ხელოვნებას რომ შეუძლია შეძრას, შეცვალოს ადამიანი, ეს არაერთ მხატვრულ ნაწარმოებშია წარმოჩენილი. ჩვენი წარმოდგენები, რომლებიც მუსიკის, ფერწერის, ლიტერატურის გავლენით იქმნება, გარემოსაც გადაასხვაფერებენ. მეცხრამეტე საუკუნის 10-იან წლებში სტენდალმა იტალიაში იმოგზაურა. შემდეგ აღწერა, რას განიცდიდა შედევრებთან შეხვედრისას. სწორედ მისი შთაბეჭდილებების წიგნის, „ნეაპოლი და ფლორენცია: მოგზაურობა მილანიდან რეჯიოში“, მიხედვით, ფსიქოლოგიაში გაჩნდა ტერმინი – სტენდალის (იგივე, ფლორენციის) სინდრომი. ადამიანს ისე იპყრობს მღელვარება, როდესაც ნაოცნებარ ხელოვნების ნიმუშს უყურებს, რომ ერთგვარ ექსტაზში შეიძლება ჩავარდეს, თავბრუ დაეხვეს, ჰალუცინაციები გაუჩნდეს და გულის შეტევაც კი დაემართოს. როდესაც სტენდალმა მიქელანჯელოს, გალილეო გალილეის საფლავები ნახა, გულისცემა გაუხშირდა. ჯოტოს შედევრების თვალიერებისას არარაობად მიიჩნია ყოველივე, მთელი ძალით იგრძნო ყოველდღიური ყოფის ამაოება. უფიცის მუზეუმიდან გამოსვლისას დაბარბაცდა, თითქოს სასიცოცხლო ენერგია დაეშრიტა. ხანდახან კი, პირიქით, ენერგიის უცნაური მოზღვავების შეგრძნება ჰქონდა.

იმის მიხედვით, თუ რა წინასწარი განწყობა და წარმოდგენა აქვთ ადამიანებს წმინდა ადგილებზე, ქალაქებზე, გრძნობენ უცნაურ ცვლილებას მათი მონახულებისას. ამის კვალდაკვალ გაჩნდა სხვა ტერმინებიც: პარიზის, იერუსალიმის და სხვა სინდრომები. ჰემინგუეი წერს: „ბედმა თუ გაგიღიმა და ახალგაზრდობისას მოხვდი პარიზში, მერე სადაც არ უნდა წახვიდე, იგი სიკვდილის დღემდე შენთან იქნება, რადგან პარიზი განუყრელი დღესასწაულია, რომელიც მუდამ თან გახლავს“. ამიტომაც აქცია მან ეს სინათლის ქალაქი თავისი მხატვრულ-დოკუმენტური პროზის, „განუყრელი დღესასწაულის“, მთავარ პერსონაჟად. მეოცე საუკუნის 20-იანი წლების ყველაზე ცოცხალ ფერადოვან პარიზის ქუჩებსა და კაფეებში ხეტიალისას მკითხველი ჰემინგუეისთან ერთად შეხვდება სკოტ ფიცჯერალდს, ეზრა პაუნდს, ჯეიმს ჯოისს, მის სტაინსა და სხვა ნაცნობსა თუ უცნობ ადამიანებს, რომლებთანაც სამუდამოდ გააიგივებს ამ ქალაქს და პარიზში ჩასულს აუცილებლად ექნება განცდა, რომ ერთ მშვენიერ დღესაც სილვია ბიჩის დაარსებულ წიგნების მყუდრო მაღაზია-ბიბლიოთეკაში „შექსპირი და კომპანია“ ჯეიმს ჯოისის სილუეტსაც დალანდავს. მას ხომ საღამოობით უყვარდა აქ შემოვლა. შთამბეჭდავია ამ წიგნის ფინალური ფრაზები: „პარიზი არასოდეს არ გათავდება და ვისაც იქ უცხოვრია, ყველას თავისებურად ახსოვს იგი. ჩვენ მუდამ ვბრუნდებოდით ხოლმე იქ, როგორადაც არ უნდა შევცვლილიყავით, და როგორადაც არ უნდა შეცვლილიყო თვითონ პარიზი, რა ძნელიც არ უნდა ყოფილიყო იქ მოხვედრა. პარიზი ღირს კიდეც ამად, და რაც შენ მისთვის მიგიზღავს, სამაგიერო მთლიანად მიგიღია. ასეთი იყო პარიზი იმ დროს, როცა ჩვენ ძალიან ღარიბები და ძალიან ბედნიერები ვიყავით“ (ვახტანგ ჭელიძის თარგმანი).

გალაკტიონის დღიურში ჩაწერილი პარიზული შთაბეჭდილებებიც გვახსენდება: „მე ვცხოვრობდი სიზმარში. ღმერთებს ვქმნიდი თვითონ მე. პარიზის კონგრესი გრძელდებოდა ხუთი დღე. ის [ერთი წამი] ხუთი დღე გამოცოცხლდა და ხუთი ათას წელიწადზე გაამრავლა ცხოვრება, რომელიც მე მომცა ბედმა!“ (1935 წ. https://galaktion.ge/?page=Diaries&id=6814). ლია სტურუას სიურრეალისტური ხატებიც წამოტივტივდება გონებაში წიგნიდან „ბედნიერი სიჩუმე“, რომელსაც გავეხმაურეთ კიდეც წერილით „ლია სტურუას რომანი პარიზთან“. ეს მაგალითები პარიზის სინდრომის თვალსაჩინოებისთვის მოვიხმეთ.

რეზო ინანიშვილის ერთი ნოველა კი ადასტურებს იმას, რომ „ფშავის სინდრომიც“ არსებობს. რა თქმა უნდა, ვაჟა-ფშაველას შემოქმედების სიყვარულით გაჩენილი. ჩარგალში ჩასვლა, იმ სახლისა და გარემოს ნახვა, სადაც ვაჟა ცხოვრობდა და ქმნიდა, დაუვიწყარ შთაბეჭდილებას ახდენს ყველაზე, ვინც ვაჟას შემოქმედებით აღფრთოვანებულია. მაგრამ რასაც რეზო ინანიშვილი მოგვითხრობს, ეს შთაბეჭდილებაზე ბევრად მეტია. ნოველას „ფშავლები“ ჰქვია. ექსპოზიცია ასეთია: „ეს მთლად ერთი ციცქნა ამბავია, თანაც დიდი ხნის წინათ მომხდარი, მაშინ ჯერ ისევ ალერსით მიცინოდა მზე, მაგრამ დღესაც მხიარული ზარივით წკარუნობს ჩემში და მინდა, კიდევ დიდხანს იხმაუროს, თვით მაშინაც კი, მე რომ აღარ ვიქნები ქვეყანაზე“. ეს ისეთი მოგონებაა, რომელიც არ უნდა დაიკარგოს, ამიტომაც აქცია მწერალმა ისეთ ამბად, რომ ნამდვილად გაიწკრიალებს მკითხველის გულშიც. რეზო ინანიშვილისეული ლაკონიზმით, თანვე ფერადოვნებით, დეტალების გამოკვეთილი ხატვით, სრულყოფილი უბრალოებისა და სისადავის ესთეტიკით წარმოსახვაში ცოცხლდება ჩარგალი – სასკოლო ექსკურსიის განუყოფელი ღირსშესანიშნაობა. რამდენჯერაც უნდა ნახოს ადამიანმა, ბავშვობის დროინდელი შთაბეჭდილება პალიმფსესტივით რჩება და ზედ წაფენილი ახალი განცდებით ვერასოდეს ბოლომდე ვერ წაიშლება.

ნოველაში მთხრობლის თვალით ვხედავთ ყოველივეს. ეს მთხრობელი მწერლის ალტერ ეგოა: „ჩარგალში, ვაჟა-ფშაველას სახლ-მუზეუმის აქეთ, პატარა სავაჭრო ფარდულში, სადაც ერთმანეთზეა მიჭუჭკული დახლიდარი, წიგნები, რკინეული, ფეხსაცმელი, მოწყენილობა, პური, ფქვილით სავსე ტომარას ჩასჭიდებოდა მკლავმაგარი ახალგაზრდა ფშაველი ქალი და კარის ზღურბლზე მდგარს, ალერსიანი დაცინვით მიყურებდა, როდის მივხვდებოდი და გავატარებდი“.

ამ უთავბოლოდ დაწყობილ, ერთმანეთისთვის შეუფერებელ ნივთთა ჩამონათვალში (მაგალითად, წიგნები და რკინეული და სხვ.) აბსტრაქტული „მოწყენილობა“ ყველაზე ამოვარდნილია, ის მატერიალურ საგანთა შორისაა მოხსენიებული. ამიტომ 25-ე კადრივითაა, რომელიც შეიძლება უცებ ვერ შენიშნო, მაგრამ მაინც ჩაიბეჭდება გონებაში, თუკი, რა თქმა უნდა, იქ მოიძებნება მისთვის ადგილი. ამ კადრს მაჰიპნოზირებელი ძალა აქვს, ის ქვეცნობიერზე მოქმედებს და ისეთ იმპულსებს აღვიძებს, რომელთაც გონება მაშინვე ვერ გაიაზრებს. ეს მოწყენილობა სულის პურია, ფიქრისა და ოცნების აღმძვრელი. კარგად წერს ტერენტი გრანელი: „შეიძლება ჩემი მწუხარების მიზეზი / უხილავი ბაღების სილურჯე იყოს“ („მე და გაფითრება“).

ამ მოწყენილობის, სხვა უჩვეულო რამეზე ფიქრის, „გაგრძელებაა“ „მკლავმაგარი“ ახალგაზრდა ლამაზი ქალი, რომელიც უთუოდ აღაზას და ლელას „ჩამომავალია“. მთხრობელი და ქალი სრულიად შეუფერებელნი არიან, სხვადასხვა ცხოვრებისეულ სამყაროს ეკუთვნიან, მაგრამ რაღაც მიზიდულობის ნაპერწკალი მოულოდნელად იელვებს. მკითხველის მოლოდინიც იძაბება, დიდი თუ არა, პატარა დრამის, ან მელოდრამისთვის მაინც იქმნება განწყობა.

ამის შემდეგ თითქოს ჩვეულებრივად უნდა გაგრძელდეს თხრობა, მაგრამ ვხედავთ, რომ რაღაც უჩვეულო ხდება მთხრობლის თავს. ფშავი თავისი მისტიკური ძალებით ზემოქმედებს. აქ ვაჟას შემოქმედებით გარდაქმნილი მეტაფიზიკური გარემოა. ამიტომ მთხრობელიც კარგავს იგივეობას საკუთარ თავთან. მას „ფშავის სინდრომი“ ემართება. რაც იმას გულისხმობს, რომ მასში პოეტი იღვიძებს. ვიღაცამ ზემოდან, მის არსებაში, როგორც დაცარიელებულ ჭურჭელში, ჩაასხა მათრობელა კამკამა სასმელი პოეზიისა. ჯერ იმით დაიწყო მისი „ამოვარდნა“ ყოფის ჩვეულებრივი განზომილებიდან, რომ ლექსიკა და ინტონაცია შეეცვალა: „აბაი, მოგიკვდა ჩემი თავი, – მოვუქციე ვითომდა ფშავურად“. ამას მოჰყვა უფრო დიდი ცვლილება. ის უნდა მოქცეულიყო ისე, როგორც ვაჟას კაი ყმა მოიქცეოდა. ამიტომ აღარ გვიკვირს მისი ასეთი გარდაქმნა: „გადავხტი, ტომარას ბოლოებში ჩავეჭიდე, ავუწიე“. მისი იდენტობა ახლა უკვე ფშავითაც განისაზღვრება.

