ჩემს ბავშვობაში თბილისი მწვანე ქალაქი იყო. მე ასე მახსოვს. ჰაერიც ნორმალური გვქონდა. ესეც მახსოვს. აგვისტოშიც კი ბუღის გარეშე ვსუნთქავდით. რა შეიცვალა?

ახლა უნებურად იკითხავ:

„… ნეტა ვინ აზიდა,
ან როგორ აზიდა,
რა ხელმა აზიდა…“,

ოღონდ, ვერ გააგრძელებ:

„…აქ რომ თაღებია,
სვეტთა შეკონება,
ისე ნაგებია,
სიზმრის გეგონება…“.

ჰო, ასე ვერ გააგრძელებ, რადგან არც თაღებია, არც სვეტთა შეკონება, ერთნაირი ფორმის ცემენტის ნაგებობებით გადაივსო ქალაქი და ეგ არის. შესაძლოა, ვინმე შემეკამათოს კიდეც, ლამაზიაო – მითხრას. ყველას თავისი აზრი აქვს, მე კი ერთფეროვან „დევებს“ უფრო მაგონებს, ვიდრე სილამაზეს. თუმცა, წერილი ამაზე არ არის, რადგან მე არც დიზაინერი გახლავართ და არც მხატვარი. აქ საუბარი უბრალოდ, ჩვენთვის-თქვენთვის და ჩემთვის, აუცილებელი ჟანგბადის არსებობაზეა.

არადა, ჩამოცხა და უკვე ჭირს სუნთქვა, ვერ გრძნობთ?

სხვა ქალაქებში უარესიაო, მეტყვის ვინმე.

ერთ-ერთი მწვანე ქალაქი, რაც ამ წუთს მახსენდება მოლდოვას დედაქალაქი ჩიშინაუა. ორჯერ ვარ ნამყოფი და ისეთ სიმწვანეშია ჩაფლული, შუა აგვისტოშიც კი ქალაქის ცენტრში სუფთა ჟანგბადი გცემს სახეში და გაოცებას ვერ მალავ. ჰოდა, რაღა დელის, პეკინს, ლოს-ანჯელესს და „გარემოს ქიმიის“ სახელმძღვანელოებში განხილულ სხვა სამოდელო (დაბინძურების მხრივ) ქალაქებს მივბაძოთ. ხომ შეიძლება ჩიშინაუსავით ბევრი მწვანე ადგილი გვქონდეს.

საქართველოდან NATO-ს მიერ დაფინანსებული პროექტის თანადირექტორი ვარ. პროექტში კიდევ ორი პარტნიორია, ერთი ვენეციის უნივერსიტეტი, მეორე კი ამერიკის, პერდუს უნივერსიტეტი გახლავთ. პროექტი მიზნად ისახავს ატმოსფერული ჰაერის მონიტორინგის, განგაშის სისტემის შექმნას ტერორისტული ან სხვა ტიპის თავდასხმის შემთხვევაში, ასევე რეაგირების პროტოკოლების შემუშავებას ატმოსფერული ჰაერის განსაკუთრებით საშიში ქიმიური აგენტებით დაბინძურების შემთხვევაში. თუმცა, ე.წ. ჩვეულებრივი დამაბინძურებლებიც გაკონტროლდება.

სწორედ ამაზე სასაუბროდ შევიკრიბეთ რომში (https://iliauni.edu.ge/ge/siaxleebi-8/axali-ambebi-36/natos-programis-mecniereba-mshvidobisa-da-usafrtxoebis-farglebshi-iliauni-partnior-instituciebtan-ertad-atmosferuli-haeris-qimiuri-dabindzurebis-monitoringisa-da-shetyobinebis-sistemebs-qmnis.page?fbclid=IwAR3NHpxeK81Oh2dbAjwd4rUPUQmM7GpzaTnPzhMD1WrxhrnsR6WLMthCYu4#prettyPhoto) და ჩემს პრეზენტაციაში სოციალურ ქსელში, ე.წ. საჯაროდ გავრცელებული ვიდეოს ფრაგმენტიც წარმოვადგინე. ვიდეოს თბილისის ერთ-ერთ ცენტრალურ და პრესტიჟულ უბანში მცხოვრები მოქალაქე იღებს. ამავე უბანში წლებია რამდენიმე „დევის“ მსგავსი ნაგებობა შენდება. ჯერ ხომ იერ-სახეს ამახინჯებს და გარდა ამისა, ვიდეოზე აღბეჭდილია, როგორ ფხეკენ რაღაც აპარატით გარეთა კედლებს. არ ვიცი, რას აკეთებენ. ჩემი აზრით, ფხეკენ ან კედლის ზედაპირს ასწორებენ, თუმცა აქ სხვა რამეა მნიშვნელოვანი. ჰაერში წვრილი ნაწილაკების მთელი კასკადი ეშვება. აი, ასე თავისუფლად ჩვენი სასუნთქი ჰაერი PM ნაწილაკებით ივსება. ჰოდა, აქ მცხოვრებმა ადამიანმა, ვისაც გული შესტკიოდა, ეს ამბავი თავისი აივნიდან გადაიღო და ხალხს გაუზიარა. მეც ავდექი და რომში გავაზიარე პრეზენტაციაზე. შემდეგ კიდევ არაერთხელ სტუდენტებსაც ვაჩვენე, რადგან ქალაქის დაუდევრობით დაბინძურების კლასიკურ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე.

ჰოდა, მთავარ სათქმელსაც მივადექი. დღეს ატმოსფერული ჰაერის აეროზოლებით და იქ შეტივტივებული PM ნაწილაკებით დაბინძურებაზე დავწერ.

EPA -https://www.epa.gov/pm-pollution/particulate-matter-pm-basics გვერდის განმარტებით: PM (Particular Matter) უმცირესი ზომის მყარი ნაწილაკებია, რომლის მთავარი კომპონენტი მტვერია. წარმოქმნის აეროზოლს, ანუ ჰაერში არსებული მყარი ნაწილაკების ნარევს უმცირესი ზომის წვეთებთან. ზოგიერთი ნაწილაკი, მაგ. ჭუჭყი, კვამლი, მტვერი საკმაოდ დიდი ზომისაა და შეუიარაღებელი თვალით დანახვაც შეიძლება. ზოგიერთი კი მცირეა და მხოლოდ ელექტრონული მიკროსკოპით აღმოაჩენთ. თუმცა, არსებობენ და ზიანსაც გვარიანს გვაყენებენ.

რას იწვევენ?

თვალების გაღიზიანებას, მუდმივ ცრემლდენას და ქავილს; ასთმას, ბრონქიტს, ფილტვის დაზიანებას, სიმსივნეს; აზიანებენ გულსისხლძარღვთა სისტემას; იწვევენ მძიმე ლითონებით მოწამვლას. ისინი გავლენას ახდენს ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზეც.

ნაწილაკები არსებობს PM2.5 და PM10 ზომის.

PM10 – ჩასუნთქვადი (ინჰალაციური) ნაწილაკებია, რომელთა დიამეტრი არის 10 მიკრონი. შეიძლება უფრო ნაკლებიც იყოს. მათ ფილტვის ქსოვილში ღრმად შეღწევა და იქ ჩარჩენა შეუძლიათ. საქართველოს რეგულაციებით ზღვრულად დასაშვები ნორმა არის 50მკგ/მ³-ია.

PM2.5 უფრო მცირე ზომისაა და უფრო სახიფათოა ჯანმრთელობისთვის. მას შეუძლია გასცდეს ფილტვის ბარიერს და სისხლის მიმოქცევის სისტემაში აღმოჩნდეს. დასაშვები ნორმა 25 მკგ/მ³-ია.

გარემოს ეროვნული სააგენტოს ვებგვერდიდან სპეციალურად მოვიძიე სწორედ ზემოთ ნახსენებ უბანში ამ ნაწილაკების რაოდენობა დღეისათვის. ასევე, მაქვს შესაძლებლობა გაჩვენოთ, რა ხდება ამ მხრივ, მაგ. პალიასტომის ტბაზე (სადაც ერთ-ერთი პროექტის სენსორი დგას). მოდით, შევადაროთ.

ერთი შეხედვით, მონაცემები ნორმის ფარგლებშია, ოღონდ, ე.წ. ზედა ზღვართან. ამ ნაწილაკების მონაცემები დღის განმავლობაში იცვლება, მერყეობს. შემდეგ ხდება მათი დაჯამება და საშუალო მონაცემის გამოყვანა. მე უშუალოდ წერილის წერის დროს ჩავხედე და რაც დამხვდა, ის შევიტანე ცხრილში. უბრალოდ, თვალსაჩინოებისთვის.

შესაძლოა, თბილისის „დევების უბნისა“ და პალიასტომის ტბის ერთმანეთთან შედარება მთლად მართებული არ იყოს. უბრალოდ, რადგან სენსორის მონაცემთან ხელი მიმიწვდებოდა, ჩავხედე მაინც. თქვენ გარემოს ეროვნული სააგენტოდან შეგიძლიათ თბილისი – რუსთავს, ან ქუთაისს, ან იმავე თბილისის სხვა უბანს შეადაროთ. გაკვეთილზე გააკეთეთ – ბავშვებისთვის სასარგებლო ინფორმაცია იქნება.

შემოდგომიდან ქალაქს NATO-ს პროექტის სენსორებიც დაემატება და სურათი კიდევ უფრო გამოიკვეთება.

