– მგონი, დასვენება დავიმსახურე, – თქვა დალი ფანჯიკიძემ ერთ-ერთ უკანასკნელ ინტერვიუში 2013 წელს. ამ სიტყვების წაკითხვისას საკუთარი თავით კმაყოფილი კი არა, თავის ნაშრომით ბედნიერი ადამიანი წარმომიდგა თვალწინ და ასეც დამამახსოვრდა.

ძნელია, დალი ფანჯიკიძე არ დაგმახსოვრებოდა, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ჯერ პოპულარული მწერალი ქმრის და შემდგომ გენიალური ავტორების უკან იდგა ყოველთვის.

– მეგრელებმა ვერ მაპატიეთ, ქმრის გვარზე რომ გადავედი, – მითხრა მაშინ, როცა ჩემი მოსწავლეობის დროინდელი ამბავი გავიხსენე: რესპუბლიკურ კონფერენციაზე, შემოქმედებით სექციაში, როგორ გვირჩია სექციის ხელმძღვანელმა მთელი საქართველოდან ჩამოსულ ბავშვებს ერთი უცნობი გერმანელი ავტორი, – ბევრ რამეს გასწავლით და მოგცემთ, თან ისე ბრწყინვალედ თარგმნა დალი კოკაია-ფანჯიკიძემო.

„გუგლისა“ და ელექტრონული ლექსიკონების ეპოქაში მთარგმნელები ალბათ ვერ წარმოიდგენენ, რა ჯაფა დაადგებოდა რკინის ფარდის გადმოღმა მყოფ ადამიანს, ვინც გადაწყვიტა, თომას მანის „ბუდენბროკები“ და „ჯადოსნური მთა“ ეთარგმნა და ტექსტის შესწავლის, სტილის მიგნების, არაერთი სირთულის გადასალახად და უამრავი მსხვილმან-წვრილმანისთვის ქართული შესატყვისის მოსაძებნად კოლოსალური შრომა გასწია. დალი ფანჯიკიძეს დიდი ხნის შემდეგ, ოცდამეერთე საუკუნის 10-იანებში, როცა კორექტურისთვის უგზავნიდნენ თარგმნილი რომანების ვეება ხელნაწერებს, უკვირდა, – რამ მათარგმნინა, რამ გადამაბრუნებინა ეს მთებიო. მით უფრო იმის გათვალისწინებით, რომ უარი არ უნდა ეთქვა ოჯახის ყოველდღიურ საქმეზე და პედაგოგის პროფესიაზე. მასთან ხანგრძლივი ურთიერთობა სულაც არ იყო საჭირო, რომ მიხვედრილიყავი იმას, რამაც შეაძლებინა „ამ მთების გადაგორება“.

ერთგულება და პროფესიონალიზმი. პასუხისმგებლობის განცდა და საკუთარი თავისთვის დაწესებული მაღალა თამასა. პირდაპირი – ზოგის თვალში მკაცრი – ხასიათი და სათარგმნი ტექსტის სრულყოფილად შესწავლის სავალდებულო წესი… – ამ ჩამონათვალისთვის კიდევ ბევრი წახნაგის მიმატება შეიძლება განსაკუთრებით იმ ადამიანების მხრიდან, რომლებიც ათეული წლების განმავლობაში მეგობრობდნენ და თანამშრომლობდნენ დალი ფანჯიკიძესთან.

მახსოვს, 2010 წელს, როცა „არტანუჯში“ გრიგოლ რობაქიძის „ჰიტლერისა“ და „მუსოლინის“ წარდგენა გავმართეთ, წიგნების მთარგმნელებმა თავიანთი შემოქმედებითი ლაბორატორიის შესახებ ისაუბრეს და დალი ფანჯიკიძეს ესიამოვნა კოლეგის – ნანა გოგოლაშვილის დადებითი რეპლიკა:

– ნანასგან ცოტა გამიკვირდა, ძალიან მკაცრი და კრიტიკულია ხოლმე, არ გამოირჩევა საქებარი სიტყვებით.

– რას ამბობ, დალი? – აღელდა ქალბატონი ნანა, – მგონი მე მომაწერ შენს თვისებას, შენ უფრო ხარ ასეთი.

დიქტატორების თემით დაზაფრული აუდიტორია გახალისდა. დალი ფანჯიკიძე და ნანა გოგოლაშვილი ცოტა ხანში კიდევ ერთხელ მიუბრუნდნენ რობაქიძის შემოქმედებას: „ქალღმერთის ძახილი“ და „მეგი – ქართველი გოგონა“ 2012 წლის ზაფხულში და შემოდგომაზე გამოვეცით. ერთ მწერალთან მიბრუნება დალი ფანჯიკიძისთვის უცხო არ ყოფილა (თომას მანი, მაქს ფრიში), მაგრამ რობაქიძე არ იყო მისი საყვარელი მწერალი. მეტიც – მთარგმნელი  არც მალავდა თავის კრიტიკულ დამოკიდებულებას და რომანის გერმანულ ტექსტში გაპარულ შეცდომებზე – ზოგჯერ კურიოზულ შეცდომებზე – საჯაროდ ლაპარაკსაც არ მორიდებია „ქალღმერთის ძახილის“ გამოცემის შემდგომ (ერთ-ერთი ასეთი იყო Milkbruder, რაც ქართული „ძუძუმტის“ მნიშვნელობით გვხვდება დიდერიხსის 1934 წლის გამოცემაში. ბუნებრივია, ხელოვნურად შერჩეული ეს კომპოზიტი ბევრს ვერაფერს მისცემდა გერმანულენოვან მკითხველს). თუმცა, მიუხედავად ამისა, როგორც ნამდვილი პროფესიონალი, შეიძლება ითქვას, ნამდვილი არტისტი, რომელიც თანაბარი პასუხისმგებლობით ასრულებს მისთვის განაწილებულ როლს, დალი ფანჯიკიძე შესაშური პასუხისმგებლობით ეკიდებოდა საქმეს და არ განასხვავებდა საყვარელ თუ მისი მთარგმნელობითი ბიოგრაფიისთვის სრულიად უცხო ნაწარმოებს. ეს ერთგვარი ამოცანა იყო მისთვის, რომ სხვადასხვა სტილის, მასშტაბისა და ფორმატის ავტორი გაექართულებინა და თავი არსად არ დაეზოგა.

იშვიათად დაეტყობოდა ემოცია, პირად საუბარშიც მიკიბვ-მოკიბვის გარეშე და გაჭრილად ამბობდა იმას, რასაც ფიქრობდა თარგმანზე და ადამიანზე. „ნამეტანი კარტულობა ნაკლია თარგმანისთვის, არადა ჩვენთან ღირსებად უთვლიანო“ – თქვა ერთხელ ჩვენთან სტუმრობისას, და უცებ, – „ზვიად, ეს თქვენი ოთახია?“ – ჩამეკითხა. თავი რომ დავუკარი, აღელვება დაეტყო, – „მერე ცოტა შეავლეთ ხელი, არ გიჭირთ ამ ქაოსში?“

წიგნი, რომელიც მეთერთმეტეკლასელს შემოქმედებითი სექციის ხელმძღვანელმა გვირჩია, ცოტა მოგვიანებით წავიკითხე. „ახალგაზრდა ვ.-ს ახალი ვნებანი“ პოეტური კრებულივითაა, მოცულობით რომ არ უნდა განსაჯო. ის დალი ფანჯიკიძის მიერ თარგმნილ ტიტანების წიგნებში სულ იოლად ჩაიკარგება, თაროზე შეიძლება არც მოგხვდეს თვალში. მაგრამ ეს ტექსტი განსაკუთრებით ფასეული იყო როგორც ერთი მთარგმნელის, ისე ქართული ენის ახალი შესაძლებლობის აღმოსაჩენად. ჯერომ სელინჯერის „თამაში ჭვავის ყანაში“ (ვახტანგ ჭელიძე, 1963 წ.), ენტონი ბერჯესის „მექანიკური ფორთოხალი“ (გია ჭუმბურიძე, 1990 წ.) და ულრიხ პლენცდორფის „ახალგაზრდა ვ.-ს ახალი ვნებანი“ (დალი ფანჯიკიძე, 2003 წ.) ქართული სლენგის გენეზისის ერთი მნიშვნელოვანი ხაზია, რომელიც ამ წიგნების ხარისხიანად თარგმნის გარეშე არ იარსებებდა.