ის, რაც მთხრობლის სულსა, გულსა და გონებაში ხდება, რა თქმა უნდა, გარედან არ ჩანს. ამიტომაც ფშაველი ქალისთვის ის ჩვეულებრივი ინტელიგენტია, ქალაქიდან ჩამოსული, აქაურობისათვის უცხო, ზედმეტი და შეუფერებელი. ამიტომაც „ქალს ჯერ დაბნეულობა გამოეხატა სახეზე, – არაო, ნუ შესწუხდებითო. მე გავუღიმე, – რა შეწუხებაა-მეთქი. მაშინ იმასაც გაეღიმა ოდნავ ცერად აჭრილი ტუჩებით, ლამაზი კბილებით“. შეიძლება ვთქვათ, რომ გარემოს თვითმპყრობელმა ძალამ მთლიანად ჩაანაცვლა ქალაქური ცხოვრების წეს-კანონები აქაურით, ფშაურით, ჩარგლური სულისკვეთებით: „ავწიეთ ის ტომარა, გავიტანეთ გარეთ, დავდგით ძირს, დიდი მადლობაო, მაგრამ ვიგრძენი, ტომრის იქ დატოვება არ ჰქონდა განზრახული, კედლის ჩრდილში სველი იყო მიწა. – წავიღოთ-მეთქი, – წავიღეთ. ის უკან-უკან მიდიოდა, თვალებს მარიდებდა. მე მეშინოდა, ტომრის ბოლოები არ გამშვებოდა, მივიტანეთ ოციოდე ნაბიჯზე მდგარ ბებერ წნორთან და იქ მივდგით. ქალიც შვებით აიმართა და მეც. ქალიც ღრმად სუნთქავდა, მეც“.

ქალიც ხვდება, რომ რაღაც გარდაქმნა მოხდა ამ უცხო კაცში. თითქოს ინტუიციურად იგრძნო, რომ ახლა ის აქაურებს დაემსგავსა, მათიანად იქცა. ამიტომაც წეღან ხელოვნურად, საგანგებოდ სტუმრისთვის შერჩეული ფრაზა და ინტონაცია დაივიწყა. ნიღაბი მოიშორა და ფშაველი ქალის სახე დაიბრუნა: „ქალმა კიდევ უფრო ლამაზად გამიღიმა და საფეთქლებთან თმის შესწორებით მითხრა: – მადლობელი, ძმისავ! ღმერთიმც შეგეწევის სუყოველგან!“ ამ სიტყვებმა, ფშაური კილოკავის ამ სურნელმა მაგნიტივით მიიზიდა მთხრობელი.

რასაც მწერალი აღწერს შემდეგ, ეს არის ექსტაზური მდგომარეობა, როდესაც მთლიანად იშლება რეალობა და ადამიანი ირაციონალურ სივრცეში ინაცვლებს: „მე მთვრალივით ვიყავი, პირველად ვნახე ვაჟას სამყარო, მისი სახლი, ხატის ნიშივით პატარა, ნაღვლიანი, მისი ნატერფალი ბილიკები, მისი ჩონგური, მისი თოფი, თანაც ქარვისფრად გაბრწყინებულ ოქტომბრის დღეს, დიდ ტკბილ სიმშვიდეში, და ამ სიტყვებმა, ამ „ძმისავ!“ ხომ მუხლები მომკვეთა. დაბორიალებული, თვალისსამანწაშლილი, წნორის ფესვზე დავჯექი“.

„ფშავის სინდრომის“ საუკეთესო მხატვრული აღწერაა. მართლაც, არაჩვეულებრივი, მისთვის დამახასიათებელი ოსტატობით, თან სისადავით, ყოველგვარი ზედმეტი სიტყვისა და სამკაულის გარეშე გვიხატავს რევაზ ინანიშვილი ამ ამოუხსნელ ფენომენს, სულის უფსკრულში მიმდინარე ძვრებს. მთხრობელი იქცევა „სხვად“. დაახლოებით ის ხდება, რაც უძველეს მისტერიებში შელოცვებით მიიღწეოდა. ქურუმი იწყებდა ისეთ რიტმულ, ამაღლებულ მეტყველებას, რომელიც ადამიანებს ღვთაებრივის სიახლოვის განცდას უქმნიდა. ამიტომ ჩვენი „ღიმილიანი, ალერსიანი, სევდიანი“ გმირი სათქმელს თამამი შაირით ამბობს:

„ქმარი სადა გყავს, ბეჩავი,

მარტოს რად გიშვებს შარასა“.

ქალი ერთი კი გაკვირვებით შეიმართა, მერე წამსვე მოეშვა და მაშინვე სიცილით მომანათა:

„ქვემოთ, ჭინჭრებში დამირჩა.

არავინ მაიპარავსა“.

მე, ასეთი პასუხით ატაცებული, მთლად გავთამამდი:

„რათ გინდა ეგეთი კაცი,

მე გამამყევი ხარასა“.

ქალმა უკანდახედულის გამბედაობით შემომაგება:

„შენ უთხარ აეგ სათქმელი,

ჩემს არ იჯერებს არასა“.

მკითხველიც აღტაცებულია პერსონაჟებივით. ქალი რასაც და როგორც ამბობს, ეს მისთვის ბუნებრივია. მთხრობლისთვის კი _ უჩვეულო და დაუჯერებელი. ვაჟას სამყარომ აქ, ფშავში, თავისი ჯადოსნური ძალა გამოავლინა. მთხრობელში მოკვდა ყოფითი ადამიანი და დაიბადა პოეტი. თითქოს უხილავმა ძალებმა უცნობ, მაგიურ სპექტაკლში მცირე ხნით ფშაველი ათამაშეს. ამ მდგომარეობას სჭირდებოდა „განმუხტვა“ და სწორედ ეს ფუნქცია შეასრულა სიცილმა, რომელმაც მოულოდნელად იფეთქა, როგორც მომხდარი მოვლენის ბედნიერების გამომხატველმა ძახილის ნიშანმა: „მინდოდა კიდევ რამე მეთქვა ასევე, ლექსად, ვეღარ მოვახერხე, სიცილი ამიტყდა, იცინოდა გამარჯვებულის სიცილით ქალიც, ჩავყავი იდაყვებში შერცხვენილმა თავი, მინდოდა დავმხობილიყავი მიწაზედ, ალბათ, დავემხობოდი კიდეც, უკვე უგრძნობლად ვიყავი მთვრალი, მაგრამ აღარ დამცალდა“.

ნოველის ბოლოს მხატვრული სიტყვით მოგვრილი კიდევ ერთი სასიამოვნო გაოცება ელის მკითხველს. ფშავის „მითური“ სივრციდან სავსებით რეალური ფშაველი გამოჩნდება. ეს წამიერი „დამიწება“ მწერალს კონტრასტებისთვის სჭირდება. მიუხედავად რეალისტური ხატვისა, მკითხველს მაინც არ ტოვებს განცდა, რომ ეს ყველაფერი სხვა განზომილებაში ხდება: „მოვიდა ის „ჭინჭარში დარჩენილი“, წვერგაუპარსავ, ჩამოგაზულ ყბაზე სისხლშემხმარი, ცხენის აქეთ-იქით ფეხებჩამოგრძელებული, ჩემზე უარესად „ბოლომოღებული“, ცხენზე ძლივს შეკავებული. ცხენიდან არ ჩამოსულა, – ამომაწოდეთო! – თავის აქნევით მიგვანიშნა ტომარაზე. ჩავეჭიდეთ მეცა და ქალიც ტომარას, ავწიეთ, ისიც ჩამოგვწვდა, დაიდო წინ, გაისწორა, ცხენი შემოაბრუნა და ხმისამოუღებლად წავიდა და წაშავდა წითლად და ყვითლად აჭრელებული მთების შესაყარში. ქალიც, – ერთიღა გამომიღიმა და, – ჩქარი ნაბიჯით, თითქმის სირბილით გაჰყვა მის გზას“. ფშავლის ეს ფერწერულ-ვიზუალური „წაშავება“ წითლად და ყვითლად აჭრელებული მთების შესაყარში საოცარ ექსპრესიას ქმნის და სიზმარეულის განცდას აღძრავს.

მკითხველიც გრძნობს, რომ მის წინაშე რეზო ინანიშვილმა ფშავის სამყაროს საიდუმლო კარი გააღო. იქიდან კი პოეზიის ქარები შემოიჭრა. მაგრამ გაელვება დიდხანს ვერ გაგრძელდება. მისი ღირებულებაც ეს არის. ამიტომაც: „დახლიდარმა ფარდული დაკეტა, გასაღები გამოაძრო და ჯიბეებში ხელებჩაწყობილი მოწყენილი გაჩერდა შემაღლებულზე“. წამი შეჩერდა იმ დროს, როდესაც მთხრობელმა ქალს აღტაცება ლექსის სტრიქონებით გამოუხატა. ამ წამმა ვაჟას პოეზიის უსაზღვროება დაიტია. შემდეგ დრო დაუბრუნდა თავის ჩვეულებრივ, წუთისოფლურ მდინარებას. ამ წამზე ასე იტყოდა აკაკი წერეთელი:

„ერთი წამიც კი სიცოცხლის,

თუ სხივების მომფენია,

უსინათლოს და უგრძნობელს

საუკუნეს მირჩევნია“ („რაც არ იწვის, არ ანათებს“).

ვაჟა-ფშაველას მხატვრულმა სამყარომ ფშავი მითოპოეტურ სივრცედ აქცია, სადაც თუ ერთხელ შეხვალ, იქიდან აუცილებლად განსხვავებული, ახლად შობილივით გამოხვალ, პოეზიის მადლით განწმენდილი, რადგან როგორც თვითონ წერს:

„მთლად მე მეკუთვნის ქვეყანა:

მთაში – მთა, ბარად – ბარია,

ზღვა და ხმელეთი ერთიან,

ცას – ვარსკვლავების ჯარია,

დილით მზე მანათობელი,

ღამის გუშაგი მთვარია“ („სიმღერა“).

 წერილის მიზანია, გამოავლინოს ოქციდენტისა (დასავლეთი) და ორიენტის (აღმოსავლეთი) ურთიერთმიმართება ერიკ-ემანუელ შმიტის პოსტმოდერნისტულ რომანში ულისე ბაღდადიდან.

            ედუარდ საიდი (1935-2003) თავის წიგნში ორიენტალიზმი გვესაუბრება დასავლეთისა და აღმოსავლეთის ურთიერთობაზე. მისი აზრით, როგორც გეოგრაფიული, ისე კულტურული ერთეულები – რომ აღარაფერი ვთქვათ ისტორიულზე – როგორიცაა შემთხვევის ადგილები, რეგიონები, გეოგრაფიული სექტორები („აღმოსავლეთი“ და „დასავლეთი“) ადამიანის შექმნილია. შესაბამისად, როგორც დასავლეთი, ისე აღმოსავლეთი არის იდეა, რომელსაც აქვს თავისი აზროვნების ტრადიციები, ხატები და ლექსიკა, რომელიც მას არსებობასა და რეალობას სძენს. ამგვარად ეს ორი გეოგრაფიული ერთეული გარკვეულწილად ერთმანეთს ირეკლავს და, ასე ვთქვათ, ზურგს უმაგრებს (Said 1978, 5).

            საიდი ქსერქსესა და ათენელების მაგალითზე დაკვირვებიდან გამომდინარე წერს, რომ ევროპა არის ძლიერი და გამომხატველი, იგი ახმოვანებს აღმოსავლეთს (არტიკულაციას ახდენს), აზია კი დამარცხებული, პროგრესს ჩამორჩენილი და შორეულია. ევროპა გარკვევით, ცხადად და ნათლად ეუბნება აზიის ქვეყნებს თავის სათქმელს და ეს მიმართვა არ არის ვიღაც მარიონეტის ლაპარაკი, არამედ ჭკვიანი შემოქმედისა, რომელიც სიცოცხლით ავსებს ნაცნობი საზღვრების მიღმა არსებულ მდუმარე და საშიშ სივრცეს (Said 1978, 57). აღსანიშნავია, რომ, საიდის მიხედვით, ევროპელებში აღმოსავლეთის მიმართ ეს განწყობა უძველესი დროიდან მოდის და დღემდე გრძელდება. აქ უნდა გავიხსენოთ ილია ჭავჭავაძის წერილი აზია წინათ და ახლა (1889 წ.), რომელშიც ავტორი ყურადღებას ამახვილებს ევროპის მიერ აზიის დაქვემდებარებისა და უპირატესობის მიზეზებზე და ამბობს, რომ ევროპას აღმოსავლეთიდან დოვლათი გააქვს, რასაც გამოწველასა და გამოწოვას უწოდებს. აზია ამას ვერაფერს უპირისპირებს, რადგან „ისტორია და წარმატება – მარჯვესი, გამრჯესი, მხნესი და მერმისისათვის მებრძოლის კუთვნილია“ (ჭავჭავაძე 1889). ასეთად ილია ჭავჭავაძე ევროპას მიიჩნევს. აზიამ თავის წიაღში არ/ვერ შეიტანა ახალი იდეები, ახალი ფორმები, შეიკეტა და ვერ განვითარდა. ღიაობა, თვითორგანიზება და დისციპლინა აუცილებელია. ამ მსჯელობიდან გამომდინარე უნდა დავასკვნათ, რომ ილია ამართლებს ევროპას, ის თვლის, რომ დასავლეთის დომინირება აღმოსავლეთზე არის სამართლიანი. ეს წერილი შეიძლება დარვინისეულ იდეაზე იყოს აგებული – ძლიერი გადარჩება, სუსტი აღიგვება.

