ჩვენ, მასწავლებლები,  მუდამ უნდა ვცდილობდეთ ყურადღების ისეთ საკითხებზე გამახვილებას, რომლებიც მოსწავლეებში სასწავლო საგნის მიმართ ინტერესის გააღვივებს. ფიზიკა ხომ  საბუნებისმეტყველო  მეცნიერებაა, რომელიც   ბუნებაში მიმდინარე ცვლილებებს სწავლობს.  სიტყვა ფიზიკა პირველად თავის ნაშრომში არისტოტელემ გამოიყენა.  „ფიუზის“ ბერძნული სიტყვაა და ბუნებას ნიშნავს.

ჩვენ ირგვლივ მუდამ რაღაც მოვლენა ხდება. ბევრ მათგანს ყოველდღიურობად ვხვდებით და არ ვაკვირდებით მისი წარმოშობის მიზეზებს. მაგ. ცოცხალი ორგანიზმების არსებობა და მოძრაობა, გათენება, დაღამება, საოცარი ფერები ჩვენ ირგვლივ და მრავალი სხვა. მასწავლებელს ასეთი  საკითხებზე საინტერესოდ საუბარი და ახალგაზრდის დაინტერესება შეუძლია. არის ისეთი მოვლენებიც, რომლებიც გაოცებას იწვევს მოზარდებში და  ხშირად თვითონ ითხოვენ ამ პროცესების ახსნას. ერთ-ერთი ასეთია  ჭექა–ქუხილი –  ბუნებრივი მოვლენა, რომელიც მრავალი ათასი წლის განმავლობაში  ადამიანებში შიშსა და გაკვირვებას იწვევდა.

რომაელები თვლიდნენ, რომ ელვა ღმერთთა ღმერთის – იუპიტერის მუქარა იყო…  XVIII საუკუნის შუა წლებში, ელექტრობის მკვლევრებს გაუჩნდათ ვარაუდი, რომ ელვა თვისობრივად ისეთივე ნაპერწკალია, როგორიც ჰაერში ლეიდენის ქილის (კონდენსატორის) განმუხტვისას წარმოიქმნება.

მიუხედავად იმისა, რომ ცდები, რომლებითაც ცდილობდნენ, დაედგინათ ელვის ელექტრული ბუნება, სიცოცხლისთვის სახიფათო იყო, მაინც ჩატარდა და დადგინდა, რომ ელვა არის უზარმაზარი ელექტრული განმუხტვა ატმოსფეროში. ამ ფაქტის დადგენაში დიდი წვლილი შეიტანა ამერიკელმა მკვლევარმა და სახელმწიფო მოღვაწემ – ვენიამინ ფრანკლინმა (1706-1790).

ზაფხულის ერთ ღრუბლიან დღეს, ვენიამინ ფრანკლინმა და მისმა ვაჟმა ფრანი  გაუშვეს. როგორც კი წვიმამ თოკი დაასველა, მისი ბუსუსები ყალყზე დადგა, რაც ფრანის დამუხტვის მაჩვენებელი იყო. თოკზე დაკიდებულ ლითონის გასაღებთან ხელის მიახლოებისას ხელსა და გასაღებს შორის ნაპერწკალი გახტა და გაისმა დამახასიათებელი ტკაცანი, რომელიც თან სდევს ელექტრულ განმუხტვას. ფრანკლინმა გასაღების ჩაშვებით ლეიდენის ქილაში მისი დამუხტვა მოახერხა, შემდგომი განმუხტვით კი ელვის ელექტრული ბუნება საბოლოოდ დამტკიცდა.

     ფრანკლინმა დაადგინა, რომ ღრუბლებიდან აღებულ მუხტს ისეთივე თვისება აქვს, როგორიც ხახუნით მიღებულს. ღრუბლების დამუხტვის მიზეზი მრავალგვარი შეიძლება იყოს, მაგრამ ძირითადი ალბათ მზის გამოსხივების გავლენაა და დამუხტვისთვის, ანუ მუხტების განცალკევებისთვის საჭირო ენერგიაც სწორედ მზისგან მოდის. მზის გამოსხივება არათანაბრად ათბობს დედამიწის ზედაპირს (სხივები ზოგან თითქმის მთლიანად შთაინთქმება, ზოგან თითქმის მთლიანად აირეკლება). აქედან ჩნდება თბილი და ცივი ჰაერის ფენების ძლიერი ნაკადი. ამ დროს წვიმის წვეთები ერთმანეთს ან ყინულის ნამცეცებს ეხახუნება, რასაც თან ახლავს ღრუბლების შემადგენელი ნაწილების დამუხტვა.

  ფრანკლინს ეკუთვნის მეხამრიდის იდეაც. ვინაიდან მეხი ძირითადად მაღალ ხეებს ან შენობებს ეცემა, შენობის სახურავზე, რაც შეიძლება მაღლა, ლითონის ღეროს ამაგრებენ. მეხამრიდის დანიშნულებაა არა დარტყმის მიღება, არამედ მისი აცილება. ჯოხის წაწვეტებულ ბოლოზე გროვდება ღრუბლების მუხტის საწინააღმდეგო ნიშნის მუხტი, რაც სახურავის გარშემო ასუსტებს ველს და ამით ამცირებს მეხის დაცემის საშიშროებას.

ატმოსფერული ელექტრობა გულისხმობს ატმოსფეროს ელექტრულ ველსა და ელექტრულ მოვლენებს ატმოსფეროში. ატმოსფეროს ყველაზე ქვევითა, დედამიწის მიმდებარე ფენის – ტროპოსფეროს – სიმაღლე პოლარულ სარტყელში 8-დან 10 კმ-მდეა, ეკვატორთან კი – 16-18 კმ-ის ფარგლებში. ტროპოსფეროში ღრუბლები, ნალექი, ნისლი, მტვერი ელექტრულად დამუხტულია. სუფთა ატმოსფეროშიც კი მუდმივად არსებობს ელექტრული ველი.

გამოკვლევამ აჩვენა, რომ დედამიწის ზედაპირთან მუდმივი ელექტრული ველია და დედამიწას აქვს უარყოფითი, დაახლოებით –3.10⁵ კულონის ტოლი ელექტრული მუხტი. ატმოსფერო კი მთლიანად დადებითად არის დამუხტული. დედამიწის ელექტრული ველი ძლიერია საშუალო განედზე, ხოლო პოლუსებთან და ეკვატორთან – შედარებით სუსტი. ელექტრული ველი დედამიწის ზედაპირიდან ზემოთ სუსტდება. ატმოსფეროს ელექტროგამტარობა დედამიწის ზედაპირთან ძალიან მცირეა, ატმოსფეროს ზედა ფენებში კი იზრდება.

