რევაზ ინანიშვილი იმ მცირერიცხოვან ქართველ მწერლებს მიეკუთვნება, რომელთა მნიშვნელობაზე სრული ეროვნული კონსენსუსია მიღწეული. მე არ ვიცნობ ადამიანს, წიგნის მკითხველს, ვისაც ინანიშვილის შემოქმედება არ უყვარს. მისის მოთხრობები ბავშვობიდან იჭრებიან ჩვენში და ჩვენს კოგნიტიურ და სენსუალურ შრეებში ილექებიან სამუდამოდ. მის ტექსტებზე თაობები გაიზარდა და ეს მის სიცოცხლეშივე მოხდა. მართალია, გაგანია სამოქალაქო ომის დროს გარდაიცვალა და მისი დაკრძალვა ისეთი არ ყოფილა, როგორიც ეკადრებოდა, მაგრამ სიცოცხლეში მკითხველის სიყვარული არ მოჰკლებია. ყველა თაობის საყვარელი მწერალი იყო. ის დიდუბის პანთეონში განისვენებს. არა მგონია, მას ამაზე დიდად ედარდა, მაგრამ ყოვლად გაუგებარია, როგორ ხდებოდა მაშინ, ან დღეს როგორ ხდება “სამთაწმინდე” და “სადიდუბე” პროზაიკოსების და პოეტების სელექცია, და რატომ არაა რეზო ინანიშვილი დაკრძალული მთაწმინდაზე. არადა, მისი შემოქმედების ყველა მახასიათებლის და ქართველი მკითხველის უსაზღვრო სიყვარულის გათვალისწინებით, მისი ადგილი სწორედ იქაა.

“სიცოცხლე სევდა არის, ადამიანად ყოფნის ტკბილი სევდა.” – გოდერძი ჩოხელის ეს აფორისტული ფორმულა ყველაზე მეტად რეზო ინანიშვილის შემოქმედებას მიესადაგება. ის სევდის მწერალია, მაგრამ ეს სევდა ფლუსტრირებისკენ კი არ უბიძგებს მკითხველს, პირიქით – სტიმულატორია ონტოლოგიური და ეგზისტენციალური რეფლექსიებისთვის. რეზო ინანიშვილის შემოქმედების შემთხვევაში აბსოლუტურად რელევანტური ხდება ლიტერატურისადმი მისადაგებული, ერთი შეხედვით საეჭვო, იმპერატივი, რომ ლიტერატურამ მკითხველი უკეთესი უნდა გახადოს. ინანიშვილის ტექსტებს მართლა შესწევთ კათარსისის უნარი და ეს უნარი მრავალჯერადია – რამდენჯერაც არ უნდა წაიკითხო ერთი და იგივე ტექსტი, ყოველ ჯერზე უკეთეს ადამიანად ქცევის სასიამოვნო განცდა გეუფლება. “რევაზ ინანიშვილს საერთოდ ახასიათებს რაღაც დიდი ინტუიციური მიგნება და ხედვა ადამიანის ბუნების კეთილი საწყისებისა, იგი ახერხებს სულ უბრალოდ მოქმედებაში, უფრო ხშირად კი უამისოდაც, გმირის მხოლოდ სულის სიღრმეებში ჩახედვით დიდი და სუფთა ადამიანური გრძნობების თანაზიარი გახადოს მკითხველი და იგი ღრმა კეთილშობილებით, სიყვარულის წრფელი გრძნობით აავსოს.” – წერდა 1962 წელს კრიტიკოსი გურამ გვერდწითელი.

” ლოგინში რომ წვები, თუ წუთით მაინც შეგიპყრობს ფიქრი, სადღაც ვიღაცას სცივა, სადღაც ვიღაცას ენატრება ლოგინი, სადღაც ავადმყოფი ფრინველი კანკალებს ბუჩქის ძირას, ან ცხოველი ილოკავს ჭრილობას, უკვე ადამიანი ხარ…” – ამბობს ინანიშვილი ერთგან. ეს პასაჟი, გარდა იმისა, რომ ჰუმანურობის ყველაზე ზუსტი ინდიკატორია, ინანიშვილის მრავალმხრივი შემოქმედების თეზისიცაა, ამ სიტყვებშია აკუმულირებული მისი ტექსტების დედააზრი.

მის მოთხრობებში, ნოველებში და მინიატიურებში იმდენი პოეზიაა, რამდენიც, შეიძლება ითქვას, ერთად აღებულ ქართულ პროზაში არ ყოფილა არასდროს. ზოგიერთ მის მინიატიურას თავისუფალი ლექსის გრაფიკა რომ მივცეთ, რიტმული ვალდებულებებისგან თავისუფალ ვერლიბრს მივიღებთ, აზრის დინამიკით და წამლეკავი ექსპრესიით. მას დაახლოებით ასეთი რამე აქვს ნათქვამი: რომანისტებს რა უჭირთ, ყოველ დილით ადგებიან და შეწყვეტილი ადგილიდან გააგრძელებენ წერას, აბა, ჩვენ, ნოველისტებმა ვიკითხოთ, მუდამ თემის ძიება რომ გვიწევსო. ეს გულწრფელი ნათქვამი ნამდვილად ჰგავს პოეტების “ნადირობას” ლექსის თემებზე. ამიტომ იყო, რომ ის ბევრს დადიოდა, ყოველთვის თემაზე “ნადირობდა”.

რევაზ ინანიშვილი ორმოცდაათიანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა ქართულ ლიტერატურაში. მის შემოქმედებას ქრონოლოგიურად რომ გადავავლოთ თვალი, ფილიაციის და ტრანსფორმაციის კვალსაც ვერ ვიპოვით, რადგან ის გამოჩენისთანავე შემდგარი მწერალი – რევაზ ინანიშვილი იყო, შემდეგ კი, სიცოცხლის ბოლომდე, საკუთარი თავისთვის არ უღალატია. ორმოცდაათიანი წლების ქართულ მცირე პროზაში ორი ხაზი გამოიკვეთა: რეზო ინანიშვილისეული – პოეტური, და გურამ რჩეულიშვილისეული – მეამბოხე-დევიანტური. მათი თაობის ყველა სხვა მწერალთან შედარებით, ყველაზე მეტი მიმბაძველი თუ შემოქმედებითად ამთვისებელი სწორედ ამ ორ მწერალს ჰყავს დღემდე.

მე მსმენია შეხედულება, რომ რეზო ინანიშვილი მართალია, კარგი მწერალია, მაგრამ მაინც ლოკალური მასშტაბისაა. ჯერ ერთი, ინანიშვილი კარგი კი არა, დიდი მწერალია და მეორეც: რა თქმა უნდა, მისეული საფირმო ენის და დიალექტიზმებით ნასაზრდოები ენობრივი მოდულაციების სხვა ენაზე გადატანა შეუძლებელია, მაგრამ მისი “სევდიანი ჰუმანიზმი” და მიგნებული თემების დამუშავების ოკაზიონური ტექნიკა, რომელიც მას მსოფლიო კლასიკოსების გვერდით აყენებს, ინტერნაციონალური და ინტერლინგვისტურია.

და მაინც: “ფრთხებიან ყვავები დამბაჩის ხმაზე?”