არადა, რამდენს დავკარგავდით თუნდაც ამ ეპიზოდის გარეშე:

„თუ წარმოგიდგენიათ უჯინსოდ ცხოვრება? ჯინსზე კეთილშობილი შარვალი დედამიწის ზურგზე არ არსებობს! ერთი ჯინსი მირჩევნია მოდების სალონის მთელ იმ სინთეტიკურ ძონძებს. ჯინსს ყველაფერს ვანაცვალებ ერთი რამის და ჰო, კიდევ მუსიკის გარდა. ოღონდ მუსიკაში არ გეგონოთ, ვიღაც ჰენდელზონ-ბახოლდის ვგულისხმობდე, ნაღდ მუსიკას გეუბნებით, ხალხნო! ბახოლდის ან სხვას კი არაფერს ვერჩი, მაგრამ ისინი ჯიგარში არ ხვდებიან. ჯინსებსაც ნაღდს ვგულისხმობ. რამდენი ნაყარ-ნუყარია, ვითომ ნაღდ ჯინსს რომ ჰგავს, მაგრამ ისეთის ჩაცმას, სულ არ გეცვას შარვალი, ის სჯობია. ნამდვილ ჯინსს, მაგალითად, წინ ზმეიკა არ უნდა ჰქონდეს, მოკლედ, ნაღდი ჯინსი მხოლოდ ერთია. ვინც ნაღდი ჯინსავიკია, ის კი მიხვდება, რომელზეც ვამბობ. ოღონდ არ გეგონოთ, ვისაც ნამდვილი ჯინსი აცვია, ყველა ნაღდი ჯინსავიკი იყოს. რამდენიც გინდა, ვიცი, არც იცის, ტანზე რა აცვია. ეგრევე ვიბოღმებოდი, ვინმე ოცდახუთი წლის პიჟონს ჯინსით რომ დავინახავდი. ჩატენიან თავიანთ ქონიან კოზლას ჯინსში და მერე წელამდე აიქაჩავენ, ჯინსი თეძოებზე შემოსაჭერი შარვალია, თეძოებზე თუ არა გაქვს შემოჭერილი და ხახუნის ძალა არ აჩერებს, ეგრევე ძირს ჩამოგვარდება. აბა, ქონიან ბარკლებზე და, მით უმეტეს, ქონიან კოზლაზე შეიძლება ჯინსის შემოჭერა? ამას ოცდახუთი წლის გოიმი რას მიხვდება. ეს იმას ჰგავს, გულზე კომუნისტის ჟეტონი გეკეთოს და სახლში ცოლს უბაგუნებდე. მე თუ მკითხავთ, ჯინსი შარვალი კი არ არის, მთელი პრინციპია.“

მომზადებულია ნიკოლ პრაუზისა და ლუმანლანის სტატიის მიხედვით.

ადრე თუ გვიან ყველა მშობელი შეიძლება დადგეს რეალობის წინაშე, როდესაც შვილი პირდაპირ ჰკითხავს, საიდან ჩნდებიან ბავშვები, რას ნიშნავს  კოცნა და რას ნიშნავს სიტყვა „სექსი“, რომელიც ასე ხშირად გვესმის ფილმებიდან, რომლებსაც ჩვენი ხელით ვუწერთ შვილებს.

ჩავთვალოთ, რომ ეს იდეალური შესაძლებლობაა, შვილს დელიკატურად, მაგრამ ჯანსაღად მივაწოდოთ ინფორმაცია, რადგან თუ ასე არ მოვიქცევით, შესაძლოა, ეს სხვამ გააკეთოს, თანაც ძალიან მახინჯი ფორმით.

თანამედროვე ბავშვს ვერ დაარწმუნებ, რომ ჩვილები წეროს მოჰყავს ან კომბოსტოში პოულობენ (ზოგ ბავშვს კომბოსტოს ნათესი არც კი უნახავს). არც კოცნის დანახვისას აიფარებს თვალებზე ხელს და არც ასეთ „ახსნას“ დაიჯერებს, მოგეჩვენა, სინამდვილეში ერთი მეორეს სულს უბერავსო.

თანამედროვე ბავშვებს კითხვებზე პასუხები სჭირდებათ და ეს პასუხები ჩვენი მოსაფიქრებელია.

ფსიქოლოგებმა ამ საკითხზე ბევრი იფიქრეს, იმსჯელეს, ატარეს ექსპერიმენტები და რაღაც რჩევები გაგვიზიარეს, რომლებიც შესაძლოა მკითხველსაც გამოადგეს.

ტეხასელი სექსოლოგისა და მკვლევარის გუდი ჰოვარდის აზრით, საზოგადოებამ ამ მეტად დელიკატურ თემას დადებითი მხრიდან უნდა შეხედოს და ეს ტერმინებით დაიწყოს.

სექსპოზიტიურობა ტერმინია, რომელიც კონსერვატიულ შტატებში დაიბადა.

ამ მიდგომის უკან ძალიან ღრმა და დელიკატური ამბავი დგას: სანამ სხვას დაველაპარაკებით, თავად როგორ აღვიქვამთ საკითხს, რომელზეც უნდა ვიფიქროთ? რა მოვლენაა სექსი? ეს ტაბუა თუ მასზე ლაპარაკი დანაშაული არ არის? დადებითი მოვლენაა ის თუ უარყოფითი? რასთან ასოცირდება? სირცხვილთან, შიშთან, სასჯელსა და უსიამოვნო შეგრძნებებთან თუ მხნეობასთან, სიხარულთან, სიახლოვესა და სასიამოვნო განცდებთან?

თუ ჩვენი დამოკიდებულება ამ სავსებით ბუნებრივი ინსტინქტის მიმართ უარყოფითია, ცხადია, მათაც, ვისაც ამ საკითხზე უნდა ვესაუბროთ, იმავე გრძნობებს გადავცემთ, მაგრამ თუ ეს საკითხი სირცხვილთან არ ასოცირდება და ჩვენი ცხოვრების ჩვეულებრივი, განუყოფელი ნაწილია, იქნებ სპეციფიკური სამეტყველო ტერმინოლოგიაც მოვიფიქროთ, რომლითაც უმცროსი ასაკის ადამიანების კითხვებს ვუპასუხებთ, რადგან როდესაც ჩნდება კითხვა, მას აუცილებლად სჭირდება პასუხიც. თუ თავს მოვიტყუებთ, რომ პატარას „დაავიწყდება“, შევცდებით – ბავშვები ძალიან ინტერესიანები არიან იმ საკითხების მიმართ, რომელთა ახსნაც ხელისგულზე არ უდევთ.

სექსპოზიტიურობა გულისხმობს საკუთარ სხეულთან, სურვილებსა და განცდებთან იმგვარ თანაცხოვრებას, რომ ამის გამო სირცხვილი არ ვიგრძნოთ, რაც მთავარია, საკუთარ სხეულზე, სურვილებსა და ნებაზე თავად ვფლობდეთ ექსკლუზივს და არ მივანდოთ ის სხვას, გარეშე პირს.

სექსზე ღიად საუბარი არ ნიშნავს, რომ მშობელი უბიძგებს ან უფლებას აძლევს მოზარდს, ნაადრევად დაიწყოს სექსუალური ცხოვრება. პირიქით: კვლევები, რომლებიც ამერიკის პედიატრთა აკადემიამ (AAP) ჩაატარა, მოწმობს, რომ ბავშვები, რომლებიც კითხვების დასმისთანავე იღებდნენ სწორ, წრფელ პასუხებს ინტიმურ ცხოვრებაზე, გაცილებით მომზადებულები იყვნენ ინტიმური ურთიერთობების საკითხში, ვიდრე ისინი, ვინც პასუხებს სოციალური მედიიდან, ტელევიზიიდან, თანატოლებისა და, ყველაზე უარეს შემთხვევაში, პედოფილებისგან იღებდნენ.

თვალი უნდა გავუსწოროთ იმ ფაქტს, რომ მთელ მსოფლიოში, ყველაზე უფრო დაცულ საზოგადოებებშიც კი, 9-დან 1 გოგო და 50-დან 1 ბიჭი სექსუალური შევიწროების მსხვერპლი ხდება. ეს შეიძლება იყოს ფიზიკური კონტაქტი ან სხვა ტიპის ინციდენტი. სექსუალურ განათლებაზე საუბრისას ფსიქოლოგთა უმეტესობა სწორედ იმას გულისხმობს, რომ შვილებს თავად უნდა ავუხსნათ ერთი უმთავრესი ჭეშმარიტება: მათი სხეული მათი საკუთრებაა და არავის, ამქვეყნად არავის აქვს უფლება მასაზე პრეტენზია განაცხადოს, ცოლი იქნება ეს, ქმარი, მშობელი თუ უცხო ადამიანი. ამის შემდეგ, მოსაფიქრებელია ასაკის შესაფერისი ენა, რომლითაც ყველაზე რთულ, მაგრამ აუცილებელ კითხვებს თამამად გავცემთ პასუხებს.