ატმოსფეროს  მოლეკულების  იონებად დაშლას  (იონიზაციას)  ძირითადად იწვევს: 1. კოსმოსური სხივები (კოსმოსიდან ატმოსფეროში შემოჭრილი დამუხტული ნაწილაკების ნაკადი);  2. დედამიწასა და ჰაერში არსებული რადიოაქტიური ნივთიერებების გამოსხივება;      3. მზის გამოსხივება. დედამიწის მთელ ზედაპირზე გადის დაახლოებით 1800 ამპერი დენი.   დედამიწის საშუალო მუხტი არ იცვლება იმის გამო, რომ არსებობს ატმოსფერული ელექტრული „გენერატორები“, რომლებიც მუხტავენ დედამიწას.  მტვრის ქარიშხალი და ვულკანის ამოფრქვევა, ქარბუქი და ნალექები, მრეწველობის მიერ შექმნილი ორთქლი და ბოლი არის ატმოსფეროს ელექტრობის „გენერატორები“ და მაინც, ატმოსფეროსა და დედამიწის დამუხტვაში ყველაზე დიდ როლს ღრუბლები და ნალექები ასრულებს. გაელვებასა და მეხს იწვევს ელექტრული მუხტი, რომელიც ღრუბლებში წყლის წვეთებისა და ყინულის წვრილი კრისტალების ერთმანეთთან და ჰაერთან ხახუნის შედეგად გროვდება. ღრუბლის ზედა ნაწილი იმუხტება დადებითად, ქვედა ნაწილი კი – უარყოფითად.

ამ დროს ელექტრული ველი ღრუბელსა და დედამიწას შორის, ღრუბელსა და მაღალ შენობას შორის ან ორ ღრუბელს შორის შეიძლება იმდენად ძლიერი იყოს, რომ ელექტრულმა ძალებმა გაარღვიოს ჰაერის ფენა და დაიწყოს ელექტრული განმუხტვა. თუ განმუხტვა ორ ღრუბელს შორის ხდება, წარმოიქმნება ელვა. ღრუბელსა და დედამიწას შორის განმუხტვისას კი – მეხი. ნაპერწკლის გამოჩენამდე ძაბვა ღრუბლის ზემოთა და ქვემოთა ნაწილებს შორის შეიძლება 100 მილიონ ვოლტამდე გაიზარდოს. განმუხტვის არეში ჰაერი ხუთჯერ უფრო ცხელია, ვიდრე მზის ზედაპირი – იგი 33 000 ℃ -მდე ხურდება.

   ელ-ჭექის  წინ ღრუბლებზე მნიშვნელოვანი სიდიდის ელექტული მუხტი გროვდება. უმეტეს შემთხვევაში ღრუბლის ქვედა მხარე უარყოფითად იმუხტება, ხოლო ზედა – დადებითად. ღრუბლებს შორის ძაბვა 100 000 000 ვოლტს აღწევს. ჰაერი ელექტრონების გამტარი ხდება და შედარებით მცირე წინაღობის უბანზე, უარყოფითად დამუხტული ღრუბლიდან დადებითისკენ (ან დედამიწისკენ) ელექტრონების მოძრაობა იწყება, აღძრული ელექტრული დენი ჰაერს ძალიან აცხელებს, თითქმის მზის ზედაპირის ტემპერატურამდე (6000°C), თუმცა განმუხტვა წამზე უფრო მცირე ხანს გრძელდება. თვალის მომჭრელ სინათლესთან ერთად ჰაერის გავარვარებული ფენების სწრაფი და ძლიერი გაფართოება წარმოშობს ბგერით ტალღებს (ზებგერითსაც. ბგერის სიჩქარე ჰაერში ≈340 მ/წმ), რასაც ჩვენ ელ-ჭექის სახით აღვიქვამთ.

ჭექა-ქუხილი შეიძლება მოხდეს ნებისმიერ დროს მთელი წლის განმავლობაში. მაგრამ უფრო მეტად, სავარაუდოდ, გაზაფხულის და ზაფხულის თვეებში და შუადღის და საღამოს საათებშია მოსალოდნელი.   დადგენილია, რომ ყოველდღიურად ჩვენს პლანეტაზე დაახლოებით ჭექა-ქუხილის 1800 შემთხვევა ხდება.
ქუხილი ელვით არის გამოწვეული. მას შემდეგ, რაც სინათლე გაქრება, ჰაერში ვრცელდება ბგერითი ტალღა, რომელიც გვესმის.  ქუხილი გვესმის მოგვიანებით, იმიტომ, რომ სინათლის სიჩქარე   300 000 კმ/წმ-ია, ხოლო ბგერის სიჩქარე   კი 0,33 კმ/წმ. თუ დავინიშნავთ დროს სხვაობას გაელვებასა და ხმის გაგონებას შორის, შეგვეძლება გავიგოთ, რა მანძილითაა დაშორებული ჩვენგან  ჭექა-ქუხილის ადგილი.

თუ ელვის დროს გარეთ ხართ, არ დაელოდოთ წვიმის დაწყებას. თუ ჭექა-ქუხილის ხმა გესმით, სასწრაფოდ გაემგზავრეთ უსაფრთხო ადგილას.  საუკეთესო თავშესაფარია შენობა ან მანქანა, მაგრამ დარწმუნდით, რომ მანქანაში ფანჯრები დახურულია. თუ თქვენ გარშემო თავშესაფარი არ არის და  ხეებიც მოშორებითაა, გაშალეთ ფეხები, ხელები კი ყურებზე მიიფარეთ, რათა აირიდოთ სმენის დაზიანება. ასევე, ნუ დადგებით წყალში და მოერიდეთ მეტალთან შეხებას. მოერიდეთ წყალს, ის ელექტროენერგიის გამტარია. არ მიიღოთ შხაპი, არ გამოიყენოთ კაბელიანი ტელეფონი. ნუ გამოიყენებთ ელექტრომოწყობილობებს, როგორიცაა კომპიუტერი და ტექნიკა.

მეხი ბუნების ყველაზე საშიში მოვლენაა, მას შეუძლია დაანგრიოს შენობები, ელექტროგადამცემი ხაზების საყრდენები, ფაბრიკა-ქარხნების მილები, გააჩინოს ხანძარი. მისი დარტყმა სასიკვდილოა ყველა ცოცხალი არსებისთვის. მეხი უფრო ხშირად მაღალ და წვეტიან სხეულებს ეცემა. თანაბარი სიმაღლის სხეულებიდან კი იმას, რომელიც უკეთესი გამტარია.