(ნაწილი პირველი)

ბავშვობიდანვე მიტაცებდა სკანდინავიური ქვეყნები. გეოგრაფიის გაკვეთილზე განსაკუთრებით სკანდინავიის ნახევარკუნძულის შემოხაზვა მიყვარდა. მასწავლებელი ვეფხვს მას ამსგავსებდა და ამის გამო, კიდევ უფრო შთამბეჭდავად აისახა ჩემს მეხსიერებაში.

ზრდა-განვითარებასთან ერთად ყურადღებას იპყრობდა ისეთი საკითხები, როგორებიცაა: ვიკინგები, სახელმწიფო მოწყობა, ეკონომიკა, ბედნიერების ინდექსი თუ სხვა მაჩვენებლები. სკოლაში მუშაობის დაწყების შემდეგ, სკანდინავიური განათლების სისტემა ჩემი ინტერესის/თვალთახედვის სფეროში მოხვდა. ყოველთვის მქონდა კითხვები – როგორ ახერხებდნენ ფინელები, ნორვეგიელები, შვედები თუ დანიელები მაღალი შედეგების მიღწევას? როგორ მიაღწიეს ცხოვრების ისეთ დონეს, რომ ბედნიერების ინდექსში პირველობას არავის უთმობენ.

პირველად 2018 წელს მომეცა საშუალება ადგილზე გავცნობოდი დანიის განათლების სისტემას. მაშინ ნანახ-გაგონილი დღემდე მომყვება ემოციებისა თუ შთაბეჭდილებების სახით.

არასამთავრობო ორგანიზაციები „ახალგაზრდები მშვიდობისა და თანასწორობისთვის“ და „სამოქალაქო განათლების პედაგოგთა ფორუმი“ 2020 წლიდან ახორციელებენ პროექტს: „1+1 სინერგია დემოკრატიული კომპეტენციების სწავლებისთვის“. სწორედ ამ პროექტის ფარგლებში, მასწავლებლები, სკოლის დირექტორები და განათლების სამინისტროს წარმომადგენლები, 24-30 აპრილს, ნორვეგიას ვსტუმრობდით ერთკვირიანი სასწავლო ვიზიტით.

ნორვეგიული დღიურის რამდენიმე სტატია მიეძღვნება სახალხო სკოლებს, ნორვეგიული განათლების სისტემასა და ზოგადად ამ ზღაპრულ ქვეყანას. ვეცდები, ჩვენი გაზეთის მკითხველამდე მივიტანო ის განცდები თუ ფიქრები, რომლებიც ერთი კვირის განმავლობაში მრავლად დამიგროვდა.

სახალხო სკოლების ისტორია/ისტორიული ექსკურსი

სახალხო სკოლების იდეა დანიიდან მოდის. მის ფუძემდებლად ითვლება თეოლოგი, მწერალი, ფილოსოფოსი, ისტორიკოსი, განმანათლებელი ნიკოლაი გრუნდტვიგი. მან აღმოაჩინა, რომ მუშათა კლასის წარმომადგენლებსა და ღარიბებს არ ჰქონდათ ხელმისაწვდომობა განათლებაზე. სწორედ ამიტომ, მან სახალხო სკოლა დააარსა. ამ ნაბიჯით გრუნდტვიგი დაეხმარა მოწყვლად ჯგუფებს, გამხდარიყვნენ საზოგადოების აქტიური წევრები და მონაწილეობა მიეღოთ პოლიტიკურ პროცესებში. პირველი სახალხო სკოლა დანიაში 1840 წელს გაიხსნა.

ამავდროულად, გრუნდტვიგი სკოლაში ხალისისა და მხიარულების შემოტანას ემხრობოდა. ის თვლიდა, რომ სასწავლო პროცესი უნდა იყოს მხიარული. შედეგად შემეცნებამ ბავშვს სტრესისა და უსიამოვნო განცდების ნაცვლად, სიამოვნება უნდა მიანიჭოს.

სახალხო სკოლების იდეამ გაამართლა და თითქოს მეზობელ ქვეყნებშიც გადაიღვარა, მათ შორის ნორვეგიაში. მათი უმეტესობა დიდი ქალაქებისგან მოშორებით, რეგიონებში იხსნებოდა. ამ პრინციპით ის ინარჩუნებდა უმთავრეს დანიშნულებას, გამხდარიყო განათლება ხელმისაწვდომი მათთვის, ვისაც ყველაზე მეტად სჭირდებოდა, განსაკუთრებით კი ფერმერებს.

თავდაპირველად სახალხო სკოლებს არ ჰქონდათ ფიზიკური შენობები, ამიტომ განმანათლებლები დადიოდნენ დასახლებიდან-დასახლებაში, ფერმიდან-ფერმაში. XIX საუკუნეში სახალხო სკოლების როლს, იმავე პერიოდის საქართველოში „წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების“ საქმიანობას შევადარებდი…

დღევანდელობა

2022 წლის მდგომარეობით ნორვეგიაში სულ 83 სახალხო სკოლა ფუნქციონირებს, სადაც ნორვეგიელი ახალგაზრდების დაახლოებით 10% იღებს განათლებას. აღნიშნული სკოლები არ წარმოადგენენ ზოგადი განათლების სისტემის ნაწილს (საჯარო სკოლებზე ვრცლად მომდევნო წერილებში ვისაუბრებ).

ნორვეგიული ზოგადი განათლების სისტემა საქართველოს მსგავსად სამსაფეხურიანია. განსხვავება იმაშია, რომ საბაზო საფეხურზე სწავლა მე-10 კლასში სრულდება, ხოლო საშუალო საფეხური ცამეტწლიანია. ნორვეგიაში მოქმედი 83 სახალხო სკოლიდან, ნაწილში იღებენ 16 წლის ახალგაზრდებს, ნაწილში კი, მხოლოდ სრულწლოვანებს.

სკოლაში სწავლის ხანგრძლივობა ერთი აკადემიური წელია. დღევანდელი გადმოსახედიდან, სახალხო სკოლებს ზემოთ ხსენებულ დანიშნულებასთან ერთად, ერთგვარი პროფორიენტაციის ფუნქცია აკისრია. მაგალითად X კლასის დასრულების შემდეგ, მოზარდი სწავლას აგრძელებს სახალხო სკოლაში, რათა უკეთ ჩამოყალიბდეს, რა მიმართულებით ისურვებდა განვითარებას.

სუნდის სახალხო სკოლა

ჩვენი მასპინძელი იყო სუნდის სახალხო სკოლა, რომელიც ნორვეგიის სიდიდით მესამე ქალაქ ტრონჰეიმიდან დაახლოებით ორი საათის სავალზე, ფიორდის სანაპიროზე მდებარეობს. სკოლაში ყოველწლიურად დაახლოებით 100-მდე სრულწლოვან ახალგაზრდას იღებენ.

XXI საუკუნის გადმოსახედიდან სკოლისთვის ღირებულია სამი მიმართულება:

1. საერთაშორისო სოლიდარობა;
2. გარემო და მდგრადი განვითარება;
3. ხელოვნებისა და კულტურის გამოხატვა.

