ტერმინი პერმაკულტურა სიტყვების Permanent (მუდმივი, არაერთჯერადი) და Agriculture-ის (სოფლის მეურნეობა) ერთმანეთთან შეერთებით მიიღება. ტერმინის „პერმაკულტურას“ ავტორები ავსტრალიელი ბილ მოლისონი და დევიდ ჰოლგრენი არიან, და ისინი მის ქვეშ მუდმივ, უწყვეტ სოფლის მეურნეობს მოაიზრებენ. მოლისონი და ჰოლგრენი ეკოლოგიურად მიზანშეწონილი სოფლის მეურნეობის მიმდევრები არიან, რომელიც კულტურების მრავალფეროვნებაზეა დაფუძნებული და მეურნეობაში ხეების, ბუჩქების, ბალახების ინტენსიურ ჩართვას გულისხმობს.
პერმაკულტურას საფუძვლი ბუნებრივი სისტემების დაკვირვებით შესწავლა, ტრადიციული სოფლის მეურნეობა და მეცნიერულ-ტექნიკური ცოდნაა. თავდაპირველად პერმაკულტურა ჯანსაღი საკვების წარმოებაზე იყო ორიენტირებული, თუმცა დროთა განმავლობაში მისი ფილოსოფია გაფართოვდა და ახლა ეკონომიკას და სოციალურ სისტემებს მოიცავს. ის საკმაოდ დინამიური საქმიანოაბაა და კიდევ ვითარდება და მრავალფეროვან მნიშვნელობას იძენს.
დღესდღეობით, პერმაკულტურა დიზაინის სისტემას წარმოადგენს, რომლის მიზანი ეკოლოგიურად მიზანშეწონილი მოდელების საფუძველზე ადამიანის გარემო სივრცის ორგანიზებაა. პერმაკულტურა თანაბრად მოიცავს მემცენარეობას, მეცხოველეობას, მშენებლობას და აგრეთვე ინფრასტრუქტურას – წყალს, ენერგიასა და კომუნიკაციებს. იგი უფრო მეტად ორიენტირებულია ადამიანის ირგვლივ არსებული ბუნების ყველა კომპონენტებს შორის ურთიერთკავშირების შექმნაზე. სწორად გამართული პერმაკულტურა ბუნებასთან იდეალური თანამშრომლობის მაგალითია, როცა თითოეული ელემენტი – მცენარე, ცხოველი, სახლი, ღობე, წყალი, ადამიანი მთელი სისტემის ნაწილია და ერთდროულად რამოდენიმე ფუნქციას ასრულებს.
პერმაკულტურის ამოცანა ისეთი სისტემების შექმნაა, რომლებიც ეკოლოგიური თვალსაზრისით მიზანშეწონილი და ეკონომიკურად სიცოცხლისუნარინაი იქნება. ამასთან, ეს სისტემები უნდა უზრუნველყოფდენ თავიანთ თავს, არ ანადგურებდნენ გარემოს და რაც შეიძლება დიდი ხნის განმავლობაში ინარჩუნებდნენ მდგრადობას. პერმაკულტურული სისტემის მეშვეობით ჩვენ შეგვიძლია ვიარსებოთ დედამიწაზე, ვისარგებლოთ იმ კვებითი და ბუნებრივი რესურსებით, რომელიც უხვად მოიპოვება, მხოლოდ იმ პირობით, რომ ამით დედამიწაზე სიცოცხლეს საფრთხე არ ემუქრება. ბუნებასთან ჰარმონია შესაძლებელია იმ პირობით, თუ უარვყოფთ მასზე ბატონობის იდეას.
პერმაკულტურის მთავარი ინსტრუმენტია სივრცის ფუნქციონალური ორგანიზაცია. გარემოს ყველა ელემენტს შორის კავშირების იდენტიფიცირება და დამყარებაკონკრეტული ნაკვეთის ჰარმონიული მოწყობის გასაღებია. მიწის დიზაინის კომპეტენტური მიდგომა აუმჯობესებს ტერიტორიის მოვლის ეფექტურობას, ამცირებს შრომის ხარჯებს და ზრდის პროდუქტიულობას.
პერმაკულტურაში არ გამოიყენება სინთეზური სასუქები, პესტიციდები, მცენარეების ზრდის რეგულატორები და სტიმულატორები, გენმოდიფიცირებული თესლები, ცხოველების საკვების დანამატები.

პერმაკულტურის ძირითადი პრინციპებია:
 დაკვირვება და ურთიერთქმედება: სისტემის ყველა ელემენტი ურთიერთქმედებს ერთმანეთთან.
 მრავალფუნქციურობა: თითოეული ელემენტი რამდენიმე ფუნქციას ასრულებს და თითოეული ფუნქცია რამდენიმე ელემენტითაა უზრუნველყოფილი.
 ყველა სახის ენერგიის რაციონალური და ეფექტური გამოყენება.
 ბუნებრივი რესურსების რაციონალური გამოყენება.
 ბუნებრივი მრავალფეროვნების გამოყენება: ერთის დამატება მეორეში და არა გამოყოფა.
 სასარგებლო წარმოება.
 სისტემების ინტენსიური გამოყენება მცირე ფართობზე.
 ბუნებრივი ნაკადებისა და ციკლების გამოყენება და აქტიური მონაწილეობა.
 სასაზღვრო ეფექტების შემუშავება და გამოყენება.
 სივრცის თანდათანობითი განვითარება და გრძელვადიანი შედეგები.
პერმაკულტურის უდავო უპირატესობა მისი მოქნილობაა. ის არ ითვალისწინებს მკაცრ კანონებსა და წესებს, მხოლოდ ბუნებიდან აღებულ გარკვეულ პრინციპებს ეყრდნობა და საქმიანობის ინსტრუმენტებიც თითოეული კონკრეტული შემთხვევისთვის ინდივიდუალურად შეირჩევა. მთავარი პრინციპი კი უცვლელია და ეს ისეთი მდგრადი სისტემების შექმნაა, რომლებიც უზრუნველყოფენ მათ საჭიროებებს და მათ ნარჩენებს გადაამუშავებენ.
პერმაკულტურის ნაკლი სისტემაზე მოქმედი ყველა ფაქტორის გათვალისწინების აუცილებლობაა. ერთი ელემენტის გათვალისწინების გარეშე, სისტემა მთლიანობაში შეიძლება „ჩავარდეს“, თუმცა აქაც პერმაკულტურა გვეხმარება, რადგან მისი ერთ-ერთი პრინციპია კრეატიულობა და ცვლილებაზე რეაგირება.
პერმაკულტურა მოიცავს ბუნებრივი მეურნეობის ყველა პრინციპს, მაგრამ ეს უფრო ფართო კონცეფციაა. ეს არ არის მცენარეების ზრდის ინდივიდუალური მეთოდების ნაკრები, არამედ აზროვნების გზა. პერმაკულტურის ეთიკა მორალური მრწამსისა და კონკრეტული საქციელის ერთობლიობაა, რომლის მიზანი დედამიწაზე ჩვენი არსებობის უზრუნველყოფაა. ეს ეთიკა სამ ძირითად მომენტს მოიცავს: ზრუნვას დედამიწაზე, ზრუნვას ადამიანებზე და აგრეთვე საკუთარი თავისუფალი დროის, ფულისა და ენერგიის დათმობას იმისათვის, რომ შეიქმნას შესაძლებლობა, პირველი ორი მიზნის საუკეთესოდ მიღწევისათვის.
პერმაკულტურის დანერგვისა და განვითარების პროცესში დიდი როლი შეასრულა იაპონელმა მასანობუ ფუკუოკამ, რომელიც საკუთარი მეთოდის გამოყენებით წელიწადში რამდენიმე მოსავალს იღებდა, თანაც მინიმალური შრომითა და ნიადაგის დამუშავების გარეშე. მან შესძლო გაუდაბნოებული ნიადაგების აღდგენა ძალიან მცირე დანახარჯებით, მაშინ როცა ამ პროცესზე ტრადიციულად მილიონები იხარჯება. ფუკუოკას მთავარი მიგნება თესლის თიხის ნაჭუჭში მოქცევა და მიწის ნაკვეთზე მობნევაა. მასანობუ ფუკუოკა თავის წიგნში „ერთი ლერწმის რევოლუცია“, რომელიც 1975 წელს გამოქვეყნდა წერს: „პერმაკულტურა ბუნებასთან თანამშრომლობის და არა მასთან ბრძოლის ფილოსოფიაა, რომელიც გულისხმობს ხანგრძლივ და გააზრებულ დაკვირვებას და არა ხანგრძლივ და უაზრო ფიზიკურ შრომას; ესაა ფილოსოფია, რომელიც მოიაზრებს მცენარეებისა და ცხოველებისათვის დამახასიათებელი ყველა ფუნქციის გათვალისწინების აუცილებლობას.“
ზეპ ხოლცერმა ალპებში, სადაც საშუალო წლიური ტემპერატურა 5 გრადუსია, ლიმონის ხე გაზარდა და ნაყოფს იღებს. მისი აწეული კვლები ავტომატურ რეჟიმში იძლევა მოსავალს და მეურნეობაში ცხოველებისა და მცენარეების საოცარი სიმბიოზია. ეს ადამიანი არის ლანდშაფტური დიზაინის დიდოსტატი. დღეს მთელი მსოფლიოს მასშტაბით პრაქტიკულ სემინარებს ატარებს.

სასწავლო პროცესი ნაყოფიერი და სახალისო რომ იყოს, აუცილებელია მოსწავლეები ჩავრთოთ კლასგარეშე/სასკოლო ღონისძიებებში, რომლის მიზანი მოსწავლეებში პრეზენტაციის, აუდიტორიასთან კონტაქტის, შემოქმედებითი, როლური თამაშის და სხვა უნარების განვითარებაა.

ღონისძიება  უფრო საინტერესოა, თუ ის  სხვადასხვა პედაგოგების მიერ არის დაგეგმილი და ემსახურება საგანთა შორის ინტეგრაციას.

ამ მიზნით დაიგეგმა და ჩატარდა წალკის მუნიციპალიტეტის სოფელ ახალშენის საჯარო სკოლაში ქართული ლიტერატურისა და ქიმიის  ინტეგრირებული ღონისძიება ,,ადამიანთა სევდა და ქიმიური ელემენტები“, რომელიც ორიგინალურ ფორმატში იყო წარმოდგენილი.

ქართული ლიტერატურის თემა:  გოდერძი ჩოხელის ,, ადამიანთა სევდა’

ქიმიის თემა : ,, ნივთიერებები და მათი გამოყენება ყოფა-ცხოვრებაში“

ჩატარებული ღონისძიება  თანხვედრაშია  ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებულ საგნობრივ სამიზნე ცნებებთან.

ქიმია- სამიზნე ცნება ,,ნივთიერება“

ქართული ენა და ლიტერატურა – სამიზნე ცნება ,, კომპოზიცია“ ქვეცნებები: პერსონაჟის ქცევა, მოტივაცია, შინაგანი სამყარო, ფასეულობები, დამოკიდებულებები, დიალოგი.

1. მოსწავლეებმა წაიკითხეს და გააანალიზეს გოდერძი ჩოხელის რომანი ,,ადამიანთა სევდა“;
2. მოსწავლეებმა ნახეს იგივე რომანზე გადაღებული ფილმი;
3. ნანახ ფილმზე   გამართეს დისკუსია, იმსჯელეს მოქმედი პერსონაჟების ხასიათზე,  შინაგან სამყაროზე, სურვილებზე, მოქმედი გმირების ურთიერთდამოკიდებულებაზე;
4. რომანი პიესად გადააკეთეს;
5. მოსწავლეებმა თვითონ შეარჩიეს და მოირგეს ნაწარმოების პერსონაჟთა როლები.
6. შეისწავლეს ქიმიური ელემენტები და ნივთიერებები, რომლებიც ნაწარმოების გმირების სევდას და დარდს ,, შეამსუბუქებდნენ“;
7. მოსწავლეებმა განასახიერეს სხვადასხვა ქიმიურ ელემენტთა და ნივთიერებათა როლები და  ადამიანთა  დარდი, სიხარული, სურვილები, სიკვდილ-სიცოცხლის საკითხი აუდიტორიას  ქიმიის კუთხით დაანახვეს.

ახლა კი გთავაზობთ აღწერას, როგორ განახორციელეს  მოსწავლეებმა ზემოთ ჩამოთვლილი აქტივობები:

• ერთ-ერთმა მოსწავლემ მოირგო დარდების შემგროვებლის როლი, დადიოდა სოფელში და იწერდა ადამიანების დარდებს. დარდის ელემენტმა ფტორმა  ადამიანის ორგანიზმში მოხვედრისას პოზიტიურ და ნეგატიურ როლზე ისაუბრა, თუმცა  ნატრიუმის იონი ნერვული სისტემის დამამშვიდებელ საშუალებად მოევლინა, აუხსნა მისი შემცველი  მედიკამენტის როლი , რომელიც სიმშვიდეს ანიჭებს ადამიანს.
• დარდების შემგროვებელი შეხვდა ადამიანს, რომლის სადარდებელიც იყო სახლის აშენება და გადახურვა. ქიმიური ელემენტი, ალუმინი, დაეხმარა ამ პრობლემის მოგვარებაში, თან გააცნო თავისი უპირატესობა სხვა გადასახურ მასალებთან შედარებით. მოსწავლეებმა , რომლებიც ქიმიურ ელემენტებს: კალციუმს, ნახშირბადს და ჟანგბადს წარმოადგენდნენ, შექმნეს მარმარილოს ფორმულა და მშენებლობაში  მის საუკეთესო როლზე ისაუბრეს.
• დარდის მატარებელი ადამიანი გუდამაყრის მივარდნილობაზე წუხს. ნივთიერება ჟანგბადი ამშვიდებს და ამ ხეობის ჰაერის ეკოლოგიურ სისუფთავეს უსვამს ხაზს და ხეობის გამოჩენილ ადამიანებს ახსენებს.
• სიკვდილზე, სიცოცხლესა და სიყვარულზე მოფიქრალი ადამიანი  დარდების შემგროვებელს სულის უკვდავებაზე ესაუბრა . ქიმიური ნივთიერება ადრენალინი კი  დარდიან ადამიანებს შინაგანი ძალების მობილიზებაში დახმარებას დაჰპირდა. ქიმიურმა  ელემენტმა  რკინამ  ადამიანის სულის ჟანგის მოკიდება-სევდა ქიმიური კუთხით ახსნა.
• დასკვნის სახით მოსწავლეებმა წყლის მოლეკულის სასიცოცხლო როლი წარმოაჩინეს და მოუწოდეს ადამიანებს  ტკივილი, სევდა, დარდი და წუხილი ყველაზე მსუბუქ წყალბადის მოლეკულებს გაატანონ. ( მონაწილეებმა წყალბადით სავსე ბუშტები ჰაერში გაუშვეს).

ღონისძიების ბოლოს მონაწილე მოსწავლეები სიგელებით დაჯილდოვდნენ. მათ კმაყოფილება გამოთქვეს,  რომ ტექსტის ანალიზი, ფილმის ნახვა, პერსონაჟების განხილვა და დახასიათება, ქიმიაში მიღებული  ცოდნა  დაეხმარათ, უკეთესად მოერგოთ და გაეთავისებინათ პერსონაჟთა და ქიმიურ ნივთიერებათა როლები.

