საყოველთაოდ აღიარებული და მეცნიერულად დადასტურებულია, რომ თამაშს, როგორც ქცევას, საფუძვლად უდევს სიამოვნება. ბავშვისთვის თამაშის ძირითადი მოტივი აქტივობისაგან სიამოვნების მიღებაა. თამაშზე საუბრისას აუცილებელია, შევეხოთ მის ფსიქოლოგიურ და კოგნიტურ საფუძვლებს. 

ვრცლად

საზაფხულო არდადეგებზე, სოფლად, არცთუ ცოტა გასართობი მქონდა. მყავდა ჯან-ღონით სავსე ბებია და მქონდა წიგნებით გამოტენილი თაროები, რომლებიც მამაჩემმა ჯინსებზე დაზოგილი ფულით შეიძინა (მე კი არ მგავდა), ასევე – ჯანსაღი საკვები და სუფთა ჰაერი, ნაშუადღევს კი, მწველ სიცხეში – კიბეზე ჩამომჯდარი ბებიის კეთილი ზღაპრები, რომლებიც არ მინდოდა დამთავრებულიყო. ბებიას ყოველთვის ბევრი საქმე ჰქონდა, მაგრამ ამბების მოყოლაც უყვარდა. ჰოდა, ჰყვებოდა თავის „კლასელ” სტალინზე და ალა პუგაჩოვაზე, ამბობდა, ეგენი ჩემზე ჭკვიანები აღმოჩნდნენ – სხვაგან წავიდნენო; ჰყვებოდა „გაკერილ თეფშზე” – იმ ერთადერთ ნივთზე, რომელიც მას და ბაბუას შეუღლებისას გააჩნდათ. მერე და მერე ო’ჰენრის მოთხრობა „მოგვების ძღვენს” მახსენებდა ეს ამბავი.

შემოვუსხდებოდით ნაშუადღევს კიბეზე ჩამომჯდარ ბებიას ოთხი შვილიშვილი გარშემო და ვთხოვდით. რამე მოეყოლა ჩვენთვის. ისიც გვიყვებოდა იმ მთის ამბებს, სადაც გათხოვებამდე ცხოვრობდა თავის ცხრა და-ძმასთან ერთად. ეს იყო ამბები სიყვარულზე, გაჭირვებაზე, ზრუნვაზე, ერთმანეთის გაფრთხილებაზე, ლუკმაპურის შოვნაზე.

ბებია გვიყვებოდა ათას ამბავს, ზოგს – ნამდვილს, ზოგსაც – გამოგონილს. საოცარი ფანტაზია ჰქონდა. ხანდახან კი, თავისი საწოლი ოთახის წინ გრძელ სკამზე ჩამომჯდარი, ამ ამბებს ფანდურზე დაამღერებდა.

გვიყვებოდა, როგორ დადიოდა თავისი სოფლის – გადიდის სკოლაში და როგორ ეშინოდა ბიჭების. ჩვენც სულ გვარიგებდა, მაგათგან თავი შორს დაიჭირეთო და თან ერთი გოგოს ამბავსაც მოაყოლებდა, რომელიც სასტიკმა ბიჭებმა გრძელი ნაწნავით მიაბეს ხეზე. ეს კიდევ ერთი საბაბი იყო ჩვენი ბიჭურად გაკრეჭისთვის. ბებიას უყვარდა, ასე გაკრეჭილებს რომ გვხედავდა – ლოყები გამოგიჩნდათო. მგონი, ყველა ბებიას აწუხებს შვილიშვილების ლოყების ფერნაკლულობა.

გვიყვებოდა, როგორ არ ჰქონდათ და-ძმებს ფეხსაცმელი და სწორედ სირცხვილის თავიდან ასაცილებლად დაანება ერთ დღეს თავი სკოლაში სიარულს, რადგან მის ოჯახს ის 50 კაპიკიც არ აღმოაჩნდა, რომელსაც მასწავლებელი ყოველდღე აბარებდა. „ორშაბათს მომთხოვეს – ვერ მივიტანე, სამშაბათს მომთხოვეს – ვერ მივიტანე და ოთხშაბათს შემრცხვა და აღარ წავედიო”, – გულნატკენი ხმით გვიყვებოდა. ძალიან სწყდებოდა გული, საშუალო განათლების მიღება რომ ვერ მოახერხა.

ჩვენთვის კი, 90-იანებში ბავშვობაგამოვლილი და გამობრძმედილი თაობისთვის, რა ნაცნობი და მშობლიური იყო ეს ამბავი; მაშინ ხომ ჩვენც ბევრი არაფერი გაგვაჩნდა, ირგვლივ სიბნელე, შიმშილი და უსამართლობა სუფევდა. ამიტომაც გვეჩვენებოდა ბებიის მოყოლილი ამბები ძალიან ახლობელი. არაფერი გვიკვირდა, რადგან ყველაფერი ნანახი გვქონდა: გაჭირვება, პურის რიგები, სურსათის ნაკლებობა, უშუქობა და უწყლობა და თანაკლასელების უტაქტო მშობლები,  სკამზე რომ აქვავებდნენ ბავშვებს, რომლებსაც სარვამარტო საჩუქრებისთვის თანხა არ მიჰქონდათ და, შესაბამისად, ვერც იმ სიაში აღმოჩნდებოდნენ, რომელსაც დღესასწაულებზე საჩუქრებთან ერთად გადასცემდნენ მასწავლებლებს.

სამწუხაროდ, საქართველოში დღესაც უამრავი ბავშვი რჩება საშუალო განათლების გარეშე. ამის ერთ-ერთი ძირითადი მიზეზი კი სიღარიბეა. ისინი ვერ ახერხებენ იცხოვრონ ისე, რომ მათი ფუნდამენტური უფლებები არ დაირღვეს, ჰქონდეთ საკვები, მედიკამენტები, ტანისამოსი და სიცოცხლისთვის შესაფერისი პირობები, მიიღონ განათლება.

2012 წელს გაეროს ბავშვთა ფონდმა „იუნისეფმა” გამოაქვეყნა გამოკვლევა, რომლის მიხედვითაც საქართველოში 77 000 ბავშვი უკიდურეს გაჭირვებაში ცხოვრობს, ხოლო იმ ბავშვების რაოდენობა, რომლებიც სკოლის გარეშე არიან დარჩენილი, 20 000-ს აღწევს.

მე კი ვფიქრობდი: ჩემი შვილი ცოტა რომ წამოიზრდება, მოვუყვები ჩემს ამბებს, როგორც ბებია მიყვებოდა მე; მოვუყვები, რომ ის ჯემიანი შავი პურის ნაჭრები, რომლებსაც ყოველდღე გვირიგებდნენ მეოთხეკლასელებს, ძალიან უგემური იყო; მერე მარტო პურს არიგებდნენ, უჯემოდ, მერე მეხუთე კლასში გადავედით და პურის დარიგებაც შეწყდა. მოვუყვები, როგორ ვქვავდებოდით მერხებთან, თუ „საჩუქრების სიის” ამოკითხვას დაიწყებდნენ. ყველაფერს მოვუყვები, რაც კი გამახსენდება: კარგსაც და ცუდსაც, სევდიანსაც და მხიარულსაც. ყველაფერი უნდა იცოდეს.

ალბათ უდავოა, რომ ყველა თაობას სხვადასხვა შეხედულებები და ცხოვრების სხვადასხვაგვარი წესი აქვს. ცხოვრების წესის ეს სხვადასხვაობა უამრავ კერძო შემთხვევაშიც შეიძლება გამოიხატოს, თუნდაც ისეთებში, როგორებიცაა სპორტისადმი დამოკიდებულება, გარეგნული იერი, სიარულის, ქცევის მანერა და სხვა.

ამის დასტურად ჩვენს ოჯახებში სათუთად შენახული ძველი საოჯახო ალბომებიც გამოდგება, რომელთა შავ-თეთრი, სიფრიფანა ფოტოებიდან პოლბოქსის ყაიდაზე თმაშეჭრილი ვაჟები და მკერდზე ნაწნავებდაყრილი, წარბებგადაკალმული ქალები შემოგვცქერიან.

ვგონებ, ურიგო არ უნდა იყოს, თუ ძველი და ახალი თაობის ორი ახალგაზრდა სპორტსმენის ერთ სავარაუდო დღეს წარმოვიდგენთ. ეს უფრო მკაფიოდ წარმოაჩენს მათ განსხვავებულობას. გარდა ამისა, საკითხზე ასე მსჯელობა, ჩემი აზრით, ერთგვარი, თუნდაც წუთიერი რესტავრაციაა მეოცე საუკუნის შუა ხანებისა. თუმცა უნდა გამოგიტყდეთ – ვინაიდან წინა თაობის ახალგაზრდობას არ შევსწრებივარ, მათივე მონათხრობისა და წიგნებში ამოკითხული ამბების საფუძველზე მომიწევს ამ დღის აღდგენა, ამიტომ, დამეთანხმებით, სურათი მთლად სანდო ვერ იქნება, თუმცა მაინც ძველით დავიწყებ.

1948 წლის 20 მარტის დილა. თბილისი. დასანგრევად განწირული ბარაკის პირველ სართულზე, რომლის სამივე ფანჯარა მეტალოკონსტრუქციების ქარხანას გადაჰყურებს, დიდი ფაციფუცია. ეს იმიტომ, რომ ახლახან გაიღვიძა ამ სართულზე ვიწროდ მცხოვრები, მაგრამ გაფართოების პერსპექტივის მქონე ოჯახის უფროსმა,  20 წლის, ფეხბურთელმა ვაჟიშვილმა, რომელსაც ვარჯიშზე მიეჩქარება და ცდილობს, არ დაიგვიანოს.

თუმცა, როგორც ჩანს, დღეს ვარჯიშზე წასვლა არ უწერია, რადგან გზაში ორ ძველ ნაცნობს, მოჯიბგირო ელემენტებს – ნახალოვკელ პაწოს და ავლაბრელ არუთინას – ეფეთება.

– ვაა, ფუტბალისტ, – დაცინვით ეუბნება პაწო, ნაცრისფერი ხინკალა ქუდის ქვეშ ხელს იყოფს და კეფას იქექავს. პაწოს არც არუთინა ჩამორჩება: `შენ რა მაზალო ვინმე ხარ, ტო! ფუტბოლზე რა გინდა? წამო, რამე კაი ამბავი ვქნათ!” „რა ამბავი რო?” – ინტერესდება ჩვენი გმირიც, რომელსაც ვარჯიშის გაცდენა უკვე გადაუწყვეტია. „წამოდი და ნახამდე!” – ამას ისევ ავლაბრელი არუთნა ამბობს და რამდენიმე წუთში სამივე ტრამვაის ლიანდაგისკენ გარბის. გაჩერებულ ტრამვაიში ჩაჯდომა ცოტა ეუხერხულებათ, რადგან ბიჭობა სწორედ ისაა, დაძრულ ტრამვაის რომ შეახტები, თორემ გაჩერებულში ასვლას რა უნდა? მართლაც, სამივე დაძრულ ტრამვაის ახტება.

ჩუღურეთში, ძველ, დანგრეულ ეკლესიასთან ჩამოხტებიან. იქ უკვე ყომარი გაუხურებიათ. დღეს ჩუღურეთელებისა და ნახალოვკელების საერთო ყომარია, თუმცა აქა-იქ სხვაუბნელი ტიპების სიფათებიც მოჩანს, ნერვიულობისგან ოფლმოსკდარი სახეებით რომ დასცქერიან კალითა და ათასი სხვა უბედურებით გამოტენილ კამათლებს. ახალმოსულებს ყველანი `პრივეტებით” ესალმებიან და ადგილს უთავისუფლებენ.