სწორედ ამ მიმართულებების გათვალისწინებით დღეს სკოლაში მოქმედებს შემდეგი სასწავლო პროგრამები:

• საერთაშორისო ურთიერთობები;
• სოლიდარობის კურსი;
• ფოტო/ვიდეო ხელოვნება;
• ისტორიული ხელსაქმე;
• სპორტული თევზჭერა;
• ჯაზი;
• სწრაფი კვება ქუჩაში (Street food).

სუნდის სახალხო სკოლის ისტორია მასწავლებელმა კრისტინ ბიორკემ გაგვაცნო. სკოლა ნორვეგიაში ყველაზე ძველია. ის 1868 წელს დაარსდა.

პირველი, რაც სუნდის სახალხო სკოლაში პედაგოგებს არ აქვთ გაწერილი – სასწავლო პროგრამა, იგივე კურიკულუმია. ერთწლიანი სასწავლო პროცესი მთლიანად მოსწავლეთა ინტერესების მიხედვითაა აგებული.

მაგალითისათვის საერთაშორისო ურთიერთობების პროგრამის მასწავლებელი და მისი სტუდენტები სასწავლო წლის დასაწყისში ჩამოყალიბდნენ, რაზე უნდა ემუშავათ, რა თემები აინტერესებდათ ყველაზე მეტად და ამის მიხედვით წარმართეს სწავლების პროცესი. მოსწავლეებს აინტერესებდათ თურქეთში მცხოვრები ქურთების პრობლემები, რის გამოც საკითხის უფრო ღრმად და საფუძვლიანად შესასწავლად ერთი თვე თურქეთში გაატარეს. მსგავსი პრინციპით იგეგმება ყოველი მომდევნო წელი ახალ სტუდენტებთან ერთად.

ყველა მოსწავლე წლის ბოლოს აბარებს ერთგვარ პროექტს, რომლის შედეგადაც იღებს სკოლის წარმატებით დამთავრების დამადასტურებელ სერტიფიკატს.

სპორტული თევზაობის მიმართულება

თითოეული მიმართულება მორგებულია ახალგაზრდების საჭიროებებზე. მქონდა საშუალება გავსაუბრებოდი სპორტული თევზჭერის მიმართულების მოსწავლეებს, რომლებმაც ზღვის კალმახზე სათევზაოდაც დამპატიჟეს.

სპორტული თევზჭერა ნორვეგიაში ტურიზმის ერთ-ერთი წამყვანი დარგია. მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან უამრავი ადამიანი ჩადის ნორვეგიაში სათევზაოდ. ამიტომ ამ მიმართულებაზე ყოველთვის დიდი მოთხოვნაა.

სპორტული თევზჭერის კლასი სავსეა თეორიული მასალითა და პრაქტიკაში საჭირო აღჭურვილობით. სტუდენტებს უწევთ სხვადასხვა დავალების შესრულება. ისინი ხელმძღვანელთან ერთად გეგმავენ სათევზაო გასვლებს განსხვავებული ამინდის, სეზონის, აღჭურვილობისა თუ სხვა პირობებში.

სპორტული თევზჭერის მიმართულების სტუდენტებმა მითხრეს, რომ მათ ძალიან მოსწონთ სუნდში სწავლა, რადგან უდიდესი ყურადღება ექცევა პრაქტიკას. თევზაობის დროს დიდხანს ვისაუბრე ახალგაზრდებთან. 19 წლის მანგემ მითხრა, რომ მასწავლებლები კონტაქტების დამყარებაში ეხმარებიან, რაც მათი შემდგომი დასაქმებისთვის მნიშვნელოვანია. მისმა მეგობარმა, 20 წლის ალექსმა ასევე დასძინა, რომ ეს ერთწლიანი კურსი გამოცდილების თვალსაზრისით ძალიან მნიშვნელოვანია. მას მასწავლებლები ეხმარებიან სათევზაო ადგილების აღმოჩენაში და თევზაობის სხვადასხვა ტექნიკის სწავლაში.

სწავლა სუნდის სახალხო სკოლაში 15 მაისს სრულდება. ალექსმა კი სწავლის დასრულებამდე უკვე იპოვა კარგი სამსახური სპორტული თევზაობის ინსტრუქტორის პოზიციაზე, ჩრდილოეთ ნორვეგიაში, ამიტომ სწავლის გაგრძელებას აღარ ფიქრობს.

დაფინანსების სისტემა

როგორც უკვე აღვნიშნე, სახალხო სკოლები ნორვეგიული განათლების სისტემის მიღმაა, ამიტომ სწავლა უფასო არ არის. 18 წლის ახალგაზრდას ერთი წლის განმავლობაში, ყველაზე იაფ პროგრამაზე, სწავლის შემთხვევაში 114 000 ნორვეგიული კრონის, დაახლოებით 12 000 ევროს გადახდა უწევს.

საიდან უნდა ჰქონდეს 18-19 წლის ახალგაზრდას ამდენი თანხა?

პირველი რაც უნდა გაგიზიაროთ, არის ის, რომ ნორვეგიაში ახალგაზრდისთვის დიდ სირცხვილად ითვლება, თუ სწავლის საფასურს მშობელი ფარავს. ამაზე არაერთხელ ვიკითხე და ყველა ერთხმად აღნიშნავს, რომ მშობლებმა მათი შვილების სწავლის საფასური არ უნდა გადაიხადონ…

სახალხო სკოლაში სწავლის საფასურის 40%-ს სახელმწიფო აფინანსებს სასწავლო გრანტის სახით. თანხის დანარჩენ ნაწილს ახალგაზრდები სპეციალურად შექმნილი არამომგებიანი/არაკომერციული ბანკისგან სესხულობენ. ბანკისთვის სესხის დაბრუნება იწყება მას შემდეგ, რაც ისინი მუშაობას დაიწყებენ. როგორც კრისტინმა გვითხრა, სესხის დაბრუნება 15-20 წელი გრძელდება და იმდენად უმნიშვნელო თანხის შეტანა უწევთ ყოველწლიურად, რომ ვერც კი იმჩნევენ.

მეორე წლიანები

სუნდის სახალხო სკოლას საინტერესო პრაქტიკა აქვს დანერგილი. არსებული ექვსი პროგრამის 6 გამორჩეულ სტუდენტს საშუალებას აძლევენ, კიდევ ერთი წელი გაატარონ სუნდის სახალხო სკოლაში უფასოდ. ისინი ირგებენ მაკოორდინირებელი თანამშრომლის როლს და ეხმარებიან ახალ სტუდენტებს ადაპტაციაში. ამაში ისინი მცირე ანაზღაურებასაც იღებენ.

დასკვნის მაგიერ

ცხადია, შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ სახალხო სკოლის იდეა საქართველოში გადმოვიტანოთ ან რამე მსგავსი. ჩემი მიზანია, დაგროვილი გამოცდილება, მიღებული შთაბეჭდილებები და დაბადებული აზრები მივიტანო მკითხველამდე. თუმცა სუნდში იყო რამდენიმე დეტალი, რასაც, მაგალითად, ჩვენი განათლების სისტემა ბოლომდე ვერ აღწევს. მაგალითისათვის:

• მოსწავლეებმა/სტუდენტებმა ზედმიწევნით იციან, თუ რატომ და რისთვის არიან იქ;
• მოსწავლეებს/სტუდენტებს გააზრებული აქვთ სკოლის მნიშვნელობა და არსი;
• მოსწავლეები/სტუდენტები შესაშური პასუხისმგებლობით უდგებიან ნებისმიერ საკითხს.

