მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში, სოციო-კულტურული ინფორმაციისადმი მზარდმა ინტერესმა ხელი შეუწყო იმ ფაქტს, რომ წერილობითი ენის საჭიროება უკანა პლანზე გადავიდა. ადგილი დაეთმო ელექტრონულ მედიას, რომლის  განუყოფელი კომპონენტებია ვიზუალური და ხმოვანი (ვერბალური, მუსიკალური, ხმაური) ელემენტები.

მუსიკა უზარმაზარ შესაძლებლობებს აძლევს ბავშვის ფანტაზიას. თითქმის ყველა ბავშვს უყვარს ანიმაციური ფილმები, რომლის   სიუჟეტები ნათელი და მარტივია. სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისთვის მულტფილმები განათლების მთავარი საშუალებაა. მასში  მიმდინარე მოვლენები ხელს უწყობს ბავშვების აღზრდას: აზროვნებისა და წარმოსახვის განვითარებას, ცნობიერების ამაღლებას, მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბებას.

უოლტ დისნეიმ ანიმაციის საშუალებით ჯადოსნური სამყარო შექმნა და  აქცია   მულტიპლიკაცია ნამდვილ ხელოვნებად. მისი მულტფილმების უმეტესობა ავრცელებს მნიშვნელოვან შეტყობინებებს, ცხოვრებისეულ გაკვეთილებს, რომელთა შორისაა:

• სიყვარული, მეგობრობა, პასუხისმგებლობა და მოვალეობის გრძნობა;
• ოცნებები, იმედები, მოლოდინები და რეალობა;
• სიკეთესა და ბოროტებას შორის დაპირისპირება, სამართლიანობა;
• მშობლებისა და შვილების ურთიერთობა;
• უფროსების პატივისცემა;

ამ მნიშვნელოვანი საკითხების ბავშვებთან განხილვამ შესაძლოა გააუმჯობესოს მათი კოგნიტური და ქცევითი განვითარება, ნათქვამია ჰიუსტონის უნივერსიტეტის მეცნიერის კვლევაში, აშშ.

მკვლევრებმა გააანალიზეს დისნეის 155 ანიმაციური ფილმი, რომელიც შეიქმნა 1937 წლიდან  2020 წლამდე. დისნეის ფილმებში ხშირად წარმოდგენილია  სხვადასხვა კულტურის, რელიგიის, ეროვნებისა და რასის პერსონაჟები. ეს ხელს უწყობს ბავშვებში ტოლერანტული დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას იმ ადამიანების მიმართ, რომლებიც მათ არ ჰგვანან.

დისნეის თანამედროვე ფილმებმა ასევე განავითარეს სიყვარულის კონცეფცია. თუ ადრეული მულტფილმები ფოკუსირებული იყო მამაკაცისა და ქალის ურთიერთობაზე, ბოლო ფილმები, როგორიცაა ,,ცივი გული“, ყურადღებას ამახვილებს დედმამიშვილებს  შორის სიყვარულის ძალაზე . ეს ძალიან მნიშვნელოვანია ბავშვში ემპათიის და თანაგრძნობის განვითარება-ჩამოყალიბებისთვის .

უოლტ დისნეი იყო პიონერი, რომელმაც  მუსიკა გამოიყენა ანიმაციურ ფილმებში. “მოდით, გავაკეთოთ მულტფილმი, სადაც სურათს თან ახლდეს ხმა !” – თქვა დისნეიმ და ეს იყო ახალი ეპოქის დასაწყისი ანიმაციის სამყაროში. მან ჩამოაყალიბა ანიმაციურ ფილმებში კლასიკური მუსიკის გამოყენების ტრადიცია. მისი ანიმაციური ფილმები არის ბრწყინვალე მაგალითი იმისა, თუ როგორ შეიძლება ბავშვს ანიმაციის საშუალებით მოასმენინო ლამაზი, კლასიკური მუსიკა.

უოლტ დისნეის და მისი სტუდიის მიერ შექმნილი კლასიკა ადასტურებს მუსიკისა და ანიმაციის შერწყმის მნიშვნელობას, ბალანსისა და ჰარმონიის პოვნას ორ ხელოვნებას შორის. კარგად მოგეხსენებათ, რამდენად მნიშვნელოვანია მუსიკა განწყობის შესაქმნელად. უოლტ დისნეის სიყვარულმა კლასიკური მუსიკისადმი, მისი მულტფილმების  ამაღელვებელმა და ლამაზმა ისტორიებმა გვაჩუქა ანიმაციის შედევრები, რომელთა ყურება (და მოსმენა!) დღეს, ათწლეულების შემდეგაც  გვხვიბლავს.

1928 წელს უოლტ დისნეის სტუდიის პირველი ხმოვანი ანიმაციური ფილმის პრემიერა შედგა   თეატრ Universal-ში. ფილმს ერქვა „ ვილის ორთქლმავალი“.

ეს იყო დიდი წარმატება. მულტფილმი იყო შავ-თეთრი, მარტივი და ძალიან მელოდიური. კომპოზიტორი იყო კარლ სტალინგი. ეს მულტფილმი აერთიანებდა უოლტ დისნეის მომავალი ნამუშევრების მახასიათებლებს: სინქრონული ჟღერადობა, მუსიკისა და ანიმაციის სინთეზი.

სერიალი “მხიარული სიმფონიები”  1929 წელს დაიწყო და თითოეულმა სერიამ წარმოადგინა ახალი პერსონაჟები,   სხვადასხვა ამბები მუსიკალური შთაგონებითა და ფანტასტიკით. სტალინგმა შექმნა პარტიტურები  თხუთმეტი წარმატებული მოკლემეტრაჟიანი ფილმისთვის, რომელსაც მოჰყვა ,,ორთქლმავალი“.  მათ უწოდა  “musical novelty” – მუსიკალური სიახლეები, თუმცა, ფაქტობრივად, ეს იყო ადაპტირებული კლასიკური ნაწარმოებები.

პირველი იყო სიმფონია “ჩონჩხების ცეკვა” 1929 წელს, რომლის იდეაც აღებულია კლასიკური ნაწარმოებიდან  “Danse Macabre”-ფრანგი კომპოზიტორის კამილ სენ-სანსის “სიკვდილის ცეკვა”. ,,ჩონჩხების ცეკვისთვის“ სტალინგმა გამოიყენა არა მხოლოდ სენ-სანსის ნაწარმოებები, არამედ მან ასევე გააერთიანა ედვარდ გრიგის კლასიკური საფორტეპიანო ნაწარმოები „ჯუჯების მარში“ თავის   ორიგინალურ თემებთან ერთად. კლასიკური მუსიკა გადამწყვეტი გახდა მთელი ვიზუალური ნარატივისთვის, იდეალურად გადახლართული ნაწარმოებების ჩარჩოებთან.  ხელოვნების ამ ფორმების სინთეზის აპოგეა იყო „ფანტაზია“.

მნიშვნელოვანია  1929 წლის ,,საშინელი ტორეადორი“, რომლის მუსიკა არის ჟორჟ ბიზეს 1875 წლის ოპერის ,,კარმენის“ ადაპტირებული ვერსია და ასევე გადამუშავებული „საგაზაფხულო სიმღერა“,  ფელიქს მენდელსონის საფორტეპიანო ლირიკული ციკლიდან  „უსიტყვო სიმღერა “.

“ჯოჯოხეთის ზარები” 1929 წელს შეიქმნა, რომელშიც გამოყენებულია ედვარდ გრიგის ,, მთის მეფის გამოქვაბულში ” და  გუნოს “თოჯინების დაკრძალვის მარშის” მუსიკა.

“გაზაფხული” 1929 – გამოიყენა ედვარდ გრიგის მუსიკა ,,პერ გიუნტიდან“ “დილა”, ასევე ფრანც ფონ ბლონის “ყვავილების ჩურჩული” და ჟაკ ოფენბახის ,,პარიზული მხიარულება “.

„ღამე“ 1930 –იწყება ბეთჰოვენის მთვარის სონატით.

“მუსიკალური მიწა” 1935 წელი – რიჰარდ ვაგნერის “ვალკირიების გასეირნება”.

,, ფანტაზია“ 1940  –  არის მთავარი ანიმაციური მხატვრული ფილმი, რომელიც გახდა უოლტ დისნეის „სასიყვარულო წერილი“ კლასიკური მუსიკისადმი.

„ფანტაზია“ ნამდვილი მუსიკალური და ანიმაციური შედევრია. მუსიკალური გაფორმება ეკუთვნის ფილადელფიის ორკესტრს ლეოპოლდ სტოკოვსკის ხელმძღვანელობით . ფილმმა მიიღო ორი ოსკარი – სტოკოვსკი დაჯილდოვდა “უოლტ დისნეის შემოქმედებაში ვიზუალური მუსიკის ახალი ფორმის დამკვიდრებისთვის”.

ეს არის მულტფილმი შედევრი. საინტერესოა, რომ თავდაპირველად დისნეი გეგმავდა შეექმნა პატარა  ფილმი მიკი მაუსის შესახებ , რადგან იმ დროს ამ პერსონაჟისადმი ინტერესი უკვე განელებული იყო. სწორედ ამ დროს კლასიკური მუსიკალური თემების ვიზუალური განსახიერების იდეა შესთავაზა დირიჟორმა ლეოპოლდ სტოკოვსკიმ. ფინანსური ხარჯების გაზრდის გამო, დისნეიმ გადაწყვიტა გაეზარდა მულტფილმის ხანგრძლივობა.   მიზანი იყო მაყურებელში კლასიკური მუსიკის სიყვარულის გაღვივება.

ომის დაწყებისა და ადოლფ ჰიტლერის  მიერ მიკი მაუსის გამოსახულების მწვავე კრიტიკის გამო, ევროპული გაქირავება მიუწვდომელი გახდა ამერიკული სტუდიისთვის. ომმა რადიკალურად შეცვალა თამაშის წესები – კომპანია იძულებული გახდა, სააქციო საზოგადოება გამხდარიყო, რომელიც გაკოტრების პირას იყო. თუმცა, 1940 წელს ამერიკის ბანკმა  დისნეის ახალი დეველოპერული სესხი მისცა, რადგან, როგორც თავმჯდომარემ ამადეო ჯანინიმ აღნიშნა,-,, მათი ფილმები დროთა განმავლობაში სულაც არ დაკარგავს ღირებულებას. ომის შემდეგ ადამიანებს ხანდახან მოუნდებათ ცოტა ოცნება…“.

აღსანიშნავია, რომ სიმღერები დისნეის მულტფილმებიდან ხშირად ნამდვილ ჰიტად იქცეოდა, ასეთია სიმღერა ,,როცა გსურს ვარსკვლავი“  მულტფილმიდან “პინოქიო” (1947).

უოლტ დისნეიმ 1946 წელს, ომის დამთავრების შემდეგ, შეძლო ულამაზესი მუსიკალური ზღაპრების შექმნა. სტუდიამ შექმნა 15 წუთიანი მოკლემეტრაჟიანი ფილმი სერგეი პროკოფიევის სიმფონიური ზღაპრის- „პეტია და მგელი“– მიხედვით. ზღაპარი ასწავლის ბავშვებს მუსიკალური ინსტრუმენტების ამოცნობას ცხოველებისა და ადამიანების გამოსახულებების საშუალებით. ისინი წარმოდგენილია ორიგინალურ პარტიტურაში, რომელთაგან თითოეული განსხვავებული ინსტრუმენტია –  ჰობოი იხვი ხდება,  კატა – კლარნეტი, მგელი -ვალტორნა და ბუზღუნა ბაბუა კი ფაგოტი . პერსონაჟები მხიარულები და მომხიბვლელია, მაგრამ მუსიკა – ამ ზღაპრის გულია. “პეტია და მგლის” დისნეის ვერსია კლასიკურ მუსიკას ხელმისაწვდომს და მარტივს ხდის. მუსიკალური ზღაპარი წარმოადგენს პროკოფიევის ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ ნაწარმოებს. დიდმა კომპოზიტორმა ფორტეპიანოზე პირადად დაუკრა „პეტია და მგელი“ და დისნეის ამ ნაწარმოების პარტიტურა აჩუქა.