ატმოსფეროსკენ მიმავალი მომწამლავი ნარჩენები ან პირველადია ან მეორეული წარმოშობისაა. მეორეული ნიშნავს, რომ ატმოსფეროში მოხვედრილმა პირველადმა ნარჩენმა ქიმიური გარდაქმნის შედეგად მეორეული დამაბინძურებელი წარმოქმნა. შესაძლოა, მესამეულიც იყოს. მაგ. მეორეულის რეაქციის დროს წარმოქმნილი პროდუქტი პირველად აეროზოლს, იგივე PM ნაწილაკებს დაუკავშირდეს. ზოგიერთი ორგანული ნარჩენი მეორად დამაბინძურებლებთან ერთად ფოტოქიმიური სმოგის წარმოქმნას უწყობს ხელს.

მარკო პოლოს თავის სათავგადასავლო წიგნში ჩინეთის ამბები აქვს აღწერილი. ეს ცოტა საკამათო საქმეა, რადგან მკვლევართა ნაწილი მიიჩნევს, რომ მარკო ჩინეთში სულაც არ ყოფილა და მხოლოდ კონსტანტინოპოლამდე ჩავიდა. იქ კი ჩინეთში მართლა ნამყოფი ვაჭრების მოყოლილი მოისმინა და დაიბრალა, თავად ვნახეო. ზოგიერთი იმასაც ეჭვობს, წიგნი მარკომ კი არ დაწერა, მას ეს ამბები თავის საკანში მჯდომმა რუსტიკელომ გადასცა, მარკომ უბრალოდ მოგვითხრო.

ეს ისტორიის მკვლევრებმა გაარკვიონ. მთავარია, რომ წიგნში წერია ქალაქ იან ჯოუში ჩინეთის ხანზე, რომელმაც ბრძანება გამოსცა. ქალაქი სავაჭრო ყოფილა, ამიტომ გზაზე სულ ცხენებისა და სამგზავრო ფაეტონების მიდი-მოდი იყო. ჰოდა, ხანს უთქვამს, ჰაერი მტვერიანდებაო და გზის გასწვრივ ყოველი ოთხი ნაბიჯის დაშორებით დამატებით ხეების დარგვა უბრძანებია.

გესმით? მეცამეტე საუკუნეში, ეკოლოგიურად სუფთა გარემოში, ჩინეთის ხანმა დამატებით ხეების დარგვა ბრძანა!…

ჩვენთან კი ხეების ხარჯზე „დევი“ კორპუსების უბნები იქმნება და ვინ მოთვლის რამდენი PM ნაწილაკი იფრქვევა გარემოში.

შემდეგ ჩვენ ვსუნთქავთ და ავად ვხდებით!

„ნეტა, კირინის კუნძულზე ვცხოვრობდეთ, ჩვენი მეგობრები ჩვენს სახლში ატარებდნენ ზაფხულს, ათას თავგადასავლებში ვეხვეოდეთ და შენ ყოველ დილით მურაბიან ბლინებს გვიცხობდე”, – ინატრეს ჩემმა შვილებმა, როდესაც ენიდ ბლაიტონის „ცნობილი ხუთეულის” ერთ-ერთი წიგნი დაამთავრეს.

წიგნები ნამდვილად განგვაწყობს საოცნებოდ და თუ ვინმეს თავგადასავლები, მეგობრებთან ყოფნა და ამ მოცემულობით ტკბობა უყვარს, პირველ რიგში ბავშვები არიან, რომელთაც ჯერ არ დაუკარგავთ თამაშის, ახალი შთაბეჭდილებებისა და სამყაროს შემეცნების ხალისი. მიუხედავად იმისა, რომ სამყარო ხშირად დაუნდობელ სიურპრიზებს გვიწყობს, მოულოდნელ თავგადასავლებში გვხვევს, ბავშვებს, საბედნიეროდ, მაინც აქვთ ხალისი იოცნებონ, საკუთარ ოცნებებს ფრთები შეასხან და ახალი გამოცდილების მისაღებად საინტერესო თავგადასავლები წამოიწყონ. ასე მგონია, თუ ბავშვს ეს შესაძლებლობა ბავშვობაში ხშირად ეძლევა, ეს მისთვის უდიდეს ცხოვრებისეულ გამოცდილებად და ბედნიერებად გარდაიქმნება, რომელიც მომავალში, სხვადასხვა რთულ გამოწვევასთან გამკლავებაში დაეხმარება მას.

მეც არ ვიტყოდი უარს, კირინის კუნძულზე მეცხოვრა, საღამოს, ზღვისპირას ლაჟვარდისფერი ცისთვის მეცქირა და უბრალოდ დავმტკბარიყავი ცხოვრებით, მაგრამ, რადგან ჩვენი ცხოვრება აქ და ახლა, ცხოვრების აჩქარებულ რიტმში, ყოველდღიური საზრუნავით დახუნძლულ დღეებში მიედინება, ჩემს შვილებთან ერთად ვცდილობ, შევქმნა ისეთი წუთები, სადაც ისინი ბედნიერი, კმაყოფილი და უფრო ლაღი იქნებიან.

იმისთვის, რომ ბავშვები გავაბედნიეროთ, ამ ყველაფრის უზრუნველყოფას არ სჭირდება დიდი ფინანსები, ჩვენგან – მშობლებისგან სჭირდება მონდომება, ენერგიის გაღება, მათი ინტერესების დანახვა და იმის ჩვენება, რომ ჩვენ შეგვიძლია მართლაც ძალიან შემჭიდროებული რეჟიმიდან გამოვყოთ დრო მათთვის, მათი ინტერესებისა და სურვილების დასაკმაყოფილებლად. შეგვიძლია გამოვყოთ თვეში ერთი ან ორი დღე, როდესაც მათ მეგობრებს მოვიწვევთ სტუმრად (დარჩენით!) და არეულ სახლზეც არ ვინაღვლებთ დიდად, პირიქით, ვისიამოვნებთ იმით, რომ ჩვენი ბავშვები კარგად არიან, ბედნიერი არიან და რაღაც ახალს სწავლობენ ერთად ყოფნით და ერთად თამაშით. შეგვიძლია გამოვყოთ დრო და შვილებთან და ჩვენი შვილების მეგობრებთან ერთად წავიდეთ მუზეუმში, ან ლაშქრობაზე, ან პიკნიკზე, კინოში, ქალაქგარეთ სადმე, ანდა უბრალოდ გავისეირნოთ ქალაქის ქუჩებში, ვილაპარაკოთ ბევრი და ნაყინი ვჭამოთ ერთად, ესეც უნიკალური გამოცდილება იქნება ყველასთვის; ანდაც, როცა გვესტუმრებიან ბლინები გამოვაცხოთ, როგორც მაშინ დიდთოვლობისას, მოვადუღოთ ცხელი შოკოლადი და ბლინებიც მოვრთოთ ფერადი მოსართავებით. ყველა ასეთი შემთხვევის დროს ხელის გულზე გვყავს ჩვენი შვილები, მათი მეგობრები, კიდევ უფრო კარგად ვხედავთ მათ პიროვნებას, მათ ურთიერთობებს. ვხედავთ, როგორ იუმჯობესებენ სოციალურ უნარებს და სამომავლო მეგობრულ კავშირებსაც განამტკიცებენ.

პანდემიამ ცუდ ამბებთან და ავადმყოფობის შიშებთან ერთად, ემოციურადაც ძალიან დაგვაზიანა. უფროსებს ამაზე ლაპარაკი და ამის იდენტიფიცირება თავისუფლად შეგვიძლია, ბავშვებს კი შეიძლება გაუჭირდეთ იმის ახსნა, როგორ არიან, რას გრძნობენ და რის შედეგად გრძნობენ თავს არც ისე კარგად. პანდემიური ჩაკეტილობის პერიოდში, ბავშვებს ისეთი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ინტერესების ხორცშესხმის საშუალება შეეზღუდათ, როგორიც არის კომუნიკაცია თანატოლებთან, გართობისა და დროის ეფექტურად გატარების საშუალება, სწავლა სკოლაში და ა.შ. ამას თან დაერთო ეკრანების გადაჭარბებული მოხმარება ყველა ასაკში, რამაც განსაკუთრებით უარყოფითად იმოქმედა ბავშვების ფიზიკურ თუ ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და სხვადასხვა პრობლემა კიდევ უფრო გააღრმავა. ბავშვებისთვის პანდემიისგან მიყენებულ ზიანს ალბათ დიდხანს ვერ დავითვლით, მაგრამ პატარ-პატარა ნაბიჯებით შეგვიძლია გამოვასწოროთ ეს ყველაფერი და დავეხმაროთ მათ სოციალიზაციაში, დროის ეფექტურად და ხალისიანად გატარებაში და ახალი მეგობრების შეძენაში.

როდესაც ბავშვის აკადემიურ განვითარებაზე ვფიქრობთ, მნიშვნელოვანია ყურადღების მიღმა არ დაგვრჩეს მათი სოციალური განვითარება და ამ მხრივ ხელშეწყობა. სოციალურ განვითარებას კი ბავშვი ყველაზე კარგად თავის თანატოლებთან, მეგობრებთან ერთად ახერხებს და დიდ გამოცდილებასაც იღებს ასეთ დროს.

შეიძლება კირინის კუნძულზე ზაფხულობით მცხოვრები ბავშვებისგან განსხვავებით, ჩვენს შვილებს უფრო ნაკლებად ფათერაკიან თავგადასავალში გახვევის უფლება მივცეთ, მაგრამ მეგობრებთან ერთად ყოფნა და მათთან ურთიერთობა ნამდვილად მისცემს მათ კმაყოფილების საფუძველს.

