მეოცე საუკუნის 60-იან წლებში მარტინ სელიგმანმა სათავე დაუდო  ცნობილი ფენომენის, „დასწავლილი უმწეობის”, შესწავლას. ის დაეყრდნო რეფლექსის შემუშავების პავლოვისეულ თეორიას და ქვემოთ მოტანილი სქემის მიხედვით ჩაკეტილ სივრცეში მოთავსებულ ცხოველთა სამ ჯგუფზე საინტერესო ექსპერიმენტი ჩაატარა: პირველ ჯგუფში ძაღლებს შესაძლებლობა ჰქონდათ ბერკეტზე ცხვირის დაჭერით გაეთიშათ დენის წყარო. ძაღლები აკონტროლებდნენ სიტუაციას – მათ ქმედებაზე იყო დამოკიდებული, დაარტყამდათ თუ არა დენი. ძაღლების მეორე ჯგუფი პირველთან იყო „შეკავშირებული” – დენის დარტყმის აცილება მათ რეაქციაზე არ იყო დამოკიდებული – მტკივნეული ზემოქმედება მხოლოდ მაშინ წყდებოდა, როდესაც პირველ ჯგუფში შემავალი ძაღლები ბერკეტს დააჭერდნენ. ძაღლების მესამე ჯგუფს საერთოდ არ ურტყამდნენ დენს, ის საკონტროლო ჯგუფი იყო. ამ სახის „გავარჯიშების” შემდეგ სამივე ჯგუფის ძაღლები მოათავსეს ყუთში,  სადაც მათ დენს ურტყამდნენ, მაგრამ იქედან გაქცევა მათ მარტივად შეეძლოთ. პირველი და მესამე ჯგუფის ძაღლები მაშინვე გადაახტნენ მოაჯირს და თავს უშველეს, მეორე ჯგუფის ძაღლები კი გადახტომას საერთოდ არ ცდილობდნენ, ერთხანს დადიოდნენ ყუთში, წკმუტუნებდნენ, შემდეგ იატაკზე წვებოდნენ და შეშინებულები დაძაბული კუნთებით ხვდებოდნენ დენის დარტყმას. მათ დაისწავლეს უმწეობა! ამ ექსპერიმენტების ჩატარების შემდეგ ავტორმა დაასკვნა: უმწეობას იწვევს არა თავისთავად უსიამოვნო მოვლენები, არამედ ის, რომ  ვერ აკონტროლებ მათ.  იგივე ხდება ადამიანებშიც – როცა ჩნდება განწყობა, რომ შენს აქტივობაზე არაფერია  დამოკიდებული და პრობლემას ვერაფერს მოუხერხებ. ეს განწყობა ადამიანის ცხოვრებაში ბევრ რამეს განსაზღვრავს: როგორ აღიქვამ  სამყაროს, რა მიზნებს ისახავ და რა გზით მიაღწევ ამ მიზნებს. საბოლოო ჯამში, უმწეობის ხარისხზეა დამოკიდებული არ მხოლოდ ცხოვრების მიზნების რეალიზაცია, არამედ ისიც, თუ როგორია შენი ჯანმრთელობა. მ. სელიგმანი მიიჩნევს, რომ დასწავლილი უმწეობა ძირითადად 8 წლის ასაკისთვის ფორმირდება და იმ 3 წყაროს მიგვითითებს, რომელიც მას აყალიბებს: 1. არასასურველი განცდები – დაკავშირებული იმასთან, რომ ვერ გავუწიეთ კონტროლი გარკვეულ მოვლენებს ჩვენს ცხოვრებაში და უარყოფითი გამოცდილება გადავიტანეთ სხვა სიტუაციებზე, სადაც კონტროლი სრულიად შესაძლებელი იყო. წყენა, რომელიც  შესაძლოა გამოეწვია მშობლების, აღმზრდელების, მასწავლებლების გარკვეულ ქმედებებს…, საყვარელი ადამიანის ან ცხოველის დაკარგვით გამოწვეულ სევდას, ავადმყოფობას, მშობლების გაყრას, ოჯახურ  სკანდალებს, სამსახურის დაკარგვას და სხვა; 2. უმწეო ადამიანებზე დაკვირვების უშუალო გამოცდილება, ასევე სატელევიზიო სიუჟეტები, სადაც დაუცველი მსხვერპლის ისტორიებია მოცემული; 3. ბავშვობაში დამოუკიდებლობის შეზღუდვა, როცა ბავშვის ნაცვლად ყველაფერს მშობელი  აკეთებს.

 ზოგიერთი მკვლევარი მიიჩნევს, რომ ბავშვობაში ფიქსირებული უმწეობის განწყობა ადამიანს მთელი ცხოვრება თან სდევს. ამდენად, კიდევ უფრო აუცილებელია იმ მექანიზმების ცოდნა, რაც ამ ფენომენის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს. პრევენცია აქ ძალზე მნიშვნელოვანია.

    ამგვარად,  მარტინ სელიგმანის კონცეფციის თანახმად, დასწავლილი უმწეობა არის მდგომარეობა, როცა სუბიექტი დარწმუნებულია, რომ სიტუაცია,  რომელშიც ის აღმოჩნდა და რომელიც მას არ მოსწონს, საერთოდ არ არის დამოკიდებული მის ქცევაზე, მის ძალისხმევაზე; იგი ურიგდება ბედს, პასიურია და არ ეძებს გამოსავალს არა მხოლოდ ამ კონკრეტული, არამედ ნებისმიერი  მდგომარეობიდან. ეს არ არის ადამიანის თანდაყოლილი მახასიათებელი – ეს მას დაასწავლეს. აღნიშნული ფენომენის მზაკვრობა ის გახლავთ, რომ მას ახასიათებს გაფართოების ტენდენცია და ვრცელდება იმ ქმედებებზეც, რომელიც საერთოდ არაფრით უკავშირდება „დასწავლილ” ქცევას. მაგ. ადამიანი, რომელიც სამსახურში ხელოვნურად შექმნილ გადაუჭრელ  წინააღმდეგობებს შეხვდა და ვერ გადაწყვიტა მისი დატოვება, აღმოაჩენს, რომ მას არ შესწევს საყოფაცხოვრებო პრობლემების გადაჭრის უნარი.. რამდენი ადამიანის ცხოვრება დაუნგრევია აღნიშნულ ფენომენს, ვერავინ მოთვლის. დასწავლილი უმწეობა ხშირად ხდება ორგანიზმის იმუნური სისტემის დაქვეითების, სხვადასხვა დაავადების და დაღუპვის  მიზეზიც კი. ადამიანი დარწმუნებულია, რომ ყველა მისი წარუმატებლობის მიზეზი თვითონაა – უნიჭოა, სულელი, უნებისყოფო, წინააღმდეგობის გადალახვის უუნარო და თუ  რაიმეში წარმატებას მიაღწია – ეს განგების ძალის, შემთხვევითობის  ან სხვისი დამსახურებაა. 

  დასწავლილი უმწეობა სამ სფეროში ვლინდება. ესენია – მოტივაციური, კოგნიტური და ემოციური სფეროები. მოტივაციური დეფიციტი იმაში ვლინდება, რომ ადამიანი ქმედუუნაროა, აქტიურად ვერ ერევა სიტუაციაში; კოგნიტური დეფიციტია, როცა ადამიანი უუნაროა ისწავლოს ის, რომ სხვა სიტუაციაში  შეიძლება ძალიანაც წარმატებულად გადაჭრა პრობლემა და სულაც არ არის აუცილებელი ასევე წარუმატებელი იყო; ემოციონალური გამოვლინება კი გულისხმობს იმას, რომ ადამიანი ითრგუნება  საკუთარი მოქმედებების უნაყოფობით   და,  მეტიც, შეიძლება დეპრესიაშიც ჩავარდეს. 

ყოველივე ზემოაღნიშნული უშუალოდ ეხება სწავლების თეორიასა და პრაქტიკას. მიუხედავად იმისა, თუ რა არის აკადემიური ჩამორჩენილობის  მიზეზი, მასწავლებლის პოზიცია  გადამწყვეტ  როლს ასრულებს ჩამორჩენის გადალახვასა თუ განმტკიცებაში. ხომ ფაქტია, რომ ერთიმეორეზე მიყოლებული დაბალი ქულები მოსწავლის წარმატებას ვერ უზრუნველყოფს. პირიქით, ის საბოლოოდ უკარგავს მას საკუთარი შესაძლებლობების რწმენას, იწვევს იმედგაცრუებას.  ასე  მოსწავლეები  საერთოდ კარგავენ სწავლის ინტერესს. მთელი ამ ციკლის საბოლოო შედეგი კი დასწავლილი უმწეობაა. ამ თვალსაზრისით, ძალიან საზიანოა თუ მასწავლებელი მოსწავლესთან, როგორც უიმედოდ ჩამორენილთან (აუტსაიდერთან), ურთიერთობს. ეს  დამოკიდებულება ვლინდება ინტონაციაში, მიმიკაში, ჟესტებში, რომლებსაც მოსწავლეები უშეცდომოდ გრძნობენ. ბავშვებისა  და მოზარდებისთვის (რომელთა თვითშეფასებაც დიდადაა დამოკიდებული გარშემომყოფთა შეფასებაზე) განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მასწავლებლის შეფასება და ასეთი დამოკიდებულება შესაძლებელია საბოლოოდ რწმენის დაკარგვის მიზეზად იქცეს.