სწორი ტერმინები

მრავალ მშობელს აინტერესებს, როგორ და როდიდან შეიძლება შვილებთან ისეთი ტერმინების გამოყენება, როგორიცაა ვაგინა, პენისი, ანუსი, მკერდი და ასე შემდეგ. ან რა ჯობია გამოვიყენოთ – სამედიცინო ტერმინოლოგია თუ ევფემიზმები?

განურჩევლად იმისა, „პენისს“ ვიტყვით თუ „ჩიტუნას“ ან „სარცხვინელს“, შინაარსი არ შეიცვლება და ის, რაც ჩვენ „შერბილება“ გვგონია, საპირისპირო ეფექტს ახდენს.

ამავე დროს, ფსიქოლოგ ნიკოლ პრაუზს თუ დავუჯერებთ, ძალიან საფრთხილოა, მშობელმა არ გადაამლაშოს, არ მოჰყვეს ნატურალისტურ ახსნა-განმარტებებს და ასაკის შესაბამისად აუხსნას შვილს ის უმთავრესი დეტალები, რომლებიც მის კითხვებს პასუხობს.

მაგალითად, კითხვაზე, რატომ განსხვავდებიან ერთმანეთისგან ბიოლოგიურად კაცი და ქალი და რა არის „ის“, რაც ძმას აქვს და დას – არა, მშობელი დელიკატურად, სპეციფიკური ტერმინოლოგიით შეიძლება ესაუბროს 7-8 წლის ბავშვს ბიოლოგიურ თავისებურებებზე, რომლებიც ბუნებამ მოგვმადლა. ასევე შეგვიძლია, პატარებს ავუხსნათ (მაგრამ არ ვეჩხუბოთ, რადგან ამან შესაძლოა საკითხზე ფიქსაცია გამოიწვიოს), რომ არსებობს საკითხები, რომლებზეც, არ არის საჭირო, ხმამაღლა და ყველგან ვილაპარაკოთ.

ოფიციალური სამედიცინო ტერმინოლოგიის გამოყენებით, შესაძლებელია მოზარდს განვუმარტოთ, როგორ ხდება ბავშვის ჩასახვა და როგორ მშობიარობს ქალი.

კიდევ ერთი სექსოლოგი, ლუმანლანი, გვირჩევს, ბავშვებთან არ გამოვიყენოთ უარყოფითი შინაარსის ფრაზები: „სექსი არ ვარგა“, „არ აკოცო“, „არ შეხედო“, „არ შეეხო“ და სხვა. უმჯობესია, ბავშვებს ავუხსნათ, რომ „სექსი სირცხვილი არ არის, ოღონდ ადამიანი ამისთვის უნდა მომწიფდეს“; „შეხება ნებაყოფლობითია, არავის აქვს უფლება, დაუკითხავად, მისი სურვილის გარეშე შეეხოს სხვას“; „მოვა დრო და ვინმეს აკოცებ, მაგრამ ნუ აჩქარდები. დაე, ეს იყოს შენი საუკეთესო დღე. ეს სირცხვილი არ არის, მაგრამ ნუ იჩქარებ!“

იგივე სექსოლოგი ურჩევს მშობლებს, თინეიჯერებთან ასეთი ფრაზები გამოიყენონ: „მოუფრთხილდი საკუთარ სხეულს, ის შენ გეკუთვნის და ეცადე, სრულყოფილად გაიზარდო, სანამ რაიმე გადაწყვეტილებას მიიღებ“; „დათანხმდი მაშინ, როდესაც ეს ნამდვილად გინდა და თქვი „არა“, თუ ოდნავ მაინც გეპარება ეჭვი. ნუ შეგრცხვება საკუთარი აზრის გამოთქმის, არავის აქვს უფლება, განგსაჯოს“.

და მაინც, ერთია რჩევის მიღება იმის თაობაზე, როგორ დაველაპარაკოთ ინტიმურ საკითხებზე თინეიჯერებს და მეორეა ამის გაკეთება, თუ თავად არ გვაქვს მსგავსი გამოცდილება მშობლებთან.

ასეთ დროს საუკეთესო გზაა არა მზა ფორმულების, სიტყვების, ფრაზების, სიტუაციური კონსტრუქციების გამოყენება, არამედ ინდივიდუალური მიდგომა. ყველა მშობელმა საუკეთესოდ იცის (ან უნდა იცოდეს) საკუთარი შვილის ბიოლოგიური და მენტალური ასაკი, ამიტომ აჯობებს, თუ წინასწარ ჩამოწერს გარკვეულ სიტყვებს, რომლებითაც შვილს უნდა ესაუბროს. ის უნდა გახდეს სექსოლოგიც, თერაპევტიც და ქოუჩიც, დაელაპარაკოს თავის უმთავრეს „პაციენტს“, მსმენელს და მეგობარს ისე, როგორც თავად ისურვებდა დალაპარაკებოდნენ პატარაობისას.

და თუ მშობელი თავს მაინც საკმარისად არაკომპეტენტურად მიიჩნევს მსგავსი საუბრის გასამართავად, კითხვები კი გაჩნდება, ის მაინც დავიმახსოვროთ, რისი გაკეთება არ შეიძლება.

არ შეიძლება, წავუყრუოთ კითხვებს, რადგან ისინი არსად გაქრება და ბავშვები პასუხების ძებნას სხვაგან დაიწყებენ.

სთხოვეთ ოჯახის სხვა, სანდო წევრს, დაგეხმაროთ საუბარში, მიმართეთ სპეციალიტს და გაიარეთ კონსულტაცია, მაგრამ აუცილებლად გაეცით პასუხები კითხვებს, რომლებიც, საბედნიეროდ, სწორედ თქვენ, მშობელს დაგისვათ შვილმა.

გაკვეთილებისთვის მზადება ჩემს ყოველდღიურობას ფონად გასდევს. მაღაზიაში მივდივარ, ჭურჭელს ვრეცხავ თუ გოგონას ბაღიდან გამოსაყვანად მივიჩქარი – ფიქრები სლაიდებივით იშლებიან გონებაში და ცალკე ფოლდერებად ლაგდებიან. მგონია, რომ მუდმივი ფიქრისთვის შთაგონება ჯილდოდ მოდის და ამგვარი წამები გაელვებას ჰგავს. იდეებს მადლიერებით ვიღებ და ოთხი კლასისთვის განკუთვნილ „ფოლდერებში“ ვათავსებ. მერე ეს ყველაფერი პროექტების სახით გარკვეულ მიმართულებას იღებს. ცხადია, გამოცდილება, სასწავლო მიზნების გაცნობიერება და მეთოდების ცოდნა სწავლებას ამარტივებს. ჩემ მიერ აღწერილი პროცესი ზოგჯერ ელვისებურ სახეს იღებს, მაგალითად, როცა კლასიდან კლასისკენ მივქრი. დღესაც ასე იყო და მსურს, ერთი გაკვეთილის ამბავს მოგიყვეთ.

შინ დაბრუნებული, ბავშვების ნაწერებს რომ ვკითხულობდი, ვფიქრობდი, რომ სწავლება შემოქმედებითი პროცესია და ზოგჯერ გეგმები საპნის ბუშტივით სკდება.

პირველი გაკვეთილი მეშვიდე კლასთან მქონდა. წაიკითხე ჩემი წიგნი – ამ მეთოდით ბავშვები ერთმანეთისთვის დიანა ანფიმიადის „დაკარგული სიტყვების ლექსიკონს“ კითხულობენ, ფურცლებში წარწერებიან ბარათებს ტოვებენ და ქართულის გაკვეთილზე წიგნებს ცვლიან – ერთმანეთის წიგნებში მთავარი პერსონაჟის მსგავსად მოგზაურობენ. წიგნის გავლენით წერითი დავალების ინსტრუქცია ამგვარი იყო: წარმოიდგინე, რომ ერთ დღეს უცხო ქალაქში გაიღვიძე. აღწერე იქ გატარებული ერთი დღე. ზოგ გაკვეთილს დავალებების კითხვას ვუთმობთ, ზოგჯერ კი მათი რვეულები შინ მიმაქვს და განმავითარებელ კომენტარებს ვუწერ. ამ დღესაც ასე გადავწყვიტე, გაკვეთილის ბოლოს რვეულებს ხელი მოვხვიე და მესამე კლასისკენ გავიქეცი. სკოლაში დრო აჩქარებულია – 30 წუთი გაკვეთილისთვის გვაქვს, 5 – შესვენებისთვის, რომელიც უსწრაფესად გადის. შესვენებაზე სანამ ჩემს ნივთებს თავს ვუყრი, ბავშვები კითხვებს მისვამენ, ამბებს მიზიარებენ, დღიურებს მიკითხავენ, ნახატებს მაჩვენებენ… ეს ძალიან ძვირფასი და მნიშვნელოვანი წუთებია. განსაკუთრებით რთულია, როცა ერთი სართულის მარჯვენა ფლიგელიდან სხვა სართულზე ან მოპირდაპირე ფლიგელის ბოლო საკლასო ოთახისკენ მივრბივარ. ვიწრო დერეფანში თავი მარათონელი მგონია – თან არგუსივით ას თვალს ვიბამ, საკლასო ოთახის უეცრად გაღებულ კარს რომ არ შევასკდე.

