა შეუძლია მოზარდების ღირებულებების, ზნეობის ფორმირებაში.

მოზარდებისთვის მნიშვნელოვანია კრიტიკული აზროვნების სწავლება, მათ შორის ინტერნეტში არსებულ საფრთხეებზე, განზრახ ყალბი ინფორმაციის გავრცელების საკითხებსა და ფიშინგზე. თანაც, დღეს არცთუ ბევრი ვიცით იმის შესახებ, რამდენად აცნობიერებენ მოზარდები ონლაინსაფრთხეებს. მიუხედავად ინტერნეტის მზარდი მოხმარებისა, ბევრ მოზარდს არ აქვს ციფრული ცოდნა და არც კრიტიკული უნარი, რომ საკუთარი უსაფრთხოების მიზნით გადაამოწმოს ინფორმაციის, ონლაინკონტაქტების სანდოობა. დაარწმუნეთ მოზარდები, რომ საფრთხის დროს ერთად ყველანაირ პრობლემას თავს გაართმევთ. აჩვენეთ, რამდენად უნდა ჰქონდეთ მათ თქვენი მხარდაჭერის იმედი.

როცა სისტემას ტყვეობაში ყავხარ, პირზე ხელს გაფარებს, მუშტებს გიღერებს და შენგან მხოლოდ ბედნიერების განცდის აფიშირებას მოითხოვს, რჩები ერთი, რაიმე გზა იპოვო და რაღაცნაირად თქვა, რომ არა არ ხარ ბედნიერი, იყვირო როგორ გიჭირს ტყვეობაში ყოფნა, რომ იდეალურობის მიღმა კოშმარების სამეფოა. უნდა თქვა, რომ სულ ცოტა მაინც მოგეშვას, უნდა გაარღვიო ილუზიური ბედნიერების ჩაკეტილი წრე და მომავალში გაუშვა შეტყობინებები წარსულიდან.

დღეს როცა სისხლითა და ბრძოლით გალიის კარი გაიღო, როცა თავისუფლების სიო უკვე ქარად იქცა, წარსულიდან ღვარცოფივით მოხეთქავს გზავნილები, მათი ავტორები მწერლები, პოეტები, მხატვრები და უბრალოდ ის ადამიანები არიან, რომლებისთვისაც საბჭოთა კავშირია ილუზიური ბედნიერება საპნის ბუშტებივით დასკდა და მათ მიღმა შემაძრწუნებელმა სისასტიკემ და სიცარიელემ დაისადგურა.

ბავშვობის ჩუმი ნატვრა იყო  ჩემი წინაპრებიდან ერთი მაინც აღმოჩენილიყო ის, ვისთვისაც წითელი რეჟიმი მიუღებელი იქნებოდა, გააპროტესტებდა, გზავნილებს გამოუგზავნიდა შთამომავლობას, მაგრამ ასეთს ვერ მივაგენი, როგორც აღმოჩნდა ყველანი უდრტვინველად მიუყვებოდნენ ცხოვრების გზას, ცხოვრობდნენ შეთავაზებულ სქემაში, შრომობდნენ და ალბათ ბედნიერებიც იყვნენ, სიყალბეს ვერ გრძნობდნენ, ან გრძნობდნენ, მაგრამ არ ტყდებოდნენ.  მით უფრო გავბრაზდი, რაც ზაირა არსენიშვილის „ვაჰ, სოფელო“ წავიკითხე, თელავი  ჩემი რაიონიდან ყურის ძირშია, იქ თუ ასეთი ამბები, სისხლისღვრები და განუკითხაობა იყო, თუ ასე თამაშობდნენ ადამიანების ბედით, რანაირად ეძინათ მშვიდად,  რას ფიქრობდნენ, რას გრძნობდნენ.  ალბათ ეშინოდათ, საკუთარ ნაჭუჭში იკეტებოდნენ და წითელ საპნის ბუშტებსაც მშვიდად იღებდნენ, იცინოდნენ, ხარობდნენ  კიდეც ყოველდღიური წვრილმანებით. მაშინ, როდესაც გიგოს გორაზე ღამეები უფრო შავი და ბნელი ხდებოდა,  ახალგზარდა ბიჭების გაყინულ ცხედრებს რომ მარხავდნენ. მოკლედ მძიმე ამბავია.