განვიხილოთ ასეთი შემთხვევა: თუ მოსწავლე ფიქრობს, რომ მოცემული მათემატიკური დავალების ამოხსნა მხოლოდ მასწავლებელს შეუძლია, ამ შემთხვევაში  საკუთარი წარუმატებლობა გავლენას არ ახდენს მის სხვა საქმიანობაზე. მაგრამ თუ მოსწავლე მიიჩნევს, რომ  თანაკლასელები მას წარმატებით გადაჭრიან თვითონ კი – ვერა, მაშინ ეს პოზიცია არა მხოლოდ მათემატიკის სწავლისთვისაა საზიანო, არამედ სხვა საგნის სწავლაზეც (უფრო მეტიც, სკოლის ფარგლებს გარეთაც) შეიძლება გავრცელდეს. ამგვარად, აღნიშნული თვალსაზრისითაც მოსწავლის თანაკლასელებთან შედარება ძალზე საზიანოა .

მოსწავლეთა ნაწილი დაბალი ცოდნის დონის ან გადმოცემის უუნარობის გამო ვერ ახერხებს მასწავლებლამდე ნასწავლი მასალის მიტანას.  ის იღებს დაბალ ნიშანს და შესაბამის მორალურ შეფასებას. სამწუხაროდ, ზოგიერთი მასწავლებელი, იმის ნაცვლად, რომ მოსწავლე აქტიური სასწავლო საქმიანობისთვის წაახალისოს, კიდევ უფრო მეტი ჩამორჩენისკენ  უბიძგებს მას. ეს განსაკუთრებით მაშინ ხდება,  როდესაც მასწავლებელს პედაგოგიურ ტაქტი ღალატობს, მიმართავს ისეთ სტერეოტიპულ გამოთქმებს, როგორიცაა: „შენ ვერასოდეს ისწავლი..”, „შენგან რა უნდა გამოვიდეს” და სხვა. სამწუხაროდ,  ასეთი  ლექსიკა არაერთი პედაგოგის სამეტყველო ლექსიკაში გვხვდება.

  ასეთი მოსწავლის მიერ გამოყენებული საკუთარი თავის გამამართლებელი ხერხები და არგუმენტები  ( მასწავლებელი ზედმეტ მოთხოვნებს მიყენებს, ბედი არ მწყალობს, შემთხვევით მოხდა და სხვა) არამხოლოდ იმაზე მიუთითებს, რომ მოსწავლე  პასუხისმგებლობას გაურბის, არამედ ერთგვარად გამართლებული მცდელობაც  კია,  თავი დაიცვას ისეთი განწყობებისგან, რომელსაც შეუძლია  უმწეობა სტაბილურ მდგომარეობად გადააქციოს. თუ მოსწავლე თავის წარუმატებლობას გარემოებებს მიაწერს, ეს იმას გულისხმობს, რომ სხვა შემთხვევაში ის წარმატებულიც შეიძლება აღმოჩნდეს – მოსწავლე არ კარგავს იმედს და მომავალში  წარუმატებლობას  ნაკლებად პროგნოზირებს. სიტუაციის სირთულე იმაში გამოიხატება, რომ,  ერთი  მხრივ, მასწავლებლის შიშითა  და საკუთარ ძალებში ეჭვის შეტანით საგნის სწავლისადმი ინტერესი არ იზრდება, ხოლო, მეორე მხრივ,  წარუმატებლობის   გარემოებებზე  გადაბრალების  ფსიქოლოგიური დაცვითი მექანიზმი  (რომელიც მოსწავლეს იცავს უმწეობის განწყობის ფიქსირებისგან)  არ შეიძლება მასწავლებლის მიერ იქნას წახალისებული. ეს არის ერთგვარი ჩაკეტილი წრე, საიდანაც თავის დაღწევა არც ისე იოლია.

თუ რას მიაწერ წარუმატებლობას – გარეგან თუ შინაგან მიზეზს, ეს არ არის დასწავლილი უმწეობის  განმსაზღვრელი ერთადერთი განწყობა. ადამიანს შეიძლება მიაჩნდეს, რომ წარუმატებლობას განიცდის მხოლოს „აქ და ამჟამად”. შეიძლება პირიქითაც ფიქრობდეს-წარუმატებლობა მისი ცხოვრების მუდმივი თანამდევია, თანაც ნებისმიერ საქმიანობაში. სხვადასხვა განწყობათა შორის დამოკიდებულება შესაძლებელია საკმაოდ რთული იყოს. მართლაც, ჩამორჩენილ მოსწავლეს შეიძლება მიაჩნდეს, რომ ცუდი ნიშნების საფუძველი  ინტელექტის დაბალი დონეა. ეს უმწეობის  შინაგანი მიზეზია – სტაბილური და გლობალური. მოსწავლე ფიქრობს, რომ დაბალი ინტელექტის გამო შეიძლება მთელი ცხოვრება ყველაფერში წარუმატებელი იყო და ეს განცდა მთელი ცხოვრება თან გაჰყვეს. არსებობს სხვა ვარიანტიც. მოსწავლე ფიქრობს, რომ ეს გადაღლის ბრალია. მართალია,  ამ შემთხვევაშიც მიზეზი შინაგანია, ვრცელდება ყოველგვარ საქმიანობაზე, მაგრამ არ არის სტაბილური (დაისვენებ, გამოკეთდები და უკეთ ისწავლი ). ერთი საგნისადმი გამოვლენილი უინტერესობა შესაძლებელია ზოგად უმწეობაში გადაიზარდოს.

  მხედველობაშია უნდა მივიღოთ ის გარემოება, რომ მნიშვნელობა არ აქვს,  რატომ ვსაყვედურობთ ბავშვებს – სიზარმაცისა  თუ  არასაკმარისი საზრიანობის გამო.

სიზარმაცესთან მასწავლებლის ბრძოლის ძირითად მეთოდი მოსწავლის დასჯაა, რადგან იგულისხმება, რომ ამ გზით შეიძლება თვითკონტროლის უნარის განვითარება. სინამდვილეში  ნებისყოფის დეფიციტი ( რომელიც სიზარმაცისა  და კონცენტრირების უუნარობას უდევს საფუძველად)  განხილული უნდა იქნას  როგორც  მუდმივად მოქმედი ფაქტორი. ყველა ახლი წარუმატებლობა  ამ განწყობას მხოლოდ აძლიერებს. მოცემულ შემთხვევაში შეიძლება ითქვას, რომ საქმე გვაქვს ე.წ. უმწეობის დასწავლასთან – ცუდი ნიშნები მასწავლებლის მიერ გამოიყენება, როგორც დასჯის საშუალება, ის კი, თავის მხრივ,  მოსწავლეში იწვევს უუნარობის განცდას, რითაც  ამძაფრებს უსარგებლო  გაღიზიანებასა  და წყრომას. დასწავლილი უმწეობა ბევრ რამეში ვლინდება: ქვეითდება სწავლის  ინტერესი, მოსწავლე ვერ ამჩნევს საკუთარ წარმატებას (როცა წარმატება რეალურია), იზრდება ემოციური დაძაბულობა. დასწავლილი უმწეობა, ძიებაზე უარის თქმა – ეს პიროვნების ავადმყოფობა, მისი  რეგრესის მაჩვენებელია. ამ მდგომარეობის გადასალახად ყველა ხერხი კარგია. ნებისმიერი ინტერესი (რასაკვირველია, აქ არ იგულისხმება ანტისოციალური) წახალისებული უნდა იქნას. მშობლებმა, მასწავლებლებმა,  მეგობრებმა, გარკვეული თვალსაზრისით, ფსიქოთერაპევტის  ფუნქცია უნდა შეასრულონ. ახალგაზრდა ადამიანისთვის საყრდენი მათი თბილი დამოკიდებულებაა. ის ამას მარტო ვერ გაუმკლავდება. რასაკვირველია,   ეს საყრდენი არ გულისხმობს პასიური ქცევის, სიზარმაცის, მოვალეობებისგან თავის არიდების  წახალისებასა  და მიღებას.

         განასხვავებენ სიტუაციურ და პიროვნულ უმწეობას. სიტუაციური უმწეობა ეს არის ადამიანის მიერ მოვლენის  გაკონტროლების შეუძლებლობის პირობებში    გამოვლენილი დროებითი რეაქცია. პიროვნული უმწეობა – ადამიანის მყარი მოტივაციური მახასიათებელი, რომელიც  განვითარდა გარემოსთან ურთიერთდამოკიდებულების პროცესში და ვლინდება ჩაკეტილობაში, ემოციონალურ არამდგრადობაში, აგზნებულობაში, შიშში, პესიმისტურ განწყობებში, დანაშაულის განცდაში, დაბალ თვითშეფასებაში, უამბიციობაში, გულგრილობაში, პასიურობაში, არაკრეატულობაში.

მოგვიანებით მ. სელიგმანმა დააზუსტა, რომ ერთსა და იმავე სიტუაციაში მყოფი ადამიანების ერთი კატეგორია შეიძლება აღმოჩნდეს უმწეო მდგომარეობაში, მეორენი – არა. ამ გარემოებამ დააფიქრა მეცნიერი განესაზღვრა,  რა არის ამის მიზეზი.  მან ეს მიზეზი დაასახელა: მნიშვნელოვანია  რა ახსნას უძებნიან ადამიანები თავის წარუმატებლობას – ოპტიმისტურს თუ პესიმისტურს. 

მოგვიანებით მ. სელიგმანმა დაამუშავა ოპტიმიზმის თეორია – რეალობასთან წარმატებული ბრძოლის თეორია, რათა  დროებითმა გადაულახავმა სირთულეებმა ადამიანს არ ჩაუქროს (ან ნაკლებად შეუსუსტოს) აქტიური მოქმედების მოტივაცია, როგორც ეს პესიმისტურად განწყობილ ადამიანებს ემართებათ.

 გთავაზობთ ამერიკის ფსიქიკური ჯანმრთელობის ნაციონალური ცენტრის მიერ შემოთავაზებულ ლ. რადდოფის ტესტს ე.წ.CES-D.

