ბარათაშვილის შემოქმედების გააზრება მსოფლიო ლიტერატურისა და, საზოგადოდ, კულტურის კონტექსტში ილია ჭავჭავაძემ დაიწყო და შემდეგ წარმატებით გააგრძელეს სხვა მწერლებმა, ლიტერატურათმცოდნეებმა. შექსპირი, ბაირონი, გოეთე, ნოვალისი, ქითსი, ლეოპარდი, ლაფორგი, რემბო – ამ და სხვა მნიშვნელოვანი სახელებით გამდიდრდა კონტექსტები, რომლებშიც ბარათაშვილის პოეტური ესთეტიკისა და მხატვრულ სახეებად გარდაქმნილი ფილოსოფიურ-რელიგიური მრწამსის საკითხები წარმოჩნდა. ბარათაშვილი თავისი ფილოსოფიური წიაღსვლებითა თუ პოეტური ხილვებით თანაბრად ეხმიანება წარსულსაც და მომავალსაც, რადგან მისი შემოქმედება კაცობრიობის კულტურულ გამოცდილებას ირეკლავს და ყოფიერების უზოგადეს კანონზომიერებებს წარმოაჩენს. ადამიანური არსებობის, ეგზისტენციის, პიროვნულობის არსში გარკვევის და ამ გზით სამყაროსეულ საიდუმლოებათა ამოხსნის მცდელობაა მისი პოეზია, რომელიც მრავალგანზომილებიან სივრცეს ქმნის და მკითხველს თავისუფალი ინტერპრეტაციისთვის საუკეთესო ნიადაგს უქმნის. ბარათაშვილის პოეზიის სიღრმე და მრავალწახნაგოვნება საშუალებას იძლევა, მისი ლექსების საანალიზო კონტექსტად დანიელი ფილოსოფოსის სიორენ კირკეგორის შეხედულებებიც მოვიაზროთ.
ბარათაშვილის ფიქრის ვექტორი გამუდმებით მერყეობს ორ უკიდურესობას შორის და ლირიკულ გმირს ჩაკეტილი სამყაროს საზღვრის გარღვევისკენ უბიძგებს. მის სააზროვნო სასწორზე ყოველთვის თანაბარი მნიშვნელობის განსხვავებული ღირებულებები დევს, რომლებიც ქმნიან კიდევაც ფილოსოფიურ ჭრილში ფორმულირებულ „ან-ან“ დაპირისპირებულობას. ამ შემთხვევაში ის ეხმიანება სიორენ კირკეგორის ნააზრევს, რომლის ფილოსოფიურ-ესთეტიკური შეხედულებების კონტექსტშიც განვიხილავთ ნიკოლოზ ბარათაშვილის შემოქმედებას. კერძოდ, ვგულისხმობთ კირკეგორის წერილს, რომელსაც ჰქვია „ესთეტიკურისა და ეთიკურის წონასწორობა პიროვნულობის განვითარების გზაზე“.
„ესთეტიკური“ გრძნობადობით განსაზღვრული წესია ცხოვრებისა, „ეთიკური“ კი მოვალეობის შეგნებითაა განსაზღვრული. „ან-ანში“ ამ ორ წესსა და მსოფლგაგებაზეა ლაპარაკი“, – წერს თამაზ ბუაჩიძე.