ჰოდა, მგონია რომ ჩვენს მოსწავლეებს თავისუფლებისთვის ბრძოლა უნდა ვასწავლოთ და წარსულის გზავნილების ავტორებზე მოვუყვეთ. პირადი ისტორიები შესაძლოა უფრო მეტის მთქმელი აღმოჩნდეს, ვიდრე ისტორიის სახელმძღვანელოს თარიღებით გადაჭედილი გვერდები. ჩემმა თინეიჯერმა შვილმა რამდენიმე დღის წინ გამიმხილა, ვაღიარებ, რომ სამშობლო მაშინ მიყვარდება როცა შენთან ვსაუბრობო. ეს მაშინ მითხრა ცხრა აპრილზე რომ  მოვუყევი, იმ დროს ძალიან პატარა ვიყავი და ხსოვნაში შემონახული მოგონებები გავუზიარე, ინტერნეტში ვიდეოები ვაჩვენე, ამაღელვებელი სიმღერები მოვასმენინე, შავ-თეთრ ფოტოებში შემორჩენილი მუხტი, თვალებში ჩამდგარი ძალა და თავისუფლებისკენ სწრაფვა,   პატარა გოგო-ბიჭების თავშეწირვა აღმოაჩინა და  გაუკვირდა ჩემხელები ყოფილანო. ამ ამბავს ისიც დაერთო, რომ თეკლას ქართულის მასწავლებელმა, უკარგესმა რუსიკომ (მადლობა მას!), დავალებად ფილმ „მონანიების“ ყურება მისცა, შემდეგ გაკვეთილზე უნდა ემსჯელათ და დისკუსია გაემართათ. იწუწუნა, ეზარებოდა, მაგრამ დაიწყო და თვალი არ მოუწყვეტია, იტირა კიდეც, აღშფოთდა, გაუკვირდა, რამდენჯერმე გადაახვია, და როდესაც ყურება დასრულა, თქვა რომ მისი საყვარელი ფილმი დღეიდან „მონანიება“ იყო. მგონია, რომ აქედან დაიწყო თეკლასთვის, საქართველოს როგორც სამშობლოს გააზრება და მერე სიყვარულიც. ამას 24 თებერვალი და მარო მაყაშვილის ტრაგიკული ამბავი მოყვა.

მერე ჰელადოსი წაიკითხა და სამშობლო კიდევ სხვანაირად აღმოაჩინა. ჰოდა, სამშობლო ადამიანები არიან,  ცალკეული პიროვნებებიდან იწყება სამშობლოს სიყვარულის გააზრებაც. თორემ, ასე სადღეგრძელოდ თქმულ ლექსებშიც კი უყვართ სამშობლო მეორე კლასელ ბავშვებს.

ამბები – ეს ის ჯადოსნური იარაღია, რომლებიც მასწავლებლებს გაგვაჩნია, ამბებით და ისტორიებით ბევრი რამის გაკეთებაა შესაძლებელი, დაწყებით ასაკში ერეკლე მეფისა და ინგილო ქალის ამბავს მტკიცე აგურის დადება შეუძლია, სამშობლოს სიყვარულის საძირკველზე.

როგორც წერილის დასაწყისში ვთქვი, ადამიანებს, რომლებისთვისაც საბჭოთა ბედნიერება ილუზიურ ბუშტებად სკდებოდა, ყვირილის სურვილი უჩნდებოდათ. ჰოდა ყვიროდნენ ტექსტებით, ნახატებით, ხელოვნებით, მუსიკით, ისე რომ იმ დროინდელ რეჟიმს ვერ გაეგო, ეს ყვირილი ჩვენთვის, მომავალი სამყაროსთვის იყო განკუთვნილი.