            ევროპა იქვემდებარებს აზიას (დაქვემდებარებულობა არის სუბალტერნი). კოლონიზაცია, როგორც პოლიტიკური პროცესი, შეიძლება დასრულდეს, მაგრამ იგი გრძელდება სოციალურ, ეკონომიკურ და კულტურულ სფეროებში. მაგალითად, დასავლური ლიტერატურა როდესაც ახდენდა (ახდენს) აღმოსავლეთის რეპრეზენტაციას, ეს იყო დომინირებისა და დაქვემდებარების მომენტი. დგება დრო, როდესაც სუბალტერნს, რომელსაც გარკვეული ტრავმირებული გამოცდილება აქვს,  აღარ სურს დაქვემდებარებულ მდგომარეობაში ყოფნა და ცდილობს გათავისუფლებას. აქ შემოდის დაქვემდებარებულისა და დამქვემდებარებლის, კოლონიზებულისა და კოლონიზატორის დისკურსის მომენტი.

            დისკურსი არის მსჯელობებისა და წარმოდგენების ერთობლიობა, რომელიც განსაზღვრულ ფარგლებში, გარკვეულ ლიმიტებში ვლინდება. მაგალითად, რასაც კოლონიზებული დაპყრობას უწოდებს, იმას კოლონიზატორი უწოდებს გათავისუფლებას. კოლონიზებულმა კარგად უნდა გააცნობიეროს, რომ თავისუფლება არ არის მხოლოდ პოლიტიკური აქტი, არამედ ის უნდა გამოვლინდეს კულტურულ და სოციალურ სფეროებშიც. აქედან გამომდინარე პოსტკოლონიალიზმის თეორიას, რომელიც დაახლოებით 50 წლის არის, აინტერესებს არა მხოლოდ კოლონიალიზმის პერიოდი, არამედ პოსტკოლონიალიზმის პერიოდიც.

            კოლონიურ (ან პოსტკოლონიურ) ქვეყნებში ძლიერდება ნაციონალიზმი, რომელიც „შესაძლოა წარმოადგენს ყველაზე მძლავრად ფესვგადგმულ მითს იდენტობის შესახებ თანამედროვე მსოფლიოში“ (სმითი 2008, VIII – მთარგმნელი: ლელა პატარიძე).  ნაციონალური იდენტობა ანუ კუთვნილების განცდა, რომელსაც განიცდის ინდივიდი, მენტალური კონსტრუქტია. კონსტრუქტი არის ის, რაც ჩვენს გონებაში ხდება, რაც მსჯელობებისა და განსჯის შედეგია და არა სინამდვილე. ერის კონსტრუირება შეიძლება მოახდინოს მწერალმა. ენტონი დ. სმითი (1939-2016) იდენტობის (ვინაობის) საკითხს აანალიზებს სოფოკლეს პიესის „ოიდიპოს მეფის“ მიხედვით. მას მიაჩნია, რომ ამ ტრაგედიაში „მოქმედებას თავიდან ბოლომდე გასდევს როგორც კოლექტიური, ისე ინდივიდუალური იდენტობის საკითხი. „მსურს ვიცოდე, ვინ ვარ მე“ (სმითი 2008, 3 – მთარგმნელი ლელა პატარიძე) – ამბობს ოიდიპოსი. სმითი ასევე განიხილავს ინტელექტუალების როლს ნაციონალისტური და მოდერნული მოძრაობების იდეოლოგიების შემუშავებაში და შეთავაზებაში. დაბოლოს, სმითი გვიხატავს პოსტნაციონალური მსოფლიოს (სამყარო, სადაც აღარ იქნება ნაციები და ნაციონალიზმი) სავარაუდო იერსახეს. ჰომი ბაბაც ერებს როგორც გარკვეული ამბის ნარატორებს ისე განიხილავს. მათ საკუთარი არსებობის ჰორიზონტის გაცნობიერება მხოლოდ გონების თვალით შეუძლიათ, რადგან დროის მსვლელობასთან ერთად იკარგება მათი წარმომავლობა და მითებში განიბნევა (Bhabha 1990).

            სწორედ ზემოთ განხილული თეორიებისა და მოსაზრებების საფუძველზე ვაპირებ ერიკ-ემანუელ შმიტის პოსტმოდერნისტული რომანის ულისე ბაღდადიდან გაანალიზებას.

                                                                  ანალიზი

          რომანში თხრობა პირველ პირში მიმდინარეობს. პროტაგონისტი თავად გვიყვება ფათერაკებით აღსავსე საკუთარ თავგადასავალს. რომანის დასაწყისშივე დგება როგორც ინდივიდუალური, ისე ნაციონალური იდენტობის პრობლემა, რაც მისივე სახელთან არის დაკავშირებული. იგი გვეუბნება: „მე მეძახიან საად საადს, რაც არაბულად „იმედ იმედს“, ინგლისურად კი „სევდიან სევდიანს“ ნიშნავს, ჩემთვის უფრო ძვირფასი და ღირებული ამ სახელის არაბული მნიშვნელობაა, რომელიც ცაზე პირდაპირ ყვავილებით მორთულ დაპირებებს ჰგავს“ (შმიტი 2011, 6). ამ პასაჟში იკვეთება გარკვეული  ამბივალენტურობა (ორმაგობა) დასავლეთისა და აღმოსავლეთის მიმართ – რაც აღმოსავლურად „იმედს“ ნიშნავს, ის დასავლეთისთვის „სევდაა“. „ეს არის ორმაგი იდენტობის მატარებელი პიროვნება, რადგან სახელშიც ორმაგი კოდი აქვს ჩადებული, დასავლეთის და აღმოსავლეთის“ (წიფურია ბელა, 21. 04. 2015 – ლექცია: „ულისე ბაღდადიდან“). რომანში საად საადი, ზემოთ ნახსენები ოიდიპოს მეფის მსგავსად, პირდაპირ ამბობს: „მე თვითონ ვინ ვიყავი? ერაყელი? არაბი? მუსლიმი? დემოკრატი? გვარის გამგრძელებელი? მომავალი მამა? სამართალსა და თავისუფლებაზე შეყვარებული? სტუდენტი? დამოუკიდებელი? თუ შეყვარებული?“ (შმიტი 2011, 47). ამ შეკითხვებიდანაც ჩანს აღმოსავლური და დასავლური იდენტობის დისკურსების აღრევა, რომელზეც ჰომი ბაბა გვესაუბრება თავის ჰიბრიდულობის თეორიაში. მთავარი გმირი ორივე იდენტობის მატარებელია, იგი ერაყელი მუსლიმია, მაგრამ მიზნად აქვს დასახული დატოვოს ბაღდადი და როგორმე ინგლისში ჩააღწიოს, რათა იქ დამკვიდრდეს სამუდამოდ.

            ისმის შეკითხვა, საიდან გაჩნდა მთავარ გმირში დასავლური სამყაროსკენ სწრაფვის მოთხოვნილება? საიდან იცის მან (ახალგაზრდა მუსლიმმა) დასავლური სამყაროს შესახებ? რომანში თხრობა იწყება და ვითარდება დიქტატორის სადამ ჰუსეინის რეჟიმის პირობებში. ერთ მშვენიერ დღეს „პრეზიდენტის კაცებმა“ უმიზეზოდ დააკავეს საადის ბიძა ნაგიბი და უმოწყალოდ სცემეს, სიკვდილამდე მიიყვანეს. ამის შემდეგ საად საადში გაჩნდა პროტესტის გრძნობა, მას შეჯავრდა ჰუსეინის რეჟიმი. საადის მამას, რომელიც ბიბლიოთეკარად მუშაობს და განათლებული ადამიანია, ასევე ეჯავრებოდა ჰუსეინის რეჟიმი. როდესაც შვილში იგივე დაინახა, მან საადს გაუხსნა ერთი პატარა ოთახის კარი, რომელსაც თვითონ მამა „ჯიბის ბაბილონს“ უწოდებდა. ეს იყო სახლში მოწყობილი იატაკქვეშა ბიბლიოთეკა, სადაც მამის მიერ ბიბლიოთეკიდან მოტანილი აკრძალული წიგნები ინახებოდა. თაროებზე ელაგა „ევროპული ლიტერატურა: ფრანგი ესეისტები, ესპანელი პოეტები, რუსი რომანისტები, გერმანელი ფილოსოფოსები; აგათა კრისტის დეტექტივებს ორი თარო გაეძეძგა“ (შმიტი 2011, 23). აი, ამ წიგნებს კითხულობდა პატარა საადი და ამ წიგნების მეშვეობით შეიგრძნო მან თავისუფლების ხიბლი. რომანიდან ჩანს, რომ იგი წიგნების კითხვასა და თავისუფლებას ფაქტობრივად აიგივებს. აგათა კრისტის რომანებიდან შემოსული დასავლეთი, სადაც კრიმინალიც კი მოწესრიგებული და რაციონალურია, ნამდვილი დასავლეთია? შესამჩნევია, რომ შმიტი თხრობისას ეფუძნება საიდის კლიშედ ქცეულ დებულებას, რომლის მიხედვითაც დასავლურ რეპრეზენტაციაში (და პირიქით) აღმოსავლეთი სხვა არის და არა ის, რაც სინამდვილეშია. რომანიდან ჩანს, რომ მთავარ გმირს დასავლეთში მოგზაურობისას არაერთხელ გაუცრუვდება იმედი მოლოდინსა და რეალობას შორის აშკარა შეუსაბამობის გამო. რეალობა მაშინაც სხვანაირი აღმოჩნდება, როდესაც 2003 წელს პრეზიდენტ ბუშის ბრძანებით ამერიკელი ჯარისკაცები ერაყს დაიპყრობენ. საად საადს გაუხარდება ამერიკელი ჯარისკაცის დანახვა მის ქვეყანაში, ის და ლეილა (მისი შეყვარებული) იმედის თვალით შეჰყურებენ ამერიკელ ჯარისკაცებს, მაგრამ მალევე გაუცრუვდებათ იმედი. ერაყში მდგომარეობა კიდევ უფრო დამძიმდება. ხალხი შიმშილით იხოცება (ამერიკულმა ემბარგომ კიდევ უფრო დაამძიმა ერაყელი ხალხის მდგომარეობა), კამიკაძე ტერორისტები თავს იფეთქებენ, სწორედ ამან შეიწირა საადის ორი სიძე (მას ოთხი და ჰყავს). იმის გამო, რომ ექიმი ვერ იპოვა, დისშვილი, პატარა სალმა, ხელში ჩააკვდა. მამამისი ამერიკელი ჯარისკაცების ტყვიამ იმსხვერპლა. ლეილას საცხოვრებელს კი ბომბი დაეცა და ლეილა თავის ოჯახიანად უკვალოდ გაქრა. აღმოჩნდა, რომ ამერიკელები ერაყში მხოლოდ ნავთობის ამოსაქაჩად ჩასულან. ამ ყველაფრის შემდეგ საადი საბოლოოდ გადაწყვეტს, დატოვოს ერაყი და წავიდეს ევროპაში. მოგზაურობისას, ისევე როგორც ჰამლეტს,  მასაც ყველგან თან დაჰყვება მამის აჩრდილი, რომელიც ესაუბრება, ჭკუას არიგებს – მისი ალტერნატიული ეგოა. მოვხაზოთ, რა გეოგრაფიული და მენტალური გზა გაიარა მან და რა გადახდა.