სუნდის სახალხო სკოლაში ერთკვირიანი სასწავლო ვიზიტის დროს, ჩვენთვის რამდენიმე სამუშაო შეხვედრა, კონცერტი თუ საჩვენებელი გაკვეთილი ჩატარდა. ამ დროს ვაკვირდებოდი, როგორი მოწესრიგებულები იყვნენ ახალგაზრდები. ისინი ყოველგვარი მითითებების გარეშე აორგანიზებდნენ სივრცეს და შეხვედრების დასრულების შემდეგ ყველა ნივთს თავის ადგილას ათავსებდნენ. როგორც სკოლის დირექტორის მოადგილემ გვითხრა, მსგავს დეტალებზე მხოლოდ ერთხელ, სწავლის დაწყებამდე, ახალ ნაკადთან გაცნობითი შეხვედრის დროს საუბრობენ და შემდეგ გამეორება აღარ უწევთ.

ვფიქრობ, ასეთი დეტალების სწავლითა და გააზრებით შევძლებთ, მეტად მორგებული და პროდუქტიული გავხადოთ სასწავლო პროცესი.

„წყალი – ეს არის მთლიანი ბუნების მამოძრავებელი ძალა“.

ლეონარდო და ვინჩი

ცოცხალი ორგანიზმების უმრავლესობის არსებობა მტკნარ წყალზეა დამოკიდებული. წყლის გაფრთხილება სასიცოცხლოდ მნიშნელოვანია. ამის გააზრებისთვის სასურველია მოსწავლეებთან გარკვეული აქტივობების ჩატარება.

წყლის მოძიება ჩვენთვის პრობლემას არ წარმოადგენს. მიჩვეული ვართ, რომ ონკანიდან წყალი ყოველთვის მოდის. საინტერესოა, რამდენჯერ დავფიქრებულვართ ან დაგვიფიქრებია მოსწავლეები წყლის დაზოგვაზე? რამდენად მიზნობრივად ვხარჯავთ წყალს? სწორედ ამ კითხვებზე პასუხის მიღებას მივუძღვენი ბუნებისმეტყველების გაკვეთილი.

ჩემი მიზანი იყო, მოსწავლეებს დაენახათ, რამდენად მიზნობრივად იყენებენ ისინი წყალს. ამისთვის მინი კვლევა ჩავატარეთ, რომლიე ფარგლებშიც მოსწავლეებმა წყლის დღიური დანახარჯი გამოიკვლიეს.

დავხატე წყლის წვეთი, რომლის გარშემოც ჩამოვწერე მოსწავლეების პასუხები შემდეგ კითხვაზე: რისთვის გვჭირდება წყალი?

ამის შემდეგ მოსწავლეებს მივაწოდე ინფორმაცია წყლის მნიშვნელობის შესახებ (შეგიძლიათ გამოიყენოთ როგორც სახელმძღვანელოში მოცემული, ისე თქვენ მიერ მოძიებული ინფორმაცია).

წყლის სამივე აგრეგატული მდგომარეობის უკეთ გააზრებისთვის მოსწავლეებმა ჩაატარეს შემდეგი ცდა:

• საჭირო მასალა: ჭიქა, წყალი, სითხის ტემპერატურის საზომი თერმომეტრი, ყინული.

მოსწავლეებს წინასწარ ჰქონდათ გამზადებული ცხრილი, რომელსაც ცდის მიხედვით შეავსებდნენ:

1. მოსწავლეებს თავდაპირველად უნდა გაეზომათ ჭიქაში ჩასხმული წყლის ტემპერატურა;
2. შემდეგ ჩაეყარათ ჭიქაში ყინული. გაეზომათ როგორც ზედა ფენის, ისე ჭიქის ფსკერზე არსებული წყლის ტემპერატურა.
3. მონაცემები შეეტანათ ცხრილში, შეედარებინათ ერთმანეთისთვის და გამოეტანათ დასკვნა.

იმის დასადგენად, რამდენ წყალს ხარჯავენ დღიურად, შევთავაზე, ჩაეტარებინათ კვლევა:

1. მოსწავლეებს უნდა ჩამოეწერათ, დღის რომელ მონაკვეთში სარგებლობენ წყლით. ჩამონათვალი შეედარებინათ მეწყვილის მონაცემებისთვის.
2. მონაცემების მიხედვით დაახლოებით დაეანგარიშებინათ, რამდენ წყალს ხარჯავდნენ. შეედარებინათ მეწყვილესთან, გამოეთვალათ სხვაობა.
3. დაჯამებული რაოდენობა გადაეტანათ დიდი ფორმატის ფურცელზე. დაეხატათ წყლის კონტეინერი და გაეკეთებინათ დახარჯული წყლის რაოდენობის შესაბამისი ნიშნული.

ამგვარად, გაირკვეოდა, ვინ მეტ წყალს ხარჯავდა და ვინ – ნაკლებს.

მოსწავლეებს ვთხოვე, შეესრულებინათ შემდეგი დავალება: გამოეთვალათ, რამდენ წყალს ხარჯავდნენ ოჯახის სხვა წევრები დღისა თუ წლის განმავლობაში. შემდეგ გამოეთვალათ, სახარჯოდ 10 ლიტრ წყალს როგორ გაანაწილებდნენ. ჩამოეწერათ, რამდენ ლიტრ წყალს გამოიყენებდნენ სხვადასხვა მიზნისთვის. შეედარებინათ მონაცემები თანაკლასელების მონაცემებისთვის.

ამ აქტივობის შემდეგ მოსწავლეებს ერთმანეთისთვის უნდა მიეცათ რჩევები წყლის გონივრულად მოხმარების შესახებ.

ვფიქრობ, ჩატარებული კვლევისა და დავალების შესრულების შედეგად მოსწავლეები წყლის პირდაპირ მოხმარებას გაეცნობიან და გაიაზრებენ, რომ რაც უფრო დავზოგავთ და მიზნობრივად გამოვიყენებთ დედამიწაზე უხვად არსებულ წყალს, მით მეტი დარჩება ის მცენარეთა და ცხოველთა სამყაროს.

წერილს ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერის სიტყვებით დავასრულებ: „არ შეიძლება იმის თქმა, რომ წყალი აუცილებელია სიცოცხლისთვის, რადგან თვითონ წყალია სიცოცხლე“.

პიესა „გაყრა“ გიორგი ერისთავმა 1849 წელს დაწერა, მისი პირველი წარმოდგენა კი 1850 წლის 2 იანვარს თბილისის გიმნაზიის დარბაზში გაიმართა. სწორედ ეს დღე მიიჩნევა ქართული პროფესიული თეატრის დაარსების დღედ. ამ პიესაში ძველი და ახალი დროის პარადიგმაა გაცხადებული: ბატონყმობის ხსოვნაში ჩარჩენილი თავადაზნაურობის თვალწინ ცხოვრების ახალი და მძლავრი აჩრდილები ჩნდებიან ვაჭრების სახით.