მარტის თვეში ჩვენ კიდევ ერთხელ დავფიქრდით ჩვენს პოლიტიკურ არჩევანსა და იდენტობაზე: ვინ ვართ ქართველები? როგორები ვართ? სადაა ჩვენი ადგილი?

ამ კითხვებს პასუხი გამაოგნებელი ერთიანობითა და სიმამაცით გავეცით. ეს ერთიანობა კი არ იქნებოდა, რომ არა ახალგაზრდობა – უკვე თავისუფალ ქვეყანაში დაბადებული თაობა.

ახლა ისიც ვთქვათ, რას გვეუბნება ამის შესახებ (მსოფლიოში ჩვენი ქვეყნის ადგილის შესახებ) მსოფლიო ლიტერატურა? რა მიმართებაა ხელოვნებასა და პოლიტიკას შორის?

ამ კითხვებს ოსტატური ფორმითა და ხალასი თხრობით სცემს პასუხს ზურაბ ქარუმიძის „დაგნი ანუ სიყვარულის აღაპი“ (გამომცემლობა „ინტელექტი“, 2020).

უჩვეულო ამბავია: ეს წიგნი ქართველმა მწერალმა რამდენიმე წლის წინ ინგლისურად დაწერა, ქართულად მერეღა ითარგმნა. ცნობისათვის, ინგლისურად ის ჯერ ჩვენში გამოიცა, მერე კი – ამერიკაში, „Dalkey Archive Press-ის“ მიერ (ასეთი გამომცემლობაა, მხოლოდ ექსპერიმენტულ და ავანგარდულ წიგნებს ბეჭდავენ და სახელიც ერთი პოსტმოდერნისტი მწერლის, ფლენ ო’ბრაიენის რომანის „The Dalkey Archive“ მიხედვით ჰქვია).

მაინც რაზე მოგვითხრობს „დაგნი ანუ სიყვარულის აღაპი“?

ალბათ, გსმენიათ დაგნი იუელზე, მრავალი ხელოვანის მუზაზე და მის იდუმალ მკვლელობაზე. დაივიწყეთ. და საერთოდ, ნუ მოელით ბიოგრაფიულ რომანს მასზე – „დაგნი ანუ სიყვარულის აღაპი“ სულ სხვა რამეზეა. ესაა წიგნი, რომელშიც მოთხრობილია, როგორ და რატომ აჯობა პოლიტიკამ ხელოვნებას. პოლიტიკა და ხელოვნება კი ის ორი საწყისია, რომლებიც კაცობრიობას ამოძრავებს: ლეომემური (პრაგმატული, რაციონალური) და პარდიმემული (შლეგური, მიღმიერი). ამგვარი დაყოფა რაღაცით ნიცშესეულ აპოლონურ და დიონისურ საწყისებს მოგვაგონებდა, მაგრამ ავტორმა მესამეც დაუმატა, ძროხამემური საწყისი – ბოროტება, რომელიც პარდიმემულ ბუნებას ჩემულობს და ამ ბუნებისა კი არ გახლავთ.

და აი, ბოროტების მძლავრობა რომ შეაჩერონ, პარდიმემური საწყისის მქონენი (როგორც მეორენაირად ეწოდებათ ტექსტში, „შამანები“): გურჯიევი, ვაჟა-ფშაველა, დაგნი, ყორანი და ამ დიდებული ჯგუფის ტიბეტელი წინამძღოლი, ღვთაებრივ აღაპს აწყობენ, რათა კოსმოსური ძალების მეოხებით ასკოკინი, ანუ სიყვარულის ენერგია გამოათავისუფლონ. მათი აზრით, ამგვარად დაიწყება ახალი სახელოვნებო ხანა, მოდერნიზმი, და შეჩერდება ბოროტება, რომელიც კაცობრიობას ტოტალიტარული რეჟიმის სახით უნდა მოევლინოს.

ესაა ამბავი, რომლის გარშემოც ტრიალებს რომანი. თავად რომანი კი ნამდვილი სიმფონიაა, ტექსტობრიობის დღესასწაული – აქ ერთმანეთს ხვდებიან: უილიამ ბლეიკი, დერიდა, ბახტინი, ჰუმბოლდტი, ედგარ პო, რუსთაველი, გურჯიევი, ვაჟა, „ქებაჲ და დიდებაჲ“, ბახი, სტალინი, კამო… სიმფონია შემთხვევით არ მიხსენებია – სიყვარულის ენერგია სწორედ ბახის „იოანეს პასიონისა“ და „ვეფხისტყაოსნის“ კომბინაციამ უნდა გამოათავისუფლოს – დადგმამ, რომელიც სინამდვილეში კაცობრიობის გადამრჩენელი რიტუალია. ტიბეტელი წინამძღოლის მეგობარი ყორანი კი, ცხადია, ედგარ პოს ყორანი გახლავთ – ტექსტში პირდაპირ ლექსიდანაა მოხმობილი ციტატები მის დასახასიათებლად. ასევე ციტატებით ილანდებიან: უილიამ ბლეიკი (თავისი ორი ცნობილი ლექსით: „Never Seek to Tell Thy Love“ და „The Tyger“) და დერიდა. ჰუმბოლდტსა და „ქებაჲ და დიდებაჲს“ კი მთელი ახსნა-განმარტება ეძღვნება. აქვე გაიელვებენ ილია და ნიკო მარი თავიანთი ნააზრევებითურთ (ციტატები განზრახ არ მომყავს აქ – თქვენ უნდა იცნოთ, ამგვარი ტექსტების მთელი მუღამი ეგაა).

ერთი სიტყვით, „დაგნი ანუ სიყვარულის აღაპი“ არის ტექსტი თავად ტექსტების, ხელოვნებისა და იმ ძალის შესახებ, რომლის წყალობითაც ხელოვნება არსებობს. ესაა ორიგინალური რეფლექსია გასული საუკუნის კატასტროფაზე, ტოტალიტარიზმზე, მისი შედეგების ჩვენებით – აკი მთხრობელი გულმტკივნეულად შენიშნავს:

„დღეს ვიღას სჭირდება ის ტექსტები, რომელთა შთაგონების წყაროც არაფერია, ანუ ის, რაც წმინდაწყლის მხატვრული თხრობაა?! დღეს, როცა მთავარი ფრიქციაა, ფიქცია ვის დაეკარგა?! სიმართლეს თვალი უნდა გავუსწოროთ, ძმებო და დებო: 11 სექტემბრის მერე, როცა ტერორიზმის წინააღმდეგ ფიცხელი ომი გაიმართა და პასუხად წრეგადასული შაჰიდური ქმედებები მივიღეთ, მხატვრულმა თხრობამ აზრი დაკარგა. ამის კიდევ ბევრი სხვა მიზეზიც არსებობს, მაგრამ მათი ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს. სამწუხაროდ, უმაღლეს ჯილდოებსა და ოქროს პალმებს ახლა იმ დოკუმენტურ და ავტობიოგრაფიულ ნაწარმოებებში იძლევიან, სოციალური კრიტიკით რომ არიან გაჯერებული; ბესტსელერების სიის სათავეშიც ველურ ბუნებაზე დაწერილი წიგნები მოექცევიან ხოლმე…“.

11 სექტემბერი შემთხვევით არ უხსენებია მთხრობელს – ამ თარიღს პოსტმოდერნიზმის დასასრულად მიიჩნევენ ანგლო-ამერიკულ ლიტერატურათმცოდნეობაში და ფიქრობენ, რომ ამ თარიღის შემდეგ ხელოვნებაშიც ახალი ხანა დაიწყო – პოსტპოსტმოდერნიზმი. ჩვენ შეგვიძლია, არ დავეთანხმოთ ანგლო-ამერიკულ სკოლას, მაგრამ ის, რაც ზემოთ მოხმობილ ციტატაში ხელოვნებისა და სოციალური კრიტიკის ურთიერთმიმართებაზე ითქვა, აშკარად სიმართლეა. ეგაა, რომ ამგვარ, იდეოლოგიას აყოლილ, ხელოვნებასთან რომანს არაფერი აქვს საერთო – „დაგნი ანუ სიყვარულის აღაპი“ სწორედ „წმინდა ფიქციაა“, პოსტმოდერნისტული ქმნილებაა. ეს ეკლექტური ტექსტი ცოტა სამეცნიერო ფანტასტიკის ელემენტებსაც კი შეიცავს – დედამიწელებს ხომ ასკოკინის გამოთავისუფლებაში კოსმოსური, ზებუნებრივი არსება გორნაჰორ ხარხარკ IV ეხმარება (როგორც მე მივხდი, ის რომანში გურჯიევის რომელიღაცა თხზულებიდან მოხვდა). გორნაჰორ ხარხარკ IV ამისათვის საგანგებო მოწყობილობას, ლინგვოქრონოტოპულ აქსელერატორს აამოქმედებს, რომლის მუშაობის მექანიზმიც რომანში სამეცნიერო სკურპულოზურობითაა ახსნილი.

რაც შეეხება თარგმანს, იგი იშვიათი სტილისტური ოსტატობით შეასრულა თამარ ჯაფარიძემ: გურჯიევი და პოღოსიანი თბილისელი სომხების მეტყველებას იმეორებენ, სტალინი მარქსის ფრაზებს აფრქვევს, ვაჟა კი ფშაურად უქცევს (აქვე შევნიშნავ, რომ დიდი წილი იმისა, რასაც ვაჟა ამბობს, მისივე ეთნოგრაფიული წერილებიდან არის ამოღებული). თარგმანი იმდენად კარგია, რომ გაფიქრებინებს, ეს ტექსტი თავისუფლად შეიძლებოდა, ქართული ენიდანაც ამოზრდილიყოო. მერე კი გიჩნდება კითხვა: როგორია ინგლისური დედანი? როგორ გადაჭრა ავტორმა სტილისტური პრობლემები უცხო ენაზე? ამ კითხვებზე პასუხის გასაცემად დედანი უნდა ინახოს. ერთი რამ კი თარგმანიდანაც ცხადია: ავტორმა საქართველო ზოგადევროპულ კონტექსტში ჩასვა და მეტიც, ამ კონტექსტისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა მიანიჭა – სიყვარულის აღაპი ხომ სწორედ აზია-ევროპის გზაშესაყარზე, ტფილისში, უნდა გაიმართოს…

ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, დიდი ყურადღება ეთმობა სკოლაში განმავითარებელი შეფასების გამოყენებას. განმავითარებელი შეფასება  ინფორმაციას მოსწავლის,  წინსვლის, მიღწევებისა და, ამასთან ერთად, არსებული პრობლემების შესახებ. მასწავლებელი ხედავს, რამდენად კარგად სწავლობენ მოსწავლეები და რამდენად კარგად ასწავლის თვითონ.

პედაგოგები, რომლებიც პედაგოგიურ პრაქტიკაში იყენებენ მიმდინარე განმავითარებელ შეფასებას, აგროვებენ ინფორმაციას მოსწავლეების შესახებ. ამის შემდეგ მასწავლებელი ცდილობს, ისე დაგეგმოს სასწავლო პროცესი, რომ მოსწავლეებს სასწავლო მიზნების მიღწევაში დაეხმაროს. სწორედ ამ დროს მიმართავს მასწავლებელი დიფერენცირებულ სწავლებას.

დიფერენცირებული სწავლების ინსტრუმენტებია:

• სასწავლო მიზანი;
• სასწავლო გაჩერებები;
• სასწავლო მენიუ;
• შეარჩიე საკითხავი მასალა;
• აირჩიე პროექტი;
• კითხვები ინტერესების მიხედვით;
• „რაფთ“ წერითი დავალება.

ჩამოთვლილთაგან ყველაზე ხშირად ვიყენებ.  „სასწავლო გაჩერებებს“ და „სასწავლო მენიუს“. ამჯერად მინდა, გაგიზიაროთ საკუთარი გამოცდილება ბიოლოგიის ერთ-ერთ გაკვეთილზე სასწავლო მენიუს გამოყენების შესახებ.

„სასწავლო მენიუ ერთგვარ შეთავაზებას უკეთებს უწევს მოსწავლეს.   და შესაძლებლობას აძლევს, საკუთარი სწავლის ტემპის (ერთი ან რამდენიმე გაკვეთილის განმავლობაში, ან საკლასო/სა­შინაო სამუშაოებთან ერთობლიობაში), ინტერესებისა თუ მზაობის დონის მიხედვით აირჩიონ სასწავლო მენიუში მოცემული აქტივობები. მოსწავლეს შეუძლია, არჩეული აქტივობის შეს­რულება დაიწყოს გაკვეთილზე და დაასრულოს სახლში, როგორც საშინაო დავალება.

სასწავლო მენიუს ფარგლებში მოსწავლეს ეძლევა სამი ტიპის დავალება (მათი სახელწოდება შეიძლება შეარჩიოს მასწავლებელმა მოსწავლეთა ასაკის გათვალისწინებით):

1. სავალდებულო ანუ ძირითადი – მისი შესრულება აუცილებელია;
2. არჩევითი – მოსწავლემ აუცილებლად უნდა შეასრულოს ჩამოთვლილთაგან ერთი, მისთვის სასურველი დავალება მაინც;
3. არასავალდებულო – მოსწავლეს შეუძლია, შეასრულოს ერთი, ერთზე მეტი დავალება ან ან არ შეასრულოს არცერთი.

საკითხის გაგება-გააზრების გადამოწმების მიზნით მოსწავლეებს შევთავაზე სწრაფი, სახალისო  ქვიზი . ქვიზის შედეგების ანალიზმა  მაჩვენა, რომ მოსწავლეთა ნაწილს გაუჭირდა საკითხის გააზრება და ჩემს მიერ შედგენილ თემატურ ერთეულს დავუმატე wordwall.net პლატფორმაზე ჩემს მიერ შექმნილი  სახალისო აქტივობა

https://wordwall.net/ru/resource/55573199/გზა-უჯრედებამდე-8კლასი-ნანა-ქავთარაძე

ეს სახალისო აქტივობა მოსწავლეებმა შეასრულეს წყვილებში და შესრულების შემდეგ მიეცათ გადამოწმების საშუალება.

სასწავლო ერთეულში შემავალი საკითხები საკმაოდ მრავალფეროვანია და თითოეული საკითხის ცოდნა მოსწავლის ჰოლისტურ გააზრებაში დიდ როლს თამშობს. გამომდინარე კლასში მოსწავლეთა მრავალფეროვნებიდან (სწავლის სტილი, სხვადასხვა ცოდნა, სხვადასხვა ინტელექტი დაშ) მნიშვნელოვანია დიფერენცირებული სწავლების ინსტრუმენტების გამოყენება და ამ თემატურ ერთეულშიც აქტიურად გამოვიყენე სასწავლო მენიუები, რომლის შემდეგაც საშუალება მომეცა ეფექტიანი განმავითარებელი შეფასების განმეხორციელებინა, რაც დაეხმარა მოსწავლეებს მომზადებულიყვნენ შემაჯამებელი კომპლექსური დავალებისთვის.

გთავაზობთ, ერთ-ერთ სასწავლო მენიუს

სასწავლო მენიუ

სავალდებულო დავალებების ბლოკი

არჩევითი ბლოკი

ამ ორი დავალებიდან აარჩიე რომელიც გსურს.