ინსტრუქცია: შეაფასეთ შესაბამისი ქულით თქვენი მდგომარეობა უკანასკნელი კვირის განმავლობაში:

0 ქულა – არაფერი მაწუხებდა (არასოდეს);

1 ქულა -კვირაში 1-2 დღე რაღაც მაწუხებდა (ძალზე იშვიათად);

2 ქულა – კვირაში 3-4 დღე რაღაც მაწუხებდა (ზოგჯერ);

3 ქულა – თითქმის მთელი კვირა რაღაც მაწუხებდა;

1. რაღაც მაწუხებდა ისეთი, რაც ადრე არ მაწუხებდა;

2. ჭამა არ მინდოდა, ცუდი  მადა მქონდა;

3. დანაღვლიანებული ვიყავი, ახლობლებმა და მეგობრებმაც ვერ შემიმსუბუქეს სევდა;

4. სხვებზე უარესად ვგრძნობდი თავს;

5. საქმიანობის დროს ვერ ვახერხებდი კონცენტრირებას;

6 დათრგუნულად ვგრძნობდი თავს;

7. ყველაფერს დიდი ძალისხმევით ვაკეთებდი;

8. მომავალი უიმედო მეჩვენებოდა;

9. მივიჩნევდი, რომ ჩემს ცხოვრება არ შედგა;

10. მეშინოდა;

11. მოუსვენრად მეძინა;

12. უბედურად ვგრძნობდი თავს;

13. სხვა დროსთან შედარებით, ნაკლებს ვლაპარაკობდი;

14. მარტოსულად ვგრძნოდი თავს;

15. ადამიანები არამეგობრულად იყვნენ ჩემ მიმართ განწყობილნი;

16. ცხოვრება არ მიხაროდა;

17. მეტირებოდა;

18. მოწყენილი ვიყავი;

19. ვგრძნობდი რომ სხვებს არ მოვწონდი;

20. ვერ „გამოვცოცხლდი”.

შეაჯამეთ ქულები: 0-9 ქულა დეპრესიაში არა ხართ, 10-15-სუსტად გამოხატული დეპრესია, 16-24- ზომიერად გამოხატული  დეპრესია, 24 და მეტი –  დეპრესია. რაც მაღალია მაჩვენებელი,  მით უფრო მძიმე მდგომარეობაა.

თუ თქვენი მაჩვენებელი არასახარბიელოა, მაშინ კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია გაეცნოთ მ. სელიგმანის ოპტიმიზმის თეორიას, რომელსაც მომდევნო სტატიაში შემოგთავაზებთ.

ამბობენ, რომ დიდი ხნის წინათ ედემის ბაღში ადამს ხელი წაუცდა აკრძალული ხილისკენ, დააგემოვნა, ნარჩენი კი სადღაც იქვე მოისროლა.

ასე გაჩნდა ამქვეყნად პირველი ცოდვა და პირველი ნაგავი… 

მას შემდეგ ბევრი დრო გავიდა, ძალიან ბევრი; გამოვიგონეთ დამწერლობა, საზღვრები და სოციალური ფორმაციები, მორალი, ეთიკა, ეკოლოგია და ათასი სხვა რეგულაცია, გიგა- და ნანოტექნოლოგიები, მაგრამ ცოდვასა და ნაგავს ვერაფერი ვუშველეთ…

პირველი ჩვენს სულს ამძიმებს, მეორე – დედამიწას… ცოდვა უხილავია, შეიძლება, თვალს მოაფარო და სადმე, გულის კუნჭულში გადამალო, ნაგავს კი ვერ დამალავ, უბეში ვერ ჩაიკუჭავ – სუნი გაგყიდის… ამიტომ მას ყოველთვის შორიდან ვუვლით, ამრეზით ვუყურებთ, გულს გვაზიდებს… და გვავიწყდება, რომ ცოტა ხნის წინ მისი დიდი ნაწილი ერთობ კოპწიად და მადის აღმძვრელად გამოიყურებოდა ჩვენს მაგიდებზე.

კონსტანტინე კაპანელი ბრძანებს, თანაც – სავსებით სამართლიანად: „ის, რაც დღეს ნაგავში ყარს, ხვალ თეთრ ზამბახად გაიშლებაო”. უდავოდ მოხდენილი ნათქვამია, მაგრამ როგორია მისი პრაქტიკული (ქიმიური) ასპექტი?

ქიმიურ ინდუსტრიას ნედლეულის მოსაპოვებლად უზარმაზარი ჭაპნის გაწევა უწევს. რაღას არ ვჩადით ქიმიური რეაქტორების სტომაქების ამოსავსებად – წელში ოთხად მოკეცილებმა და პირზე ოფლშეუშრობლებმა, ნედლეულის მოსაპოვებლად გოჯი-გოჯ შემოვიარეთ მთელი დედამიწა, რაც ზედაპირზე ვერ ვუპოვეთ, გული გადავუღეღეთ და მის წიაღშიც ღრმად ვაფათურეთ ხელი. არც ცა და ოკეანე დავტოვეთ მოუხილველი და თუ რამის გამოწვლილვა შეგვეძლო, არაფერზე დავიხიეთ უკან… და მთელი ამ ძებნა-მოპოვების პროცესში ათასჯერ გადავაბიჯეთ ნაგვის გროვებს სუნთქვაშეკავებულებმა…

არადა, რა არის ნაგავი, საიდან მოვიდა? ფაბრიკა-ქარხნები ნთქავენ წიაღისეულს და აწარმოებენ სხვადასხვა პროდუქტს. ჩვენ, ჩვენი მხრივ, ამ პროდუქტებს ვიყენებთ ნედლეულად, ვნთქავთ და ვაწარმოებთ ნაგავს… ასეა საუკუნეების განმავლობაში, განუწყვეტლივ წრებრუნავს ციკლი: ნედლეული-პროდუქტი-ნაგავი. გადის საუკუნეები, უფრო და უფრო მცირდება ნედლეული და მრავლდება ნაგავი…

გაივლის სულ ცოტა ხანიც და ნახშირბადოვანი ნაერთების საწყობი გამოცარიელდება – ნავთობი მილევადი რესურსია. რა გვეშველება მერე? მოგვიწევს, ვიკადროთ ნაგვის პატივისცემა!

ამა თუ იმ პროდუქციის წარმოება მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული: ნედლეულზე, ლოჯისტიკაზე, მარკეტინგზე, საწარმოო სიმძლავრეებსა და ტექნოლოგიებზე, გასაღების ბაზარზე და სხვა მისთანებზე.

ნაგვის გადამუშავების ტექნოლოგიაზეც იგივე ითქმის, მაგრამ იგი, სხვა ტექნოლოგიებისგან განსხვავებით, უმთავრესად ადამიანის მენტალობაზეა დამოკიდებული.

ნაგვის გადამუშავება თეორიულად ერთ-ერთი ყველაზე შემოსავლიანი ბიზნესია, მაგრამ მისი მოგებიანობა მიიღწევა მხოლოდ მაშინ, როცა ნაგავი დახარისხებულია. სხვაგვარად მისი რენტაბელობის გაზრდა დაუძლეველ სიმაღლედ იქცევა.

ამიტომ, თუ ნაგავი ასე გვძაგს, ასე ვნატრობთ მის მოშორებას თვალსაწიერიდან, დროა, ამის ცივილიზებულ მეთოდებზეც ვიფიქროთ. დროა, დავიჯეროთ, რომ საჭიროა ნაგვის დახარისხება მეტალებად, პოლიმერებად და საკვებ ნარჩენებად.

და ჩვენ მიერ გაწეული შრომა სულაც არ იქნება მიმართული მხოლოდ ქარხნის მეპატრონის გამდიდრებისაკენ (თუ ოდესმე მართლა გვეღირსა ასეთი საწარმო) – ეს იქნება ინვესტიცია ჩვენს ეკოლოგიურად უსაფრთხო მომავალში.

დასანანი იქნება, 21-ე საუკუნეში, ისევე როგორც შუა საუკუნეებში ან უფრო იქით, ნაგვის გადამუშავების ერთადერთი მეთოდი ღორების მოშენება იყოს… და ნაგავს „მწვადის” სუნი ასდიოდეს.

ჩვენი ქვეყანა პროფესიული განვითარებისა და კარიერული ზრდის ახალი სისტემის ამოქმედების მოლოდინშია. მიმდინარეობს დისკუსია სისტემის დადებით მხარეებსა და იმ საფრთხეებზე, რომელთა გათვალისწინებაც აუცილებელია ასეთი მნიშვნელოვანი სიახლის წარმატებით განხორციელებისთვის. ამ კონტექსტში საყურადღებოა ანალოგიური სისტემების გაანალიზება და შედარება ჩვენი ქვეყნის რეალობასთან. ჩვენი წერილი ეყრდნობა ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის განათლების ექსპერტების 2011 წლის მოხსენებას. მოხსენება მომზადებულია ანდრეას შლეიხერის (გერმანია) – განათლების მკვლევარის, ეკონომიკური და კულტურული განვითარების ორგანიზაციის (OECD) PISA-ს ერთ-ერთი ხელმძღვანელისა და კოორდინატორის – მიერ.

რეკრუტინგული (დაქირავების) მეთოდები შეიძლება ადაპტირებული იყოს ისე, რომ მოხერხდეს მრავალფეროვანი გამოცდილების მქონე პედაგოგების მოზიდვა.

მრავალ ქვეყანაში ცდილობენ, მასწავლებლებად მოიზიდონ ადამიანები სხვადასხვა სფეროდან – არა მხოლოდ კადრების დეფიციტის დასაძლევად, არამედ იმისთვისაც, რომ გააფართოონ მათი გამოცდილების დიაპაზონი და აამაღლონ კვალიფიკაცია. ამ მიმართულებით ძალისხმევა მოცავს პედაგოგიური პროფესიის უპირატესობის რეკლამირებას იმ პროფესიულ და სოციალურ ჯგუფებში, რომლებიც არასაკმარისადაა წარმოდგენილი პედაგოგთა შორის. ესენი, რასაკვირველია, არიან მამაკაცები, ასევე – სხვადასხვა სოციალური უმცირესობა.