ამ დილას, სანამ ერთი კლასიდან მეორისკენ მივქროდი, ბოლო ზარისთვის გამოწყობილი მეთორმეტეკლასელები მხვდებოდნენ და სკოლის დღეების მნიშვნელობაზე ვფიქრობდი – როგორი საჭიროა დამღლელი რუტინისგან გამიჯვნა და იმის გააზრება, რომ სკოლის ყოველი დღე მიდის, ქრება და რომ ეს დრო არასდროს დაბრუნდება.

მესამე კლასში არჩილ სულაკაურის „ცისფერ ირემს“ ვკითხულობთ. იმ თავზე უნდა გვესაუბრა, როცა პიპა მოხეტიალე მუსიკოს ოლილეს გაიცნობს. წიგნები, რვეულები და ჩანთა მასწავლებლის მაგიდაზე დავაწყვე და ფუტკრის სკასავით აფუთფუთებული კლასის დამშვიდებას დაველოდე. მეშვიდეკლასელების რვეულებმა ჩემი ყურადღება მიიქცია – ძალიან უყვართ თემების წერა და ვფიქრობდი, ნეტავ, რა დამხვდება-მეთქი. სწორედ მაშინ დამებადა ახალი იდეა – მესამეკლასელებისთვის უფროსკლასელების რვეულები მეჩვენებინა. როლური მოდელი გახდა გაკვეთილის მთავარი მიზანი. ჩემი დაკვირვებით, სხვის პირად მაგალითს დიდი გავლენა აქვს ბავშვებზე.

– გინდათ, მეშვიდეკლასელის საშინაო დავალების რვეული გაჩვენოთ? – ვიკითხე და ბავშვებმა თანხმობის ნიშნად შეძახილებით წამახალისეს.

თეკლას რვეული შევარჩიეთ, რადგან მათი კლასელის დაა და კარგად იცნობენ, ამასთანავე, თეკლა ხშირად ლიტერატურული კაფეს წარმართვაში გვეხმარება. ერთმა მშობელმა ისიც კი მითხრა, როდესაც ჩემი გოგონა თეკლას ხვდება სკოლაში, ის დღე დღესასწაულად მისთვის იქცევა ხოლმეო.

თეკლას რვეული მოვძებნე და თვალიერება დავიწყეთ. ილუსტრაციებსა და ნაწერებს შორის ჩემი განმავითარებელი კომენტარები ადვილად ამოიცნეს.

თეკლას თემისთვის „ხელუხლებელი მონები“ დაურქმევია. ორფურცლიანი ნაშრომის დანახვისას მესამეკლასელები აღფრთოვანდნენ, რამდენი დაუწერიაო.

თეკლას ინსტრუქციის საპასუხოდ მოუფიქრებია მოთხრობა (იხ. სკოლის ბლოგი), რომლის მთავარი პერსონაჟი თავად არის. ერთ დილას სხვაგან გაეღვიძება – „თითქოს რვეულის ფურცლებზე ვიყავი და მე თვითონ ვქმნიდი ჩემს თავგადასავალს“. უცნაურ ქალაქში მოხვედრილი წელში მოხრილ, პირღია, ფერდაკარგულ ადამიანებს აღმოაჩენს. ქალაქის კარიბჭეს აწერია: „ხელუხლებელი მონები“. პერსონაჟი თეკლა ერთ ბიჭს სახეში შემოულაწუნებს და გამოაფხიზლებს. ბიჭის ბაბუა გამომგონებელი ყოფილა და მის ავტოფარეხში მოწყობილობა „სახეში გამლაწუნებელს“ მოძებნიან. ასე გამოაღვიძებენ დამონებულ ადამიანებს, ხოლო კიდევ ერთი ხელსაწყოთი სახელად „სითეთრის შემწოვით“ მოქალაქეებს ფერსაც დაუბრუნებენ.

ბავშვები სულგანაბულები მისმენდნენ, მე კი ის მიხაროდა, რომ თეკლას მოთხრობა დიანა ანფიმიადის „დაკარგული სიტყვების ლექსიკონის“ შთაგონებით დაუწერია (პარალელური სამყარო, რვეულის ფურცლებში მოგზაურობა).

წელში მოხრილი, პირდაღებული ადამიანები უკეთ რომ წარმოედგინათ, განვასახიერე და ბავშვების სიცილმა მინისპექტაკლისკენ მიბიძგა.

კლასის ყველა ბიჭი დაფასთან გამოვიყვანე და დამონებული ადამიანების როლის შესრულება ვთხოვე. თავი გადააგდეს, პირი დააღეს და გაშეშდნენ. მე თეკლას როლი მოვირგე და მესამეკლასელი გაბრიელი გამოვაფხიზლე, გოგოები კი სილის გამლაწუნებელ ხელსაწყოდ გარდაისახნენ, მწკრივში ჩადგნენ და რობოტის ტონით გაიძახოდნენ: „ჩვენ ვართ სილის გამლაწუნებლები!“ – ასე, სათითაოდ გამოაფხიზლეს მონებად ქცეული ბიჭები და დროული ჩარევა გახდა საჭირო, რომ როლში შეჭრილებს ერთმანეთის ცემა არ დაეწყოთ.

მერე წერითი აქტივობა შევთავაზე – ფერადი ბარათები დავურიგე და თეკლასთვის წერილის მიწერა ვთხოვე.

მიმართვაზე რომ ვფიქრობდით, ლუკამ თქვა, მე, „ჩემო მწიგნობარო თეკლა“, ასე მივწერო. ბავშვების წერილები (იხ. სკოლის ბლოგი) თეკლას ქართულის რვეულში შევინახე და საშინაო დავალებაზე დავფიქრდი. ამ დროს ნატამ მთხოვა, ჩვენც მეშვიდეკლასელების დავალება მოგვეცითო. ინსტრუქციას დაფაზე რომ ვწერდი, დაჩიმ ახალი პუნქტი დაამატა, ილუსტრაციასაც დავხატავთო.

სკოლიდან დაბრუნებული თეკლა თვალებგაბრწყინებული კითხულობდა ფერად ბარათზე დატოვებულ შთაბეჭდილებებს. მესამეკლასელებს საპასუხო წერილი (იხ. სკოლის ბლოგი) მისწერა და ბავშვებს შესთავაზა, თქვენს საშინაო დავალებებს წავიკითხავ და კომენტარებს დაგიწერთო.

თეკლას საკლასო ოთახი ზუსტად მესამე კლასის თავზეა, ამიტომ წერილს თოკზე გამოაბამს და მეორე სართულზე ჩამოგვიშვებს.

როლური მოდელი, შემოქმედებითი მიდგომა, ბავშვების აზრის გათვალისწინება, აქტივობების მონაცვლეობა და მინისპექტაკლი – ამ ყველაფერმა ერთი დაუვიწყარი გაკვეთილი შექმნა. მჯერა, რომ უფროსკლასელების საშინაო დავალებებისადმი დამოკიდებულება უმცროსკლასელების მოტივაციას აამაღლებს. ამ გაკვეთილმა კიდევ უფრო მკაფიოდ დამანახა, რაოდენ დიდია პირადი მაგალითის გავლენა და როგორ შეიძლება, მოსწავლის ერთი დავალება სასწავლო რესურსად იქცეს.

მამო, ჩქარა, ჭერს ხელი აკარი! – შემომძახა მამაჩემმა და მართლა ჭერამდე ამისროლა. მე 4 წლის ვიქნებოდი, ის 35-ის.