საგულისხმოა, რომ სიორენ კირგეგორი და ბარათაშვილი ერთ ეპოქაში ცხოვრობდნენ, ბარათაშვილი 1817 წელს დაიბადა, კირკეგორი – 1818 წელს. თავისი ცნობილი თხზულება „ან-ან“, რომლის ნაწილია „ესთეტიკურისა და ეთიკურის წონასწორობა პიროვნულობის განვითარების გზაზე“, მან 1843 წელს გამოაქვეყნა. ორივეს ცხოვრება, შეიძლება ითქვას, იყო „ეგზისტენციალური დრამა“. არც კირგეგორს უცხოვრია ამქვეყნად დიდხანს – ის 1855 წელს, 42 წლისა გარდაიცვალა. „ან-ან“ 1843 წელს გამოიცა კოპენჰაგენში. ახალგაზრდობაში კირკეგორი ბერლინში ისმენდა შელინგის ლექციებს. შელინგის ფილოსოფიამ კი უდიდესი გავლენა მოახდინა რომანტიკოსთა მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბებაზე. საქართველოში შელინგიანელი სოლომონ დოდაშვილი იყო. კახა კაციტაძე და კახა ჯამბურია თავიანთ ნაშრომში „ქართული რომანტიზმის ისტორიულ-კულტურული კონტექსტი“ წარმოაჩენენ, როგორ აისახა შელინგის ფილოსოფიის იდეები დოდაშვილის „ლოგიკაში“. მათი აზრით, სოლომონ დოდაშვილის ფილოსოფიური შეხედულებების გავლენა წარმოჩნდება ბარათაშვილის პოეზიაში. სწორედ ამ მოაზროვნის ფილოსოფიური და მხატვრული ნაწერები იქცა ქართველი პოეტის ერთ-ერთ ძლიერ შთამაგონებელ წყაროდ.
კირგეგორს ეგზისტენციალიზმის ერთ-ერთ ფუძემდებლადაც მიიჩნევენ, მისმა შემოქმედებამ დიდი გავლენა მოახდინა კამიუს, სარტრის და სხვა ეგზისტენციალისტთა მსოფლმხედველობაზე. ბარათაშვილის შემოქმედების ცენტრშიც პიროვნებაა, რომელიც ცდილობს გაარკვიოს თავისი გზა და არჩევანი ამ წუთისოფელში. „ან-ან“ – მოქმედებს ჩემზე, როგორც ჯადოსიტყვები. ვიგონებ ჩემი ცხოვრების მრავალ ნაკლებმნიშვნელოვან, მაგრამ არცთუ წვრილმან შემთხვევებს, როცა საჭირო იყო არჩევანის გაკეთება“, – წერს კირკეგორი. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ცხოვრებაშიც მუდმივად ჩნდებოდა ეს ჯადოსიტყვები – „ან-ან“. თითქოს ზღაპრის გმირივით გზაჯვარედინზე იდგა, გზის მაჩვენებლის ოთხივა ისარს კი ერთი და იგივე რამ ეწერა: „აქეთ თუ წახვალ, ინანებ“. არადა, უძრაობა მას დაღუპვად ესახებოდა. უძრაობაში ითრევდა ცხოვრება, რომელიც მოაზროვნე ადამიანს თვითმკვლელობისკენ უბიძგებდა. აწმყოც და წარსულიც მას მხოლოდ იმის მაგალითებს აჩვენებდა, რომ ყოფიერებას აზრი არ ჰქონდა. ეს კარგად წარმოჩნდება ლექსში „ფიქრნი მტკვრის პირას“:
„მაინც რა არის ჩვენი ყოფა, წუთისოფელი,
თუ არა ოდენ საწყაული აღუვსებელი“.
ლექსის აზრობრივ განვითარებას ლირიკული გმირი ჩიხამდე მიჰყავს, მაგრამ ის მაინც აგრძელებს გზას, მიუხედავად იმისა, რომ სინანული ელის:
„მაგრამ რადგანაც კაცნი გვქვიან – შვილნი სოფლისა,
უნდა კიდეცა მივსდიოთ მას, გვესმას მშობლისა.
არც კაცი ვარგა, რომ ცოცხალი მკვდარსა ემსგავსოს,
იყოს სოფელში და სოფლისთვის არა იზრუნვოს“.
იყო ეს ბედთან შერიგება თუ, პირიქით, მასთან ჭიდილი. როგორც მისი ლექსები ცხადყოფს, ეს იყო სიცოცხლის გააზრება, გაცნობიერება იმისა, რომ ტანჯვა ბედნიერებაა, თუკი მას პიროვნული განვითარება მოაქვს. ბარათაშვილს შეეხმიანება შემდეგ ვაჟა-ფშაველა, რომელიც დაწერს: „მხოლოდ მაშინ ვარ ბედნიერ, / როცა ვარ შეწუხებული“ („ჩემი ვედრება“).