▪ პედაგოგის პროფესიაში იწვევენ სხვა სფეროში დიდი გამოცდილების მქონე ადამიანებს და არამხოლოდ მათი საწყისი სპეციალიზაციის სფეროში პროფესიონალის ხარისხით;

▪ ხდება განათლების სფეროს გარეთ მიღებული ცოდნისა და გამოცდილების აღიარება საწყისი ხელფასის დანიშვნით;

▪ საკმაოდ კვალიფიციურ ახალბედებს, მათ შორის – პასუხისმგებლობიან სტუდენტ-სტაჟიორებს, ეძლევათ საშუალება, დაიწყონ მუშაობა და იშოვონ ფული, არ დაელოდონ, როდის მიიღებენ დიპლომს;

▪ მოქნილია პედაგოგიური განათლების მიღებისადმი მიდგომა: მსურველებს ეძლევათ შესაძლებლობა, ისწავლონ დაუსწრებლად, საღამოს ფაკულტეტებზე ან დისტანციურად; ხდება მიღებული გამოცდილებისა და დიპლომების გათვალისწინება. ეს ალტერნატიული გზები შესაძლოა მიმზიდველი აღმოჩნდეს ზემოხსენებული ჯგუფებისთვის.

პედაგოგებს უხდიან ნაკლებს, ვიდრე უმაღლესი სასწავლებლების კურსდამთავრებულებს, მაგრამ არჩევითი სტიმულირების სწორად გამოყენების შემთხვევაში მცირე რესურსიც შეიძლება საკმარისი აღმოჩნდეს მასწავლებელთა მოზიდვისთვის იქ, სადაც ეს აუცილებელია.

პედაგოგთა ხელფასები OECD ქვეყნებში 1996-დან 2008 წლამდე გაიზარდა, მაგრამ სხვა სპეციალისტთა ანაზღაურებაზე დაბალი რჩება. 15-წლიანი გამოცდილების მქონე მასწავლებლის კანონით დადგენილი ხელფასი უმაღლესი განათლების მქონე სხვა სფეროს სპეციალისტების, რომლებიც სრულ დღეს მუშაობენ, საშუალო შემოსავლის 80%-ზე ნაკლებია, ხოლო ჩეხეთში, უნგრეთში, ისლანდიაში, ისრაელში, იტალიაში, სლოვაკეთსა და აშშ-ში – 60%-ზე ნაკლებიც კი.

ამავე დროს მასწავლებელთა შრომითი პირობები (შვებულება, დასაქმების გარანტიები, პენსია) ხშირად უფრო მიმზიდველია, ვიდრე სხვა პროფესიათა წარმომადგენლებისა. კვლევები ადასტურებს, რომ პედაგოგთა ხელფასები დაბალია მრავალი იმ პროფესიის წარმომადგენელთა ხელფასებთან შედარებით, რომლებიც იმავე დონის კვალიფიკაციას მოითხოვს. პედაგოგიური კადრებით უზრუნველყოფისთვის დამახასიათებელია ხელფასების „ელასტიკურობა”: ხელფასის გარკვეული პროცენტით ზრდა მაღალი პროცენტით ზრდის პოტენციური მასწავლებლებით უზრუნველყოფას. ქვეყნებში, სადაც პედაგოგთა ხელფასები შედარებით მაღალია, კადრებით უზრუნველყოფა ნაკლებად ელასტიკურია.

მასწავლებელთა მრავალრიცხოვნების გამო ხელფასის რამდენიმე პროცენტით მომატებაც კი ძალზე ხარჯიანია. გარდა ამისა, სწავლების ბაზარი მრავალფეროვანია და რეკრუტინგმა შესაძლოა გამოიწვიოს მეტ-ნაკლები სირთულე სკოლის ტიპის ან რეგიონის კვალობაზე. პედაგოგთა სიმცირე და მათი გადინება განსაკუთრებით მწვავედ იგრძნობა წარუმატებელ სკოლებში, ამიტომ ზოგიერთ ქვეყანაში მიღებულია პრაქტიკა ხელფასის მნიშვნელოვანი ზრდისა განსაკუთრებული მოთხოვნის ან „დეფიციტური” პედაგოგების ჯგუფებისთვის.

გადასახადებისგან გათავისუფლება, აკადემიური სტიპენდიები და სესხები დაბრუნების გარეშე – აი რამდენიმე ფინანსური სტიმული, რომლებსაც იყენებენ განათლებაში ადამიანების მისაზიდად; პრემიები და სამუშაო გამოცდილების აღიარება კი გამოიყენება მათთან, ვინც უკვე მიიღო „დეფიციტური” განათლება. ზოგიერთი ქვეყნის რთულ რეგიონებში გათვალისწინებულია სახელფასო დანამატები, მგზავრობის ღირებულების ანაზღაურება ან პრემიები მასწავლებლებისთვის, რომელთაც აქვთ „დეფიციტური” უნარ-ჩვევების ცოდნა, რათა უზრუნველყონ სკოლები სათანადო დონის პედაგოგებით.

უნდა ვახსენოთ პედაგოგთა მოზიდვის სტრატეგიებიც, რომლებიც არ არის დაკავშირებული ანაზღაურებასთან: დაბალ კლასებთან მუშაობის ხანგრძლივობის რეგულირება ან რთულ რაიონებსა და განსაკუთრებული მოთხოვნის სკოლებში მცირე კლასების ფორმირება.

საუკეთესო პოტენციის პედაგოგებისთვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს კარგი სამუშაო.

კურსდამთავრებულთა პედაგოგის პროფესიაში მოზიდვის მცდელობა ძნელად თუ გამოიღებს შედეგს, თუ საუკეთესო კანდიდატები კარიერული ზრდის გზაზე პრობლემებს წააწყდებიან. ბუნებრივია, საუკეთესო კანდიდატებს პედაგოგობის გარეშეც აქვთ მუშაობის კარგი პერსპექტივა და ისინი არ მოისურვებენ, ელოდონ საინტერესო ვაკანსიას ან იმუშაონ რთულ სკოლებში. ამიტომაც არის ასე მნიშვნელოვანი ორგანიზებული და რესურსებით უზრუნველყოფილი შერჩევის პროცესი და სხვადასხვა პოზიციაზე შეყვანის პროგრამები, მიმართული იმისკენ, რომ თავისუფალ ვაკანსიებზე საუკეთესო კანდიდატები მოხვდნენ. იმისთვის, რომ ახალგაზრდა მასწავლებლები არ „გადაასახლონ” რთულ სკოლებში, საჭიროა დაიწიოს შრომითი სტაჟის მნიშვნელობა კანდიდატთა შეფასებისას.

ქვეყნებში, სადაც განათლების სფეროში წარმატებას მიაღწიეს, პედაგოგებს ასწავლიან, როგორ იმუშაონ ეფექტურად და მიიღონ აქტიური მონაწილეობა რეფორმებში.

დაწყებითი პედაგოგიური განათლება სხვადასხვა ქვეყანაში მნიშვნელოვნად განსხვავდება და ჩვენი მოხსენების მიზანი არ არის შესაბამისი პოლიტიკური კურსისა და პრაქტიკის შეფასება, მაგრამ OECD კვლევებმა გამოავლინა ზოგიერთი პრინციპი, რომლებიც უნდა ვახსენოთ:

▪ საუკეთესო შედეგებს აჩვენებს ის განათლების სისტემები, რომლებშიც არსებობს მკაფიო და ნათელი კრიტერიუმები იმისა, რა უნდა იცოდნენ მასწავლებლებმა კონკრეტული დისციპლინის ფარგლებში. ეს კრიტერიუმები განსაზღვრავს დაწყებით პედაგოგიურ განათლებას, სერტიფიცირებას, პედაგოგიური მუშაობის უწყვეტ შეფასებას, პროფესიულ განვითარებას და კარიერულ ზრდას, ასევე ხელს უწყობს ყველა ამ შემადგენლის ეფექტურობას. ეს კრიტერიუმები ასახავს სკოლის სასწავლო მიზნებს და იმის გაგებას, რა უნდა ჩაითვალოს კვალიფიციურ სწავლებად.

▪ მრავალ ქვეყანაში დაწყებითი პედაგოგიური განათლება ორიენტირებულია მოდელზე, რომელშიც შედარებით ნაკლები ყურადღება ექცევა აკადემიურ მომზადებას და მეტი – პროფესიონალთა მომზადებას სკოლის გარემოში შესაბამისი თეორიისა და პრაქტიკის ბალანსირებით. ეს საგანმანათლებლო პროგრამები გულისხმობს, რომ მასწავლებლები კლასში შედიან პროფესიული სწავლების ადრეულ ეტაპზე, დიდხანს რჩებიან იქ და მომზადების პროცესში დიდ დახმარებასაც იღებენ. მათი მომზადება ითვალისწინებს ფართო საკურსო სამუშაოს, რომლის ნაწილია კვლევის ჩატარება, რომელიც ეფუძნება თანამედროვე პრაქტიკას ან ერთ წელიწადზე ხანგრძლივ მუშაობას სკოლაში ან უნივერსიტეტში; იგულისხმება, რომ ამ ხნის განმავლობაში მასწავლებელი ავითარებს და ავარჯიშებს ინოვაციურ პრაქტიკას და სწავლა-სწავლების სფეროში ატარებს კვლევას.