მართალია, ჭერამდე ასროლა იღლიებს მტკენდა, მაგრამ ფრენა უფრო საინტერესო იყო. ზემოდან ჩვენი ღარიბული ავეჯიც სხვანაირი ჩანდა, ქერა დედაჩემიც, ტაშს რომ შემოჰკრავდა. ფრენისგან, ცოტა შიშისგან და ცოტა აღფრთოვანებისგან გულიც შემიტოკდებოდა ხოლმე. არსებობდა კაცი, რომელიც, თუ საჭირო გახდებოდა, ცამდე ამაფრენდა. ამ კაცს ღონიერი ხელები და კარგად შეკრული სხეული ჰქონდა. ყოველ დილით რძეში არეულ ხაჭოს მიირთმევდა, სხვა მამებივით სიგარეტს არ ეწეოდა, სამსახურიდან მოსვლას არასდროს აგვიანებდა, ფეხბურთს ხმამაღალი შეძახილებით უცქერდა და ფოტოგრაფიით იყო გატაცებული.

თუ მამო კარგ ხასიათზე იყო, მე და დედაჩემს სამხედრო ზურგჩანთებს აგვკიდებდა და ხან მთა-ბარში სასეირნოდ, ხანაც სოკოზე წაგვიყვანდა. ზოგჯერ მის ნათესავებსაც ვსტუმრობდით, მეზობელ ქუჩაზე, იშვიათად – ისინიც.

ჩვენ სამნი – მამო, მე და დედა ერთოთახიან ბინაში ვცხოვრობდით, მე ზამთრების – ახალი წლის, თოვლისა და ჩემი დაბადების დღის ნატვრით, მშობლები – ზაფხულის შვებულების მოლოდინში. შვებულებების დროს არავინ არაფერზე ჩხუბობდა და ოჯახში იდილია იყო.

თავიდან ჭერამდე ასროლების გამო მამო მიყვარდა, მაგრამ მამა-შვილური გაგება მაშინ დასრულდა, როდესაც ამ ღონიერი და თითქოს საიმედო ხელების, უფრო სწორად მუშტად შეკრული ხელების, სიმძიმე საკუთარ თავზე ვიწვნიე. მიუხედავად იმისა, რომ გალეული და ხშირად მოავადე ბავშვი ვიყავი, მამოს ეს არ აჩერებდა. თუ სკოლის ფორმა კარადის გარეთ დამრჩებოდა, მის რისხვას ვეღარაფერი გადამარჩენდა. მამოს სისასტიკეს საზღვარი არ ჰქონდა. უფრო სწორად, ისე გამირჩევდა საქმეს, როგორც თანატოლ კაცს. ვოცნებობდი, სხვა ურჩი ბავშვებივით მეც კუთხეში დავეყენებინე ან იმით დავესაჯე, რომ ეზოში სათამაშოდ არ გავეშვი. მაგრამ, არა. ყურს თუ მიწევდა, ლამის ახევამდე ამიწევდა და თუ სილა მომხვდებოდა, ისეთი იყო, რამდენიმე წამით სამყაროს ვეთიშებოდი.

ფანქარს ცუდად თუ გავთლიდი, ჭურჭელს უნაკლოდ თუ არ გავრეცხავდი ან მაგიდაზე გადაშლილი სახელმძღვანელოები დამრჩებოდა, იქ ამბავი დატრიალდებოდა – მტრისას და ავისას. ტირილიც კი ხმადაბლა ვისწავლე, რომ არავის გაეგო.

თუმცა, როგორც კი ბრაზის ქარიშხალი ჩადგებოდა, საბანს თავზე წავიფარებდი, რომ რაც შეიძლება მალე დამვიწყნოდა დღევანდელი დღე. მამო ლოგინთან ჩამომიჯდებოდა და მშვიდად განმიმარტავდა „რატომაც მომხვდა“. ეს განმარტებები აღარ მაინტერესებდა. უსამართლობად მიმაჩნდა, რომ ჩემზე ღონიერი კაცი მერეოდა, მერე რა, რომ მამო იყო. შურისძიების წყურვილი მკლავდა.

სათამაშოების უჯრაში ყოველთვის ვინახავდი ჩანთას, სადაც სახლიდან გასაქცევი ნივთები მედო. წესით, დედაჩემთან ერთად უნდა გავქცეულიყავი, შესაძლოა ძალიან შორს, დედას სამშობლოში – უკრაინაში, სადაც ჩემი კეთილი ბებია-ბაბუა დამხვდებოდა. მაგრამ დედა გაქცევას არსად აპირებდა. თუ ჩემსა და მამოს სკანდალს შეესწრებოდა, თავგანწირვით მიცავდა. ეგ იყო და ეგ.

ვიზრდებოდი და სახლიდან გასაქცევ საგზალს ვაახლებდი, მაგრამ მოზარდობაში მივხვდი, რომ მეც ვერსად გავიქცეოდი და ბედს დავნებდი. მამოც უფრო ლმობიერი გახდა. თუმცა, კვლავ მიაჩნდა, რომ მოზარდის სწორად აღზრდის მეთოდები უმკაცრესი უნდა ყოფილიყო. ურჩი მოზარდი ცხოველივითაა, ორჯერ რომ ეტყვი და ვერ გაიგებს, უნდა დააშინოო, იტყოდა ხოლმე და ფეხიფეხგადადებული გაზეთის კითხვას გააგრძელებდა. ქვეყნის გაზეთებს და ჟურნალებს იწერდა. ისიც მოსწონდა, მე რომ ბევრს ვკითხულობდი. მე კი სულ ვკითხულობდი და ვკითხულობდი. წიგნით, როგორც ფარით, მამოს მძიმე ხელიც მომიგერიებია.

ცოტა შორს დაიჭირე წიგნი კითხვის დროსო, მეტყოდა, მხედველობა ყველაზე მთავარიაო. მხედველობის დაკარგვის შიში მამომ ისე ჩამისახლა, ახლაც სიმსივნეზე მეტად მეშინია. ეზოში ჩასვლის წინ, მამო საჩვენებელი თითით მომიხმობდა ხოლმე და მურაბიდან ერთ კაკალს ამოიღებდა, შემაჭმევდა და იტყოდა, კაკლის მურაბა თვალებისთვის კარგიაო.

ზოგჯერ მეჩვენებოდა, რომ ორი მამო მყავდა. ერთი დაუნდობელი და სულელურ წვრილმანებს გამოკიდებული, მეორე კი დემოკრატიული და მხიარული. მამო არასდროს მიმოწმებდა დღიურს, ღრმად იყო დარწმუნებული, რომ ჭკვიანი მოსწავლე ვიყავი და ჩემი გაკონტროლება აუცილებლობას არ წარმოადგენდა. თუ დახმარება დამჭირდებოდა, განსაკუთრებით ტექნიკურ საგნებში, სიამოვნებით მიზიარებდა თავის მრავალმხრივ ცოდნას. მერე საუბარიც გაგვიგრძელდებოდა და ჩემს ამბებს ვუყვებოდი. ყურადღებით მისმენდა და ბოლოს მეტყოდა, კი იცი შენ ადამიანის დაინტრიგებაო.

მამო არც ღობეებსა და ხეებზე ძრომიალს მიშლიდა, არც ქუჩის ცხოველების მოშინაურებას. ოღონდაც რამის მიმართ ინტერესი გამომეჩინა და გიჟივით მქომაგობდა. ორკვირიან საზაფხულო ბანაკში გადახიზნულს კი დიდი ხნის უნახავი ძმაკაცივით მხვდებოდა და მეკითხებოდა – ჰა, ხომ არავინ გჩაგრავს. მე არც არავინ მჩაგრავდა, მამოს გარდა. სულ მინდოდა ეს მისთვის მეთქვა და ვერ ვეუბნებოდი.

მამოს სადამსჯელო პოლიტიკამ მაიძულა ჩემი სამყარო შემექმნა, სადაც მოწყენილობის ჟამს გავიხიზნებოდი, ყველა უფროსს უჩინარ კარს მივუკეტავდი და საკუთარი თავის რეანიმირებას სწრაფად შევძლებდი. ამ სამყაროში უამრავი ფირფიტა და წიგნი მქონდა. ეზოშიც, მგონი, ყველაზე მარდი ბავშვი ვიყავი, თან ყველა დაჩაგრულს გულში ვიხუტებდი. სულ ვფიქრობდი, რომ სხვა ბავშვებსაც მემუშტიკრივე მამოები ჰყავდათ და თქმას ვერ ბედავდნენ…

მახსოვს, რომ ყველაზე კარგ ხასიათზე მამო ფოტოების გამჟღავნების დროს იყო. წითელი განათებით ლაბორატორია სააბაზანოში მოიწყო, უქმეებზე იქ საათობით იჯდა და თავის ფირებს უკირკიტებდა. მე და დედაჩემსაც გვიხაროდა, ჩვენთან სკანდალისთვის აღარ ეცალა.