„ვინ არის პოეტი?“ – სვამს კითხვას კირკეგორი და თვითონვე უპასუხებს: „სულიერად გატანჯული უბედური არსება, რომლის გმინვაცა და კვნესაც საუცხოო მუსიკად ჟღერს. მისი ბედი შეიიძლება შევადაროთ იმათ ხვედრს, ვისაც ცოცხლად წვავდნენ ნელ ცეცხლზე ფალარისის სპილენძის ხარში. ტირანს ვერ შეაძრწუნებდა მსხვერპლთა საშინელი მოთქმა-გოდება – ეს ხმა მას ტკბილ მუსიკად ჩაესმოდა. ადამიანებიც ირევიან პოეტის გარშემო და იმეორებენ: „იმღერე, კიდევ იმღერე!“ თითქოს ამბობდნენ: დაე, სული შენი ეწამოს, ოღონდ ბაგეებიდან აღმომხდარმა გმინვამ კვლავაც აგვაღელვოს და დაგვატკბოს თავისი საუცხოო ჰარმონიით“.
როგორც მოაზროვნე, ბარათაშვილი ფაუსტური პიროვნებაა, რომელიც საკუთარი თავისა და სამყაროს შემეცნებას ესწრაფვის. „წინამძღვრად“, ნებით ან უნებურად, მეფისტოფელს, ბოროტ სულს ირჩევს, რომელსაც ის სასოწარკვეთილებამდე მიჰყავს, რადგან შეიგრძნობს, რომ მას მინდობილი პიროვნულად არარაა: „რა ვარ აწ სოფლად დაშთენილი უსაგნოდ, მარტო, / ჭკუით ურწმუნო, გულით უნდო, სულით მახვრალი“. ამიტომაც აუქმებს მასთან დადებულ „ხელშეკრულებას“:
„წყეულიმც იყოს დღე იგი, როს შენთა აღთქმათა
ბრმად მივანდობდი, ვუმსხვერპლიდი ჩემთ გულისთქმათა!
მას აქეთ არის, დავუკარგე მშვიდობა სულსა
და ვერც ღელვანი ვნებათანი მიკვლენ წყურვილსა!
განვედი ჩემგან, ჰოი, მაცთურო, სულო ბოროტო!“ („სულო ბოროტო“)
ბარათაშვილის პოეზიის მრავალნიღბიანი ლირიკული გმირისთვის ერთი რამ უცვლელია: ის მეამბოხეა თავისი სულისკვეთებით. ცხოვრება მისთვისაც მრავალგანზომილებიანი ფენომენია. პოეტი თავისი სულიერი ცხოვრების უმთავრეს გამოხატულებაში, პოეზიაში, ერთმანეთს უპირისპირებს მატერიასა და სულს, სილამაზესა და მშვენიერებას, წარმავალსა და უკვდავს და მშვენიერს, ამაღლებულს, უხრწნელს ირჩევს. ეს კარგად წარმოჩნდება, მაგალითად, ლექსში „რად ჰყვედრი კაცსა, ბანოვანო“, რომელშიც შესანიშნავად იხატება, რამხელა ზღვარია ჭკნობად ხორციელ სიყვარულსა და უჭკნობ ღვთაებრივ გრძნობას შორის. ბარათაშვილის აზრით, ადამიანს ყოველთვის შეუძლია გააკეთოს სწორი არჩევანი, თუკი არ დაივიწყა, რომ „ღვთის მსგავსი და ხატია, რომ „თიხისაგან მოზელილ“ სხეულს, მყიფესა და ხრწნადს, შთაბერილი აქვს უკვდავი სული:
„და კაცსა შორის, ვით კერძოსა ღვთაებობისა,
რად გრწამს, არ იყოს საუკუნო მადლი ტრფობისა?“
ბარათაშვილი მზადაა, ტრფობით დაფერფლილ-დანაცრებული გული სიყვარულის საკურთხეველს შესწიროს („შევიშრობ ცრემლსა“). სიყვარული მისთვის ცხოვრების უდაბნოში მოლანდებული წმინდა ტაძარია, რომლის ილუზორულობა თან აღტაცებას ჰგვრის და თანვე სასოწარკვეთლებაში აგდებს („ვპოვე ტაძარი“). სიყვარული შეაგრძნობინებს გამოთქმის ადამიანურ უძლურებასაც: „მოკვდავსა ენას არ ძალუძს უკვდავთა გრძნობათ გამოთქმა” („არ უკიჟინო, სატრფოო“). ძიებათა გზით ის კვლავ და კვლავ აღმოაჩენს, რომ სასუფეველი განწმენდილ გულშია, როგორც პავლე მოციქული იტყვის.