    აუცილებელია ადამიანებმა ჭექა–ქუხილის დროს დაიცვან უსაფრთხოების ზომები.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ქ.ტატიშვილი – ფიზიკის სასკოლო სახელმძღვანელო;

https://docs.google.com/document/d/1-ekEU-1OwODqEV_Ct5ZaTCwLnD2FETACfkuT6xmZ1_M/edit

https://www.britannica.com/science/thunderstorm/Thunder

ეს ის შემთხვევაა, სათაური თავიდანვე რომ ჩამოვაყალიბე, როცა გუგლის საძიებო სისტემა მოვიშველიე, რათა გადამემოწმებინა ჩემი ცოდნა შემდეგი ტერმინების მნიშვნელობებისა: ალიანსი, ინტეგრაცია, ევრო-ატლანტიკური, ატლანტის ოკეანის სანაპირო ზოლის ქვეყნები, ევროპისა და აზიის საზღვარი, კუმა-მანიჩი…

ნუ მოიწყენთ, არ ვაპირებ თითოეულის მნიშვნელობა განვიხილო, ზუსტად ისე, თითქოს გაკვეთილს იმეორებდეთ. ეს ხომ ისედაც იცით, შეიძლება ჩემზე უკეთაც.

ემპირიული ცოდნა-მეთქი. ჩემი ბავშვობის გამოცდილება განსხვავებულ გეოპოლიტიკურ არეალში გროვდებოდა. მე ვიყავი „საბჭოთა ბავშვი“ და, შესაბამისად, დიდი „ოქტომბრელი“ და დიადი „პიონერი“…

„ჩემი პატარა სამშობლო საქართველოა, ხოლო ჩემი დიდი სამშობლო – საბჭოთა კავშირი“ – ამ კომუნისტური იდეოლოგიით თავგამოტენილ მოსწავლეებს ევროპა მხოლოდ მსოფლიოს ფიზიკური თუ პოლიტიკური რუკიდან გაგვაცნეს და იქვე დასვეს მსხვილი თვალსაჩინო წერტილი სკოლის სახელმძღვანელოში.

ჩემსა და ევროპას შორის გამყოფი ხაზიც პირველად შევნიშნე გეოგრაფიის გაკვეთილზე, თბილისზე უფრო პატარა ქალაქის, ქუთაისის, საშუალო სკოლაში. მაშინ მე-6 კლასის მოსწავლე გახლდით, ხოლო გეოგრაფიას მასწავლიდა იოსებ მასწავლებელი – თმათეთრი ბუზღუნა პატივცემული ბატონი. სიმკაცრისა და ლმობიერების, ღიმილისა და აგრესიის უწყინრად შემზავებელი, ხალისის მომგვრელი მოქმედებებითა და მიმართვებით გამორჩეული.

იმ კლასის გეოგრაფიის საგნობრივი პროგრამიდან სხვა არაფერი მაგონდება, გარდა პასუხი კითხვაზე: – სად გადის საზღვარი ევროპასა და აზიას შორის?

ბატონი იოსები სიაში ამოკითხული გვარების დასახელებით გაგვიძახებდა, საჩვენებელი ჯოხით კედელზე მიმაგრებული რუკისკენ მიმართულებას გვიჩვენებდა, იმავე ჯოხს გადმოგვცემდა, წარბებს შეჭმუხნიდა და ომახიანად მოითხოვდა ევროპასა და აზიას შორის  ხაზის გავლებას ზუსტად ამ ჯოხით, რომელსაც თვინიერი ცხენივით უკვე დაემახსოვრებინა მონიშნული გზა.

ეს საკითხი იყო ისეთივე საზეპირო გეოგრაფიაში, როგორც გამრავლების ტაბულა – მათემატიკაში და ბრუნვების სახელწოდებები – ქართულ გრამატიკაში. შესაბამისად, აუცილებლად გვკითხავდა ხოლმე.

პროცესი ერთობ სახალისო იყო. ჩვენ სხაპასხუპით უნდა ჩამოგვეთვალა გამყოფი ზოლის წერტილები შემდეგი თანმიმდევრობით – სამხრეთიდან ჩრდილოეთისკენ: დარდანელისა და ბოსფორის სრუტე, შავი ზღვა, კავკასიონის ჩრდილოეთ დაბოლოება, მდინარე მანიჩი, კუმა-მანიჩის ღრმული, მდინარე კუმა, მდინარე ემბა, მდინარე ვოლგა, ურალის მთები და პირიქით – ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ. – ვინც შეყოვნდებოდა, ან არასწორად მიანიშნებდა, აღმოჩნდებოდა ბატონი იოსების „წყევლის“ მსხვერპლი. – შენ ჩეიხჩვი(იმერულად) მაგ შავ ზღვაში! – შენ წაგიღო ვოლგამ! – შენ ჩავარდი მაგ ღრმულში! – შენ გადმოვარდი მაგ მთიდან! და სხვა მსგავსი.

მასწავლებლის მიერ ამგვარი უკუკავშირი იწვევდა საყოველთაო გაუბედავ სიცილსა თუ დაცინვას.

ამასობაში საჩვენებელი ხის ჯოხი საქართველოს ტერიტორიას გადაკვეთდა და გადმოკვეთდა, გადახაზავდა და გამოხაზავდა ისე, რომ ამ ქვეყნის სახელწოდების ხსენებაც არ იყო. საბჭოთა კავშირის სიცოცხლისუნარიანობის პირობებში გამოკვეთილი, დაკონტურებული, საზღვრებიც არ ჰქონდა საქართველოს იმ რუკაზე.

ასე დამკვიდრდა ჩემს ცნობიერებაში ცნება „ევროპა.“

-რა იყო შემდეგ?!

„ბნელი“ 80-იანი წლებიდან „ნათელი“ 90-იანი წლებისკენ.

რატომ „ბნელი“?! – სიბნელეში თვალს დაკარგული აქვს საგნების შემჩნევის უნარი. ზუსტად ასევე, დახშულ სივრცეში ადამიანის გონება უძლურია, შეამჩნიოს დანარჩენი მსოფლიო.

რატომ „ნათელი“?! – ქართველი კაცის მზერამ გააღწია საზღვრებს მიღმა, ჯერ მხოლოდ მზერამ! და იხილა „სხვა მსოფლიო“ ზუსტად ისე, როგორც საგნები განათებულ ოთახში. თუმცა, იმ მსოფლიოსა და  ჩვენს შორის შორის გამყოფი ზოლი, შესამჩნევად ბაცია.

ევროპისკენ, წინ გრძელი გზაა,  რომელზეც სკოლაში მიღებულმა განათლებამ უნდა გვატაროს, ვერ ვიქნებით გონიერი ცხენის მოიმედე მხედრები.

ლია სტურუას ერთი ლექსის შეფასება

არსებობს ლექსები, რომლებზეც შეიძლება ტომები დაიწეროს. სულ რამდენიმესტრიქონიანი ლექსები. დაწყებ მათზე წერას ან საუბარს და არ გეყოფა არც ქაღალდი და არც ვირტუალური მეხსიერება. ასეთ ლექსებს სკოლებში კვირეულები უნდა მიუძღვნა და მასთან ერთად სხვა დისციპლინებიც შემოგესწავლება, სხვა წიგნებიც შემოგეკითხება. ეს ლექსები მუდამ აქტუალურია და მუდამ ცოცხალი. მინდა, ერთ ასეთ ლექსზე მოგიყვეთ.