პიესის დასაწყისშივე დავთრებით ხელში სცენაზე გამობრძანებული სომეხი ვაჭარი მიკირტუმ გასპარიჩ ტრდატოვი დიდებულიძეთა ოჯახზე აგდებულ შაირს რომ ჩამოარაკრაკებს, ერთ-ერთ ძმას, ივანეს, ასე ახასიათებს – „ერთი ძმაც ჰყავს რუსეთუმე, ტანცი მანცი, ლავ ხაღუმე“. ამ ფრაზაში ჩვენს ყურადღებას სწორედ სიტყვა „რუსეთუმე“ იპყრობს. ის გიორგი ერისთავის ამ მეტად მნიშვნელოვანი, მახვილგონივრული და საჭირბოროტო პიესიდან იწყებს თავის ხანგრძლივ და, სამწუხაროდ, დღემდე (თუ დღეს – მით უფრო?) აქტუალურ ისტორიას.

მიკირტუმ გასპარიჩი ივანე დიდებულიძეს რუსეთუმედ უბრალო მიზეზის გამო მოიხსენიებს – ამ უკანასკნელმა განათლება რუსეთში მიიღო, იქიდან უცნაური და სასაცილო იდეებით ჩამოვიდა (მაგალითად, აპირებს ვენახის აყრას და მის ადგილას თუთის ხეების დარგვას). თუმცა, ისიც უნდა ვთქვათ, რომ ივანე ძმებზე გაცილებით „პროგრესულია“, ყოველ შემთხვევაში, ბატონყმობის გაუქმებას შეგუებულია და მეტიც – ახალი ცხოვრების ალღოთია სავსე. ამ ემოციურ-ინტელექტუალურ „წინსვლაში“ კი მას, ცხადია, სამშობლოს საზღვრებს გარეთ მიღებული განათლება დაეხმარა.

ამ კრიტერიუმით, მე-19 საუკუნის ბოლოს საქართველოში ახალი სოციალურ-მენტალური ფენა გაჩნდა რუსეთუმეების სახით.

ცოტა ხნის წინ ინტერნეტში ერთ მშვენიერ ფოტოს წავაწყდი, წარწერით – „მარიამ გიორგის (რუსეთუმე) ასული ერისთავი-მაჩაბელი“. ფოტო რუსუდან ჯანაშიას საოჯახო ბიბლიოთეკიდანაა და ის ახლა ეროვნულ ბიბლიოთეკაშია დაცული. ფოტოზე ახალგაზრდა, ულამაზესი ქალია აღბეჭდილი – ნატიფი და ანგელოზური პროფილით. ეს მარიამია, მისი მამა კი, რომელსაც მეტსახელი „რუსეთუმე“ ლამის მთავარ საკუთარ სახელად აქვს „დაბეჭდული“, გიორგი ერისთავია, ოღონდ არა „გაყრის“ ავტორი, არამედ ქსნის საერისთავოს კიდევ ერთი თვალსაჩინო წარმომადგენელი, რომელმაც სახელი სწორედ მეფის რუსეთის ერთგული სამსახურით გაითქვა. სავარაუდოდ, მას ამ სახელით სიცოცხლეშივე მოიხსენიებდნენ და ისიც სავარაუდოა, რომ ამაყობდა კიდეც საკუთარი რუსეთუმეობით. გიორგი ერისთავი სპარსელებთან ბრძოლაში გამოჩენილი მამაცობისთვის იმპერიამ ჯერ წმინდა ანას, მერე – ანდრია პირველწოდებულის ორდენით დააჯილდოვა. 1846 წელს, უკვე მხცოვანს, უმაღლესი სამხედრო ჩინი – ინფანტერიის გენერლობაც უბოძეს. ყირიმის ომი რომ დაიწყო, 90 წლისა იყო და ისევ ეხვეწებოდა იმპერატორს, ბრძოლაში ჩამრთეო.

თუმცა, როგორც იმდროინდელი ქართული პოლიტიკური და კულტურული ელიტის უმეტესობა, „რუსეთუმე“ გიორგი ერისთავის ცხოვრებაშიც იყო გაორების, უფრო სწორად, ჯანსაღი პატრიოტიზმის მაგალითები. არსებობს ვერსია, რომ ის ძალიან ახლობლობდა 1832 წლის შეთქმულებთან, ხოლო სოლომონ დოდაშვილის ჟურნალში დაბეჭდილმა მისმა წერილმა „მოწოდება ივერთა“ ბევრის გული აღანთო სამშობლოს უპირობო სიყვარულით. თუმცა, აჯანყებებისა და შეთქმულების მარცხის შემდეგ, ისიც იმ აზრით განიმსჭვალა, რომ საქართველოს გაძლიერება მხოლოდ რუსეთის მონარქიის ფარგლებში იყო შესაძლებელი. გიორგი ერისთავი იყო მიხეილ ვორონცოვის უახლოესი გარემოცვის წევრი. ის 1863 წელს, 103 წლისა გარდაიცვალა და იკორთაში, ქსნის ერისთავთა საგვარეულო ტაძარში დაკრძალეს.

სიმბოლურია, რომ იკორთა დღეს რუსეთის მიერ ოკუპირებულ ტერიტორიაზეა, იმ რუსეთის, რომლისთვისაც 103 წელი ხმალშემართული იბრძოდა გიორგი ერისთავი…

„რუსეთუმეს“ ერთგვარ ანტინომიად უნდა მივიჩნიოთ ტერმინი „თერგდალეული“, რომელიც დაახლოებით იმავე ეპოქალურ კონტექსტში ჩნდება (ოდნავ უფრო გვიან, მე-19 საუკუნის 60-იან წლებში). თავის მხრივ, „თერგდალეულებიც“ ინტელიგენციის იმ კატეგორიას გულისხმობს, ვინც სწავლა-განათლება რუსეთში მიიღო – ვინც თერგი/სახელმწიფო საზღვარი გადალახა. „თერგდალეულებიც“ ახალი, განმათავისუფლებელი იდეებით და სამოქმედო პროგრამით დაბრუნდნენ საქართველოში და იქცნენ კიდეც ახალი ქვეყნის მაშენებლებად. „თერგდალეულთა“ თაობა – ილია ჭავჭავაძე, აკაკი წერეთელი, სერგი მესხი, ნიკო ნიკოლაძე, გიორგი წერეთელი და სხვანი – ეროვნული და პიროვნული თავისუფლების/განათლების მქადაგებელნი იყვნენ, ახალი დროების პრიზმაში ეროვნული საზრისის მაძიებელნი, ერის კულტურული და სოციალური ენერგიის გამღვიძებელნი და ამმოძრავებელნი. თუ ტიპური რუსეთუმესთვის ცხოვრების ძალა შიშშია (ეს შიში „აკუთვნებს“, უნებლიეთ აწებებს მას უფრო ძლიერთან, ამ შემთხვევაში – რუსეთთან), ტიპური თერგდალეული, უპირველესად, ამ შიშებისგან თავისუფლდება, შიში მისთვის უკვე დაძლეული საფეხურია პიროვნული და ეროვნული განვითარების გრძელ და რთულ გზაზე, ამიტომ თამამად უსწორებს თვალს დროისა და ისტორიის ქიმერებით სავსე რეალობას (ახალი ფორმაცია, ჩახშობილი აჯანყებები, დაუძლურებული მენტალური გარემო და ა.შ.). მეტიც – ამ რეალობას იღებს როგორც პირად გამოწვევას და იწყებს მის ტრანსფორმაციას იმ განათლებით და კულტურული კონტექსტით, რომლისუსეთუმე VS თერგდალეული შესაძენადაც მან თავის დროზე „თერგი დალია“. თერგდალეულთა სიმბოლური დევიზია „ჩვენი თავი ჩვენადვე გვეყუდნეს“ – ეს ლოზუნგი არ არის, ეს ტოტალური პასუხისმგებლობის გაცხადებაა, საკუთარ თავზე უდიდესი მისიის აღება, სინდისის გამოღვიძება.