ბარათაშვილიც ფიქრობდა, რომ „ყოველ ადამიანში იყო რაღაც, რაც მას ხელს უშლიდა, რომ სრულყოფილად ჩასწვდომოდა საკუთარ თავს“ (კირგეგორი), ამიტომაც გამუდმებით მართავდა დიალოგს „მესთან“, რათა ის ერთადერთი ნიღაბი გამოერჩია, რომელიც ჭეშმარიტად წარმოაჩენდა მის სახესა და სულისკვეთებას. ლექსში „ხმა იდუმალი“ თვითშემეცნების ეს ძიებაა წარმოჩენილი. ანგელოზური თუ დემონური? ლექსში კარგად გამოიკვეთება ჭიდილი „ან-ან“. მისი მტანჯველი იდუმალი ხმა ან ანგელოზურია, ან სატანური:
„ანგელოზი ხარ, მფარველი ჩემი,
ან თუ ეშმაკი, მაცთური ჩემი?
ვინცა ხარ, მარქვი, რას მომისწავებ,
სიცოცხლეს ჩემსა რას განუმზადებ?
როს ვსცნა მე შენი საიდუმლობა,
როს მხვდეს ამ სოფლად ჩემი წილობა?“
ანგელოზური მას ზეცასთან კავშირს შეაგრძნობინებდა, დემონური – მიწასთან.
პოეტი ღვთაებრივთან კავშირის უწყვეტობას გამოხატავს ლექსში „ცისა ფერს“:
„და ახლაც, როს სისხლი
მაქვს გაციებული,
ვფიცავ მე – არ ვეტრფო
არ ოდენ ფერსა სხვას“ („ცისა ფერს“).
სხვა ფერი აქ ამა სოფლის სიჭრელის გამომსახველიც შეიძლება იყოს, სიჭრელისა, რომელიც ნთქავს ცისფერს, გარდაქმნის, გადასხვააფერებს. პოეტს მხოლოდ ღვთაებრივზე ფიქრი აგრძნობინებდა საკუთარი არსებობის აზრსა და გამართლებას:
„მე, შენსა მჭვრეტელს, მავიწყდების საწუთროება,
გულის-თქმა ჩემი შენს იქითა ეძიებს სადგურს,
ზენაართ სამყოფთ, რომ დაშთოს აქ ამაოება…
მაგრამ ვერ სცნობენ, გლახ, მოკვდავნი განგებას ციურს!“ („შემოღამება მთაწმინდაზედ“).
ძიების ეს მრავალმხრივი და რთული პროცესი მას სჭირდებოდა არა მხოლოდ სამყაროს შესამეცნებლად, არამედ, უპირველესად, საკუთარი პიროვნების გარდაქმნისა და სრულქმნისთვის. თავისი სიჭაბუკე, შემოქმედებითი სასიცოცხლო ძალები მან გამოიყენა იმისთვის, რომ სიტყვის გზით, ლოგოსის ძალით დაუპირისპირდა ყოველივე იმას, რაც მისი პიროვნების თავისუფლებას ზღუდავდა. არარად ყოფნის სიცარიელე მან იდეალის აღმოჩენით და მისთვის თავშეწირვით გადალახა. ეს კარგად წარმოჩნდა „მერანში“.