ლია სტურუას „ზღვა დაკეტილია“. მისი სათაურიც პარადოქსულია, ისევე როგორც „თავის ქალა არტისტული ყვავილებით“. ზღვა ხომ ყოველთვის ღიაა, მისი ჰორიზონტი თვალისთვის მიუწვდომელია. როდის შეიძლება ადამიანისთვის ზღვა დაიკეტოს? მოდი, გავიხსენოთ ისტორია, ლიტერატურა, რეალობა, ადამიანური სისუსტეები და ემოციები. წლების წინ, როცა მეთერთმეტეკლასელებს ეს კითხვა დავუსვი, ასეთი პასუხები მივიღე: „როცა ადამიანსა და ზღვას შორის კედელი აღიმართება“; „ბევრმა გემმა შეიძლება დაკეტოს ზღვა, თვალთახედვა“; „შესაძლოა, შიშმა დაკეტოს ზღვა“; „როცაზღვისთვის ვერ იცლი“; „ზღვა შესაძლოა ადამიანის გულის სიმბოლო იყოს, გულის ჩაკეტვა ზღვის ჩაკეტვის გამოხატულებად იქცეს“; „შეიძლება, უბრალოდ ზღვაზე წასვლა აგიკრძალონ და, რა თქმა უნდა, შენთვის ზღვა ჩაიკეტება“…

„მტკივა. ცოფიანი ძაღლი

მყავს მუცელში, უნდა ამოვიღო,

ამოვიხიო, ამოვიგლიჯო

ეს წითელი ბაირაღი!“

აქ უკვე სიმბოლოთა მთელი ჯარია. ასოციაციების რუკის შევსება ბავშვებს მიიყვანს მთავარ იდეამდე: რას ნიშნავს წითელი? რასთან ასოცირდება ეს ფერი? შიშთან, სიკვდილთან, სიყვარულთან, ცეცხლთან, ბრძოლასთან, საბოლოოდ – მძაფრ ემოციებსა და გრძნობებთან, – ასეთი იყო ჩემი მოსწავლეების ასოციაციები. ბაირაღი ზოგმა დროშად წარმოიდგინა ზოგმა – ყელსახვევად. თუმცა ლექსის გაგრძელებამ უკვე ყველა ერთ აზრამდე მიიყვანა:

„რევოლუცია?

სადღა შემიძლია. პირიქით, ვწერ

და ეს ძაღლი მინათებს,

ანუ ტკივილი…“

აღმაფრენას, წითელ ბაირაღებს და სტრიქონებიდან გამოპარულ ბრძოლის წყურვილს ფრთები ეკვეცება და ძირს ეხეთქება, თითქოს გაცოფებულმა ჰელიოსმა ცაში მონავარდე იკაროსის ფრთები დაადნო და ისიც ბზრიალ-ბზრიალით ეშვება დაბლა. პირიქითაც: ავტორის არსში ჩაბუდებული მტერი – ცოფიანი ძაღლი ტკივილად ქცეულა და ტკივილი – ძალად, ტკივილი – სიტყვებად, რომლებიც საბოლოოდ დაღლილი ლირიკული გმირის ბოლო ამოთქმაა. სიტყვა „რევოლუციამ“, რა თქმა უნდა, ცნობილ რევოლუციებთან მიგვიყვანა და მისი არსის ჩაწვდომაც ვცადეთ, ვიმსჯელეთ, ცოტა ისტორიასაც გადავწვდით და დავასკვენით, რომ რევოლუცია მხოლოდ მატერიალურ სამყაროში მომხდარ გადატრიალებას არ გულისხმობს – ხშირად რევოლუცია ადამიანის სულში ხდება და ის გარდაქმნის, განახლების, ძველზე უარის თქმის წინაპირობაა. ჰოდა, ამ გაგებით ავტორი უარს ამბობს ცვლილებაზე, მას აღარ შეუძლია, დაღლილია – უნდა, მაგრამ ვერა, ძალა აღარ აქვს, ნებდება. როდის ნებდება ადამიანი? „როცა დაღლილია“, „როცა სხვა გზა არ დარჩა, არჩევანი არ აქვს“, „როცა შეუძლებელია არდანებება“, „როცა ვიღაც ან რაღაც აიძულებს დანებებას“. ლექსს ვაგრძელებთ და თანდათან ცხადი ხდება ზღვის დაკეტვის მიზეზიც, ავტორის დაღლილობა და აპათიაც.

„ზღვას კონვერტითაც ვერ გამომიგზავნის,

მარკიანი, ბეჭდიანი, საქმიანი კონვერტით,

რომელსაც მისამართი აწერია…

სწორედ ეს მისამართი შეჭამეს,

თავის მელნიან-შტამპიანად“.

ფიქრები აფხაზეთისკენ გარბის. ბავშვები ეძებენ ინფორმაციას აფხაზეთის ომის შესახებ. დავალებად აქვთ, ახლობლებში, ნათესავებში, მეზობლებში იპოვონ ის ადამიანები, რომლებსაც ახსოვთ აფხაზეთის ისტორია, ან დევნილები არიან, ან იმ დროის შემსწრეები, მოვლენების თვითმხილველები და ინტერვიუ ჩამოართვან, აუცილებლად ჰკითხონ შეგრძნებებზე, ემოციებზე, მონატრებაზე, ნოსტალგიაზე. რას განიცდიან, როგორ უმკლავდებიან წარსულის მძიმე ამბებს. კლასში ემოციების მთელი კალეიდოსკოპი მოაქვთ. დაფაზე ვწერთ იმ სიტყვებს, რომლებიც პოეტურად გამოხატავს მონატრებას, ვიწერთ შედარებებს, მეტაფორებს. ამ სიტყვებით ვერლიბრის, თეთრი ლექსის შექმნას ვცდილობთ, ვეუბნები, რომ მთავარი სიტყვები და გრძნობებია, ისინი თავად იპოვიან კალაპოტს, თავად შექმნიან რიტმს, თავად აეწყობიან და მართლაც ასე ხდება, ჩვენ თვალწინ ახალი ისტორია იბადება ლექსად. /ჭუჭყიანი, ნაცრისფერი კორპუსის პაწაწინა ფანჯრიდან ლურჯი ცის ნაგლეჯი მოჩანს, ფიქრები სოხუმისკენ გარბიან, ცის ნაკუწი უცებ მღელვარე ზღვად იქცევა, თეთრი ღრუბლები მასზე მოლივლივე იალქნებია. დღეები მონატრებას აქვავებს და ლოდებად აქცევს, ეს ლოდებია, სიხარული რომ დამავიწყა…/ და ასე ვაგრძელებთ, ბავშვურად, მაგრამ ამავე დროს გულში ჩამწვდომად, ინტერვიუდან ვწურავთ შეგრძნებებს, სიტყვებს და ახალ რეალობად ვაქცევთ.