ისტორიული კონტექსტით გართულებული შინაარსის გამო ერთ ტექსტში უწყინარი (პიესაში, შესაძლოა, ირიბი პროგრესის აღმნიშვნელიც კი!) აზრით წარმოთქმული სიტყვა „რუსეთუმე“ დროთა განმავლობაში მოვლენის აღმნიშვნელ ტერმინად იქცა. რუსეთუმეობა დღეს განაჩენის ტოლფასია, შეურაცხმყოფელი, დამამცირებელი. რუსეთუმედ მიიჩნევენ ადამიანს, ვინც ღიად ან ფარულად ეტრფის რუსეთს, ვისაც ჩვენი ქვეყნის აწმყო და მომავალი მხოლოდ მასთან კავშირში წარმოუდგენია. „რუსეთუმე“ იქცა იარლიყად, რომელიც კეთროვანივით განარიდებს საზოგადოებისგან მას, ვისაც ის აეწება/მიაწებეს.

ამ მოვლენაში ბევრი დრამატიზმია. უპირველესად, ცხადია, თავად სემანტიკა – რუსეთის მიმართ გამოცხადებული სიყვარული, ოკუპანტის წინაშე რევერანსები, კოლაბორაცია და ა.შ. მაგრამ არის კიდევ ერთი დიდი საფრთხე, რომლისგანაც არავინ ვართ დაზღვეული, მით უფრო – ისეთ მენტალურად მყიფე საზოგადოებაში, როგორიც ჩვენია: ეს ჩვენი გამოცხადებული ყველაფრისმკადრებლობის ქრონიკაა, ჩვენი აწყვეტილი ჟინი – ყველაფერი დავაბრალოთ ერთმანეთს იქამდეც კი, ვიდრე სიმართლე გაირკვევა. უფრო სწორად, ხშირად სიმართლის გარკვევა აღარავის სჭირდება, ეს ზედმეტი, უსარგებლო აქტია, რომელიც ამ ცხოველურ ჟინს ახშობს და ჩვენს „წმინდა ქაოსში საზარელი სიცხადე“ შემოაქვს… დღეს ყოველ ნაბიჯზე ამ სიტყვით დაკოდილებს წააწყდებით – „რუსეთუმედ“ იქცა ყველა, ვინც შესაძლოა ისე არ ფიქრობდეს, როგორც სხვა… ამ საყოველთაო ანტიკარნავალში კი უკვე ისე აირია ნამდვილი და ცრუ, რომ ამ სიტყვამაც, ისევე როგორც ბევრმა საზრისმა, ფასი დაკარგა.

საზრისების კვდომა ჰიბრიდული ომის ნაწილია, თუმცა გვაქვს ისტორიული გამოცდილება და ამ გამოცდილებაში დიდია „თერგდალეულთა“ წვლილი; მათი სამოქმედო პროგრამის ნაწილია განათლება, ფიქრი, აზროვნება – ამ იარაღებით „რუსეთუმეობის“ ურჩხულებსაც მოვერევით, საკუთარ თავში ჩაკირულ ისტორიულ ტრავმებსაც და კომპლექსებსაც, შიშსაც დავძლევთ, რომლის გამოც ყველა და ყველაფერი მტრად გვეჩვენება, საკუთარ თავსაც აღმოვაჩენთ და სამშობლოსაც, რომელიც ამ გაგანია ბრძოლის დროს ყველაზე მეტად გვიყვარს და გვეზიზღება…

თერგდალეულობა საზღვრის საგანმანათლებლოდ გადალახვის მეტაფორაა, ჩვენი კულტურული კონტექსტია, შესაბამისად, მუდმივი და ყოველ წამს ცოცხალია, თუ ისევ ვაქცევთ მას პირად გამოცდილებად – „თერგის დალევას“ ჩვენს წილ ეროვნულ და პიროვნულ პასუხისმგებლობად გავიაზრებთ.

ღუაწლი კეთილი მომიღუაწებიეს, სრბაჲ აღმისრულებიეს, სარწმუნოებაჲ დამიმარხავს.

პავლე

1.

ზურაბ ცხონდია მეუბნებოდა აგვისტოს ომის ცხელ დღეებში, – სიკეთის ფლუიდების დეფიციტია სამყაროში, როგორც ჩვენი კახა დარასელია ამბობს, ბოროტება-სიკეთე – ტრი-ადინ მიყავს შოთი ბოროტებასო. ამიტომ ყველაზე მეტად ასეთ დღეებში გამოჩნდება, აბელური საწყისის მატარებლები ვართ თუ დემონურისო.

მა იშენ ბჯერს, – დასძენდა ბოლოს, – ჯეგეშ კათა უმოსო ვორეთ ჩქი, – გაიღიმებდა მისებურად, – ასე მჯერა, კაენურ საწყისს წმინდა გიორგის მადლი სჯაბნის ჩვენშიო.

2.

„პაპა“ – თენგიზ სავიცკი – ჩვენს სტამბაში, ქაღალდის საჭრელ მანქანაზე მუშაობდა. ორმოცი წელი პოლიგრაფიაში ყოფნას იმდენი გამოცდილება და სათქმელი დაეგროვებინა ბერიკაცისთვის, ერთ შეხვედრაზე, თუკი კეთილგანწყობილად დაგიგულებდა, ცდილობდა არ გაეშვი და ბევრი რამ მოეყოლა შენთვის. ღამეც სტამბაში რჩებოდა და მისთვის გამოყოფილ ოთახში იძინებდა. იმ დილასაც, ახალ ამბავს რომ აფორიაქებულები მივყევით, მშვიდად ესვენა საწოლზე, ღამის ძილში გაპარულიყო და მის მომკითხველთათვის ბოლო ამოსუნთქვასავით ღიმილი დაეტოვებინა… იმან გამახსენა, ჩიტივით რომ კვდებიან ჩვენ გარშემო მოხუცები.

3.

წერედიანის ლორკამ ისეთივე აღიარება მოიპოვა, როგორც წერედიანის ვიიონმა. ერთი განსხვავებით – მთარგმნელი „ბოშური რომანსეროს“ აღიარებას ვერ მოესწრო. სიტყვა და ნაწერი უკვდავყოფს მის შემოქმედს, ამიტომ ნამდვილი პოეტის სიცოცხლე სხვაგვარად აღორძინდება ხოლმე, როცა ის არ არის ამქვეყნად და მისი პოეტური სამყარო კი თითოეული ჩვენგანის თანამდევად ქცეულა.