1.       აღწერეთ რა პროცესია ამ სურათზე გამოსახული

2. აღწერეთ გულის ციკლის ფაზები

 3.არასავალდებულო დავალება

1. რატომ არის საჭირო გულის მუშაობის ციკლში საერთო მოდუნების ფაზის არსებობა?
2. რა მნიშვნელობა აქვს სითხის მიერ წარმოებულ წნევას გულის მუშაობის დროს?

ჩემს მოსწავლეებს ძალიან მოსწონთ, როცა მათ არჩევანის უფლებას  ვაძლევ.  რასაც ყოველთვის ვითვალისწინებ გაკვეთილების დაგეგმვისას.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა, 2018-2024 წ.წ.
2. მ. ხუნძაყიშვილი, ს. ბივერი. განმავითარებელი შეფასება და დიფერენცირებული სწავლება (სახელმძღვანელო მასწავლებლებისთვის). მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2018

  „ადამიანი იმაზე მეტია ვიდრე ჰგონია“ – ასე ასრულებს ოთარ ჭილაძე გენიალურ პოემას „ადამიანი გაზეთის სვეტში“, ეს კი ადამიანის უსაზღვრო შესაძლებლობებზე ხაზგასმაა…  ჩვენივე ინტერესები აღძრავენ ინტერესს სხვა სუბიექტის მიმართ, თუმცა, ყველასთვის მომხიბვლელად გამოყურება ტერმინი: „‘ინტელექტუალური’ ადამიანი“…

ინტელექტი – ლათინური სიტყვაა და გაგებას, შემეცნებას ნიშნავს. ის პიროვნების თვისებაა, რომელიც აზროვნების უნარის, აზროვნების ფსიქოლოგიურ საფუძველს წარმოადგენს. ინტელექტი– არსებობს ორი სახის ადამიანური და ხელოვნური.

ადამიანური ინტელექტი –  ენის გაგების უნარია. უნარი გადაიტანოს ვერბალური აღწერა მოქმედებაში და იმოქმედოს საკუთარი კულტურის, წესების შესაბამისად.

ხელოვნური ინტელექტი – კომპიუტერული მეცნიერებების სპეციალური სფეროა, რომელიც მიმართულია ადამიანის შემეცნებითი პროცესების მოდელირებისკენ. მან დიდი გავლენა იქონია კოგნიტური ფსიქოლოგიის განვითარებაზე.

ინტელექტზე საუბრისას, ხშირად ჩვენ არ ვფიქრობთ ადამიანის რაიმე კონკრეტულ უნარზე, არამედ, ზოგადად წარმოვიდგენთ განათლებულ, ნაკითხ ადამიანს, რომელიც წარმატებასთან ასოცირდება. ამიტომ, ბევრმა არ იცის ინტელექტის გამორჩეული სახეობა – ემოციური ინტელექტი და მისი ღირებულება .

ყველა სახის ინტელექტი გულისხმობს რაიმე პრობლემატური საკითხის სწორად მართვას: ეს შეიძლება იყოს მათემატიკური, ტექნიკური, ფინანსური ან სხვა. თუმცა, ადამიანი, რომელზეც ვამბობთ, რომ ჭკვიანია, შესაძლოა იგივე ადამიანი იყოს, რომელსაც პირად ცხოვრებაში აქვს პრობლემები, ან უბრალოდ ბედნიერი არ არის, იმის მიუხედავად, რომ კარიერული თვალსაზრისით წარმატებას მიაღწია. ან კი, აქვს უნარები, შესაძლებლობა და ჭკუა, თუმცა ვერ ახერხებს მათ სწორად ნავიგაციას და პროფესიულად ვერ ვითარდება. შესაბამისად, ამგვარი შემთხვევა გამოწვეულია ემოციური ინტელექტის დეფიციტით. ემოციური ინტელექტი არის საკუთარი ემოციების გარჩევის, გაგებისა და კონტროლის უნარი; ეს უნარი ასევე გვეხმარება სხვების ემოციების გაანალიზებაში და მათი მეშვეობით ზეგავლენის მოხდენაში. ყოველი ჩვენგანი განსხვავებული პიროვნებაა, განსხვავებული ხასიათით, სურვილებითა და საჭიროებებით, ემოციების გამოხატვის განსხვავებული ფორმებით. ალბათ, ყველას გვსმენია ისეთი ადამიანების შესახებ, რომლებიც ოსტატები არიან თავიანთი ემოციების მართვაში. ისინი წყობიდან არ გამოდიან და არ ბრაზდებიან სტრესულ სიტუაციებში, ამის ნაცვლად, მათ აქვთ უნარი შეისწავლონ პრობლემა და მშვიდად იპოვონ გამოსავალი. ისინი შესანიშნავნი არიან გადაწყვეტილებების მიღებაში და იციან, როდის შეუძლიათ ენდონ მათ ინტუიციას. თუმცა, მიუხედავად მათი სიძლიერისა, როგორც წესი, მათ შეუძლიათ საკუთარი თავის სწორად დანახვა: ისინი კრიტიკას კარგად იღებენ და იციან, როდის გამოიყენონ ის მათი პიროვნული ან კარიერული წინსვლისთვის. სწორედ ასეთ ხალხზე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ემოციურად ინტელექტუალურნი არიან. ასეთი პიროვნებები არამარტო კარგად იცნობენ თავიანთ თავებს, არამედ ხედავენ სხვების ემოციურ საჭიროებებსაც. დღევანდელ რეალობაში, უფრო და უფრო მეტი ადამიანი მიიჩნევს, რომ ემოციური ინტელექტი ისეთივე მნიშვნელოვანია პროფესიულ ცხოვრებაში, როგორც სხვა ტექნიკური უნარი. შესაბამისად, ემოციური ინტელექტის ამაღლება დაგვეხმარება არამარტო პირადი ცხოვრების გაუმჯობესებაში, არამედ პროფესიული ცხოვრების სწორად მართვაშიც. საბოლოო ჯამში კი, ამ უნარის მეშვეობით, შეგვიძლია აღმოვაჩინოთ სიმშვიდე და ბედნიერება ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

ემოციური ინტელექტი ყველა ადამიანის ინდივიდუალური მახასიათებელია და ოთხ უნარად იყოფა. ესენია: თვითცნობიერება, საკუთარი თავის მართვა, სოციალური

ცნობიერება, ურთიერთობების მართვა.

თვითცნობიერება – უნარი, გააცნობიერო საკუთარი ემოციები და ხვდებოდე რომელ მათგანს განიცდი მოცემულ მომენტში. ხვდებოდე საკუთარ რეაქციებს კონკრეტულ მოვლენებთან, გამოწვევებთან ან ადამიანებთან მიმართებაში. თვითცნობიერების ზრდასთან ერთად ადამიანთა კმაყოფილების შეგრძნება, ანუ უნარი მიაღწიონ საკუთარ მიზნებს, იზრდება. თვითცნობიერება მნიშვნელოვანია, რამდენადაც 83% ადამიანებისა, რომელთან მაღალი თვითცნობიერების უნარი აქვთ საქმის საუკეთესოდ შემსრულებლები არიან.

საკუთარი თავის მართვა – უნარი გამოიყენო შენი ცნობიერება საკუთარი ემოციების სამართავად, იყო მოქნილი და პოზიტიურად მართო საკუთარი ქმედება. შეგეძლოს მომენტალური იმპულსების შეკავება და მათი გვერდით გადადება უფრო დიდი მიზნების მისაღწევად.

სოციალური ცნობიერება – უნარი გააცნობიერო სხვა ადამიანის ემოციები და ამოიცნო, რა განწყობაზე იმყოფებიან ისინი მოცემულ მომენტში. აღნიშნული უნარის მთავარი ელემენტებია მოსმენა და დაკვირვება. მონოლოგის ნაცვლად მოსმენა და დაკვირვება, გვეხმარება, დავინახოთ ჭეშმარიტი მდგომარეობა, რომელშიც ჩვენი გარშემომყოფები არიან.

ურთიერთობების მართვა – უნარი, შეგეძლოს შენი სოციალური ცნობიერების გამოყენება ადამიანებთან ურთიერთობების წარმატებით წარმართვისა და პრობლემების ეფექტიანად გადაჭრისათვის. ურთიერთობების მართვა ასევე მნიშვნელოვანი უნარია კონფლიქტთა გადაწყვეტისა და საკუთარ პოზიციაში სხვების დარწმუნებისათვის.

ნდობა არის ემოცია , რომელიც ამერიკელი მეცნიერის, რობერტ პლუჩიკის მოდელში 8 საბაზისო ემოციიდან ერთ-ერთია [ბრაზი, შიში, ნდობა, სიხარული, მოლოდინი, სევდა, გაკვირვება, ზიზღი]. ემოციების ადაპტაციური თეორიის თანახმად, ნებისმიერი ემოციის ფუნქცია არის უბიძგოს ადამიანს ისეთი  ქმედებისკენ, რომელიც მის გადარჩენას და გარემოში უკეთეს ადაპტაციას ემსახურება. ეს ხდება სრულიად გაუცნობიერებლად. მაგალითად, შიში ააქტიურებს ჩვენს თავდაცვით ქცევებს, ბრაზი გვიბიძგებს ბარიერის გადალახვისკენ, ზიზღი გვარიდებს საზიანო ობიექტს და ა.შ. ნდობასაც, როგორც საბაზისო ემოციას, ასევე აქვს თავისი ადაპტაციური დანიშნულება – ეს არის ადამიანებს შორის ღიაობის უზრუნველყოფა. ნდობის ემოციის გარეშე წარმოუდგენელია მეგობრობა, თანამშრომლობა, საზოგადოებრივი ცხოვრება.

პიროვნული განვითარება მუდმივი პროცესია, თუმცა, ცხადია, არამცთუ იწყება ადრეული ასაკიდან, არამედ, ამ მხრივ, ყველაზე დიდი მნიშვნელობა სწორედ ბავშვის გაზრდის პროცესს და გარემო ფაქტორებს ენიჭება. რასაკვირველია, ოჯახში აღზრდასთან ერთად, განათლებას უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება და ამიტომაც ჩვენ, როგორც ერთი საზოგადოება, მუდმივად ვეძებთ გზებს, იმისთვის, რომ უკეთესი განათლება მივცეთ ჩვენს მომავალ თაობებს. ჩვენთვის, ჩვენი შვილებისთვის, სასწავლებლებისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კარგი მასწავლებლების არსებობას. ალბათ გაგახსენდებათ ის მასწავლებელი, რომელმაც თქვენი, არამარტო სწავლის პროცესში, არამედ პიროვნული ზრდის პროცესშიც ხელი შეგიწყოთ: ასეთი მასწავლებელია სწორედ ის, რომელიც, არამარტო თავისი საგნის მცოდნეა, არამედ ემოციურად ინტელექტუალურია.

მოზარდებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია და ფაქტობრივად მათ სამომავლო ემოციურ შესაძლებლობებსა და სწორად აზროვნებას განსაზღვრავს ადრეულ ასაკში ემოციების მართვისა და მათ მიხედვით სწორად რეაგირების სწავლა. სწორედ ამიტომ განვითარებულ ქვეყნებში უკვე დაიწყეს ემოციური ინტელექტის, როგორც სასკოლო საგნის სასწავლებლებში შემოღება.

სამწუხაროდ, ხშირია ისეთი შემთხვევები, როდესაც მასწავლებლები ვერ ახერხებენ ბავშვის ემოციურ მდგომარეობაში შესვლას და არასწორი მიდგომის გამო, შეიძლება ბავშვმა თავი იგრძნოს დაუცველად, დაჩაგრულად. სოციალური და ემოციური უნარ-ჩვევების გამომუშავება – განსაკუთრებით ზრდასრული ადამიანისთვის – საკმაოდ კომპლექსური პროცესია. საბოლოო ჯამში, მასწავლებლები და მშობლებიც უნდა იყვნენ ემოციურად და სოციალურად კომპეტენტურნი იმისათვის, რომ შეძლონ ბავშვებს ასწავლონ ემპათიის, თანაგრძნობის, მადლიერების, ან სხვა სოციალურ-ემოციური უნარ-ჩვევის გამომუშავება. ასეთ გარემოში გაზრდა მნიშვნელოვანია მათი სამომავლო გეგმების განხორციელებისათვის, კარიერული წინსვლისთვის, გარემოსთან სოციალური ადაპტაციისთვის და საერთო ჯამში, ბედნიერი მომავლისთვის.

მოკლედ რომ ვთქვათ, ემოციური ინტელექტი არის უნარი, შეგეძლოს საკუთარი და სხვისი ემოციების გაცნობიერება და მათი მართვა. ის გავლენას ახდენს ჩვენს ქცევაზე, ჩვენს გადაწყვეტილებებსა და ჩვენს მიღწევებზე. EQ სრულიად განსხვავდება IQ-სგან და მათ საერთო არაფერი აქვთ. ადამიანის IQ მისი ცხოვრების განმავლობაში შესაძლოა მცირედით შეიცვალოს, მაშინ როდესაც EQ-ს განვითარება და გაუმჯობესება შესაძლებელია.  ამგვარად, მაღალი ემოციური ინტელექტის ქონა ყოველი ჩვენგანის ინტერესებში შედის და საბედნიეროდ, მისი განვითარება სავსებით შესაძლებელია სწორი ვარჯიშებითა და ცოტა მოთმინებით.

   გამოყენებული ლიტერატურა

1. ვიკიპედია
2. Forbes Georgia- website
3. GROWIN COACHING COMPANY -website

დაწყებითი განათლების პედაგოგიკა და მეთოდიკა უპირატესობას ანიჭებს აღსაზრდელებში პრაქტიკული უნარ-ჩვევების ფორმირებასა და თეორიული ცოდნის პრაქტიკულ სივრცეში რეალიზებას. ჯერ კიდევ კომენიუსის ,,დიდ დიდაქტიკაში“ მეცნიერულობის პრინციპს უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭებოდა, რაც გულისხმობდა როგორც საგნობრივი, ასე მეთოდური ინოვაციების დანერგვის ხელშეწყობას. დღეის მოცემულობით იგივე საკითხი აქტიურ ფაზაშია კომპიუტერიზაციის, მრავალფეროვანი მატერიალური სასწავლო რესურსების ეპოქაში. თუმცა, საჭირო ხდება მათი მართებული სელექცია აღსაზრდელთა სჭიროებების გათვალისწინებით.

ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკიდან გამომდინარე ხშირად დგას პრობლემა აღსაზრდელთა მიერ სხვადასხვა სივრცითი ფიგურების აღქმის და მათი პრაქტიკული ღირებულების გათავისების შესახებ. აღსაზრდელთა ფსიქოლოგიაში ცნობილი ფაქტია, რომ დაწყებით საფეხურზე მოსწავლეებისათვის დამახასიათებელია თვალსაჩინო -ხატოვანი აზროვნება, რაც გასათვალისწინებელი ფაქტია. ასევე, ფსიქოლოგიაში ცნობილია, რომ ესა თუ ის ფაქტი, აღქმული სხვადასხვა შეგრძნების ორგანოთი გრძელვადიან მეხსიერებაში მარტივად და ეფექტურად იმკვიდრებს ადგილს. ერთგვაროვნად აღქმულ საგანს ან მოვლენას სიტუაციური გამოყენების შანსი ნაკლები აქვს, ვიდრე მრავალმხრივად აღქმულ  მოვლენებს. აღნიშნული პრინციპები სამოქმედო დებულებად გამოვიყენე დაწყებით საფეხურზე სივრცითი ფიგურების შესწავლის საქმეში, რაც წარმატებული მიდგომა აღმოჩნდა აღსაზრდელებისათვის. ჩემეული დასკვნები ვალიდურობისათვის ინტერვენციულად გადამოწმდა დაწყებითი კლასების პედაგოგების მიერ.