(ესმა ონიანის ჩანაწერები, ესეები და წერილები)

მიუხედავად იმისა, რომ თავად წერს: “არავითარი ქრონოლოგია – სხვადასხვა რვეულებში გაბნეული გადმოვწერეო”, – ესმა ონიანთან ყოფიერების წვდომის კონცეფცია ასეთია: მარადიული > სამყარო (წუთისოფელი) > ადამიანი (სამშობლო, შემოქმედება) – და ის წრიულია, ერთმანეთში გადაედინება, მთლიანობაა, სისავსეა, რომელზეც ეს გამორჩეული შემოქმედი და დიდი მოაზროვნე გამუდმებით საუბრობს… და ეს სათქმელი “არავითარი ადამიანური მიზნით არ არის ნათქვამი, გარდა იმისა, რომ ემსახურება თავის თავს, თავის გარდაუვალ ობიექტურ ჭეშმარიტიანობას” (305).

“ხელოვნების ნაწარმოებები მარტონი არია” – ეს რილკეა. უნდა ახვიდე იქ, იმ სიმარტოვეში. შევეცადოთ ამას ესმა ონიანთან ერთად. განა ყველანი მიღმიერიდან არ მოვდივართ? ვის არ გვიგრძნია ეს (“რასაც შეეხები, უნდა დაიწყოს და გადმოვიდეს ბურუსიდან” (306). “ნამდვილი ნაწარმოებები ერთმანეთში ცხოვრობენ და ის, ვინც თავდავიწყებით ქმნის პროცესშია, ამავე დროს “მარტო” დარჩენილებსაც ატარებს მუცლით”, – ეს უკვე ესმა ონიანია.

“ვისაც აქვს მარადიულის, მთავრის, უმაღლესის, უკეთესის ხსოვნა-სარჩული, ამით შინაგანი სისავსე-სიმაძღრე, – ის აქაურობაში არ კარგავს ღირსებას, გონებას; არ ხარბდება, არ წვრილმანდება, არ გამოედევნება და არ გააფთრდება აქაურ ფასეულობებზე; არ მოეშლება გაჭირვებით სახე; – დაახლოებით ასე რომ წარმოვიდგინოთ: – აი, ოჯახი, ან ადამიანი, რომელსაც რაღაც მიზეზთა გამო მოუხდა სადღაც გაჩერება (მგზავრობისას) ხრიოკ, უბადრუკ, მწირ ადგილას, მატარებელში, სადაც ცუდი პირობებია; ხოლო მას იქ, საიდანაც არის, საიდანაც მოდის და მიდის, აქვს უმშვენიერესი სასახლე, მზიანი ნათელი სარკმლებით, სურნელოვანი ოთახებითა და დახვეწილი საგნებით; სპეტაკი, ფუშფუშა ლოგინი, ყვავილები, ვარდები, შრიალა ხეები, ნათელი ხეივნები, მხიარული მწერ-ბზუილა ბაღები; – ის გაცოფებული არ მივარდება რაღაც პლასტმასის კოვზსა და რაღაც სხვას, რომელსაც უკვე რამდენიმე ჩაფრენია და თავისკენ ქაჩავს, – ან გაყვითლებულ, აშმორებულ, საეჭვოდ გარეცხილ თეთრეულისთვის თუ კუპეში უკეთესი ადგილისთვის არ გაავდება და არ დაიწყებს ბრძოლას და კბენას; არ დახარბდება უბადრუკი ხედის დასანახად მაინცდამაინც ფანჯარასთან დაიკავოს ადგილი, – მას ნამდვილი სიმშვენიერის ხსოვნა ავსებს” (306) – ეს გურამ რჩეულიშვილის მეგობრისთვის შესაფერისი აზროვნებაა. ესმა ონიანის ლექსებში, ნახატებში ნიჭია, მაგრამ მის ნაწერებში ღვთაებრივი გონია, ხედვა, აზროვნება, როგორც მემკვიდრეობა, არანაკლები კულტურაზე. თუ ის განათლებულია, სამყაროს ჭვრეტის სიმაღლეზეა, უნდა მისცე სილაღე, გაქანება. თუ შეცდა, შეიძლება ნიცშესავით ჩიხში მოექცეს და გაგიჟდეს, მაგრამ თუ სწორი გზით იარა, პასკალივით დიდ სინათლესთან მივა და იქ დაივანებს. ეს ხომ ყოველივე გენიალურის უკანასკნელი ნავსაყუდელია!..

მარადიულს გამოეყოფა ადამიანი და ასე მოდის არყოფნიდან ყოფნაში, მიღმიერი საკრალური ხსოვნით, რომელიც ბავშვობაში უფრო ცინცხალია, მაგრამ უმეტესობა, ასაკის მატებასთან ერთად, შორდება უნივერსუმს, “იძირება შემოგროვილ ჩენჩოში”, სულიც უძველდება, იზრდება “ადამიანური განაპრალების სიღრმე” (358). დიდი მადლია, ყველა ასაკში შეინარჩუნოს კაცმა ბავშვური აღქმის სიმძაფრე და სამყაროთი გაკვირვების უნარი, რადგან ეს უკანასკნელი, ესმა ონიანის აზრით, სწორედ ამიტომ არსებობს.

“მე სიხარულით გაბრწყინებული, ღიმილით, ცეკვა-თამაშით ჩავეშვი ჩემს ადამიანურ ნავსაყუდელში”, – ასე ამაყად, უშიშრად იბადებიან გენიალურად მოაზროვნები თუნდაც 1938 წლის სიბნელეში. შემოქმედებაც დაბადებაა, თანაც მარადი, მრავალჯერადი: “მაღალი ნაწარმოები ყოველჯერად აღქმაზე აღმქმელის დონის შესაბამისად ყოველჯერადად იქმნება-იბადება (სხვადასხვა დონეზე სხვადასხვანაირ “საკვებს” იღებს აღმქმელი), რადგან მარადიულ ნაწარმოებში მატერიალურ-გარეგნული, დროისმიერი ჩარჩო განლეულია სულიერ-მარადიულით” (308). შემოქმედება სწორედ ისაა, რაც ადამიანს არ აძლევს პირველსაწყისის, მივიწყებულის, ძირეულის, ამავე დროს, თითქოს, ნაცნობ-ჩვეულებრივისაც, დავიწყების საშუალებას. ესმა ონიანს საკუთარი შემოქმედების დანიშნულებადაც ეს “შეხსენება” მიაჩნია. ადამიანის მისიაც ეს უნივერსალურობისკენ ლტოლვაა: “გაერთებულად ყოფნის, სიმართლის სრულყოფილი აღქმის ხსოვნა ადამიანის არსშია… რაც უფრო სრულყოფილია ნაწარმოები, მით მეტად უახლოვდება წინააღმდეგობათა, დაპირისპირებულებათა – იდეაში ნაგულისხმევ მთელად გაერთიანების “გემოს”, – პოეზიასთან შეხებისას ჩვენ ერთდროულად ვიქცევით იმად, რაც ვართ და იმად, რაც ვიყავით” (357). ეს ღვთის ხსოვნაა – დაკარგულის გემო. ანუ ჯერ იყო სული და მერე განსხეულდა. აი, ესმა ონიანის სიზმარი: “ავფრინდი, დინებას დავასკუპდი, ველოდები ჩემს სხეულს, პეპელასავით მოფარფატე სანამ მოვა ამ ადგილამდე” (120), – და ეს სიზმარი ამქვეყნიური სამყაროა. მარადისობა “უსასრულობის უშეღავათო ულმობელობაა”, რადგან მიუწვდომელია წუთისოფელში (“გვაქვს უთვალავი ფერითა”), რომელიც ნაკლულოვანებათა წინააღმდეგობებია და რაც მეტია ეს უკანასკნელი, მით უფრო სრულფასოვანია ის ერთი მთელი, უფრო მთლიანდება და ზოგადდება. მასთან მიახლოებას ესწრაფვის ჭეშმარიტი ტალანტი და “სხვანაირი ქმედების აბსოლუტური შეუძლებლობით” ცდილობს დაგვანახვოს ჩვენც, ვინც მის შემოქმედებას ეზიარება “თავისუფლების მკაცრ საკანში” – ადამიანური არსებობის მატერიალურით შემოსაზღვრულობაში. თუმცა ესმა ონიანი ფიქრობს, რომ “ჭეშმარიტების სრულფასოვნად, სისრულით ამომცნობი ისევე ცოტაა, როგორც თავად ჭეშმარიტი” (319). ასე შევდივართ “ნამდვილობის ხეივანში”, სადაც დრო მკვდარია და მუდმივი სიცოცხლე სუფევს. ასე მარცხდება დრო შემოქმედებით, ადამიანით, გენიოსით, კლასიკოსით. მაგრამ გამოვდივართ კიდეც მარადისობიდან (ისე ყველა მასში ვიმყოფებით), რომ “სიცოცხლის რამდენიმე “წამში” შევხედოთ მას” (350). საგნები იღებს სახეკოდებს, ხატებს, თუმცა მათი ერთმანეთთან დამოკიდებულება და “გამომეტყველება” ასე მზამზარეულად უკვე არსებობდა, არ გამომდინარეობს სიცოცხლეში განვლილი ფიზიკური არსებობიდან და ჩვენ ეს “ვიცით”. ეს ერთგვარი ნეოპლატონიზმია ესმა ონიანის აზროვნებაში, რომელიც, აშკარად, მამაკაცური სიძლიერისაა. წერს კიდეც: “საერთოდ არ მიყვარს ლექსში ქალის სახით ლაპარაკი, პირიქით, ვცდილობ თითქოს კაცის მაგიერ ვწერო” (225). აქ აუცილებლად გაგვახსენდება ისევ ის მარადიული მთელი და პირველსაწყისში ჰერმან ჰესესეული “ჰერმაფროდიტული სისავსე” – ჩვენი ჯერ არ ყოფნა თუ უკვე აღარ ყოფნა.