            რომანის სათაურშივეა (ულისე ბაღდადიდან) გამოვლენილი აშკარა ამბივალენტურობა. სათაური ერთი მხრივ მიგვითითებს ევროპული მითოლოგიისა და ლიტერატურის გმირზე ოდისევსზე და მეორე მხრივ გვესაუბრება ბაღდადზე, რომელიც უდიდესი ისტორიისა და კულტურული ტრადიციის მატარებელი აღმოსავლური ქალაქია, – უძველესი ბაბილონის იმპერიის მემკვიდრე, რომლის მმართველმაც, ნაბუქოდონოსორმა, იმდროინდელი მსოფლიო დაიპყრო და გააშენა მსოფლიოს ერთ-ერთი საოცრება ბაბილონის (სემირამიდას) დაკიდებული ბაღები. სათაურში ასევე ჩანს გარკვეული ირონიული ინტერტექსტუალური მიმართება ცნობილ ევროპულ ნაწარმოებებთან. უპირველესად გაგვახსენდება ჰომეროსის „ოდისეა“, სადაც მთავარი გმირი ოდისევსი (ულისე ოდისევსის სახელის ლათინური შესატყვისია) ცდილობს მშობლიურ ითაკაში დაბრუნებას. ასევე რომანში რამდენიმე ადგილას გვხვდება ჯოისის „ულისეს“ ალუზია. მაგალითად, ერთ-ერთ გმირს, რომელსაც საადი მოგზაურობისას გადაეყრება, ჰქვია ლეოპოლდი. იგი შავკანიანი „ფილოსოფოსია“ კოტ-დიუვარიდან. ეს პერსონაჟი გვახსენებს „ულისეს“ პერსონაჟს ლეოპოლდ ბლუმს.

            როგორც უკვე აღვნიშნეთ, რომანში მოგზაურობა იწყება ბაღდადიდან. მთავარ გმირს დაგეგმილი აქვს ინგლისში ჩასვლა და იქ დამკვიდრება. თავიდან ის შეეცდება ალქაიდას ტერორისტულ ორგანიზაციაში თვალთმაქცური გაწევრიანებით დატოვოს ბაღდადი, მაგრამ მას გეგმა ჩაუვარდება. შემდეგ იგი დასახმარებლად მიმართავს მამამისის მეგობრის ძმას ფაჰდი ელ-ჰასადის, რომელიც ცნობილია თავისი უპატიოსნობით. ფაჰდი თითქოს ანტიკვარიატით ვაჭრობს, სინამდვილეში კი ნარკოგამსაღებელი აღმოჩნდება. საადს თავის ორ ქვეშევრდომთან, ჰაბიბსა და ჰატიმთან, ერთად ეგვიპტის დედაქალაქ კაიროში გაუშვებს. საადი გზაში აღმოაჩენს, რომ მათ ანტიკვარული ნივთები კი არა, სინამდვილეში, ნარკოტიკები გადააქვთ. ასე აღმოჩნდება იგი ულისესავით (ოდისევსივით) უდაბნოში ლოტოფაგების სამყაროში. ექსტაზში მყოფი ჰაბიბი და ჰასიმი მთელი გზა ოპიუმით არიან გაბრუებული და გზა აღარ ახსოვთ, საადს კი გარდაცვლილი მამის აჩრდილი ელაპარაკება:

–         ყველა ერაყელი შენსავით რომ მოიქცეს, ერაყისგან აღარაფერი დაგვრჩებოდა.

–         სანამ სანიმუშო ერაყელი დავდგებოდე, ვისურვებდი, სანიმუშო ადამიანი გავხდე.

–         მე ჩემს ქვეყანაზე ვფიქრობ… – ეუბნება მამა.

–         რას ნიშნავს ქვეყანა? ეს შემთხვევითობაა, რომლისაც არაფერი მმართებს (შმიტი 2011, 118).

აღსანიშნავია, რომ თვითონ მწერალმა, ერიკ-ემანუელ შმიტმა, კათოლიკობა მიიღო, საფრანგეთის მოქალაქეობაზე უარი თქვა და ბელგიის მოქალაქე გახდა. იგი წარმოშობით ელზასიდან არის. ის მთლიანად დასავლელი მწერალია, მაგრამ, როგორც ვხედავთ, ნაციონალური იდენტობის პრობლემა პირადად მისთვისაც აქტუალურია. საბოლოოდ საადმა ჩააღწია ეგვიპტეში და იქ იხილა წითელი ზღვა. ზღვის დანახვისას მამამ ფრანგი პოეტის პოლ ელუარის სტრიქონი შეახსენა: „ლურჯი, როგორც ფორთოხალი.“ პირველი გაჩერება არის კაირო, სადაც განთავსებულია „გაერთიანებული ერების ორგანიზაციასთან არსებული ლტოლვილთა საქმეების უმაღლესი კომისარიატი.“ საადს გულუბრყვილოდ სჯერა, რომ იქ მას ხელგაშლილი ელოდებიან. კაიროში შეძენილი მეგობარი ბუბაქარი არწმუნებს, რომ გაეროს ჩინოვნიკთან გულწრფელობა არ არის კარგი, რადგან ევროპელებს „სჭირდებათ სპექტაკლი, პოლიტიკური სკანდალები, ხოცვა-ჟლეტა“ (შმიტი 2011, 153) და ა. შ. საადი ამ მოსაზრებას არ დაეთანხმება. იგი წარდგება გაეროს ჩინოვნიკის დოქტორი ცირცეს წინაშე. ცირცესთან საუბარში იგი უარყოფს სამშობლოსა და მის სიყვარულს. ამბობს, რომ მისი იდენტობის ერთადერთი საყრდენი და წყარო არის ოჯახი. მას სამშობლოს მიმართ არაფერი მართებს. დოქტორი ცირცეს შემოყვანით თხრობაში ავტორი  მიგვანიშნებს კოლხეთის მეფე აიეტის დაზე, გრძნეულ ნიმფა ქალღმერთ კირკეზე. ოდისევსი მას შეხვდა კუნძულ აიაზე და ბოლოს მისი კეთილგანწყობის მოპოვებაც შეძლო. საადი, სამწუხაროდ, დოქტორი ცირცეს კეთილგანწყობის მოპოვებას ვერ შეძლებს, გაეროდან მას უარით გამოისტუმრებენ. ბუბაქარი (ბუბა) მართალი აღმოჩნდება. აშკარაა, რომ რომანის მთავარ გმირს სადამ ჰუსეინის რეჟიმმა, ბაღდადმა (ალქაიდამ) და გაერომ იმედი გაუცრუა. სწორედ ერაყს, სადამ ჰუსეინსა და გაეროს დაარქმევს თავის სამ მეჭეჭს, რომელთა მოშორებასაც მხოლოდ მაშინ შეძლებს, თუ ზუსტ სახელებს შეურჩევს. ცირცესგან წამოსული საადი იმ მიზეზზე ფიქრობს, რის გამოც უარი უთხრეს ლტოლვილის სტატუსზე: „ერაყი უკვე გაათავისუფლეს ამერიკის შეერთებული შტატების ჯარებმა“ და უნდა დაბრუნდეო (შმიტი 2011, 160) – უთხრა ცირცემ. აქ შემოდის კოლონიზატორისა და კოლონიზებულის დისკურსები, რომელთაც თავისი ლიმიტები აქვთ – ის, რაც ამერიკელისთვის გათავისუფლებაა, ერაყელისთვის დაპყრობას ნიშნავს. შეიძლება ითქვას, რომ კაიროში ჩასულ მთავარ გმირში ოქციდენტი და ორიენტი როგორც ბინარული ოპოზიციები ისე თანაარსებობს. მისი იდენტობა დასავლურ და აღმოსავლურ სამყაროებს შორის არის გაორებული, ზოჯგერ – გახლეჩილი.

კაიროში ჩამოვა შვედ მომღერალ გოგონათა გუნდი „სირენები“. ბუბა (ბუბაქარი, რომელიც საადს კაიროში დაუმეგობრდა და ახლა ერთად აგრძელებენ გზას ინგლისამდე) მათ კონცერტზე ორ სამუშაო ადგილს იშოვის. ბუბა და საადი „ფანების“ მიახლოებისგან იცავენ გოგონებს კონცერტის მსვლელობის დროს, ყურები კი ცვილით აქვთ დაცული, რათა გიგანტურმა აპარატურამ ყურის აპკი არ გაუგლიჯოთ. ეს ეპიზოდი პირდაპირ მიგვითითებს ოდისევსის მოგზაურობაზე კუნძულზე, სადაც იგი მითურ სირინოზებს გადაეყრება და ანძაზე მიბმით გადაირჩენს თავს სირინოზების მომნუსხველი გალობისგან, მის მეგობრებს კი ყურები ცვილით აქვთ ამოვსებული. ბუბა და საადი „სირენების“ ჯგუფის წევრების დახმარებით თავს დააღწევენ ეგვიპტეს, ჯერ ლიბიაში გადავლენ, შემდეგ ტუნისში. მთავარი გმირი, რაც უფრო შორდება აღმოსავლეთს, მით უფრო კარგავს თავის აღმოსავლურ იდენტობას. „ჯერ ერაყიდან, მოგვიანებით კი ეგვიპტიდან გაქცევით მე უარვყავი არა მარტო ჩემი ქვეყანა და მისი თითქმის მეზობელი, არამედ ჩემი საკუთარი „მეს“ ნაწილიც, გავწყვიტე ის სიმი, სადამს ჩემში რომ სურდა აეჟღერებინა: არაბული სული“ (შმიტი 2011, 171).

ტუნისიდან მოგზაურები ხმელთაშუა ზღვით სამხრეთ იტალიის პატარა კუნძულისკენ ლამპედუზასკენ აიღებენ გეზს, მაგრამ იქ ჩასვლას ვერ შეძლებენ და საბოლოოდ მალტაში აღმოჩნდებიან. საბუთებს ზღვაში გადაყრიან. იქ მათ როგორც არალეგალებს დააპატიმრებენ და იწყება დაკითხვები. მალტაში საად საადის ცალთვალა მთავარი მოხელე კითხავს, რომელსაც ბაყბაყდევს, გომბეშოს და ციკლოპს შეარქმევს. ეს კვლავ ირონიული მინიშნებაა ოდისევსის ფათერაკებით სავსე მოგზაურობაზე. ციკლოპი მისი ვინაობის გარკვევის მიზნით ასეთ შეკითხვას დაუსვამს (დაკითხვა მიმდინარეობს ინგლისურ ენაზე):

–         სიზმრებს ხედავთ?

–         დიახ.

–         რა ენაზე?

კინაღამ წამომცდა, არაბულად-მეთქი, მაგრამ კიდევ კარგი, დროზე შევიკავე თავი (შმიტი 2011, 205).

ამ საუბარშიც დგას იდენტობის საკითხი. საადს ჰგონია, რომ თავისი აღმოსავლური იდენტობა ხმელთაშუა ზღვაში გადაყრილ პასპორტს გაატანა, მაგრამ სიზმრებს ხომ მაინც არაბულად ხედავს?! რადგან დაკითხვები (აღსანიშნავია, რომ საადი საუბრობს არაბულ, ინგლისურ, ესპანურ და რუსულ ენებზე) არანაირ შედეგს არ გამოიღებს, მისი ვინაობა გაურკვეველია. ციკლოპი საადს „არავინს“ შეარქმევს. ამის შემდეგ არავინს დაგიძახებო. ბაღდადელი საადი გახდა მალტელი „არავინ“, ანუ ევროპაში მისი აღმოსავლური იდენტობა კიდევ უფრო გაფერმკრთალდა. ბუბა და საადი მალტიდან გაქცევას ახერხებენ. ისინი გემით კუნძულ სიცილიისკენ აიღებენ გეზს. გზაში ხდება კატასტროფა, გემი იღუპება. საადის მეგობარი ბუბა ზღვაში დაიხრჩობა. თვითონ საადს გონდაკარგულსა და დედიშობილას ვიღაც ქალი იპოვის ზღვის სანაპიროზე. ესეც მინიშნებაა ოდისევსის მოგზაურობის ერთ ეპიზოდზე, როდესაც იგი გემის დაღუპვის შემდეგ კუნძულ ოგიგიაზე ნიმფა კალიფსოსთან აღმოჩნდება.