ლექსს კიდევ ერთხელ ვკითხულობთ, ვაანალიზებთ, სიღრმეებში ჩავდივართ. რამდენიმე ბავშვი მხატვრულად, ემოციურად კითხულობს, ცდილობენ, ავტორის ენერგია ამოიცნონ. ვმსჯელობთ და განვიხილავთ მხატვრულ ხერხებს, მეტაფორებს, სიმბოლოებს, ეპითეტებს.

ბავშვები ავტორის სხვა ლექსებითაც ინტერესდებიან, კითხულობენ, მსჯელობენ, ერთმა გოგონამ ილუსტრაციის შექმნა სცადა, ვიღაცას ავტორის მოწვევის იდეა გაუჩნდა, ვიღაცა პირობას დებს, რომ ოდესმე აფხაზეთში წავა. მოკლედ, „დაკეტილი ზღვის“ კვირეული ნამდვილად შედგა.

უკრაინელი ხალხის მიმართ სოლიდარობის გამოხატვის მიზნით გამართულ დემონსტრაციებზე ახალი, ძალიან უცნაური და ბევრისთვის უცნობი დროშა გამოჩნდა. დროშა თეთრია, მისი ცენტრალური ნაწილი კი ლურჯი ზოლით არის გადაკვეთილი. ლურჯ ზოლიანი ალამი პირველად თბილისში ააფრიალეს, დღეს კი მისი შემჩნევა თითქმის ყველა კონტინენტზეა შესაძლებელი. რუსეთის მიერ გაჩაღებული ომისა და პუტინის რეჟიმის მოწინააღმდეგეთა მრავალათასიან მსვლელობებს უცხო სიმბოლო წინ მიუძღვის ვანკუვერსა და ადელაიდაში, ბუენოს-აირესსა და კიშინოვში, მსოფლიოს სხვა დიდ ქალაქებსა თუ ადმინისტრაციულ ცენტრებში.

აღსანიშნავია, რომ ამ ალამს ძირითადად რუსეთის მოქალაქეების ან რუსეთიდან პოლიტიკურ ემიგრაციაში წასული ადამიანების ხელში თუ შენიშნავთ. მიუხედავად ამისა, ლურჯ ზოლიან დროშას ვერც ერთ სასკოლო ატლასსა თუ სახელმძღვანელოში ვერ მიაკვლევთ. თავად ვექსილოლოგიით გატაცებული მოსწავლე გახლდით. ყოველთვის დიდი ყურადღებით ვაკვირდებოდი წიგნებში აღმოჩენილ ბაირაღებსა და ვიმპელებს. შემდეგ მათ დახატვასაც ვცდილობდი, ხანდახან თავად ვიგონებდი ახალ-ახალ ჰერალდიკურ ნიშნებს. მიხარია, რომ საქართველოს სკოლებში სტუმრად ყოფნის დროს ხშირად ვხვდები ხოლმე მოზარდებს, რომელთაც ჩემზე მეტად უყვართ ფერად-ფერადი ნაჭრებისგან შეკერილი, ნაციონალური თუ სამხედრო სიმბოლოების შესწავლა. აქედან გამომდინარე, შევეცდები, რომ ლურჯ ზოლზე მსჯელობით მათი ცნობისმოყვარეობა დავაკმაყოფილო.

მაშ ასე, საიდან გაჩნდა საერთაშორისო პოლიტიკურ სარბიელზე ახალი, ლურჯ ზოლიანი ალამი?

საქართველოში ხშირად ამტკიცებენ, რომ „ორი რუსეთი“ არ არსებობს და ყველა რუსი ერთნაირია. დასავლეთისგან განსხვავებით ჩვენ ქვეყანაში არაფრად აგდებენ რუსეთის იმ მოქალაქეების ბრძოლას, რომლებიც დემოკრატიისთვის, პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებთან მშვიდობიანი და კეთილმეზობლური თანამშრომლობისთვის, თავისუფალი სამოქალაქო საზოგადოების მშენებლობისა და რუსეთის ევროპულ სახლში გაწევრიანებისთვის თავს სწირავენ. მათი წამება, დევნა, უკანონო პატიმრობა ბევრს შეუმჩნეველი რჩება. შეიძლება ასეთი ადამიანები ბევრი არ არიან, მაგრამ ისინი არსებობენ და სიცოცხლის ფასად ცდილობენ უკრაინელი ხალხის დაცვას კრემლის აგრესიისაგან. სწორედ ამგვარი რწმენა-წარმოდგენების მქონე რუსებმა, ანტიპუტინისტმა, ანტიმილიტარისტმა და ანტიიმპერიალისტმა რუსებმა გადაწყვიტეს, რომ შეექმნათ ახალი დროშა, რათა თავიანთი ხმა მიეწვდინათ დანარჩენი სამყაროსთვის და რიგით რუს მოქალაქეში ადამიანობის, ჰუმანურობის გამოღვიძების გაიშვიათებული შემთხვევები წარმოეჩინათ უკრაინის დასაცავად დარაზმული საერთაშორისო საზოგადოებისათვის.

დროშას ერთი კონკრეტული ავტორი არ ჰყავს. ახალი დიზაინი თითქმის ერთდროულად, პარალელურად შექმნეს რუსეთში მცხოვრებმა ანონიმურმა ბლოგერებმა და ემიგრაციაში მყოფმა დიზაინერებმა. თეთრი, ლურჯი და თეთრი ზოლებით გაწყობილ დროშას სოციალური ქსელების მომხმარებლებმა უმალვე მიანიჭეს უპირატესობა. ახალი ბაირაღის გამოყენების მომხრეთა რაოდენობა ერთ კვირაში გეომეტრიული პროგრესიით გაიზარდა. რამ განაპირობა ოპოზიციონერთა სიმბოლოს უპირატესობა? რა შინაარსის ამოკითხვას ცდილობენ ალამში მის ირგვლივ გაერთიანებული ადამიანები.

1. უკრაინაში ომის მოწინააღმდეგეები აცხადებენ, რომ ლურჯ ზოლიანი დროშა ძალიან მარტივად წარმოიქმნა. ისინი მიანიშნებენ, რომ ახალი სიმბოლო რუსეთის ფედერაციის დღეს მოქმედ დროშაზე უკანასკნელი, წითელი მესამედის წაშლის შედეგად მიიღეს. მათ სურთ, რომ რუსეთის დროშიდან წითელი ზოლის გაქრობას რუსეთის საგარეო პოლიტიკის სტრატეგიიდან სისხლიანი ავანტიურების ორგანიზების გაქრობაც მოჰყვეს. ოპოზიციონერებს რცხვენიათ, რომ რუსეთის ხსენებისას ხალხს ომის, ნგრევის, უდანაშაულო ადამიანთა ხოცვის სცენები წარმოუდგებათ თვალწინ.