▪ დაწყებითი პედაგოგიური განათლების მოქნილი ვარიანტების შექმნა პედაგოგიური კარიერის დაწყების საშუალებას აძლევს  მათ, ვინც სხვაგვარად სკოლაში არც მოვიდოდა, თუმცა ეს არამც და არამც არ აკნინებს პროფესიაში შესვლის ტრადიციული გზების მნიშვნელობას. დაწყებითი პედაგოგიური განათლების ეტაპები, პროფესიაში შესვლა და პროფესიული განვითარება ურთიერთკავშირში უნდა იყოს, რათა იქცეს პედაგოგიური კარიერის ერთ მთლიან საფუძვლად. მრავალ ქვეყანაში პედაგოგიური განათლება მოიცავს არა მხოლოდ საფუძვლიან მომზადებას ცალკეულ სფეროებში, გარკვეული დისციპლინების თეორიულ სწავლებას და საერთო პედაგოგიურ თეორიას – ის მიმართულია იმ უნარების განვითარებისკენაც, რომლებიც საჭიროა რეფლექსიური პრაქტიკისთვის და კვლევებისთვის სამუშაო ადგილზე. დაწყებითი პედაგოგიური განათლება სულ უფრო მეტად არის ორიენტირებული მოსწავლეთა პრობლემების სწრაფად და ზუსტად ამოცნობისა და გადაწყვეტის შესაძლო ვარიანტებიდან სათანადოს ამორჩევის უნარების განვითარებაზე. მაგ., ფინეთსა და ჩინეთში პედაგოგები სწავლობენ ექსპერიმენტული კვლევების ჩატარებას და ვარჯიშობენ „სწრაფი რეაგირების” უნარებში: როგორც კი მოსწავლე დაიწყებს ჩამორჩენას, მან დაუყოვნებლივ უნდა მიიღოს ეფექტური დახმარება.

გარდა ამისა, ზოგიერთი ქვეყანა სისტემიდან, რომლის დროსაც მასწავლებლებს ამზადებენ მრავალრიცხოვან სპეციალიზებულ პედაგოგიურ კოლეჯებში შედარებით დაბალი გამსვლელი ქულებით, გადავიდა უნივერსიტეტების ბაზაზე მცირე პედაგოგიური კოლეჯების შექმნაზე საკმაოდ მაღალი მისაღები მოთხოვნებით და მაღალი სტატუსით.

სტატია მომზადდა „Building a high-quality teaching profession. Lessons from around the world” მოხსენების საფუძველზე.

რედაქტირება გაუკეთა კახა ჟღენტმა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Building a High-Quality Teaching Profession Lessons from around The world – https://asiasociety.org/files/lwtw-teachersummit.pdf

2. https://www.oecd.org/education/school/programmeforinternationalstudentassessmentpisa/47506177.pdf

3. „Учитель как специалист высокой квалификации: построение профессии.Уроки со всего мира”, Вопросы образования, 2011

არცთუ ისე შორეულ წარსულში პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში მშობლისა და შვილის სასწავლო საბაზისო პრაქტიკა ასეთი იყო – ‘’შენ მომზადებ გაკვეთილებს და თუ რამეს ვერ გაიგებ, იმ შემთხვევაში დაგეხმარები’’. ამჟამად კი დაწყებით კლასებში სასწავლო სისტემა იმაზეა გათვლილი და დაფუძნებული, რომ მშობელმა და შვილმა გაკვეთილები ერთობლივად  მოამზადონ. აი, სწორედ აქ იქმნება მორიგი დილემა იმ მოცემულობით, რომ სასკოლო პროგრამები საკმაოდ შეიცვალა, ასევე რადიკალურადაა შეცვლილი დაწყებითი კლასების პედაგოგების მიმართება მოწაფეებისადმი. არცთუ იშვიათად სასწავლო დაწესებულებები ისეთ ბავშვებს ელოდებიან, რომლებმაც წერა-კითხვა უკვე იციან. უცხო ენის სწავლება კი, უკვე პირველი-მეორე კლასებიდან იწყება. სავარაუდოდ, ამა თუ იმ სკოლის ადმინისტრაცია მიიჩნევს, რომ მოზარდს უცხო ენის ათვისებაში მშობელი დაეხმარება, მაგრამ რა მოიმოქმედოს მშობელმა იმ შემთხვევაში, თუ მან ეს უცხო ენა არ იცის? ასევე აღსანიშნავია, რომ პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში ბოლო პერიოდში ძალიან იმატა უმუშევარ მშობელთა რიცხვმა და სამსახურის გარეშე დარჩენილი დედები მზად არიან, მთელი თავიანთი დრო შვილის აღზრდა–განათლებას მოახმარონ, რაც შესაბამისად უარყოფით გავლენას ახდენს მოზარდზე. კერძოდ, საშინაო დავალების შესრულებისას თუ სხვა გადაწყვეტილების მიღებისას მასში ბოლომდეა ჩახშობილი დამოუკიდებლობის გრძნობა. ხსენებული ცვლილებები მშობლებს საკმაო დისკომფორტს უქმნის თუნდაც იმიტომ, რომ მათ პირდაპირ პასუხისმგებლობას აკისრებს შვილების განათლების საქმეში. გრძელვადიან პერსპექტივაში უარყოფითი დამოკიდებულება ყალიბდება მშობლებსა და შვილებს შორის. იმის გამო, რომ მოსწავლეები გაკვეთილს დამოუკიდებლად არ ამზადებენ, მათში ნელდება თავისუფალი აზროვნების სურვილი, იკლებს მშობლების დახმარების გარეშე მეცადინეობის მოტივაცია. 

სამწუხაროა, მაგრამ ფაქტია, რომ პოსტსაბჭოთა ქვეყნების სკოლების მშობელთა კრებებზე მასწავლებლები მშობლებს მოუწოდებენ, აქტიურად ჩაერთონ დაწყებითი კლასის მოსწავლეებთან ერთად საშინაო დავალების მომზადებაში. მასწავლებლების აზრით, მშობლების დახმარებით მოზარდი გაცილებით უფრო ხარისხიანად მოახერხებს მიცემული დავალების შესრულებას. თუ ადრე მასწავლებლების ფუნქციას სწავლება წარმოადგენდა, ახლა მათი მოვალეობა მხოლოდ საშინაო დავალების მიცემით შემოიფარგლება, რომლის შესრულებაზე მშობელმა უნდა იზრუნოს. რაც შეეხება უცხო ენის სწავლებას, პროგრამა ისეა შედგენილი, რომ მისი  დაძლევა მოზარდს უფროსის დახმარების გარეშე არ შეუძლია. ‘’მასალა ვერ გაიგე? საკუთარ თავს დააბრალე! მე ავხსენი გაკვეთილი და თუ ის გაუგებარი აღმოჩნდა, ან დამატებით გაკვეთილზე იარე, ანდა მშობელს სთხოვე დახმარება’’, – მასწავლებლის მხრიდან ამგვარი დამოკიდებულებისადმი თანამედროვე მშობელი ყოველთვის მზად უნდა იყოს. 

 

საშინაო დავალების მოსამზადებლად, ბუნებრივია, გარკვეული დროა საჭირო. ამისათვის აუცილებლობას წარმოადგენს დღის განრიგის დაგეგმვა: გაღვიძება, ხელ–პირის დაბანა, საუზმე… და საშინაო დავალების მომზადება. ბავშვისთვის გაცილებით იოლია, როდესაც ყველაფერი შემუშავებული რიტმის მიხედვით მიმდინარეობს. ყალიბდება დინამიკური სტერეოტიპი – მოზარდი წინასწარ ემზადება და განეწყობა შემდგომი დავალების შესასრულებლად. ამგვარი სისტემა ბავშვების 85 პროცენტისთვის სრულიად მისაღებია, თუმცა არსებობს ბავშვების კატეგორია, რომლებიც ქაოტურ სიტუაციაში თავს უფრო კომფორტულად გრძნობენ. სკოლიდან დაბრუნების შემდეგ მოზარდისათვის აუცილებელია ე.წ. ‘’წყნარი საათი’’, რის შემდეგაც გაკვეთილების მომზადების პროცესი უნდა დაიწყოს. მშობლებს შეუძლიათ შვილს საკუთარი დღის განრიგი აჩვენონ და აგრძნობინონ, რომ მათაც შეუძლიათ მსგავსი განრიგის შედგენა. მოზარდი ხვდება, რომ ამგვარი განრიგის შედგენა მოზრდილების პრეროგატივაა და თავადაც ხალისით შეუდგენს საკუთარ თავს მსგავს განრიგს. 

თანამედროვეობის ერთ–ერთი დიდი პრობლემა დროის ფაქტორია. აუცილებელია გავითვალისწინოთ, რომ მოზარდებს დროის შეგრძნება ნაკლებად აქვთ, ვიდრე მოზრდილებს. სხვადასხვა კლასის მოსწავლე გაკვეთილების სწავლაზე დროს სხვადასხვაგვარად უნდა ანაწილებდეს: პირველკლასელი მოსწავლე სწავლას 40 წუთს უნდა უთმობდეს; მეორეკლასელი – საათს, საათნახევარს; მესამე და მეოთხეკლასელები – საათნახევარს, 2 საათს, ხოლო მეხუთე კლასის მოსწავლეები – 2–3 საათს.  როცა მოზარდი გაკვეთილების მომზადებაზე ძალიან დიდ დროს კარგავს, ეს იმის ნიშანია, რომ მისთვის შრომა (მუშაობა) არ უსწავლებიათ. ბავშვი დროს სრულფასოვნად ვერ  გრძნობს და მშობელი მას დროის შეგრძნების აღქმაში აუცილებლად უნდა დაეხმაროს. იმ შემთხვევაში, თუ ბავშვი გაკვეთილების მომზადებას განსაზღვრულ დროზე მეტს ანდომებს, ის უბრალოდ კარგავს საკუთარსა და მშობლის დროს. სულაც არაა საჭირო აქტიურად დავეხმაროთ ბავშვს საშინაო დავალების მომზადებაში, მაგრამ დროის სწორად განსაზღვრაში კი აუცილებლად უნდა დავეხმაროთ. 