სივრცითი ფიგურების აღსაზრდელებისათვის გაცნობისა და მიღებული ცოდნის ტრანსფერის მიზნით გამოვიყენე ,,ცოდნის აგების სქემა“:

• საკითხის აუდიალიზება
• საკითხის ვიზუალიზება
• საკითხის კინესთეტური აღქმა
• ცოდნის პრაქტიკაში გადატანა

წარმოდგენილი სქემის მიხედვით აღსაზრდელი სოლო ტაქსონომიის პრესტრუქტურული დონიდან გადადის უნისტრუქტურულ, მულტისტრუქტურულ და მიმართებით დონეზე სრულიად ლატენტურად. ერთი დონიდან მეორე დონეზე აღსაზრდელი იმდენად მარტივად ინაცვლებს, რომ შეუმჩნეველი ხდება სასწავლო საკითხების შემეცნების სირთულე. აღსაზრდელთა მოტივაცია მზარდია და სასწავლო პროცესში ჩართულობის ხარისხი მაღალი.

საკითხის აუდიალიზებისათვის გამოვიყენე ,,ევრისტიკული მეთოდი“ და აღსაზრდელებს გავაცანი შესასწავლი საკითხის არსი კითხვა-პასუხის რეჟიმით. კერძოდ, თუ როგორ წარმოედგინათ ფიგურების ფორმები და  მათთვის ცნობილ რომელ საგანთან ავლენდნენ ისინი მსგავსებას. აღნიშნულმა მიდგომამ შესასწავლი საგნის მიმართ აღსაზრდელთა ინტერესი გაზარდა, რადგან საკითხი ნაწილობრივ  ნაცნობი იყო და ნაწილობრივ ცოდნის შევსებას საჭიროებდა. ცოდნის შევსების პროცესი კი მათთვის სიახლეთა გაცნობასთან ასოცირდებოდა.

შესასწავლი საკითხის ვიზუალიზების მიზნით აქტიურად გამოვიყენე თვალსაჩინოება, მატერიალური მასალა ხის კუბურების, ცილინდრის, მართკუთხა პარალელეპიპედის და  სფეროს ფორმების სახით, ასევე საპრეზენტაციო პროგრამაში მომზადებული ვიდეო რგოლები სივრცითი ფიგურების შესახებ. ფიგურების წახნაგებისა და წიბოების მოძრაობაში ჩვენებამ და პარალელურად მატერიალური სასწავლო მასალის დემონსტრირებამ აღსაზრდელთა ინტერესი გაააქტიურა და მოტივაცია საკითხის მიმართ საგრძნობლად გაზარდა.

კომბინაციაში სივრცითი ფიგურების გაცნობის პროცესში აუდიალური და ვიზუალური სასწავლო კომპონენტების ერთობლიობამ აღსაზრდელებში ბიძგი მისცა ინტერესს, სივრცით ფიგურებს გასცნობოდნენ შეხებით და კინესთეტური თვალსაზრისით შეემეცნებინათ შესასწავლი საკითხის საკვანძო კომპონენტები. ფიგურებთან შეხებამ, შეხების პროცესში ფიგურის შემადგენელი ნაწილების სახელდებამ მოსწავლეებს საშუალება მისცა საფუძვლიანად აღექვათ სივრცითი ფიგურების არსი და ღირებულება.

შემდეგ ეტაპზე მოსწავლეებს წარვუდგინე საგნები, რომლებიც ცილინდრთან, მართკუთხა პარალელეპიპედთან, კონუსთან, პირამიდასთან და სფეროსთან ასოცირდებოდა. წარმოდგენილმა საგნებმა და მათი ფორმის დასახელებამ აღსაზრდელებს გაუმარტივა სივრცითი ფიგურების შემეცნების და მათი სახელების დამახსოვრების, ასევე მათი გამოყენების შესაძლებლობა. განსაკუთრებით საინტერესო აღმოჩნდა თეორიული მასალის პრაქტიკულ ფაზაში გადატანა, კერძოდ, საგაკვეთილო პროცესში, აქტივობის განხორციელება, რომლის დროსაც მოსწავლეებს ყუთში ჩაწყობილი საგნებიდან ერთ ერთი თვალდახუჭულს უნდა ამოეღოთ და აღეწერათ მისი ფორმა და ფუნქცია.

აღნიშნული აქტივობა კიდევ გავართულე იმ თვალსაზრისით, რომ აღსაზრდელები ორ ჯგუფად დავყავი და მათ მოვთხოვე ამჟამად სივრცითი ფიგურების დასახელება მოკლე დროში. აღსაზრდელები ხალისით ჩაერთნენ აღნიშნულ აქტივობაში და აჩვენეს მიღებული თეორიული ცოდნის ეფექტური ტრანსფერი.

ჩემი, როგორც პედაგოგის მიზანი არ ყოფილა მხოლოდ სასწავლო მიზნების სისრულეში მოყვანა, ასევე ჩემი მოტივი იყო აღსაზრდელთა ინტერესების მობილიზება, სახალისო და მამოტივირებელი სასწავლო გარემოს შექმნა ეფექტური ტრანსფერისათვის.

ჩემეული დასკვნის ვალიდურობის მიზნით ამ მიდგომის ინტერვენცია განვახორციელე წლების ინტერვალით, ერთსა და იმავე ასაკობრივ ჯგუფთან, შედეგებმა აჩვენა დასახელებული მიდგომის ეფექტურობა სივრცითი ფიგურების სწავლების საქმეში.

სოლო ტაქსონომიის მიხედვით აღსაზრდელები დაეუფლნენ ცოდნას საფეხურებრივი სვლით მარტივიდან რთულისაკენ, ნაცნობიდან უცნობისაკენ და თამაშზე ორიენტირებული აქტივობებით შევძელი აღსაზრდელთა დაინტერესება და სასწავლო მიზნის ეფექტურად მიღწევა.

ამდენად, გაკვეთილი, რომელიც დაკომპლექტებულია ისეთი პედაგოგიური მეთოდებითა და მიდგომებით, რომლებიც ორიენტირებულია სასწავლო თვალსაჩინოებებსა თუ ელექტრონულ რესურსებზე, ასეთი გაკვეთილი ყოველთვის იქნება აღსაზრდელთა ინტერესებზე მორგებული და მამოტივირებელი ფაქტორებით დატვირთული, რაც არსებითი ღირებულების მატარებელია დაწყებითი კლასების მოსწავლეებისათვის. მითუმეტეს როცა დაწყებით საფეხურზე ბავშვის ქცევას თამაში წარმართავს, პედაგოგის მიერ დაგეგმილი ყველა აქტივობა უნდა ითვალისწინებდეს თამაშის კომპონენტს. თამაშის ფსიქოლოგიის მიხედვით აღსაზრდელს ყველა სასწავლო თემატიკა უნდა მიეწოდებოდეს თამაშის გზით, რომ ,,შემეცნების სამყაროში“ შევიდეს სტრესის გარეშე. ეს კიდევ შესაძლებელია სასწავლო თემატიკის ვიზუალიზების, აუდიალიზების, საგნებთან შეხების და მსგავს მოვლენებთან თუ საგნებთან უშუალო კონტაქტის გზით.

 გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ნათია ჯანაშია, ნათელა იმედაძე, სოფიო გორგოძე, განვითარებისა და სწავლების თეორიები, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2008
2. ნათელა ვასაძე, პედაგოგიკის ისტორია, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების აკადემია, თბილისი, 2004
3. ე.ნ. მედინსკი. პედაგოგიკის ისტორია, სტალინის სახელობის სახ. უნ-ტის დაუსწ. პედსექტორის გამ-ბა, თბილისი, 1940
4. შ. ჩხარტიშვილი აღზრდის სოციალური ფსიქოლოგია, თბ.1974
5. მ. ბოჭორიშვილი, სოლო ტაქსონომია, 2022 წელი

ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში, მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა კეთებით და გამოცდილებით სწავლების პრინციპს ემყარება.  მოსწავლეზე ორიენტირებული მიდგომით მოსწავლეები  პრაქტიკულად ასრულებენ მათთვის უკვე ძალიან საინტერესო და მრავალფეროვან კომპლექსურ დავალებებს, რომლის დროსაც მოსწავლეები თვითონ გეგმავენ სასწავლო საქმიანობას და ორგანიზებას უწევენ, ერთ მთლიანობაში აქცევენ სხვადასხვა სფეროში მიღებულ ცოდნას და მიზანმიმართულად იყენებენ მას. არ კმაყოფილდებიან  მიღწეულით და აქვთ საკუთარი შესაძლებლობებისა და ინტერესების უწყვეტი განვითარების უნარი, რაც განაპირობებს მათ  პიროვნულ და პროფესიულ ზრდას და უზრუნველყოფს ახალი ცოდნის დამოუკიდებლად შეძენას.

გთავაზობთ მე-8 კლასში, გეოგრაფიაში ჩატარებულ კომპლექსურ დავალებას

თემა:  ჩრდილოეთ ამერიკა

საკითხი: ჩრდილოეთ ამერიკის პრერიები

სამიზნე  ცნება – მოსახლეობა და მეურნეობა;   მდგრადი განვითარება

ქვეცნებები: ბუნებრივი ზონა(სტეპი-პრერია),ფრონტირი-ველური დასავლეთი),აქტი ჰოუმსტედის შეახებ,რეზერვაცია,სტიქიური მოვლენები(გვალვა,ხანძარი,ტორნადო)

საკვანძო შეკითხვა – რა განაპირობებს პრერიების   ინტენსიურ გამოყენებას სასოფლო-სამეურნეო თვალსაზრისით,რა  შედეგი შეიძლება მოჰყვეს მის გამოყენებას მომავალში და როგორ უმკლავდებიან სტიქიურ პროცესებს ჩრდილოეთ ამერიკის პრერიებში.

კომპლექსური დავალების პირობა:

ჩრდილოეთ ამერიკის პრერიები მეტად ხელსაყრელია სოფლის მეურნეობის განვითარებისათვის.წარმოიდგინეთ, რომ ახალგაზრდა ფერმერთა ასოციაციის წევრი ხართ და დაგევალათ შეისწავლოთ  ჩრდილოეთ ამერიკის  პრერიები. მოამზადეთ ელექტრონული  ბუკლეტი,  რომლის საშუალებითაც თანატოლებს პრერიებს, მის სამეურნეო ათვისებას და მომავალში მისი შენარჩუნების საჭიროებას გააცნობთ.

თქვენ მიერ შექმნილ ელექტრონულ  ბუკლეტში ხაზგასმით წარმოაჩინეთ:

• ცვლილებები, რომლებიც აისახა პრერიების ათვისების შედეგად ადგილობრივი მოსახლეობის ყოფა-ცხოვრებაზე, სამეურნეო საქმიანობასა და ქვეყნების ეკონომიკურ მდგომარეობაზე.
• საფრთხეები, რომლებიც შეიძლება დაემუქროს პრერიებს სტიქიური პროცესების შედეგად და დაცული ტერიტორიების შექმნა პრერიების ველური ბუნების შესანარჩუნებლად.

პრაქტიკული რჩევები კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობისთვის: 

• გაეცანით ინფორმაციას ველური დასავლეთის უკანასკნელი დღეები.2-უკანასკნელი ფრონტირი

(რესურსი-1)

• ჩამოაყალიბე აზრი ველური დასავლეთის ათვისებაზე , ბიზონების   დახოცვასა და ინდიელების განდევნაზე; იმსჯელე პრერიების მიწების სამეურნეო ათვისებაზე , მოსახლეობის მიგრაციასა და მათი დასაქმების ტიპზე.
• წაიკითხეთ მასალა(რესურსი-2)

 ამონარიდი სახელმძღვანელოდან  მაქსაკოვსკი მსოფლიო გეოგრაფიული სურათი- „აშშ-ს ,კანადის მექსიკის აგროსამრეწველო კომპლექსები“, დაადგინეთ კავშირი სასოფლო-სამეურნეო კულტურების განაწილებასა და მოხმარებას შორის.  სოფლის  მეურნეობის ინტენსიური განვითარების  შედეგად თუ როგორ მოხდა პროდუქციის ზრდა და როგორია  მისი ხვედრითი წილი ექსპორტის მოცულობაში.

• გაეცანი ინფორმაციას(რესურსი-3) – რომელი სტიქიური პროცესები აყენებს ზიანს პრერიებს და რა სახის პრევენციები უნდა ჩატარდეს ზარალის ასაცილებლად.
• უყურე ვიდეოს, გამოიტანე დასკვნა, თუ რატომ  არის აუცილებელი  დაცული ტერიტორიების შექმნა და ველური სახეობების შენარჩუნება.
• წაიკითხე მასალა(რესურსი-4) (მე-9 კლასის სახელმძღვანელო- მ.ბლიაძე, გ.ჭანტურია, დ.კერესელიძე, ზ.სეფერთელაძე). შეადარე ერთმანეთს ამერიკის პრერიები და სტეპები საქართველოში და  დაადგინე მათ შორის  მსგავსება -განსხვავებანი.
• ელექტრონული ბუკლეტი ინფორმაციული, შემეცნებითი და საინტერესო და მიმზიდველი რომ იყოს, გაითვალისწინეთ რჩევა – „როგორ შევქმნათ ელექტრონული ბუკლეტი“(ელექტრონული ბუკლეტის მომზადება შეგიძლიათ Word-ში. გახსენით Word-ის ფურცელი. შემდეგ შედით file- მენიუში და ჩამონათვალში აირჩიეთ New. იქვე გამოსულ საძიებო სტრიქონში ჩაწერეთ სიტყვა Flyer და ჩამოშლილი ვერსიებიდან თქვენთვის სასურველი ვარიანტი შეარჩიეთ; ბუკლეტში გვერდების ერთმანეთისგან გამოყოფის მისანიშნებლად შეგიძლიათ, წყვეტილი ხაზები გაავლოთ).

კომპლექსური დავალების ეტაპები

ეტაპი 1-კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა:

აქტივობა 1-როგორ შევქმნათ ელექტრონული  ბუკლეტი;

აქტივობა 2-წინარე  ცოდნის გააქტიურება:

1-რა არის ბუნებრივი ზონა?

2-რომელი ბუნებრივი ზონებია გავრცელებული ჩრდილოეთ ამერიკაში?

ეტაპი 2- კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა

აქტივობა -1 მოსწავლეების მიერ ველური დასავლეთის  ადგილმდებარეობისა და მკვიდრი მოსახლეობის-ინდიელების ყოფა ცხოვრების გაანალიზება.

ველური დასავლეთის  უკანასკნელი  დღეები https://www.gfsis.org/files/my-world/26/3.pdf?fbclid=IwAR2V4y4Yjakw9BazP96QqN0nggz1JxTqiGQ2zOJNssGDgidsQzvAbiZYQkA

უკანასკნელი ფრონტირი https://www.kvirispalitra.ge/istoriani/36633-ukanaskneli-frontiri.html

(რესურსი-1)

• როგორი იყო პრერიების ველური ბუნება, რა მიზნით ხდებოდა პრერიების მიტაცება და როგორ ხდებოდა მკვიდრი მოსახლეობის განდევნა?
• როგორ განახორციელეს ტერიტორიების ათვისების მიზნით რკინიგზის გაყვანა,მოსახლეობის დაინტერესება და სასოფლო სამეურნეო სავარგულების ათვისება?
• რას ნიშნავს ველური დასავლეთი, ჰოუმსტედის კანონი, ფრონტირის ხაზი და სად გადიოდა ეს ხაზი?
• რა სახის წინააღმდეგობას წააწყდნენ თეთრკანიანები ინდიელთა მხრიდან ბიზონების დახოცვასა და ტერიტორიების მითვისების შედეგად?
• რამ შეუწყო ხელი მოსახლეობის თავმოყრას მოცემულ ტერიტორიაზე?