მალე ისინიც ერთვებიან საერთო აურზაურში და ასე მხიარულად გადის დღე. საღამოს კი მტკვრის ნაპირას, „კაფჩონით” და პივა-არყით დამშვენებულ `ძმურ” სუფრაზე, ჯერ კიდევ დილით `სწავლას მოწყურებული” ჩვენი გმირი, როგორც `სასტავში” ყველაზე განათლებული (პროფესორა) თამადა, იმ კაცური კაცობის ძალას ლოცავს, რამაც ყომარში მოგება და წაგება დააძმობილა. რა დროს ვარჯიში და ოფლისღვრაა, თუ ძმა ხარ…

ეს – წინათ. ახლა კი ერთი წუთით წარმოვიდგინოთ ამავე ასაკის თანამედროვე ბიჭის ერთი თბილისური დღე.

თბილისის რომელიღაც მიკრორაიონში მცხოვრებ ფეხბურთელ ბიჭს ზემოსართულელი თინეიჯერი გოგონას მიერ დილაადრიან ჩართული ლელა წურწუმიას სიმღერა აღვიძებს.

მასაც ვარჯიშზე მიეჩქარება, მაგრამ აღმოაჩენს, რომ შინ საჭმელი აღარ არის. რაც იყო, მის მუტრუკ უფროს ძმას ერთიანად შეუსანსლავს, `ბუტკებში” კი, თითქმის ყველგან, ვალი ადევს, ამიტომ მისი ტვინი გამალებით მუშაობს „საზრდოს მოსაპოვებლად”.

იქვე, მისი სახლის მახლობლად, ხომ `ენჯეოშნიკი” ძმაკაცის ოფისია. ძმაკაცს კი იმდენი ფული ყოველთვის აქვს, რომ ლუდი და ხინკალი თუ არა, ფენოვანი ხაჭაპური მაინც აჭამოს. მართლაც, მიდის ზუსტად მაშინ, როდესაც ხსენებულ არასამთავრობოში ტრაპეზია გაჩაღებული. ძეხვი, ყველი, `პერაშკი” და ასეთი რამე-რუმები ზედ კომპიუტერის მაგიდებზე გაუშლიათ და შეექცევიან.

ბიჭიც არ გამოიდებს თავპატიჟს და „ნადიმს” უერთდება. მერე გუნებაზე მოდის და იქვე, ერთ-ერთ თავისუფალ კომპიუტერზე ჩათაობით იქცევს თავს. ამასობაში აღმოაჩენს, რომ 6 საათს 20 წუთი უკლია, რაც იმას ნიშნავს, რომ 20 წუთში იტალიის ჩემპიონატი იწყება და 4 `ენჯეოშნიკთან” ერთად იქვე, ახლომდებარე ტოტალიზატორში ჩადის. სწრაფად ავსებენ თითოლარიან ბილეთებს და რაკიღა იციან, რომ მაინც წააგებენ, წინასწარ იოხებენ გულს სტუმარ-მასპინძელი გუნდების გინებით.

მაგრამ არა! ხანდახან სასწაულებიც ხდება. ჩვენი გმირის ერთი მეგობარი 1 ლარში 31-ს იგებს. ამაზე კარგი რა უნდა იყოს?! ეს 31 ლარი ხომ სახინკლეს ნიშნავს! თანაც `სერიოზულ” სახინკლეს. მართლაც, მიაკითხავენ `ავჭალასა შიგან მდებარე ფრიად ნაქებ სახინკლესა ამას” და მადლობა ღმერთს, რომ ლარიანი არყის დალევა აღარ მოუწევთ.

და ასე, გამუდმებით… გადის დღეები, თვეები, წლები… დუქნებში ისევ ხვრეპენ ლუდს და აყოლებენ ხინკალს, სადღაც ისევ თამაშობენ ყომარს და ისევ ოფლი გადასდით სახეზე, მაგრამ ის ბიჭები რომლებიც, წესით, გარიჟრაჟიდანვე მწვანე მინდორზე გაქაფულნი უნდა დარბოდნენ, უძეგლოდ რა გითხრათ, მაგრამ უტიტულოდ ნამდვილად იკარგებიან.

აპარაცია რომ შემეძლოს, აქ უფრო ხშირად მოვხვდებოდი. ტკაც – და შენს სოფელში ხარ. ტკაც – და იქაური ნოემბერი სახეში შემოგაბოლებს. ღუმლის ათასობით მილი ერთდროულად რომ გააბოლოს. სულ ცოცხალი იქნება. ჩაუდგები კვალში, ფოთლებს დაგიმიზნებს და სუსხს: ეგ არის მაგისი იარაღი, თავი სასტიკ ვინმედ მოაქვს და ყველანაირად ეცდება, აგაფორიაქოს. უკვე რამდენი ხანია, დეკემბერს ბაძავს. რით ვერ გაიზარდა. მე კი თხელი ქურთუკი მაცვია და მის ნერვებზე ვთამაშობ. დრესკოდი თუ არ დაიცავი, გაშმაგდება და თვალწინ ყველა ფოთოლს ერთად აგიფრიალებს. რომელი ხარი მე მნახა. რომელი კატალონიაა კახეთი.

ერთადერთი, რაც აქ შეიცვალა, ის არის, რომ წყალს აღარ ყიდულობენ. მახსოვს, ზაფხულში ბავშვები ხეების ჩრდილში რიყის დასიცხული ქვებივით მივეყრებოდით, გვცხელოდა, გვცხელოდა. მაგრამ გასაგრილებელი წყალი ისეთივე მიუწვდომელი იყო, როგორც ზღვის რომელიმე, თუნდაც ქართული კურორტი. წყალი – მხოლოდ დასალევად. წყალი ძვირფასია. წყალი გამოიზოგეთ. წყლით ნუ ითამაშებთ. აკრძალული თამაშები დავივიწყეთ, სამაგიეროდ, უკეთესი გასართობი გამოვიგონეთ.

„გაფავიფიქცეფეთ, გოფოგიფიაფა პაფაპაფა მოფოდიფის!” – დავიყვირებდით და თუთიდან ისეთი სისწრაფით ჩამოვხტებოდით, ტოტებთან ერთად მუხლებსაც ჩამოვისხეპდით. თითქოს გოგია პაპა ქაჯურის გარეშე ვერ მიხვდებოდა ჩვენს ავ ზრახვებს თავისი თუთის მიმართ. მერე შტაბების მოწყობა დავიწყეთ და თეთრი და ალისფერი ვარდების ომიც. მწარედ მახსოვს: ვერაფრით შევაგნებინე ბიჭებს, რომ ჩემი ევალოტალისანდერობა სრულიად შეუძლებელი ამბავი იყო. ჯიუტად მჯეროდა: ჩემი სოფლის „ჯურღმულების” საეჭვო დეტალებს და გოგია პაპას ჯურღმულებზე უფრო ბნელი ულვაშის ყოველ მოძრაობაში დამალულ კიდევ უფრო საეჭვო დამნაშავურ თვისებებს აღმოვაჩენდი. ეს მე ვიყავი: კაბიანი კალე. დიახაც. „ჯურღმული” ღვინის ქარხანა აღმოჩნდა, სადაც ადამიანებს – არა, მხოლოდ და მხოლოდ ყურძენს წურავდნენ და გოგია პაპამაც ერთ დღესაც ულვაში მოიპარსა.

სინამდვილეში ესაა ბავშვობა: დაუსრულებელი და სასიამოვნო პლაგიატი. პერსონაჟების სიცოცხლეც ესაა. ბავშვებიც და პერსონაჟებიც წარმოუდგენელი ქურდები არიან, ბაცაცები. ერთნი მოპარული თამაშებით ერთობიან და მეორენი მოპარული სიცოცხლეებით ცხოვრობენ, მოპარული გარეგნობებით და მოპარული თვისებებით. ქურდობა კი არასდროს არის ისეთი დალოცვილი საქმე, როგორიც ამ ორ შემთხვევაში. ნაქურდალიც გოგია პაპას შავ, მსხვილ-მსხვილ თუთასავით ტკბილია.

მას შემდეგ უამრავი პერსონაჟი მომიკვდა. პანტაპუნტით მეხოცებოდნენ. მეხოცებოდნენ სამარშრუტო ტაქსებში, რადგან მოსაწყენი პეიზაჟების ცქერისას ვერც ერთ მათგანს ვეღარ ვიხსენებდი, მეხოცებოდნენ პლაჟზე, ქოლგების ქვეშ, რადგან სიმინდის გამყიდველი უფრო მეტად მაინტერესებდა, ვიდრე რომელიმე სერიოზული და „თავმოყვარე” გმირი, მეხოცებოდნენ ორიოდე ჭიქა ალკოჰოლის შემდეგ, რადგან ვერაფრით ვასწავლე ჭიქის ჭიქაზე მიჭახუნება. სიკვდილი ისევე შეეძლოთ, როგორც ადამიანებს. და სიკვდილის დროს მღეროდნენ ნაწყვეტებს რომელიმე ეკრანიზებული რომანიდან. საკუთარი თავების შესახებ.

ალბათ, ალბერ კამიუზე უნდა ვწერდე რამეს, თემატურად სერიოზულს, დაბადების დღისადმი მიძღვნილს, ან ხარანაულზე და ვიმეორებდე, რომ „სისულელეა, ადამიანებს შენზე რომ უამბობ, ადამიანებს უნდა მოუყვე მათზე”. მე კი ჩემზე გიამბეთ, პერსონაჟების სასაფლაო გავაშენე და ჩაგიყვანეთ კახეთში, რომელიც ცოცხალია, რადგან მისი მეხსიერება უამრავი ჩემნაირის დიდ და ბედნიერ ბავშვობას ინახავს. თანაც, როცა კვალში ნოემბერი მომდევს, რომელიც მაინც ტკბილია, რაც არ უნდა ძლიერ აქეზებდეს დეკემბერი, მინდა ვკითხო ბიჭებს, ჩემს მეგობრებს, რომელთაგან არც ერთს არ დავაცადე კალეობა – ახსოვთ მაინც ის დრო, უწყლობის, უაიფონობის, უშუქობის, უკომპიუტერობის, ის დრო, რიყის ქვებივით რომ ვეყარეთ რომელიღაც ხის ჩრდილში მუხლებგადაყვლეფილები და გოგია პაპას ჩადენილ თუ ჩასადენ ავ საქმეებზე ვმსჯელობდით? ყველაფერი ხომ ნამდვილად იყო?!

1. სხვისი შეცდომები მაღიზიანებს.

2. შემიძლია, მეგობარს ვალის დაბრუნება მოვთხოვო.

3. ზოგჯერ ვიტყუები.

4. შემიძლია საკუთარ თავზე ზრუნვა.

5. ყოფილა შემთხვევა, უბილეთოდ მიმგზავრია.

6. შეჯიბრება თანამშრომლობაზე უკეთესი მგონია.

7. ხშირად ვიტანჯები უმნიშვნელო მიზეზის გამო.

8. საკმაოდ დამოუკიდებელი ვარ.

9. ყველა მიყვარს, ვისაც კი ვიცნობ.

10. საკუთარი თავის მჯერა. მეყოფა ძალა, სირთულეებს თავი გავართვა.

11. ვერაფერს გავაწყობ, მუდამ მზად უნდა ვიყო საკუთარი ინტერესების დასაცავად.

12. უხამს ხუმრობებზე არ მეცინება.

13. ვაღიარებ ავტორიტეტებს და პატივს ვცემ მათ 

14. არავის მივცემ უფლებას, ბოლო მომიღოს.

15. მხარს ვუჭერ ყოველგვარ სასიკეთო წამოწყებას.

16. არასოდეს ვიტყუები.

17. პრაქტიკული ადამიანი ვარ.