ამ არჩევანს მიჰყავდა იგი აზრამდე, რომ ჭეშმარიტება იყო არა სადმე გარეთ, არამედ მასშივე და სამყაროსადმი მისი დამოკიდებულება განსაზღვრავდა მისი არსებობის გამართლებას. იგი თვითონვე ქმნიდა საკუთარ თავს და პოეზიაში იბადებოდა ახალი ადამიანი, ბედს დაუმორჩილებელი, თავისუფალი, უსაზღვრო სივრცეთა მოტრფიალე. ის, რაც პირად წერილებში მჟღავნდებოდა როგორც სურვილი, პოეზიის სამყაროში ფრთებს ისხამდა და ხორციელდებოდა: „დავმორჩილდი ჩემს მკაცრ ბედსა, მაგრამ ხანდახან ჯავრით დავაპირებ ხოლმე მასთან შებმას. ან ჩემი ბედი და ან ჩემი სურვილის აღსრულება“.
ლექს „ჩინარში“ პოეტი კიდევ ერთ გზას ეძებს ბედნიერების მოსაპოვებლად – ეს არის ბუნებასთან თანაზიარობის განცდა:
„მრწამს, რომ არს ენა რამ საიდუმლო უასაკოთაც და უსულთ შორის,
და უცხოველეს სხვათა ენათა არს მნიშვნელობა მათის საუბრის!“ („ჩინარი“).
კირკეგორი ხელოვნებას (ადამიანის შექმნილს) და ბუნებას (ღვთის შექმნილს) გვერდიგვერდ აყენებდა. მისთვის პოეზია იყო ერთგვარი ღვთისმსახურება, მაგიური სამყარო, რომელიც, ნოვალისის თანახმად, აბედნიერებს ადამიანს და საკუთარ თავთან თანხმიერებას განაცდევინებს. ვინც უბედურია წუთისოფელში, ვინც ვერ პოულობს იმას, რასაც ეძებს, დაე, წავიდეს, წიგნებისა და ხელოვნების სამყაროში, ბუნების სამყაროში – ეს არის მარადიული ერთობა წარსულისა და თანამედროვეობისა. ამ სამყაროში ის შეიძენს მეგობარსაც, შეყვარებულსაც, სამშობლოსაც და ღმერთსაც. ასეთ მეგობრად იქცა უტყვი ბუნება. ეს კარგად წარმოჩნდა ლექსში „შემოღამება მთაწმინდაზედ“. ბუნება ამ ლექსში არა მხოლოდ მისი ფიქრისა და დარდის ჩუმი გამზიარებელია, არამედ საიდუმლო ენაზე მოსაუბრე ინტელექტუალიც, რომელიც სამყაროს მისტიკური სიღრმეებისკენ უკვალავს გზას, გრძნობას უმახვილებს, ინტუიციას უმძაფრებს, რათა ჩასწვდეს მთავარსა და არსებითს, იმას, რაც საკუთარი არსებობის მიზანდასახულობაში დაარწმუნებს, რაც ხვალინდელი დღის რწმენას შთაუნერგავს: „როს გათენდება დილა მზიანი და ყოველს ბინდსა ის განანათლებს!“
ლექს „ჩვილში“ ბარათაშვილი შენატრის იმ ჰარმონიულ, სამოთხისეულ დროს, როდესაც, ჯერ კიდევ ბავშვს, შეუძლია მშვიდად და თავისუფლად ისუნთქოს მშობელთა და ახლობელთა მზრუნველობით, სიყვარულით სავსე გარემოში. ამ სიმშვიდეს გარედან არავითარი საფრთხე არ ემუქრება. ღვთაებრივი ისე ახლო და ხელმისაწვდომია, რომ ბავშვი ანგელოზებს ხედავს და უღიმის, ჩაესმის მათი არამიწიერი ხმები და, წმინდა ბედნიერებას ნაზიარები, ვერსად ლანდავს