აქტივობა-2  მოსწავლეების მიერ პრერიების სამეურნეო ათვისების შედეგად რძის, ხორბლის, სიმინდის სარტყლების  გავრცელების  არეალების დადგენა და დატანა  კონტურულ რუკაზე .

ამონარიდი სახელმღვანელოდან  მაქსაკოვსკი მსოფლიო„გეოგრაფიული სურათი- „აშშ-ს ,კანადის მექსიკის აგროსამრეწველო კომპლექსები“      (რესურსი-2)

• სად მდებარეობს, რომელ შტატებს მოიცავს აშშ-ში რძის, ხორბლის, სიმინდის სარტყელი და რომელ ტერიტორიებს მოიცავს კანადასა და მექსიკაში?
• რაში მდგომარეობს ინტენსიური სოფლის მეურნეობის არსი და მისი როლი სასოფლო პროდუქციის წარმოების ზრდაში?
• პრერიების ათვისების შედეგად როგორია სასოფლო სამეურნეო პროდუქციის წილი ქვეყნების საექსპორტო მაჩვენებელში?

აქტივობა-3 –მოსწავლის მიერ ვიდეოს ანალიზი და დამატებითი ინფორმაციის  მოძიება დაცულ ტერიტორიებზე, სტიქიურ პროცესებზე და საქართველოს სტეპებზე.

https://www.youtube.com/watch?v=Ww3cMgFr2xQ&feature=emb_rel_end&fbclid=IwAR1lwJt91hkxDk9YULUbIFk2-eSENEUJ3l-kehfPFqy6ZHJ4fRYEAyKoLIM       (რესურსი-3)

• რომელი დაცული ტერიტორიები შეიქმნა პრერიების ველური ბუნების დაცვის მიზნით?
• რომელმა სტიქიურმა პროცესებმა შეიძლება ზიანი მიაყენოს პრერიებს და როგორ შეიძლება მათი თავიდან აცილება?

აქტივობა-4 წაკითხულის ანალიზი

წაიკითხე მასალა – საქართველოს სტეპებთან დაკავშირებით  და შეადარეთ ერთმანეთს ამერიკის პრერიები და  სტეპები საქართველოში და  დაადგინე მათ შორის  მსგავსება-განსხვავებანი (9 კლასის სახელმძღვანელო- საქართველოს გეოგრაფია მ.ბლიაძე,გ.ჭანტურია,დ.კერესელიძე,ზ.სეფერთელაძე ).  (რესურსი-4)

რესურსი-1  ამონარიდი  სტატიიდან „ველური დასავლეთი“

XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ფრონტირის ხაზმა, რომელიც აშშ-ში ერთმანეთისგან გამოყოფდა თეთრკანიანი ახალმოსახლეებისა და ინდიელთა ტერიტორიებს, სულ უფრო სწრაფად გადაინაცვლა დასავლეთისკენ.

1850-1865 წლებში ამერიკელმა ახალმოსახლეებმა მისისიპის დასავლეთით დაიწყეს გადასვლა – შევიდნენ დიდი ვაკეებისა და პრერიების ტერიტორიაზე. 15 წელიწადში ახალმოსახლეებმა დაიკავეს კანზასისა და ნებრასკის ნაყოფიერი მიწები და მდინარე მისურის მიადგნენ. ამდენად, 1865 წლის ანუ უკანასკნელი ფრონტირის დაწყებისთვის ხაზი არ გასცდენია მდინარე მისურის, იგი მიუყვებოდა მისისიპის მომიჯნავე შტატების დასავლეთ საზღვრებს, ასევე შეჭრილი იყო კანზასისა და ნებრასკის შტატების სიღრმეში. ამ  საზღვრის იქით ინდიელთა ტერიტორიები – ”ველური დასავლეთი” იწყებოდა.”ველური დასავლეთის” ეს ტერიტორიები თავის სიდიდესთან ერთად გეოგრაფიული და ბუნებრივი საბადოების თვალსაზრისითაც ძალზე მრავალფეროვანი იყო. აქ მრავალი ტომი სახლობდა: ბლექფუტები, კროუ, სიუ, შაიენები, არაპაჰო, პაუნი, შოშონები, მოდოკი პაიუტები, აპაჩები, კომანჩები.

1-კომანჩები;    2-აპაჩები;    3-შოშონი ინდიელი.

“ველური დასავლეთის” სწრაფი გარდაქმნის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი იყო ამერიკელთა მიერ ბიზონთა ჯოგების თითქმის მთლიანად განადგურება. ეს იყო უდიდესი დარტყმა ინდიელთათვის. განსაკუთრებით ვაკე-პრერიის ზონაში მცხოვრები მრავალრიცხოვანი ტომებისათვის, რომლებიც მთლიანად დამოკიდებულნი იყვნენ ბიზონებზე. XIX საუკუნის ბოლომდე 50 მლნ სულზე მეტი ბიზონი განადგურდა.

(ბიზონებზე ნადირობა)

1862-1869 წლებში აშშ-ის დასავლეთში გაიყვანეს მსოფლიოში პირველი ტრანსკონტინენტური რკინიგზა, რომელმაც გადაკვეთა მთელი “ველური დასავლეთი” და დააკავშირა ქვეყნის წყნარი ოკეანისა და ატლანტის ოკეანის სანაპიროები. რკინიგზამ გააადვილა, დააჩქარა და უსაფრთხო გახადა დასავლეთში გადაადგილება და თან უამრავი ახალმოსახლეც წამოიყოლა. ახალი რკინიგზა ”ორეგონის ბილიკის” საუკეთესო ალტერნატივა გახდა. ამდენად, ტრანსკონტინენტურმა რკინიგზამ კიდევ უფრო დააჩქარა ფრონტირის მოძრაობა და ინდიელთა ტერიტორიების შემცირება. იმავდროულად ხელისუფლებამ აამოქმედა აქტი ჰომსტედების შესახებ (1862 წ.), რომლის ძალითაც ახალმოსახლეებს უფასოდ გადაეცემოდა მიწები დასავლეთში.

ამასთან რკინიგზის ხაზების მიმდებარე მიწები სარკინიგზო ფირმების მაგნატებს გადასცეს. მათ კი, თავის მხრივ, დაიწყეს ამ ტერიტორიების გაყიდვა ემიგრანტებსა და ახალმოსახლეებზე. “ველურ დასავლეთში” ახალმოსახლეთა რიცხვი ძალიან სწრაფად მატულობდა.

XIX საუკუნის მეორე ნახევარში მთელი “ველური დასავლეთი” “ინდიელთა ომების” ალში გაეხვია. განსაკუთრებით ბევრი ბრძოლა მოხდა მონტანაში, ჩრდილო და სამხრეთ დაკოტაში, კოლორადოში, არიზონასა და ტეხასში. საერთოდაც, ყველაზე სერიოზული წინააღმდეგობა ფრონტირის წინსვლას გაუწიეს ვაკე-პრერიის ზონის ინდიელებმა.

1865 წელს დაწყებული უკანასკნელი ფრონტირი დაახლოებით 25 წელიწადს გაგრძელდა. “ინდიელთა დასავლეთი” შტატებად დაიყო; როკის მთიანეთში მაღაროელები მუშაობდნენ და ახალ-ახალ საბადოებს ეძებდნენ, იქვე იქმნებოდა მათი დასახლებები; რკინიგზის ხაზების, ხიდების, გვირაბების მშენებლობამ შორეული დასავლეთის ყველაზე მიუვალ ადგილებამდეც კი მიაღწია; დაიწყო ახალი ხალხმრავალი ქალაქების მშენებლობა, თვალუწვდენელი პრერიები და ვაკეები ამერიკელ ფერმერთა სახნავ-სათესებად იქცა.

რესურსი-2

კანადის ეკონომიკაში წამყვანი როლი ცენტრალურ რაიონს (კვებეკს და ონტარიოს პროვინციები)ეკუთვნის. წყნაროკეანური, ჩრდილოეთი და სტეპური რაიონები კანადის მთელი ისტორიის მანძილზე „მეტროპოლიასთან“-ცენტრალურ რაიონთან მიმართებაში ასრულებდა შიდა კოლონიების აგრარულ-სანედლეულო დანამატის ფუნქციას. 70-იანი წლებიდან სხვაობა „ცენტრსა“ და „პერიფერიას“ შორის თანდათან იშლება, რაც კარგად ჩანს სტეპური  რაიონის მაგალითზე. სტეპურ რაიონში შედის მანიტობას, სასკაჩევანის და ალბერტას პროვინციები. მათი ფართობი 2 მლნ კმ კვ-ია და ქვეყნის ტერიტორიის 1/5 უკავია. აქ ცხოვრობს კანადის მოსახლეობის 1/6. სტეპურ რაიონში სწრაფად ვითარდება სამთო-მოპოვებითი მრეწველობა, რაც მოსახლეობის მატებას განაპირობებს. სტეპის პროვინციებში იზრდება, აგრეთვე, გადამამუშავებელი მრეწველობა. აქ იწარმოება კანადის სამრეწველო პროდუქციის 1/5. თუ მხედველობაში მივიღებთ იმასაც, რომ აქ საკმაოდ სწრაფად ვითარდება მატერიალური და არამატერიალური  წარმოების სხვა დარგებიც, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ კანადის სტეპური რაიონი ქვეყნის  მეორე ეკონომიკურ ბირთვად გადაიქცა, მაგრამ მაინც სტეპური რაიონის  „სახეს“ სოფლის მეურნეობა განსაზღვრავს, რომელიც კანადის სოფლის მეურნეობის 2/3 იძლევა. ამ რაიონში ძალიან კარგად არის განვითარებული მეცხოველეობა. სწორედ აქ იწყება „უზარმაზარი ძროხების“ ქვეყნის ტერიტორია, რომელიც სამხრეთისაკენ ვრცელდება აშშ-ს გავლით ტეხასამდე და მაინც, სტეპური რაიონის სოფლის მეურნეობაში სპეციალიზაციას განსაზღვრავდა და დღესაც განსაზღვრავს მარცვლეულის წარმოება. სტეპური რაიონის, ისევე როგორც მთელი კანადის კოლონიზაციის ადრეულ პერიოდში ახალი ტერიტორიის ათვისების მამოძრავებელი ძალა იყო ე.წ.“ბეწვეულის ციებ-ცხელება“.1670 წელს ინგლისში შექმნილი ჰუძონის ყურის კომპანია დიდი ხნის განმავლობაში მონოპოლიურად  ფლობდა კანადის ბეწვეულ სიმდიდრეებს. მე-18 საუკუნეში სწორედ ძვირფასი ბეწვით ვაჭრობამ განსაზღვრა კანადის როლი მსოფლიო ბაზარზე. რაც შეეხება რაიონის სასოფლო-სამეურნეო ათვისებას, იგი შენელდა კიდეც, რადგან აქ მცხოვრები ინდიელთა მრავალრიცხოვანი ტომები იძულებული გახდნენ ბეწვეული დაემზადებინათ. სტეპურ რაიონში გადმოსახლებული შოტლანდიელების პირველი სასოფლო-სამეურნეო კოლონია მე-19 საუკუნის დასაწყისში წარმოიქმნა, მაგრამ რაიონის ფართო სასოფლო-სამეურნეო კოლონიზაცია დაიწყო მხოლოდ რკინიგზების ინტენსიური მშენებლობის პერიოდში(მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში). განსაკუთრებით 1885 წლიდან, როდესაც გაყვანილ იქნა პირველი ტრანსკანადური  მაგისტრალი. ამ გზის საშუალებით სტეპურ რაიონში შემოვიდა ევროპიდან გადმოსახლებულთა ნაკადი, რომელმაც სწრაფად მიაღწია კლდოვან მთებამდე. რაიონის სწრაფმა ათვისებამ განაპირობა ფედერაციის შემადგენლობაში ჯერ მანიტობას(1870),შემდეგ სასკაჩევანის  და ალბერტას(1905)პროვინციების შესვლა. იმავდროულად, განსაზღვრა კოლონიზებული  სტეპური რაიონის  მთავარი სამეურნეო პროფილიც, რომელსაც ყველაზე უკეთ შეესაბამება გამოთქმა“ხორბლის ეკონომიკა“. სტეპურ რაიონში ეკონომიკის ამ დარგის განვითარებას ხელი შეუწყო ბუნებრივმა და ეკონომიკურმა ფაქტორებმა.და მართლაც,სტეპური რაიონის სამხრეთს გააჩნია განსაკუთრებული ბუნებრივი პირობები მარცვლეული მეურნეობის განვითარებისათვის.აქ ფართო ზოლადაა წარმოგდენილი კანადის სტეპური(პრერიები),რომელიც ვრცელდება სამხრეთით,აშშ-ის  ცენტრალურ და დიდ  ვაკეებზე.თბილი,თუმცა ცოტათი მშრალი ჰავა,ნაყოფიერი ნიადაგები და ვაკე ტერიტორია ხელს უწყობს რაიონის სწრაფ ათვისებას.ევროპიდან გადმოსახლებულებმა,განსაკუთრებით კი უკრაინელებმა აქ აღმოაჩინეს ნამდვილად „მშობლიური ლანდაფტი“.