ლორკას „ბოშური რომანსეროს“ კორექტურა რომ მივიტანე წერედიანების ოჯახში, ბატონ დავითს, ტრადიციული პურობის შემდეგ, გამოსვლამდე ისიც ვუთხარი, – სულ რამდენიმე კორექტურული და ტექნიკური წვრილმანია, სხვა ყველაფერი დიდებულადაა, მხოლოდ ერთი სიტყვა… ცოტა ისე მეჩვენება… იქნებ მაინც შეხედოთ.

„თვალიანად“ მიბრუნება თავის ნაწერ-ნათარგმნთან დავით წერედიანს რომ შეეძლო ისეთი სხვასთან ალბათ არც მინახავს: ზოგჯერ მთლიანად ცვლიდა და თუმცა უკეთეს ვერსიებს ქმნიდა, მაგრამ ისიც, ძველიც, ფასეული იყო და გენანებოდა.

„ის ერთი სიტყვა“ „სან მიგელში“ გავხაზე:

„გზებზე მზესუმზირის კვნეტით

ტურფები იწყებენ გოგმანს,

დიდ-დიდი ტრაკები ბნელში

სპილენძის პლანეტებს მოჰგავს.“

რამდენიმე დღის შემდეგ მანანა ღარიბაშვილმა დამირეკა, სადილზე მიმიწვია და სანამ სუფრას შემოვუსხდებოდით, ბატონმა დათომ „ბოშური რომანსეროს“ კორექტურიანი ანაბეჭდი გამომიწოდა. „ის ერთი სტროფი“ ხმამაღლა წავიკითხე და სანამ გულიანად გავიცინებდი, წამით თვალი გავუსწორე დავით წერედიანის კვიმატ მზერას, სადაც სამეგრელოში დაბადებული და მეგრულის ბრწყინვალედ მცოდნე დიდი პოეტის ნოსტალგია და ის იუმორი/სილაღე ჩანდა, რაც დავით წერედიანის თარგმნილ პოეზიაში მარგალიტივით ბრწყინავს:

„გზებზე მზესუმზირის კვნეტით

ტურფები იწყებენ გოგმანს,

დიდ-დიდი მუნდები ბნელში

სპილენძის პლანეტებს მოჰგავს.“

4.

მეგონა, რომ ნინელი ჭითანავა სულ იქნებოდა. ყველგან იყო – დღესასწაული და ხალისი შეჰქონდა ყველგან, სევდას და უიმედობას არ დაგანებებდა, თვითონ ხომ საერთოდ არ შეიტყობდა.

ჰერული ანდაზაა: „თეთრ კარში ქენ, შავ – შიგნიან“. ნინელი მარტო ცხოვრობდა, მაგრამ ხალხმრავლობაში გასაბრწყინებლად იყო დაბადებული. სევდა შინ მიჰქონდა, მხოლოდ საკუთარი თავისთვის, სიკეთეს და სიხარულს კი ყველას უნაწილებდა. მეცხრე კლასში ვიყავი, ერთ-ერთი ღონისძიების ბოლოს მოვიდა და რა კარგი სიმღერაა, ვიცეკვოთო. დავიბენი, ზუგდიდის მოსწავლე ახალგაზრდობის სასახლის ლეგენდარულ დირექტორთან ცეკვისოდენა სითამამე სად მქონდა! ხელი ჩამჭიდა და ძალით გამიყვანა.

ბოლოს ჭკადუაშში, ბერტა ფონ ზუტნერის პრემიის დაჯილდოებაზე შევხვდი აგვისტოში. ფოტოები გადავიღეთ, ნაცნობ ხუმრობებს ვახსენებდი, გულიანად, მისეულად გაიცინებდა ხოლმე, – ეს რეები გხსომებიაო. გთხოვ, თავიდან მოყევი-თქო. და ისიც, დაუზარებლად, – საქვეყნოდ ცნობილი ჩვენებური კაცი გარდაცვლილა, ძალიან პატივსაცემი და მის გასვენებაში შეიყარა თურმე მთელი ქვეყანა. ქელეხიდან მოსული ერთი ქალი გაკვირვებას ვერ მალავდა თურმე, – ოოო, ღორონთუმე, დავბერდი და ასეთი რამე არ მინახავს, ირდიხიდან (მეგრ. ყველა მხრიდან, ყოველი კუთხიდან) იყო ხალხი ჩამოსული, ტევა არ იყოო.

…ბევრი ჩვენგანის – წარსულში ბავშვის – ამაგი და ცრემლები გაუნათებს იმქვეყნად…

5.

თამაზ ჭილაძემ მითხრა ერთხელ, – ილია იმ მხრივაც იყო დიდი მასშტაბის კაცი, რომ ჩვეულებრივი, არც ისე სახელოვანი და დღეისთვის თითქმის უცნობი პროფესიონალების (ილია ოქრომჭედლიშვილი, ივანე პოლტორაცკი და ა. შ.) ღვაწლს და საქმეს ხედავდა, მათზე წერილებს წერდა, სიტყვას არ იშურებდა და ასე აკოწიწებდა ქართულ საზოგადოებასო.

აკოწიწებდაო, – მახსოვს, ეს სიტყვა რამდენჯერმე ახსენა, – აკოწიწებდა, იმიტომ რომ მერე იმ საზოგადოებას უნდა წამოეკიდებინა ზურგზე მწერლობაც, თეატრიც, პრესაც, ბანკიც, განათლებისა და სამეურნეო საქმეც. ყველაფერი.

6.

ზურაბ გუჩუას სულ რამდენჯერმე შევხვდი. მის გვერდით, სუფრასთან ყოფნა ყოველ ჯერზე მარწმუნებდა, რომ ღირსებით, ნამდვილი თავმდაბლობითა და პატიოსნებით შემკული ადამიანები მხოლოდ წიგნებს კი არ იყვნენ შერჩენილი, ჩვენს დროშიც ცხოვრობდნენ. სიმშვიდე და ფილოსოფოსის მჭვრეტელობა ჩანდა მის ყოველ სიტყვაში, დაკვირვებაში. პირველი ქრისტიანებივით იყო – დევნილი და თავისი მრწამსის განუხრელად დამცველი, მძიმე ფიზიკური და სულიერი ტკივილების დამთმენი. არ უყვარდა და სხვასაც უშლიდა მასზე, მით უფრო მის დამსახურებაზე ლაპარაკს, არადა მჯერა, ზვიად გამსახურდიას თანამებრძოლებში ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული მოღვაწე იყო – ერთგულებით, განათლებით, კაცთმოყვარეობით.

თავისებური იუმორი და მახვილი სიტყვა სამეგობრო წრეში მასთან დროსტარებას განუმეორებელს ხდიდა. სიტყვაძვირი კაცისგან წარმოთქმული ყოველი ასეთი ფრაზა მარგალიტივით ბრწყინავდა, გამახსოვრდებოდა. კატეგორიული არ იყო და ამდენი ხნის შემდეგაც კი, თითქმის ოცდაათი წლის წინანდელ ამბებზე საუბრისას, ადამიანური ბუნების იდუმალ, მოულოდნელ და საჩოთირო მომენტებზე ამახვილებდა ყურადღებას მუდმივად თანმდევი სევდით; იმ გარემოებებზე, რამაც ჩვენი საზოგადოების ერთ ნაწილს გადააწყვეტინა სახელმწიფო გადატრიალებას მიმხრობოდა და კანონიერად არჩეული პრეზიდენტი სიკვდილისთვის გაეწირა.