დროის წარმავლობასთან ერთად ჩასაფრებულ საფრთხეებს, რომლებიც მაშინვე იჩენენ თავს და გამომზეურდებიან, როგორც კი ადამიანი ბავშვობის მფარველი სივრციდან გამოვა. ის „ენითა სასუფევლის“ მეტყველებს, რომელიც გაუგებარია მოზრდილთათვის. ის „ყოველსავე შეუპოვრად მჭვრეტელობს“, „არ განიცდის… საწუთროს ვნებას“, ამიტომაც ამგვარად მიმართავს პოეტი:
„იტიკტიკე ენითა უსუსურის,
იტიკტიკე, ვიდრე ჟამი დაგხარის,
ვიდრემდის ხარ, ყრმაო, თავისუფალი,
არ გიცვნია სოფელი მომღერალი!“
„არსებობს მხოლოდ ერთი მიმართება, რომელშიც ამ სიტყვას (ან-ან) აქვს აბსოლუტური მნიშვნელობა. ესაა მაშინ, როცა ერთ მხარეზეა ჭეშმარიტება, სიმართლე და სიწმინდე, მეორეზე კი – სიამოვნება და მიდრეკილებები, ბნელი ვნებები და მანკიერებანი“; „მე შევძლებ სწორი არჩევანის გაკეთებას, დიახ, ყოველთვის გავირჯები, რათა ჭეშმარიტი სერიოზულობით ავირჩიო რაიმე. მე, ყოველ შემთხვევაში, შემიძლია ვინუგეშო თავი, რომ მცდარი გზიდან სწრაფად გადავუხვევ“, – წერს კირკეგორი. ბარათაშვილის „ჩემს ლოცვაში“ ამგვარი არჩევანი ჩანს, ერთი შეხედვით, დაუეჭვებელი და უყოყმანო. პოეტმა კარგად იცის, რომ თუ თვითონ არ გააკეთებს არჩევანს, მაშინ გარემოებანი განსაზღვრავენ მის გზას და მისი პიროვნულობა გაიბზარება, არადა, სწორედ ეს შინაგანი თავისუფლებაა მნიშვნელოვანი – არ მისცე ნება არანაირ გარემოებას, შენს სულიერ მისწრაფებებს წინ გადაეღობოს. კირკეგორის აზრით, თუ მის ნაცვლად ცხოვრება გააკეთებს არჩევანს, მაშინ იგი „მეს“ დაკარგავს“. არჩევანი ნების აქტია და არა გონებისა. ამ არჩევანით პიროვნება აცნობიერებს თავის კავშირს მარადიულობასთან. ეს კარგად იგრძნობა ბარათაშვილის სიტყვებშიც: „რომ ჩემს შემდგომად მოძმესა ჩემსა სიძნელე გზისა გაუადვილდეს“ („მერანი“). ამ არჩევანს, ამ შემთხვევაში – თავისუფლების იდეისთვის თავგანწირვას, მოჰყვება იმგვარი შედეგი, რომელიც თაობიდან თაობას გადაეცემა. ამ შინაგან დაუსაზღვრავ ენერგიას გრძნობდა ბარათაშვილი. ეს კარგად ჩანს ლესში „ნაპოლეონ“, რომელშიც ვკითხულობთ: „ჟამი ჩემია და ჟამისა მე ვარ იმედი“. არჩევანით ადამიანი თვითონვე განსაზღვრავს საკუთარ თავს და, ამგვარად, ხატოვნად თუ ვიტყვით, თავის „ბედს ცვლის“: „გარდამატარე ბედის საზღვარი,/ თუ აქამომდე არ ემონა მას, არც აწ ემონოს შენი მხედარი“ („მერანი“). „ადამიანი მშობიარე ქალივით ტანჯვით ბადებს საკუთარ თავს“, – წერს კირკეგორი. ამგვარად, თავის მიერვე შობილი უშუალო ესთეტიკურ კავშირს ამყარებს სამყაროსთან.