18. შესაძლო მარცხის წარმოდგენაც კი მთრგუნავს.

19. ვეთანხმები გამოთქმას: „ისე ვერავინ დაგეხმარება, როგორც საკუთარი თავი”.

20. მეგობრები დიდ გავლენას ახდენენ ჩემზე.

21. ყოველთვის მართალი ვარ, თუნდაც სხვები ასე არ ფიქრობდნენ.

22. ვეთანხმები იდეას, რომ მნიშვნელოვანია მონაწილეობა და არა გამარჯვება.

23. მოქმედების დაწყებამდე კარგად გავიაზრებ, როგორ მიიღებენ ამას სხვები.

24. არავისი მშურს.

ცალ-ცალკე დაითვალეთ, რამდენი „+” მოაგროვეთ სამ სხვადასხვა პოზიციაში:

პოზიცია „ა”: NN1, 6, 7, 11, 13, 18, 20, 23. 

პოზიცია „ბ”: NN2, 4, 8, 10, 14, 17, 19, 22. 

პოზიცია „გ”: NN3, 5, 9, 12, 15, 16, 21, 24.

თუ ყველაზე მეტი „+” მოაგროვეთ „ა”პოზიციაში: წარმოდგენა გაქვთ ასერტულობაზე, მაგრამ არ იყენებთ მას პირად ცხოვრებაში. ხშირად ხართ უკმაყოფილო საკუთარი თავით და გარშემო მყოფებით.

თუ ყველაზე მეტი „+” მოაგროვეთ „ბ”პოზიციაში: სწორ გზას ადგახართ და შეძლებთ, კარგად დაეუფლოთ ასერტულ ქცევას. პრინციპში, ასეც იქცევით, მაგრამ ზოგჯერ თქვენი ქცევა უფრო აგრესიულია, ვიდრე ასერტული. ნუ შეშინდებით, ყველას რაღაც გვეშლება.

თუ ყველაზე მეტი „+” მოაგროვეთ „გ” პოზიციაში: ნათელი წარმოდგენა გაქვთ საკუთარ თავზე, შეგიძლიათ, რეალისტურად შეაფასოთ საკუთარი ქცევა. დიდი შანსი გაქვთ, სრულყოფილად დაეუფლოთ ასერტულ ქცევას. 

თუ ყველაზე ნაკლები „+” მოაგროვეთ „ა” პოზიციაში: ისმ რომ ცხოვრებაში ვერ იყენებთ ყველა შანსს, სულაც არ არის ტრაგედია. მნიშვნელოვანია, ისწავლოთ საკუთარ თავთან თანხმობით ცხოვრება და ისიც, რა უნდა აკეთოთ.

თუ ყველაზე ნაკლები „+” მოაგროვეთ „ბ” პოზიციაში: ასერტულობის სწავლს შესაძლებელია. როგორც იტყვიან, ვარჯიშით ყველაფრის მიღწევა შეიძლება.

თუ ყველაზე ნაკლები „+” მოაგროვეთ „გ” პოზიციაში: ეს კი უკვე პრობლემაა. თქვენ ზედმეტად მაღალი თვითშეფასება გაქვთ და არც ისე გულწრფელი ხართ. საქმე იმდენად თავის მოტყუებას არ ეხება, რამდენადაც იმას, რომ თავი ამქვეყნად საუკეთესო გგონიათ. უნდა დაფიქრდეთ.

თქვენს ცხოვრებაში ალბათ ყოფილა შემთხვევა, როდესაც რაიმე ვალდებულება მხოლოდ იმიტომ გიკისრიათ, რომ ვერ შეძელით „არას” თქმა, უარი ვერ უთხარით დირექტორს, კოლეგას, არ აწყენინეთ, მოერიდეთ ურთიერთობის გაფუჭებას. რა მიიღეთ სამაგიეროდ? ზოგმა ამით ბოროტად ისარგებლა. ზრდილობიანად, მაგრამ მკაფიოდ უარის თქმის უნარი მნიშვნელოვანი სოციალური ჩვევაა, რომელსაც ყველა საკუთარი თავის პატივისმცემელი ადამიანი უნდა დაეუფლოს. 

ასერტულობა – ეს არის უნარი, დაუფარავად გამოხატო შენი გრძნობები, აზრები, ემოციები, სურვილები. ასერტულ ადამიანს შეუძლია ისე თქვას „არა”, რომ დანაშაულის განცდა არ დაეუფლოს. ასეთ ადამიანს შესწევს უნარი, წარმართოს დიალოგი, მიიღოს კრიტიკა და დაიცვას საკუთარი პოზიცია. იგი პასუხისმგებელია საკუთარ ქცევაზე, პატივს სცემს საკუთარ თავსაც და სხვასაც, პოზიტიურია, აქვს მოსმენის, გაგების უნარი და ცდილობს, მიაღწიოს კომპრომისს. იგი დაუფარავად აცხადებს თავის მიზნებსა და განზრახვებს, ამავე დროს, პატივს სცემს სხვის უფლებებსა და ინტერესებს. ყოველდღიურ ცხოვრებაში ამგვარი ქცევა ძალზე გამოსადეგია: ხან კოლეგა ეცდება, თავისი მოვალეობა გადმოგილოცოთ, ხან მშობელი მოგაბეზრებთ თავს, ხან გამყიდველი ეცდება, რაიმე ნივთი შეგაძენინოთ და ა.შ. ახლობლებისთვის უარის თქმაც უნდა შეგეძლოთ, თუ დანაპირების დროზე შესრულებაში ეჭვი გეპარებათ. კორექტული უარი და მისი მიზეზის ახსნა თქვენი უფლებაა. კარგად დაიხსომეთ: ასერტულობა არ არის აგრესიულობის სინონიმი. იყავით ზრდილობიანი, მაგრამ პრინციპული.

● უფლება მაქვს, წრფელად და დაუფარავად გამოვხატო საკუთარი გრძნობები.

● უფლება მაქვს, შევაფასო საკუთარი ქცევა, აზრები, ემოციები და პასუხს ვაგებ შედეგებზე.

● უფლება მაქვს, არ აგიხსნათ საკუთარი ქცევის მოტივები და არ მოგიბოდიშოთ.

● უფლება მაქვს, შევიცვალო შეხედულება.

● უფლება მაქვს, დამოუკიდებლად გადავწყვიტო, ვარ თუ არა პასუხისმგებელი და რა დოზით სხვა ადამიანების პრობლემებზე.

● მაქვს შეცდომისა და მასზე პასუხისმგებლობის აღების უფლება.

● უფლება მაქვს, მივიღო არალოგიკური გადაწყვეტილება.

● უფლება მაქვს, არ ვიყო დამოკიდებული ჩემდამი სხვის კეთილგანწყობაზე.

● უფლება მაქვს ვთქვა: „ეს არ მაინტერესებს”.

● უფლება მაქვს ვთქვა: „თქვენი არ მესმის”.

აზრი ღრუბელია და წვიმა _ სიტყვები…

 

კარგი იქნებოდა, სიტყვების გარეშე შეგვეძლოს ახსნა, გაგებინება, აზრის გადაცემა… ერთი მზერით ან ერთი ჟესტით… იმას კი არ ვამბობ, რომ ასეთი რამ შეუძლებელია, უბრალოდ, ასეთი კომუნიკაცია სოციალურ გარემოში მიუღწეველია და ინდივიდთა პრიორიტეტად რჩება… თქვენი არ ვიცი და მე ხშირად მჭირდება, იმას, რასაც ვხსნი, სხვა საშუალებებითაც ავხსნა, დავაზუსტო, დავაკონკრეტო, მოვიშველიო ანალოგიები, ასოციაციები… ჩამოვიტანო და დავაზუსტო სქოლიოში… სქოლიოდან კიდევ სხვაგან გადავაგზავნო: იქ იხილეთ… აქ იხილეთ… და ასე შემდეგ… ამ ყველაფრის შემდეგ, ვერ გეტყვით, აზრი კიდევ უფრო ცხადი თუ კიდევ უფრო ბუნდოვანი ხდება. აზრთა ამ გაუვალობაში ზოგჯერ სჯობს დადუმდე, გაჩუმდე. სტრატეგია შეცვალო იმის მოსალოდნელი შიშით, რომ ამ კონკრეტულ სიტუაციაში, ამ კონტექსტში, შესაძლოა ადრესატმა სხვაგვარად გაიგოს ან საერთოდაც ვერაფერი გაიგოს…

 როგორ გამარტივდებოდა ადამიანთა შორის, ხალხებს შორის, კულტურათა შორის დიალოგი, ადამიანებს რომ მარტივად ესმოდეთ ერთმანეთის… თუმცა, ვინ იცის… თუ ნამდვილად გავიგებდი, მეორე ადამიანს რა უნდა, იქნებ უფრო დიდი უფსკრული გაჩენილიყო ჩვენ შორის…

მოკლედ, ასეა თუ ისე, ჩვენ ვცხოვრობთ ფორმათა სამყაროში და ჩვენს აზრებს სიტყვების ან სხვა ფორმების საშუალებით გამოვხატავთ… მივმართავთ ვიზუალურ საშუალებებსაც, ჟესტ-მიმიკასაც… ვანაწევრებთ აზრს ვიგოდსკის მეტაფორისა არ იყოს: თითქოს აზრი ღრუბელია და წვიმა _ სიტყვები… 

და რაკი ჩვენ ვცხოვრობთ ფორმათა სამყაროში, ნებისმიერი ურთიერთობა ეფუძნება ნიშნებით აზრის გადაცემას და გაცვლას და ხშირ შემთხვევაში, ერთი აზრის განსხვავებული ფორმებით და შინაარსებით გამოხატვას. მთავარია, მივაგნოთ ფორმა, რომელშიც ჩვენი აზრი შედარებით სრულყოფილად იქნება გამოხატული და გამოთქმული, რადგან გამოხატვა ათავისუფლებს… 

ერთი ფრანგი მწერალი, ფრანსის პონჟი, წერით თვითგამოხატვას წონასწორობას უწოდებს: როდესაც აზრის ვერბალიზაცია ხდება _ შინაგანი გამოდის გარეთ… „ჩვენ რომ მხოლოდ სხეული ვიყოთ, ადვილად მივაღწევდით ბუნებასთან წონასწორობას, მაგრამ ჩვენს მხარეზეა სული: მძიმე თუ მსუბუქი _ ვინ იცის? მას ამძიმებს: ხსოვნა, წარმოსახვა, განცდები… მაგრამ ჩვენ გვაქვს სიტყვები _ თითოეული წარმოთქმული სიტყვა გვამსუბუქებს… ხოლო წერას რაც შეეხება, საერთოდ სხვა მხარეს გადავყავართ…”

სამყაროში ყველაფერი ნიშანია…

ნიშანია ყველაფერი: ადამიანთა ენა  თავისი ლექსიკით, მეტაფორებით და სიმბოლოებით… ცხოველთა და ფრინველთა ენა, ნიშანია მითები და რიტუალები… მათემატიკური ციფრები… სოციალური მოვლენები…. 