ოთარ ჩხარტიშვილი სწორედ ის მხატვარია, რომელიც არც ისე შორეულ წარსულიდან გამოგვიგზავნა გზავნილები და დღეს მისი ამ შესანიშნავი გზავნილი-ნამუშევრებით შეგვიძლია მოსწავლეებს ისტორია მოვუყვეთ, ვაჩვენოთ რამდენად მყიფე და ხშირად სასტიკია ტყვეობაში მოჩვენებითი სილაღე. თუმცა ოთარის ხმა იმდენად მაღალი იყო, რომ მხოლოდ მომავლისთვის არ ყოფილა განკუთვნილი, მის თანამედროვეებსაც ჰქონდათ ბედნიერება ეს ხმა, სათქმელი გაეგონათ.

„ოთარ ჩხარტიშვილი (1938-2006) ქართული ნონკონფორმიზმის უმნიშვნელოვანესი წარმომადგენელი იყო. იგი მონაწილეობდა ცნობილ “ბულდოზერის გამოფენა“ში , რომელიც მოსკოველმა ავანგარდისტებმა 1974 წელს მოსკოვში, სადგურ „ბელიაევოს„ მახლობლად, ღია ცის ქვეშ მოაწყვეს. „აკრძალული ხელოვნება“ მიმართული იყო იმ დროინდელი იდეოლოგიის წინააღმდეგ. საბჭოთა პერიოდის შეჩერებული კულტურული პროცესების სივრცეში, ეს შემოქმედებითი აქტი იყო. გამოფენა დაარბიეს, ბულდოზერებითა და მძიმე ტექნიკით გაასწორეს მიწასთან.

ოთარ ჩხარტიშვილის შემოქმედება მთლიანად მიმართული იყო იმ დროინდელი ტოტალიტარიზმის წინააღმდეგ. მისი შემოქმედება დარგობრივად და ჟანრულად ძალიან მრავალფეროვანია. ნებისმიერ ფორმატში იქნება ეს ფერწერა, გრაფიკა , კოლაჟი თუ ქანდაკება ის პირველ რიგში რჩება მეამბოხედ, თავისუფალი აზროვნების ადამიანად, რომელიც სხვადასხვა ექსპერიმენტალური მეთოდების გამოყენებით აღწევს მხატვრული სახის სპეციფიურ, მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელ გამომსახველობას”. -ხელოვნებათმცოდნე ნანა შერვაშიძე.

„ჩემი მიზანი არც პორტრეტია და არც პეიზაჟი, ჩემთვის თითქოს მთავარია ობიექტი, მაგრამ საბოლოოდ მაინც არა. ობიექტი უბრალოდ მიზეზია. სურათის სინამდვილეში იმ ობიექტში მე ვმონაწილეობ და ვქმნი ჩემეულ სამყაროს. ობიექტი , რომელსაც ვაკეთებ, არასოდეს გადმომაქვს ზუსტად, მაგრამ ამავე დროს უნდა მოგაგონებდეს მას. მთავარია ჩემი დამოკიდებულების ასახვა ჩემით, ჩემი მეთი.“ – წერს ოთარ ჩხარტიშვილი.