კირკეგორი წერს: „ცხოვრება მასკარადიაო, ამბობ შენ. შენი შეცნობა ვერავინ შეძლო, რადგან შენი გულღიაობა მუდამ მოჩვენებითია“. ნიკოლოზ ბარათაშვილზე მოგონებებს თუ გავეცნობით, დავინახავთ, რომ საზოგადოებაში ის წარმოჩნდებოდა როგორც მხიარული, თავყრილობათა მოყვარული, ენაკვიმატი, თუმცა ლექსებში ღრმა მელანქოლიასა და უმიზეზო უძირო სევდას ამხელდა. მხოლოდ მაიკო ორბელიანისადმი მიწერილ წერილებში ირეკლება მისი უნიღბო სახე: „ტასოს დღეობა იყო და ელენეს სახლში გარდაიხადეს. მე, სწორე გითხრა, მეტად გავმხიარულდი, სრულიად უმიზეზოდ, უანგარიშოდ… მაგრამ სულ ამაოა ჩემთვის. ეს ღამეც წავიდა, ვითარცა სიზმარი. კიდევ მამნახა ჩემმა ჩვეულებრივმა მოწყინებამ. ვისაც საგანი აქვს, ჯერ იმისი სიამოვნება რა არის ამ საძაგელს ქვეყანაში, რომ ჩემი რა იყოს, რომელიც, შენც იცი, დიდი ხანია ობოლი ვარ. არ დაიჯერებ, მაიკო! სიცოცხლე მამძულებია ამდენის მარტოობით… სად განისვენოს სულმა, სად მიიდრიკოს თავი?“
„სულის უბინაობა“ იყო მამოძრავებელი ძალა ბარათაშვილის სულიერი ძიებებისა. „მელთა ხურელი უჩნს და მფრინველთა ცისათა – საყოფელი, ხოლო ძესა კაცისასა არა აქუს, სადა თავი მიიდრიკოს“ (მათე 6:20). ამგვარად ეხმიანებოდა ის სახარებას და იტანჯებოდა, რადგან სხვაგვარად, ოხვრისა და ცრემლის გარეშე, ვერ მიაღწევდა მისი ამაოების დამთრგუნველი ფიქრი ზეცამდე. რომ არა ამგვარი მტანჯველი მარტოობა, ალბათ, არ შეიქმნებოდა მისი შედევრები. მხოლოდ დიდი და ღრმა სულიერი ტკივილის საფუძველზე შეიძლება გაჩნდეს იმგვარი ყოვლისმომცველი ხილვის დარი გამოცდილებანი, რომლებიც ადამიანის სულის ბნელსა და ნათელ წიაღებს თანაბარი ძალმოსილებით მოიხილავს და წარმოაჩენს.
„ნუთუ არ იცი, რომ მოვა შუაღამე, როცა ყველამ თავისი ნიღაბი უნდა მოიხსნას?“ – წერს კირკეგორი. „შუაღამე“ აქ ღმერთთან შეხვედრის მეტაფორაა და ეხმიანება სახარებისეულ იგავს ათი ქალწულის შესახებ. ადამიანის გონიერება სწორედ აქ გამოჩნდება: რამდენად მომზადებული დახვდება ამ დროს, რომელიც, არავინ იცის, როდის დადგება.
ღმერთთან ურთიერთობის სიღრმე და ყოვლისმომცველობა კარგად წარმოჩნდება ლექსში „ჩემი ლოცვა“, რომელშიც პოეტი საკუთარ სულს აშიშვლებს. რწმენა მისთვის ერთადერთი გზაა ხსნისა. „ღმერთო მამაო, მომიხილე ძე შეცთომილი“. ძე შეცდომილის იგავი ლუკა მახარებელს აქვს მოთხრობილი (ლუკა 5:11-32). ლექსის ლირიკული გმირი იგივე სამოთხიდან გამოდევნილი ადამია, რომელმაც დაკარგა მსგავსება და ხატება ღვთისა, მამას დაშორდა, მატერიალურ საზრუნავში ჩაეფლო, განსაცდელში ჩავარდა, მაგრამ უძღები შვილივით არ დაკარგა იმედი და ხსოვნაში დარჩა „მამის ხატება“. „მამაო“, „სახიერო“, „ცხოვრების წყაროვ“, „გულთამხილავო“ – საღვთისმეტყველო ლიტერატურისთვის ტიპობრივი ეს ეპითეტები რუსთაველსა და გურამიშვილთანაც გვხვდება. ლექსის ლირიკულ გმირს ტანჯავს საკუთარი ცოდვილოის შეგრძნება და ის გულშემუსვრილი ევედრება მამას პატიებას.:
„პირველ უმანკომ თვით ადამმაც სცოდა შენს ნებას“.