არის ერთი პირობითობა თუ ხანდახან უცვლელი ბედისწერა ამსოფლად – ესაა გარემო. წარმოუდგენელია ადამიანი მის გარეშე. ის შეიძლება გალიად იქცეს და ჩაკლას კაცის სული. აი, როგორია ესმა ონიანისეული საბჭოეთის აღქმა: “ადამიანებს უფუჭდებათ გემოვნება, ზნეობა, სიყალბე შეიჟონება მათში. ყოვნდებიან სულები ამაღლებულ სწრაფვაში, იჟღინთებიან, ცრუ-ყალბ-მოჩვენებითი ციმციმით ერთობიან, ეფლობიან უფრო და უფრო და აღარ ახსოვთ ნამდვილი, უბიწო, უანგარო, ბუნებრივი, თავისთავადი მშვენიერება!.. მაგრამ ესეც საერთო მოვლენაა და ცხადია, ჩვენთან საბჭოურად ასჯერ გაზრდილი” (333). თუმცა ასეთი გარემოც კი ვერ შეცვლის, მისი აზრით, პიროვნების ნამდვილ არსს, თუ ის თავად არ არის კნინი. ადამიანობა, თუ მას გაცნობიერებული აქვს თავისი საიდუმლო კანონზომიერება, ზუსტი, კონკრეტული მიზანი (სწრედ ამ გარემოს, ადგილს რომ შეესაბამება), თუ შეუძლია ამ მიზნის ამოცნობა და განხორციელება, დიდი ჯილდოა (ამიტომ ეს პასუხიცაა ჩემს კითხვაზე: ღირს კი იდეალისტობა ამ წუთისოფელში?!) – “ნუ დაეცემით, თუნდაც არავის სწამდეს, თუნდაც არავინ იცოდეს თქვენი მისიის, თქვენი მეციხოვნეობის შესახებ”. ამას წერს იგი თავის ჩანაწერში “ქარი” და არ შეიძლება არ გაგახსენდეს ბესიკ ხარანაული: “არ არიან, ქარია”. ქარი ესმა ონიანთან მეტია, ვიდრე მეტეოროლოგიური მოვლენა; ეს ხეების სიარულია, სიცოცხლეა, სამშობლოს “გამუდმებული ხლებაა”. ესაა მშობლიურობის უძლიერესი და ნაზი სიცხადე, სანუკვარის გამოღვიძება, გაცოცხლება საკუთარ თავში, “გულის მწურავი სამშობლოობა”. სწორედ ესაა მარადიულის, უსასრულობის მეციხოვნეობაც, ესმა ონიანის აზრით: “რაც უნდა გიჭირდეს, ბავშვურობით, უცოდინრობით, უსუსურობით მონდობილებს რომ დაინახავ, უნდა გაქვავდე, უნდა გააცოცხლო შენში შენი პირველადი, უხსოვარი ცოდნა – სამშობლო. დამალო შიში და შეშფოთება და რწმენის ღიმილით გადაეფარო მონდობილებს” (327). ესმა ონიანის აზრით, ერის, სამშობლოს სიყვარული ღვთისმიერია, აბსოლუტური უანგარობაა უნივერსუმის სიყვარულივით, “სულისმიერი ზე-სამშობლოს დასხივება”. ეს თითქოს მარტივი კონსტრუქციაა, – “რომელია ყველაზე უანგარო, მიწიერი მიბაძვით ნამდვილთან მიახლოებული? – სამშობლოს სიყვარული; რატომ? ყოველ ადამიანს მიწაზე გაჩენით დადებული აქვს ვალი, აუცილებელი, გარკვეული ქმედების მიწიერი ვალდებულება… მიწიერ ასპარეზზე ყველაზე ნაკლებ ეგოისტური, მიწიერად შესაძლებლად უანგარო – სამშობლოს, ერის, საერთო საქმის სამსახური” (275). “პირველადი, უხსოვარი ცოდნა – სამშობლო” არ მოგვცემს სულიერი სიპატარავის უფლებას, თუმცა ვინც კარგავს სულიერ საწყისს, სიმაღლეს, ის კარგავს აქაური სამშობლოს განცდასაც. ასე იწყება “უცხოურ არენაზე” მშობლიურისთვის “თავში წამოკვრის”, მშობლიურზე გაცინებით სახელ-პოპულარობის მოხვეჭა” (265), ცალმხრივი ხედვა, მხოლოდ სხვისით სნობური აღატაცება, პოზიორობა, არასწორად გაგებული დემოკრატიობანა, “ევროპული დახვეწილობანას თამაში” და ღალატი გმირებისა, მებრძოლებისა, შთამაგონებელთა და მათ მოსიყვარულეთა, რომლებიც არსებობენ ადამიანური სინამდვილის განმავლობაში. “განა რა არის ასეთი ჩვენი ინტერესები, რომ ჩვენი საწყალი, დაღლილი და გულგასიებული ქართველი ადამიანები, ერი გავიუცხოოთ, ცხვირი ავუბზუოთ?!”(279), – არ გეჩვენებათ, რომ შემოქმედი დღევანელობაზე წერს? ეს იმიტომ, რომ ეს ტენდენცია დღეს არ დაწყებულა, რომ დიდი ხელოვანი დროზე ამაღლებული, მისი მძლეველი და მარად თანამედროვეა. იგიც ჩვენსავით ფიქრობს, რომ სანამ საკუთარ ხალხს ახლანდელ უზნეობას ვუკიჟინებთ, დავფიქრედეთ: იქნებ ამის ხელშემწყობი მიზეზი ბევრი ჩვენგანის მიერ საკუთარი თავის “ვერცნობაა”, თორემ, აბა, ამდენი არაკეთილმოსურნის გარემოცვაში, ასე კარგად რომ ართმევენ თავს ჩვენს განქიქებას, სამტრო საქმეს არ გავაკეთებდით… ესმა ონიანი წერს ცნობილ ქართულ “ჭირზე”, რომელსაც მე “სტალინის კომპლექსი” დავარქვი. ძნელია, იპოვო კაცმა ამაზე ზუსტი შეფასება ამ მოვლენისა, რომელიც არ არის “ამ სიძულვილში რაოდენი სიყვარულია”, ესაა ყოველგვარი მშობლიურისადმი ნიჰილიზმი: “როდესაც ადამიანს არ აქვს საკუთარი მყარი პოზიცია, ის ადვილად დაიდებს სხვების წინაშე თავმოსაწონებელ “ელფერს”. თუ ეს “მოდურია”, ადვილად გაიმეტებს ქართულს, შეიძლება ძალიანაც გადადოს თავი იმის საჩვენებლად, თუ როგორი ცივილიზებული, მშობლიურზე “ამაღლებული” პიროვნებაა თავად. “მცირე” ერის წარმომადგენლის და პროვინციელის გარკვეულმა კომპლექსმა შეიძლება ცდა არ დააშურებინოს, რათა ქართულის ძაგების ხარჯზე “თანამედროვედ” და “ფართო თვალსაწიერის” მქონედ გამოჩნდეს. არ ჰყოფნის რა სინამდვილეში “ცნობის” უნარი, ჭეშმარიტ მაგალითებს ქართული სულისა და კულტურისა ერთი ხელის მოსმით ჩაყრის “ყუთში”. თავად იმდენად არ “იცის” ჭეშმარიტება, რომ არც აფიქრებს, იყოს კრიტიკული საკუთარი თავისადმი და მცირედ მაინც დაეჭვდეს საკუთარ შესაძლებლობებში” (265). ესაა, ესმა ონიანის რწმენით, ჩვენს მარად ძნელბედობაში გაჩენილ “ქიმერათა” შინაგანი მრწამსი: განურჩევლობა არა მარტო ეროვნულის, არამედ ზოგადადამიანური პრობლემების მიმართაც. ისინი თითქოს, ორიენტირებულნი არიან მსოფლიო, თანამედროვე მონაპოვარზე, მასში მონაწილეობენ კიდეც ვითომ, მაგრამ სინამდვილეში წარმოდგენა არ აქვთ, ფასეულია თუ არა ის. ესეც, მიუხედავად გარეგნული, ბრჭყვიალა “კეთილშობილებისა”, პირადულზე ზრუნვისა და მისი წარმოჩენის იმპულსებია მხოლოდ. ალბათ ამაზეც წერს შემოქმედი: “ვიღაც ახლანდელი ადამიანები თავისი ახლანდელი “ცივი” საქმეებით და ჩვეულებრივი, ძველებური ყეფა ძაღლისა”, რომელიც ყეფს და “ქარავანიც მიდის”…