ის რომ მხატვრების გამოფენა ბულდოზერებით დაარბიეს, რომ იქ ქართველი მხატვარიც იყო, რომ საბჭოთა ბედნიერება მისთვის საპნის ბუშტად იქცა – უკვე ამბავია და ამ ამბით მასწავლებელს ნაპერწკლების გაჩენა შეუძლია, მერე საჭირო დროს ეს ნაპერწკლები ცეცხლად რომ იქცეს.  ოთარს ავტობიოგრაფიაც აქვს დაწერილი, სადაც დაწვრილებით საუბრობს, მთელი მისი ცხოვრება, შემოქმედება როგორ ეწინააღმდეგებოდა კომუნისტურ იდეოლოგიას. მგონია რომ მისი ეს ავტობიოგრაფია საქართველოს უახლესი ისტორია ერთი ადამიანის ცხოვრების გზით გადმოცემული. აქ ნახავთ: https://www.facebook.com/saxelosno/photos/a.982042658494601/3705561172809389/?comment_id=4037234069642096&notif_id=1615130859464794&notif_t=feedback_reaction_generic&ref=notif

მოსწავლეებს თუ კი მის ნამუშევრებს ვაჩვენებთ და ვკითხავთ რას ხედავენ, რას ფიქრობენ, როგორ ხედავენ ტოტალიტარულ რეჟიმს, რატომ აირჩია მხატვარმა წითელი ფერით გადმოეცა სათქმელი, თუ კი ამაზე იმსჯელებენ, ისაუბრებენ შესაძლოა ეს გაკვეთილი ახალი ისტორიების დასაბამიც კი გახდეს.

ოთარ ჩხარტიშვილის შემოქმედება საოცრად მრავალფეროვანია, მისი ხასხასა პეიზაჟების გამოყენება შესაძლოა ინსპირაციადაც, ამ პეიზაჟების აღწერით – პეიზაჟის წერილობით გადმოცემა  ძალიან საინტერესო და მომნუსხველი პროცესი იქნება, ოთარის პორტრეტებით პერსონაჟების, სახეების, ხასიათების შექმნა.

მხატვარს ერთი ძალიან საინტერესო სერია აქვს, რომელიც ჩემთვის გამორჩეული და ყველაზე მეტად საყვარელია, სერიას „ჩემი ეზო“ ქვია.  ნახატები სხვადასხვა ამინდში, სეზონსა თუ განწყობების დროსაა წარმოდგენილი და მასზე მხატვრის ეზოა გამოსახული, ერთ და იგივე ადგილის ასეთი სახეცვლილება წარმოუდგენლად შთამბეჭდავია. ხანდახან ეზოში ადამიანებიც ჩნდებიან, ლანდებივით. მთავარი ეზოა, ადამიანები აქ მთავარ გმირობას კარგავენ, ამ სერიით ეზო გვიყვება ამბებს, ეზო გვესაუბრება სხვადასხვა ეპოქის, დროების, განწყობების შესახებ. ჰოდა, ვაჩვენებდი ჩემს მოსწავლეებს ამ საოცარ ნახატებს და ვთხოვდი დაეწერათ ეზოს თავგადასავალი, ეზოს ამბავი, რომელსაც თავად ეზო მოყვებოდა პირველ პირში, რადგან აქ მთავარი მხოლოდ ისაა. ადამიანები მოდიან და მიდიან, ისე როგორც ცხოვრებაში.

ოთარ ჩხარტიშვილის სხვა ნამუშევრები და მასზე ინფორმაცია შეგიძლიათ იხილოთ:

https://www.facebook.com/saxelosno

რად მოევლინები ამ ქვეყანას, არავინ იცის. გახსოვთ ვაჟა? – რამ შემქმნა ადამიანად, რატომ არ მოველ წვიმადაო. მართლაც, ზოგი ადამიანი ისეთია, მათ ადგილას ყოფნას ჟუჟუნა წვიმად მოსვლა სჯობია – მოსავლის მოწევაში მაინც დაეხმარები დედაბუნებას. თუმცა ასეთები ჟუჟუნა წვიმად კი არა, თქეშად მოვლენ და ყველაფერს დატბორავენ.

თუნდაც ქვა ავიღოთ – რამდენნაირია… ზოგიერთი ძვირფასია და მათ თითზე წამოცმაზე ან ყურზე დაკონწიალებაზე ისე ოცნებობენ, ზოგჯერ დანაშაულსაც არ ერიდებიან. ზოგი ნახევრად ძვირფასია და სამკურნალო თვისებები აქვს. მაგალითად, ქარვას ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებათა პრევენციისთვის იყენებენ და ქვის ბაზარზე საკმაოდ ძვირადაც ფასობს.