,, ბემბი“ –1942

ვიოლინოს  მსუბუქი და დახვეწილი მელოდია, საყვირის წყნარი და მკვეთრი ხმები,  უფრო და უფრო იზრდება და  რბილ მრავალხმიანობაში გადადის . იშლება შორეული ტყის პეიზაჟი, მისი ველური ბუნება, რომელიც  ნისლშია ჩამალული. იგრძნობა უხილავი საფრთხე – დოლის მკვეთრი დარტყმა, ქუხილი! ელვა! ახლა ყველა ინსტრუმენტი ერწყმის ათასობით ბგერის ერთ ნაკადს და გადაიქცევა ნამდვილ მუსიკალურ გრიგალად. შემდეგ, ერთ წამში ყველაფერი ისევ წყნარდება, ქარიშხალი ჩერდება და მზის სინათლის სხივები იმავე შუქსა და ნაზ ნოტებს ასახავს.

ამ ყველაფერმა შექმნა საოცარი კავშირი მუსიკასა და ანიმაციას შორის. თუმცა,  ასეთი შედეგის მისაღწევად დისნეის რთული გზის გავლა მოუწია. მისი მულტფილმების მთავარი პლუსი  კლასიკური მუსიკაა, რომელიც ძალიან მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სიუჟეტის განვითარებაში.  მთელი მოქმედების მანძილზე ჟღერს მუსიკა, რომელიც  ბავშვს გასაგები, ხელმისაწვდომი ფორმით მიეწოდება.

ანიმაციური ფილმები დიდ გავლენას ახდენს სკოლის ასაკის ბავშვების განვითარებაზე. ერთი მხრივ, ეს არის ნათელი, სანახაობრივი, წარმოსახვითი და მარტივი. თავის საყვარელ გმირებთან შედარებით მოსწავლეს აქვს შესაძლებლობა ისწავლოს საკუთარი თავის პოზიტიურად აღქმა, შიშებთან და სირთულეებთან გამკლავება და სხვების პატივისცემა, მულტფილმში მიმდინარე მოვლენები საშუალებას გვაძლევს მათი დახმარებით ავამაღლოთ ბავშვების ცნობიერება, განუვითაროთ აზროვნება და წარმოსახვა, ჩამოვუყალიბოთ  მსოფლმხედველობა.

უოლტ დისნეიმ მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ანიმაციური ჟანრის განვითარებაში. მისი ფილმები კულტურულ და სოციალურ ფენომენად იქცა. დისნეისთვის მუსიკა იყო კინემატოგრაფიული პოლიფონიის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ხმა, რომელიც ხშირად ხდებოდა ფილმის შინაარსის  გასაღები.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://link.springer.com/article/10.1007/s10560-021-00799-0
2. https://kmscubreporter.com/6098/arts-entertainment/walt-disney-life-and-creations/#
3. https://d23.com/walt-disney-and-the-creation-of-the-character-model-department/
4. https://www.euppublishing.com/doi/full/10.3366/sound.2018.0117
5. https://www.britannica.com/biography/Walt-Disney
6. https://mastsavlebeli.ge/?p=4283
7. https://mastsavlebeli.ge/?p=21008
8. https://press.tsu.ge/data/image_db_innova/disertaciebi_fsiqologia/natia_mestvirishvili.pdf

როცა სამყაროში ურბანულმა განვითარებამ საკვირველი მასშტაბები შეიძინა, გაჩნდა მეგაპოლისები, სადაც ადამიანს მიეცა შესაძლებლობა, რომ ჩაერთოს მეცნიერებისა და ტექნიკის, ეკონომიკისა და კულტურის მანამდე არნახული პროგრესის ალიაქოთში, მეოცნებე სულები დაიბნენ. დაიბადა ლეგიტიმური კითხვა: სად მიჰყავს კაცობრიობა ურბანული გარემოს უსწრაფეს სერვისებს, კეთილდღეობას, კომფორტის გაფეტიშებას? რამდენად ეგუება ახალ რეალობას ადამიანის სული? მეტისმეტად მერკანტილური და მატერიალისტური ხომ არ გახდა სამყარო?

მეოცე საუკუნის დასაწყისიდან, როცა დაიბადა ავიაცია, რკინიგზა, ავტომობილები, ელექტრობა, რადიო-ტელევიზია და ტელეგრაფი, სამყარო ერთ დაუსრულებელ თავბრუსხვევად იქცა. მწერლობა ყოფის პროექციააო, – ამბობენ ლიტერატურისმცოდნეები. ცხოვრება კვებავს მწერალს ნაირნაირი რეალიებით, ხოლო მწერალი ხალხს უკან უბრუნებს იმას, რაც ცხოვრებისგან ისწავლა…

მსოფლიო მწერლობას არ გამორჩენია XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე დატრიალებული ევოლუციური ქარიშხლები. რევოლუცია და ევოლუცია განუყრელი წყვილია. რევოლუციური ცვლილებები ავითარებენ კაცობრიობას. მეოცე საუკუნის დასაწყისში მსოფლიო მწერლობამ რეალიზმის შემდეგ ეტაპზე შვა მოდერნიზმი, მრავალპლანიანი ლიტერატურული სტილი, რომელიც ხან იმპრესიონისტული, ხან ექსპრესიონისტული და ხანაც სიმბოლისტური არაბესკებით, ფანტასმაგორიებით, რეალურისა და ირეალურის შერწყმით ასახავდა სამყაროში მიმდინარე ცვლილებებს და უღრმესი ფსიქოლოგიზმით ხატავდა იმას, თუ რა ემართებოდა ამ პროცესში ადამიანის ფაქიზ სულს, ტექნიკური პროგრესისგან დასახიჩრებულს, მარტოსულს, რწმენაშერყეულს, მღელვარეს, უკურნებელი მსოფლიო სევდით დადაღულს. ადამიანი ხომ ასეთი არსებაა: ყოველთვის ის ენატრება, რაც მას არა აქვს და ეჩვენება, რომ სამოთხე შორს, სწორედ იმ ადგილებშია, სადაც მას მიღწევა გასჭირვებია.

ჯერ კიდევ მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარში გამოჩნდნენ ნატურალისტები.  ამ სკოლის სათავეში აღმოჩნდა ფრანგი მწერალი ემილ ზოლა, რომელმაც თავის ექსპერიმენტულ რომანში გამოაცხადა: „მწერლის სამუშაო მდგომარეობს იმაში, რომ აიღოს ბუნებიდან ფაქტები და გარემოებებისა თუ წრეების ცვალებადობის მიხედვით შეისწავლოს მათი მექანიზმი“.

ნატურალისტები იმასაც კი უშვებდნენ, რომ რომანი უნდა გახდეს მეცნიერული და რეალობის მეთოდურ შესწავლას უნდა ემსახურებოდეს. ისინი უარყოფდნენ შთაგონებას (ინსპირაციას)  და მიიჩნევდნენ, რომ პროზაიკოსის ამოცანაა გრძნობათა გაანალიზება  ისევე, როგორც ექიმის საქმეა სხეულის შესწავლა. ნატურალიზმი ძალზე პოპულარული გახდა გერმანულ მწერლობაში. ძმები ჰეინრიხების, იულიუს ჰარტისა და გერჰარტ ჰაუპტმანის ირგვლივ შემოკრებილი მწერლები უარყოფდნენ ე.წ. ლიბერალურ რეალიზმს, საგნებსა და თხრობას შორის დისტანციას აქრობდნენ, თხრობის დრო ყოველთვის ამბის მიმდინარეობას ემთხვეოდა. ნატურალიზმმა შვა იტალიური ვერიზმი, სადაც გადამწყვეტი იყო დეტერმინიზმი და სიცილიელი გლეხების ხასიათებით გადმოიცემოდა ამბები. მხატვრობაში პოპულარული გახდა პეიზაჟები, სადაც გლეხური ყოფა-ცხოვრება აისახებოდა. ამით ნატურალისტი მხატვრები უპირისპირდებოდნენ ქალაქური ინდუსტრიალიზაციის მეინსტრიმს. მეცხრამეტე საუკუნის 80-იანი წლებიდანვე თვით ნატურალისტური სკოლის წარმომადგენლები დაუპირისპირდნენ ამ მიმდინარეობას. გი დე მოპასანმა თავის რომან „პიერი და ჟანის“ წინასიტყვაობაში აღნიშნა, რომ ლიტერატურაში ობიექტურობა წარმოუდგენელია. ხუთმა მწერალმა გაზეთ „ფიგაროში“ ემილ ზოლას ექსტრემისტული აზროვნების წინააღმდეგ გაილაშქრა და ნატურალიზმმა მალევე დაკარგა გავლენიანი ლიტერატურული მიმართულების სახე, უფრო მართებული იქნება, თუ ვიტყვით, რომ ეს იყო მკვდრადშობილი იდეოლოგია, რომელიც მალევე ჩაანაცვლა მოდერნისტულმა სკოლებმა, რომელთა პოპულარობა საოცარი იყო და არის დღემდე. ნატურალისტ მწერლებს ეკუთვნით ქალაქური ცივილიზაციიდან ადამიანის გაქცევისა და პირველსაწყისებთან მიბრუნების იდეა. თუმცა ხელოვნურად და ხელოვანთა კაპრიზების მიხედვით, რასაკვირველია, მსგავსი გლობალური მასშტაბის მოვლენები ვერ განვითარდება.

XX საუკუნის დასაწყისიდან მსოფლიო მწერლობაში მოდერნიზმმა შექმნა უმდიდრესი მემკვიდრეობა. უდიდესი კულტურული მონაპოვარია ქართული მოდერნისტული მწერლობა. რეალიზმის შემდეგ მოდერნიზმმა ასახა მეოცე საუკუნის ადამიანის ფსიქოტიპი მთელი სიღრმით, პერსონაჟის სულში წვდომით. მოდერნისტებმა ღრმად გაიაზრეს ეპოქის მაჯისცემა, ის პრობლემები, რომლებმაც მეოცე საუკუნის ნევროტული, მშფოთვარე, ღმერთს დაშორებული და მარტოსული ადამიანი შვა. მეოცე საუკუნის ლირიკისა თუ ეპოსების თემაა სოფლის იდილიური გარემოდან დიდ ქალაქში მოხვედრილი ადამიანის ვნებათა გამოსახვა. ქალაქი იოლად ჩაითრევს თავის ფერად სამყაროში ადამიანის სულსაც და სხეულსაც, მას უამრავი რამ აქვს ფაქიზი სულების მისაზიდად და ადამიანი ურბანული გარემოს ტყვე ხდება. ამ თემას ლოგიკურად მოჰყვა ახალი თემა – პერსონაჟის გადაღლა და დათრგუნვა ხმაურიანი ურბანული გარემოთი და გაქცევა ქალაქიდან. ამ მომენტებს იშვიათი გამომსახველობით გადმოგვცემს ქართული სიმბოლიზმის მამის, პაოლო იაშვილის ლექსი „წერილი დედას“. პოეტი თავის შედევრში ერთმანეთს უპირისპირებს სოფლურ და ქალაქურ სინამდვილეს და თუ პირველი წარმოდგენილია, როგორც სიმყუდროვის, გულწრფელობის, დანდობის, მზრუნველობის, სიმშვიდის, სიწმინდის, სიმართლის ალაგი, ქალაქი მოიაზრება, როგორც საშიში გარემო საეჭვო ტიპებით, ხმაურით, ტყუილით, ფარისევლობით, შენიღბული, არაწრფელი ურთიერთობებით:

„დავტოვე სოფელი, მყუდრო სამყოფელი,

ქვითკირის მარნები და კატის კნუტები – სიმინდის ყანა!

ჰა! კინტოს პროფილი, საეჭვო ტარნები,

და დავიკუნტები ქალაქის ქუჩებში მე – სალახანა”…

სოფლიდან ქალაქში გამოქცეული ან პირიქით, დამღლელი ურბანული გარემოდან პირველქმნილ სამყაროში გაქცევას მონატრებული გმირის მხატვრული სახე უაღრესად პოპულარულია ამ ეპოქის მსოფლიო მწერლობაში. თუმცა ცალსახად უნდა აღინიშნოს, რომ ნატურალისტების ლოზუნგი: „დაბრუნება ბუნების წიაღში! უარი ქალაქურ ცივილიზაციას!“ სასტიკად დამარცხდა.