ადამიანის ყოფაში სულიერის ერთგვარად მატერიალურად დაფიქსირების საშუალება ხელოვნებაა, რომელიც ამას სწორედ მოუხელთებელი, ძალდაუტანებელი თუ ინტუიციური გზებით აღწევს. ასე რჩება ის სწორედ მატერიალურისგან თავდასაღწევად – დროიდან გამოსვლით დროისვე შექმნით და მარადისობასთან მისი შერწყმით: “მუსიკა, პოეზია ადამიანური დრო-სივრცის განუყოფლობაში დროიდან გამოდიან და დროში ქმნიან სივრცეს; ფერწერა კი სივრცეში ქმნის დროს” (229). ესაა დროისა და სივრცის ღვთაებრივთან წილნაყარი გაადამიანურება. მიუხედავად საბჭოური “მასობრივი ხელოვნების” მოძულებისა, თვით ამ პერიოდშიც კი ჭეშმარიტი ხელოვნება აქტიური ცნებაა და გაუქმებას დაუქვემდებარებელი, ინარჩუნებს რა ცხოველმყოფელობასა და გემოვნებას. ესმა ონიანი დიდი მოვლენაა, თითქოს, იდუმალი ჭეშმარიტების ჩამონატეხია! ამიტომ ძალიან საინტერესოა მისი შეფასებები და აღქმა დიდებული ხელოვნებისა. შემფასებელი მათი, “ვინც რაც უნდა ცხოვრებას, “ვაჰ, სოფელოს” ეთრია და ეგვემა, მაინც ძირში გაუთიშავ პიროვნებებად რჩებოდნენ”. ესაა, რაც გვეხმარება, სულიერი დაღმასვლისა და გადაღლილობისას გამძლეობა არ დავკარგოთ, ყველა შემთხვევაში ადამიანში არსებული კეთილი სულიერი გარსი, აურა შევინარჩუნოთ. მათ წინაშე მოვალეა მთელი კაცობრიობა, რადგან ისინი აცოცხლებენ ჩვენს სულებს, რადგან “ისინი კი არ გვესაუბრებიან სულიერი ძალმოსილების შესახებ, არამედ ქმნიან ამგვარ სულიერ ძალმოსილებას ჩვენი არსების ხეშეში ნაწილებისგან” (259).

ნიკო ფიროსმანით დავიწყოთ. ჭეშმარიტი ტალანტი სწორედ “ჯაჭვების წყვეტის” შემდეგ იშვება. მათი კანონზომიერება კი თავისუფალია, მაგრამ მათივე, ნებით თუ უნებლიეთ, დადგენილ მკაცრ კანონებს დამორჩილებული, ეს მათი ცალკე განზომილებაა. “მცოდნე” მოგვიყვება და აღგვიწერს, როგორია “ვაშლი”, ხოლო შემოქმედი გვაგემებს მას. თუნდაც ყურძენი ფიროსმანის ნახატზე ისეთი ბუნებრივია, ალალი, მარტივად გენიალური, როგორც ყველაფერი ღვთაებრივი, როგორც თუნდაც ქართული ტაძრები, მიწიდან ამოზრდილებს რომ ჰგვანან და დაგაეჭვებენ, ადამიანმა შექმნა მართლა ისინი?! – “გაიხსენეთ ყურძნის მტევნის ფერი (არც მჭკნარი რომაა და არც სულ “გატიკნილი”); ფორმა თუ არც გამოითქმის, რა აძლევს ასეთ საოცრად ნაცნობ, გარდაუვლად ყურძნულ იერს – ყურძენს ფიროსმანის (ქიზიყის) მუზეუმში გამოფენილ აბრაზე – ისეთი ლაკონიურია, ისეთი “გაუკეთებელი” (344). გასაოცარია ფიროსმანი, ეს უდიდესი ფიგურა ფერწერაში, ესმა ონიანისთვის, როგორც მთაგრეხილი, “რაღაცის გამოყოფა, რაღაცის დასაწყისი და რაღაცის შეჯამება”. მისი სიღრმე და სინაღდე ისეთია, როგორც თუნდაც ვაჟას პოეზიაში, მისი “მასალისმიერი კეკლუცობა კი არა, მარტო ამაღლებულობით, საჭიროებით ცხებულობა” (281).

ყველა დიდი შემოქმედი შეიძლება გააანალიზო, მაგრამ დაუშვებელია ვინმეს “გააჯიბრო”, რადგან ჭეშმარიტი ნაწარმოებები უკვე დამოუკიდებელი სამყაროა, სინამდვილე, როგორც ხე, მზე, წყალი და ა.შ. თავიანთი თვითნაბადი და სრულიად დამოუკიდებელი თვისებრიობით. მოკლედ, ფიროსმანს ვერ შევადარებთ თუნდაც მატისს, რომელიც ასევე საოცრადაა აღქმული ესმა ონიანის მიერ როგორც შემოქმედი: “მატისს აქვს უნარი, მოიცვას ყოველივე, რათა შემდეგ გადაშალოს და უკიდურესად მიმქრალ, გაქრობის ზღვარზე მოგვაკვრევინოს თვალი. მატისს შეიძლება მივუსადაგოთ სპარსელების “იცოდე და დაივიწყეს” პრინციპი, მოიხელთებს რა მოვლენა-საგნის ყველა საფეხურს, მოიხილავს რა მის სიღრმეებს, მატისი ჩაგვაბრუნებს საგნის არსული ჩანასახისკენ, პირველყოფილი ხილვებისკენ, ადამიანური ფორმისთვის საერთო, ერთ-ფრესკული ხსოვნისკენ” (234), – არ გეჩვენებათ, რომ ეს შეფასება ცალკე შემოქმედებაა? არადა, ვიღაცამ ეს სიღრმე შეიძლება ვერც შეიცნოს და მისთვის მატისი დარჩეს მხოლოდ დეკორატიული პლანის მხატვრად და ვერ დაინახოს მასში აზროვნების ის სიმდიდრე, რომელიც ამ დაუქუცმაცებელი, წყნარი, თვითმყოფადი მხატვრული სანახების მიღმაა. ასეთივე ინტელექტს ხედავს ესმა ონიანი დავით კაკაბაძის მხატვრობაშიც, რომელშიც შეკრულ-გაერთიანებულია “ყველა ის აუცილებელი მინიშნება, რომელთა დანახვა-აღმოცენება უაღრესად საჭირო და მნიშვნელოვანი თვისებებით გაამდიდრებს ქართულ ფერწერას და მისი განვითარების სწორი გზით წარმართვას შეუწყობს ხელს” (232). კაკაბაძის “გრძნობადობის უშველებელი კუზი… მისი შუბლის სინათლეში გადაინთქმება” გამოხატვის საოცარი დიციპილინით, მაორგანიზებელი ნების ბატონობით, გაფაქიზებული, “სრულქმნის ნაზ სუნთქვამდე მისული” ქმნით და არა თხრობით. ეს დიდი მხატვარი ხედავდა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის გადაჯაჭვულობის, გაუთიშველობის თავისებურებებს, თუმცა, ესმა ონიანის აზრით, აღმოსავლური მარადიულობისკენ იხრებოდა.

ესმა ონიანი მოესწრო გალაკტიონს. საინტერესოა მისი განწყობა პოეტების მეფის დასაფლავების დღეს: ეს არ იყო წუხილის, წასვლის, სიკვდილის სიმძიმის შეგრძნება, არამედ უდიდესი, საზეიმო დარჩენისა და განმტკიცებისა. ესმა ონიანი თვლის, რომ გალაკტიონს არაფერი ჰქონდა შესაცოდი, გამოსაგლოვი. დღესაც, როგორც ზოგიერთი წერს, “არც უფიქრია”, რომ ეწვიმა: “ის იდგა მაღალი, ნათელი და უსასრულო”. გალაკტიონისნაირი ადამიანი თავად არის მატარებელი მსოფლიო პოეზიისა და მისი შესაძლო განვითარების გზებისა. გააკეთა კიდეც ის, რასაც სხვა სხვა ქვეყანაში რამდენიმე პოეტი ქმნიდა: ენის ახალი “ცხრაკლიტული გახსნა”, უხვად და დაუმადლებლად დაგვიტოვა მისი სიმდიდრე, მასში ლავირების თავისუფლების შეგრძნება და განხორციელების პერსპექტივაც.

ესმა ონიანთან არის კიდევ ერთი უჩვეულო აღქმა შემოქმედისა – აქაურების უნაზესი სიყვარულით სავსე ტერენტი გრანელისა, რომელსაც შეცდომით “სიკვდილისა და ტირილის” პოეტად მიიჩნევენ. “ადამიანური არსებობის ვერ ცოდნა, ვერ შეთვისება და თანაც მისკენ უდიდესი სიყვარულითა და ცრემლით ლტოლვა” – ესაა ტერენტი გრანელის პოეზია და სულის “ბიოგრაფია”.