არსებობს ყალბი ქვები და ისეთი მინერალებიც, რომლებსაც, ჯობია, ახლოს არ გაეკარო, თორემ…

არსენოპირიტი დარიშხნისა და რკინის სულფიდის ნარევია. პირიტის მსგავსი მინერალი. ამ უკანასკნელს სულელების ოქროსაც უწოდებენ, რადგან ძველად განძის მაძიებლებს ოქროში ერეოდათ და ეს ხშირად ტრაგიკულად სრულდებოდა. არსენოპირიტში დარიშხნის მომწამლავი ნაერთებია. თუ მინერალს გაახურებთ, ნივრის უსიამოვნო სუნი დადგება. ასეთი სუნი აქვს დარიშხანს და ტოქსიკურ ნაერთებს.

გამოიყოფა დარიშხნის გოგირდშემცველი არასტაბილური მარილებიც.

მინერალის ამოცნობა მასზე ჩაქუჩის დარტყმით შეიძლება. თუ დაიმსხვრა და ნივრის სუნიც იგრძენით, თქვენ წინაშე არსენოპირიტი ყოფილა.

სინგური (კინოვარი) ვერცხლისწყლის სულფიდია. ამ მინერალისგან ვერცხლისწყალსაც მოიპოვებენ, წინათ კი მისგან საღებავს იღებდნენ. მასზე იმდენჯერ დამიწერია, რომ ამჯერად სიტყვას აღარ გავაგრძელებ, მხოლოდ იმას დავურთავ, რომ ვულკანების ახლომახლო მოიპოვება.

ჰატჩინსონიტი დარიშხნის, ტყვიისა და თალიუმის ნარევია. მისი სამივე კომპონენტი ძალიან მომწამლავია.

აზბესტს მანქანებისა და კოსმოსური ხომალდების წარმოებაში და მშენებლობაში იყენებენ, თუმცა სახიფათოა, რადგან ფილტვებს უტევს. მინერალი სილიციუმის დიოქსიდს, რკინას, ნატრიუმს და ჟანგბადს შეიცავს. აზბესტის კრისტალები მტვრის სახით ადვილად აღწევს ფილტვებში და კანცეროგენულ ეფექტს ახდენს. აღიზიანებს ქსოვილს და მასში ნაწიბურებს აჩენს.

ქალკანციტი ლურჯი კრისტალებია. მის შემადგენლობაში შედის სპილენძის იონები, რომელიც გოგირდსა და სხვა ელემენტებთანაა დაკავშირებული. ერთად თავმოყრილი ეს ნივთიერებები კი სახიფათო ხდება. კრისტალები ბიოლოგიურად აქტიურია, წყალში იოლად იხსნება და სპილენძი შესაძლოა მცენარეებისა და ცხოველების ორგანიზმშიც აღმოჩნდეს.

ჰალენიტი ტყვიის მისაღებად საჭირო მინერალია. ისიც საშიშია ფილტვებისთვის, რადგან დამუშავებისას მომწამლავ მტვერს გამოყოფს.

სტიბნიტი სტიბიუმის სულფიდია. ის ვერცხლს გავს და წინათ მისგან თურმე ჭურჭელსაც ამზადებდნენ. შემდეგ მიხვდნენ, რომ მომწამლავი იყო და ამ საქმეზე ხელი აიღეს. სტიბნიტის უბრალო შეხების შემდეგაც კი ჯობია ხელები კარგად დავიბანოთ.

კოლორადოიტი მაგმაში წარმოიქმნება. ტელურისა და მერკურის ნაერთია და, შესაბამისად, ძალიან სახიფათოც. მინერალისგან ტელურს მოიპოვებენ და მასთან მუშაობა განსაკუთრებულ სიფრთხილეს მოითხოვს.