გაკვეთილების მომზადებისას აუცილებელია ერთგვარი გეგმის ჩამოყალიბება – მეცადინეობა იოლი საგნიდან უნდა იწყებოდეს, მისი მომზადებიდან ხანმოკლე შესვენების შემდეგ უფრო რთულ საგანზე გადადიოდეს და ასე შემდეგ. 

იმისათვის რათა მოზარდმა უკეთ და ხარისხიანად შეძლოს საშინაო დავალების შესრულება, მშობელმა მას უნდა ასწავლოს შრომისადმი განსაკუთრებული მიდგომა. ბავშვისათვის გაკვეთილების მომზადება სატანჯველი და უსიამო კი არა, სახალისო, გასართობი საქმიანობა უნდა იყოს. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მოზარდს სკოლაში საშინაო დავალება არ მისცეს, სასურველია, მშობელმა მას რაიმე სხვა სახის დავალების შესრულება დაავალოს, რათა არ მოხდეს იმ პროცესის წყვეტა, რომელსაც მოზარდში დროის სწორად განაწილება ჰქვია. როდესაც ბავშვი დამოუკიდებლად ასრულებს მიცემულ დავალებას, მშობელმა ის აუცილებლად უნდა შეაქოს. შესაძლოა, რიგ შემთხვევაში მოზარდმა გარკვეული შეცდომებიც დაუშვას, მაგრამ ეს არაა მთავარი – შექებამ უფრო მონდომებული უნდა გახადოს მოსწავლე, რათა მან განსაზღვრულ დროში შეასრულოს მიცემული დავალება. ნებისმიერი მშობლის მხრიდან დაბალი შეფასების გამო უკმაყოფილების გამოხატვა, მოსწავლის თავმოყვარეობაზე საკმაოდ ნეგატიურად აისახება. „მე ვცდილობ, კარგად შევასრულო დავალება, მაგრამ არ გამომდის, შენ კი საყვედურებით მავსებ” , – ასე ფიქრობს დაწყებითი კლასის თითქმის  ყველა მოსწავლე. ამიტომ მშობლის ყურადღება მხოლოდ შედეგზე არ უნდა იყოს გამახვილებული. მან განსაკუთრებით უნდა აღნიშნოს და შეაქოს მოზარდის მონდომება და შრომისმოყვარეობა. 

დაწყებითი კლასების მოსწავლეების უმთავრესი ფუნქცია გახლავთ იმის გათავისება, რომ სწავლა მათი სამუშაოა და მასზე ისინი სრულად არიან პასუხისმგებლები. თუ მოზარდს პირველი პედაგოგი გამოცდილი და კომპეტენტური შეხვდა, ესე იგი, მას გაუმართლა. პირველი მასწავლებლის ავტორიტეტი საყურადღებო და საპასუხისმგებლო ფაქტორია, რადგან ის რიგ შემთხვევებში მშობლის ავტორიტეტსაც კი აღემატება. იმ შემთხვევაში, როცა პედაგოგი არასწორად იქცევა, მაგალითად, გამოარჩევს ბავშვებს, უხეშობს და ასე შემდეგ, მოსწავლეს უნდა დავეხმაროთ საუბრებით, რათა მან არ დაკარგოს მასწავლებლის პატივისცემა. ბავშვის აღზრდის საქმეში დიდ როლს თამაშობს მშობლის სასკოლო მოგონებები. მოზარდის მშობელმა საკუთარი ბავშვობა უნდა გაიხსენოს. სასარგებლო იქნება, თუ მშობელი საკუთარ საშინაო დავალებების რვეულს მოიძიებს და სახელმძღვანელოდ გამოიყენებს მას. კარგი იქნება, თუ მოსწავლე მშობელს მოუყვება სკოლაში გატარებული დროის შესახებ – რა მოხდა საინტერესო, სასიხარულო და პირიქით – ნეგატიური და უსიამოვნო შემთხვევა. აუცილებელი ფაქტორია თანაკლასელებს შორის მეგობრული ურთიერთობების ჩამოყალიბებაც. ხშირია შემთხვევები, როდესაც ბავშვები სკოლაში სახლიდან საკმაოდ შორს დადიან. ასეთ შემთხვევაში მშობლები უნდა დაეხმარონ შვილებს თანაკლასელებთან კარგი ურთიერთობის ჩამოყალიბებაში – ხშირად ესტუმრონ ერთმანეთს ოჯახებით, მიულოცონ დაბადების თუ სხვა სადღესასწაულო დღეები და ასე შემდეგ. 

დიფერენციაციის თეორია ეყრდნობა დასკვნას, რომლის მიხედვითაც მოსწავლეებს შორის მნიშვნელოვანი განსხვავებები არსებობს (კ. ტომლინსონი). ამ დასკვნის საფუძველზე დიფერენციაციის თეორია გვთავაზობს სტრატეგიებს, რომლებიც ეხმარება მასწავლებელს, განსაკუთრებული პირობები შეუქმნას თითოეულ მოსწავლეს კარგად სწავლისთვის. ამისთვის მასწავლებელი იყენებს სხვადასხვა სასწავლო მასალას, განსხვავებულ  დავალებებს და სხვაგვარ  პრაქტიკას. 

დიფერენციაციის თეორიის პრაქტიკული გამოყენებისას მასწავლებელი ხელმძღვანელობს კლასის ფასილიტაციის ზოგადი პრინციპებით, რომლებიც ეფექტურია თითოეულ მოსწავლესთან მიმართებაში. ამ თეორიის მიხედვით, სწავლებისას გაკვეთილზე განხორციელებული აქტივობების

Øშინაარსი  

Øპროცესი  

Øპროდუქტი 

1.მასწავლებელმა ზუსტად იცის, რა არის მნიშვნელოვანი გაკვეთილში;

2.მასწავლებელი აცნობიერებს, აფასებს და ეყრდნობა მოსწავლეთა შორის განსხვავებას;

3.სწავლება და შეფასება ურთიერთკავშირშია;

4.მასწავლებელი აკვირდება და არეგულირებს შინაარსს, პროცესსა და შედეგს;

5.მოსწავლეთა ინდივიდუალური წარმატება და წარმატების მაქსიმალური ზრდა ორი მთავარი მიზანია;

6.სწავლების ყველა ეტაპზე (დაგეგმვა, სწავლება, შეფასება) ლავირება აუცილებელია დიფერენციაციის განსახორციელებლად. 

·სასწავლო მასალების; 

·სასწავლო რესურსების;

·საწავლო გარემოს. 

1.სწავლის შესაძლებლობა; 

2.სწავლის მოტივაცია;  

3.სწავლის ეფექტიანობა.

·მოსწავლის მზადყოფნას;

·ინტერესს;

·სწავლას. 

   ფაქტია, რომ ყველა მოსწავლე განსხვავებულია. არ არსებობს “სტანდარტული” მოსწავლე და არ არსებობს იდეალური ხერხი, რომლითაც მასწავლებელი ყველა მოსწავლის პრობლემებს გაუმკლავდება. სწორედAაქ გვეხმარება დიფერენციაციის თეორია, რომელიც მოსწავლეებს შორის მნიშვნელოვანი განსხვავებების არსებობას აღიარებს. სასწავლო პროცესის დაგეგმვისას მას შემოაქვს დიფერენცირებული მიდგომები სწავლის მოდალობების თვალსაზრისით.  მათზე დაყრდნობით  მასწავლებელს ადვილად შეუძლია მოსწავლეთა განსხვავებების გამოყენება სასწავლო მიზნით გათვლისწინებული შედეგების მიღწევისთვის. 

სწავლის მოდალობებია:  

·სმენითი; 

·ვიზუალური; 

·კინესთეტიკური. 

    ვიზუალურად შემსწავლელები კლასის უმსხვილეს ჯგუფს წარმოადგენენ. ამგვარმა მოსწავლეებმა უნდა “დაინახონ” სასწავლი მასალა იმისათვის, რომ იგი გასაგები გახდეს. მნიშვნელოვანია, გვქონდეს ვიზუალური დამხმარე საშუალებები, რომელთა მეშვეობითაც ისინი შეძლებენ ინფორმაციის დანახვას. ამისთვის მათ სჭირდებათ სურათები, გრაფიკული სახელმძღვანელოები, ოთახში გამოკრული ინფორმაცია და ვიზუალიზაციის ხელშემწყობი პირობები. 

ტომლინსონი გვთავაზობს ვიზუალურად შემსწავლელთა შემდეგ დახასიათებას:

Øმოსწავლეებს უჭირთ სახელების დამახსოვრება, თუმცა ადამიანის შესახებ სხვა დეტალებს უკეთესად აღიქვამენ;

Øისინი შესანიშნავად ითვისებენ ცოდნას, თუკი ვიზუალური საშუალებები ხელმისაწვდომია ამ ცოდნის ასახსნელად;

Øმათ ურჩევნიათ, თავად წაიკითხონ ტექსტი და არა სხვამ წაუკითხოს;

Øისინი ჩამოწერის მეშვეობით ალაგებენ აზრებს;

Øუჭირთ სმენით მიღებული დირექტივების დამახსოვრება;

Øხშირად ამჟღავნებენ ემოციებს სახის გამომეტყველებით;

Øუყვართ “ფაზლები” და მსგავსი გასართობები. 

უნდა გვახსოვდეს, რომ კლასში ვიზუალური სტიმულის შემოტანით ჩვენ ხელს ვუწყობთ ამგვარ მოსწავლეებს წარმატების მიღწევაში. უნდა გვახსოვდეს, რომ მათთვის მნიშვნელოვანია ინფორმაციის “დანახვა”. 