„ხორბლის ეკონომიკის“ფორმირების ხელშემწყობი ეკონომიკური ფაქტორებია აღსანიშნავია:ძირითადად მომხმარებელთან-კანადის ცენტრალურ რაიონთან და აშშ-ის მიმდებარე რაიონებთან სიახლოვე;მსოფლიო ბაზრზე გასვლის შესაძლებლობა-წყნაროკეანურ ნავსადგურ ვანკუვერის და დიდი ტბების სისტემის საშუალებით.მე-19  საუკუნის 90-იან წლებსი ევროპაში კანადურ ხორბალზე მოთხოვნის გაზრდა.ხორბლის სარტყელი შედგება ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილებისაგან,რომლებიც განსხვავებულია როგორც აგროკლიმატური ისე კულტურულ-ეთნიკური პირობებით.ჩრდილოეთ ნაწილში(ჩრდ. და სამ.დაკოტა)ყინვიანი და ქარიანი ზამთრის გამო,მოდის მხოლოდ საგაზაფხულო ხორბალი.მოსახლეობა ამ რაიონში მცირეა-ძირითადად ფერმერები,დიდ ქალაქებში პრაქტიკულად არ არის და ხორბალი ითვლება ამ სარტყლის მონოკულტურად.სამხრეთ ნაწილში (ნებრასკა და კანზასი) ზაფხული უფრო ცხელი და მშრალია,მოჰყავთ საშემოდგომო ხორბალი,რომელიც მწიფდება ზაფხულის გვალვების დადგომამდე.ეს საშემოდგომა ხორბლის სარტყელია.კანადაში პრერიების ათვისების შედეგად სტეპური პროვინციები მოკლე დროში გადაიქცა ქვეყნის სოფლის მეურნეობის ძირითად რაიონად .ამჟამად კანადის სტეპის რაიონის მეშვეობით მარცვლეულის წარმოებით 60 მლნ.ტონა წელიწადში ერთ-ერთი პირველი ადგილი უკავია მსოფლიოში,ხოლო ერთ სულ მოსახლეზე გაანგარიშებით (2 ტონაზე )მყარი პირველი ადგილი.მარცვლეულის ექსპორტით კანადა მხოლოდ აშშ-ს ჩამორჩება.მსოფლიო ბაზარზე ხორბლის ხარისხის ეტალონად ითვლება(მანიტობა 1). ამ კულტურის 4/5 მოდის სტეპურ რაიონზე. მანიტობას პროვინციაში ცხოვრობენ ინგლისიდან, გერმანიიდან, უკრაინიდან  გადმოსახლებულები. სასკაჩევანის პრერიებზე იწარმოება სოფლის მეურნეობის პროდუქციის 1/5 და ამიტომ უწოდებენ მას კანადის პურის კალათას.ალბერტას პრერიებში მოჰყავთ მარცვლეული და ტექნიკური კულტურები(შაქრის ჭარხალი) და იგი იძლევა კანადური  ხორბლის 1/5-ს. სტეპური პროვინციების იერსახე ძალიან წააგავს ერთმანეთს.სოფლები აქ არ არის უზარმაზარ მოხნულ პრერიებზე გაფანტულია ცალკეული ფერმები. აქა იქ შეგხვდებათ პატარა ელევატორები,სადაც ფერმერებს მიაქვთ თავიანთი პროდუქცია გასაყიდად. სტეპურ რაიონს აღმოსავლეთ და დასავლეთ პროვინციებთან აკავშირებს 8000 კილომეტრის სიგრძის ტრანსკანადური მაგისტრალი. ამერიკული აგრობიზნესის სფეროში 3,4 მილიონი კაცია ჩაბმული, რაც ქვეყნის  ეკონომიკაში 2,6%. აშშ სასოფლო სამეურნეო პროდუქციით უმსხვილესი ექსპორტიორია მსოფლიოში(15%). სოფლის მეურნეობას პროდუქციის წარმოების დიდი მასშტაბები და მრავალსახეობა ახასიათებს. დარგი შრომის მაღალი ნაყოფიერებით, მატერიალურ ტექნიკური აღჭურვილობით და კონცენტრაციის მაღალი დონით გამოირჩევა. წამყვანია ფერმერული მეურნეობები და მათზე სოფლის მეურნეობის შემოსავლების 80% პროცენტი მოდის. ფერმების საშუალო სიდიდეა 180  ჰა. სახნავი წილი განსაკუთრებით მაღალია პრერიების ოლქში (აიოვას შტატი), სადაც იგი ზოგჯერ 90 % აღწევს.

კვების მრეწველობა,რომელსაც ნედლეულს აწვდის სოფლის მეურნეობა მაღალ განვითარებული აგროსამრეწველო კომპლექსის შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს. კვების მრეწველობის ბევრი საწარმოს ადგილმდებარეობა ძირითადად სოფლის მეურნეობის სპეციალიზაციაზეა დამოკიდებული.

აშშ-ს  პრერიებში რძის სარტყელი ჩამოყალიბდა ტბების პირას, სადაც ვეგეტაციის პერიოდი მოკლეა, სადაც ძირითად ნაწილს საძოვრები და სათიბები ქმნიან, ხოლო მინდვრის კულტურები მწვანე საკვების დასამზადებლად გამოიყენება.რძისა და ყველ-კარაქის წარმოებით პირველ ადგილზეა ვისკონსინის შტატი. ტიპური სარძევე მეცხოველეობა დამახასიათებელია მინესოტას, ვისკონსინის და ილინოისის შტატის ჩრდილო ნაწილისთვის.

ხორბლის სატყელი წელიწადში აშშ-ში იძლევა 20-25 ტონა ხორბალს. ჩრდ. და სამ. დაკოტაში მოჰყავთ საგაზაფხულო ხორბალი. სიმინდის სარტყელი, რომელიც მდებარეობს მდინარე ოჰაიოსა და მდინარე მისურის ქვედა ნაწილს შორის. სიმინდის სარტყლიდან დასავლეთით, ხორბლის სარტყელი გადაჭიმულია აშშ-ს კანზასის შტატში, ალბერტას, სასკასჩევანისა და მანიტობის კანადური პრერიის პროვინციების გავლით. დიდი ველის ეს ვრცელი ფართობი საშუალებას იძლევა ხორბალი გაშენდეს როგორც ზამთარში, ასევე გაზაფხულზე.სიმინდის სარტყლი მოიცავს: აიოვას, ილინოისის, ინდიანას, სამხრეთ მიჩიგანის, დასავლეთ ოჰაიოს, აღმოსავლეთ ნებრასკას, აღმოსავლეთ კანზასის, სამხრეთ მინესოტას და მისურის ნაწილებს. სიმინდის მწარმოებელია ოთხი საუკეთესო შტატი -აიოვა, ილინოისი, ნებრასკა და მინესოტა.მექსიკა სიმინდის წარმოშობისა და მრავალფეროვნების ცენტრია, რაც იმას ნიშნავს, რომ აქედან დანარჩენ მსოფლიოში გავრცელდა. ბიომრავალფეროვნების ეროვნული კომისიის (Conabio) თანახმად, ქვეყანას ამ მარცვლეულის 50-ზე მეტი ჯიში აქვს.სიმინდი განვითარდა მექსიკური სამზარეულოსთან ერთად, რომელშიც დღეს 600-ზე მეტი კერძებია დამზადებული, რომლებიც სიმინდით მზადდება.თავისუფალი ვაჭრობისთვის გახსნამ გასული საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოდან ხელი შეუწყო სიმინდის იმპორტს.აშშ – ს სოფლის მეურნეობის დეპარტამენტის პროგნოზების თანახმად, 28 წლის განმავლობაში.

რესურსი-3

პრერიისთვის  ყველაზე სერიოზული  უარყოფითი შედეგი ჰქონდა  ქარის ეროზიას (დეფლაცია).

1926–1935 წლების ხანგრძლივმა გვალვებმა, მიწის  ხვნამ და პირუტყვისთვის საძოვრების ინტენსიურმა გამოყენებამ გამოიწვია კანზასის, კოლორადოს, ოკლაჰომასა და ტეხასის შტატებში დიდი ტერიტორიების დეგრადაცია.

პრერიებს  ზიანს აყენებდა და მოსავლის დანაკარგი დიდი იყო სტიქიური პროცესების(გვალვა, ხანძარი, ქარები და სხვა) შედეგად. გვალვა შეიძლება გაგრძელდეს 4-5 კვირიდან რამდენიმე თვემდე. გვალვის შედეგები შეიძლება კატასტროფული  იყოს.ხშირია შემთხვევები,როდესაც ტორნადოსა და ძლიერი ქარების შედეგად  ნადგურდება მოსავალი, ტორნადო ანგრევს შენობებს და ელექტროგადამცემ ხაზებს. მას ხშირად ახლავს ძლიერი სეტყვა, ჭექა ქუხილი და  წყალდიდობა.      2019 წელს აშშ-ს ეროვნული მეტეოროლოგიური სამსახურის მონაცემებით, ქარის სიჩქარემ 264 კმ / სთ მიაღწია.

ტორნადოებისგან უდიდესი ზიანი დაფიქსირდა ინდიანას, კოლორადოს, ოჰაიოს, აიოვას, ნებრასკასა და ილინოისის შტატებში, სადაც ელექტროენერგიის გარეშე დარჩა დაახლოებით 68 ათასი სახლი.

ხანძრები ანადგურებენ პრერიებში როგორც მცენარეულ, ასევე ცხოველურ საფარს. ხანძარი ხშირად იწვევს ეკოსისტემების დეგრადაციას. ხშირად მაღალი ტემპერატურის და დაუდევრობის  შედეგად შეიძლება გაჩნდეს ხანძრები. ბალახის წვის შედეგად ნიადაგის ნაყოფიერება ეცემა. პრერიებში ხშირად ფრინველებს ბუდეები აქვთ მიწაზე და ხანძრის სწრაფი გავრცელების შედეგად ნადგურდებიან.

ზოგიერთი ცხოველის სახეობა განაპირობებს პრერიის ეკოსისტემის სამეურნეო ღირებულებას. ბიზონი, მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვი ჩრდილოეთ ამერიკის პრერიის მკვიდრია. ბიზონები ჩრდილოეთ ამერიკის ყველაზე მსხვილი ძუძუმწოვრებია. ვუდ ბუფალოს ეროვნული პარკი მდებარეობს ალბერტასა და ჩრდილო – დასავლეთის ტერიტორიებს შორის საზღვრის ორივე მხარეს, დაარსდა 1922 წელს ბიზონების გადასარჩენად. მიზანი მიღწეულ იქნა და ახლა თქვენ შეგიძლიათ, აღფრთოვანდეთ ამ ულამაზესი ცხოველებით, სპეციალური “კამეჩის ბილიკის” გავლით. ვუდ ბუფალო ყველაზე დიდი პარკია მთელ  კონტინენტზე და ერთ-ერთი უდიდესია მსოფლიოში. ფართობი 44 807 კმ 2, მოიცავს ტყეებს, მდელოებს.

ნაკრძალის ტერიტორიაზე ცხოვრობს ტყის ბიზონი. მათ შესანარჩუნებლად გაიხსნა პარკი 1922 წელს.

პრერიების ველური ლანდშაფტის დაცვას ემსახურება ბედლენდის ეროვნული პარკი, რომელიც მდებარეობს კლდოვანი მთების აღმოსავლეთით სამხრეთ დაკოტას შტატში. პრერიების  ყველაზე დიდი   დაცული ტერიტორიაა აშშ-ში . პარკში ცხოვრობს სხვადასხვა, გადაშენების პირას მყოფი ცხოველი – ბიზონი, ირემი, სწრაფი მელა, დიდ რქიანი ცხვარი და სხვა. მრავალი ორგანიზაცია მუშაობს პრერიული ეკოსისტემების შესანარჩუნებლად. პარტნიორები  ეხმარებიან ბადლენდსის ეროვნულ პარკს მისი სათიბ-საძოვრების მოვლასა და მართვაში. Great Great Plains ინვენტარისა და მონიტორინგის ჯგუფმა  1998 წლიდან გამოიკვლია ბადლენდის  საბადოები. ბედლენდის ეროვნულ პარკში სტუმრებს შეუძლიათ დატკბნენ   ამერიკული პრერიის მომხიბვლელი სურათებით.დაცული ტერიტორიების არსებობა და პრერიების დაცვა მდგრადი განვითარების პრინციპებს ემსახურება .

რესურსი-4

სტეპის მცენარეული საფარი აღმოსავლეთ  და სამხრეთ საქართველოშია გავრცელებული. მთისწინეთისა და დაბალი მთის სტეპები(ივრის ზეგანი, შიდა და ქვემო ქართლი, ახალციხის ქვაბული,500-დან 700-1000 მ სიმაღლის ფარგლებში) ძირითადად წარმოდგენილია უროთი და ვაციწვერათი. საქართველოს უროიან  სტეპებში აგვისტოშიც კი აქტიური ვეგეტაცია მიმდინარეობს. ვაციწვერიანი სტეპები გარეგნულად, ფლორისტული შემადგენლობით და რიტმიკით უფრო ახლოსაა ზომიერი სარტყლის სტეპურ  მცენარეულ საფართან. ეს სტეპი გავრცელებულია შედარებით უფრო მაღალ ადგილებში, ვიდრე უროიანები, კერძოდ, იქ სადაც შედარებით ცივი და კონტინენტური ჰავაა. მთის მდელო სტეპი და სტეპი ფართოდაა გავრცელებული სამხრეთ საქართველოში, ზ.დ.1400-2300 მ სიმაღლეზე და წარმოადგენს მარცვლოვანი და პარკოსანი მცენარეების  ხშირ დაჯგუფებებს. საქართველოს სტეპებში  ძირითადად, შავმიწანიადაგია და  მაღალი ნაყოფიერებით გამოირჩევა. საქართველოს სტეპი თითქმის მთლიანად ათვისებულია და განვითარებულია მეცხოველეობა, მემარცვლეობა, მდინარეთა ხეობებში მევენახეობა.  მთის სტეპებში მოჰყავს კარტოფილი და მარცვლეული, პრიორიტეტულია მეცხოველეობა.

მოსწავლეებმა შექმნეს ელექტრონული ბუკლეტი   უკვე წინასწარ გაწერილი ინსტრუქციის გათვალისწინებით. კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის წარმოდგენისას გამოკვეთეს თავიანთი  მოსაზრება ჩრდილოეთ ამერიკის პრერიებზე, ახსნეს მისი სამეურნეო ათვისების წინაპირობები და მოიყვანეს შესაბამისი არგუმენტები.

ბევრი მასწავლებლისთვის კლასის მართვა პრობლემური სეგმენტია. მრავალი მათგანი ემოციურად რეაგირებს მოსწავლეთა არასასურველ ქცევაზე.თუმცა არსებობენ ისეთი მასწავლებლებიც, რომელთათვისაც კლასის მართვასთან დაკავშირებული პრობლემები თითქმის არ არსებობს.

სფეროს მკვლევრების მიერ  შემუშავდა კლასის მართვის არაერთი ეფექტური და ძალიან საინტერესო მოდელი. ერთ-ერთი მათგანია – კლასის მართვის ხუთი ოქროს წესი.

1. წესები: დაადგინეთ კლასში ქცევის წესები და შეასწავლეთ მოსწავლეს, ასევე გააცანით, რა მოლოდინები გაქვთ ქცევასთან დაკავშირებით.
2. რუტინა: ჩამოაყალიბეთ სტრუქტურა და დაადგინეთ რუტინა, რომელიც დაეხმარება მოსწავლეს იმოქმედოს სხვადასხვა სიტუაციებში.
3. შექება: განამტკიცეთ პოზიტიური საქციელი შექებით.
4. ცუდი საქციელი: აუცილებლად უნდა განხორციელდეს რეაგირება მოსწავლის ცუდ საქციელზე.
5. ჩართულობა: წაახალისეთ და მხარი დაუჭირეთ მოსწავლის მიერ გამოჩენილ ინტერესს და აქტიურ ჩართულობას საგაკვეთილო პროცესში

წესები

• მასწავლებელმა (ან მასწავლებელმა და მოსწავლეებმა ერთობლივად) უნდა შეადგინოს წესების გარკვეული რაოდენობა, რომლის დანიშნულებაც იქნება განსაზღვროს, რას ნიშნავს დადებითი ქცევა კლასში და დადებითი მოლოდინები.
•  მას არ უნდა ჰქონდეს ფორმალური ხასიათი, ისინი აუცილებლად უნდა იყოს გააზრებული, ნასწავლი და  პრაქტიკაში განმტკიცებული.
•  წესები აუცილებლად უნდა ითვალისწინებდეს, რა ასაკის მოსწავლეებთან ვურთიერთობთ.
• წესები აუცილებლად უნდა იყოს თვალსაჩინო ადგილას გამოკრული და ხდებოდეს მათი შეხსენება გაკვეთილის  დასაწყისში.
• მასწავლებლის, როგორც მენეჯერის, მოვალეობაში შედის წესების  ამუშავება ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

რუტინა

მასწავლებელმა მოსწავლეებს უნდა ასწავლოს და მიაჩვიოს ყოველდღიურ პროცედურებსა და რუტინას, რაც გულისხმობს – როგორ მოექცეს სასწავლო ნივთებს, როგორ მოიქცეს კლასში სასწავლო პროცესის დროს  (რაც წესების ნაწილია), კლასის გარეთ და სხვადასხვა სასწავლო სიტუაციაში. მაგალითად: ჯგუფური მუშაობის დროს, ინდივიდუალური მუშაობის დროს. აღნიშნული წესები  შედგენილი უნდა იყოს და მოსწავლემ ისწავლოს სასწავლო წლის დასაწყისში, თუმცა მასწავლებელს წლის განმავლობაში წესებში შეუძლია ცვლილებების შეტანა

შექება

• მასწავლებელმა კარგი ჩვევა  აუცილებლად უნდა განამტკიცოს შექებით.
• გარკვეული შედეგისათვის წახალისების მიზნით შესაძლებელია  დადგინდეს ჯილდო ან პრიზი.
• ყველაზე მოწესრიგებული მოსწავლე ან ჯგუფისთვის,  ასევე ყველაზე მოწესრიგებული კლასისათვის რაიმე წამახალისებელი აქტივობის გაკეთებაც სასურველია.
• აუცილებლად გასათვალისწინებელია, რომ შექება და წახალისება უნდა იყოს დამსახურებული..