გრიგოლ რობაქიძე „ენგადში“ ცდილობს, რომ ზედმიწევნით სკრუპულოზურად აღწეროს გიორგი ვალუევის მოგზაურობის ჟამს ნანახი სამყარო. ხევი, ფშავი და ხევსურეთი ანუ საქართველოს მთიანეთი ავტორისა და მისი პერსონაჟის გულწრფელ აღფრთოვანებას იწვევს. გმირს იზიდავს ამ ხალხის პოეტური ბუნება, ვაჟკაცობა, ტრადიციები, რომლებიც პირველქმნილი სრულყოფილების დაცვით შემოუნახავთ, მისტიკური სული და ფილოსოფიური მსოფლაღქმა მთიელებისა. „ხევსურები ქვაზე მგოსნურ ხილვას ამეტყველებენ. გულდასმით ვკითხულობდი მახვილ ფოლადით თირზე ამოჭრილ შაირებს, მრავალი რამ იყო იქ თხრობილი: ჯიხვებზე ნადირობა, მონადირეთა მარჯი თუ მარცხი, მორკინალთა შებმა“… „აქ ცხოვრობენ ნაშიერნი ჰომერისა“, – ფიქრობდა გიორგი და დატყვევებული იყო ამ სამყაროს ხიბლით. მიხეილ ჯავახიშვილის გმირის მსგავსად, მისი გულიც დაიპყრო ხევსურმა მზექალამ, რომელიც რუსთველისეული ნესტანის მსგავსი სახეა. ის განასახიერებს მარადქალურ ინიციაციას, ეზოთერულ სიბრძნეს, სრულყოფილ არსს. აი, როგორი რომანტიზმით ხედავს მას გიორგი: „ქალთა შორის ერთი ახალგაზრდა იპყრობდა განსაკუთრებით ჩემ ყურადღებას: განიერთეძოიანი და მუხლმაღალი. მის სახეს გრემა ზეთისხილის ფერი გადაჰკრავდა; დიდრონი თვალებიდან გამოჰკრთოდა მოლურჯო ციალი შორეთისა. ორჭოლ იღიმებოდა და არა უბნობდა რას. ჩემს მზირვას მოჰკრა მან თვალი და მყისვე მოიღრუბლა ეშხიანი: მოქუშა ლამაზად შეყრილი გრძელი წარბები. განლიგებული ვმზერდი მას. დიდი ბედნიერებაა, ოდეს ხედავ ქალს, რომელიც საკუთარ ბედად გევლინება; კიდევ უფრო დიდი ბედნიერებაა, ოდეს მის გამოხედვიდან ტყობილობ, რომ მოსწონხარ. ვიგრძენი, ამ გოგონას მოვეწონე. ალბათ ჩემმა ურიდმა მზერამ ცოტაოდენ თუ არია ლამაზი”…

გიორგის არსება სავსებით დაიპყრო მზექალამ, მას უჭირდა შეგუება იმასთან, რომ ქალი წაწლად მიუჩინეს, გიორგის არ აკმაყოფილებდა მზექალასთან მხოლოდ სწორფრობა, მაგრამ როგორც ზურაბ კიკნაძე აღნიშნავს, ამ მოთხრობის ავტორი ლამის ერთადერთი ადამიანია, ვინც ამ მოვლენის არსს ჩასწვდა და მისმა გმირმაც არ მოისურვა და არ დაარღვია ტრადიციის მისტიკა, განსხვავებით მიხეილ ჯავახიშვილის „თეთრი საყელოს“ გმირისგან, რომელმაც როგორღაც, ბევრი წვალების შედეგად, გამონახა გზა, რომ თავისი წაწალი ცოლად შეერთო. გიორგი ვალუევმა შეძლო, რომ ხელუხლებლად დაეტოვებინა თავის არსებაში ხევსურეთში ნანახ-განცდილი. მას უყვარდა მზექალა მთელი არსებით, მონუსხვამდე. გაუსაძლისი იყო გამოთხოვების სცენა: „მზექალას ვეღარ ვხედავდი, ძმადნაფიცს უნდა გამოვთხოვებოდი. წამი: მარადისობისგან ამოჭრილი. გადმოვხლტით ცხენიდან. მგელიკამ მოიხსნა ხრმალი მგელის ნიშნით აღბეჭდილი და გადმომცა იგი საჩუქრად. ჩემი თანამგზავრნიც მეგობრულად გამოეთხოვენ მას. მგელიკა ღვივოდა, ბორგავდა შინაგან. ვგრძნობდი: თითქო რაღაც ქვემყარებული მწყდებოდა და მცილდებოდა სამუდამოდ”…

გმირისთვის გულის გამგმირავია ძმადნაფიცის ძახილი, თითქოს მგელიკა სამუდამოდ ამ ენგადში დასარჩენად ეძახის გივარგის, მაგრამ გიორგი სხვა სამყაროს ეკუთვნის, მისთვის ხევსურული სოფელი ენგადია, როგორც მოგზაურისა და მაძიებელი სულისთვის, ხოლო როგორც კი ის ყოველდღიურობად და ყოფიერების პროზად იქცევა, დაკარგავს იმ  ხიბლს, რამაც ასე აღაფრთოვანა პროტაგონისტი. მას ეს კარგად ესმის. იმიტომაც ჩაწვდა იგი ბოლომდე წაწლობის სიღრმეს. ეს სანახევროდ აკრძალული და თან დაშვებული სიყვარული თავისი შეუცნობლობით, მისტიკური სიღრმით, ტაბუირების სიმწვავით იყო ცხელი და მწველი, ხოლო როგორც კი ის ცოლ-ქმრობის უღელს დაიდგამდა, შესაძლოა სიცოცხლის ბოლომდე ყოფილიყო ტკბილი და სასურველი, მაგრამ არ ექნებოდა ის ჯადო-თილისმა, რომლითაც აოგნებდა თავის აქტორებს. გიორგიმ ეს გაიაზრა. მას უკვე უყვარდა მზექალა და უყვარდა იმდენად, რომ ენგადში დარჩენა საბედისწერო ნაბიჯი იქნებოდა, როგორც ჯადოსნურ ზღაპრებშია, რომ გმირი თუ ცდუნებას ვერ გაუძლებს და მოიხედავს, გაქვავდება. სწორედ ეს საკრალური ზღაპრების ალუზია გააცოცხლა მწერალმა გიორგისა და მგელიკას გამომშვიდობების სცენაში. უნდა აღინიშნოს, რომ უძლიერესი სცენაა, ყველაზე შთამბეჭდავი და დაუვიწყარი: „გივარგიიიი!“ გაისმა მესამეჯერ ძახილი, ახლა საშინელი დაძაბვით, თითქო გამსკდარი. მოვბრუნდი – მაგრამ ჩვენ უკვე მოსახვევს ვიყავით გაცილებულნი. მგელიკა აღარსად სჩანდა. გავბრუნებულიყავ და ერთხელ კიდევ გამეშვა მზერა ძმადნაფიცისაკენ? მაგრამ ეს მიწას მიმაკრავდა. გავყევი თანამგზავრებს. კიდევ გაისმა მგელიკას ძახილი ერთხელ, ორხელ, ეხლა საშინელი და შემზარავი. შემდგომ – თითქო უკანასკნელი სუნთქვა შეერთო უკუნეთს – ჩამოეშვა მძიმე, ღვრემამოცული მდუმარება”…

დიახ, ერთი მზერაც კი მიწას მიაკრავდა მგელიკას და მან ენგადში ნანახი და განცდილი სულში დაიტოვა, როგორც ზეცა, როგორც მეცხრე ცის თავგადასავლები, სულს რომ სამარადისოდ ცხოვლად დააჩნდება და ვერაფერი ამოშანთავს. მართალია, ავტორსაც, გმირსაც და მკითხველსაც გული უსკდება მძაფრი და მღელვარე განცდებისგან, მაგრამ ყველას ესმის, რომ სწორედ ასეთი ფინალია გარდაუვალი, სხვაგვარად ვერ იქნებოდა. გიორგი ვალუევი, რომელიც ჯავახიშვილის ელიზბარივით ბინას დაიდებდა ენგადში და შემდეგ ეცდებოდა ცოლად შეერთო მზექალა, უკვე აღარ იქნებოდა ნამდვილი წაწალი, დამწვარ-დადაგული მზექალას უზადო სხეულითა და მისი სულიერი სამყაროსადმი ლტოლვით.

„ენგადში“ გრიგოლ რობაქიძემ შემოიტანა მეოცე საუკუნის დასაწყისის აქტუალური თემა – პერსონაჟის გაქცევა ურბანული გარემოდან და დაბრუნება ბუნების წიაღში, პირველქმნილ სამყაროში. მიხეილ ჯავახიშვილის რომან „თეთრი საყელოს“ გმირი ელიზბარი და გიორგი ვალუევი უაღრესად ღრმა და შთამბეჭდავი პერსონაჟები არიან. მათ ბევრი აქვთ საერთო. უპირველესად ეს არის მათი ინტელექტუალური ინტერესები, პატრიოტიზმი, ჰუმანიზმი, მაძიებელი სული, დაკვირვებული თვალი, მრავალფეროვანი მსოფლაღქმა, ემოციური ინტელექტი. მათ აქვთ საერთო პიროვნული მახასიათებლები და გაქცევის მოტივები: დამღლელი ურბანული სივრცე, რუხი საბჭოთა სინამდვილე, წითელი ეშმას თარეში, ინტერესი მთის ტრადიციებისადმი, სიყვარულის დაუშრეტელი უნარი, იშვიათი პიროვნული მომხიბვლელობა.

გაქცევა ქალაქიდან არ იყო ერთეული და გამონაკლისი შემთხვევა, ეს იყო ახალი იდეა, რომელიც ჯერ კიდევ მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულს დაიბადა და მწერლობამ აიტაცა, თუმცა აღმოჩნდა, რომ ადამიანის დაბრუნება პირველყოფილი ბუნების წიაღში მკვდრადშობილი იდეა იყო. სამყაროს განვითარების კანონზომიერება სწორედ იმაში გამოიხატება, რომ ცივილიზებულმა ურბანულმა გარემომ მოიტანოს სიახლეები, რომელთა მიმართაც ადამიანთა ინტერესები არასოდეს ნელდება. ეს არის ბუნებრივი, საინტერესო, დამაინტრიგებელი, მაცოცხლებელი, დიალექტიკის კანონების შესაბამისი და არა პროტესტი, განდგომა, გაქცევა, ლოზუნგებით რამის უარყოფა, რაც წარმავალია, ცხოვრების გარკვეული ეტაპის გამოძახილია და აუცილებლად შეიცვლება ცივილიზაციასთან ინტეგრაციით. სხვა გზა, სხვა ხსნა ადამიანს უბრალოდ არ გააჩნია. თუმცა ეს ამბოხის, პროტესტის, საკუთარ თავთან ბრძოლის გზაც ასევე არის განმავითარებელი, მრავალფეროვანი და საინტერესო. გრიგოლ რობაქიძემ თავის მოთხრობაში გააცოცხლა უნიკალური, თვითმყოფადი მიკროკოსმოსი, სადაც ადამიანის სულის მოძრაობაზე დაკვირვება დამაფიქრებელია, სიახლის აღმოჩენისკენ გვიბიძგებს. მოთხრობის გმირები გვასწავლიან რეფლექსირებას, ფიქრს, სამყაროზე დაკვირვებას, სიყვარულს ეროვნული, ტრადიციული, ადამიანური ღირებულებებისადმი.

„საუკეთესო მეცნიერები არტისტები არიან“.

ალბერტ აინშტაინი

„თუ პოეზია ფანტაზიაა და ამაზე ვთანხმდებით, ფანტაზია არ არის, მეცნიერება და ფილოსოფია? მათემატიკური წერტილი, გეომეტრიული სამკუთხედი, ფიზიკური ატომი… გეომეტრიული სამკუთხედი და ჰამლეტი,  უეჭველად ორივე, ფანტაზიის ნაყოფია!

ხოსე ორტეგა ი გასეტი

ტრადიციულად მიჩნეულია, რომ მეცნიერება და ხელოვნება – სამყაროს ორი განსხვავებული აღწერაა. თანამედროვე სამყაროში იმდენად მყარია ეს აზრი, რომ წარმოუდგენლად გვეჩვენება, რომ მათ, შესაძლოა, გადაკვეთის წერტილებიც (და არა მხოლოდ წერტილები) ჰქონდეს. საზოგადოებაც გაყოფილია: ისინი, ვინც ხელოვნებით ტკბებიან და ისინი, რომელთაც სამყაროს სამეცნიერო აღწერა უფრო იტაცებთ. შემოქმედისთვის მეცნიერება არ არის საინტერესო ფორმა და, პირიქით, მეცნიერება დროს არ კარგავს შემოქმედებაზე;

არა და, არა მგონია, დიდი ფიქრის სჭირდებოდეს იმას, რომ საფუძველში ორივე ერთ საქმეს ემსახურება – სამყაროს აღწერას და, ხშირ შემთხვევაშიც, მიზანი ერთი აქვთ.