            ულამაზეს ოქროსფერთმიან ქალს, რომელმაც სიკვდილს გადარჩენილი დედიშობილა საადი ზღვის სანაპიროზე აღმოაჩინა, ჰქვია ვიტორია. სწორედ ვიტორია შეარქმევს საადს ულისეს. ამით მწერალი მიგვანიშნებს, რომ საადის იდენტობა კიდევ უფრო დასავლური გახდა. ბაღდადელი საადი და მალტელი არავინ, სიცილიელ ულისედ გარდაიქმნა. ვიტორია და ულისე სასიყვარულო ურთიერთობას გააბამენ, ვიტორიას სურს, რომ საადი მასთან დარჩეს, თუმცა იმასაც გრძნობს, რომ იგი მასთან მარადიულად არ დარჩება. ერთ დღესაც საადი წერილს დაუწერს ვიტორიას, სადაც თავის ნამდვილ სახელსაც გაუმხელს და იმასაც ეტყვის, რომ მას მხოლოდ ერთადერთი ქალი უყვარდა და უყვარს მთელი ცხოვრება, ეს არის ლეილა, რომელიც ბაღდადში ბომბის აფეთქებამ შეიწირა. საადი გადაწყვეტს დატოვოს კუნძული სიცილია და პალერმოს პორტისკენ გაეშურება. ამ პორტში გაიცნობს ჩვენ მიერ უკვე ნახსენებ ლეოპოლდს, რომელიც ჯეიმზ ჯოისის „ულისეს“ პერსონაჟის ლეოპოლდ ბლუმის ასოციაციას იწვევს რეციპიენტში. კოტ-დივუარიდან ჩამოსული შავკანიანი ლეოპოლდი ძალიან ჰგავს მის გარდაცვლილ მეგობარს ბუბას. იგი საადს გამოუცხადებს, რომ ფილოსოფოსია და თავის კლიშედ ქცეულ აზრებს უზიარებს ოქციდენტთან და ორიენტთან დაკავშირებით. მას მიაჩნია, რომ ევროპა არის სევდა და სიცარიელე, ამ სიცარიელის ამოსავსებად იგი მიმართავს ომებს. როდესაც საადი ეტყვის, რომ აგერ უკვე სამოცი წელია ევროპაში ომი აღარ ყოფილაო, ლეოპოლდი უპასუხებს: „აი, ზუსტად! საკმაოდ დაშორდნენ ომს, თითქოსდა მიივიწყეს: ზოგი მკვლელობის ზღვარზეა მისული, მოზარდები გამწარებით ეძებენ საშუალებას, როგორმე მოისპონ თავი“ (შმიტი 2011, 247). ლეოპოლდის მსჯელობაში აშკარად იგრძნობა კოლონიზებულის ტრავმირებული გამოცდილება. შემდეგ იგი მსჯელობას აგრძელებს ევროპელ ინტელექტუალებზე და მათ „დაბრეცილ სარკეს“ უწოდებს. მას მიაჩნია, რომ ინტელექტუალები ევროპის გამოგონებაა, რათა თავი დაიმშვიდონ და გაამართლონ საკუთარი საქციელი. „თავიანთი ინტელექტუალების წყალობით ევროპელებს არხეინად შეუძლიათ ორმაგი ცხოვრებით  იცხოვრონ: იქადაგონ მშვიდობაზე და ამავდროულად იარაღი აჟღარუნონ და სისხლი ღვარონ“ (შმიტი 2011, 248). შემდეგ ამბობს, რომ პარიზში ფილოსოფოსობა რომ არ მხიბლავდეს, აუცილებლად ინტელექტუალი გავხდებოდიო. აქ დაკვირვებულ მკითხველს გაახსენდება ენტონი დ. სმითის მსჯელობა ინტელექტუალების მზარდ ამბიციებსა და მათ როლზე სხვადასხვა ქვეყნებში ნაციონალისტური და სხვა იდეოლოგიების ფორმირებაში (სმითი 2008, 116-122). მაინც რა შეიძლება იყოს შავკანიანების, აზიელებისა და არაბების საბოლოო მიზანი ევროპაში? „ამ ევროპელ დედაკაცებს უნდა გადავუაროთ, სათითაოდ უნდა წამოვიცვათ და ბავშვები დავაყრევინოთ. … დადგება დრო, როცა ევროპელებს თითზე დაითვლი“ (შმიტი 2011, 250). საადი არ იზიარებს ასეთ რადიკალურ მიდგომას, რაზეც ლეოპოლდი უპასუხებს: „ჩვენი მოდგმა ორი ტიპის ადამიანებისგან შედგება: ერთნი საკუთარ თავზე არიან განაწყენებულნი, მეორენი – სხვებზე. შენ პირველ კატეგორიას განეკუთვნები“ (შმიტი 2011, 253). აქედან ჩანს, რომ ლეოპოლდი ოქციდენტზეა განაწყენებული და მას აკრიტიკებს, ხოლო საადი – ორიენტზე. ამ პორტშივე მთავრდება მათი ურთიერთობა, საადი გზას აგრძელებს ნეაპოლისკენ.

            ნეაპოლში საადი მაფიას დაუკავშირდება, რათა მათ, ექვსი თვის უფასო შრომის სანაცვლოდ, შეძლონ მისი საფრანგეთში გადაყვანა. მაფიას გეგმა ჩაუვარდება და საადი კვლავ არალეგალთა ბანაკში აღმოჩნდება, სადაც ჩინოვნიკმა ხელახლა უნდა დაკითხოს მისი ვინაობის გარკვევის მიზნით. საადი უპასუხებს, რომ მას ჰქვია ულისე და ითაკადან არის. მოხელეს გაეცინება და კარგად განეწყობა არალეგალის მიმართ. შემდეგ მათი მსჯელობა ქვეყნების საზღვრებს ეხება: „კაცობრიობის ისტორია მუდმივად გადაადგილებადი საზღვრების ისტორიაცაა“ (შმიტი 2011, 274). მოხელეს სჯერა, რომ ყველა უბედურების სათავე ადამიანებს შორის საზღვრების არსებობაა, უკეთესი იქნებოდა, გაგვეუქმებინა ხელოვნური საზღვრები და ბუნებრივს დავჯერებოდით. შემდეგ იგი საადს ასწავლის ალპებიდან საფრანგეთის მიმართულებით საზღვარი როგორ გადალახოს და ღია ფანჯრისკენ მიუთითებს. საადი ფანჯრიდან გადახტება და მთის მიმართულებით გაიქცევა.

            საადი მოახერხებს საფრანგეთში გადასვლას, სადაც გადაეყრება მიგრანტების ქომაგ ინტელექტუალს მაქსს. აქ მარტივად შეიძლება ამოვიცნოთ მინიშნება კარლ მარქსზე. მარქსის მსგავსად მაქსიც მემარცხენე იდეების მიმდევარია. იგი გადაწყვეტს დაეხმაროს საადს ინგლისში გადასვლაში. „ინგლისი ჩემი ოცნებაა. თვითონაც არ ვიცი, რატომ, მაგრამ ასეა. ალბათ აგათა კრისტის მიუძღვის ბრალი“ (შმიტი 2011, 302), ეუბნება საფრანგეთში გამოცხადებული მამის აჩრდილს საადი. მაქსი ჩვენს პროტაგონისტს ელზასში წაიყვანს, რათა იქ გააცნოს თავისი მეგობარი დოქტორი შილკერი, რომელიც მას ინგლისში გადაიყვანს; გზაში კი მამის აჩრდილს ეუბნება,  ფრანგები „ძმობა, ერთობა, თავისუფლების“ მიღმა ჩვეულებრივი კოლონიზატორები იყვნენ, ისინი ამ ლოზუნგებს აფრიალებდნენ, როდესაც ალჟირში, მაროკოში, სენეგალში და მთელ აზიაში კოლონიებს ქმნიდნენო. შემდეგ ერაყსაც აკრიტიკებს და ამბობს: „მე საკუთარ ოჯახს უნდა ვუმადლოდე ბევრ რამეს და არა ერაყს, მე მხოლოდ მისი მმართებს. … ვცდილობ აღარ ვიყო ერაყელი“ (შმიტი 2011, 293-294). აქედან ჩანს, რომ საად საადში ისევ არსებობს ამბივალენტურობა ოქციდენტისა და ორიენტის მიმართ, ჯერ კიდევ იბრძვის მის სულში ორი სამყარო. მაქსი ელზასში გააცნობს დოქტორ შოლკერს, შოლკერი კი – პოლინას, რომელიც საადს უნდა დაეხმაროს ინგლისში გადასვლაში. ჩრდილოეთის ზღვის პლაჟზე სეირნობისას, მამის აჩრდილთან საუბრის დროს, საადი შენიშნავს ქალს, რომელიც საოცრად ჰგავს ლეილას. მოხდა სასწაული, იგი მართლაც ლეილა აღმოჩნდა. როგორც გაირკვა, ბაღდადში კორპუსის აფეთქებას ლეილა და თავისი ოჯახი გადაურჩნენ. ლეილამ ვეღარ მოახერხა შეყვარებულთან მისვლა, რადგან ოჯახმა სწრაფად დატოვა ბაღდადი და გეზი ევროპისკენ აიღო. ლეილამ საადთან დეიდაშვილი ამინა გაგზავნა, მაგრამ მან საადს დაუმალა მისი გადარჩენის ამბავი. აქაც შეიძლება გავავლოთ პარალელი ოდისევსისა და პენელოპას შეხვედრასთან ითაკაში, როცა უკვე აღარავის სჯეროდა, რომ ისინი ოდესმე ერთმანეთს კვლავ ნახავდნენ. ლეილა და საადი ერთად მშვენიერ დროს ატარებენ და ინგლისში გადასასვლელად ემზადებიან. ერთ-ერთი რეიდის დროს ლეილას დააკავებენ და უკან ბაღდადში დააბრუნებენ. საადი კი საბოლოოდ სანუკვარ მიზანს მიაღწევს, მას პოლინას მეგობარი მომღერალი ხორხე ინგლისში გადაიყვანს. ლეილასგან ბაღდადიდან წერილს მიიღებს, სადაც ინგლისში მცხოვრები მისი ბიძაშვილის მისამართს ატყობინებს. რომანის ბოლო თავი ამ სიტყვებით იწყება: „მე ვცხოვრობ ინგლისის დედაქალაქ ლონდონში, სოჰოდ წოდებულ უბანში…“ (შმიტი 2011, 326), შემდეგ უკვე აღარ ჩანს როგორ გააგრძელა საად საადმა ლონდონში ცხოვრება, რაც მთავარია მან დასახულ მიზანს მიაღწია, შეყვარებული დაიბრუნა და ინგლისში დასახლდა.

ასე სრულდება საად საადის ფიზიკური და მენტალური თავგადასავალი, რომელიც, როგორც თავად განუმარტავს მამის აჩრდილს, სულაც არ ჰგავდა ოდისევსის თავგადასავალს: „ულისე ომმა ძალიან, ძალიან შორს რომ გადაისროლა, შინ დაბრუნებაზე ოცნებობდა, მე კიდევ პირიქით, ომით გავერანებული ქვეყნის დატოვება მქონდა აკვიატებული. … მისი ოდისეა ნოსტალგიით იყო გაჟღენთილი, ჩემი კი მომავლის იმედით სუნთქავს. მე ულისეს სრული ანტიპოდი გავხდი“ (შმიტი 2011, 330).