ცუდი ქცევა

• მასწავლებელმა კარგი ჩვევა  აუცილებლად უნდა განამტკიცოს შექებით.
• გარკვეული შედეგისათვის წახალისების მიზნით შესაძლებელია  დადგინდეს ჯილდო ან პრიზი.
• ყველაზე მოწესრიგებული მოსწავლე ან ჯგუფისთვის,  ასევე ყველაზე მოწესრიგებული კლასისათვის რაიმე წამახალისებელი აქტივობის გაკეთებაც სასურველია.
• აუცილებლად გასათვალისწინებელია, რომ შექება და წახალისება უნდა იყოს დამსახურებული..

ჩართულობა

ის  მჭიდროდ არის დაკავშირებული სწავლების ხარისხთან. მასწავლებლები მუდმივად უნდა ცდილობდნენ, რომ მოსწავლე ჩართული და დაინტერესებული იყოს გაკვეთილით და საგაკვეთილო პროცესით. გაკვეთილით დაინტერესებულ და ჩართულ მოსწავლეს  ნაკლები დრო აქვს, დაკავდეს რაიმე „სხვა“  არასასურველი ქცევით.

PIP პირამიდა

სფეროს მკვლევრები ასევე რეკომენდაციას უწევენ   PIP პირამიდას ან უფრო სწორად,   “PIP”– პირამიდის გამოყენებით გაკვეთილის  ჩატარებას, რაც   ნიშნავს პრობლემების პრევენციას, საჭირო ჩარევას (ინტერვენციას)  და საბოლოოდ  მოსწავლეთა პიროვნულ ზრდას. ხშირად  მასწავლებელი ამ სამი ფაქტორიდან მხოლოდ ერთზე ან ორზე ახდენს კონცენტრაციას, ზოგჯერ კი არც ერთ მათგანს არ აქცევს ყურადღებას.

ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკიდან გთავაზობთ კლასის მართვის რამდენიმე სახალისო აქტივობას, რომელიც წესების დაცვაზეა დაფუძნებული და კლასის მართვის საუკეთესო ინსტრუმენტებს წარმოადგენს სწავლების პირველ საფეხურზე.

1. კითხვა-პასუხის ბარათები

თუკი მასწავლებელს ჰყავს კლასები, რომლებშიც მონაწილეების მცირე ნაწილი განუწყვეტლივ საუბრობს, მცირე ნაწილი კი სიმორცხვის გამო საერთოდ არ ერევა საუბარში, სიტუაციის დაბალანსებაში კითხვა-პასუხის ბარათები დაეხმარება.

მიმდინარეობა

თითოეულ მოსწავლეს ეძლევა  მრავალჯერადი გამოყენების წითელი ბარათბი რომელიც – კითხვაზე საპასუხო ბარათია.

ერთი მოსწავლე მეთვალყურეობს ამ პროცესს და სთხოვს მონაწილეებს ჩააბარონ პასუხის ბარათი როდესაც ერთ შეკითხვას უპასუხებენ.

როდესაც მოსწავლე უკვე უპასუხებს და ბარათი ჩამოერთმევა, მას ხმის ამოღების უფლება აღარ აქვს. ეს, გამოიწვევს იმას, რომ პასუხებში  ჩაერთვებიან ბარათების მფლობელი მორცხვი  მონაწილეები

ფერადი კენჭები

უსაფრთხო და პოზიტიური გარემოს უზრუნველსაყოფად მთელი გაკვეთილის განმავლობაში  ქცევის წესების შესახსენებლად აქტიურად ვიყენებ აქტივობას –
,, ფერადი კენჭები“, მოსწავლეები თავად აკონტროლებენ  საკუთარ ქცევას, ,,ჯილდოს ქილაში“ კენჭების ჩაყრით. ვიღებთ 2 იდენტურ ქილას (არა საფრთხის შემცველს) და შემაქვს საკლასო ოთახში სასწავლო წლის დასაწყისში/სემესტრის დასაწყისში. ერთი ჯილდოს ქილა ცარიელია, ხოლო მეორე ქილა შესაბამისად სავსეა ფერადი  კენჭებით (კენჭები მოცულობით ზომიერი სიდიდისაა, შეიძლება ფრჩხილების ლაქით ფერადად მოვხატოთ, დავასვათ ფერადი კოპლები და ა.შ.).

გაკვეთილის დასაწყისშივე მერხზე თითოეულ მოსწავლეს ვუდებთ 3-3 კენჭს, რომელსაც ვიღებთ სავსე ქილიდან. გაკვეთილის განმავლობაში ქცევის დარღვევის შემთხვევაში მასწავლებელი აცლის 1 კენჭს და აგდებს უკან სავსე ქილაში. გაკვეთილის დასრულებისას დარჩენილ კენჭებს მოსწავლეები ყრიან ჯილდოების ქილაში. სათანადო ჯილდოს ნიშნულთან მისვლისას მასწავლებელი ატარებს შესაბამის აქტივობას. ეს შეიძლება იყოს: თავისუფალი 10 წთ, შოკოლადის ფართი, ნაყინის ფართი, გასვლითი ღონისძიება. მასწავლებელი აქტივობების არჩევანში თავისუფალია.

კლასის მართვის საბოლოო, გრძელვადიანი მიზანი მოსწავლეებში თვითდისციპლინის უნარის აღზრდაა, ხოლო მოკლევადიანი – კლასში ჯანსაღი ატმოსფეროს და პოზიტიური სასწავლო გარემოს შექმნაა. კლასის მართვის სტრატეგიები კი ამ მიზნების მიღწევაში გვეხმარება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. რ.მარზანო – კლასის მართვა https://old.tpdc.ge/images/stories/pdf/klasismartva.pdf
2. კლასის მართვა (სსუ სატრენინგო მოდულის  მასალა)

3. https://www.jes.org.ge/number/10/article/56/

სასწავლო პროცესის წარმართვა –  კომპლექსური დავალებიდან – კომპლექსურ დავალებამდე –  ეს ის მთავარი პრინციპია, რომელიც მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის გასაღებია.

მოსწავლეებს მოსწონთ პროექტული სწავლება, თუ ჩვენ  კომპლექსურ დავალებას, რომელიც გრძელვადიან მიზნებზეა ორიენტირებული, შინაარსობრივად  მოვარგებთ სკოლაში მიმდინარე  პროექტს, ასევე,  საერთაშორისო თუ ეროვნულ საკონკურსო თემატიკას, ამით ავამაღლებთ მოსწავლეთა ინტერესს კომპლექსური დავალებების მიმართ.

წარმოგიდგენთ, ეკოსკოლის მსოფლიო პროგრამის ფარგლებში, გარემოსდაცვითი ორგანიზაციის  ,, დავიცვათ საქართველოს სისუფთავე“-ის მიერ დაგეგმილ გარემოსდაცვითი კონკურსის _ ,,შექმენი ეკოგმირი“ ფარგლებში დაგეგმილი და განხორციელებული კომპლექსური დავალების შინაარსსა და მიმდინარეობის ეტაპებს, რასაც შედეგად მოყვა გარემოსდაცვითი ორგანიზაციის წარმომადგენლების მიერ მონაწილე მოსწავლეების სერტიფიკატებით და სამახსოვრო პრიზებით დაჯილდოება. ერთმა მოსწავლემ საპრიზო ადგილი მოიპოვა.

კომპლექსური დავალების განხორციელებას წინ უძღოდა კვლევა :

„ რას უშვრებით ნარჩენებს?“

კვლევის ჩატარების შემდეგ მოსწავლეები აანალიზებენ შეგროვებულ ინფორმაციას, პასუხობენ კითხვებს, ითვლიან პასუხებს და გამოაქვთ დასკვნა. თითოეული ჯგუფი ამზადებს და წარმოადგენს პრეზენტაციას ჩატარებული კვლევის შესახებ.

კითხვები მონაცემთა ანალიზისთვის:

1. გამოკითხულთაგან რამდენი ადამიანი აგროვებს მაკულატურას?
2. რამდენი ადამიანი იყენებს ფურცლის ორივე მხარეს?
3. რამდენი ადამიანი იყენებს შესაფუთ მასალას რაიმე სხვა ნივთის დასამზადებლად?
4. რამდენი ადამიანი ურიგებს დაპატარავებულ ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელს სხვებს?
5. რა დასკვნის გამოტანა შეიძლება გამოკითხვის მასალებზე დაყრდნობით?

მონაცემთა დამუშავების შემდეგ გაირკვა, რომ კლასში საკმაოდ დაბალია ცნობიერება ნარჩენების ეფექტურად მართვის შესახებ.

დაიგეგმა კომპლექსური დავალების განხორციელება, რომელიც თავისი არსით უკავშირდება მდგრადი განვითარების მე-12 მიზანს –  გონივრული წარმოება და მოხმარება.

საგანი – ბუნებისმეტყველება

კლასი –VI

სამიზნე ცნება: ჯანმრთელობა და დაავადება, მდგრადი განვითარება

ქვეცნებები: ჰიგიენა, პრევენცია, ჯანსაღი გარემო

სამიზნე ცნების მკვიდრი წარმოდგენები:

1. ჯანმრთელობის შენარჩუნებისათვის მნიშვნელოვანია ჰიგიენის წესების დაცვა.
2. გარემოს დაბინძურება გავლენას ახდენს ადამიანის ჯანმრთელობაზე.
3. გარემოს დაცვა აუცილებელია მომავალი თაობების კეთილდღეობისთვის;

საკითხი: ჯანმრთელობა/ჯანმრთელობა და გარემო

საკვანძო შეკითხვა:

როგორ წარმოვადგინო ,,ეკორობოტის“  საშუალებით, თუ რა მნიშვნელობა აქვს ეკოლოგიურად სუფთა გარემოს შენარჩუნებას ადამიანის ჯანმრთელობისათვის?

კომპლექსური დავალების პირობა:

თქვენი კლასი მონაწილეობს ეკოსკოლის მსოფლიო პროგრამის ფარგლებში, გარემოსდაცვითი ორგანიზაციის  ,, დავიცვათ საქართველოს სისუფთავე“-ის მიერ დაგეგმილ გარემოსდაცვით კონკურსში _ ,,შექმენი ეკოგმირი რობოტი“, რომლის მიზანია მეტი ყურადღება მივაქციოთ გარემოსდაცვით საკითხებს და სასკოლო აქტივობებში მეტი დრო დავუთმოთ ამ პრობლემაზე მუშაობას. გაეცანი ინფორმაციას ნარჩენების ეფექტურად მართვის შესახებ, ნარჩენებისგან დაამზადე ,,ეკორობოტი“ და წარადგინე კლასის წინაშე.

ნაშრომში ხაზგასმით წარმოაჩინე: (შეფასების კრიტერიუმები)

• რა მნიშვნელობა აქვს ჯანმრთელობის შენარჩუნებისთვის ჰიგიენის წესების დაცვას(ჯანმრთელობა და დაავადება მკ.წ 1).
• რა გავლენას ახდენს დაბინძურებული გარემო ადამიანის ჯანმრთელობაზე(ჯანმრთელობა და დაავადება მკ.წ3)?
• რა მნიშვნელობა აქვს გარემოს დაცვას მომავალი თაობებისთვის (მდგრადი განვითარება მკ.წ 1).

კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები და  მუშაობისას განხორციელებული აქტივობები:

I ეტაპი: კომპლექსური დავალების ფორმა

 ნაბიჯი 1. როგორ უნდა წარმოვაჩინო საკუთარი ცოდნა შესასწავლ საკითხთან დაკავშირებით?

რესურსი:  ეკოგმირი – რობოტი  ( შექმნილი  მათი თანატოლების მიერ), მასწავლებლის მიერ დამზადებული ეკორობოტი.

მოსწავლეები ეცნობიან კონკურსის პირობებს, მის შინაარსს, რაც მათში აღძრავს ინტერესს და ფიქრობენ,  როგორ უნდა წარმოაჩინონ საკუთარი ცოდნა შესწავლილ საკითხთან დაკავშირებით.

აქტივობა 1. · კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა, წინარე ცოდნის დადგენა შესაქმნელი პროდუქტისა და შესასწავლი საკითხის ირგვლივ.

აქტივობა 2.   მასწავლებელი მოსწავლეებს  გაკვეთილზე აცნობს ნარჩენებისგან დამზადებულ ეკოგმირს, რომელიც შინ თავად მოამზადა.

აქტივობა 3. დავალების მოთხოვნების გაცნობიერება და სამიზნე ცოდნის (დეკლარაციული, პროცედურული, პირობისეული) კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვებით წინარე ცოდნის გააქტიურება.

• რას გულისხმობს შესასწავლი საკითხი?
• რა შემოქმედებითი პროდუქტის საშუალებით უნდა დაადასტურო, რა ისწავლე მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით?
• რა არის ეკორობოტი და როგორ შექმნი მას?

II ეტაპი: კომპლექსური დავალების შინაარსი

ნაბიჯი 1.

• რა მნიშვნელობა აქვს ჯანმრთელობის შენარჩუნებისთვის ჰიგიენის წესების დაცვას (ჯანმრთელობა და დაავადება მკ.წ 1).
• რა გავლენას ახდენს დაბინძურებული გარემო ადამიანის ჯანმრთელობაზე (ჯანმრთელობა და დაავადება მკ.წ3)?

რესურსი: ვიდეორგოლი. ,,ჩვენი წვლილი პლანეტის გადარჩენაში“.

აქტივობა 1: ვიდეორგოლის გაცნობის შემდეგ გაიმართა  დისკუსია ,,მრგავალი მაგიდის“ მეთოდის გამოყენებით. მოსწავლეებმა უპასუხეს შეკითხვებს:

1.ეთანხმებით თუ არა მოსაზრებას, რომ ნარჩენების გადამუშავების პრობლემა დღეს საკმაოდ მწვავედ დგას?

2. რაში ხედავთ მის გამოვლინებას?

3.რაში ხედავთ გამოსავალს?