გაყოფილია მეცნიერება და ხელოვნება და შესაბამისად, ჩვენი თავის ტვინის ორი ნახევარსფეროც ცალ-ცალკე მუშაობს…  მარცხენა ნახევარსფერო მეცნიერების ნახევარსფეროდაა მიჩნეული და მარჯვენა – შემოქმედების და მიჩნეულია, რომ ადამიანს რომელიმე უფრო განვითარებული აქვს და ეს საკმარისია.

მეცნიერებისა და ხელოვნების, თავის ტვინის მარჯვენა და მარცხენა ნახევარსფეროების სინქრონიზაციის მოთხოვნა ყველა დროში იყო/იქნებოდა მეტნაკლებად, ხოლო თანამედროვეობა, ვფიქრობ, შეუძლებელი იქნება ამ ორი უნარის, ორი ინტელექტის, გნებავთ, გულისა და გონების, სინქრონიზაციის გარეშე.

წარმოიდგინეთ, რა საინტერესო იქნებოდა, მეცნიერებისთვის რომ შემოქმედებითობა გვესწავლებინა და შემოქმედებისთვის – მეცნიერება. განუსაზღვრელი იდეები დაიბადებოდა და სამყარო ახალი აღმოჩენების წინაშე დადგებოდა, რაც მოიტანდა ევოლუციასაც და კეთილდღეობასაც.

ჰარმონიული ადამიანი და ევოლუციური ცნობიერება  წარმომიდგენია, როგორც გლობალური, ერთიანი და განუყოფელი, რომელშიც შემეცნების ყველა ორგანო შეთანხმებულად მუშაობს სამყაროს შესაცნობად.

ლეონარდო და ვინჩი მეცნიერებისა და ხელოვნების სინთეზის საუკეთესო გამოხატულებაა, მისი ჩანახატები – მეცნიერული ნაშრომებია.

სხვათა შორის, საუკეთესო რჩევები აქვს ჩვენთვის ლეონარდოს და მოვუსმინოთ:

• იყავი ცნობისმოყვარე ყველაფრის მიმართ;
• ეცადე შენიშნო და გამოარჩიო გარღვევები შენივე გამოცდილებიდან და შეცდომებიდან;
• მუდამ განაახლე, გამოთვალე შენი ემოციების მარაგი;
• მიიღე და გაიაზრე პარადოქსები;
• გამოიმუშავე გლობალური აზროვნება ტვინის ორივე ჰემოსფეროს გამოყენებით;
• შეინარჩუნე ცივსისხლიანობა, მენტალური მოქნილობა და გონების სისხარტე;

დაიმახსოვრე, რომ ხსენებული ექვსი პრინციპი ერთმანეთისაგან განუყოფელია და მუდამ იფიქრე მათზე!..

ძალიან საინტერესოა ჰანს მაგნუს ენცენსბერგერის ნააზრევი. იგი წერს იმის შესახებ, რომ უძველეს მოაზროვნეთა მიერ დაარსებულმა დიდაქტიკური ლექსის ტრადიციამ შუა საუკუნეებს გაუძლო და რენესანსის ეპოქაში ახალ გაფურჩქვნას მიაღწია. ამ ეპოქის პოეტები, მხატვრები, არქიტექტორები თუ ფილოსოფოსები ხარბად დაეწაფნენ თავიანთ თანამედროვეთა მეცნიერულ კვლევებს. ეს ინტერესი, როგორც კარდანოს, დიურერისა თუ ლეონარდოს შემთხვევაში, ხშირად უმჭიდროესად იყო გადახლართული შემოქმედებით საქმიანობასთან. ჯორდანო ბრუნო და სირანო დე ბერჟერაკი არ სცნობდნენ ზღვარს პოეზიასა და მეცნიერებას შორის. მეთვრამეტე საუკუნის შუა ხანებამდე ამ საზღვრის შესახებ ლაპარაკიც კი არ ყოფილა. თავის მონუმენტურ ენციკლოპედიაზე სამუშაოდ დიდრომ მათემატიკოს დ’ალამბერთან წამოიწყო უაღრესად ნაყოფიერი თანამშრომლობა. ლიხტენბერგი, ვისაც, სხვათა შორის, ფოტოასლის გამოგონებას უნდა ვუმადლოდეთ, მნიშვნელოვანი ფიზიკოსი გახლდათ, ხოლო გოეთე დიდი გზნებით შეისწავლიდა გეოლოგიის, ბოტანიკისა და ფიზიოლოგიის საკითხებს, სულ რომ არაფერი ვთქვათ მის იმ ახირებულ წამოწყებაზე, რომლის შედეგადაც მივიღეთ “მოძღვრება ფერთა შესახებ”.    ერთ-ერთი უკანასკნელი მნიშვნელოვანი დიდაქტიკური ლექსი გახლავთ დაუმთავრებელი “მცენარეთა გარდასახვა”. რომანტიკოსებისთვისაც ჯერაც უცხო იყო სამეცნიერო და ლიტერატურულ სფეროთა მკვეთრი გამიჯვნა. რიტერი, კარუ და შამისო თავადვე მეცნიერული კვლევებით იყვნენ დაკავებული, ხოლო ფრიდრიხ ფონ ჰარდენბერგის “ზოგადი მონახაზი” მოწმობს ავტორის ფართო განსწავლულობაზე მათემატიკის, ქიმიის, ფსიქიატრიისა და ბიოლოგიის სფეროებში (“მეცნიერების პოეზია”, თარგმნა თამარ კოტრიკაძემ).

არ არსებობს მეცნიერების დარგი, რომელიც შემოქმედებას ვერ დაუკავშრდება და არც შემოქმედების დარგი, რომელსაც მეცნიერული ინფორმაციის გადმოცამა არ შეეძლოს. კრეატიულობის პროცესი არა მხოლოდ სიტყვათა უნიკალურ და პარადოქსული ურთიერთდაკავშრებით გამოიხატება, ეს შეეხება სამყაროში მთლიანად სინთეზის პროცესს. ყველაფერში ყველაფერი აირეკლება: ჩვენ უნდა დავაკავშიროთ, პირველ რიგში, ჩვენს ცნობიერებაში: გული და გონება, მეცნიერება და ხელოვნება, ცხოვრება და შემოქმედება, ბიზნესი, მეცნიერება და შემოქმედება…. ყველაფერი, რაც აქამდე ცალკე/მონოლოგურად  არსებობდა, უნდა დაწყვილდეს (და არა მხოლოდ დაწყვილდეს) და შექმნას სინერგია. ვფიქრობ, ბევრი საინტერესო ექსპერიმენტი შეიძლება დაიგეგმოს და განხორციელდეს.

ესეც ალბერო ბლანკოს სამეცნიერო პოეზია:

ევოლუციის თეორია

რაღაც რაღაცისგან რომ გამომდინარეობს,

ამის საწვდომად არ გვჭირდება არც გამოთვლა

და არც რამენაირი თეორიები.

ცვლილებების უსასრულო ქსელში არსებები რომ არსებობენ,

რომლებიც სხვა არსებებისგან წარმოიშვნენ,

იმდენად თვალსაჩინოა, რომ საკუთარ თავს ვეკითხებით:

როგორ მოხდა, რომ კიდევ არსებობენ ადამიანები,

რომლებსაც ჯერ კიდევ აეჭვებთ ევოლუციის თეორია?

“ადამიანი”, ამბობს შექსპირი, და მილტონი იმეორებს ამას, “შედევრია”.

მაგრამ როცა ვხედავთ, ღრუბელი როგორ გარდაისახება წვიმად,

წვიმა – სეტყვად, სეტყვა კი – ტალახად,

მაშინ სერიოზულად ვიწყებთ ყველაფერში ეჭვის შეტანას. (გერმანულიდან თარგმნა თამარ კოტრიკაძემ).

გიგი თევზაძე წიგნში „საბოლოო ფილოსოფია“ საუბრობს ინტელექტის ორ სახეზე – პერფორმანსულ და კვლევით ინტელექტზე (ვფიქრობ ეს იგივეა, რაც შემოქმედებითი და სამეცნიერო აზროვნება), აგრეთვე მათი დაახლოების და ურთიერთგავლენის გზებზე; შესაბამისად, იმაზეც, რა და როგორ უნდა დაიგეგმოს სწავლებაში, რომ ეს შედეგი მივიღოთ.

„გამომდინარე ორი ინტელექტის თეორიიდან, პითაგორას პარადიგმაზე დამყარებული განათლების სისტემის მთავარი ამოცანაა ამ ინტელექტთა მატარებლების ადრეულ ასაკში იდენტიფიცირება და სპეციალური, ინდივიდუალური პროგრამებით მათი სწავლება. ასევე, სწავლების პროცესში გუნდების ორგანიზება, სადაც ამ ორი ინტელექტის მატარებლებს ასწავლიან ერთად მუშაობას და საერთო ტექნოლოგიური მიზნების დასახვა-მიღწევას. კაცობრიობის წარმატებული მომავალი პერფორმანსული და კვლევითი ინტელექტის მატარებელი ადამიანების წარმატებულ თანამშრომლობაშია.“ (გიგი თევზაძე, „საბოლოო ფილოსოფია“).

21-ე საუკუნეს თავისი გამოწვევები აქვს და, მათ შორის: მეცნიერებისა და ხელოვნების სინთეზი.

(ნიკო ლორთქიფანიძის ,,საბა” და მიხეილ ჯავახიშვილის ,,ყბაჩამ დაიგვიანა“)

ამ ციტატის ჩემეული კონსტატაცია ასეთია:

ა) ჩვენ- ბრმანი _ ერთმანეთის ან თუნდაც ჭეშმარიტებისადმი, საკუთარი ,,სიმართლეების” ტყვეობაში;

ბ) ჩვენ-ჩინ-მედლების გარეშე _ ვინც ,,ჩინიანთა ბუზად გგონივართ”; ვინც ასეთები წარმოვჩნდებით ღვთის წინაშე (თუმცა ადამიანები სწორედ ,,ჩინ-მედლებზე” აგებენ საკუთარ წარმოდგენებს). არადა, ნეტა, ერთმანეთის ღვთის თვალით დანახვა შეგვეძლოს _ ერთმანეთის სულებისა, ყალბი ნიღბებისა თუ ცხოვრების ,,ხორცმეტი”პირობითობების გარეშე…

გ) ჩვენ- შეუმჩნეველნი _ ვიღაცა ვერ გვხედავს, ზემოთქმულის გათვალისწინებით, რადგან ამქვეყნად ის ფასობს უფრო, რაც თვალს ჭრის. ზღაპრის საკრალური, ჯადოსნური უბრალოების სიბრძნეც უჩინოა და ხშირად მიუწვდომელი კაცთათვის.

ცხოვრების გერებზეა ეს ლიტერატურული წერილი, _ თვალისჩინიან ბრმებსა თუ თვალახელილ უსინათლოებზე, როგორც თუნდაც მოთხრობის, ,,ყბაჩამ დაიგვიანა”, გმირი თინაა.

დავიწყოთ ნიკო ლორთქიფანიძის მოთხრობით ,,საბა”, რომელიც ქართულ ლიტერატურაში დამკვიდრებული ,,მართლის თქმის” პრინციპის ტრადიციის გაგრძელებაა, როგორც იმპრესიონისტულ-რეალიტურ სტილთა ორიგინალური შერწყმა მწერლის შემოქმედებაში. ორიგინალურობა კი შემდეგია: ნიკო ლორთქიფანიძის რბილი, დახვეწილი ლირიზმი არაა ხელისშემშლელი იმისა, რომ მან გამჭრიახი სიმკაცრით დახატოს ცხოვრება თუ ინდივიდი. ვერცერთი შემოქმედი გვერდს ვერ აუვლის წუთსოფლის ოქსიმორონთანაგან ერთ-ერთს: რაც უფრო ფაქიზია და წმინდა სული, მით მეტი დრამატულობით ,,ებრძვის”, უფრო მძიმედ ეკიდება ყელზე, თეიმურაზ ხევისთავის მძორივით, მას ყოფიერება. თუ ამას გაუძლებს კაცი, ის ცხოვრების ,,გრდემლგამოვლილია”.