            აღსანიშნავია, რომ საად საადი თავის ბოლო მეჭეჭს სწორედ მისი სახელის არაბულ ვერსიას „იმედს“ დაარქმევს, რითაც საბოლოოდ უარყოფს თავის აღმოსავლურ იდენტობას.

                                                                დასკვნა

სტატიაში განვიხილე ოქციდენტისა და ორიენტის ურთიერთმიმართება ერიკ-ემანუელ შმიტის პოსტმოდერნისტულ რომანში ულისე ბაღდადიდან. გამოიკვეთა სამი ასპექტი: 1. რომანის მთავარმა გმირმა საად საადმა ფათერაკებით აღსავსე მენტალური და გეოგრაფიული გზა განვლო, რათა მიეგნო თავისი იდენტობისთვის. მოგზაურობისას გმირში აშკარად არსებობდა ამბივალენტურობა, რაც მის სახელშიც ჩანს (საად საადი არაბულად „იმედს“, ხოლო ინგლისურად „სევდას“ ნიშნავს). მასში ოქციდენტი და ორიენტი როგორც ბინარული ოპოზიციები, ისე თანაარსებობდა; 2. ის იყო აღმოსავლური და დასავლური დისკურსის (იდენტობის) მატარებელი. მოგზაურობის დასაწყისში თითქოს არაბული იდენტობა დომინირებდა, მაგრამ რაც უფრო შორდებოდა აღმოსავლეთს და უახლოვდებოდა დასავლეთს, მით უფრო ძლიერდებოდა დასავლური დისკურსი მასში. ბაღდადელი საად საადი ჯერ მალტელ „არავინ“-ად, ბოლოს კი და ინგლისელ ულისედ მოგვევლინა; 3. ინგლისში დამკვიდრების შემდეგ მან საბოლოოდ უარყო აღმოსავლური იდენტობა –  მეჭეჭს, რომლის გაქრობაც მხოლოდ ზუსტი სახელის შერჩევით იყო შესაძლებელი თავისი არაბული სახელი დაარქვა.

                              გამოყენებული ლიტერატურა
ლიტერატურული ტექსტები:
1. შმიტი, ერიკ-ემანუელ. 2011. ულისე ბაღდადიდან. ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა. თარგმნა მერაბ ფიფიამ
2.სოფიკლე. 2013. ოიდიპოს მეფე. ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა. თარგმნა გიორგი ხომერიკმა
სამეცნიერო ტექსტები:
3. სმითი, დ. ენტონი. 2008. ნაციონალური იდენტობა. გამომცემლობა ლოგოს პრესი. თარგმნა ლელა პატარიძემ
4. ჭავჭავაძე, ილია. 1889. აზია წინათ და ახლა. https://argus.iliauni.edu.ge/uploads/167/167225.pdf
5. Bhabha, Homi. 1990. Nation and Narration https://prelectur.stanford.edu/lecturers/bhabha/nation.html
6. Said, W. Edward. 1978. ORIENTALISM. Vintage Books A Division of Random House New York

თანამედროვე ეპოქის დემოკრატიულ სისტემებში გადაწყვეტილების მიმღები პირები ცდილობენ, რომ რელიგიასა და პოლიტიკას, რელიგიურ და პოლიტიკურ სტრუქტურებს შორის მკაფიო ზღვარი გაავლონ. დემოკრატთა მცდელობები ზოგჯერ ძალიან წარმატებულია. საფრანგეთი, გერმანია, ნიდერლანდები და დასავლეთ ევროპის რიგი სახელმწიფოები სეკულარიზმის, რელიგიისა და პოლიტიკის სრული ურთიერთგანცალკევების საუკეთესო მაგალითებს წარმოადგენენ. თუმცა, სეკულარიზმის მომხრენი მსოფლიოს ყველა კონტინენტზე ამინდს ვერ ქმნიან. შესაბამისად, პლანეტის სხვადასხვა კუთხეში მრავლად ვხვდებით ქვეყნებს, რომელთაც რელიგიური ლიდერები მართავენ.

ჩვენს სამეზობლოში რელიგიური მმართველობის საუკეთესო ნიმუშად ირანის ისლამური რესპუბლიკა შეგვიძლია მივიჩნიოთ. ირანელები თავისუფალი არჩევნების შედეგად ირჩევენ პარლამენტს, პრეზიდენტს, ქვეყანაში მეტ-ნაკლებად თავისუფლად მიმდინარეობს კონკურენცია ისლამურ პოლიტიკურ ძალებს შორის. ერთი შეხედვით, რესპუბლიკა პროცედურული, ელემენტარული დემოკრატიის ყველა ნორმას აკმაყოფილებს, მაგრამ სინამდვილეში საქმე სხვაგვარადაა. მეჯლისიც და სახელმწიფოს მეთაურიც არაფერს წარმოადგენენ შიიტურ საბჭოსთან და ქვეყნის სულიერ ლიდერთან შედარებით. ნებისმიერ შემთხვევაში საბოლოო სიტყვა სწორედ რელიგიურ ავტორიტეტებს ეთქმით, რომელთა შერჩევაშიც ხალხი, ამომრჩეველი არ მონაწილეობს.

ალბათ, ყველას მოგეხსენებათ ვატიკანის შესახებ, რომელიც რომის შუაგულში მდებარე, რელიგიური ინსტიტუტის მიერ მართულ მიკროსკოპულ სახელმწიფოდ ჩამოყალიბდა. თუმცა, ევროპის უახლეს ისტორიაში ვატიკანი სასულიერო ლიდერთა მმართველობის ერთადერთი პრეცედენტი არ გახლავთ. თუ კარგად მოვჩხრეკთ, კიდევ ერთ უცნაურ შემთხვევასაც აღმოვაჩენთ.

ევროკავშირის წევრი ქვეყნების უდიდესი უმრავლესობა საპარლამენტო დემოკრატიის მოდელის მიხედვით იმართება. მხოლოდ რამდენიმე სახელმწიფოში მოქმედებს შერეული, დუალისტური სისტემა, სადაც პარლამენტსა და პრეზიდენტს პოლიტიკურ პროცესებზე თითქმის თანაბარი გავლენა აქვთ. ევროპულ თანამეგობრობაში აშშ-ის მსგავს საპრეზიდენტო სტრუქტურებს ვერ მიაკვლევთ, ერთადერთი ევროპული საპრეზიდენტო რესპუბლიკა კვიპროსი გახლავთ. ხმელთაშუა ზღვის კუნძულზე სახელმწიფოს მეთაურის ძლევამოსილება ქვეყნის პირველი ლიდერის დამსახურება უნდა იყოს.

ვინ იყო კვიპროსის პირველი პრეზიდენტი?

1960 წელს მოსახლეობის უდიდესი უმრავლესობის მხარდაჭერით დამოუკიდებელმა კვიპროსმა სახელმწიფოს პირველ მეთაურად მაკარიოს მესამე აირჩია. მაკარიოსი პარალელურად კვიპროსის მართლმადიდებელი ეკლესიის ხელმძღვანელი, არქიეპისკოპოსი გახლდათ. არქიეპისკოპოსის პრეზიდენტად არჩევა მრავალმა გარემოებამ განაპირობა. განვიხილოთ რამდენიმე მათგანი.

1950-იან წლებში კვიპროსი დიდი ბრიტანეთის კოლონია იყო. ბრიტანელები არ აპირებდნენ სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი კუნძულის დატოვებას და კვიპროსის ტერიტორიაზე სამხედრო ბაზების შენარჩუნებას გეგმავდნენ. სხვა მიზნები ჰქონდათ კვიპროსელებს – მათ არ სურდათ დასუსტებული გაერთიანებული სამეფოს უღლის ქვეშ ცხოვრება და კოლონიათა გათავისუფლების ტალღის მიღმა დარჩენა. კუნძულის მოსახლეობის დაახლოებით 80% ბერძნები იყვნენ და ქვეყნის საბერძნეთთან შეერთებას ემხრობოდნენ. მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ კვიპროსში ბერძნებს არცერთი დამოუკიდებელი, მოწესრიგებული და კარგად დაქსელილი პოლიტიკური სტრუქტურა არ ჰქონიათ. არ მოქმედებდა არცერთი მრავალრიცხოვანი პოლიტიკური პარტია ან პროფკავშირები, რომლებიც მოსახლეობის ფართო მასების ინტერესებს გამოხატავდა. ერთადერთი ინსტიტუტი, რომელსაც კვიპროსელი ბერძნების სახელით საუბრის უფლება ჰქონდა და კუნძულის ყველა კუთხეში იყო მძლავრი სტრუქტურებით წარმოდგენილი, კვიპროსის მართლმადიდებელი ეკლესია გახლდათ. კვიპროსის ეკლესია არც ქონებისა და შემოსავლების განსაკუთრებულ დეფიციტს უჩიოდა. შესაბამისად, მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრის დაწყვებისთანავე კვიპროსში ეკლესიამ პოლიტიკური ფუნქციების შესრულება დაიწყო და ხალხის მთავარ წარმომადგენლად, მესიტყვედ და დამცველად იქცა. ეკლესიის შედეგიან პოლიტიკურ საქმიანობას ხელს ისტორიული გამოცდილებაც უწყობდა. ოსმალოების მრავალსაუკუნოვანი მმართველობის დროს სტამბოლი ადგილობრივ სასულიერო პირებს აქტიურად იყენებდა კუნძულის სამართავად, რათა ქრისტიანებს თავი გარიყულად არ ეგრძნოთ და არ აჯანყებულიყვნენ. ბუნებრივია, ასეთი გავლენიანი ორგანიზაციის მეთაურს ხალხში პოპულარობის მოხვეჭა არ გაუჭირდებოდა. თან მაკარიოსი ძალიან ქარიზმატული პიროვნება გახლდათ, მის ქადაგებებს მონუსხული უსმენდნენ ეკლესიაში შეკრებილი მორწმუნეები, არქიეპისკოპოსი არ ერიდებოდა დაპირისპირებას ბრიტანელ გუბერნატორებთან და სამხედრო მეთაურებთან, ღიად და გაბედულად აკრიტიკებდა მათ.

ეკლესიის აწყობილი ორგანიზაციული სტრუქტურისა და პირადი სიმამაცის წყალობით არქიეპისკოპოსი საპრეზიდენტო არჩევნებამდე გაცილებით ადრე იქცა კვიპროსელი ბერძნების საერთო ეროვნულ წინამძღოლად – ეთნარქად, რომელიც აქტიურად მონაწილეობდა კვიპროსის საბერძნეთთან შეერთების მოთხოვნით გამართული მასობრივი დემონსტრაციების, გამოსვლების, გაფიცვების ორგანიზებაში. ეთნარქის მიმართ საყოველთაო პატივისცემის განმტკიცებას ხელს ბრიტანელთა რადიკალური ქმედებებიც უწყობდა. 1956 წელს კვიპროსელთა აჯანყების შემდეგ ოფიციალური ლონდონის მითითებით მაკარიოს III სეიშელის კუნძულებზე გაასახლეს და სამშობლოში დაბრუნება აუკრძალეს. რადიკალურმა ქმედებამ კიდევ უფრო მეტად გააძლიერა არქიეპისკოპოსის პოზიციები ადგილობრივ საზოგადოებაში.

ცხადია, მრავალწლიანი ბრძოლის დასრულებისა და კვიპროსის ბრიტანელებისგან გათავისუფლების შემდეგ პოლიტიკური ამბიციების მქონე არქიეპისკოპოსი სიმბოლურ თანამდებობას არ დასჯერდა. მაკარიოსი ერთდროულად იყო კვიპროსელ ბერძენთა ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის ლიდერი და კვიპროსის ეკლესიის მეთაური, შესაბამისად, ის ცერემონიალური ხასიათის პრეზიდენტი ვერ გახდებოდა. მაკარიოსის გავლენით კვიპროსი აშშ-ის ტიპის საპრეზიდენტო რესპუბლიკად ჩამოყალიბდა, სადაც სახელმწიფოს მეთაურის ხელში დიდი ძალაუფლება გახლდათ კონცენტრირებული.

როგორი პრეზიდენტი იყო არქიეპისკოპოსი მაკარიოსი?