დაბოლოს, გურამ რჩეულიშვილი, რომლის ძლიერი სულიერი ძალმოსილების პიროვნებითაც დღემდე შთაგონებულია, “ცოცხალია” მისი ნაწარმოებები. “ყველაფერი, რაც აბსტრაქტულად სამშობლოდ, მშობლიურად გაიაზრებოდა ჩემში, გურამში იძენდა ფორმას და ხელშესახებ რეალობას”, – წერს ესმა ონიანი და მისთვის ის არა მარტო გარდაცვლილი მეგობარია, რომელთან განშორებამაც, შეგრძნებამ, რომ გურამი ვეღარასოდეს შექმნიდა ვერაფერს, რაღაც ჭეშმარიტებასთან, სიცოცხლესთან ზიარების ბედნიერება დაუკარგა, არამედ მისი საქმის გამგრძელებლი, როგორც პირდაპირი (ციკლი “გურამის მაგიერ თქმული ლექსებისა”), ისე გადატანითი მნიშვნელობით…

“ყოველთვის როგორ მსიამოვნებს ჰაე-ს დაწერა, როგორც სიტყვა გარდაცვალება” – წერს ესმა ონიანი. მანაც მოხაზა ეს “ჰაე”, რომელიც როგორც ჭეშმარიტება, თავის წუთს მრავალჯერ მოესწრება მასთან მზიარებელში…

ციტატები ესმა ონიანის წიგნიდან “ისევ მე ვარ?! ისევ მოვსულვარ!” (არტანუჯი, 2021)

ბლუმის ტაქსონომია გულისხმობს სწავლის მეთოდისა და შეფასების კლასიკურ სტრუქტურას: ცოდნას, განწყობას , ჩვევებს. ეს მოდელი საშუალებას იძლევა სასწავლო მიზნები, სწავლება და სწავლის შედეგები ეფექტურად იქნას შეფასებული. ბლუმის მიხედვით განათლების მიზანი უნდა იყოს არამხოლოდ ცოდნის დაგროვება, არამედ – მაღალი სააზროვნო უნარის ჩამოყალიბება.

  ბლუმის ტაქსონომია ადამიანის აქტივობის სამ სფეროს აღწერს:

1. კოგნიტიური  (შემეცნებითი);
2. აფექტურს (ემოციურს);
3. ფსიქომოტორულს.

ბლუმის ტაქსონომიის კოგნიტიური ანუ შემეცნებითი სფერო მოიცავს ექვს დონეს:

1. ცოდნა;
2. გაგება;
3. გამოყენება;
4. ანალიზი;
5. სინთეზი;
6. შეფასება.

თითოეული გულისხმობს აზროვნების, ინტელექტუალური მოქმედების განსხვავებულ დონეებს -მარტივიდან რთულისაკენ.

მასწავლებელს შეუძლია ბლუმის ტაქსონომიის კოგნიტიური  სფეროს დონეები წარმატებით გამოიყენოს კონკრეტული გაკვეთილის დაგეგმვისას.

 წარმოგიდგენთ მე-7 კლასის მასალას მათემატიკაში ალგებრული გამოსახულებები. ქვესაკითხები:

• მოქმედებები ერთწევრებზე და მრავალწევრებზე.
• შემოკლებული გამრავლების ფორმულები.

მას შემდეგ, რაც მოსწავლეებს გავაცნობ მიმდინარე გაკვეთილის თემას, მოსწავლეებს შევახსენებ: როგორ გამოსახულებას ეწოდება რიცხვითი გამოსახულება, ალგებრული გამოსახულება? რა განსხვავებაა რიცხვით გამოსახულებასა და ალგებრულ გამოსახულებას შორის? რას ეწოდება ერთწევრი, მრავალწევრი? როგორ ერთწევრებს ეწოდება მსგავსი? როდის შემიძლია ერთწევრების შეკრება და გამოკლება? წინარე ცოდნის გააქტიურების შემდეგ მოსწავლეებს ვთავაზობ აქტივობას, რომელიც მათ ეფექტურად შეაფასებს ბლუმის ტაქსონომიის მიხედვით მე-4, მე-5, მე-6 დონეზე,  რაც გულისხმობს მაღალი სააზროვნო უნარის ჩამოყალიბებას.

დავალების პირობა:

გეომეტრიული მოდელების მეშვეობით მოახდინე ალგებრული გამარტივების ვიზუალიზაცია და დაადგინე ფორმულის მართებულობა.

მოსწავლის დავალებაა:

     დახაზეთ თქვენთვის სასურველი სხვადასხვა ფორმის ნაკვეთები, დაყავით მართკუთხედებად და კვადრატებად და სცადეთ თითოეული ნახაზის ფართობის  გამოსათვლელი  ფორმულის გამოყვანა.

 მუშაობის დაწყებამდე  დაფიქრდით რისი ტოლია ფართობი?

რამდენი სხვადასხვა გზით შეიძლება ვიპოვოთ მართკუთხედის ფართობი? 

არის თუ არა მართკუთხედის ფართობი მისი შემადგენელი ნაწილების ფართობების ჯამი?

დააკავშირეთ მოცემული ცოდნები ერთმანეთთან, გამოიყვანეთ ფორმულა და წარმოადგინეთ ფორმულის ვიზუალური მხარე.

განიხილეთ ჯერ რიცხვების შემთხვევაში გააანალიზე წესი, შემდეგ ცვლადის  შემთხვევაში, შეადარეთ  და   ეცადეთ ჩაწეროთ ფორმულა.

ნახ3

მოსწავლეები ატარებენ კვლევას. მართკუთხედის ფართობი, ერთი მხრივ

      აღნიშნული  ტიპის აქტივობა ეფუძნება კონსტრუქტივიზმის პრინციპებს. მოსწავლე საკუთარი გამოცდილების საფუძველზე ახალი ცოდნის აგებას ახდენს, ანუ სწავლობს აღმოჩენებით. თუ მოვიშველიებთ ბრუნერის თეორიას ,,ცოდნა პროცესია და არა პროდუქტი“, ასეთი ტიპის აქტივობები სწორედ ბრუნერის თეორიას იზიარებს.

აღნიშნული აქტივობა ხელს უწყობს მოსწავლის კვლევითი უნარ-ჩვევების განვითარებას, უღვიძებს ცნობისმოყვარეობას და მოტივაციას.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://math.ge/meshvide-klasi/.

განვითარებისა და სწავლის თეორიები. ონლაინ სახელმძღვანელო ავტორი მანანა ბოჭორიშვილი. (მასალები მომზადებულია სსუ მასწავლებლის მომზადების სამოცკრედიტიანი პროგრამის შესაბამისად)

ზურმუხტის ქსელი   პანევროპული ეკოლოგიური ქსელია, რომელიც ევროპის ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებას ემსახურება. იგი ევროპის ველური ბუნებისა და ბუნებრივი ჰაბიტატების დაცვის კონვენციის (ბერნის კონვენცია, 1979) დანერგვის ერთ-ერთი მთავარი მექანიზმია.

ევროკავშირში ბერნის კონვენციის აღსრულება1992 წლის 21 მაისის საბჭოს დირექტივით – „ბუნებრივი ჰაბიტატებისა და ველური ფაუნისა და ფლორის კონსერვაციის შესახებ“ (ჰაბიტატების დირექტივა)  ხდება. ბერნის კონვენცია ევროპის ბუნების დაცვის პოლიტიკის ქვაკუთხედია. რადგან ბერნის კონვენცია ევროკავშირის არაწევრ ქვეყნებსაც (მაგ., შვეიცარია, უკრაინა, საქართველო და სხვ.) მოიცავს, ანუ მისი გეოგრაფია  უფრო ფართოდა და  ევროკავშირის ფარგლებს სცდება, სწორედ ამიტომ ზურმუხტის ქსელი, როგორც პანევროპული ეკოლოგიური ქსელი ისე განიხილება, ხოლო „ნატურა 2000“ პრაქტიკულად მის ნაწილს წარმოადგენს. უნდა აღინიშნოს, რომ  შესაძლოა დროთა განმავლობაში  ამ ორი ქსელის სრული შერწყმაც კი მოხდეს. ზურმუხტის ქსელი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების ფაზაშია და ამ პროცესის დასრულების შემდეგ, იგი მსოფლიოს უდიდესი ეკოლოგიური ქსელი იქნება, რომელიც   ევროპასა და ჩრდილოეთ აფრიკაში მდებარე დაცულ ტერიტორიებს გააერთიანებს.

ბერნის კონვენცია ეყრდნობა პრინციპს, რომ სახეობების გრძელვადიანი გადარჩენა შეუძლებელია იმ ჰაბიტატების დაცვის გარეშე, სადაც ისინი ბინადრობენ. შესაბამისად, ბერნის კონვენცია მთავარ აქცენტს სწორედ ბუნებრივი ჰაბიტატების შენარჩუნებაზე აკეთებს. ამისათვის მთელ ევროპაში ხდება ისეთი ადგილების შერჩევა, რომლებიც განსაკუთრებით მდიდარია ბერნის კონვენციის დაცვის ქვეშ მყოფი ჰაბიტატებითა და სახეობებით. ასეთ ტერიტორიებს ენიჭებათ „სპეციალური კონსერვაციული მნიშვნელობის მქონე ტერიტორიების“ (Areas of Special Conservation Interest-ASCI) განსაკუთრებული კონსერვაციული მნიშვნელობის მქონე სტატუსი და ისინი ერთიანდება ე.წ. „ზურმუხტის ქსელში“. ხშირად მათ „ზურმუხტის ქსელის ტერიტორიებს“ ან „ზურმუხტის ტერიტორიებსაც“ უწოდებენ.

საქართველო, ბერნის კონვენციას, პარლამენტის 2008 წლის ბოლოს შეუერთდა და  ამით სახელმწიფომ ვალდებულიება აიღო  მონაწილეობა მიიღოს ზურმუხტის ქსელის შენარჩუნებასა და გაფართოებაში.

ზურმუხტის ქსელის მიზანი იმ სახეობების დაცვაა, რომელთა გრძელვადიანი გადარჩენა შეუძლებელია თუ არ მოხდა  მათი ბუნებრივი ჰაბიტატების შენარჩუნება.    ეს სახეობები  და  ჰაბიტატები ბერნის კონვენციის მიხედვითაა განსაზღვრული. ჩამონათვალში შესულია ევროპაში გავრცელებული  1000-მდე სახეობა და 200-მდე სხვადასხვა ტიპის ჰაბიტატი, საიდანაც  200-ზე მეტი სახეობა და   50-ზე მეტი ჰაბიტატი  გვხვდება საქართველოში.  შესაბამისად, საქართველო ვალდებულია დაიცვას ესჰაბიტატები.