ნიკო ლორთქიფანიძე დიდ პიროვნებებზე შესანიშნავად წერს (მაგალითად, ,,რაინდები”), მაგრამ არც უბრალო ადამიანები ავიწყდება. იგი ყოველთვისაა ე.წ. ,,პატარა ადამიანის”, დაჩაგრული კაცის, ქომაგი, დიდ ჰუმანისტებს რომ სჩვევიათ. ასეთ ადამიანებს წუთისოფელი ვერ ამჩნევს თუ არ აღიარებს, მაგრამ მწერალი მათზე ამბობს, რომ ისინი ,,უძეგლოდ იკარგებიან” (,,თავსაფრიანი დედაკაცი”)… ან საკუთარი ნოველით უდგამს მათ უბრალოებასა და სათნოებას ძეგლს.

დიდი მწერლის სტილისთვის, ვიცით, მინიმალიზმია დამახასათებელი, მაგრამ ეს ხელისშემშლელი ფაქტორი როდია, მან უბადლო ფსიქოლოგიური პორტრეტები შექმნას, რომლებიც უკვე მკითხველის ფანტაზიაში განაგრძობენ სიცოცხლეს. აი, როგორ გვიხასიათებს იგი თავისი მოთხრობის მთავარ გმირს, რომელიც საოცარი სიცხადით წარმოგვიდგება თვალწინ (არა მარტო მისი გარეგნობა, მისეული ცხოვრების სტილი თუ ისტორია) – ,,საბა უხერხულად შექმნილი ადამიანია, თავი დიდი აქვს. ტანი ფეხებზე ბევრად გრძელი. მსხვილი მკლავ-ბარკალი და დაბალი კისერი. მაგიერათ ღონიერია დათვივით…და დაუღალავი მეძებასავით” (84). გამწევი ხარივით, პირუტყვივით ექცევიან საბას თვით ყველაზე ახლობლებიც კი. ის კი სათუთია და უბოროტო, უშურველი, მეოცნებე (,,ბიჭო, ასე ბაღნათ დაბერდები”). იგი ყველას მაგივრად შრომობს დაუმადლებლად, მისი პოეტური სული (,,საბას ფერმკრთალმა მნათობმა უნებურათ მარინე გაახსენა”) გრძნობს საკუთარი უშნო სხეულის საკანს კვაზიმოდოსავით, მას პირში აგონებენ, რომ მახინჯია (,,ბეჩა, სალომე, აბა ვინ წაყვება…მაგას?…”). საბაც შესდგომია მწუხარებისა და ტკივილის ბილიკს: ,,ბაბუა ილანძღება – კაი…ბებერია და ,,ჰაუ, ჰაუს” იძახის, თუნდაც ქორის არსად იყოს. ქალებს არ მოვწონვარ, – კაი, ვერა ვარ ლამაზი, მარა ბიძაჩემი ჩემთან მუშაობს, საკოცნელად რავალი ვარ, რა მისი საქმეა! და მუშაობას მაინც რატომ არ მიფასებს?…” (87).

საბას სრულფასოვან ადამიანად, პატივისცემის ღირსად არ მიიჩნევს უფროსი ძმა, თევდორე, როგორც მეზობელი სალომე მიმართავს მას: ,,ნამუსი მე კი არა, თქვენ არ გაქვთ, თქვე უნამუსოებო…მაგის ნამუშევარზე ხართ ყველა მიჩერებული და საწყალს ჭადსაც კი ამადლით”(90). შვილს არც დედა ინდობს, ,,გლახას”, ,,ლენჩსა” და ,,დედ-მამის შემარცხვენელს” ეძახის გესლიანად.  ,,ყველა, ყველა, მარა დედა?…მე არ ვარ შვილი თუ? ავიღებ და არ ვიმუშავებ, მარა რომ არ მაჭამონ!! გამლახონ…თუ აქანეი დედას არ ვეცოდები, ვინ შემიცოდებს?…ქუთაისს წავალ, ვიმათხოვრებ…სირცხვილია!…” – დიდი დარდი აქვს ყველასგან განწირულ საბას, მაგრამ მისი ხსნა შრომაშია და ისიც დაუღალავად, ქანცგაწვეტამდე მუშაობს, შრომის მადლს ეფარება წუთისოფლისგან უარყოფილი. თუმცა მის მოთმინებასაც აქვს საზღვარი: ,,შე ძაღლო, შენ!” – ხარის ორადგაკეცილი საბლით უმწოყალოდ სცემს თევდორე საბას. თავს ვერ იკლავს საბა, გზაზე დაჯდება, იქნებ ვინმე ქრისტიანმა წამიყვანოსო. ასეთი ღვთისნიერიც ეიშვიათება წუთისოფელს, საბასაც დაყვავებით (თვალებში სისხლი რომ დაეწმინდებათ) ისევ სახლში აბრუნებენ.

,,მაგის ტანჯვა მოგეცათ” – მწარე სინანულით ამბობს სალომე. მართლაც, რატომ არავის მოეკითხება ხოლმე საბასნაირების სულის ტრაგიზმი თუ იარები? იქნებ ჩვენ, ყველანი, უდანაშაულო დამნაშავენი ვართ მის წინაშე? ამსოფლად ამ მარად კითხვებს პასუხი არ აქვს. იქნებ იმიტომ, რომ რიტორიკულია?…

მიხეილ ჯავახიშვილი სიუჟეტის განვითარების, შეკრული კომპოზიციის დიდოსტატია და მისი ,,ყბაჩამ დაიგვიანა”, დანარჩენების მსგავსად, სულმოუთქმელად იკითხება. რკინიგზის დარაჯი თომა თავის თვრამეტი წლის უსინათლო ქალიშვილს, თინას, უმარტივეს ჭეშმარიტებებს უხსნის: რა ფერია ცა, რას ნიშნავს სიყვარული, რა ფერისაა არაფერი? და ჰყვება ამას, როგორც ათასჯერ მოყოლილ, განცდილ თუ ნანახ ზღაპარს. ,,ვის შესცოდეს, ვის დაუშავეს უწყინარმა თომამ და უცოდველმა თინამ ისეთი შეუნდობარი, რომ ორივენი ამ ქვეყნიდან გამოითიშნენ და ჭირიანებივით მოსწყდნენ თავიან ტოლებსა და მეზობელებს?!” (50) – ეს, ზოგადად, წუთისოფლის ,,წყევლა-კრულვიანი” საკითხავია. ,,განუჭვრეტელია” თინას წყვდიადი, როგორც მისი შემდგომი ცხოვრება. კეკეს შვილი ყბაჩა, ,,სხვებზე უფრო მოზრდილი, ღონიერი და მხიარული ვაჟკაცი”, სხვაგან წავიდა მოჯამაგირედ და მასზე გულშევარდნილი თინა გაურკვევლობაშია, ელის მას.

ძალიან შთამბეჭდავია თინას საბედისწერო ცეკვა ეკლესიის ზარების ხმაზე (,,ხან ალვის ხესავით აისვეტება და ხელებს ისე გაიშვერს განზე, რომ ჯვარცმულს ემსგავსება”), როცა მას გონჯი მუშა სოლო კაჭარაშვილი დაინახავს (,,სოლო თინასავით უპატრონოა, მარტოა…”). ასე გადაიკვეთება სოლოსა და თინას ბედისწერა, ყბაჩას გვერდის ავლით. სოლო ავად გახდება და თინა საქმროს სანახავად მარტო, მამის გაუფრთხილებლად მიდის ქალქში, სადაც მას თვალის ახელა და ცხოვრებისა თუ საკუთარი წუთისოფლის მომავალი თანაგზავრის, გონჯი სოლოს, ნამდვილი სახის დანახვა, იმედგაცრუების ტკივილი ელის. მანამდე კი ქალაქში, გზაში დაკარგული მოსთქვამს: ,,მიშველ-ეთ…წამიყვანე-თ…გზა მაჩვენეთ” _ ასეთი უცხო სივრცეა მისნაირებისთვის წუთისოფელი. ჩვენთვისაც, ყველასთვის, მაგრამ ჩვენ ფიზიკური მონაცემი მაინც გვიწყობს ხელს, ასე თუ ისე, ჩვენ გზის დანახვა და გაკვლევა მაინც შეგვიძლია, რომ გავიდეთ ,,ბოლოში” და მივიღოთ მისაგებელი – სიხარულის, ტკბობის, ტკივილის, მტანჯველი სინანულისა თუ ცოდვის წილ…ილუზიებისა და რეალობის მკვეთრ შეუთავსებლობაზე, ცხოვრების ადამიანის მიმართ დაუნდობელ ირონიულობაზე, როგორც გაურკვეველ ,,საზრისზე”, საოცარი ექსპრესიით, მხატვრულობითა და ვნებით მოგვითხრობს ეს მოთხრობა, რომლის მარგინალური პერსონაჟ(ებ)ის ბედი წარმოაჩენს ზოგადადამიანურ ხვედრს – ილუზორული სამყაროდან უშეღავათო რეალობაში მტკივნეულ გადასახლებას. იქნებ პირიქითაც?

ყბაჩა ყოველთვის იგვიანებს ან საეთოდ არც გამოჩნდება გოდოსავით კაცთა სიცოცხლეში, _ ასეთია ამქვეყნიური სამართალი, უფრო სწორად, უსამართლობა.

ვიღაცას ვიღაც უყვარს უშედეგოდ (მას სხვა და სხვას _ იგი), ტრაგიკულად, ერთად ყოფნის ბედისწერას მოკლებულად. იშრიტება, ცვდება, ყავლი გასდის ამ გრძნობასაც, როგორც ყველაფერს ამ წუთისოფელში, რომელშიც იმ გზის ბოლოს, რომლის დასაწყისში ყველა ღირსია და მზადაა კუთვნილი ბედნიერებისთვის, ზოგჯერ ექოსავით აღმოხდებათ ხოლმე:

,,არცა შიოლა ყოფილა…ილა…ლა…ააა…”

4 წლის წინ ონლაინსივრცეში გვერდი გამოჩნდა, რომელსაც აინტერესებდა ადამიანები ადამიანებში, უცნობები და ნაცნობები, წარმატებულები და წარუმატებლები, ლაბორანტები და ჩამოლაბორანტებულები კი არა, უბრალოდ ადამიანები, ჩვეულებრივი არაჩვეულებრიობა ამ სამყაროში. და იკვლევდნენ. დღემდე იკვლევენ ადამიანებს, რადგან ღრმად სწამთ, რომ „ყველა ადამიანი თითო მზე და თითო პასუხია ამ სამყაროში. ინტერვიუს აქვს უნიკალური ფორმატი ეძიოს ეს მზე და პასუხები, რომელსაც თითოეული სული თავისი ცხოვრების მანძილზე აგროვებს. ინტერვიუ ცდილობს ინდივიდუალურმა ცოდნამ და გამოცდილებამ უკვალოდ არ ჩაიაროს და უამრავმა ადამიანმა გაიზიაროს. ინტერ ვიუ (შინაგანი ხედი) იქცევა ინტერ არტად და იკითხება როგორც ნოველები.“ დამეთანხმებით, „ინტერვიუს“ ხედვა ძალიან ჰგავს იმ  მასწავლებლის ხედვას, რომელიც თავის მოსწავლეებს მიკროკოსმოსებად აღიქვამს და რომელიც ცდილობს, რომ ამ მსგავსმა და თან ძალიან ინდივიდუალურმა სამყაროებმა თავიანთი თავები აღმოაჩინონ, გაიაზრონ, განავითარონ და სწავლა და თვითშემეცნება ცხოვრების განუყოფელ ნაწილად და იმ წიგნის კითხვის ძირითად იარაღად აღიქვან, ადამიანი რომ ჰქვია.

ასეთი მასწავლებლებისთვის „ინტერვიუმ“ შესანიშნავი პროდუქტი — ინტერვიუს ბარათები შექმნა. მართალია, მის აღწერილობაში ვერ ამოიკითხავთ, რომ ის სასწავლო რესურსია, თუმცა, მოგეხსენებათ, მასწავლებლების ჯადოსნური ძალის შესახებ, რომლითაც ნებისმიერი ნივთის/ფაქტის/მოვლენის სასწავლო რესურსად ქცევაა შესაძლებელი.