2. თავისი მრავალსაუკუნოვანი ისტორიის განმავლობაში ერთიანი რუსეთი არასდროს ყოფილა დემოკრატიული ან თანამედროვე რესპუბლიკური მმართველობის სახელმწიფო. რუსეთის დაქუცმაცებულობის პერიოდიდან შეგვიძლია გავიხსენოთ რამდენიმე პატარა შემთხვევა, როდესაც ჩრდილოეთის ხალხებმა დეცენტრალიზებული, მოქალაქეების თანამონაწილეობის საფუძველზე მართული პოლიტიკური სისტემის შექმნა გადაწყვიტეს. ერთ-ერთი ასეთი უპრეცედენტო გამონაკლისი შუა საუკუნეების დიდი ნოვგოროდი გახლდათ.

ახალი ეპოქის დაწყებამდე დიდი ნოვგოროდი სავაჭრო ქალაქი და ჩრდილოეთ ევროპის უმნიშვნელოვანესი სატრანსპორტო კვანძი გახლდათ. აქ იყრიდნენ თავს ბალტიის ნაპირებზე მდებარე სახელმწიფოთა სავაჭრო გემები, რუსეთის დიდ მდინარეებზე გადაადგილებით გამდიდრებული კომერსანტები, ცვლიდნენ პროდუქტს, ცოდნას, სარგებლობდნენ ერთმანეთის მომსახურებით, ქმნიდნენ ბლოკებსა და კოალიციებს. ევროპის ქალაქებში განსაკუთრებულად დიდი მოთხოვნა ნოვგოროდის ირგვლივ მდებარე ტყეებში დაჭერილი ცხოველების ბეწვზე ყოფილა.

ნოვგოროდის მდიდარი და შეძლებული, ვაჭრებისგან, მრეწველებისგან, მესაკუთრეებისა და მაღალი რანგის ხელოსნებისგან შემდგარი საზოგადოება ხშირად არ ემორჩილებოდა რუსეთის სხვა კუთხეებში გაბატონებულ დესპოტიას. დამოუკიდებელი პოლიტიკის გასატარებლად მათ ცალკე რესპუბლიკა შექმნეს. რესპუბლიკას ვეჩე, მოქალაქეთა და ბოიართა კრება მართავდა, კრება ირჩევდა ქალაქის თავს, ქალაქის სამხედრო გარნიზონის ხელმძღვანელს, წყვეტდა ომისა და მშვიდობის ბედს, იღებდა კანონებს. ვეჩეს წინაშე ანგარიშვალდებული იყო დიდი ნოვგოროდის თავადიც, მას გადაწყვეტილებების დროს ლეგიტიმაციის მიღება კრებისაგან სჭირდებოდა. 1478 წელს დიდი ნოვგოროდის რესპუბლიკა პუტინისა და იმპერიალისტი რუსებისათვის მისაბაძმა ისტორიულმა ფიგურამ, მოსკოვის მთავარმა ივანე მრისხანემ დაამხო და წერტილი დაუსვა ადრეული რუსული დემოკრატიის ჩამოყალიბების მცდელობას.

გარკვეული პერიოდის განმავლობაში თეთრი, ლურჯ ზოლიანი ქსოვილი დიდი ნოვგოროდის დროშა გახლდათ. შესაბამისად, 2022 წელს დაწყებული ანტისაომარი მოძრაობის წევრები ნოვგოროდის ძველ შტანდარტის გამოყენებით რუსეთის ისტორიაში არსებულ ერთადერთ, მეტ-ნაკლებად თავისუფალ რესპუბლიკასთან იდეური კავშირის დამყარებას ესწრაფვიან.

3. რუსი ოპოზიციონერების ალამი ტყუპისცალივით ჰგავს თავისუფალი ბელორუსის დროშას, რომლის ცენტრშიც  წითელი ჰორიზონტალური ზოლია გავლებული. აღნიშნული მსგავსებით დემოკრატ აქტივისტებს იმის თქმა სურთ, რომ პუტინისა და ლუკაშენკოს განუყრელ კავშირის წინააღმდეგ თავისუფალი რუსები და ბელორუსებიც აპირებენ ალიანსის შეკვრას, ერთმანეთის გაძლიერებას.

 ვილნიუსში, ბორის ნემცოვის სახელობის სკვერში შეკრებილმა მომიტინგეებმა მოკლედ ამგვარად შეაფასეს ახალი სიმბოლოს მნიშვნელობა: „იგი გვათავისუფლებს კრემლთან კავშირისაგან, ამ დროშის დემონსტრირებით, ჩვენ – რუსები ბრძოლას ვუცხადებთ ომს, დიქტატურასა და ცენზურას, ლურჯ ზოლიანი ალამი არ არის სახელმწიფო ნიშანი, ის ხალხის გაერთიანებას გამოხატავს“.

კაბინეტებსა და სასახლეებში შექმნილი სიმბოლოები დიდ ხანს ვერ ძლებენ. ადამიანთა გულების დაპყრობა მხოლოდ ბრძოლაში გამოცდილ და გამარჯვებულ ნიშნებს შეუძლიათ. იმედია, Z-ით დადაღული ჯარისკაცების ნაცვლად ლურჯ ზოლიანი დროშით ხელში ქუჩებში გამოსული პატიოსანი მოქალაქეები გაიმარჯვებენ.

თვალსაზრისები ქართველურ ენათა დაცვის თემებზე

 14 აპრილს, ქართული ენის დაცვის დღეს, პრეზიდენტ სალომე ზურაბიშვილის მიერ გახმოვანებულმა ინიციატივამ მეგრული და სვანური ენების სკოლებში სწავლებასთან დაკავშირებით საზოგადოებაში დიდი ვნებათაღელვა გამოიწვია. ახლა, როცა სოციალური ქსელებით ყველას თვალსაზრისი და დამოკიდებულება მოვლენებისადმი ნათლად იკითხება, ადვილია ჩვენი საზოგადოების რეაქციების აღქმა. დამღლელია ყველა საჭირბოროტო საკითხზე საზოგადოების პოლარიზაცია, განსხვავებულ პოზიციებზე მდგომთა აგრესია ერთმანეთის მიმართ, მაგრამ ალბათ ეს ყოველივე თანამედროვე ცხოვრების თანმდევი პროცესებია და უნდა გავუძლოთ. განსხვავებული თვალსაზრისების ჭიდილი ყველა ეპოქაში ყოფილა, თუმცა იყო დრო, როცა საჯაროდ გამოხატვის შესაძლებლობები არ არსებობდა. როგორც სხვა ყველაფერს, ამ პროცესსაც თავისი დადებითიც აქვს და უარყოფითიც. უარყოფითი მხარეა ის, რომ გამოფენილია ყველა და ყველაფერი და საზოგადოების დაყოფა-დაპირისპირება ზოგჯერ გროტესკულ სახეს იღებს; ხოლო დადებითი ისაა, რომ ნათლად იკვეთება ყველა მოვლენისადმი საზოგადოებრივი მიმართების შუქ-ჩრდილები.