და სრულიად არასაიდუმლოდ გეტყვით, რომ ადამიანიც ნიშანია… 

ამ და სხვა სისტემათა ნიშნებს სწავლობს სემიოტიკა… 

სემიოტიკა სწავლობს ნიშანს სამ განზომილებაში:

სემანტიკა _ იკვლევს ნიშნის დამოკიდებულებას თავის ობიექტთან ანუ იმასთან, რასაც აღნიშნავს; მაგალითად, მე მქვია მარიამი, მაგრამ, ეს, თავისთავად, არაფერს ნიშნავს, სახელი პირობითია, დასადგენია ჩემი მნიშვნელობა, რომ ეს მნიშვნელობა იქცეს იმ სახელის მნიშვნელობად, რომელიც პირობითად მქვია… და თუ მე სხვადასხვა ადამიანი მომანიჭებს სხვადასხვა მნიშვნელობას, წარმოიდგინეთ, მნიშვნელობათა რამდენი სპექტრი უნდა გაერთიანდეს, რომ ადამიანი აღიწეროს…

სინტაქტიკას აინტერესებს ნიშნების ერთმანეთთან დამოკიდებულება… ადამიანი, რომელსაც სხვადასხვა ადამიანთან აქვს აბსოლუტურად განსხვავებული დამოკიდებულება… ასე არიან სიტყვებიც ურთიერთმეზობლობაში…

პრაგმატიკა _ ნიშანსა და მის მომხმარებელს შორის დამოკიდებულებაა…  მომხმარებელი (ადამიანი) ხშირად ნიშანს ანიჭებს სრულიად სხვა მნიშვნელობას, ვიდრე ეს მისი სალექსიკონო მნიშვნელობაა… ამიტომ ნიშნის სტატუსის დასადგენად გასათვალისწინებელია ეს ასპექტი.

სემიოტიკა არის მეცნიერებაც, კვლევის მეთოდიც, მსოფლხედვაც…

ფუკოს მიხედვით, ახალი პოსტმოდერნული ეპოქის  აზროვნების ახალი სტილი.

ბარტის აზრით,  პოსტმოდერნისტული პროექტის რეალიზაციის საშუალება… 

უმბერტო ეკოს აზრით, ნიშნის არსი იხსნება შემოუსაზღვრავ სემიოზისში, რაც იმაში გამოიხატება, რომ მნიშვნელობა არასდროს არ ქმნის ჩაკეტილ სისტემას, რამდენადაც ნიშანთა სამყარო კომუნიკაციის პროცესში მუდმივ მოძრაობაშია…  

ვთანხმდებით იმაზე, რომ ჩვენ ვიცით თუ არა სემიოტიკის არსებობა, ამის მიუხედავად, ჩვენ ვართ ნიშანათა გარემოცვაში და ვოპერირებთ ნიშნებით…  აქ და ახლაც… და ვცდილობთ რაღაც ავხსნათ და ისე ავხსნათ, რომ გავაგებინოთ მეორე ადამიანს ან შევიყვანოთ აზრების ისეთ ლაბირინთში, რომელშიც თავად დაიწყებს ფიქრს… მთავარია, რა გვაქვს მიზნად, როდესაც კომუნიკაციის პროცესში ვართ…

სემიოლოგები ლექსიკონებს „მნიშვნელობათა სასაფლაოს” უწოდებენ, სემიოტიკას ნაკლებად აინტერესებს სიტყვის მყარი, უზუსური მნიშვნელობები, იგი ორიენტირებულია კონოტაციურ მნიშვნელობებზე, ანუ იმ მნიშვნელობებზე, რომელსაც სიტყვა იძენს ტექსტში და რამდენადაც კონტექსტები ამოუწურავია, უსასრულოა სემიოზისის პროცესიც…

სემიოტიკა არის სამყაროს და ადამიანების განსაკუთრებული, მრავალგანზომილებიანი ხედვაც…

 ტექსტიც მრავალგანზომილებიანია… სულ შრეებად უნდა დაშალო, რომ პირველაზრამდე მიხვიდე… განსაკუთრებით ეს ეხება მხატვრულ ტექსტებს. პოეტისთვის „თოვლი”, ან „ქარი” ან „წვიმა” მხოლოდ ბუნების მოვლენები არ არის, იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ლექსში ეს ლექსემები პირდაპირი მნიშვნელობითაა გამოყენებული… ერთდროულად ის ბევრ რამეს აღნიშნავს და მიანიშნებს… მაგალითად, ყველასათვის ცნობილ სტრიქონებში: „ქარი ქრის, ქარი ქრის, ქარი ქრის, ფოთლები მიქრიან ქარდაქარ…” _ შეიძლება გაგიკვირდეთ, მაგრამ „ქარი” არაფერ შუაშია…

როგორ გავაცოცხლოთ „მკვდარი ნიშნები”?

სემიოტიკის, როგორც მეცნიერების და როგორც კვლევის მეთოდის, გააქტიურება და გააქტუალურება თავისთავად უკვე იმის ნიშანია, რომ სამყარო გართულდა, ადამიანები გართულდნენ და ნიშნები დაშორდნენ იმას, რასაც ნამდვილად გამოხატავენ… ნიშნები დაშორდნენ არსს… ზოგ შემთხვევაში კი, ნიშნებმა მიატოვეს მნიშვნელობები და დაცარიელდნენ… მოხდა ნიშნის დესემანტიზაცია… წარმოიდგინეთ ადამიანი, რომელმაც სხეული დატოვა… არა, ცოცხალი კი დარჩა, მაგრამ სული (შინაარსი, მნიშვნელობა) სადღაც დაკარგა… აი, ნიშნებსაც ეს დაემართათ… ქართულში არსებობს ასეთი ფრაზეოლოგიზმები: ცარიელი სიტყვა, ცარიელი ადამიანი, უაზრო ლაპარაკი (შესაბამისად, უაზრო ადამიანი)… უფრო ზუსტად რომ ავხსნა ნიშნების  სიცარიელე, ფეისბუკს მოვიშველიებ… წარმოიდგინეთ, თქვენს კედელზე უეცრად ყვავილების თაიგული ჩნდება, რომელიღაც ფრენდმა მოგართვათ… თქვენც თავაზიანად მადლობას უხდით და  „სმაილიკებს” უხატავთ და რა…? რომ მოგინდეთ, იმ ყვავილებს შემოიტანთ ოთახში და ლარნაკში ჩააწყობთ…? ახლა წარმოიდგინეთ, რომ ცოცხალი და მოსიარულე ადამიანი ისე მიემართება თავის არსს, როგორც ფეისბუკის ყვავილი არ არის ნამდვილი ყვავილი… 

 და როგორ შეიძლება ნიშნების „გაცოცხლება”, „მნიშვნელობებით ავსება…?” დაახლოებით ასე: რომ შეგეძლოთ ფეისბუკის პროფილიდან ყვავილების თაიგული რეალობაში (ოთახში) შემოიტანოთ და ლარნაკში ჩააწყოთ…

რატომაც არა… სემიოტიკური ხედვა ამ პერსპექტივასაც გთავაზობთ.   

ეს როგორ განახორციელოთ, იფიქრეთ… 

საქართველოს გარდა არსად ვყოფილვარ. არც ტაჯმაჰალის სასახლე მომინახულებია, არც ბრანდენბურგის კარიბჭის ქვეშ გავმძვრალვარ და არც პეტრინის ბორცვიდან შემითვალიერებია ჩეხეთის დედაქალაქი. იმედია, წინ ბევრი საინტერესო მოგზაურობა მელის. ალბათ, მსოფლიოს რამდენიმე ლეგენდარული ღირსშესანიშნაობისთვის თვალის მოკვრის შანსი მეც მომეცემა. ვინ იცის, ფილეას ფოგის მსგავსად კონტინენტიდან კონტინენტზე აზარტული ხეტიალიც მომიწიოს. მაგრამ რაც უნდა გადამხდეს თავს, დედამიწის რომელ კუთხეშიც უნდა ამოვყო თავი, მჯერა, ჩემი ბოლო გაჩერება მაინც მშობლიური ქალაქი იქნება. თბილისში კი ჩემთვის ერთადერთი შეუცვლელი ადგილი არსებობს, რომელიც ნიჭიერმა ბოტანიკოსმა ნიკო კეცხოველმა ვარაზისხევის ერთ-ერთ გორაზე განსაკუთრებული მონდომებით გააშენა.

მოდი, ყველასთვის კარგად ნაცნობი უნივერსიტეტის ბაღის შესახებ ვისაუბროთ.

თსუ-ს პირველი კორპუსის წინ გაშლილი მოედანი არაერთი მიზეზის გამო შეგვიძლია უნიკალურ ადგილად მივიჩნიოთ. ერთი შეხედვით სავსებით ჩვეულებრივ სკვერში უნივერსიტეტის ალტერნატიული აკადემია ფუნქციობს. ლექციიდან გამოსული ახალგაზრდები თანატოლებსა და ბაღში გაცნობილ ადამიანებთან ერთად სჯა-ბაასით ცდილობენ დამატებითი ცოდნის მიღებას. ივანე ჯავახიშვილის ძეგლთან მომავალი ისტორიკოსები, აღმოსავლეთმცოდნეები თუ ლიტერატორები ხმამაღლა არჩევენ თავიანთ მეცნიერებათა ძირითად პრობლემებს. პეტრე მელიქიშვილის მემორიალის ირგვლივ არსებული სივრცე, მგონი, ყველაზე მეტად დატვირთულია. აქ არაერთხელ ლამის ხელჩართულ ბრძოლამდე მისულა კონსერვატორი, ლიბერალი და მემარცხენედ განწყობილი სტუდენტების დავა მსოფლიოს ეკონომიკური კრიზისის, საქართველოს ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობისა თუ ევროპის უმუშევრობის დაძლევის სტრატეგიის შესახებ. დიმიტრი უზნაძის ბიუსტის მიმდებარე ტერიტორიაზეც ხშირად ნახავთ ერთმანეთთან უკომპრომისო პოლემიკაში ჩაბმულ ფილოსოფოსებსა თუ მესამე კორპუსიდან გამოქცეულ ფსიქოლოგებს. ბაღში შეკრებილი საზოგადოებისთვის სადისკუსიო არენების ცვლა ჩვეული რამაა. ხან მცხუნვარე მზის გამო გვიწევს ჩრდილში ჩაჩოჩება, ხან საბავშვო ეტლებითა და ველოსიპედებით გვავიწროებენ… მაგრამ ვერავინ ვერაფერს უბედავს უნივერსიტეტის კიბესთან ქოლგასავით გაშლილი ბუჩქის ქვეშ შეკრებილ თავისუფალ ადამიანებს. ყველაზე კომფორტულ ადგილას მოკალათებულ სტუდენტებს განწყობა კარნახობთ ბაღის სიკეეთეებით სარგებლობის მიმართულებას. აქ ყველაფერი შეიძლება: გიტარაზე დაკვრაც, მზესუმზირით თავის შექცევაც, თანამედროვე ლიტერატურის განხილვაც, ბანქოს თამაშიცა და ჭორაობაც.

ამრიგად, უნივერსიტეტის ბაღში რამდენიმეწუთიანი გასეირნებით, ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავებულ მოქალაქეებთან გამოლაპარაკებით ნებისმიერს შეუძლია ჩვენი ქვეყანისა და მთელი მსოფლიოსთვის აქტუალური საკითხების შესახებ ძირითადი ინფორმაციის მოპოვება.

თუმცა ბაღის უმთავრესი ღირსება სხვა რამ გახლავთ. უკანასკნელი ლექციის დასრულების შემდეგ მთავარი სადარბაზო კარიდან გამოსულს, ხშირად მიფიქრია, რომ პატარა სკვერში მოსიარულე გრძელთმიან და გრძელწვერა ახალგაზრდებს, გახამებულ პერანგში გამოწყობილ ჰალსტუხიან სტუდენტებს, საყურეებით ტუჩდამშვენებულ და წარბშემკობილ ჩემს თანაუნივერსიტეტელებს, თავსაფრიან დედაკაცებსა და მათ სათვალიან კავალერებს შესწევთ ძალა, ჩვენი გარემო უკეთესობისკენ შეცვალონ. ამრიგად, ვარაზისხევის გამწვანებული გორა ჩემთვის საინტერესო და სასარგებლო მომავლის იმედთან ასოცირდება.