პროფესიული კოლეჯის იმ სტუდენტებთან შესახვედრად ვემზადებოდი, რომლებმაც პანდემიის პერიოდში დაიწყეს სწავლა და მთელი წლის განმავლობაში ონლაინრეჟიმში ვხვდებოდით ერთმანეთს, რაც თავისთავად ნიშნავს იმას, რომ თან ვიცნობდით ერთმანეთს და თან – არა. ამ ნაცნობ უცნობ ჯგუფთან შეხვედრა და მათი კარგად გაცნობის სტრატეგია თავსატეხად რომ მექცა, სწორედ მაშინ, ინტერვიუს ფეისბუქგვერდზე ფერად ბარათებს მოვკარი თვალი და მათი რესურსად ქცევის იდეაც მყისვე გაჩნდა.

ტომარაში ორმოცდათორმეტი ბარათია, ბარათებზე ცხოვრებისეულ–ფილოსოფიური შეკითხვები წერია. კითხვებზე პასუხი, ვერ ვიტყვით, რომ ადვილია, მათთვისაც კი, ვინც მუდმივად უბრუნდება საკუთარ თავს და კითხვების მარათონში ამყოფებს მას, მით უმეტეს რთულია მოზარდებისთვის, რომლებიც ძალიან სწრაფად იცვლებიან (განვითარება გარდაუვლად გულისხმობს/მოითხოვს ცვლილებას, განსაკუთრებით შუა და გვიანი   მოზარდობის პერიოდში), და კიდევ უფრო რთულია მათთვის, ვინც ჯერ კიდევ არ დაფიქრებულა მსგავს საკითხებზე. ამიტომ, ვფიქრობ, ბარათების გამოყენება ეფექტური საშუალო საფეხურის მოსწავლეებთან და სტუდენტებთანაა და არა უფრო ქვედა საფეხურის.

გიზიარებთ ინტერვიუს ბარათების გამოყენების რამდენიმე იდეას:

1. ექსპრომტული გამოსვლა

გადავწყვიტე, ქცევის წესებზე შეთანხმებისას,  ერთ პუნქტად „ექსპრომტული გამოსვლა“ ჩამესვა, რაც ნიშნავს იმას, რომ ყოველ გაკვეთილზე/ლექციაზე/შეხვედრაზე ერთი მოსწავლე/სტუდენტი ვალდებულია აუდიტორიის წინ გამოვიდეს, ბარათებიდან ერთ-ერთი ამოარჩიოს, კითხვა წაიკითხოს და უპასუხოს. გარდა იმისა, რომ ამგვარ კითხვებზე პასუხი მარტივი არაა, ამას მოუმზადებლობის – ექსპრომტის სირთულეც ემატება, თუმცა ეს აქტივობას სახალისოსაც ხდის. ქცევის წესად განსაზღვრული ვალდებულება მალე სასურველ აქტივობად გადაიქცა და თუ პირველ ჯერზე „დამსჯელ“ მექანიზმად ვიყენებდი, სულ მალე ჯილდოდ იქცა, რადგან ადამიანებს რამდენადაც უჭირთ თავიანთ თავზე ლაპარაკი, იმდენადვე სიამოვნებთ ეს პროცესი. ამ აქტივობის სიკეთეები შემდეგია:

• გვეხმარება მოსწავლეების გაცნობა-შესწავლაში, რაც ერთობ მნიშვნელოვანია იმისათვის, რომ თითოეულ მოსწავლეზე მეტნაკლებად მორგებული საგაკვეთილო პროცესის დაგეგმვა-წარმართვა შევძლოთ;
• თავად მოსწავლეები ეცნობიან ერთმანეთს, პოულობენ საერთო ინტერესებს, აქამდე უცნობ დეტალებს აღმოაჩენენ;
• მოსწავლე სწავლობს თვითჩაღრმავებას, საკუთარ თვისებებზე, ფიქრებზე, ქმედებებზე, სურვილებზე დაფიქრებას, თვითშეცნობას;
• მოსწავლე ეჩვევა ზეპირ გამოსვლას, უცებ ნაფიქრის ისე დალაგებასა და გაჟღერებას, რომ სხვათათვის გასაგები იყოს. აქ გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სტუდენტს დიდხანს ფიქრის დრო არ აქვს და მცირე დროში რაც შეიძლება მიმზიდველად უნდა წარმოაჩინოს თავისი თავი;
• მოსწავლე ეჩვევა სწრაფ აზროვნებას (აქტივობის სპეციფიკიდან გამომდინარე);
• შეკითხვას უპასუხებს ერთი მოსწავლე, თუმცა პასუხების მისეულ ვერსიაზე ფიქრობს ყველა მოსწავლე

2. მოჰყევი შენი თავი

სურვილისა და კლასის საჭიროების გათვალისწინებით, მასწავლებელს შეუძლია წერით მეტყველებაზე იმუშაოს. ამგვარად, ერთი წინადადებიდან დაწყებული, რვეულის მთელი გვერდის შევსებით გაგრძელებული პროგრესის დანახვა გაცილებით თვალსაჩინო იქნება. პროცესი რომ სახალისო და საინტერესო იყოს მოსწავლეებისთვის, შესაძლებელია, ბლოგის წარმოება, სადაც პერიოდულად განთავსდება ინტერვიუს ამა თუ იმ კითხვაზე გაცემული პასუხების ვარიანტები, შესაძლოა ანონიმურად, ეს ინტერესსა და ინტრიგას გააჩენს მოსწავლეებში, საჭირო უნარები კი უფრო სახალისოდ და შეუმჩნევლად განვითარდება. ამგვარი ბლოგის კითხვა საინტერესო იქნება რიგითი მკითხველისთვისაც. წერითი ნამუშევრების ციკლი შესაძლოა რამდენიმეთვიანი ან თუნდაც ერთწლიანი იყოს. ამ აქტივობის სახელის ჩემეული ვარიანტია „მოჰყევი შენი თავი“, რადგან ინტერვიუს ბარათებზე წარმოდგენილი კითხვები უფრო ამბად და ამბით  მოიყოლება, ვიდრე მშრალი შაბლონური  პასუხებით.

გარდა ზემოჩამოთვლილი აქტივობებისა, ინტერვიუს ბარათების გამოყენება შეგიძლიათ:

• კოლეგების უკეთ გასაცნობად, თანამშრომლობითი გარემოს ფორმირების ხელშეწყობისთვის;
• ოჯახური საღამოების მოსაწყობად;
• მეგობრების უკეთ გასაცნობად;
• თვითჩაღრმავებისთვის; საკუთარი სურვილების, მიზნების, ოცნებების გახსენებისთვის. იქნებ, თქვენი თავის აღმოჩენისა და მასთან დამეგობრებისთვისაც კი.

ნებისმიერ ბავშვს გარკვეული პოზიცია უკავია თანატოლთა იმ ჯგუფში, რომელთანაც ყოველდღიურად უწევს ურთიერთობა. არიან ბავშვები, რომლებიც ყველასთვის მოსაწონი, ყველასგან აღიარებულები არიან და ლიდერის პოზიციასაც კი იკავებენ ჯგუფში. თანატოლებზე მათი გავლენა საკმაოდ ძლიერია და ისინი ჯგუფში ერთგვარად ფსიქოლოგიური კლიმატის შემქმნელებიც ხდებიან. არიან ისეთი ბავშვებიც, რომლებიც მართალია ლიდერები არ არიან და ხშირად მათ ამისი სურვილიც არა აქვთ, მაგრამ პოპულარობით სარგებლობენ თანატოლთა გარკვეულ წრეში. სამწუხაროდ გვხვდება ბავშვების მესამე კატეგორიაც – თანატოლებისთვის შეუმჩნეველი და ჯგუფისგან გარიყული ბავშვები. მათთან თანატოლები, როგორც წესი, გაურბიან ურთიერთობას, არა აქვთ მათთან თამაშის, მათთან ერთად რაიმე საქმის კეთების, მათი მოსმენის ან მათთვის რაიმეს მოყოლის სურვილი. ასეთი მდგომარეობა შეიძლება ისეთი აუტანელი გახდეს ბავშვისთვის, რომ სწავლასაც კი მიანებოს თავი. რა თქმა უნდა უფროსები, აღმზრდელები, როგორც პედაგოგები, ასევე მშობლები გულგრილად ვერ შეხვდებიან აღნიშნულ სიტუაციას. ხშირად ისინი სხვადასხვა საშუალებებით ცდილობენ შეცვალონ ბავშვის მდგომარეობა თანატოლთა ჯგუფში, თუმცა გაუმჯობესების ნაცვლად არცთუ იშვიათად სიტუაცია კიდევ უფრო მძიმდება.

ვფიქრობ, ძნელი არ უნდა იყოს იმის შემჩნევა, რომ ყველაზე მორჩილი ბავშვები, რომლებსაც აღმზრდელები მისაბაძ მაგალითად უსახავენ ჯგუფის წევრებს, პრაქტიკულად არ სარგებლობენ პოპულარობით თანატოლთა შორის, არ უყვართ მათთან თამაში, არ ეპატიჟებიან სტუმრად. სხვა ბავშვები კი, რომლებიც არც განსაკუთრებული ნიჭით გამოირჩევიან და არც რაიმე  განსაკუთრებული თვისებებით, დიდი მოწონებით სარგებლობენ თანატოლებში, ხშირად გამოთქვამენ მათთან თამაშის ან რაიმე საქმის მათთან ერთად  გაკეთების სურვილს, სიამოვნებით ეპატიჟებიან სტუმრად.

რატომ აფასებენ უფროსები და ბავშვები ადამიანებს განსხვავებულად, როგორ შევცვალოთ ჯგუფისგან იზოლირებული, გარიყული მოზარდის მდგომარეობა და გავზარდოთ  მისი პოპულარობა თანატოლთა წრეში. უნდა ითქვას, რომ ეს ნამდვილად არ არის ადვილად გასაკეთებელი საქმე და ამისათვის, უპირველეს ყოვლისა, კარგად უნდა ვერკვეოდეთ იმ მიზეზებში, რაც ჯგუფში ბავშვის მდგომარეობის განმსაზღვრელი ხდება. ცნობილია, რომ სხვადასხვა ასაკობრივ საფეხურზე პოპულარობა სხვადასხვა ფაქტორებით არის განპირობებული. თუმცა, შეიძლება იმ მახასიათებლების გამოყოფა, რომლებიც განვითარების ნებისმიერ ეტაპზე თანატოლთა წრეში ბავშვის მდგომარეობის განმსაზღვრელი შეიძლება გახდეს:

• ბავშვები, რომლებიც ზედმეტად ჩაკეტილები და ნაკლებად აქტიურები არიან, არ სარგებლობენ აღიარებით გარშემომყოფთა მხრიდან. სიმორცხვე, გაუბედაობა, მორიდებულობა ხელს უშლის ბავშვს დაუმეგობრდეს თანატოლებს და თავდაჯერებულად იგრძნოს თავი მათ წრეში;
• თანატოლებს არ უყვართ მომაბეზრებელი და ისეთი ბავშვები, რომლებიც მიისწრაფიან სხვებზე ზემოქმედებისაკენ. ასეთი ქცევა უკიდურესად არ მოსწონთ პატარებს, ამიტომ მათ არ სურთ ასეთ ბავშვებთან მეგობრობა. ისინი მუდმივად უმტკიცებენ სხვებს, რომ მათზე უკეთესები არიან. მათგან ხშირად ისმის ასეთი ფრაზები: „თქვენ არაფერი გამოგივათ, თქვენ ეს არ შეგიძლიათ“; „მოდი მე თავად გიჩვენებ, თუ როგორ უნდა გააკეთო ეს“;
• ბავშვებს არ მოწონთ, როცა მათი თანატოლი ამჟღავნებს ლიდერობის დაჟინებულ სურვილს, მიისწრაფის დაამკვიდროს საკუთარი თამაშის წესები ჯგუფში და იმოქმედოს მხოლოდ საკუთარი ნების მიხედვით. ეგოიზმი მნიშვნელოვანი ხელისშემშლელი ფაქტორი ხდება ბავშვისთვის თანატოლთა წრეში სასურველი ადგილის დასამკვიდრებლად. თუ ის ხელმძღვანელობს მხოლოდ საკუთარი ინტერესებით და ანგარიშს არ უწევს, არ ითვალისწინებს ჯგუფის წევრების აზრს, ბავშვებმა შეიძლება დაკარგონ მასთან ურთიერთობის ინტერესი. პოპულარული ბავშვები არაპოპულარულებისაგან განსხვავებით ყოველთვის ამჟღავნებენ ინტერესს სხვების საქმიანობის მიმართ, მუდმივად ინტერესდებიან, თუ რით არიან მისი თანატოლები დაკავებული, სიამოვნებთ  უერთდებიან თამაშის დროს;
• ბავშვები, რომლებიც პოპულარობით სარგებლობენ თანატოლებში, საოცარი გულწრფელობით და სამყაროს მიმართ დადებითი დამოკიდებულებით გამოირჩევიან. მათ ახარებთ მეგობრების წარმატებები, წუხან, როცა მათი მარცხის მოწმენი ხდებიან და ყველანაირად ცდილობენ მათ დახმარებას. არაპოპულარული მოზარდები გამოხატავენ გულგრილობას გარშემომყოფების წარუმატებლობისა და სიხარულის მიმართ. არის შემთხვევები, როცა ისინი ნერვიულობას იწყებენ, თუ სხვისი წარმატების მოწმე ხდებიან;
• პოპულარული ბავშვებისთვის უცხოა აგრესიულობა. მაშინაც, თუ ისინი გაანაწყენეს, არ შეეცდებიან კონფლიქტის მოგვარებას მუქარით და არ მოითხოვენ სხვების დასჯას. მათ ურჩევნიათ გაუმკლავდნენ უსიამოვნებას მშვიდობიანად, ან საერთოდ გაჩუმდნენ. არაპოპულარული ბავშვისთვის პირიქით დამახასიათებელია ძალის აგრესიული დემონსტრირება.

უფროსები, განსაკუთრებით კი მშობლები ყოველთვის განიცდიან, წუხან, როცა ხედავენ, რომ მათ შვილს თანატოლები უარყოფენ, რის გამოც ის მათ ჯგუფში სათანადო პოზიციას ვერ იკავებს. როგორც წესი, ისინი ყველანაირად ცდილობენ, მონდომებას არ იშურებენ, რომ გავლენა მოახდინონ თანატოლთა ჯგუფში შვილის მდგომარეობაზე, თუმცა სასურველ შედეგს მაინც ვერ აღწევენ.

რეკომენდაციები თანატოლთა ჯგუფში ბავშვის პოპულარობის ასამაღლებლად:

• უპირველეს ყოვლისა საჭიროა გავთავისუფლდეთ ბავშვის მდგომარეობით გამოწვეული შიშისგან და იმ აზრისგან, რომ მას სათანადოთ არ აფასებენ გარშემომყოფები, რადგან სწორედ ეს გრძნობა და აზრი გადაეცემა ბავშვს და აიძულებს მას დაიწყოს თვითდამტკიცება ნებისმიერი ხელმისაწვდომი საშუალებით, რაც კიდევ უფრო აუარესებს მის მდგომარეობას თანატოლთა წრეში;
• მეგობრებზე განაწყენებული ბავშვის დასამშვიდებლად მოვერიდოთ ისეთი ფრაზების გამოყენებას, როგორიცაა მაგ.“სხვა ბავშვები უბრალოდ სულელები არიან და ვერ ხედავენ, თუ როგორი შესანიშნავი ხარ“. ეს ნამდვილად ვერ დაეხმარება მას;
• არ არის მიზანშეწონილი ბავშვის კრიტიკა, მის სისუსტეებზე, ნაკლოვან მხარეებზე ყურადღების გამახვილება და მის მიმართ საყვედურების გამოთქმა უცხო ადამიანების თანდასწრებით;
• მოვერიდოთ ბავშვის სხვებთან შედარებას, რომელიმე მისი თანატოლის მისაბაძ მაგალითად მოყვანას და გულისტკივილის გამოხატვას იმის გამო, რომ ის ისეთი წარმატებული არ არის, როგორც მისი რომელიმე თანაკლასელი;
• საკუთარი ძალების რწმენის გასაძლიერებლად და თვითშეფასების ასამაღლებლად ყურადღების მიღმა ნუ დავტოვებთ ბავშვის წარმატებულ ნაბიჯებს და მცდელობას დასახული მიზნის მისაღწევად;
• იმისათვის, რომ ბავშვი უსაფრთხოდ და თავდაჯერებულად გრძნობდეს თავს თანატოლთა საზოგადოებაში, აუცილებელია ვიზრუნოთ მასში საუბრის წარმართვის და დასრულების, დიალოგში ჩართვის, მოსმენის, აზრების მკაფიოდ გამოხატვის, ახსნის, ემოციების ჟესტებითა და მიმიკით გამოხატვის და სხვა სოციალური უნარების გამომუშავებაზე;
• შევეცადოთ ვიქონიოთ ნდობით განმსჭვალული ურთიერთობა ბავშვთან. კარგი იქნება, თუ ჩვენ თავად მივცემთ ადამიანებთან ეფექტიანი ურთიერთობის კარგ მაგალითს პატარას – მოვიწვიოთ მეგობრები, თავად წავიდეთ ბავშვთან ერთად მათ მოსანახულებლად. ჩვენს ქცევაზე დაკვირვებით ის უნდა ხედავდეს, რომ კეთილგანწყობილი დამოკიდებულება ზრდის ადამიანის პოპულარობას გარშემომყოფთა წრეში;
• თუ ბავშვი არასასიამოვნო, რთულ სიტუაციაში ხვდება, საშუალება მივცეთ მას თქვას სათქმელი, გამოვხატოთ თანაგრძნობა მის მიმართ. შევთავაზოთ არასასიამოვნო სიტუაციიდან შესაძლო გამოსვლის ვარიანტები. ნუ ვეჩხუბებით და ნუ ავავსებთ საყვედურებთ. გვახსოვდეს, რომ გაგება და უპირობო სიყვარული დაეხმარება არაპოპულარულ ბავშვს საყოველთაო კეთილგანწყობის მოპოვებაში.

დაბოლოს, გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვთა ჯგუფს დიდი გავლენის მოხდენა შეუძლია პატარა ადამიანის მომავალ ცხოვრებაზე. თუ ბავშვი მოახერხებს თანატოლებთან წარმატებულ ურთიერთობას, შემდგომში მას არ გაუჭირდება ურთიერთობა გარშემომყოფებთან და არ ექნება კომუნიკაციასთან დაკავშირებული პრობლემები.

დაიწყო კიდევ ერთი ახალი სასწავლო წელი, ყველას  ახალი იმედების, წარმატებების, დადებითი ემოციების სურვილი გვაქვს. თუმცა  დამეთანხმებით, რომ ჩვენს პროფესიაში ,,ახალი“ სულაც არ ნიშნავს  იმგვარ საქმიანობას, რაც მანამდე არ გიკეთებია, უკვე გაკეთებულის გამეორებაც ხშირად სრულიად ახლებურ ელფერს იღებს ხოლმე.  ამაში კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, როცა  შესუსტებული  პანდემიის და დასწრებული სწავლების პირობებში მე და ჩემი მოსწავლეები  ისევ მივუჯექით მერხებს  ,,ესეების კლუბში“.  პროფესიით ისტორიკოსი,   კარგა ხანია უფრო მოსალოდნელი ისტორიის მოყვარულთა კლუბის ნაცვლად  სწორედაც ესეების კლუბს ვუძღვები და ამისთვის  რამდენიმე მყარი მიზეზიც მაქვს :   ლიტერატურის სიყვარულის  მოსწავლეებში გაღვივება, კითხვისგან მიღებული სიამოვნების განცდის უნარის ჩამოყალიბებაც ფრიად საშურ საქმედ მიმაჩნია,  კრიტიკული აზროვნების და შემოქმედებითი უნარების განვითარებაც აქვე მოიაზრება. გარდა ამისა   ეს მრაავალფეროვანი აქტივობა მეც მსიამოვნებს, არც ისტორია მრჩება ყურადღების არედან  და დესერტად სასწავლო წლის ბოლოს მზად არის    არაფორმალური განათლების ამსახველი მშვენიერი  დოკუმენტაცია  მასწავლებლის პორტფოლიოსათვის.

ამჯერად პირველი შეხვედრისთვის ჩემი ერთ-ერთი უსაყვარლესი ქართველი მწერლის  გოდერძი ჩოხელის ,,თევზის წერილებს“ შევეჭიდეთ.  ტრადიციულად ჯერ ტექსტის გააზრებაზე დამიზნებული შეკითხვებით დავიწყეთ.  პირველი დახმარება იმ ეპოქის გასააზრებლად დასჭირდათ, რომელშიც მოთხრობის სიუჟეტი ვითარდება, შემდეგ გამიხარდაის და სოფლის დაპირისპირებაში საკუთარი პოზიციის არგუმენტირებულად  დაფიქსირებაზე გადავედით.

როგორც მოსალოდნელი იყო, ყველა მოსწავლე გამიხარდაის მხარეს აღმოჩნდა.  მეშვიდე კლასელმა ლიზიმ  ორივეს მხარეს ვარო,  ორივე მართალია თავის მხრივო … გამიხარდაის უსამართლოდ კი მოექცნენ, მაგრამ თევზად გახდომა და ოჯახის მიტოვება არ იყო პრობლემიდან სწორი გამოსავალიო.  მეცხრე კლასელი ელენეს აზრით გამიხარდაი ადამიანების არაადამიანური საქციელის საპასუხოდ ამბობს უარს  ადამიანობაზე…იქნებ უკანაც დაეხია გამიხარდაისო, მაგრამ ადამიანები  თავიანთი საქციელის  მოუნანიებლობით და გამიხარდაის გამტყუნებით,  მას  კიდევ უფრო აქეზებენ და სხვა გამოსავალს არ უტოვებენო.  სხვებმა შრომა არ დაუფასესო, ადამიანობა დააკარგვინესო, სასიკვდილოდ გაწირეს და სხვა არჩევანი არ დაუტოვესო, მაგრამ სადაც საზოგადოებას მყარად  ამტყუნებდნენ იქვე გამიხარდაისაც  არ ამართლებდნენ ბოლომდე, ოჯახი და შვილები ვის დაუტოვაო.

შემდეგ  წერილები ,,მივწერეთ’’ გამიხარდაის.  აქ უფრო მეტი გასაქანი მიეცა  ფანტაზიას.  მეცხრეკლასელმა ლიზიმ ემოციურად დაიწყო,  არც კი ვაპირებდიო წერილის მოწერას, მაგრამ შენი უმწეო შვილის მუდარას შევესწარიო,  შენ კი თითქოს არც იცნობდიო … შეიძლება სხვები არ გადარდებს, მაგრამ შენი შვილის გამო როგორ არ გამოდიხარო. მეშვიდე კლასელმა რატიმ  იუმორის ელფერი შესძინა ამ დრამატულ სიტუაციას ….   თევზად რომც იქცე აბა რად  გინდა, უცბად დაგიჭერენ და ვერც კი გაიაზრებ, ისე მოკვდებიო, სად გეძებოთ მერეო ….  ჰოდა, თევზად სიკვდილს ადამიანად ცხოვრება არ სჯობიაო, გამოდი, თუ კაცი ხარო.

დასკვნით ეტაპზე ესეების წერაზე გადავედით, ესეებში მოთხრობის მთავარ თემაზე ვწერთ ხოლმე, მოსწავლეებს ვაწვდი შესაბამის რეკომენდაციებს და  ვთხოვ თემა  განაზოგადონ, მოიყვანონ მაგალითები ლიტერატურიდან, ნანახი ფილმებიდან, რეალური ცხოვრებიდან, გამოიტანონ დასკვნები, გამოთქვან ვარაუდები, ეძებონ პარალელები მსგავსებებითა  და განსხვავებებით. ეს ჩვენი საქმიანობის  ყველაზე რთული ნაწილია, მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ არამარტო არგუმენტირებული და კრიტიკული მსჯელობა, არამედ  აბსტრაქტულად აზროვნებაც, ეს კი სულაც არ გახლავთ იოლი, უფრო მეტიც,  კლუბის მიზანი სწორედ  მოსწავლეებში ამ  უნარის განვითარებაა.