სმენით შემსწავლელები კლასის უმცირეს ჯგუფს წარმოადგენენ. შესაძლოა მულტიმედიის, დღევანდელი ტექნიკური საშუალებების ბრალია ის, რომ იმ მოსწავლეების რაოდენობა, რომლებსაც სწავლა ჯდომისა და მოსმენის მეშვეობით ურჩევნიათ, ასე შემცირდა. ამგვარი მოსწავლეებისთვის  მნიშვნელოვანია ინფორმაციის მოსმენა _ იქნება ეს ლექცია თუ დისკუსია _  მაგრამ მათ უნდა მივცეთ ლაპარაკის საშუალებაც. 

სპრენჯერი წერს: “როდესაც ამ კატეგორიის მოსწავლეები კითხულობენ ტექსტს, ან ზოგჯერ მაშინაც კი, როდესაც არ კითხულობენ, ხშირად შევამჩნევთ, რომ ისინი ამოძრავებენ ტუჩებს ან ბუტბუტებენ. საერთოდ, ასეთ მოსწავლეებს საკუთარ თავთან ლაპარაკისკენ მიდრეკილება აქვთ”.    

ასეთი მოსწავლეები ხანდახან სმენით ინფორმაციას თანმიმდევრულად ინახავენ და ამ ინფორმაციის აღდგენაც თანმიმდევრულად უნდა მოხდეს. მასწავლებლები, რომლებიც თითქმის მთლიანად სმენით სწავლებას ეყრდნობიან, შესაძლოა პრობლემის წინაშე აღმოჩნდნენ, თუ სხვა მოდალობების მოსწავლეებთან ექნებათ საქმე, გასაკუთრებით კი კინესთეტიკურებთან.

Øსმენით შემსწავლელები სახელებს უკეთესად იმახსოვრებენ, ვიდრე სახეებს;

Øმოუსვენრობას ავლენენ, თუკი საკლასო ოთახში დიდხანს უწევთ ჯდომა;

Øრეაგირებენ ფიზიკურ წახალისებაზე, როგორიცაა, მაგალითად, მხარზე ხელის გადასმა;
Øურჩევნიათ კონკრეტული თემის შესახებ ჯგუფურ დისკუსიაში მონაწილეობა, ვიდრე მის შესახებ წაკითხვა.

უნდა გვახსოვდეს, რომ ისინი გრძნობენ საკლასო ოთახის კომფორტულობის დონეს და ექცევიან ამ მახასიათებლის გავლენის ქვეშ; ადვილად ეფანტებათ ყურადღება ხმაურისაგან; კარგი მეზღაპრეები არიან; წერით სამუშაოს ამჯობინებენ ზეპირ გამოსვლას.

სპრენჯერი ამბობს: “ყოველი გაკვეთილი უნდა შეიცავდეს მოძრაობას. აიღეთ ეს მოძრაობა და ხშირად გაიმეორეთ იგი. ბოლოს იგი მუდმივ მეხსიერებად იქცევა”. სიმართლე რომ ვთქვათ, პედაგოგები, რომლებიც ლექციური ტიპის გაკვეთილებს ანიჭებენ უპირატესობას, დიდ სირთულეებს წააწყდებიან კინესთეტიკურად შემსწავლელებთან ურთიერთობისას. ამგვარ მოსწავლეებს მოძრაობა სჭირდებათ. მათ აგრეთვე სჭირდებათ სასწავლო მოდელები, რომლებსაც ისინი ხელში დაიჭერენ და შეეხებიან. ამგვარ მოსწავლეებს სჭირდებათ პრაქტიკულ აქტივობებში მონაწილეობა და პრაქტიკული სწავლა იმისათვის, რომ სასწავლი მასალა მათთვის გასაგები იყოს.

მკვლევარები გვთავაზობენ კინესთეტიკურად შემსწავლელთა შემდეგ დახასიათებას:

Øუკეთესად იმახსოვრებენ, როდესაც თავად ქმნიან. ეს ურჩევნიათ ნახვას ან მოსმენას;

Øპრობლემის გადაჭრისას ხშირად ირჩევენ ისეთ ხერხს, რომელიც მაღალ ფიზიკურ აქტიურობას საჭიროებს;

Øარ უყვართ ისეთი პროცესი, რომელიც მხოლოდ ყურებას ითხოვს;

Øუყვართ იმიტაციები, დრამატული ინსცენირებები და აქტივობები ღია ცის ქვეშ.

უნდა გვახსოვდეს, რომ მათ უყვართ მოდელები და ხშირად აგებენ მოდელებს დამოუკიდებელი პროექტებისათვის; თავიანთ ემოციებს გამოხატავენ  “სხეულის ენით”.

  

მთავარია, სწავლებისას სხვადასხვაგვარ მეთოდიკას მივმართოთ _ ისეთ მეთოდებს, რომლებიც ითვალისწინებს მოსწავლეთა ხედვის, სმენის და მოძრაობის გამოყენებას სასწავლო აქტივობებში. 

როგორც ცნობილია, ყველა შემომავალ მონაცემს გონება უმკლავდება პერცეპტუალური რეგისტრატორის ან რეტიკულაციური აქტივაციის სისტემის (RAS) მეშვეობით. ეს მძლავრი სისტემა სწრაფად წყვეტს, ღირს თუ არა მისთვის ყურადღების მიქცევა. თუ სენსორულ მეხსიერებაში არსებული ინფორმაცია სწრაფად არ იქნა კოდირებული, იგი დაიკარგება. რის კოდირებას ახდენენ მოსწავლეები, დამოკიდებულია იმაზე, თუ რას აქცევენ ყურადღებას.   დიფერენციაციის თეორიის გამოყენებისას მასწავლებელი გეგმავს აქტივობებს სხვადასხვა მოდალობის მოსწავლეებისთვის, ქმნის ეფექტურ სასწავლო გარემოს, რითაც ეხმარება კლასში მყოფ სხვადასხვა შესაძლებლობის მქონე მოსწავლეებს, ისწავლონ. როდესაც მოსწავლეს სასწავლო მასალა მიეწოდება შესაბამის მოდალობაში, ხდება ინფორმაციის სწრაფად კოდირება და ის არ იკარგება. 

1.სასწავლო მასალა და აქტივობები ყველა მოდალობის მოსწავლეზეა  გათვლილი;

2.კლასში ჯგუფების ფორმირება ხდება სწავლის მოდალობის მიხედვით და თითოეული ჯგუფისთვის შექმნილია შესაბამისი სავარჯიშო.

პირველი ფორმატი ეყრდნობა იმ მოსაზრებას, რომ მოსწავლე სწავლობს ყველა მოდალობით, მაგრამ დომინანტური ერთ-ერთი მოდალობაა და ამ ფორმატით სწავლების დროს მასალის მაქსიმალურ გააზრებას იმ აქტივობით მიაღწევს თითოეული მოსწავლე, რომელი მოდალობაცაა მისთვის დომინანტური. ამიტომ ამ ფორმატით სწავლების წარმატება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად სწორად ახერხებს მასწავლებელი აქტივობების დონეზე დიფერენციაციის  თეორიის რეალიზებას. 

მეორე ფორმატი ეყრდნობა იმ მოსაზრებას, რომ მთავარია, მოსწავლემ იმ მოდალობით ისწავლოს, რომელიც მისთვის დომინანტურია. ამ ფორმატით სწავლების ეფექტურობა დამოკიდებულია ორ ფაქტორზე: 

1. რამდენად სწორად მოახერხა მასწავლებელმა ჯგუფების დაკომპლექტება შესაბამისი მოდალობის მიხედვით; 

2. რამდენად სწორაადა ადაპტირებული სასწავლო აქტივობა კონკრეტული მოდალობის ფარგლებში.

  პრაქტიკაში მეორე მოდალობა უფრო პოპულარულია, თუმცა განათლების სპეციალისტები მუდმივად აღნიშნავენ პირველი ფორმატის ეფექტურობას. ასაკობრივ განვითარებასთან ერთად შერეული მოდალობით სწავლების ხარისხი იზრდება, თუმცა დომინანტური მოდალობა ადამიანს ბოლომდე უნარჩუნდება. შესაძლოა, გაკვეთილის დაგეგმვა დაეყრდნოს იმ მოსაზრებას, რომ მოსწავლე ყველა მოდალობით სწავლობს, თუმცა თითოეული აქტივობის ფარგლებში გამოჩნდება, რომ ერთი მოდალობაა დომინანტური, ანუ დიფერენციაციის თეორია აქტივობების დონეზე რეალიზდება. მნიშვნელოვანია, დავსვათ შეკითხვა: 

რა ხდება შემდეგ, ანუ რამდენად აქტუალურია დიფერენციაციის თეორია  საკითხის ღრმა გააზრების, მაღალი სააზროვნო უნარების განვითარების თვალსაზრისით; როგორ ახერხებს მოსწავლე ანალიზს, სინთეზს და შეფასებას _ რამდენად დინამიკური და ტრანსფერულია შეძენილი ცოდნა? მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები მიიღებენ და გადაამუშავებენ ინფორმაციას, ის გონების ფილტრებში გაივლის. სწორედ გონება გადაწყვეტს, თუ რა უნდა მოუხერხდეს ამ ინფორმაციას. აზროვნების პროცესი განსაზღვრავს იმ ფაქტორებს, რომლებიც ეხმარება მოსწავლეებს, უკეთესად შეძლონ მასალის ღრმად გააზრება და ერთმანეთთან დაკავშირება. ამისთვის კი მასწავლებელს სხვადასხვა როლის შესრულება უწევს: 1. ზოგიერთი მოსწავლისათვის ის კოლეგა ხდება აღმოჩენების პროცესში. 2. ზოგიერთი მოსწავლისათვის მასწავლებელი მწვრთნელის როლს ასრულებს. 3. არიან მოსწავლეები, რომლებისთვისაც ის წამქეზებლის როლს ასრულებს. 4. მასწავლებლი ვალდებულია, შინაარსის გამოტანაში დაეხმაროს ზოგიერთ მოსწავლეს. მასწავლებლის სხვადასხვა როლი სასწავლო პროცესისადმი დიფერენცირებული  მიდგომიდან გამომდინარეობს, რადგან დიფერენციაციის თეორია აღიარებს მოსწავლეებს შორის არსებულ მნიშვნელოვან განსხვავებებს და თითოეული მოსწავლის უნიკალურობას. 