ეროვნული ხელისუფლების დამხობის აქტორები დაუნდობლად გაუსწორდნენ ზურაბ გუჩუას და მის ოჯახსაც, სამეგობროს. ათწლეულობით ემიგრაციაში ყოფნისას, დროდადრო, სამშობლოში დაბრუნებული სულს ითქვამდა და თვითონაც სულის მოთქმასავით იყო იქამდე ძვირფასი თუ შემდგომ შეძენილი მეგობრებისთვის.

ველაზე ტრაგიკული და საბედისწერო ჟამის წალენჯიხის პრეფექტი დარჩება სიმბოლოდ იმათთვის, ვინც ბრძოლითა და მოთმინებით ადგას გზას უკეთესი საქართველოსთვის; ვინც, არც დევნილი და მოძალადეებისგან შეურაცხყოფილი იბრუნებს პირს ადამიანებისგან, არამედ ყველგან, სადაც მივა, სამართლიანობაზე, ჭრილობების მოშუშებაზე და კვლავაც ფეხზე წამოდგომაზე იქადაგებს, ისე, როგორც ეს ზურაბ გუჩუას სჩვეოდა.

7.

ზაზა ხალვაშს გადამდები ემოციითა და დღეს სულ უფრო გაიშვიათებული გულღიაობით შეეძლო ესაუბრა თავის გეგმებსა და ჩანაფიქრებზე – რას აპირებდა კინოში, თავის სოფელში, თბილისში… სულ ასეთი დამამახსოვრდება: კეთილშობილი და მუდმივად მაძიებელი პროფესიონალი. ბრწყინვალე რეჟისორმა მართლაც გამორჩეული ფილმები და ნაწერები დატოვა. საკუთარი თავის ღრმა კუნჭულში შეყუჟულმა რწმენამ თუ დააწერინა ეს სიტყვები:

„პიერ-პაოლო პაზოლინი – რომაელია. ამ კაცის შემოქმედებას, მართალია, ცუდად ვიცნობ – ფრაგმენტულად, შეიძლება ითქვას – მაგრამ, როცა გავიგე, რომ მას პოეზიაშიც უცდია ბედი, რომანებიც დაუწერია, მოთხრობებსა და კინოსცენარებზე ხომ აღარაფერს ვამბობ და ფილოლოგიურ-ლიტერატურათმცოდნეობითი ესეებიც შეუქმნია, პატივისცემის გრძნობით განვიმსჭვალე მის მიმართ, ორიენტირად გადაიქცა ჩემთვის და მასთან გაჯიბრების (ჩემებურად!) სურვილით შემბოჭა.

ის თუ რომაელია – ფართო გაგებით, მე ქართველი ვარ, კავკასიელი, იაფეტის შთამომავალი – პირდაპირი მნიშვნელობით.“

8.

– ნოღელის პრემიის ლაურეატები მაინც ხომ ვართ, ბიჭო! – მითხრა თენგო კუდავამ მარტვილში, ჩემი წიგნის წარდგენის შემდგომ სუფრაზე, 2009 წელს, – ოოო, ნუ გეცინება, რა გგონია, იმ ნობელებზე ნაკლებია ეს, ჩვენი პატარა ნოღელა?

– არ მაღიარებთ შენ და შენი სიმამრი, – ეს უკვე რამდენიმე წლის შემდეგ მისაყვედურა ღიმილით, მისი მოთხრობების კრებულს რომ ვადგენდით, – შინაურ მღვდელს შენდობა არ აქვს. – თან ეტყობოდა, ნასიამოვნები რომ იყოს წიგნის გამოცემის სამზადისით.

– მიტოვებული სახლების სევდაზე, სიმარტოვეზე და ადამიანისგან უარყოფილ უღალატო შინაურ ცხოველებზე უნდა წერო ისე, რომ ყველამ გაიგოს და წაიკითხოს, – მითხრა ერთხელ გამომცემლობის აივანზე, – ესაა ნამდვილი მწერლობა…

9.

ჩემს დიდ ბებიას – ზეინე ბოხუას ჩვევად ჰქონდა: სუფრებსა და დღეობებში ოჯახის ახლობელ-ნათესავს თუ დაიგულებდა, მიუჯდებოდა გვერდით და ჰკითხავდა: „რომელი საათია?“ „ორის ნახევარი“. „შკვითის ბღურუქ“ – შვიდზე მოვკვდებიო, ისე თავდაჯერებულად ეტყოდა სტუმარს, გეგონება წერამწერალს მისთვისაც ყურში ეჩურჩულებინოს აღსრულების დრო და საათი.

ვინც იცოდა ზეინეს ეს ახირება, უიოლებდნენ, სიცილში გაუტარებდნენ ხოლმე; ვინც იჯერებდა და ცნობისწადილით ელოდა 90-ს მიტანებული ქალის წინასწარმეტყველების ახდენას, დღის ბოლოს რწმუნდებოდა, რომ…

ისე, პავლე მოციქულის „მარადღე მოვკვდებიც“ ხომ აღსრულების ყოველდღე მოლოდინს და სიკვდილის გაიოლებას გულისხმობს?!.

10.

იშვიათად, ესმა ონიანივით ვინმეს ესმოდეს და სწამდეს ადამიანისა. ეს სიტყვები ფოლკნერის სანობელო ლექციის რანგისაა:

„ვისაც აქვს მარადიულის, მთავრის, უმაღლესის, უკეთესის ხსოვნა-სარჩული, ამით შინაგანი სისავსე-სიმაძღრე, – ის აქაურობაში არ კარგავს ღირსებას, გონებას; არ ხარბდება, არ წვრილმანდება, არ გამოედევნება და არ გააფთრდება აქაურ ფასეულობებზე; არ მოეშლება გაჭირვებით სახე; – დაახლოებით ასე რომ წარმოვიდგინოთ: – აი, ოჯახი, ან ადამიანი, რომელსაც რაღაც მიზეზთა გამო მოუხდა სადღაც გაჩერება (მგზავრობისას) ხრიოკ, უბადრუკ, მწირ ადგილას, მატარებელში, სადაც ცუდი პირობებია; ხოლო მას იქ, საიდანაც არის, საიდანაც მოდის და მიდის, აქვს უმშვენიერესი სასახლე, მზიანი ნათელი სარკმლებით, სურნელოვანი ოთახებითა და დახვეწილი საგნებით; სპეტაკი, ფუშფუშა ლოგინი, ყვავილები, ვარდები, შრიალა ხეები, ნათელი ხეივნები, მხიარული მწერ-ბზუილა ბაღები; – ის გაცოფებული არ მივარდება რაღაც პლასტმასის კოვზსა თუ რაღაც სხვას, რომელსაც უკვე რამდენიმე ჩაფრენია და თავისკენ ქაჩავს, – ან გაყვითლებულ, აშმორებულ, საეჭვოდ გარეცხილ თეთრეულისთვის თუ კუპეში უკეთესი ადგილისთვის არ გაავდება და არ დაიწყებს ბრძოლას და კბენას; არ დახარბდება უბადრუკი ხედის დასანახად მაინცადამაინც ფანჯარასთან დაიკავოს ადგილი, – მას ნამდვილი სიმშვენიერის ხსოვნა ავსებს“.