მამოს ბალეტის ყურებაც უყვარდა, ტელევიზორითაც და ისეც. მაშინ ტელეპროგრამები გაზეთებთან ერთად იბეჭდებოდა. ერთი კვირით ადრე მამო კალმით მონიშნავდა სანახავ სპექტაკლებს და ზოგჯერ ყურებისას ცრემლიც კი სდიოდა. მამოს ასეთი გარდასახვა ძალიან მეუცნაურებოდა და მეც ვცდილობდი, ჩავღრმავებოდი ბალეტს, იქნებ იქ მენახა მამოს გულის მოლბობის უცნობი გასაღები.

რა თქმა უნდა, მამო ბალეტს მე და დედასაც გვაზიარებდა. 80-იანი წლების აბსოლუტურად ყველა სპექტაკლი გვქონდა ნანახი. ოპერისა და ბალეტის თეატრი ჩემთვის სახლივით იყო. მამოს თეატრში ერთგულ მაყურებლად იცნობდნენ. ზოგჯერ ჩემთან ერთად კულისებში შესვლასაც ახერხებდა, რომ იქიდან მეყურებინა სპექტაკლისთვის, სხვა რაკურსით. მეც ფარდის ნაოჭებში გავეხვეოდი, არავისთვის ხელი რომ არ შემეშალა და სუნთქვაშეკრული ვაკვირდებოდი მოცეკვავეებს. ზოგი თავის პუანტებსაც მჩუქნიდა.

მაგრამ ყველაზე მეტად საორკესტრო ორმო მომწონდა, ხავერდის რბილი მოაჯირებით. მამოც მიყვებოდა, როგორ იწერება მუსიკა, რომ ყველა ინსტრუმენტს თავისი ჟღერადობა აქვს და რომ არა დირიჟორი, მუსიკა თავის კალაპოტს ვერ მონახავდა.

ბოლოს, ბალეტზეც შემიყვანეს. მამო ჩემ მიმართ კიდევ უფრო მეტად ლმობიერი გახდა. ბალეტზეც თვითონ დავყავდი. მოსაცდელშიც მელოდა. სახლში რომ ვბრუნდებოდით, გზად თონის ცხელ პურს იყიდდა და ხრაშუნა მხარეს მომიტეხდა, რომ არ გავსუქებულიყავი. გავსუქდი კი არა, ბალეტმა ისე გამახდუნა, ფეხზე ძლივს ვიდექი. მამოსაც ეგ უთხრეს, ძალიან სუსტიაო, მეტი ვარჯიში დასჭირდებაო. მე კი მეტი აღარ შემეძლო.

მამოს იმედი გავუცრუე და ეს ძალიან მაშინებდა. მაგრამ, საბედნიეროდ, აქ მეორე, ლმობიერმა მამომ „გაიღვიძა“ და თქვა, ბავშვს რაც მოსწონს და გამოსდის, ის უნდა აკეთოსო. ასე აღმოვჩნდი პიონერთა სასახლის ნორჩ შემოქმედთა სტუდიაში, სადაც სკოლის დამთავრებამდე დიდი ენთუზიაზმით ვიარე. ესეც მამოს დამსახურება იყო, რომელმაც ბაკურიანში ჩემი ჩანაწერების რვეული იპოვა, სადაც ტესტები ნახატებით გამეფორმებინა.

მამოზე ისტორიებს შორს რომ არ შევყვე, ხმამაღლა არასდროს გამიმხელია და ახლა მინდა ვთქვა – ის ჩვეულებრივი სახლის ტირანი იყო, შესაძლოა, ბიპოლარული აშლილობითაც და ბავშვური ტრავმებით, რასაც მისი ახლახან ნაპოვნი დღიური მოწმობს. მამოს დედა, ბებიაჩემი, რომელიც არასდროს მენახა, ბაღის მასწავლებელი იყო. ის ერთადერთ შვილს სიმკაცრეში ზრდიდა. სამსახურში წასული ხშირად სახლში ჩაკეტილსაც ტოვებდა, რომ ბავშვი არ გაქცეულიყო და ტრამვაის არ ემსხვერპლა. ბაბუა, ბებიაჩემის ქმარი, მეორე სამამულო ომიდან არ დაბრუნებულა. მამოს ის არასდროს ენახა, ამბობენ, ფიზიკა კარგად ესმოდა და გიტარაზე უკრავდაო.

ამ ყველაფრის გასაჯაროება ალბათ მამოს გულს დაწყვეტდა, ცოცხალი რომ ყოფილიყო, მაგრამ ოთხი წლის წინ თბილისის ზღვის სასაფლაოს მივაბარე.

თუმცა, არ ვიცი… იქნებ ამ დროს მეორე – დემოკრატიულ მამოს „გაღვიძებოდა“, რომელიც იტყოდა „რას იზამ, სიმართლე, როგორიც არ უნდა იყოს ის, უნდა ითქვას. ბოდიში, შვილო“.

ის, რომ სასკოლო განათლების სისტემაში კვალიფიციური და კომპეტენტური კადრების სერიოზული დეფიციტია, არავისთვის სიახლე არ უნდა იყოს. მიუხედავად ამისა, სამწუხაროდ, ის რესურსი, რომელიც გვაქვს, ვფიქრობ, სათანადოდ გამოყენებული არ არის. უფრო მარტივად რომ ვთქვათ, არაერთი განათლების მკვლევარი თუ სპეციალისტია, რომელიც მსოფლიოს მასშტაბით არის აღიარებული და სხვადასხვა ქვეყნისა თუ სისტემის განვითარებაზე მუშაობს, მაგრამ საქართველოს განათლების სისტემის განვითარებაში მათი როლი, მონაწილეობა და მით უმეტეს გავლენა – მინიმალურია.

გარდა ამისა, ძალიან იშვიათად თუ იწერება სისტემის განვითარების ალტერნატიული მოსაზრებების შესახებ. შესაბამისად, გადავწყვიტე მომდევნო რამდენიმე სტატიაში შემოგთავაზოთ იმ ადამიანებთან ინტერვიუები, რომელთა მოსაზრებებიც მასწავლებლებისა და სასკოლო თემისათვის საინტერესო უნდა იყოს და ვისი გამოცდილებაც ნამდვილად გასათვალისწინებელია.

პირველი ინტერვიუ იქნება ნანა დიხამინჯიასთან, რომელიც mastsavlebeli.ge-ის მკითხველისათვის უცხო ნამდვილად არ არის, რადგან ბევრი წლის წინ ისიც წერდა სტატიებს ინტერნეტგაზეთისათვის.

ნანა, გთხოვთ, რომ მოკლედ მოგვიყვეთ თქვენ შესახებ, საინტერესო იქნება აფხაზეთის ომის გამოცდილებებიც:

14 წლის ვიყავი, როდესაც აფხაზეთის ომი დაიწყო… მახსოვს, 1992 წლის სექტემბრის შეთანხმების დროს, დედაჩემმა, რომელიც თან მასწავლებელი იყო და თან სასწავლო ნაწილის გამგე, ყველა ჩემს კლასელს ჩამოურეკა და სკოლის დასალაგებლად შეგვკრიბა, რადგან ჭურვებს მინები ჩაემსხვრია და სკოლის წინ ნამსხვრევები ეყარა.

19-ში უკვე შეუძლებელი იყო იქ გაჩერება, მით უმეტეს იმის გათვალისწინებით, რომ ჩვენი სახლი ძალიან ახლოს იყო ქალაქის შესასვლელთან. გამოვიქეცით. მახსოვს, ჯერ სატვირთო მანქანაზე, მერე – რაღაც ამწეზე ვისხედით, პურის მანქანაზე და ა.შ.

28 თენდებოდა, როცა სვანეთით წამოვედით. შემდეგ, აბაშაში ჩავედით დეიდაჩემთან და ვფიქრობდით, რომ იქ უნდა გვეცხოვრა. თუმცა, მალე სოხუმის უნივერსიტეტი გაიხსნა თბილისში, სადაც მამაჩემი პროფესორი იყო და დედაჩემის ბიძაშვილის დაჟინებული მოთხოვნით თბილისში წამოვედით. სწორედ მან შეგვიფარა ერთი წლით მთელი ოჯახი. დღემდე ძალიან ვემადლიერები, რადგან ვერ მივიღებდი იმ გამოცდილებას და შესაძლებლობებს, რაც მივიღე…

დავამთავრე სოხუმის უნივერსიტეტი, გამოთვლითი მათემატიკის მიმართულებით და მერე დავიწყე გამოყენებითი მათემატიკის ინსტიტუტში მუშაობა. ჩემი ქმარიც იქ გავიცანი. ინსტიტუტში სულ ერთი კომპიუტერი იდგა და, რომ შევედი, გვითხრეს, აი, ეს არის კომპიუტერი და შენ და მიშამ უნდა გაიყოთო. ჰოდა, კარგად გავიყავით, ასე გამოვიდა.