არქიეპისკოპოსმა პრეზიდენტის პოსტზე 14 წლის განმავლობაში იმუშავა. მას ემადლიერებიან იმის გამო, რომ კვიპროსს საერთაშორისო აღიარება მოუტანა. თავისი დაბალანსებული საგარეო პოლიტიკის წყალობით მაკარიოსი ახერხებდა, რომ მნიშვნელოვანი პარტნიორი და ანგარიშგასაწევი ფიგურა ყოფილიყო „ცივი ომის“ მონაწილე ორივე ბანაკისათვის. აღსანიშნავია ისიც, რომ მაკარიოსი უარს ამბობდა საბერძნეთის ხელისუფლებაში მოსულ ხუნტასთან თანამშრომლობაზე და ცდილობდა ძალადობრივი რეჟიმისგან დისტანცირებას. მისი წყალობით ათენის დიქტატურის კუნძულზე ექსპორტი რამდენჯერმე შეფერხდა, მართლმადიდებელმა წინამძღოლმა წარმატებით შეძლო არაერთი პროვოკაციისა და თავდასხმის მოგერიება.

მაკარიოსის მთავარ ნაკლად კუნძულის თურქულ მოსახლეობასთან ურთიერთობების მოუწესრიგებლობას მიიჩნევენ. არქიეპისკოპოსის საკონსტიტუციო რეფორმებს ადგილობრივი თურქები თავიანთი უფლებების უხეშ შეზღუდვად მიიჩნევდნენ. კვიპროსელი თურქები მაკარიოსს დღემდე ადანაშაულებენ გარიყვასა და ჩაგვრაში, პოლიტიკური სისტემიდან მათი გავლენების გამორიცხვის განზრახვაში. პირველი პრეზიდენტის გადაწყვეტილებები გახდა საფუძველი მრავალი სისხლიანი დაპირისპირების, ოფიციალური ანკარის ინტერვენციისა და კუნძულის ორ ნაწილად დაყოფისა. მაკარიოსს ავტორიტარული და ხანგრძლივი პრეზიდენტობის გამოც ედავებიან. ამასთანავე, აღსანიშნავია, რომ მან ვერ მოახერხა ქვეყანაში ხანგრძლივი მშვიდობის დამყარება, მისი მმართველობის პერიოდში ქვეყანა მუდმივ ომსა და შიდა არეულობებში გახლდათ გახვეული.

დემოკრატიული წესების დაცვით სასულიერო პირების ხელისუფლებაში არჩევა საქართველოს სინამდვილისთვისაც არ გახლავთ უცხო. საქართველოს ეროვნულ მოძრაობას ჰყავდა ერთი საკმაოდ გავლენიანი ლიდერი, რომელიც დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ თავისუფალ ქვეყანაში „თეოდემოკრატიის“ მშენებლობას გეგმავდა.

ხანდახან დემოკრატიული მრავალგვარობა თავს უჩვეულო პოლიტიკური ამბების სახით იჩენს ხოლმე. პრეზიდენტად არჩეული ეპისკოპოსის ამბავი კიდევ ერთხელ ხაზს უსვამს დემოკრატიასა და ექსცენტრულ მოვლენებს შორის არსებულ კავშირს. მოსწავლეებმა მმართველობის ნებისმიერი ფორმის არაორდინარული გამოვლინებების შესახებაც უნდა იცოდნენ, რათა მომავალში თავი დაიზღვიონ საეპისკოპოსოსა და სახელმწიფო კანცელარიას შორის ტოლობის ნიშნის წარმოქმნისგან.

თვალებს ვხუჭავ და თვალწინ სულ ერთი და იგივე სურათი მიდგას. ბებო სოფელში ბანაობისთვის განკუთვნილი ოთახის ორივე კარს ფართოდ აღებს და მე გრძელი სველი თმით დერეფანში გავდივარ. ძველებურად, სოფლურად მაბანავებს – „ლახანკით“ და „კრუჟკით“. დერეფანში გრძელ სკამზე მამა და დედა სხედან. მათკენ მივდივარ და ვპოზიორობ, ვითომ მოდელი ვარ. დედა იცინის, მამა კი რაღაცნაირად სევდით შემომცქერის, შემდეგ დედასკენ ტრიალდება და თითქოს მოთხოვნაგარეული ტონით ეუბნება:

• შემპირდი, რომ კარგ ქალს გაზრდი, წესიერს და განათლებულს…

მე ყურადღებას არ ვაქცევ, რადგან ნაყინის დამტარებელი მანქანის სიგნალი მესმის და თავქუდმოგლეჯილი იქით გავრბივარ. უკან მობრუნებულს დედას ხმა ჩამესმის, მამას ოდნავ სარკაზმით რომ ეკითხება – შენ რა, ოჯახიდან მიდიხარ და შვილის აღზრდაში მონაწილეობას აღარ აპირებ?..

30 აგვისტოა, მეორე დღეს თბილისში მივდივართ, რადგან პირველ სექტემბერს სკოლა იწყება. აი, 16 სექტემბერს კი მამა მართლაც წავა… ოღონდ, მხოლოდ ოჯახიდან კი არა, პლანეტა დედამიწიდან და მარადისობას შეუერთდება.

ყველაფერი კი, ე.წ. „ედიკაურის“ გამო მოხდება. იმ სეზონზე ღვინის ქარხნებში ტონობით შაქარს შეიტანენ, რათა მავანს „ზღვა“ მოსავლისთვის სოციალისტური შრომის გმირის წოდება და მედალი მიეღო. შემდეგ, ეს „გმირადმოვლენილი მავანი“ თავისივე დავალების შემსრულებელი მეღვინეების დაჭერას დაიწყებს დიდი რაოდენობით ფალსიფიცირებული ღვინის დაყენებისთვის. ასეთ შაქარწყლიან ღვინოს კი შემდეგ „ედიკაურს“ დაარქმევენ.

სწორედ „ედიკაურს“ შეეწირა ჩემი ბავშვობა, რადგან მამა, რომელიც ენისლის ღვინის ქარხანაში მთავარი და თავისი საქმის მცოდნე მეღვინე იყო. ის ღვინის გაყალბების წინააღმდეგ წავიდა და ადგილობრივმა მაფიამ მოიშორა!…

ჩანაფიქრი ამავე ქარხნის მეღვინემ, გივი ძამაშვილმა დაგეგმა. ჩემს „მასწავლებელს“ ვთხოვ, ეს გვარ-სახელი არ წამიშალოს, რადგან პირველად ვამბობ ასე ხმამაღლა, რომ ჩემი ოჯახი სწორედ გივი ძამაშვილის გეგმის მსხვერპლი გახდა და მას შემდეგ ეს გვარი მძაგს, თუმცა გვარის რომელიმე უდანაშაულო წარმომადგენელთან შეხვედრისას თუ თანამშრომლობისას გრძნობები არასდროს გამიმჟღავნებია.

16 სექტემბრის დილის 4 საათზე მოწყობილ ავარიას თავისი შედეგი მოჰყვა და ამავე საღამოს ოთხზე მე უკვე „ობოლი“ მერქვა და ახალ ცხოვრებას ვიწყებდი… ყვარლის საავადმყოფოში გარდაიცვალა და ბოლო წუთებში მხოლოდ ჩემს სახელს ახსენებდა თურმე.

შემდეგ იყო გამოძიება, ავარიის უნებლიე მოწმე მეცხვარეების მიცემული ჩვენებები, ქარხნის მუშების დასტურიც ავარიის მოსაწყობი ფუსფუსის შესახებ. თუმცა, ოფიციალურად ნათქვამი აღარ გაიმეორეს… ბანალური შიშის გამო.

ახლა კვლავ 30 აგვისტოს საღამოს დავუბრუნდეთ, სადაც ჯერ კიდევ ყველა ერთად ვართ და მე ფიქრადაც არ მაქვს, რომ შეიძლება რაიმე შეიცვალოს.

ჩემი დაბანის შემდეგ ქეთო ბებო თავის ვაშლისძმრიან კასრს მიუბრუნდა. დიახ, ხელიდან ყველაფერი გამოსდიოდა. სკოლაში მუშაობის 40-წლიანი უწყვეტი სტაჟით დამსახურებული პედაგოგი გახლდათ. სიცოცხლის ბოლომდე თავისი, უკვე ასაკში შესული მოსწავლეების წერილები მოსდიოდა. მიწაზეც მუშაობდა და „ჯუჯულებსაც“ (ქათმებს ეძახდა ასე) აშენებდა. ჰოდა, თავის ბაღში დაკრეფილი რაღაც ჯიშის ვაშლისგან ძმარსაც აყენებდა, ძალიან სასარგებლო რამ არისო.

• „ის საჭმლის მონელებას უწყობს ხელს და მადას გიბრუნებთ. თუ ვარდის ან კედრის ზეთში ავურევთ, მასში ნატურალურ მატყლს დავასველებთ და თავზე დავიდებთ, თავის ტკივილს უშველის“ – ამას ავიცენა წერდა ზოგადად ძმარზე და კერძოდ, ვაშლის ძმრის სიკეთეებსაც აღწერდა თავის სამედიცინო ტრაქტატში.

ძმარზე პირველი ჩანაწერები ჩვ. ერ. მესამე საუკუნეს ეკუთვნის. ძველი ბერძენი სწავლული თეოფრასტი აღწერდა, ამ სითხესთან მეტალების ურთიერთქმედებით როგორ იღებდნენ საღებავებს, მაგ. ტყვიის კრიალას. შემდეგ, მეშვიდე საუკუნეში არაბმა ალქიმიკოსმა ჯაბირმა შეისწავლა ძმარმჟავა, ძველ რომში კი პირდაპირ გააღმერთეს და ტყვიის ჭიქებით დღე და ღამე წრუპავდნენ. ასეთ სასმელს „საპას“ უწოდებდნენ და საკმაოდ ტკბილი ყოფილა, რადგან დიდი რაოდენობით ტყვიის აცეტატს შეიცავდა.

ნებისმიერი ძმრის მთავარი კომპონენტი ძმარმჟავაა, რომლის მიღება ქიმიურად და მიკრობიოლოგიურადაა შესაძლებელი. ეს ბოლო მეთოდი ყველაზე ძველია და ბებოც სწორედ მას იყენებდა. თუ ნატურალურ ტკბილ წვენს ღია ჭურჭელში სითბოში დავტოვებთ, დუღილის პროცესი დაიწყება და დროთა განმავლობაში მასში არსებული მთლიანი შაქარი ბაქტერიების მიერ გამომუშავებული ფერმენტების ზემოქმედებით სპირტად გარდაიქმნება. წარმოქმნილი სპირტი დუღილს გააგრძელებს და ძმარმჟავა წარმოიქმნება. ნებისმიერი ძმარი დაახლოებით 4% ძმარმჟავას შეიცავს, ასევე სხვადასხვა ორგანულ ნივთიერებებს – ესთერებს, ალდეჰიდებს და ა.შ. ვიტამინებიდან მხოლოდ ბეტაკაროტინი, რეტინოლი (A)-ს წინამორბედი და ასკორბინის (C) მჟავაა შეიცავს.

ძმარი სხვადასხვა არსებობს, თუმცა ვაშლის ძმრის სიკეთეები განსხვავებულია. მაგალითად, ის ანთების ერთ-ერთი ძლიერი საწინააღმდეგო საშუალებაა, განსაკუთრებით ნაწლავებისთვის.

ბუნებრივია, ვაშლის ძმარიც ძმარია და მისი პირდაპირ დალევა არ შეიძლება, წყლით უნდა გავაზავოთ. სწორად მიღებული ვაშლის ძმარი ცილა მუცინების სტაბილიზებას უწყობს ხელს. ცილა მუცინები გლიკოზირებული ცილებია. მათი უნარია გელისებრი სუბსტანციის წარმოქმნა. ჩვენი ნერწყვის შემადგენლობაში შედიან და პირის ღრუში ნახშირწყლების მონელებას უწყობენ ხელს. ასევე, წვრილ ნაწლავში ერთგვარ ბარიერს ქმნიან და ნაწლავური იმუნიტეტის შექმნაში მონაწილეობენ. ხშირად მუცინები ინჰიბიტორის როლში გვევლინებიან და პათოგენების ბლოკირებას უწყობენ ხელს.