2017 წელს განათლების სამინისტრომ და თბილისის კლასიკურმა გიმნაზიამ, სადაც ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლად ვმუშაობ, სენეგალის დედაქალაქ დაკარში მიმავლინა ბრიტანეთის საკონსულოს მიერ ორგანიზებულ ყოველწლიურ საერთაშორისო კონფერენციაზე, რომელიც ლოკალური ენების პრობლემებს ეძღვნება ხოლმე. ეს იყო მე-13 საერთაშორისო კონფერენცია, რომლის ჩატარება სენეგალში სიმბოლური იყო იმის გათვალისწინებით, რომ სენეგალი საფრანგეთის ყოფილი კოლონიაა, ქვეყნის სრული ფრანკიზაცია რეალობაა, ოფიციალური სახელმწიფო ენა ფრანგულია, ყველა ფრანგულად ლაპარაკობს და ქვეყნის 14-მილიონიან მოსახლეობას მშობლიური ენები თითქმის დავიწყებული აქვს. ადგილობრივ ენებზე ერთ წარწერასაც კი ვერ შენიშნავთ დედაქალაქში. ეროვნული ენების სტატუსი აქვთ შემდეგ ენებს: ბალანტა, ჰასანია, ჯოლა-ფონი, მანდინკა, მანდიაკი, მანკანია, ნუნი, პულაარი, სერერი, სონინკე და ვოლოფი, რომელიც ლინგვა ფრანკაა (ანუ აფრიკული ფრანგულია). მიუხედავად ასეთი მდიდარი ენათა ოჯახისა, სენეგალი დღეს ლოკალური ენების სიკვდილის რეალობის წინაშე დგას, რადგან ახალი თაობა მხოლოდ ფრანგულად და ინგლისურად საუბრობს და ამ ენების გადარჩენის შანსი მინიმალურია. კონფერენციაზე ბრიტანეთის საკონსულოს წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ ევროპა დაინტერესებულია ლოკალური აფრიკული ენების გადარჩენის პოლიტიკით, რადგან ენა მრავალფეროვან კულტურულ კოდებს ინახავს და მსოფლიო კულტურული მრავალფეროვნება წაიშლება ენათა გაქრობის შემთხვევაში. ევროპა, რომელიც 1-2 საუკუნის წინ კოლონიზატორულ პოლიტიკას ეწეოდა აფრიკაში, დღეს აფრიკელ ხალხს მხარს უჭერს საკუთარი ენების დაცვაში. რამდენადაც ვიცი, იუნესკომ, ე.წ., მილევადი ენების ნუსხაში შეიტანა ქართველური ენებიც, მეგრული და სვანური, ხოლო ჩვენი სახელმწიფო ვერაფერს აკეთებს მათ დასაცავად. სალომე ზურაბიშვილის ინიციატივა ნასაზრდოები იყო სწორედ ამ საერთო ევროპული დამოკიდებულებით, თუ ეს საკითხი სახელმწიფო პოლიტიკის ნაწილი გახდება, მოიგებს ყველა, მოიგებს ჩვენი ქვეყანა.

სოციალურ ქსელში ფართოდ გავრცელდა ასტროლოგისა და მწერლის, რამაზ გიგაურის ჩანაწერი ქართველურ ენათა ოჯახის თემაზე. ვფიქრობ, უადგილო არ იქნება, თუ ამ ჩანაწერს აქ შემოგთავაზებთ: „ინდოეთში ყოფნისას უდაიპურისკენ მიმავალ გზაზე, ინდოელი გიდი შემეკითხა:

– ალბათ, ქართული ენა ინდოევროპულ ოჯახს განეკუთვნება არა?

– არა, ქართულ ენას თავისი, საკუთარი ოჯახი აქვს.

– რამდენი ხართ ქართველები? – მოწკურა თვალები დამცინავად.

– საქართველოში დაახლოებით 4.5 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს. საქართველოში ქართველები ვიქნებით ალბათ ასე 3 მილიონი… – ვუპასუხე მე.

– და 3 მილიონ ადამიანს საკუთარი ენათა ოჯახი გაქვთ? შეუძლებელია! – შეიცხადა.

– დაგუგლე, სუშანტ, – ვუთხარი მე, რადგან იგი ინტერნეტს აქტიურად იყენებდა. დაგუგლა… არის ჩუმად, ხმას არ იღებს… იყურება ფანჯარაში… კიდევ დაგუგლა, კითხულობს… ისევ ჩუმად იყურება ფანჯარაში.

– რაო? რა წერია? – ვერ მომითმინა გულმა, უცბად მოტრიალდა გიჟივით:

– თითქმის მთელი ევროპის ენები ინდოევროპულ ენათა ოჯახს ეკუთვნის და ვინა ხართ თქვენ, ქართველები, რომ ასეთ მცირე ხალხს ენის საკუთარი ოჯახი გაქვთ?

უცებ ამიდუღდა სისხლი:

– ჩვენ, ქართველები… – აქ ჩამეხრინწა ხმა და ვეღარ ამოვიღე. თვალები ცრემლით ამევსო, ახლა მე გავიხედე ფანჯარაში. მანქანა მიქროდა უდაიპურისკენ და მე გულში ვიმეორებდი: „ჩვენ, ქართველები”…

ჩემდა გასაოცრად, ამ ინიციატივის მოწინააღმდეგეებმა ისევ და ისევ მეგრულ და სვანურ სეპარატიზმზე დაიწყეს საუბარი. მტკიცება იმისა, რომ მსგავსი საფრთხე არ არსებობს, აბსურდულად მიმაჩნია. როგორც იტყვიან, არ ღირს მტკიცება იმისა, რომ ვარდისფერი სპილოები არ ვართ.

როგორც პროფესორმა მზექალა შანიძემ განაცხადა, არასდროს მეგრელებს და სვანებს მიდრეკილება სეპარატიზმისკენ არ ჰქონიათ, ხოლო თუ აქა-იქ გამოჩნდა რამე მსგავსი მეცხრამეტე საუკუნეში, ეს იყო სწორედ რუსეთის იმპერიის რუსიფიკატორული პოლიტიკის შედეგი. დღემდე თუ სადმე გაიელვებს სამეგრელოში სეპარატისტული იდეა, მისი პოპულარიზატორი ყოველი პირი რუსეთის სპეცსამსახურების მიერ საგანგებოდ დამუშავებული ოდიოზური ფიგურაა და არასოდეს, მთელი პასუხისმგებლობით ვიტყვი, არასოდეს სამეგრელოს ყურადღება არ მიუქცევია მათთვის. ეს იყო საზოგადოებისგან აბსოლუტურად გარიყული, მარგინალური, კომპრომეტირებული ჯგუფი. ისინი ხან გაზეთებს და საინფორმაციო ბუკლეტებს გამოსცემდნენ, მაგრამ არასოდეს ჰყოლიათ მიმდევრები და ხალხში ამ იდეებს არასდროს ეწერა რეალიზაცია. მეტსაც გეტყვით, სეპარატიზმის საფრთხეს ის კი არ ქმნის, რომ ქართულმა სახელმწიფომ უნიკალური ლინგვისტური საგანძურის დაცვაზე იზრუნოს, არამედ პირიქით, სეპარატიზმის საფრთხე გარკვეულმა მარგინალურმა ჯგუფებმა შეიძლება გააღვივონ სწორედ იმ მოტივით, რომ ენას ემუქრება გაქრობა და ამ ფონზე ჩვენი სახელმწიფო ინერტულია.