2004-2012 წლებში ვმუშაობდი გეოგრაფიკში. ჩემმა მეუღლემ 2003 წელს დაიწყო და მე 2004-ში შევუერთდი. ეს იყო ძალიან საინტერესო პერიოდი, რადგან მაშინ ძალიან სწრაფად ვითარდებოდა ტექნოლოგიები. მაგალითად, მე ვიყავი ჩართული ისეთ პროექტებში, სადაც ქალაქების ციფრულ გენგეგმებს აკეთებდნენ – თბილისის, ბათუმის, აბასთუმნის, ფოთის. ბევრი სხვადასხვა ტიპის ორგანიზაციისთვის ვქმნიდით და ვნერგავდით ციფრულ სისტემებს. ამიტომ ბევრი სფეროს შესწავლა მომიწია და ამისათვის გეოგრაფიკს ძალიან ვემადლიერები. მას დიდი წვლილი მიუძღვის იმაშიც, რომ საჯარო რეესტრი ფურცლიდან სისტემაზე გადავიდა და ესეც ძალიან საინტერესო პროცესი იყო.

სამწუხაროდ, მიუხედავად მაშინდელი წინსვლისა, სივრცითი მონაცემების ეროვნული ინფრასტრუქტურის კუთხით კვლავ უამრავი გამოწვევა გვაქვს. ეს რომ განათლების სისტემას დავუკავშიროთ, ჯერ კიდევ არ შეგვიძლია კონკრეტულად სკოლების სივრცითი ანალიზის გაკეთება. განვითარებულ ქვეყნებში ეს არის ის, რაც 20 წელია გამოიყენება, ანუ 20 წლით ვართ ჩამორჩენილი. ამ დროს, 2012 წელს სულ სხვა გეგმები ჰქონდა ქვეყანას.

პროფესიას რომ შევეხო, ტექნოლოგიების მიმართულებით ვმუშაობ მრავალი წელია. თუმცა, გარკვეული დროის წინ მივხვდი, რომ პროფესიით disruptor, ანუ შემარყეველი ვყოფილვარ. ეს არის ადამიანი, რომელიც ორგანიზაციაში უყურებს, რომელი პროცესია გაუმართავი, რომელი არ მუშაობს და რა არის შესაცვლელი. ამბობენ, რომ ეს მიმართულება თუ ამ ტიპის ადამიანები, ახლო მომავალში ერთ-ერთი ყველაზე მოთხოვნადი იქნება, რადგან ესაა ციფრული ტრანსფორმაციის საფუძველი.

გადავიდეთ განათლების პოლიტიკის საკითხებზე. საკმაოდ საინტერესო და მრავალფეროვანი გამოცდილება გაქვთ, რაც ალბათ გაძლევთ იმის შესაძლებლობას, რომ ბევრი პერსპექტივიდან შეაფასოთ განათლების სისტემა. ამ შემთხვევაში, სასკოლო განათლების სისტემაზე ვკონცენტრირდეთ. რას პრობლემებს გამოყოფდით არსებულ სისტემაში?

დაგეთანხმები, რომ საქართველოში არსებობს გამოცდილი ადამიანების რესურსი, რომელსაც სისტემა არ იყენებს. სამწუხაროდ, ჩვენს შემთხვევაში სისტემა დახურულია. ჭკვიანი ადამიანების რესურსების გამოყენებისათვის სისტემა გახსნილი უნდა იყოს.

აქედან გამომდინარე, მივხვდი, რომ გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანია, აკეთო პატარა საქმე, ისეთი, რასაც ხელშესახები შედეგი ექნება და თან შენს თავთანაც მართალი იქნები და რეპუტაციულ ღირსებასაც შეინარჩუნებ.

სამწუხაროდ, მშობელთა განათლების კუთხითაც მინიმალური ინიციატივები თუ გვაქვს. არადა, რეალურად, მშობლების დიდი ნაწილი არ იცნობს თანამედროვე განათლებას და ისევ ორიენტირებულია ძველ მეთოდებზე. სხვათა შორის, ამ მხრივ, მედიას შეიძლებოდა ძალიან დიდი როლი ეკისრა, მაგრამ ძალიან ცოტას აკეთებს ამ მიმართულებით.

მშობლების მხრიდან ნაკლებია როგორც მონაწილეობა სასკოლო ცხოვრებაში, ასევე მოთხოვნა გამოსწორებისათვის. მე პირადად ვერ წარმომიდგენია სკოლებში ისეთი ინფრასტრუქტურული მდგომარეობა იყოს, როგორიც არის და მშობლები არ ითხოვდნენ მის გამოსწორებას. არადა, აქ ხომ ბავშვის საბაზისო უფლებაზეა ლაპარაკი. უამრავ სკოლაში ინფრასტრუქტურული მდგომარეობა უბრალოდ ადამიანის ღირსების შემლახავია. ელემენტარულ ჰიგიენურ-სანიტარულ ნორმებზეა საუბარი.

ისევ მშობლებზე რომ გავაგრძელოთ, მათი ნაკლები ჩართულობის პრობლემა შესაძლოა დაკავშირებული იყოს მოხალისეობის კულტურის არარსებობასთან. მახსოვს, ამერიკაში შემხვდა ასეთი პოსტერი – “before you complain, did you volunteer?“. ანუ სანამ რაიმეზე იწუწუნებ, დაფიქრდი, მოხალისედ თუ იმუშავე. სწორედ მოხალისეების დახმარებით იყო, რომ ჩემს შვილს უამრავ წრეზე ვატარებდით, რაც ფინანსურად თითქმის არაფერი მიჯდებოდა. მათი შემყურე მეც ძალიან აქტიურად ვარ დაკავებული მოხალისეობრივი საქმიანობით.

დაბოლოს, რა თქმა უნდა, ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პრობლემაა, რომ პოლიტიკას არ ვაწარმოებთ მტკიცებულებებზე დაფუძნებით. ფაქტობრივად, არაფერს ვზომავთ. ავიღოთ განათლების სტრატეგიის სულ ბოლო დოკუმენტი (სამუშაო ვერსია). დოკუმენტს რომ წაიკითხავთ, ნახავთ, რომ არანაირი სტრატეგია ეს არ არის. ეს უფრო სურვილების ნუსხაა.

გამოსავალზეც რომ ვისაუბროთ, ამ და სხვა გამოწვევების ფონზე, თქვენ როგორ ფიქრობთ – რა მიმართულებით უნდა განვითარდეს სისტემა?

სკოლის განვითარება თუ გვინდა, პირველ რიგში, უნდა  გადასახედი დირექტორების საკითხი. როგორც ვთქვი, დღევანდელი სისტემა არის ცენტრალიზებული და პოლიტიზებული. შესაბამისად, კარგი დირექტორებიც კი ამგვარ სისტემაში იმდენს ვერ აკეთებენ, რამდენიც შეუძლიათ.

ზოგადად, სკოლის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ვერ წარმომიდგენია, რომ ფული ოდესმე საკმარისი იყოს, რადგან სულ ახალ-ახალი რაღაცები შეიძლება გააკეთო. მიუხედავად ამისა, წარმოიდგინეთ, საქართველოში არიან სკოლები რომლებიც ფულს ვერ ხარჯავენ და ბალანსზე რჩებათ. ეს უკვე მანიშნებელია, რომ რაღაც სწორად არ მუშაობს.

შესაბამისად, კიდევ ერთხელ, თუ გვინდა საქართველოში რაიმე შეიცვალოს, პირველ რიგში, დირექტორების შერჩევის, მართვისა და განვითარების სისტემაა შესაცვლელი. ამასთან, მათი საქმიანობა უნდა იყოს კარგად ანაზღაურებადი, უნდა ჰქონდეთ თავიანთი რესურსის განკარგვის საშუალება და ავტონომია.

მეორე და არანაკლებ მნიშვნელოვანი საკითხია მასწავლებელი. რაც არ უნდა ვიძახოთ, რომ ხელფასების ზრდა ხარისხზე გავლენას არ იქონიებს, საბაზო ხელფასი აუცილებლად უნდა გაიზარდოს და მთელი რიგი მიმართულებებით მნიშვნელოვანი „ბენეფიტები“ უნდა ჰქონდეთ მასწავლებლებს. სხვა შემთხვევაში, ახალი კადრები არ შევლენ პროფესიაში. ვიცით სხვა ქვეყნების გამოცდილება და ვიცით, რომ ყველა წარმატებულ ქვეყანაში მასწავლებლობა ღირსეული პროფესიაა. გვაქვს ფინეთის გამოცდილება, სადაც მასწავლებლობისათვის მოითხოვეს მაგისტრატურა, გაზარდეს ხელფასები, დანიშნეს ძალიან მკაცრი გამოცდები და მისცეს მასწავლებლებს ავტონომია, რითაც, საბოლოო ჯამში პროფესია პრესტიჟული გახდა.