ვაშლის ძმარი ფენოლურ ნაერთებსაც შეიცავს. მაგ. კატექინები, ჰალის მჟავა (იგივე ტანინი) და ა.შ. ისინი ბეტაამილოიდური ფოლაქების სინთეზს აფერხებენ. ვინც არ იცის, სწორედ ეს ფოლაქები ითვლება ალცჰეიმერის დაავადების გამომწვევ ერთ-ერთ მიზეზად.

აქვს გამოხატული ანტისიმსივნური ეფექტი და მას ალტერნატიული მკურნალობის მიმდევარნი ძალიან კარგ შედეგებზე გაჰყავს. ოღონდ, აქ ისევ და ისევ პროფილაქტიკა და ადრეული სტადიებია ნაგულისხმევი.

კბილის პროთეზის გამოყენებისას პირის ღრუს იცავს სოკო კანდიდას განვითარებისგან. იყენებენ ატოპიური დერმატიტისას. ბუნებრივია, კონცენტრირებული სახით მისი გამოყენება კანზე წასასმელადაც არ შეიძლება და ერთი ჩაის კოვზი დაახლოებით 350-400მლ. წყალში უნდა გაიხსნას.

კვლევები იმასაც აჩვენებს, რომ ვაშლის ძმარი ჰეპატოპროტექტორსაც წარმოადგენს, ანუ ღვიძლის დამცველის ფუნქციას ასრულებს. მე რაც ამოვიკითხე, ალუმინისგან, კადმიუმისგან და ზოგიერთი პათოგენური მიკროორგანიზმისგანაც შეუძლია დაცვა.

თუმცა, აქ ერთი მნიშვნელოვანი ამბავი არ უნდა დავივიწყოთ. ის, რაც მე მიხდება, შენ არ მოგიხდება. ის რაც შენ ჭეშმარიტებად მიგაჩნია, ჩემთვის სიცრუეა და პირიქით.

ჰოდა, ყველას ვერ არგებს ვაშლის ძმარი.

მაგალითად, ვის?

ვისაც კუჭის წყლული აწუხებს. ან, თუ არ იცის თავისივე კუჭში რა ხდება, პატარა ექსპერიმენტი ჩაატაროს. დალიოს ნახევარი ჩაის კოვზი ვაშლის განზავებული ძმარი. თუ დისკომფორტს იგრძნობს, (რადგან ძმარი კუჭში არსებულ წყლულზე მოხვდება) შეეშვას ამ საქმეს, ძმარი მისთვის არ შეიძლება.

– ვისაც გასტრიტი აწუხებს. ანუ, თუ კუჭში არსებული მარილმჟავა საყლაპავში ამოდის და მუდმივად, ე.წ. გულძმარვას გრძნობს. ეს ნიშნავს, რომ კუჭის მჟავიანობა მომატებულია და მჟავაზე მჟავას დამატება მთლად რიგიანი საქმე ვერ არის.

– ვისაც ზოლინგერ-ელისონის სინდრომი აქვს. აქვე გულწრფელად დავწერ, რომ წარმოდგენა არ მაქვს, რა სინდრომია. თუმცა, თუ ვინმეს აქვს, ნამდვილად ეცოდინება და ვაშლის ძმარსაც მოერიდება.

თვალებს ვხუჭავ და სულ ერთსა და იმავე სურათს ვხედავ. ჩემი სოფლის სახლის დერეფანში მზეზე სანახევროდ გამშრალი გრძელი თმით ვზივარ. ფეხებს მხიარულად ვიქნევ, ნაყინს გეახლებით და მერცხლების მიერ მოწყობილ აურზაურზე ვიცინი. ჯერ ყველაფერი კარგად არის და არც არაფერი მადარდებს. ჯერ ჩემიანები უკლებლივ ჩემთან არიან და წარმოდგენაც კი არ მაქვს, რომ სულ რაღაც ორ კვირაში ახალ სტატუსს – „ობოლს“ მივიღებ. მერე ხალხი მოვა, ზოგი გულწრფელად, ზოგიც მოვალეობას მოიხდის, თავზე ხელს დამადებენ ან ლოყაზე მომჩქეტენ და გამძლეობას მისურვებენ. მერე წავლენ და ჩვენ სულ სამნი დავრჩებით – მე, დედა და ბებია. დავრჩებით იმისთვის, რომ ჩვენი დროის მოსვლამდე გზა გავაგრძელოთ…

ოღონდ მანამდე, ნაყინს დავამთავრებ და ბებოს ვაშლის ძმრის გადაღებაში დავეხმარები.

მითები ყველას უყვარს, განსაკუთრებით ბავშვებს, იმიტომ, რომ კაცობრიობის იდენტობის საფუძველი მითებშია, მითებმა უზარმაზარი როლი შეასრულეს ჩვენს ჩამოყალიბებაში და იმ ეტაპამდე მოსვლაში, სადაც ახლა ვართ. ამიტომაა, რომ ეს მისტიური ამბები იზიდავს დიდსა და პატარას.

სასწავლო პროცესში, მითების გამოყენებით, ბავშვების ინტერესების გათვალისწინებითა და აქედან გამომდინარე მოტივაციის ამაღლებით, საინტერესო სასწავლო პროცესის წარმართვა შეგვიძლია. ამაში კი განსაკუთრებით მითური ხატოვანი გამონათქვამები დაგვეხმარება, შედეგად კი ბავშვები:

1. დაინტერესდებიან, 2. იდიომებზე იმუშავებენ, 3. მითურ სამყაროს კიდევ უფრო უკეთ გაიცნობენ, 3, განავითარებენ შემოქმედებით უნარებს, 4. ივარჯიშებენ კითხვაში, გაგება-გააზრებასა და წერით მეტყველებაში.

მოკლედ მასწავლებელს ძალიან ბევრი კურდღლის დაჭერა შეუძლია მშვიდად, უმტკივნეულოდ და რაც მთავარია, საინტერესოდ, მოსწავლეების ინტერესების გათვალისწინებით. გიზიარებთ ერთ კონკრეტულ მითურ იდიომზე ჩემ მიერ შედგენილ ტექსტსა და მასზე მორგებულ რამდენიმე დავალებას. მსგავსად შეგიძლია დაამუშაოთ სხვა გამონათქვამებიც.

ოლიმპიური სიმშვიდე

ერთი წუთით დახუჭე თვალები და წარმოიდგინე: ზღვის პირას, ქვიშის სანაპიროზე, მარტოდმარტო ზიხარ და ჩამავალ მზეს გასცქერი. საოცრად მშვიდად ხარ, ვერაფერი გაღელვებს, თუნდაც შენკენ მომავალი უზარმაზარი ტალღა ან მოულოდნელი ჩამობნელება. სწორედ, ამ დროს შესაძლოა ითქვას, რომ შენ ოლიმპურ სიმშვიდეს ინარჩუნებ.

ოლიმპიური სიმშვიდე – ბერძნული მითოლოგიის ოლიმპიურ მთას, ღმერთების სამყოფელსა და სამფლობელოს უკავშირდება, სადაც მუდმივად ღვთაებრივი სიმშვიდეა. ბერძენი მწერლის, ჰომეროსის „ოდისეის“ თანახმად, „ოლიმპის სიმშვიდეს ქარები არ არღვევენ, ასევე იქ არ მოდის არც წვიმა და არც თოვლი თუმცა ჰაერი საოცრად წმინდა და უღრუბლოა“.

ოლიმპოზე მარადიული გაზაფხულია, ღმერთები ნადიმობენ, წვეულებებს აწყობენ და თან ადამიანების ბედსა და იღბალს განაგებენ.

ღმერთების სახლად და სავანედ, ერთ-ერთი ვერსიით, საბერძნეთის ძალიან მაღალი, ტყიანი, მრავალმწვერვალიანი, თოვლით დაფარული მთა მიაჩნდათ. აქ ღმერთები გასაოცარ, ადამიანის გონებისთვის წარმოუდგენელ, მშვენიერ სასახლეებში ცხოვრობდნენ. ზევსს – ოქროს სასახლე ჰქონდა, სხვებს – ვერცხლისა და სპილენძისა, მჭედლობისა და ცეცხლის ღვთაების, ჰეფესტოს მიერ შექმნილი.

ოლიმპიელთა პანთეონში 16 მთავარი ღმერთია: ზევსი – მთავარი, ცის, ელვისა და ქუხილის ღმერთი; ჰერა – უზენაესი, ქორწინებისა და მშობიარობის ქალღმერთი; პოსეიდონი – ზღვის ღმერთი; დემეტრა – ნაყოფიერებისა და მიწათმოქმედების ქალღმერთი; აპოლონი – მზისა და სინათლის ღმერთი; არტემიდა – მთვარისა და ნადირობის ქალღმერთი; არესი – ომის მრისხანე ღმერთი; აფროდიტე – სილამაზისა და სიყვარულის ქალღმერთი; ჰერმესი – ღმერთების მაცნე; ათენა პალადა – სამართლიანობის ღვთაება; ჰეფესტო – ცეცხლისა და მჭედლობის ღვთაება; ჰადესი – მიწისქვეშა სამყაროს ღმერთი და სხვა კიდევ მრავალი.

ჰოდა, ამდენ არამიწიერ, მაგიური ძალებით დაჯილდოებულ ქმნილებების სამყოფელში, რა გასაკვირია, თუკი ენით აუწერელი და სიტყვით უთქმელი, ოლიმპიური სიმშვიდე დაისადგურებდა.

ჩვენ, მოკვდავებს კი ისღა დაგვრჩენია, რომ ადამიანურ სიმშვიდეს ოლიმპიური ვუწოდოთ და ცოტა ხანი, წარმოსახვით მაინც, თავი ოლიმპიელების სტუმრად წარმოვიდგინოთ.

ლექსიკონი:

ნადიმი – მეჯლისი, წვეულება.

სავანე – სამყოფელი, საცხოვრებელი.

მიუწერე ოლიმპიელ ღმერთებს, რას მფარველობენ და განაგებენ.

ზევსი –

ჰერა –

პოსეიდონი –

დემეტრა –

აპოლონი –

არტემიდა –

არესი –

ჰერმესი –

ათენა –

ჰეფესტო –

ჰადესი –

გააგრძელე ჰომეროსის სიტყვები და შენი წარმოსახვით აღწერე ოლიმპიელი ღმერთების სამფლობელო, შექმენი თხზულება, რომელსაც სათაურს მოუფიქრებ. შეგიძლია დაასურათო კიდეც.

„ოლიმპის სიმშვიდეს ქარები არ არღვევენ, ასევე იქ არ მოდის არც წვიმა და არც თოვლი თუმცა ჰაერი საოცრად წმინდა და უღრუბლოა“………………..

წარმოიდგინე რომ ოლიმპოს მთაზე ღმერთების სტუმარი ხარ, მათ ნადიმზეც მიგიწვიეს, შექმენი შენი სტუმრობის ამსახველი ოთხი ილუსტრაცია.

ტექსტში ხატოვნად, ეპითეტებით აღწერილია ოლიმპოს მთა: მრავალმწვერვალიანი, სასახლე – წარმოუდგენლად მშვენიერი. შეეცადე, აქ ჩამოწერილ სიტყვებს ასეთი, მხატვრული, ხატოვანი აღწერილობა მიუწერო. მაგალითად: მზე – ცის ოქროს გვირგვინი, სინათლის სკივრი, მბრწყინავი ბურთი და სხვა. თითოეულ სიტყვას მოარგე მინიმუმ სამი ეპითეტი.

მთა –

სასახლე –

ზღვა –

მზე –

ტალღა –

ქარი –

წვიმა –

ნადიმი –

გაზაფხული –

ცა –

სავანე –

მოიფიქრე ერთაბზაციანი ჩანახატი, სადაც გამოიყენებ შესიტყვებას „ოლიმპიური სიმშვიდე“, შეგიძლია სათაურიც მოუფიქრო ან უსათაუროდ დატოვო.