საკუთარი შესაძლებლობების სრულყოფილად წარმოსაჩენად, იმედის გასამართლებლად სტუდენტებსა და ლექტორებს, მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს სახელმწიფოს მეტი ყურადღება და საბიუჯეტო დაფინანსების გაზრდა გვჭირდება.

ავსტრალიის სკოლების უმეტესობა სახელმწიფოა. ამ სკოლებში განათლება უფასოა. სკოლების დაახლოებით მეოთხედი კერძოა. 6-დან 15 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის სწავლა სავალდებულოა. ამასთან, სკოლაში მისვლა ექვს წლამდეც შეიძლება, სწავლის გაგრძელება კი – 15 წლის შემდეგაც.

ავსტრალიურ სკოლაში სასწავლო პროცესი შემდეგ ეტაპებად იყოფა:

• დაწყებითი სკოლა (1-დან მე-6 ან მე-7 კლასამდე);

• საშუალო სკოლა (მე-6-7 კლასებიდან მე-10 კლასამდე);

• უმაღლესი საშუალო სკოლა (მე-11-12 კლასები)

დაწყებითი სკოლის სტრუქტურა ავსტრალიის თითოეულ შტატში თავისებურია. ზოგან სწავლა 6 წელი გრძელდება, ზოგან – 7. ზოგიერთ შტატში საწყის სასკოლო განათლებამდე სავალდებულოა ერთწლიან საბავშვო ბაღში – ე.წ. მოსამზადებელ კლასში სიარული. თითოეულ შტატს დამოუკიდებლად შეუძლია მართოს საკუთარი სასკოლო განათლების სისტემა. ფედერალური მთავრობა მხოლოდ ფინანსებს გამოყოფს მათთვის, მაგრამ მნიშვნელოვნად არ მონაწილეობს სასწავლო გეგმების შემუშავებაში.

უცხო ქვეყნიდან მოსული მოსწავლეები, როგორც წესი, კერძო სკოლებსა და კოლეჯებში სწავლობენ. ეს სკოლები, ძირითადად, დაფუძნებულია ამა თუ იმ რელიგიური მიმდინარეობის მიერ. ასეთ სკოლებს საკუთარი პანსიონები აქვს, სადაც უცხოელი მოსწავლეები ერთად ცხოვრობენ. ისინი აღმზრდელთა მეთვალყურეობის ქვეშ იზრდებიან. სკოლების უმრავლესობას შემოღებული აქვს სპეციფიკური ფორმები მოსწავლეთათვის.

საწყის ეტაპზე მოსწავლეებს, რომელთათვისაც ინგლისური არ არის მშობლიური ენა, სპეციალურ ინტენსიურ გაკვეთილებს უტარებენ ამ ენის უკეთესად ასათვისებლად. სკოლებში დამკვიდრებული კეთილგანწყობისა და ურთიერთგაგების ატმოსფერო უცხოელ მოსწავლეებს უადვილებს ახალ პირობებთან ადაპტაციას და სასკოლო კოლექტივთან ინტეგრაციას. 

ავსტრალიის სკოლებში დიდი ყურადღება ექცევა მოსწავლეთა ინდივიდუალურ თავისებურებებს, ნიჭებსა და ინტერესებს. სასკოლო პროგრამა იმგვარად არის აწყობილი, რომ, ერთი მხრივ, მაქსიმალურად ეხმარება მოსწავლეს, განივითაროს საკუთარი შესაძლებლობები, მეორე მხრივ კი მნიშვნელოვნად ამცირებს საკუთარი ნაკლოვანებებით გამოწვეულ ნეგატიურ გავლენას.

როგორც კერძო, ისე სახელმწიფო სკოლებში უზრუნველყოფილია სწავლების თანაბრად მაღალი ხარისხი. ზოგად განათლებასთან დაკავშირებულ საგნებთან ერთად არსებობს სახელოვნებო წრეები (მუსიკა, ხატვა, თეატრალური ხელოვნება) და ხელობის შემსწავლელი ჯგუფები (დურგლობა, ზეინკლობა, კულინარია და სხვა). უფროს კლასებში ძირითადი საგნებია მათემატიკა, ინგლისური ენა, ისტორია, ფიზიკის საფუძვლები, ბიოლოგია, ქიმია და გეოგრაფია, ასევე – ბიზნესსა და მარკეტინგთან დაკავშირებული საგნები. წესისამებრ, სკოლებში ისწავლება რამდენიმე უცხო ენა, რომელთაგან ყველაზე პოპულარულია ფრანგული, გერმანული, იტალიური და იაპონური. უფროს კლასებში მოსწავლეებს აქვთ საშუალება, დამატებითი დისციპლინები აირჩიონ.

ავსტრალიურ სკოლებში დიდი ყურადღება ექცევა სწორ კვებას, ცხოვრების ჯანსაღ წესსა და – რასაკვირველია, მშობლის თანხმობით – რელიგიურ აღზრდას. სკოლები მუშაობისას აქტიურად იყენებენ საინფორმაციო ტექნოლოგიებს. სასკოლო სივრცე იმგვარად არის ორგანიზებული, რომ ბავშვები დროის უმეტეს ნაწილს სუფთა ჰაერზე ატარებენ. ამასთან, ისინი დაცულნი არიან ულტრაიისფერი სხივების მავნე ზემოქმედებისგან, რასაც, ავსტრალიური კლიმატის გათვალისწინებით, არცთუ მცირე მნიშვნელობა აქვს. დიდი ყურადღება ექცევა სპორტს. თითოეულ სკოლას აქვს სპორტული მოედნები და აუზები. რეგულარულად იმართება ექსკურსიები. 

ავსტრალიის ზოგიერთ სკოლაში, ბრიტანული ტრადიციისამებრ, ბიჭები და გოგონები ცალ-ცალკე სწავლობენ, თუმცა არასაგაკვეთილო დროს, სხვადასხვა ღონისძიებებში ორივე სქესის მოსწავლეები ერთად მონაწილეობენ. 

საბოლოო შეფასების მინიჭების პროცედურა სხვადასხვა შტატში სხვადასხვა სახისაა. იგი ეფუძნება სასწავლო წლის განმავლობაში მიღწეულ აკადემიურ შედეგებს ან წარმოადგენს მიმდინარე სასკოლო შეფასებებისა და გამოსაშვები გამოცდების შედეგების კომბინაციას ანუ საბოლოო რეიტინგში, რომელიც 1-დან 100-მდე ქულით გამოისახება, გათვალისწინებულია როგორც გამოცდის შედეგები, ისე სწავლის მთლიანი პროცესიდან გამოყვანილი საშუალო ქულა. სწორედ სკოლაში სწავლის შედეგებს აქცევენ უპირველეს ყოვლისა ყურადღებას ავსტრალიის უმაღლესი სასწავლებლები.

მშობლებს შეუძლიათ გაეცნონ შვილების შეფასებებს როგორც წერილობითი ანგარიშების საშუალებით, რომლებსაც წელიწადში ორჯერ ფოსტით იღებენ, ისე უშუალოდ მასწავლებელთან ინდივიდუალური შეხვედრების დროს. ზოგადი ინფორმაცია სკოლის – წარმატებული კურსდამთავრებულების, სასწავლო პროგრამებისა თუ დამატებითი ღონისძიებების – შესახებ სკოლების ვებგვერდებზეა განთავსებული.

ავსტრალიის სკოლებში სასწავლო წელი იწყება იანვრის ბოლოს და დეკემბრის შუა რიცხვებში სრულდება. იგი დაყოფილია 12-კვირიან ნაწილებად. ყოველი 12 კვირის შემდეგ მოსწავლეები ორ კვირას ისვენებენ. გამონაკლისია საშობაო არდადეგები – ისინი უფრო ხანგრძლივია. მოსწავლეებისთვის, რომლებსაც დამატებითი მეცადინეობა სჭირდებათ, ფუნქციობს საზაფხულო სკოლებიც. ავსტრალიურ სკოლებში ფართოდ არის გავრცელებული სკოლის ბანაკებისა და გასვლითი ღონისძიებების გამართვის პრაქტიკა.

პირველიდან მეშვიდე კლასამდე მოსწავლეებს ერთი ან ორი მასწავლებელი ჰყავთ. დამატებითი მასწავლებლები მათ შეიძლება ჰყავდეთ სპორტისა და მუსიკის გაკვეთილებზე. 

ავსტრალიური სკოლების სპეციფიკაა ისიც, რომ მე-8-10 კლასში მოსწავლეებს უკვე ეძლევათ სპეციალობის განსაზღვრის საშუალება. ეს მოსწავლეებს ავტომატურად ყოფს ჯგუფებად. მე-11-12 კლასებში კი დაყოფა ხდება არა მხოლოდ თემატურად, არამედ სწავლების სირთულის მიხედვითაც. ამგვარი სისტემა მოსწავლეებს ეხმარება განვითარების საკუთარი, ინდივიდუალური გზის პოვნაში, რაც განათლების ეფექტურობაზეც დადებით გავლენას ახდენს.

ავსტრალიის შტატების განათლების დეპარტამენტები ცდილობენ ისეთი სასკოლო პროგრამების შემუშავებას, რომელთა პირობებშიც მოსწავლეებს საკმარისი დრო დარჩებათ ოჯახის წევრებთან ურთიერთობისთვის, აგრეთვე – აქტიური თუ პასიური დასვენებისთვის. მაგალითად, მოსწავლეებს, როგორც წესი, არ ეძლევათ საშინაო დავალებები დაწყებით კლასებში. 1-ელ, მე-2 და მე-3 კლასებში მათ შესაძლოა შესასრულებელი ჰქონდეთ დამოუკიდებლად ანუ სკოლის კედლებს მიღმა განსაზღვრული ტიპის სამუშაო, მაგრამ ის არ მოითხოვს კვირაში ერთ საათზე მეტს. მე-4-6 კლასებში ამგვარი სამუშაოსთვის განკუთვნილი დრო შესაძლოა ერთი-ორი საათით გაიზარდოს, დამამთავრებელ წლებში კი ის კვირაში მაქსიმუმ 5 საათს აღწევს. ამასთან, ამ ეტაპზე საშინაო დავალების მოცულობა მოსწავლის მიერ არჩეულ ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმაზეა დამოკიდებული.

ავსტრალიურ სკოლებს საკმაოდ მკაცრი შინაგანაწესი აქვთ. ქცევის კოდექსის დარღვევისთვის მოსწავლე შესაძლოა სკოლიდანაც კი გაირიცხოს – დროებით ან სამუდამოდ (განსაკუთრებულ შემთხვევებში). ამიტომ ყველა ცდილობს, ზედმიწევნით დაიცვას დისციპლინა.

ავსტრალიური სასკოლო საგანმანათლებლო სისტემის ზოგიერთი თავისებურება: 

1) კლასში მოსწავლეთა რაოდენობა მინიმალურია, რაც მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, თითოეულ მათგანს საკმაო ყურადღება დაუთმოს. 

2) სკოლის სტანდარტული სასწავლო დღე გრძელდება დილის 9-დან 3 საათამდე. დროის ამ მონაკვეთამდე და მის შემდეგ ორგანიზებული ამა თუ იმ სახის მეცადინეობები მოსწავლეთა საჭიროებისამებრ.

3) პრაქტიკულად ყველა მასწავლებელს აქვს უმაღლესი განათლება. საშუალო სკოლის მასწავლებლები კი დამატებით ვალდებულნი არიან გაიარონ სპეციალიზებული მომზადება ამა თუ იმ დისციპლინაში. 

4) სკოლებში არსებობს სპეციალური პროგრამები როგორც განსაკუთრებული ნიჭით დაჯილდოებული, ისე შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეებისთვის და სხვა. 