ტორბერნიტი მომწვანო პრიზმისებრი კრისტალებია. მის შემადგენლობაში კი ურანი და სპილენძი შედის.

თურმე წყეული ქვებიც არსებობს. ერთი მათგანია „დაწყევლილი მეწამული ამეთვისტო“, რომელიც დელიდან ჩამოიტანეს. დღეს ის ლონდონის ერთ-ერთ მუზეუმში ინახება, დიდი ხნის განმავლობაში ყუთში იდო და გამაფრთხილებელი წერილიც ახლდა, სანამ ქვას შეხედავთ ან შეეხებით, დაფიქრება გიჯობთო. ოცდაათი წლის წინ კი ყუთიდან ამოიღეს და გამოფინეს.

ლეგენდის თანახმად, ამეთვისტო ერთი ინდური ტაძრიდან მოუპარავთ, ლონდონში როგორ აღმოჩნდა, არავინ იცის. მერე კი მწერალ ედუარდ ალენს შეუძენია და აქედან დაწყებულა უსიამოვნებების ჯაჭვი მის ცხოვრებაში. ალენმა რამდენჯერმე ქვის თავიდან მოცილება სცადა, მდინარეშიც კი მოისროლა, მაგრამ ქვა მასვე დაუბრუნდა – სადილად ნაყიდი თევზის მუცელში აღმოჩნდა… ბოლოს მუზეუმს გადასცა, გამაფრთხილებელი წერილიც მიაყოლა და ითხოვა, სანამ ჩემი გარდაცვალებიდან სამი წელი არ გავა, არ გახსნათო.

გჯერათ? რა ვიცი, ალენს სჯეროდა…

ორღობის ქვა-ღორღიც არსებობს, არავინ რომ არაფრად აგდებს.

არსებობს კლდის მედიდური ნატეხებიც, ტაძრის ქვებიც, რომლებსაც აჩუქურთმებენ, რომ მერე პოეტთა მეფემ დაწეროს:

„ხვეულთ დიადება

ვხედავ, რა უხვია,

დრომ მას დიადემა

კრძალვით შეუხვია.

ნეტა ვინ მოჰქარგა,

და როცა მოჰქარგა,

შიგ მიჰკარგ-მოჰკარგა

გრძნება – ნიკორწმინდა…“

ქვა შესაძლოა სხეულშიც გაჩნდეს – ნაღვლის ბუშტში ან თირკმელში – და ადამიანს ტკივილი მიაყენოს. იკვრება ლორწოთი, ქმნის მკვრივ მასას, რომელიც ილექება საშარდე გზებში ან თირკმლის პარენქიმაში, აღიზიანებს ქსოვილს და იწვევს ანთებას. ასეთი დანალექები თანდათან იზრდება, მკვრივდება და კენჭებად იქცევა.

მჟავა ან ტუტე რეაქციის შარდში ილექება სხვადასხვა ბუნების მარილები, რომლებიც იმდენად დამახასიათებელია, რომ შარდის ნალექის მიკროსკოპით შესწავლისას კრისტალების ფორმის საფუძველზე შარდის რეაქციაც კი შეიძლება განისაზღვროს.

ადამიანის შარდს უმეტესად მჟავე რეაქცია აქვს, რაც მასში შარდმჟავას კალიუმის ან ნატრიუმის მარილების (ურატების), კალციუმის ოქსალატის და კალციუმის ერთჩანაცვლებული ფოსფატის არსებობითაა გაპირობებული. ტუტე რეაქციის შარდში გამოილექება ამორფული ფოსფორმჟავა კალციუმი და ფოსფორმჟავა მაგნიუმი, მაგნიუმ-ამონიუმის ფოსფატი, შარდმჟავა ამონიუმი, კაციუმის კარბონატი.