ნახევარი დღე მუშაობენო, მასწავლებლებზე როცა ამბობენ, უხერხულია. ჩვენ მათ, ყველაზე მნიშვნელოვანს, ბავშვების განათლებას ვანდობთ. ორ საათზე სახლში რომ მოდის, რამდენი მოსწავლის ნაშრომი უნდა გაასწოროს, მომდევნო დღის გაკვეთილებისთვის ხომ უნდა მოემზადოს?! ჩვენს შემთხვევაში, მასწავლებლები უამრავ საათს ატარებენ, ზოგჯერ რამდენიმე სკოლაში ასწავლიან და ასეთ პირობებში ძალიან რთულია პროფესიულ ხარისხზე იფიქრო. შესაბამისად, შრომითი პირობები აუცილებლად შესაცვლელია, რაც მხოლოდ ანაზღაურებას ნამდვილად არ გულისხმობს.

ამის შემდგომ უკვე უნდა ვიფიქროთ, როგორ ვამზადებთ მასწავლებლებს. მე პირადად საუნივერსიტეტო პროგრამების ხარისხით ნამდვილად არ ვარ კმაყოფილი. ამ მიმართულებითაც საკმაოდ ბევრი სამუშაოა ჩასატარებელი. ანალოგიური სიტუაციაა გადამზადების კუთხითაც. რეალურად, მასწავლებლის ტრენინგები ფორმალურ ხასიათს არ უნდა ატარებდეს და  უნდა ჰქონდეს მნიშვნელოვანი გავლენა მასწავლებელთა კომპეტენციებზე და მოსწავლეთა მოსწრებაზე.

ამ ყველაფრისათვის, რაც ჩამოვთვალე, საკმაოდ მნიშვნელოვანია არსებული რესურსების ეფექტიანად გამოყენება. კი, ღარიბები ვართ და ცოტას ვხარჯავთ განათლებაში, მაგრამ რასაც ვხარჯავთ – სწორად უნდა დავხარჯოთ.  ამასთან, საკმაოდ დიდი თანხები გაედინება ქვეყნიდან და მიემართება საერთაშორისო ექსპერტებზე. ანალოგიური ექსპერტიზა ქვეყნის შიგნითაც არსებობს, მაგრამ ნდობის ნაკლებობის გამო მთელი ეს რესურსი სხვაგან მიდის. მაგალითისათვის შეგვიძლია ჩემი მიმართულება, ტექნოლოგიები ავიღოთ. გამოცხადდება კონკურსი, გაიმარჯვებს რომელიმე საერთაშორისო კომპანია, ჩამოვლენ საერთაშორისო ექსპერტები, შეგვხვდებიან ადგილობრივ ექსპერტებს და შემდგომ, ჩვენ რასაც ვეტყვით, შემაჯამებელ ღონისძიებაზე იმავეს მოგვიყვებიან პრეზენტაციის სახით. ანალოგიური სჭირთ სხვა ღარიბ ქვეყნებსაც და ეს მიდგომა ნამდვილად შესაცვლელია.

გარდა ამისა, მე ძალიან მჯერა ქვემოდან ზემოთ წამოსული სათემო ინიციატივების. ამ ქაოსურ სისტემაშიც კი მგონია, რომ ამ ტიპის ინიციატივების მხარდაჭერით რეალური ცვლილებები შეიძლება გვქონდეს.

საბოლოო ჯამში, ეს ყველაფერი ხომ მხოლოდ ემპირიული გამოცდილებაა? შესაბამისად, კიდევ ერთხელ, სისტემის ეფექტიანი ფუნქციონირებისათვის მნიშვნელოვანია სისტემების დეცენტრალიზება, კვლევების წახალისება და წარმოება.

ფოტო: https://womenofgeorgia.ge/

– გიო, მოდი, აქ შევუხვიოთ ცოტა ხნით. ბებოს თვალს დავავლებ, მოვასწრებთ უკანა ფშავში მზის ჩასვლამდე ასვლას.

– შევუაროთ, შევუაროთ.

– მთაში პირველად ამოსულის კვალობაზე კარგად დადიხარ. ისე ავივლით არაგვის ხეობას, შესვენებაც კი არ დაგვჭირდება.

– შენ რა, დაგავიწყდა, სვანეთის უბნიდან ვაკის ბოლოში ყოველდღე თერთმეტი ნომრით რომ დავდივარ?

– მახსოვს, მაგრამ მთა მაინც სხვაა… მაგარი მუხლი გქონია.

– აბა, რომელი სახლია, შორსაა?

– არა, აი, ის, ფერდობზე პირველივე. მზიანი დღეა და გარეთ იჯდება. ასაკში მზე უფრო გიყვარდება, ვიდრე  ყუდრო. სახლში შესვლაც არ მოგვიწევს…

მართლა გარეთ დაგვხვდა. იჯდა საბძელთან დაგდებულ მორზე, სკამად რომ ვიყენებდით დიდ-პატარა, თავი ჩაექინდრა და ხელით ნაქსოვი შალის წინდებიდან ბალახის ნარჩენებს იძრობდა.

– აბა, რარიგადა ხარ, მარიამ ბებო?  – ძაღლის შიშით შორიდანვე ვესალმები.

გამოგვხედა და ისე დაგვაკვირდა, მივხვდი, ვერ გვიცნო. სათვალე გაისწორა,  რომელსაც ცალი მინა მთლიანად დაბზარვოდა. საყურის ადგილას თეთრი რეზინი მოება და იმით იმაგრებდა თავზე. ამასობაში რამდენიმე ნაბიჯზე მივუახლოვდით და სანამ კითხვას გავუმეორებდი, სახე  გაებადრა:

– ეეე,  მამიხვედითა მშვიდობითა?  რა ყროლ რამ ყოფილა ეს სიბერე. აღარც მუხლი მერჩის, თვალშიაც დამაკლდა სინათლე, ყურშიაც აღარ მამდის ხმა. ადრე სალიბიათხევაზე რო ვინმე გადმოჩნდებიდა, იქავა ვცნობდი. ახლა ეზო-კარში შემოსულის გარჩევა მიჭირს.

– კი, მოვედით მშვიდობით. აქაც ხომ გაქვთ მშვიდობა?

– ეჰ, აბა ეს რაღა მშვიდობაა. გამოვყრუვდით ძალიან. სანამ ხატობები არ ჩამოვა, კაცს ვერ დაინახავ ამვლელ-ჩამვლელს.  წინათ ბევრ ხალხი იყო, მაცხოვრებელიცა, მიმსვლელიცა და მომსვლელიც. ბალღების ჟრიამულ აყრუებდა არემარეს.  ეხლა ორ-სამ ბებერიღა დავხანხალებთ ე ჭალაზე.

– …

– ყველაფერს წარმოვიდგენდი, მაგრამ ომს თუ კიდევ მოვესწრებოდი, მაგას კი ვიფიქრებდი აღარა. ის მზედალეული პუტინი შავარდნილა ქერჩშია. დაუნგრევია ყველაფერი, ქალები და ბალღები დაუხოცია. ჩემ ყმაწვილქალობაშია გერმანია რომ შამოგვესია, მაშინაც ბევრი წაიყვანეს აქედან სალდათში. სულ რჩეული ბიჭები. თითო-ოროლაღა დაწირეს აქა ცხვარში სამუშაოდ. ჩვენი ხეობიდან ბევრი დაიღუპა ქერჩში. ჩემ ძმა ანდრიაც იქ დაიკარგა.

– ჰო, ეგ დიდი ტრაგედია იყო, 1942-ში. ას ოცი ათასზე მეტი ქართველი ემსხვერპლა მაგ ბრძოლას. მთლიანად ალყაში მოექცა ჩვენი ჯარი. ეტყობა, თქვენი ძმაც მაშინ დაიღუპა.- საუბარში ჩაერთო გიო.

– ვინა? ანდრიაი? ანდრია დაიკარგა…

– გიო, მთაში მაგ ხალხს შინმოუსვლელებს არ ეძახიან.

– აბა?

– დაკარგულებს. რადგან ეგ „დაიკარგა“ ის იმედია, რომელიც ბოლოს კი არა, შენ შემდეგ კვდება.