შესავლის მაგიერ

დავით ენუქიძე, ალექსანდრე სარაჯიშვილი, ნადეჟდა ელისაბედაშვილი, ლიზა ჩოლოყაშვილი, ჩემთვის უცნობი ხალხის ნაცნობი სახეები – სათუთად ვფურცლავ გვერდებს და მერამდენედ ვათვალიერებ ოდესღაც მწვანე ხავერდგადაკრულ ყდაში ჩასმულ გაცრეცილ ფოტოალბომს. ამ ფოტოებზე ჩემი წინაპრები არიან აღბეჭდილი. ზოგიც ჩემი წინაპრების მეგობარია, ამიტომაც აღმოჩნდა მათი სურათები ამ დროისგან და ხშირი გადაფურცვლისგან გაქუცულ ალბომში. ბედნიერები ჩანან. როგორ მინდა, მათ შესახებ მეტი ვიცოდე. არადა, ვეღარავინ მომიყვება ამ ადამიანთა ისტორიებს. ძალიან ვნანობ, რომ ასეთი ცუდი შვილიშვილი ვიყავი: არასოდეს ვუჩერდებოდი ბებიაჩემს, ტატას, რომელიც ამბებს მიყვებოდა. მე არ მაინტერესებდა ტატას მოყოლილი ისტორიები, ერთი სული მქონდა, ჩემს ოთახში გავქცეულიყავი, რადგან ამ ფოტოებზე აღბეჭდილ ხალხთან, მეგონა, არაფერი მაკავშირებდა. მერე რა, რომ ფოტოზე გამოსახული ეს ქალი ჩემი დიდი ბებია იყო; მერე რა, რომ ლამაზად ჩაცმა ჰყვარებია და ქალიშვილებსაც კოხტად გამოაწყობდა ხოლმე; მერე რა, რომ ელიზავეტოპოლში ცხოვრობდნენ; მერე რა, რომ ჩემი დიდი ბაბუა ქალაქის საკრებულოში იყრიდა კენჭს; მერე რა, რომ იქაურ ქართველებთან დიდი მეგობრობა ჰქონდათ და ნათელმირონობაც აკავშირებდათ; მერე რა, რომ საქართველოში გადმოსულებს რევოლუციამ მოუსწრო _ აქციები დაკარგეს, ბანკში კი ანაბრები გაუფასურდა. ახლანდელი ყაზბეგის ქუჩაზე, ნათესავებთან ახლოს, ძალიან პატარა სახლი შეიძინეს იმ იმედით, რომ მალე ყველაფერს დაიბრუნებდნენ. 

ჰო, მართლა, ალბომში 1913 და 1916 წლებით დათარიღებული ბანკის წიგნაკებიც დევს. ტატა ამ საბუთებსაც ძალიან უფრთხილდებოდა, ეგებ ოდესმე წართმეული დაგვიბრუნონო. ფოტოალბომში ბებიაჩემი პაწაწინა რვეულსაც ინახავდა. 1910 წლით დათარიღებულ რვეულში დედამისს, ჩემს დიდ ბებიას, რეცეპტები ჩამოუწიკწიკებია: “ბლომანჟე”, “ნაყინი”… ვერ წარმომედგინა, თუ საუკუნის დასაწყისშიც მიირთმევდნენ ასეთ ნუგბარს. ვერ წარმომედგინა, რომ მათაც უხაროდათ სიცოცხლე. ტატას ეღიმებოდა, დედაჩემი კაბებსაც უცხოეთიდან იწერდაო. ზოგიერთ ფოტოს უკანა მხარეს რუსული წარწერა აქვს, რეცეპტების ნაწილიც რუსულ ენაზეა. რუსულად რატომ წერდა, ქართული არ იცოდა? რუსული… ყველაზე მეტად რუსული მაღიზიანებდა. ითვლებოდა, რომ ცუდად არ ვიცოდი ჩემი ასაკის კვალობაზე. დედამ ტატას უთხრა, ბავშვებს (მე და ჩემს დას) რუსულად ელაპარეკეთო. შეცდომებს რომ მისწორებდნენ, ვერ ვიტანდი და პროტესტის ნიშნად ბებიას აღარ ველაპარაკებოდი. ტატამ დედას შესჩივლა, ბავშვები აღარ მელაპარაკებიანო, მაგრამ დედაჩემი მკაცრი და შეუვალი აღმოჩნდა. ამის გამოც არ ველაპარაკებოდი ტატას _ რუსულად უნდა დავლაპარაკებოდი, მე კი აქცენტის და შეცდომების მრცხვენოდა… არ მახსოვს, ეგებ მაინტერესებდა კიდეც ტატას მოყოლილი ამბები, მაგრამ რუსულის მეშინოდა. ვითომ პატრიოტული მოსაზრებით, არადა, უვიცობით გამოწვეულ პროტესტს ემსხვერპლა ჩემი ურთიერთობა ბებიასთან. ნეტავ ვინმეს სკოლაში მაინც მოეცა დავალება, მომემზადებინა ნარკვევი ჩემი წინაპრების შესახებ, წავსულიყავი არქივში, შემეკრიბა მასალა, ჩამეწერა ინტერვიუები… 

***

იცით, რა მომწონს დღევანდელ სასწავლო პროგრამებში? ის, რომ გათვალისწინებული და წახალისებულია მოსწავლეთა მიერ პროექტების მომზადება. დიახ, ასეა წამყვანი უნივერსიტეტების მიერ საუკეთესოდ აღიარებულ პროგრამებში. მოსწავლე ცხოვრებისთვის ემზადება და ადრეული ასაკიდან სწავლობს პროექტების მომზადებას, იქნება ეს საგნობრივი პროექტი თუ უფრო მასშტაბური რამ. თუმცა, საქართველოს სასწავლო გეგმის მიხედვით, სავალდებულო არაა, მაგრამ მაინც წახალისებულია სწავლების პროცესში ამ მეთოდის გამოყენებაც.  

დღეს ერთ-ერთ ასეთ პროგრამაზე მოგითხრობთ, რომლის მიხედვითაც სავალდებულოა, მოსწავლემ პროექტი განახორციელოს. ოღონდ ეს პროექტი ცოტათი განსხვავდება ტრადიციული პროექტებისაგან. საერთაშორისო ბაკალავრიატის საბაზისო საფეხური პერსონალური პროექტით სრულდება. მსოფლიოს სხვადასხვა სკოლაში შესრულებული პროექტები მოდერაციისთვის სათავო ოფისში იგზავნება და მხოლოდ შემდეგ გადაწყდება, მიენიჭოს თუ არა მოსწავლეს MYP (Middle Years Programme) დიპლომი. 

პერსონალური პროექტის შესრულება ნებისმიერ საგანში შეიძლება. მასზე მოსწავლე 6-9 თვის მანძილზე მუშაობს. მიუხედავად იმისა, რომ ამგვარი პროექტები თავისი არსით პერსონალურია, მოსწავლეს მაინც სჭირდება ხელმძღვანელი, მასწავლებელი, რომელიც ჯერ განსაზღვრავს, რამდენად შეძლებს სკოლა პროექტის განხორციელებისთვის აუცილებელი პირობების შექმნას, შეაფასებს, რამდენად სწორადაა დასახული მიზნები; შემდეგ კი, საჭიროების შემთხვევაში, რჩევებით დაეხმარება მოსწავლეს. რჩევები გულისხმობს ლიტერატურის მითითებას, რეფერირების წესების სწავლებას, პლაგიატზე ნაშრომის შემოწმებას და ბოლოს მოდერაციაზე გასაგზავნი ნაშრომისთვის ქულის დაწერასაც. ქულა შეიძლება შენარჩუნდეს, შეიძლება შეიცვალოს _ გააჩნია, რამდენად ობიექტურია ხელმძღვანელი და რამდენად ზუსტად იცავს კრიტერიუმით განსაზღვრულ პირობებს. 

საერთაშორისო ბაკალავრიატის საბაზისო პროგრამის მქონე ყველა სკოლას ჰყავს პერსონალური პროექტების კოორდინატორი. მისი ფუნქციაა, მეცხრე კლასის ბოლოს მოსწავლეებს მიაწოდოს ინფორმაცია პერსონალური პროექტის შესახებ, შექმნას ვადემეკუმი, მოსწავლეებს მისცეს დრო იდეების წარმოსადგენად. რა თქმა უნდა, ამ ეტაპზე მშობლებსაც და მეგობრებსაც შეუძლიათ მონაწილეობის მიღება, რადგან ხშირად იდეა ბუნდოვანია და მას დახვეწა სჭირდება. მოსაფიქრებელი დროის გასვლის შემდეგ კოორდინატორი ეხმარება მოსწავლეებს, რამდენიმე იდეიდან ამოირჩიონ ერთი, შემდეგ კი მათ ხელმძღვანელებთან ანაწილებს. თებერვალში მეათეკლასელებისთვის ეწყობა პროექტების გამოფენა. თუ კოორდინატორი თვლის, რომ პროექტების უკეთ წარმოჩენას ზეპირი პრეზენტაციები შეუწყობს ხელს და აუდიტორიის დასაინტერესებლად ეს მეთოდი უფრო გამართლებულია, მაშინ გამოფენას წინ უძღვის პროექტების დაცვა, რომლის შემდეგაც სტუმრები მიდიან სტენდებსა თუ მაგიდებზე გამოფენილ პროდუქტებთან და კითხვებს უსვამენ მოსწავლეებს. ასეთი გამოფენა კი არ უნდა ძაბავდეს შემსრულებელს, არამედ მისი ინტერესი უნდა იყოს, რაც შეიძლება, მეტმა ადამიანმა იხილოს ნამუშევარი და მეტ შეკითხვას უპასუხოს. შეკითხვა ხომ, პირველ რიგში, დაინტერესებას გამოხატავს. 

საერთაშორისო ბაკალავრიატის საბაზისო პროგრამის პერსონალური პროექტი სამი ნაწილისგან შედგება. პირველი ნაწილია საპროცესო ჟურნალი. მასში თავმოყრილია ჩანაწერები მუშაობის დაწყების დღიდან. მართალია, ეს არ არის დღიური, მაგრამ მასში ასახულია, თუ როგორ განხორციელდა სამუშაო, რა ცვლილებები განიცადა იდეამ, როგორ შეისხა ხორცი, რა დაბრკოლებები შეხვდა მოსწავლეს, აგრეთვე მისი შეხვედრები ხელმძღვანელთან და შეკითხვებზე მიღებული პასუხები, მოკლედ, ყველაფერი, რაც ცხრა თვის განმავლობაში ხდებოდა. ზოგიერთი მოსწავლე საპროცესო ჟურნალს ბლოგის სახეს აძლევს, ზოგი ჩვეულებრივ რვეულს არჩევს. საპროცესო ჟურნალი მართლაც სახალისო დასათვალიერებელია, რადგან ხშირად მოსწავლეები მას ფოტოებით ამდიდრებენ. საპროცესო ჟურნალი საინტერესო ინფორმაციის შემცველია იმდენად, რამდენადაც კარგად ასახავს, თუ როგორ გაიზარდა მოსწავლე, როგორ გაართვა თავი სირთულეებს, როგორ დაიხვეწა იდეა, როგორ  მიიღო მან საბოლოო სახე. 