ამჯერად როგორც ხვდებით ესეს თემა პიროვნებასა და საზოგადოებას შორის წარმოშობილი დაპირისპირება გახლდათ, რომელსაც საკმაოდ წარმატებულად   თავი  ორმა მეცხრეკლასელმა გაართვა, ისაუბრეს პიროვნების და საზოგადოების დაპირისპირების მიზეზებზე, გამოყვეს მათი აზრით მთავარი მიზეზიც, რომელიც  აზრების, მოსაზრებების  არ დამთხვევაა, რამდენიმე შესაბამისი მაგალითიც  მოიყვანეს ( მაგ; გიორგი ლეონიძის  პერსონაჟის, მარიტას ტრაგედია)   და თავიანთი მოსაზრებებიც გამოთქვეს. როგორც მოსალოდნელი იყო, ახლებს უფრო გაუჭირდათ და საკითხი პიროვნებებს შორის დაპირისპირების ჭრილში განიხილეს.  მოსწავლეებს რამდენიმე რეკომენდაცია მივეცი,  ყურადღება გავამახვილებინე იმ გარემოებებზე, რასაც პიროვნებასა და საზოგადოებას შორის დაპირისპირებას მოჰყვება ხოლმე.  ლიტერატურულ ნაწარმოებებში ამგვარ დაპირისპირებებში, წესისამებრ,   პიროვნება არის მართალი, რადგანაც მწერლები იმ ადამიანებით ინტერესდებიან, რომლებიც ხშირად  წინ უსწრებენ  დროს, თავიანთი პოზიციით არსებულ მორალზე, წესებსა და ღირებულებებზე  უფრო მაღლა დგებიან და გაკიცხვის და დევნის ობიექტი უსამართლოდ ხდებიან ხოლმე. რეალურ ცხოვრებაში კი ხშირად პირიქით არის ხოლმე,  როცა ადამიანი დანაშაულს ან  სრულიად ამორალურ, უზნეო და მიუღებელ საქციელს  სჩადის, ამას  საზოგადოების მხრიდან სამართლიანი  გაკიცხვა მოჰყვება.  მოსწავლეებს სამომავლოდ ლიტერატურული ნაწარმოებების კითხვისას, ფილმის ყურებისას, ისტორიის სწავლისას  თუ რეალური ცხოვრებისეული გამოცდილებიდან მიღებული მაგალითებიდან ამ გარემოებაზეც ვთხოვე ყურადღების გამახვილება.

თევზის წერილები – სამუშაო ფურცელი.docx

მანგროს ტყეები ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და საინტერესო საკითხია. ჩემი ბოლო წლების საქმიანობა მთლიანად გარემოს დაცვაზეა ორიენტირებული. ამიტომაც ბევრ საკითხს სხვა კონტექსტით შევხედე და გავითავისე. როგორც ხუმრობით ვამბობ – „ავიკვიატე“. „აკვიატებულ“ საკითხს განსაკუთრებით ვამუშავებ ხოლმე: ვეძებ რესურსებს და მოსწავლეებთან ერთად ვაკეთებ აქტივობებს. მანგროს ტყეებიც ჩემი ერთ-ერთი „აკვიატებაა“.

მანგროს ტყეებზე და მის მნიშვნელობაზე არაფერს დავწერ, რადგან ამის შესახებ შეგიძლიათ წაიკითხოთ მაია ბლიაძის სტატიაში – „ბუნების საოცრება – მანგროს ტყეები“. მე მხოლოდ დამატებით რესურსს შემოგთავაზებთ ამ საკითხის დასამუშავებლად, როგორ იბრძვიან მანგროს ტყეების გადასარჩენად სხვადასხვა ქვეყანაში. რატომ ავიკვიატე? იმიტომ, რომ მანგროს ტყეები გვხვდება იქ, სადაც სხვა მცენარეები ვერ ხარობენ. ის ადაპტირებულია მარილიან წყალთან და ტროპიკულ სიცხესთან. მსოფლიოს 120 ქვეყანაში, თითქმის 14 მილიონი ჰექტარი მანგროს ტყეა, როგორც ბუნებრივი სანაპირო მცენარეულობის ნაწილი. მანგროს უმეტესობა აზიაშია, შემდეგ მოდის აფრიკა, სამხრეთ ამერიკა, ჩრდილოეთ და ცენტრალური ამერიკა და ოკეანეთი.

ხელუხლებელი და დაცული მანგროს ტყეები შეუცვლელ გავლენას ახდენენ გლობალურ კლიმატზე. მანგროს ფოთლები, რომლებიც წყალში ვარდება, გაცილებით ნელა ლპება, ვიდრე ხმელეთზე. სქელი „საბადოები“ წარმოიქმნა ათასობით წლის განმავლობაში, რაც იმას ნიშნავს, რომ მანგროებს შეუძლიათ ჰექტარზე 3-დან 5-ჯერ მეტი ნახშირორჟანგის შენახვა, ვიდრე ტროპიკულ ტყეებს. მანგროს ტყეების განადგურებით გამოიყოფა ათასობით წლის განმავლობაში შენახული ნახშირორჟანგი, რაც „მანგროს კლიმატის სასწაულს” “კლიმატის მკვლელად” აქცევს.

იუნესკოს გენერალურმა კომისიამ 2016 წელს 26 ივლისი მანგროს მსოფლიო დღედ გამოაცხადა – ოფიციალურად: „მანგროს ეკოსისტემის დაცვის საერთაშორისო დღედ“, რათა მეტი ყურადღება მივაქციოთ მანგროს ტყის მწვავე საფრთხეს და მსოფლიო საზოგადოების ყურადღება მივაპყროთ ამ ეკოსისტემის უზარმაზარ ეკოლოგიურ და ეკონომიკურ მნიშვნელობას.

„გადავარჩინოთ ჩვენი მანგროები ახლა!” – არის საერთაშორისო ინიციატივა, რომელიც მხარს უჭერს მანგროს ტყეების განადგურების შეჩერებას. ინიციატივას ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ფედერალური სამინისტრო (BMZ), WWF და ბუნების დაცვის საერთაშორისო კავშირი (IUCN) ხელმძღვანელობენ. ისინი მანგროს კონსერვაციის საკითხებზე დაინტერესებულ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობენ, რათა ბუნებისა და ხალხის საჭიროებები შეაჯერონ; ხმას აძლევენ მიმდინარე ეკოლოგიურ გამოწვევებსა და გადაწყვეტილებებს, რადგანაც მანგროს ტყეების შენარჩუნება მთლიანი ეკოსისტემისთვის არის მნიშვნელოვანი. სამწუხაროდ, 1980-იანი წლებიდან მოყოლებული მანგროს ტყეების მესამედზე მეტი განადგურდა, რაც საფრთხეს უქმნის ადგილობრივ ეკოსისტემას. მანგროს ხეებს ჩეხენ და იყენებენ მშენებლობისთვის, შეშისთვის. გათავისუფლებულ ადგილებზე შენდება ბრინჯის, სოიას და პალმის პლანტაციები, ეწყობა ტურისტული ინფრასტრუქტურა.

ერთი-ერთი საინტერესო პროექტი არის მანგროს ტყეები Etihad-სგან, რომლის მთავარი მიზანია „მანგროს ტყეების შენარჩუნება კლიმატის კრიზისის დასაძლევად და ბიომრავალფეროვნების შესანარჩუნებლად“. პროექტი შემუშავდა აბუ დაბის გარემოს დაცვის სააგენტოსთან ერთად და დაიწყო თებერვალში.

Etihad Airways არაბეთის გაერთიანებული საამიროების ეროვნული ავიაკომპანია 2003 წლის ივლისში სამეფო (ემირ) შეიხ ხალიფა ბინ ზაიდ ალ ნაიანის ბრძანებულებით დაარსდა.

Etihad Mangrove Forest აბუ დაბიში ჯუბაილის კუნძულზე მდებარეობს.

ამ ფართომასშტაბიან ბუნებრივ ტყეში მანგროს დარგვით, ჩვენ შევძლებთ CO²-ის მაქსიმალურ შემცირებას – თუნდაც არაბეთის გაერთიანებულ საემიროებში მკაცრი კლიმატის პირობებში. ჩვენ გვინდა, გავაშენოთ ტყეები ყველა კონტინენტზე, სადაც დავფრინავთ, და მოგზაურებს საშუალება მივცეთ, მონაწილეობა მიიღონ CO2-ის გამოყოფის შემცირებაში“, – თქვა Etihad Aviation Group-ის მდგრადი განვითარების ხელმძღვანელმა მარიამ ალ კუბაისიმ.

Etihad Airways-მა პროექტ Abu Dhabi Mangrove Initiative-ის ფარგლებში ახალი ინიციატივის შესახებ განაცხადა: ამიერიდან მგზავრის მიერ დაჯავშნილი ეკონომკლასის თითოეული ადგილისთვის მანგროს ხე დაირგვება, ეს შეამცირებს ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის გამოყოფას – განმარტავენ Etihad-ში. გამოდის, რომ ერთი მანგრო თავის სიცოცხლეში შთანთქავს იმდენ CO2-ს, რამდენსაც წარმოქმნის თვითმფრინავი 7-საათიანი ფრენის დროს. შედეგად, გადამზიდავის ეკონომკლასში ადგილები ნახშირბად-ნეიტრალური იქნება.

მგზავრები, რომლებმაც დაჯავშნეს ეკონომკლასის ადგილები, გამგზავრებიდან 10 დღის განმავლობაში ელექტრონულ ფოსტას მიიღებენ, რომელიც დაადასტურებს, რომ მათ მიიღეს საჩუქრად მანგროს ხე Etihad-ის ტყეში. ელფოსტაში მოცემული ბმულის საშუალებით ისინი შეძლებენ ვირტუალურად დააკვირდნენ თავიანთ მცენარეს.

„მანგროს ტყეები Etihad-სგან“ არის ჩვენი მდგრადობის მთავარი ინიციატივა. ჩვენ გვინდა, გავაშენოთ ტყეები ყველა კონტინენტზე, სადაც დავფრინავთ და მოგზაურებს მივცეთ საშუალება, მონაწილეობა მიიღონ CO2-ის გამოყოფის შემცირებაში“, – თქვა Etihad Aviation Group-ის მდგრადი განვითარების ხელმძღვანელმა მარიამ ალ კუბაისიმ.

2005 წლის ივლისში ქარიშხალმა მუმბაი გაანადგურა, რასაც 24-საათიანი წვიმის რეკორდული მაჩვენებელიც დაერთო. წყალდიდობას 1000-ზე მეტი ადამიანი ემსხვერპლა. ნანდაკუმარ პავარი, ადგილობრივი მეთევზე და აქტივისტი, როგორღაც გადაურჩა ნგრევას.

პავარი იხსენებს: მიუხედავად იმისა, რომ წყალდიდობამ გაანადგურა ქალაქის უმეტესი ნაწილი და ხალხის საცხოვრებელი, ნგრევას გადაურჩა მეთევზეთა სოფელი ბჰანდუპი, ძირითადად ძირძველი გარეუბანი, რომელსაც გარს აკრავს მანგროს ტყეები და იცავს მას წყალდიდობისგან.

პავარმა გადაწყვიტა, რომ რაღაც უნდა გაეკეთებინა ქალაქში მანგროს საფრის დასაცავად. მან საზოგადოების სხვა წევრებთან ერთად ჩამოაყალიბა Shree Ekvira Aai Pratishthan, ინიციატივა ქალაქის ჭაობების შესანარჩუნებლად.

მას შემდეგ ისინი ტყეებს ასუფთავებენ ნარჩენებისგან, რომლებიც გროვდება მანგროში. ასევე ფხიზლად ეკიდებიან მანგროს ტყეში განხორციელებულ აქტივობებს, რადგან ცდილობენ ბიომრავალფეროვნების ცხელი წერტილის გადარჩენას.

მათ შეძლეს მანგროებისა და სანაპირო ზოლის 65 კვ.კმ -ზე გაშლილი ეკოსისტემის გადარჩენა.

შემდეგ სტატიაში გაგიზიარებთ სხვა ქვეყნების მაგალითებს.

რესურსები და გამოყენებული ვებგვერდები:

იფრინეთ უფრო მწვანე Economy Space-ით –

https://www.oneearth.org/category/mangroves/; ბუნების საოცრება – მანგროს ტყეები – https://mastsavlebeli.ge/?p=31318