ტერიტორია ზურმუხტის ქსელის ნაწილად ანუ ზურმუხტის ტერიტორიად შეიძლება გამოცხადდეს, თუ იგი  აკმაყოფილებს ჩამოთვლილი კრიტერიუმებიდან სულ ცოტა ერთს მაინც:

ა) მას მნიშვნელოვანი წვილილი შეაქვს ენდემური და საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობებისა და/ან ბერნის კონვენციის პირველ და მეორე დანართებში მითითებული სახეობების დაცვაში;

ბ) ტერიტორია მდებარეობს ბიომრავალფეროვნებით განსაკუთრებით მდიდარ რეგიონში და წარმოადგენს საბინადროს სახეობების მნიშვნელოვანი რაოდენობისთვის ან ერთი, ან რამდენიმე სახეობის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი პოპულაციისთვის;

გ) წარმოადგენს საფრთხეში მყოფი ჰაბიტატის სანიმუშო ტერიტორიას ან მოიცავს ასეთი ჰაბიტატის მნიშვნელოვან მონაკვეთს;ზურმუხტის ქსელი შეიძლება მოიცავდეს სრულიად სხვადასხვა ტიპის ეკოსისტემას: ტყეებს, ტბებსა და მდინარეებს, საზღვაო ეკოსისტემებს, მდელოებს, მღვიმეებსა და გამოქვაბულებს და ა.შ. ასევე სხვადასხვა სამართლებრივი სტატუსის მქონე ტერიტორიას. მაგ., ნებისმიერი კატეგორიის დაცულ ტერიტორიას ან მის ნაწილს, სახელმწიფო თუ კერძო საკუთრებაში არსებულ მიწებს, სასოფლო-სამეურნეო მიწებს, ურბანულ ზონებსაც კი.

2017 წელს საქართველოს მთავრობის ინიციატივით ზურმუხტის ქსელის 3 ტერიტორია (ლაგოდეხი, ვაშლოვანი და ბაწარა) ოფიციალურად გამოცხადდა ზურმუხტის ქსელის ტერიტორიებად, რაც პირველი პრეცედენტია კავკასიის რეგიონში.

2021 წლის მდგომარეობით, საქართველოში ზურმუხტის ქსელის ფართობი 1 307 501 ჰ-ია, რაც  ჩვენი ქვეყნის ფართობის 18.75%  შეადგენს და ზურმუხტის ქსელის 66 ტერიტორიას მოიცავს, რომელთაგანაც 46 დამტკიცებულია, 16 შეთავაზებული და 4  ჯერ კიდევ  შეთავაზებული კანდიდატია.  მნიშვნელოვანია ის ფაქტიც, რომ ზურმუხტის ქსელის 44%  საქართველოს დაცულ ტერიტორიებს ემთხვევა.

ზურმუხტის ქსელის გეოგრაფია  საქართველოში (წყარო: ორგანიზაცია  „ნაკრესი“ )

აღსანიშნავია, რომ „ზურმუხტის ქსელს“, განსხვავებით კლასიკური დაცული ტერიტორიებისგან, არ შემოაქვს სტანდარტული შეზღუდვები ადამიანის საქმიანობაში. თითოეული კატეგორიის დაცული ტერიტორიის დაარსება გულისხმობს მის ფარგლებში ამ კატეგორიისთვის კანონით განსაზღვრული შეზღუდვების დაწესებას და, შესაბამისად, ეს შეზღუდვები ერთნაირია ყველგან, სადაც ამ კატეგორიის დაცული ტერიტორია იქმნება. ზურმუხტის ტერიტორიებზე კი ადამიანის საქმიანობის შეზღუდვები შეიძლება განსხვავებული იყოს სხვადასხვა ტერიტორიაზე, რადგან აქ ნებადართულია პრაქტიკულად ყველა საქმიანობა, რომელიც ზიანს არ აყენებს ბერნის კონვენციით დაცულ კონკრეტულ სახეობას ან ჰაბიტატს, რომელიც ამ ტერიტორიაზე გვხვდება და რომელთა დასაცავადაც შეიქმნა მოცემული ტერიტორია.

ზურმუხტის ქსელის ტერიტორიის დაარსების შემდეგ, აუცილებელია შემუშავდეს ამ ტერიტორიის კონსერვაციული მიზნები/ამოცანები და მართვის გეგმა, სადაც მითითებული იქნება ის სახეობები და ჰაბიტატები, რომელთა დაცვა აუცილებელია ტერიტორიის ფარგლებში;  ერთადერთი, რასაც ზურმუხტის ქსელი ცალსახად კრძალავს, არის უარყოფითი ზემოქმედება ბერნის კონვენციით დაცულ ჰაბიტატებსა და სახეობებზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:

Emerald Network of Areas of Special Conservation Interest  – https://www.coe.int/en/web/bern-convention/emerald-network

https://emerald.eea.europa.eu/

საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო – https://mepa.gov.ge/Ge/PublicInformation/17069

ზურმუხტის ქსელი – ველური ბუნების შენარჩუნების ისტრუმენტი. 2018   – https://www.undp.org/ka/georgia/publications/%E1%83%96%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98-%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98-%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A9%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98-2018
ზურმუხტის ქსელი – ინსტრუმენტი ევროპის ბუნებრივი ჰაბიტატების დასაცავად – https://rm.coe.int/16806a6d04

ზურმუხტის ქსელი – კითხვები და პასუხები – https://www.nacres.org/files/pdf/georgian_zurmukhti.pdf

ნატურა 2000 –https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/index_en.htm

რთულია საგზაო მოძრაობის წესების წარმოდგენა მოძრაობის გამარტივების მთავარი ინსტრუმენტის გარეშე, რაც არის შუქნიშანი. იგი შექმნილია როგორც სატრანსპორტო საშუალებების, ასევე ფეხით მოსიარულეთა მოძრაობის რეგულირებისთვის და გასაადვილებლად.

დღეს ყველას ესმის, რა არის შუქნიშანი. ფერები: წითელი, ყვითელი და მწვანე ნაცნობია ბავშვისთვისაც კი.

თუმცა იყო დრო, როცა ეს ოპტიკური მოწყობილობები არ არსებობდა და არც ისე ადვილი იყო ქუჩის გადაკვეთა. განსაკუთრებით დიდ ქალაქებში გამვლელებს დიდი ხნით უწევდათ გაუთავებელი ცხენებით გაყვანილი ურმების გაშვება.

იყო დაბნეულობა და გაუთავებელი კამათი გზაჯვარედინზე.

5 აგვისტოს აღინიშნება შუქნიშნის საერთაშორისო დღე, რომელიც უკავშირდება 1914 წელს. ამ დღეს ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ქალაქ კლივლენდში გამოჩნდა შუქნიშნის წინამორბედი მოწყობილობა, მას ჰქონდა მხოლოდ ორი ფერის ფანარი, წითელი და მწვანე. ფერთა მონაცვლეობის დროს გადამრთველი მოწყობილობა იძლეოდა ხმოვან სიგნალს.

პირველი შუქნიშნის გამოგონება უკავშირდება ინგლისელ ჯეი ნაიტს ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნეში. შუქნიშნის ტიპის აპარატი დამონტაჟებული იყო ლონდონში 1868 წელს პარლამენტის შენობასთან ახლოს. სამი წლის შემდეგ აღნიშნული მოწყობილობა მწყობრიდან გამოვიდა და აფეთქდა, რის შედეგად დაშავდა პოლიციელი. ამის შემდეგ შუქნიშნის არსებობა დაივიწყეს 50 წლის განმავლობაში, მხოლოდ 1910 წელს შეიმუშავეს და დააპატენტეს პირველი ავტომატური ორფერიანი შუქნიშნის მოწყობილობა. თანამედროვე სამფერიანი შუქნიშანი პირველად 1920 წელს გამოჩნდა ამერიკაში, კერძოდ დეტროიტსა და ნიუ-იორკში. დროთა განმავლობაში შუქნიშანი იმდენად პოპულარული გახდა, რომ მთელს ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და ევროპაში გავრცელდა.

შუქნიშნის დამზადება პროგრამა GeoGebra-ში

თანამედროვე ბავშვი ცხოვრობს ელექტრონულ სამყაროში. იცვლება მასწავლებლის როლი და დანიშნულება საინფორმაციო ტექნოლოგიების სწავლებაში. შესაბამისად, მასწავლებელი უნდა ფლობდეს თანამედროვე ტექნიკას და ახალ სასწავლო ტექნოლოგიებს უკავშირებდეს საგაკვეთილო პროცესს.

GeoGebra არის დინამიურ- მათემატიკური პროგრამული უზრუნველყოფა, რომელიც ერთმანეთში აერთიანებს  გეომეტრიას, ალგებრას, ელექტრონულ ცხრილებს, ფუნქციებს, დიაგრამებისა და სტატისტიკის თემებს ერთ მარტივად გამოყენებად პაკეტში. მასში ონლაინ მუშაობაც შესაძლებელია და ასევე შესაძლებელია მისი გადმოწერა და ინტერნეტის გარეშეც მუშაობა.