პროექტის საბოლოო სახე მისი მეორე ნაწილია, რომელსაც პროდუქტს უწოდებენ. პროდუქტი ყოველთვის განსხვავებულია და იმ საგანზეა დამოკიდებული, რომელშიც სრულდება სამუშაო. პროდუქტად ჩაითვლება გენეალოგიური ხის დაზუსტება, კვლევა, ნარკვევი, ესე, მხატვრული ნაწარმოების შექმნა, ინიციატივა – საქველმოქმედო იქნება ეს თუ შემეცნებითი ხასიათის, სემინარების მოწყობა, კონცერტის ან სხვა ტიპის ღონისძიების ორგანიზება და მასზე საკუთარი ან სხვისი ნაწარმოების შესრულება, კომპიუტერული თამაშის, ვიკიპედიის გვერდის შექმნა, მცირე მეცნიერული გამოგონება ზუსტ და საბუნებისმეტყველო საგნებში. პროექტი იოლი და ადვილად დასაძლევი არ უნდა იყოს. საბოლოო პროდუქტი სერიოზული გამოწვევა უნდა იყოს მოსწავლისთვის, რათა კარგად დაგეგმილი, მოფიქრებული, გააზრებული, ცხრათვიანი მუშაობის შედეგი წარმოჩნდეს, ხოლო საზოგადოებამ მოულოდნელი კუთხით გაიცნოს ავტორი.    

საბოლოო ქულა რამდენიმე კომპონენტის შეკრებით მიიღება, აქედან ორი კომპონენტი პროდუქტსა და საპროცესო ჟურნალზე მოდის, დანარჩენი კომპონენტების შესრულება კი პირდაპირ უკავშირდება პერსონალური პროქეტის მესამე ნაწილს, ე. წ. რაპორტს. რაპორტი აღწერითი ხასიათის წერილობითი ნაშრომია, რომლის ცალკეული ნაწილები პირდაპირ ეხმიანება კრიტერიუმებს: პროექტის მიზნის განსაზღვრა, მიზნის მიღწევა, მასალის მოძიება, ინფორმაციის მისადაგება, ახალი სასწავლო უნარების შეძენა. რაპორტის მოცულობა 1500-დან 3500 სიტყვამდეა. ამდენად, საბოლოო ქულის დაჯამება-გამოყვანისას ყურადღება შვიდ კომპონენტს ექცევა, თითოეულის მაქსიმალური შედეგი ოთხი ქულაა, შესაბამისად, საუკეთესო პროექტი 28 ქულით ფასდება. ზოგჯერ პერსონალური პროექტი ჯგუფურად სრულდება. ამ შემთხვევაში, ჯგუფის შემადგენლობა სამ კაცს არ უნდა აღემატებოდეს. ასეთ დროს პროდუქტი ერთია, ხოლო საპროცესო ჟურნალებსა და რაპორტებს ჯგუფის წევრები დამოუკიდებლად წერენ. თუ სამუშაო სწორად გადანაწილდება და ჯგუფის თითოეული წევრი ნაკისრ ვალდებულებას თავს გაართმევს, მაშინ ყველა წევრი ერთნაირი ქულით შეფასდება. თუმცა ხანდახან ისეც ხდება, რომ ჯგუფის წევრები განსხვავებულ ქულებს იღებენ. ეს, რა თქმა უნდა, მათ მიერ შესრულებული სამუშაოს ხარისხზეა დამოკიდებული.  

ჩამოხრჩობანა

წლევანდელი პერსონალური პროექტების გამოფენიდან ერთს გამოვყოფდი, რომელმაც ერთხმად დაიმსახურა 28 ქულა. ესაა კომპიუტერული თამაშის, “ჩამოხრჩობანას” შექმნა. თურმე პროექტის ავტორის დედას ჩვევად ჰქონია მაცივარზე სტიკერების მიწებება. ამ სტიკერებზე ის ქართულ სიტყვებს წერდა, რადგან ეშინოდა, მისი შვილის ლექსიკა მწირი არ ყოფილიყო. ამ გამოგონების წყალობით, დედას შვილისთვის ადვილად უსწავლებია ცხოველთა და ფრინველთა ნაშიერების სახელები, ფერთა გამა, მრავალი ეპითეტი და სხვ. შემდეგ ქართულ სიტყვებს რუსული და ინგლისური სიტყვები ჩაენაცვლა. მაცივართან მისულ ბავშვს სტიკერებისთვის უნდა შეეხედა და ახალი სიტყვები უნდა დაემახსოვრებინა. მეთოდმა დიდად არ გაამართლა, რადგან ბავშვი ისე მიდიოდა მაცივართან და ისე აღებდა მის კარს, რომ ყურადღებას აღარ აქცევდა ჭრელ ქაღალდებს. ეს ამბავი პერსონალური პროექტის ავტორს არც გაახსენდებოდა, რომ არა მისი მამიდაშვილი. თურმე ავტორის მამიდაშვილს მედიცინის შესწავლა სურს და კარგად ესმის, რომ აუცილებელია უცხოურ ჟურნალებში გამოქვეყნებული უახლესი მიღწევების შესახებ სტატიების კითხვა, თუ უნდა, რომ კარგი სპეციალისტი დადგეს. რა კარგი იქნებოდა, რომ ვინმე უცხო ენასთან ერთად სამედიცინო ტერმინოლოგიასაც შეასწავლიდეს! დედამ ძველი გამოცდილება გაიხსენა და მას ურჩია, სტიკერები გამოეყენებინა. ეს ამბავი დავიწყებას მიეცემოდა, რომ არა კიდევ ერთი დამთხვევა. პროექტის ავტორს ძალიან უყვარს “ჩამოხრჩობანას” თამაში. ამიტომაც, სადაც კი რთულ სიტყვას წააწყდება, მაშინვე იმახსოვრებს. ამ ამბებიდან მალე მას მაგიდაზე ფურცელი შეუმჩნევია – მისი დის დიაგნოზი იყო, მის ზედა ნაწილში კი ისეთი სიტყვა ეწერა, თუ დაიმახსოვრებდი, უთუოდ ყველას ჩაჭრიდი. 

ეზოფაგოგასტროდუოდენოსკოპია – სანამ ამ სიტყვას დაიმახსოვრებდა, პროექტის ავტორს მამიდაშვილის წუხილიც გაახსენდა; გაახსენდა ისიც, რომ სკოლაში პერსონალური პროექტისთვის თემა უნდა მოეფიქრებინა. ეს პატარა ამბები ერთმანეთს დაუკავშირა და აი, ისიც: პროექტის იდეა მზად იყო! ისეთი კომპიუტერული თამაშის შექმნა, რომლითაც ყველა დაინტერესებული პირი უპრობლემოდ ისწავლის სამედიცინო ტერმინოლოგიას. მერე კოორდინატორმა პროექტის ავტორი ხელმძღვანელს მიამაგრა, რომელმაც ურჩია, “ჯავა” შეესწავლა… 

ეს თამაში ინტერნეტში არსებული სხვა თამაშებისგან იმით განსხვავდება, რომ მას საბოლოო მომხმარებელი ჰყავს _ მომავალი სტუდენტები, რომლებიც დარგობრივი ტერმინოლოგიის ცოდნით არიან დაინტერესებული. თუმცა პროექტზე მუშაობის პროცესმა წარმოაჩინა, რომ თამაში სხვებისთვისაც აქტუალური გახდებოდა, თუ მას მუდმივი განახლების რეჟიმი ექნებოდა. დღეს ამ პროგრამის გამოყენება ყველა მასწავლებელს შეუძლია, თუ უნდა, რომ თამაშ-თამაშით ასწავლოს მოსწავლეებს ახალი სიტყვები. პროგრამა ეკრანზე გამოგიტანთ ორ ცარიელ ფანჯარას, ერთში ჩაწერთ შესასწავლ სიტყვას, მეორეში კი – განმარტებას. თამაშიც მზადაა! მომხმარებელს შეუძლია, საკუთარი ინტერესების მიხედვით, უსასრულოდ ცვალოს და გაზარდოს ასათვისებელი სიტყვების რაოდენობა. 

გამოფენაზე დაწყებითი კლასების მასწავლებლები თავად დარწმუნდნენ პროგრამის სიმარტივეშიც და პრაქტიკულობაშიც. რა ისწავლა მოსწავლემ პროექტზე მუშაობის შედეგად? მისი საპროცესო ჟურნალი იყო ბლოგი, ე.ი. მან ისწავლა ბლოგის შექმნა; თამაშისთვის განკუთვნილი სიტყვების ძიებისას დახვეწა ანატომიური ტერმინოლოგიის ცოდნა, გაიმდიდრა ლექსიკა; თამაში ვერ შეიქმნებოდა კომპიუტერული ენის ცოდნის გარეშე. ავტორმა აგრეთვე ისწავლა დროის სწორად განაწილება, არსებული მასალის დამუშავება და მისი მისადაგება პროექტთან, გაფორმება და ა.შ. დღეს პროექტის ავტორმა იცის, რომ ამ თამაშს დონეების მიხედვით დაანაწილებს და ძალიან მალე მომხმარებლები უფრო დახვეწილ თამაშს მიიღებენ.  

რა თქმა უნდა, ყველა პროექტი ერთნაირად საინტერესო არ არის. ზოგი მოსწავლე მიზანს კარგად ვერ აყალიბებს, ზოგი კი მიზნის მიღწევის პროცესში მოიკოჭლებს, ზოგი ზარმაცობს და იოლ გზას ირჩევს, ზოგი კი ზედმეტად რთულ გზაზე მიდის. რთულ გზაზე სიარული კი ყველას არ შეუძლია. ჯეკ ანდრაკამ, 15 წლის მოსწავლემ, პერსონალური პროექტის ფარგლებში, პანკრეასის სიმსივნის დიაგნოსტიკის იაფ და მარტივ გზას მიაგნო. მან 200-მდე კლინიკას მიმართა თხოვნით, დახმარებოდნენ ტესტის ჩატარებაში და მხოლოდ ერთი გამოხმაურება მიიღო. დღეს ჯეკის მიერ აღმოჩენილი მეთოდი ბევრად უფრო იაფი და ხელმისაწვდომია პაციანტებისთვის. თუკი მანამდე პანკრეასის სიმსივნის დადგენა დაავადების ბოლო სტადიაზე ხდებოდა, დღეს ნებისმიერ ადამიანს შეუძლია დიაგნოსტიკური ტესტის ჩატარება მაშინ, როცა ამას თვითონ ან მისი ექიმი გადაწყვეტს.  

დასკვნის მაგიერ

სამწუხაროდ, მე რომ 15 წლის ვიყავი, სიტყვა “პროექტიც” არ ვიცოდი. დღეს, ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, სწავლების პროცესში წახალისებულია პროექტების გამოყენება სწავლის ერთ-ერთ მეთოდად. აი, ახლა რომ 15 წლის ვიყო და ჩემი მასწავლებლები რეკომენდებულ მეთოდებს რომ იზიარებდნენ, აუცილებლად გავაკეთებდი ჩემი ოჯახის ორიგინალურ გენეალოგიურ ხეს, საბოლოო პროდუქტს კი ჩემი სანათესავო მოიხმარდა. ნეტავ დავიმსახურებდი მათგან 28 ქულას?

მიუხედავად ხანგრძლივი, მრავალწლიანი მცდელობისა, უცხო ენის შემსწავლელთა დიდი ნაწილი ამა თუ იმ ენის შესწავლას ადრე თუ გვიან დაუძლეველ პრობლემათა „საქაღალდეში” მოაქცევს და ერთგვარი სინანულით იხსენებს დახარჯულ დროს, ძალისხმევასა და ფინანსურ რესურსებს.