სოციალურ ქსელებში იხილავდნენ დაბრკოლებებს, რომლებიც მოსალოდნელია ამ ენების სწავლებისას. ძირითადად საუბარი იყო იმაზე, რომ:

1. არ იქნება ინტერესი და მსურველები არ ეყოლება მეგრულისა და სვანურის შესწავლას, ვინაიდან არ არსებობს მათი ცოდნის საჭიროება და რეალიზაციის ასპარეზი;
2. არ გვეყოლება მასწავლებელთა კვალიფიციური კადრები, რომლებიც თავს გაართმევენ ამ საქმეს;
3. არ გვაქვს რესურსები და მათი შექმნა დიდ პრობლემებთან, სოლიდურ ფინანსურ პასუხისმგებლობებთან იქნება დაკავშირებული.

ეს ყველაფერი მოგვარებადია. თუკი სურვილი გვექნება, იდეა არ მოკვდება. „თუ გული გულობსო“… ნათქვამია. თუ მეოცე საუკუნის 70-იან წლებში ვინმე თამაზ ნოდიამ თაღლითურად მოახერხა, რომ მაგადანში ჩუქჩებისთვის ქართული ანბანით ესწავლებინა მეგრული, 21-ე საუკუნეში, ციფრულ ეპოქაში, რა გაგვჭირვებია საიმისო, რომ ენა ვერ ვასწავლოთ ბავშვებს?! სახელმწიფო მზრუნველობა ქართველური ენებისადმი აუცილებელია თუნდაც იმიტომ, რომ ხალხში ამაღლდეს ლინგვისტური ცნობიერება, თუნდაც ეროვნული თვითშეგნება, რომ ეს უძველესი და უმდიდრესი ენები თავიანთი საოცარი ფოლკლორით არ დაიკარგოს. ცალკეული მცდელობები მეგრული ან სვანური პოეზიის ანთოლოგიის გამოცემისა საქმეს ვერ უშველის. ჩვენ გვყავს ორენოვანი პოეტები, რომელთა შემოქმედებაც მეგრული ენის გადარჩენისთვის საგანძურია. გარდასულთაგან დავასახელებ ლაშა გახარიას, ხოლო თანამედროვე ავტორთაგან: ბათუ დანელიას, რაულ ჩილაჩავას, გურამ ფეტელავას (გური ოტობაიას ფსევდონიმით) შუკო ჯიქიას, ზაალ ჯალაღონიას, სხვაც ბევრია და ნუ მიწყენენ. მათი ტექსტები ინახავენ მეგრული ენის მადლსა და სიღრმეს.

რაც შეეხება ხალხის ცნობიერებას, შორს რომ არ წავიდე, საკუთარი ოჯახის მაგალითზე ვიტყვი. დედა და ბებია დაწყებითი კლასების მასწავლებლები იყვნენ და დაუშვებლად მიაჩნდათ, რომ ბავშვებისთვის მეგრული ესწავლებინათ. მე და ჩემმა ძმამ ისე მივაღწიეთ სასკოლო ასაკს, რომ მეგრული არ გვსმენია, ოჯახში მხოლოდ ქართულად გვესაუბრებოდნენ და სკოლაში რომ მივედით, თანაკლასელებისგან არასაგაკვეთილო დროს ვსწავლობდით მეგრულად მეტყველებას. ასეა ახლაც. სამეგრელოს ოჯახების უმრავლესობაში ნორმაა ის, რომ ბავშვებს პრინციპულად უკრძალავენ მეგრულად მეტყველებას. რომელ სეპარატიზმზეა საუბარი?! 1993 წლის სამოქალაქო ომის დროს „მხედრიონის“ თარეშს და ყოველივე მეგრულის დემონიზაციას დიდსულოვნად გაუძლო სამეგრელომ, არასდროს წამოსცდენია საყვედურიც კი დედა-სამშობლოსადმი, არასდროს გამოკლებია საერთო ქართულ საქმეს და არასდროს ყოფილა უკანასკნელი საქვეყნო საზრუნავში. ახლა სად ხედავენ ნეტა შავ კატას ბნელ ოთახში? თანაც მაშინ, როცა ის იქ არ იმყოფება.

ქართული სრულყოფილი ენაა (ამას ხელს ვაწერთ და ვაღიარებთ ყველა კუთხის ქართველები!), სხვა ქართველური ენების დარდი აღარ გვქონდეს? სად არის ლოგიკა? ნიკო მარი კი გახლდათ იმპერიაში ცნობილი ქართველოლოგი, მაგრამ ეს ის ნიკო მარი არ არის, ილია ჭავჭავაძეს რომ მიწასთან ასწორებდა და შეურაცხყოფილი სტუდენტი კონსტანტინე გამსახურდია რომ შეეწინააღმდეგა, უნივერსიტეტიდან გაარიცხვინა? ვგონებ, ეს ის ნიკო მარია, რომელიც „ვეფხისტყაოსანს“ დასცინოდა, თარგმანად ასაღებდა და კარგა ხანს ამტკიცებდა, რომ ბრიტიშ მუზეუმში პოემის სპარსული ორიგინალი იპოვა? ნიკო მარს ვენდოთ და მამა-შვილ შანიძეებს, არნოლდ ჩიქობავას, ვარლამ თოფურიას, გიორგი ახვლედიანისა და სხვა დიდ ენათმეცნიერთა მოსაზრებები დავივიწყოთ?

სამეგრელოსა და სვანეთის ვითარება ამ მიმართულებით ცნობილი მეგრული სიმღერის „ვაგიორქო მა“ ლირიკული გმირის ყოფას მაგონებს. ამ სიმღერაში მთავარი ლირიკული გმირი უარყოფილი მიჯნურია, რომელიც უგულო სატრფოს ასე მიმართავს: „ვაგიორქო მა? ვამორწონქო მა? იშენ ქუგორლუაფუდა, სკანი ჭირი მა“… არ გიყვარვარ? არ მოგწონვარ? მე მაინც შემოგევლე, შენი ჭირი მეო…

ჰოდა, მეგრელებს (სვანებიც დამეთანხმებიან, ვიცი!) მხოლოდ ესღა გვაქვს სათქმელი შენთვის, ჩვენო თვალხატულა საქართველოვ: „იშენ ქუგორლუაფუდა“…