GeoGebra-ს გამოყენება შესაძლებელია მათემატიკის ყოველ გაკვეთილზე. ეს პროგრამა ერთ-ერთი საუკეთესო საგანმანათლებლო რესურსია განათლების სიჩქარის გასაზრდელად, განსაკუთრებით  მათემატიკაში. მასწავლებლებს შეუძლიათ გამოიყენონ ამ პროგრამის შესაძლებლობები თავიანთი მოსწავლეების სწავლების პროცესის გასაუმჯობესებლად ნებისმიერ დონეზე.

მოცემულ სტატიაში წარმოდგენილია პროგრამა GeoGebra-ში შუქნიშნის დამზადება, რომელიც მოითხოვს მოსწავლეებისაგან სხვადასხვა გეომეტრიული აგებების ცოდნას, რომლის გაკეთებაც შეიძლება შევთავაზოთ მოსწავლეებს კომპლექსური დავალების სახით საბაზო საფეხურზე (უფრო მარტივი ვარიანტი შესაძლებელია დაწყებით საფეხურზეც გაკეთდეს), რაც აამაღლებს მოსწავლეთა მოტივაციას და ხელს შეუწყობს ცოდნის განზოგადებას.

I ნაწილი – შუქნიშნის დამზადება

გავხსნათ პროგრამა GeoGebra (შესაძლებელია ონლაინ მუშაობაც), ავირჩიოთ სახატავი არე და ალგებრის ფანჯარა და შევუდგეთ შუქნიშნის დამზადებას.

ავიღოთ ხელსაწყო წრეწირი ცენტრითა და რადიუსით და

სახატავ არეზე შემოვხაზოთ სამი ტოლი წრეწირი  (პირობითად ავიღოთ 0.9 ერთეული რადიუსის წრეწირები  ცენტრით (10,-1),(10,1) და (10,3))  და გავაფერადოთ შუქნიშნის ფერებში  (წითელი, ყვითელი, მწვანე). მოვათავსოთ მართკუთხედში, რომელსაც მივცეთ შავი შეფერილობა. ამ მართკუთხედის ქვედა ბოლოზე შუაში ვერტიკალურად აღვმართოთ ერთეული სიგრძის მონაკვეთი, რომელიც სტილის ზოლიდან შეგვიძლია გავამსხვილოთ და მივცეთ შავი შეფერილობა. შემოვიღოთ სრიალა მთელი რიცხვი 1-დან 45-მდე (20 წამი წითელი, 5 წამი ყვითელი და 20 წამი -მწვანე)

მოცემულ წრეებს ჩავურთოთ პირობები, თუ რა შემთხვევაში გამოჩდნენ (შესაბამის წრეზე მაუსის მარჯვენა ღილაკზე დაწკაპებით შევდივართ მის თვისებებში და ვირჩევთ -დეტალური-პირობა ობიექტის საჩვენებლად). მწვანე n<=20, ყვითელი 20<n<=25 და წითელი 25<n<=45. თუ ჩავურთავთ სრიალას ანიმაციას (სრიალაზე მაუსის მარჯვენა ღილაკზე დაწკაპებით ანიმაციის ჩართვა), მორიგეობით გაჩნდება ხან ერთი, ხან მეორე და ხან მესამე წრე. ეს ანიმაცია უნდა იყოს ზრდადი და თანაც სიჩქარე ისე შევცვალოთ, რომ სრიალის ცვლილება წამში მოხდეს. შევიდეთ სრიალას თვისებებში (მარჯვენა ღილაკით) და ანიმაციის სისწრაფედ დავწეროთ 1/6 და რხევადის ნაცვლად ავირჩიოთ ზრდადი.

ჩვენ შეგვიძლია გამოვსახოთ ტაბლო, რომელზეც გამოსახული იქნება დროის მნიშვნელობა კლებადობით, რა დროც დაჭირდება, რომ ჩაქრეს წრე. მართკუთხედის ზედა მარჯვენა კუთხეში ჰორიზონტალურად გამოვაბათ მონაკვეთი, რომელიც გავამსხვილოთ და ხელსაწყოთი -მრავალკუთხედის აგება მივამაგროთ ტაბლო.

შეტანის ველში ჩავწეროთ a=20-n, რომელიც გამოჩნდება ალგებრის ფანჯარაში და n-ის ზრდასთან ერთად იქნება კლებადი. როცა a ერთნიშნა იქნება წინ დავუწეროთ 0 და გამოვიტანოთ ტექსტის სახით. ამისათვის შეტანის ველში ჩავწეროთ:

თუ(a < 10, “0” + a, “” + a)

ეს ტექსტი გამოჩნდება სახატავ არეზე, რომელსაც შეგვიძლია მივცეთ სასურველი ზომა და მწვანე შეფერილობა. შევიდეთ მოცემული ტექსტის თვისებებში (დეტალური) და პირობა ობიექტის საჩვენებლად ჩავწეროთ n<=20. წავიღოთ ტექსტი და ტაბლოზე დავამაგროთ. ასეთი ტექსტი გავაკეთოთ წითელი წრისთვის. შეტანის ველში ჩავწეროთ b=45-n და იგივე პრინციპით, რომ იყოს ორნიშნა შეტანის ველში ჩავწეროთ:

თუ(b < 10, “0” + b, “” + b)

მივცეთ მიღებულ ტექსტს სასურველი ზომა და წითელი ფერი და დავამაგროთ ტაბლოზე. შევიდეთ მის თვისებებში და პირობა ობიექტის საჩვენებლად ჩავწეროთ n>=26.

ტექსტები და ობიექტები დავამაგროთ (მოვნიშნოთ და ჩავკეტოთ ბოქლომი ან მარჯვენა ღილაკი-დააფიქსირე ობიექტი), გამოვურთოთ აღნიშვნები, ასევე დავმალოთ არასასურველი  წერტილები (მარჯვენა ღილაკით) და ჩვენი შუქნიშანიც მზადაა.

II ნაწილი – მანქანის ჩასმა და შუქნიშნის მიხედვით მოძრაობა

ჩავსვათ მანქანა სურათის სახით და ავამოძრაოთ შუქნიშნის მიხედვით. ამისათვის ავიღოთ რაიმე მონაკვეთი (NO), მასზე დავსვათ რაიმე წერტილი (P) და მის მარჯვნივ და მარცხნივ მოვზომოთ თითო ერთეულის ტოლი ახალი წერტილები. შეგვიძლია ეს შეტანის ველით გავაკეთოთ. შეტანის ველში ჩავწეროთ:

P+(1,0) და  P-(1,0) (P მონაკვეთზე დასმული წერტილია).

მიღებული წერტილები (R და Q) მოვნიშნოთ, შევიდეთ სურათის ჩასმა, ავირჩიოთ წინასწარ გამზადებული სასურველი მანქანის სურათი, რის შემდეგაც მოხდება სურათის ჩასმა. თუ P წერტილს ჩავურთავთ ანიმაციას მანქანა დაიწყებს მოძრაობას მარცხნიდან მარჯვნივ. შევიდეთ სურათის თვისებებში (დეტალური) და სურათს მივცეთ შრე – 1. შეგვიძლია გავაკეთოთ გზის ეფექტი ორმაგი უტოლობის დახმარებით. შეტანის ველში ჩავწეროთ: -5<=y<=-3 (აქ რიცხვები პირობითია და დამოკიდებულია სახატავი არის ზომასა და მდებარეობაზე), მივიღებთ ზოლს რომელიც შეგვიძლია სასურველ ფერში გავაფერადოთ. დავარედაქტიროთ N წერტილი N=(-20,-4.5) და O წერტილი O=(20,-4.5) და მონაკვეთის ბოლოები აღარ გამოჩნდება. მონაკვეთი და წერტილები შეგვიძლია დამალოთ (მარჯვენა ღილაკი-აჩვენე ობიექტი-გამორთვა).

როგორ შეიძლება მანქანა გაჩერდეს წითელზე შუქნიშანთან ახლოს? (პირობითად თუ აღმოჩნდება Q წერტილის აბსცისა 6-დან 9-მდე, მაშინ გაჩერდეს, თუ წითელი ანთია)

შევიდეთ სრიალას თვისებებში. გადავიდეთ სკრიპტის წერა განახლებაზე და ჩავწეროთ:

თუ(n<=20,ანიმაციისდაწყება(P,true),თუ(6<=x(Q)<=9,ანიმაციისდაწყება(P,false)))

ჩვენ შეგვიძლია შემოვიღოთ ანიმაციის გაშვების ღილაკი და სრიალა დავმალოთ. ამისათვის ავიღოთ ღილაკი  დავარქვათ ანიმაცია და სკრიპტში ჩავწეროთ:

ანიმაციის დაწყება(n)

სრიალა, ბადე და ღერძები დავმალოთ ჩავრთოთ ანიმაცია და ვნახავთ, თუ როგორ მოძრაობს მანქანა შუქნიშნის მიხედვით.

ხოლო დამზადებული რესურსი ატვირთულია GeoGebra-ს ოფიციალურ გვერდზე:

https://www.geogebra.org/m/bvtuxr5y

მოცემული რესურსის მსგავსია რესურსი ,,გზაჯვარედინი“:

https://www.geogebra.org/m/wkdks6qj

ამდენად, სასწავლო პროცესში პროგრამა GeoGebra-ს გამოყენება მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს განათლების ხარისხს, ააქტიურებს პროცესს, ზრდის მოსწავლეთა შესწავლის ინტერესს  და ეფექტურობას სასწავლო პროცესში, საშუალებას იძლევა უფრო სიღრმისეულად გავიგოთ  საგანმანათლებლო მასალა.