ბევრ ზრდასრულ ადამიანს მიაჩნია, რომ უცხო ენის შესწავლის პროცესი მათთვის ზედმეტად რთული აღმოჩნდა, სხვები კი ფიქრობენ, ალბათ ენის ათვისების ალღო არ მაქვსო. უდავოა, რომ ზოგიერთ ენის შემსწავლელს მართლაც უშლის ხელს სიზარმაცე ან დროის დეფიციტი. ისიც მართალია, რომ თანაბარ პირობებში ჩაყენებული სხვადასხვა ადამიანი სხვადასხვანაირად ითვისებს ამა თუ იმ ენას, განსაკუთრებული მიდრეკილებებისა და უნარების გათვალისწინებით, თუმცა ვერც ერთი ვერსია ხსნის პრობლემის არსს და ვერც მეორე. პრობლემის ფესვები არც სიზარმაცის ნიადაგშია დამალული და არც ენის შესწავლის ალღოს საფარქვეშაა მოქცეული. უცხო ენის შესწავლისა და დაძლევადობის პრობლემას პედაგოგიკის თანამედროვე მესვეურები სულ სხვაგვარად ხედავენ. წარმოგიდგენთ უცხო ენის შესწავლის ტრადიციული გზის სამ თანამდევ ფაქტორს, „შესანიშნავ სამეულს”, რომლებიც განაპირობებს უცხო ენის შესწავლის ეფექტიანობას. ესენია მეთოდიკა და მიდგომა, მასალები, დამოკიდებულება. 

მიუხედავად თანამედროვე მეთოდიკის მრავალფეროვნებისა, ენის სწავლება ხშირად ისევ რამდენიმე მეთოდსა და მიდგომაზეა ფოკუსირებული: ა) გრამატიკულ-მთარგმნელობით მეთოდზე; ბ) მექანიკურ დამახსოვრებაზე; გ) სტანდარტიზებულ ტესტირებაზე. 

ა) გრამატიკულ-მთარგმნელობითი მეთოდი გრამატიკული სტრუქტურებისა და ლექსიკური ერთეულების დასწავლის გზაა, რომელიც უცხო ენის პარამეტრების მშობლიურთან მუდმივ შედარებას გულისხმობს. ასეთ მეთოდს იყენებდნენ ოდითგანვე მკვდარი ენების (მაგ., ლათინურის) შესასწავლად. ამ შემთხვევაში შემსწავლელი ეუფლება ენის ლექსიკურ-გრამატიკულ სტრუქტურებსა და ინფორმაციული ხასიათის მასალას, თუმცა, მიუხედავად ხანგრძლივი ძალისხმევისა, ზეპირი თუ წერითი მეტყველებისას მათი გამოყენება უჭირს.

„იმისთვის, რომ გამოიყენო გრამატიკა, გრამატიკის ცოდნა არ არის საჭირო”, – ასკვნიან თანამედროვე დიდაქტიკოსები. მართლაც, არავინ სწავლობს მანქანის მართვას სახელმძღვანელოთი, საჭესთან ჯდომისა და შესაბამისი პრაქტიკული უნარ-ჩვევების გამომუშავების გარეშე. მანქანის მართვის სწავლა სახელმძღვანელოთი, პრაქტიკის გარეშე, გრამატიკულ-მთარგმნელობითი მეთოდის მეშვეობით უცხო ენის შესწავლის ყველაზე ზუსტ მაგალითს წარმოადგენს.

ბ) მექანიკური დამახსოვრება: ახალი ენობრივი სამყაროს შემეცნება მისი მრავალგზის გადაწერის გზით არა მარტო მოსაწყენი, არამედ ფრიად არაეფექტური გზაცაა. ეს მიდგომა შესაძლოა გამოგვადგეს ხვალინდელი ტესტისთვის მოსამზადებლად, თუმცა არ ემსახურება გრძელვადიანი მეხსიერების წიაღში ინფორმაციის მოქცევას. მექანიკური დამახსოვრება შესაძლოა ექსპლიციტური ინფორმაციისთვის გამოგვადგეს, თუმცა უცხო ენაზე მეტყველებისთვის სულაც არ არის საჭირო სიღრმისეული ცოდნა. მექანიკური დამახსოვრება ენის შემსწავლელის დეკლარატიულ მეხსიერებაში აგროვებს ფაქტობრივ ცოდნას. დეკლარატიული მეხსიერება გვეხმარება, მაგალითად, საჭიროებისამებრ გავიხსენოთ მალაიზიის დედაქალაქის სახელწოდება, თუმცა არაფერს გვაძლევს უცხო ენაზე მეტყველებისას. კონტექსტის მიხედვით ლექსიკის, სამეტყველო ფუნქციებისა და გრამატიკული მექანიზმების გამოყენებაზე სწორედ რომ პროცედურული მეხსიერებაა პასუხისმგებელი. 

განსხვავებას უცხო ენის სწავლასა და უცხო ენაზე კომუნიკაციის უნარის გამომუშავებას შორის საინტერესოდ ხსნის ამერიკელი ლინგვისტი სტივენ კრაშენი წიგნში „სწავლისა და ცოდნის შეძენის ჰიპოთეზა”. ისიც გვთავაზობს მაგალითს „მანქანის მართვის” სერიიდან: სწავლის შედეგად ენის შემსწავლელი ცნობს მანქანის ყველა ნაწილს, მაგრამ ვერ მართავს მანქანას (გაცნობიერებული პროცესი). უნარის შეძენისას ის მართავს მანქანას, თუმცა სულაც არ იცის, როგორ ფუნქციობს მანქანის ნაწილები და მექანიზმი (გაუცნობიერებელი პროცესი). მაშასადამე, ენის სწავლა კომპლექსური უნარ-ჩვევების ნაკრებია, რომელთა განვითარება ქვეცნობიერ დონეზე ხდება პროცესების გაუანალიზებლად.

გ) სტანდარტიზებული ტესტირება: გაზომვადობა მნიშვნელოვანი ფაქტორია ყოველგვარი საქმის მენეჯმენტისთვის, თუმცა მნიშვნელოვანია, რას ვზომავთ და რითი. სტანდარტიზებული ტესტირების ინსტრუმენტები ძირითადად ენობრივი ტესტებია, რომელთა საშუალებითაც ენობრივი ცოდნა იზომება და არა შემსწავლელთა მიერ უცხო ენის გამოყენება. ხშირად ტესტების ავტორები სწორედ იმ დეკლარატიული ცოდნის შემოწმებას ისახავენ მიზნად, რომელზეც ზემოთ ვსაუბრობდით და ნაკლებ ყურადღებას უთმობენ პროცედურულ უნარებს. ერთადერთი ჭეშმარიტი გზა ენის შემსწავლელთა შესამოწმებლად და საუკეთესო ტესტი ენის მატარებელთან საუბარი და მისი გაგებაა. 

მიუხედავად მედიასაშუალებებისა და ინფორმაციული საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების სიმრავლისა, ტრადიციული სწავლება ისევ ნაბეჭდ, ხშირად მოსაწყენ სახელმძღვანელოებს ანიჭებს უპირატესობას. წინდახედული მასწავლებელი კი ნაბეჭდ ტექსტობრივ მასალას ენის აუდიო- და ციფრულ საშუალებებს ამჯობინებს. ციფრული მასალები, ნაბეჭდი სახელმძღვანელოებისგან, კომპაქტდისკებისა და ლექსიკონებისგან განსხვავებით, ხშირად ძალიან იაფი ან სრულიად უფასოა. სასკოლო განათლების ფარგლებში მასწავლებელი იძულებულია იტრიალოს იმ თემატიკის ირგვლივ, რომელსაც მას სასწავლო გეგმა და სახელმძღვანელო სთავაზობენ, თუმცა დამატებითი სასწავლო რესურსები და მასალა არჩევანის საგანია, რომელსაც ის თავისი სამიზნე ინტერესებისა და სურვილების მიხედვით ირჩევს. ინფორმაციული საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები, მათ შორის – ინტერნეტი, რომლებიც თანამედროვე ადამიანის ცხოვრებაში უმნიშვნელოვანეს ადგილს იკავებს, უამრავ უფასო, ხელმისაწვდომ მასალას გვთავაზობს. სასურველია, მასალები შემდეგნაირად დავაბალანსოთ: ტექსტობრივი – აუდიომასალით, ხოლო ნაბეჭდი – ციფრულით, რაც საშუალებას მოგვცემს გავახალისოთ, უფრო მიმზიდველი გავხადოთ, დაბოლოს, ავთენტურ ენას მაქსიმალურად მივუახლოოთ სასწავლო მასალები. 

ადამიანები უცხო ენებს საუკუნეების განმავლობაში ყოველგვარი სახელმძღვანელოსა და გრამატიკული სტრუქტურის აუთვისებლად სწავლობდნენ. ენის შესწავლა ხომ ავტომატური უნარია, რომელიც გენეტიკურად გადაეცემა ადამიანს. სწორედ ამ უნარს უნდა ვუმადლოდეთ ადრეულ ბავშვობაში მშობლიური ენის შესწავლას. საინტერესოა, რომ რაც უფრო ვუახლოვდებით მოწიფულ ასაკს, ეს უნარი არათუ არ დუნდება, პირიქით, უფრო მეტ მოქნილობას იძენს. გავრცელებული სტერეოტიპის მიუხედავად, ზრდასრული ადამიანები უფრო სწრაფად და ეფექტიანად ითვისებენ უცხო ენას, ვიდრე ბავშვები. ამაში მათ სამი ძირითადი უპირატესობა ეხმარებათ: არჩევანის თავისუფლება, სწავლის სწავლის უნარი, მდიდარი ლექსიკური მარაგი (მშობლიურ ენაზე).

არჩევანის თავისუფლება: ზრდასრულ ასაკში უცხო ენის სწავლისას ჩვენ ვეყრდნობით არჩევანის თავისუფლებას, რაც, თავის მხრივ, ზრდის მოტივაციას და გვანიჭებს სიამოვნებას. რაც შეეხება სკოლის მოსწავლეებს, არაერთი დაკვირვება გვიჩვენებს, რომ მოწაფეები, რომლებსაც საშუალება აქვთ, სურვილისამებრ აირჩიონ უხო ენა, მეტი მოტივაციით ეკიდებიან სწავლას და შედეგებიც უკეთესი აქვთ, ვიდრე მათ, ვისაც უცხო ენის შესწავლისას არჩევანი არ მისცეს.

სწავლის სწავლის უნარი: ზრდასრულებმა უკვე ვიცით, როგორ ვისწავლეთ, მაგალითად, კომპიუტერის მოხმარება, ჩოგბურთის თამაში და სხვა, შესაბამისად, ჩვენ, ბავშვებისაგან განსხვავებით, გამომუშავებული გვაქვს შესაბამისი სტრატეგიები ამა თუ იმ სასწავლო პროცესისა, უნარის შეძენის სამართავად. ყოველი დაძლეული ამოცანა გვაძლევს საშუალებას და გვძენს გამოცდილებას მომდევნო საფერხურზე უკეთესი შედეგის მისაღწევად. 

მდიდარი ლექსიკური მარაგი: მოზარდებისგან განსხვავებით, ზრდასრულებს განვითარებული გვაქვს ძირითადი კოგნიტური ფუნქციები, გარდა ამისა, მშობლიურ ენაზე გააზრებული და პროცედურულ მეხსიერებაში „შენახული” გვაქვს მოზრდილი ლექსიკური მარაგი, რაც საშუალებას გვაძლევს, უფრო მალე დავიმახსოვროთ მშობლიურის შესატყვისი უცხოენოვანი ლექსიკური ანალოგები.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, უცხო ენის შემსწავლელები ამტკიცებენ, რომ მთავარი დაბრკოლება, რომელსაც ენის შესწავლის პროცესი ჩიხში შეჰყავს, სამიზნე უცხო ენის სირთულე და ენობრივი ალღოს უქონლობაა. თანამედროვე ენათმეცნიერები კი გვპასუხობენ: ენის შესწავლას დამოკიდებულებას უფრო უნდა ვუმადლოდეთ, რომელიც წარმატებას განაპირობებს და არა ალღოს. არც ერთი ენა არ არის რთული, ისინი უბრალოდ მშობლიურისგან განსხვავებულია.