პავლე ინგოროყვა წერს: „ფინალში ლექსისა ჩვენ გვაქვს გამოხმაურება შავთელის „აბდულმესიანისა“. არანაკლებ საინტერესოა, რომ ამ ლექსში ჩვენ გვაქვს გამოხმაურება ძველქართული ძლისპირისა „სოფლის ზღვაი აღძრულ-არს“, რომელიც ეკუთვნის მერვე-მეცხრე საუკუნეთა დიდ ქართველ პოეტ-ჰიმნოგრაფს გრიგოლ ხანძთელს“.
ლექსის ბოლო სტრიქონი: „მაშა დუმილიც მიმითვალენ შენდამი ლოცვად“ ამხელს პოეტის წყურვილს, შეუერთდეს ღვთის საუფლოს, მისგან განუყოფელი გახდეს და ამგვარად მოიპოვოს სულიერი ჰარმონია და სიმშვიდე.
„მთავარია არა გონის განათლება, არამედ საკუთარი პიროვნების სრულქმნა“, „ადამიანს შესწევს ძალა, დაუპირისპირდეს სამყაროს“, – წერს კირკეგორი. თავისი პოეზიით ბარათაშვილი სრულქმნიდა სულს, რათა შეძლებოდა ღვთაებრივთან ურთიერთობა, ეს კი მას აძლევდა შემოქმედებით იმპულსს. სამყაროს როგორც მრავალგანზომილებიან ფენომენს უპირისპირდება ბარათაშვილი ლექსით „მერანი“, რომელშიც კარგად წარმოჩნდება მისი არჩევანი, ცხოვრებისეული დაბრკოლებები სულისმიერი წინააღმდეგობებით გადალახოს, თუმცა მათი გადალახვა ხშირად შეუძლებელიც ჩანს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც არჩევანი უმნიშვნელოვანეს მორალურ-ზნეობრივ ფასეულობებსა თუ პასუხისმგებლობა-მოვალეობებს შეეხება. ვგულისხმობთ სიყვარულს, მშობლებზე ზრუნვას, სამშობლოს ერთგულებას და ამ რიგის მოვლენებს, რომლებიც კერძო ინდივიდს კონკრეტულ ოჯახს, გვარს, ერს მიაკუთვნებენ:
„ნუ დავიმარხო ჩემსა მამულში, ჩემთა წინაპართ საფლავებს შორის;
ნუ დამიტიროს სატრფომ გულისა, ნუღა დამეცეს ცრემლი მწუხარის“ („მერანი“).
ეს სამყაროსა და საკუთარი თავის შემეცნების გზაზე დამდგარი ადამიანის სიტყვებია. ეს ავთანდილის სულისკვეთების პიროვნებაა, რომელმაც იცის, რომ მისი გზა თვითშეწირვას გულისხმობს, უამისოდ თავის რწმენას დაკარგავს. მიზნისკენ „გიჟურ“ ქროლას, ბედისწერის საზღვრის გადალახვას კი მხოლოდ ის შეძლებს, ვინც თავის ჭეშმარიტ, მარადიულ სამშობლოდ სამყაროს მოიაზრებს. ასე გადის შინიდან ბარათაშვილი ოდისევსივით, რათა პოეზიის განზომილებაში მოგზაურობით შეიმეცნოს საკუთარი თავი, სამყარო და გარდაქმნილ-განწმენდილი დაუბრუნდეს „ზენაართ სამყოფს“, სულის მარადიულ ნავსაყუდელს.