ურატები შარდში დიდი მოცულობის ნალექს აჩენს. მათი ნალექები გათბობისას ქრებიან, გაცივებისას კი კვლავ წარმოიქმნება.

ოქსალატების ნალექს თავისებური ფორმის კრისტალები აქვს. კვადრატული ოქტაედრის ფორმისაა და მიკროსკოპში საფოსტო კონვერტებს მოგვაგონებს. წვეტიანია, ძლიერ აზიანებს საშარდე გზებს და იწვევს სისხლდენას და ტკივილს.

ნაღვლის ქვები, ჩვეულებრივ, შეიცავს ცილოვან ბირთვს, რომელიც შეფერილია ნაღვლის პიგმენტებით. ხშირად კი ქვების ბირთვი გარშემორტყმულია ფენებით, რომლებიც მონაცვლეობით შეიცავს ქოლესტერინს და კალციუმის ბილირუბინატს. ასეთი ქვების შემადგენლობის 80% ქოლესტერინია.

ნაღვლის სადინართა დახშობის დროს მათში წარმოიქმნება ქვები, რომლებიც 90-95%-მდე ქოლესტერინს შეიცავს.

თუ ქვების წარმოქმნისადმი გაქვთ მიდრეკილება, ოქსალატები გეკრძალებათ. ისინი მჟაუნმჟავას მარილებია და მათ წარმოქმნის, მაგალითად, ისპანახი, არაქისი, ზოგჯერ – შოკოლადიც, უფრო ზუსტად, მასში შემავალი თეობრომინი.

საშიშია პურინების შემცველი პროდუქტებიც (პურინები ცილოვანი ნივთიერებებია, რომლებიც უკვე შარდმჟავასგან წარმოქმნის მარილებს). ასეთია, მაგალითად, ღვიძლი, საქონლის ხორცი.

ფოსფატების შემცველი სასმელები, გაზიანი და ტკბილი, ფოსფატურ ქვებს წარმოქმნის.

ჩვეულებრივი სუფრის მარილი ნატრიუმს შეიცავს, ორგანიზმში ნატრიუმის სიჭარბეს კი იქამდე მივყავართ, რომ ორგანიზმიდან კალციუმი გამოიდევნება. არადა, ამ უკანასკნელს დიდი როლი აკისრია ქვების წარმოქმნის შეკავებაში (აქ საჭმლის მომნელებელ ტრაქტს ვგულისხმობთ, თორემ უკვე ორგანოებში კენჭებში შემავალი მარილები სწორად კალციუმთან წარმოიქმნება). სხვაგვარად რომ ვთქვათ, კალციუმი ბოჭავს საჭმლის მომნელებელ სისტემაში ზემოთ ჩამოთვლილ პროდუქტებში არსებულ სახიფათო ნივთიერებებს და წარმოქმნის მათთან შეუწოვად ნაერთებს, რომლებიც უბრალოდ გარეთ გამოიყოფა. მაშასადამე, ნატრიუმის სიჭარბე კალციუმის ნაკლებობას განაპირობებს და, შესაბამისად, ქვების წარმოქმნის რისკსაც ზრდის.

ქვების წარმოქმნას კი ხელს უშლის ჩვეულებრივი წყალი, რომელიც მექანიკურად გამოიტანს ორგანიზმიდან იმ ნალექს, რომლისგანაც ქვები ყალიბდება.

როგორ მოხვალ ამქვეყნად, არავინ იცის. შეიძლება, ქვად მოხვიდე, თუმცა…

„ქვა ქვაა,

მაგრამ ბედისწერა განაგებს ქვასაც.

ზოგი ჩუქურთმით იფარება და ზოგი – ხავსით,

ზოგი იქნება ობელისკი, ზოგი – ბილინგვა,

ზოგი სამსხვერპლო ქვა იქნება, ან ბაზილიკა…

უმრავლესობა მხოლოდ ქვაა,

ქვაა უბრალო…“ (შოთა ნიშნიანიძე)