რესურსი: სახელმძღვანელოში არსებული მასალა, მასწავლებლის მიერ მომზადებული პრეზენტაცია, სამაგიდო თამაში მეეზოვე. (აღნიშნული რესურსის საშუალებით მოსწავლეები სწავლობენ ნარჩენების დახარისხებას.)

აქტივობა2.

მოსწავლეები ნაწილდებიან ჯგუფებში და რომელი გუნდიც უფრო სწრაფად დაახარისხებს სხვადასხვა ტიპის ნარჩენის ბარათს შესაბამისი ფერის ურნაში(ჭიქა), ის გუნდი იმარჯვებს.

სამიზნე ცოდნის (დეკლარაციული, პროცედურული, პირობისეული) კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

• რა სახის ნარჩენები არსებობს?
• სად მიდის ეს ნარჩენები?
• გსმენიათ თუ არა ნარჩენების დახარისხების შესახებ?
• ახარისხებთ თუ არა ნარჩენებს ოჯახში და თავად თუ მონაწილეობთ ამ პროცესში?
• ხომ არ გსმენიათ რამე ნარჩენების მეორეული გამოყენების შესახებ?
• ხომ არ გამოგიყენებიათ რაიმე სახის ნარჩენი მეორეული დანიშნულებით და დაგიმზადებიათ რაიმე მისგან?

ნაბიჯი2

რა მნიშვნელობა აქვს გარემოს დაცვას მომავალი თაობისთვის (მდგრადი განვითარება მკ.წ 1)?

აქტივობა.1

,,შეამოწმე შენი ეკოლოგიური ნაკვალევი” საინტერესო და სახალისოა, ის ეკოცნობიერების ამაღლების მიზანს ისახავს. თურმე  პლანეტა დედამიწის რესურსს დაუდევრად ვიყენებთ და როგორ შეგვიძლია ეს შევცვალოთ ჩვენი მცირე წვლილით, მოსწავლეებმა დამოკიდებულება საინფორმაციო პოსტერებში გადმოცეს.

აქტივობა2.

რეაქციის ბარათების საშუალებით მოსწავლეები ერთი გაკვეთილის ფარგლებში აკეთებენ ჩანაწერებს თემაზე: როგორ ავამაღლოთ საზოგადოების ცნობადობა ,,ეკოგმირის“  საშუალებით, თუ რა მნიშვნელობა აქვს ეკოლოგიურად სუფთა გარემოს შენარჩუნებას ადამიანის ჯანმრთელობისათვის. მასწავლებელი აგროვებს გაკვეთილის ბოლოს ბარათებს და მომდევნო გაკვეთილზე უბრუნებს მათ შესაბამისი უკუკავშირით.

აქტივობა 3:

მოსწავლეები სხვადასხვა საყოფაცხოვრებო ნარჩენისგან გაკვეთილზე ქმნიან ეკოგმირს (პირბადეების სარეცხი მანქანა, ატრაქციონი ,,ტობი“, რობოტი ,,რობო“, სამაგიდო ტენისი,ლეპტოპის გამაგრილებელი, თვითმფრინავი და სხვა).

მოგეხსენებათ კომპლექსური დავალების ბოლო ეტაპი – გასიტყვება დროის რესურსის თვალსაზრისით საკმაოდ დიდ გამოწვევად მიიჩნევა, მოსწავლეებისთვის ეს პროცესი მამოტივირებელი რომ  გამხდარიყო და ამავდროულად, დამეზოგა დროის რესურსი, შევთავაზე  აქტივობა ,,ცოდნის აუქციონი“. აღნიშნული აქტივობის ფარგლებში მოსწავლეს შეუძლია:

თავისუფლად და შეუზღუდავად გადმოსცეს თავისი ცოდნა, რადგან არ ეშინია ცოდნის შეფასების  –  დაბალი ქულის (ასეთი უბრალოდ არ იწერება).

დაიმსახუროს უმაღლესი შეფასება აქტიურობის ან მოცემული თემის ირგვლივ მოპოვებული საინტერესო ფაქტების საფასურად.

მოკლედ და დამაჯერებლად გამოხატოს საკუთარი აზრი, რადგან ერთი ფაქტის წარსადგენად მას ეძლევა არა უმეტეს ერთი წუთისა.

ჟიურის წევრი მოსწავლეები აუქციონში მონაწილე მოსწავლეებს კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის პროცესში უსვამენ შეკითხვებს, მათ აქვთ სამუშაო ცხრილი, შეფასების ფორმა, სადაც პარალელურად აკეთებენ ჩანაწერებს.(დანართი1,2,3)

• ახსენით თქვენი სიტყვებით, რას მოითხოვდა დავალება?
• რა ცოდნა-გამოცდილება გამოგადგათ დავალების შესრულებაში ?
• რის შესწავლა დაგჭირდათ?
• თქვენი აზრით, რა გაგიადვილდათ, რა გაგიძნელდებათ?
• რაში დაგჭირდათ დახმარება?
• შენი აზრით, ვინ უნდა დაინტერესდეს შენ მიერ შექმნილი კომპლექსური დავალებით და რატომ?
• რა დაბრკოლებებს გადააწყდი დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
• რას გააკეთებდი სხვაგვარად, ახლა რომ იწყებდე დავალებაზე მუშაობას?
• მსგავსი ფორმის, ან შინაარსის დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებია?
• რით ჰგავს და რით განსხვავდება შენი დავალება შენი თანაკლასელების ნაშრომებისგან?

დანართი1

დანართი2

დანართი 3 ჟიურის სამუშაო ცხრილი

კომპლექსური დავალების განხორციელების პროცესში მოსწავლეებმა შეძლეს გლობალურ ეკოლოგიურ პრობლემებზე, მიზეზებზე და შედეგებზე მსჯელობა, ჩამოაყალიბეს და დასახეს გლობალური ეკოლოგიური პრობლემების გადაჭრის გზები, მოიფიქრეს გარემოსდაცვითი სლოგანი და იმსჯელეს ოცდამეერთე საუკუნის მოქალაქის განსაკუთრებულ პასუხისმგებლობაზე ამ საკითხებთან მიმართებაში. მოიყვანეს ანთროპოგენური ზემოქმედების შედეგად გარემოს (ლოკალური და გლობალური) ისეთი ცვლილებების მაგალითები, რომლებიც  მოქმედებენ ადამიანის ჯანმრთელობაზე. გამოთქვეს მოსაზრება ამ პრობლემის თავიდან აცილების გზების შესახებ; იმსჯელეს ადამიანის ჯანმრთელობისათვის ეკოლოგიურად სუფთა გარემოს შენარჩუნების მნიშვნელობაზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:

გარემოსდაცვითი და აგრარული განათლება სკოლაში

ნარჩენების მართვა

ავტორი: მაია ბლიაძე, თეონა შუბლაძე, ნათია სარალიძე, მარიამ არჩუაძე საქართველო , 2020

                                    
  როდესაც მასწავლებლობა ჩემს პროფესიად ავირჩიე, მივხვდი, მსოფლიოს თუ ვერ შევცვლიდი, ღირსეულ მომავალ თაობებს აღვზრდიდი, რომლებიც შეცვლიდნენ  მსოფლიოს.

„მასწავლებელო, მე შენ მიყვარხარ, ეს ისეთი გაკვეთილია, რომელზეც სულ ვოცნებობდი“! ეს ის სიტყვებია, რომელიც ახალბედა მასწავლებელს გაკვეთილზე პირველკლასელმა კოსტამ მითხრა და  მიბიძგა, რომ  ნაფიქრი ფურცლებზე გადამეტანა.  სწორედ მაშინ  მივხვდი, რომ იქ ვარ, სადაც უნდა ვიყო და იმ საქმეს ვაკეთებ, რომელსაც უნდა ვაკეთებდე!

ხშირად დამისვამს საკუთარი თავისთვის  კითხვა: რატომ ავირჩიე მასწავლებლობა?

ალბათ, იმიტომ, რომ ეს ჩემი სულისა და გულის ნაწილია.

ალბათ, იმიტომ, რომ ჩემთვის მასწავლებლობა მხოლოდ და მხოლოდ პროფესია არაა, არამედ შინაგანი მდგომარეობაა.

ალბათ, იმიტომ, რომ უზომოდ ვარ შეყვარებული ბავშვებზე და ზოგადად ადამიანები მიყვარს.

ალბათ, იმიტომ, რომ მინდოდა თავადაც განვითარება და საკუთარი თავის აღმოჩენა.

ბევრი „ალბათ იმიტომ“ შეიძლება ჩამოვთვალო, რადგან ბოლომდე შეუძლებელია აღვწერო გრძნობა, რომელიც არ მაძლევს უფლებას მიღწეულით დავკმაყოფილდე. ყველამ, ვინც ოდესმე ახალბედა მასწავლებლის ტყავში ყოფილა, იცის, რომ „ბრძოლის“ დასაწყისი არც ისე ადვილია. ბევრი გამოწვევაა, თუმცა სასიამოვნო გამოწვევა, რომელიც პროფესიულ განვითარებას უზრუნველყოფს.  ვიხსენებ ჩემს  პირველ დღეს სკოლაში, როდესაც გაოცებული თვალებით მიყურებდნენ ბავშვები და სიახლეებს ელოდნენ ჩემგან. თომას ნიუკირკი თავის  წიგნში „Embarrassment: And the Emotional Underlife of Learning“ („დაბნეულობა და სწავლის ემოციური იატაკქვეშეთი“) განიხილავს, როგორ შეიძლება თუნდაც ერთმა გაცნობიერებულმა ძლიერმა მხარემ თავდაჯერება მიანიჭოს ადამიანს და ცხოვრების მკაცრი გამოცდები ჩააბარებინოს. სწორედ ახალბედა მასწავლებლების ძლიერ მხარეებსა და უპირატესობებს აღწერს თომას ნიუკირკი და საუბრობს უფრო ასაკოვანი, ვეტერანი მასწავლებლების დახმარების აუცილებლობის შესახებ.როგორ შეიძლება გავლენა იქონიოს  შიშმა იმაზე, თუ როგორ ვსწავლობთ, როგორ ვასწავლით და როგორ ვცხოვრობთ? ამ კითხვებზე პასუხებს ყოველი გაკვეთილის შემდეგ ვცემ ჩემს თავს, ჩემი ძლიერი მხარეები ნამდვილად მმატებს თავდაჯერებულობას  და პასუხისმგებლობით, სიყვარულითა და ენთუზიაზმით ვემსახურები ჩემს პროფესიას. ბევრს ვსწავლობ ჩემი კოლეგებისგან, რომლებიც  მიზიარებენ თავიანთ გამოცდილებას.  ჩვენს პროფესიაში მნიშვნელოვანია ერთმანეთისთვის გამოცდილების გაზიარება, ახალბედა მასწავლებლისთვის კი ეს ორმაგად მნიშვნელოვანი და აუცილებელია.

ვცდილობ, განსხვავებული და მიზანზე ორიენტირებული გაკვეთილები შევთავაზო მოსწავლეებს, იცოდნენ, რატომ სწავლობენ და როგორ გამოიყენონ ცოდნა. ბედნიერი ვარ, რომ სკოლაში შესვლისთანავე მესმის სიტყვები „ქართულის მასწავლებელი მოდის“, „მე, დღეს ავტობუსში ქართულის მასწავლებელი ვნახე“, „ქართულხატვა გვექნება მასწავლებელო? ალბათ, გადაინტერესებთ რა არის „ქართულხატვა“?!  მოსწავლეებთან ხშირად ვიყენებ ინტეგრირებას, რადგან „ცვლილება, რომელიც ჩვენს განათლებაში შემოდის, სიმძიმის ცენტრის გადაადგილებას ნიშნავს. ეს ცვლილება, რევოლუცია, კოპერნიკისას ჰგავს, როდესაც ასტრონომიულმა ცენტრმა დედამიწიდან მზეზე გადაინაცვლა. ამ შემთხვევაში, ბავშვი ხდება მზე, რომლის გარშემოც განათლების მექანიზმები ბრუნავს.”  (ჯონ დიუი) მე და ჩემი მოსწავლეებიც ვიზიარებთ დიუის ამ აქსიომატურ სიტყვებს და თითოეული  ჩვენი გაკვეთილები მრავალფეროვანი სამყაროს აღმოჩენის შესაძლებლობაა. სწორედ, ასეთი გაკვეთილების შედეგია ამ სიტყვის დაბადება. ძალიან მომწონს, მასზე უფრო ვრცლად შემდეგში მოგახსენებთ.

დღეს მე ახალბედა მასწავლებელი ვარ, მას შემდეგ რაც სკოლაში შევდგი ფეხი, ჩემი მოსწავლეები მე მზრდიან და მე – მათ. ჩემს მოსწავლეებთან ერთად   ვზრუნავ პროგრესულ განათლებაზე, ვგრძნობ და განვიცდი ჩემს ყოველ წარმატებას და მარცხს. ყოველთვის მაქვს სურვილი გავაკეთო რაიმე მნიშნელოვანი , აღმოვაჩინო ჩემს მოსწავლეებთან ერთად და ჩემი მასწავლებლობაც უფრო ნაყოფიერი , საინტერესო და მრავალფეროვანი გახდეს.   ბედნიერი ვარ,  რომ ვზრდი პროგრესულად მოაზროვნე თაობას,  ვემსახურები ჩემს საქმეს და   ქვეყანას.  იყო მასწავლებელი ნიშნავს, გქონდეს ძალიან დიდი პასუხისმგებლობის გრძნობა, პირველ რიგში საკუთარ თავთან. თუ ეს არ გაქვს, კარგი მასწავლებელი ვერასდროს იქნები. უნდა ვითარდებოდე. თუ ერთ დონეზე გაჩერდები, თუ შეწყვეტ შენს განვითარებას და იტყვი, რომ მე ყველაფერი ვისწავლე და დამთავრდა ჩემთვის და მივაღწიე მასწავლებლობას, მაშინ ნამდვილად არ ხარ კარგი მასწავლებელი.  რაც უფრო  მეტად  ვითარდები, მეტად  საინტერესო  ხარ მოსწავლეებისთვის. როცა ბავშვისთვის საინტერესო ხარ, თავისთავად საინტერესოა შენი საგანიც.  მასწავლებლობა ჩემთვის არის პასუხისმებლობა, სიყვარული,  მეგობრობა და ურთიერთგაგება. სრულიად ვეთანხმები სიტყვებს,  „მე ვარ მასწავლებელი, მაშასადამე მე ვარ გარდამტეხი სხივი სწავლა-სწავლების, თვითგანვითარებისა და სხვათა განვითარების გზაზე.” (ხათუნა რაზმაძე)

ყველა ახალბედა მასწავლებელს მინდა შევახსენო მალალა იუსაფრაიზის სიტყვები, რომელსაც გონებაში ხშირად ვიმეორებ: „ ერთ ბავშვს, ერთ მასწავლებელს, ერთ წიგნს და ერთ კალამს შეუძლია შეცვალოს მსოფლიო!“

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://edu.aris.ge/news/ras-nishnavs-iyo-axalbeda-maswavlebeli-upiratesobebi-da-gamowvevebi.html – რას ნიშნავს იყო ახალბედა მასწავლებელი – უპირატესობები და გამოწვევები
2. https://www-heinemann com.translate.goog/products/e08877.aspx?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=ka&_x_tr_hl=ka&_x_tr_pto=sc უხერხულობა და სწავლის ემოციური სიცოცხლე