ბავშვობაში საიდუმლო მიყვარდა. თუ რამე იდუმალებით იყო მოცული, ეს ნიშნავდა, რომ კარგი უნდა ყოფილიყო. საიდუმლო კი მიყვარდა, მაგრამ მისი ფასიც ვიცოდი, არ ვამხელდი. მე და ბებოს ქათმები ყოველთვის ვმეგობრობდით. მართალია, იძულებით მათი მირთმევაც მიხდებოდა, მაგრამ უფრო მათთან თამაში მომწონდა. ჩემი ხელიდან ათას ნუგბარს შეექცეოდნენ და ეს ჩვენი საიდუმლო იყო (ბებია ფიქრობდა, რომ ქათამს ქათამივით უნდა ეჭამა და არა ადამიანივით). ეზოს ქვედა ნაწილში რომ დიდი მორი ეგდო და მის ქვეშ ჭიაყელები გროვდებოდნენ, ესეც მხოლოდ მე და ქათმებმა ვიცოდით და ორ-სამ დღეში ერთხელ ჩავუვლიდით ხოლმე. დიდი გაჭირვებით გადავაგორებდი მორს და აღტაცებული შევყურებდი, როგორ იტკბარუნებდნენ პირს ჩემი მეგობრები ცოცხალი პროტეინებით.

მოკლედ, საიდუმლოს შენახვა უნდოდა. 

დღეს კი ტრადიციას ვღალატობ და მწვანე ქვის საიდუმლო საჯაროდ გამომაქვს. მწვანე ფერისადმი განსაკუთრებული დამოკიდებულება მაქვს. კიდევ, თვალებიც მწვანე მაქვს და სულიც. მწვანე სული როგორიაო, ან ფერს როგორ ატყობო, მკითხავთ. არ ვიცი, ფერს შიგნიდან ვგრძნობ – რანაირია და ჩემი სულისნაირი… იმასაც გეტყვით, რომ მწვანე სულის ადამიანებს შორიდანვე ვცნობ და მათ მიმართ განსაკუთრებული სითბოთი ვივსები.

პარიზიდან მოშორებით შამპანის საგრაფო იყო. 1042 წელს აქ ედ დე შატილიონ დე ლაჟერი დაიბადა. ეს სრულიად არაფრისმთქმელი სახელი და გვარი ასეთებადვე დარჩებოდა, მათი პატრონი მომავალში რომის პაპი ურბან მეორე რომ არ გამხდარიყო. ეს პაპიც ჩვეულებრივი იქნებოდა, 1095 წელს კლერმონის ტაძარში ჯვაროსნული ლაშქრობის დაწყება რომ არ გამოეცხადებინა. ლაშქრობის ოფიციალური ვერსია იერუსალიმის გათავისუფლება იყო, ამასთან, მის მონაწილეებს ყველა ცოდვა მიეტევებოდათ. სინამდვილეში ეს ლაშქარი ძარცვის მეტს არაფერს აკეთებდა და, როგორც წყაროები მოგვითხრობენ, მის პირველ ნადავლში ოქროსფერ-მომწვანო ქვა ქრიზოლითი ჭარბობდა. სწორედ ამ ქვით იყო შემკული მაშინდელ საეკლესიო პირთა სამკაულები. ტაძრის საიდუმლო საცავებში კი ამ ქვის ხელისგულისოდენა ნიმუშები ინახებოდაო, ამბობდნენ, თუმცა ისინი არავის უნახავს. აი, ლონდონის გეოლოგიურ მუზეუმში თუ შეივლით, იქ 146-კარატიან ქრიზოლითს ნახავთ.

ქრიზოლითი, იგივე ოლივინი, ჯერ კიდევ ძველ ეგვიპტეში ყოფილა ცნობილი. საზოგადოებაში ის თურმე ურთიერთსაპირისპირო რეპუტაციით სარგებლობდა – ერთნი უძვირფასესად მიიჩნევდნენ, მეორენი კი იმ ფრანგულ ანდაზას ემხრობოდნენ, რომელიც ამბობდა: „თუ ორი ქრიზოლითი გაქვს, ერთი ზედმეტიაო”.

ქრიზოლითი სილიკატების წარმომადგენელია ასეთი ქიმიური შემადგენლობით: (Mg,Fe)2[SiO4] – და  რომბისებრი ფორმის ატომური კრისტალური მესერი აქვს. აქ აუცილებლად უნდა ითქვას, რომ ძველი ეკბატანის არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოაჩინეს ქრიზოლითი, რომელსაც ასევე ატომური კრისტალური მესერი ჰქონდა, ოღონდ სწორხაზოვანი, სიმწვანეც უფრო მკვეთრი დაჰკრავდა და მას პიროქსენიტი უწოდეს.

…სპარსეთის ბაზარზე მწვანე ქვა იყიდებოდა. თუ იმ ქვას შეიძენდი, თურმე ნებისმიერი ლამაზმანის გულს მოინადირებდი. ყოველ შემთხვევაში, გულისკენ ერთი-ორი ნაბიჯით მაინც წაიწევდი წინ. სპარსულად – „ზამოროდი”, ბერძნულად – „სმარაგდოსი”, ლათინურად კი „სმარაგდუსი” ერქვა. ქართულად რა ჰქვია, ჯერ არ გეტყვით… ისტორიაში სად აღარ არის მისი კვალი მიმობნეული: კოლუმბთან, ამერიკა რომ აღმოაჩინა, კლეოპატრასთან, რომელიც ყელიდან არ იშორებდა, კორტესთან, რომელიც დაპყრობილი მექსიკიდან ამ ქვისგან შექმნილ თევზის ფიგურებს სუვენირებად არიგებდა. ჰმ, სუვენირებად… სადღეისოდ მეტისმეტად ძვირფასი სუვენირები კი იქნებოდა… თუმცა იმხანად სწამდათ, რომ ასეთი ქვის მფლობელს დემონი ვერ გაეკარებოდა, თავად მფლობელი კი ძლიერი და წარმატებული იქნებოდა, დიდების მწვერვალებისკენ მიმავალ ბილიკებს გაუყვებოდა. ეს არც უკვირდათ, რადგან ქვა თითქოსდა ცისარტყელას მწვანე სპექტრისგან იყო შექმნილი და წარმატებასთან ერთად ჯანმრთელობაც მოჰქონდა – ყველა სნეულებას კურნავდა; გარდა ამისა, თუ ამ ქვისგან სპირტხსნარს დააყენებდით და დღეში ერთხელ მიიღებდით, ვერავითარი შხამი ვერ მოგერეოდათ. ის კი არა, ქიმიკოსები ამ სპირტხსნარს მავნე ქიმიურ ნივთიერებებთან მუშაობის შემდეგ ორგანიზმის დასაცავად სვამდნენ. რა საინტერესოა… მე კი ლაბორატორიიდან გამოსვლის შემდეგ ისევ რძეს ვსვამ… თქვენც იმავეს გირჩევთ – გამოცდილია.

სიმართლე გითხრათ, უარს არ ვიტყოდი, მწვანე ქვა, სახელად „ზამოროდი” ან „სმარაგდოსი”, ან სულაც „სმარაგდუსი” ყელზე ან ყურზე რომ ჩამომეკონწიალებინა ან სულაც თითზე წამომეცვა და დიდებისკენ დამეწყო სვლა, თუმცა ეჭვი მეპარება, შრომისა და გარჯის გარეშე, „სმარაგდუსის” იმედად დარჩენილს, რამე გამომსვლოდა. 

მოკლედ, მითებს თავი დავანებოთ და ქვის ქართული სახელი გამოვიცნოთ.

ქიმიური შემადგენლობა: ВеО — 14,1%, А12О3 — 19,0%, SiO2 — 66,9%, თუმცა ხშირად თან ახლავს Na, К, Li, Rb, Cs, Sc, Cr, Fe. ბერილიუმის ოქსიდის დანახვისას, წესით, ყველაფერი ნათელი უნდა გახდეს… რა თქმა უნდა, ზურმუხტზე გესაუბრებით… სხვათა შორის, კაშკაშა მწვანე შეფერილობაც სწორედ ბერილიუმის დამსახურებაა, თუმცა აქ ქრომი და რკინაც ამბობენ თავიანთ სიტყვას და ზურმუხტს ზოგჯერ მოყვითალო-მოცისფრო გადაჰკრავს. 

ზურმუხტის სიმწვანე ქრომის პროცენტულ შემცველობაზეა დამოკიდებული:

მუქი მწვანე ქვა შეიცავს 0,29-1% ქრომს; 

საშუალოდ მუქი მწვანე – 0,27-0,29%-ს;

საშუალოდ მწვანე – 0,17-0,27%-ს;

საშუალოდ ბაცი მწვანე – 0,06-0,17%-ს;

ბაცი მწვანე – 0,01-0,06%-ს;

ბაცი მწვანე ბერილიუმი კი (ის უკვე ზურმუხტად არ ითვლება) 0,01% ქრომს შეიცავს.

კიდევ ერთი მწვანე ქვა არსებობს, რომლის შემადგენლობაშიც სპილენძი შედის (Cu2(OH)2CO3). მას მალაქიტს უწოდებენ და მისგან ძალიან ლამაზ სამკაულებს ამზადებენ.

თუ ლაბორატორიაში მალაქიტის ფხვნილი მოგეპოვებათ, შეგიძლიათ დაშალოთ:

 

აიღეთ ყელიანი სინჯარა და მასში ცოტაოდენი მალაქიტის ფხვნილი მოათავსეთ. სინჯარას საცობი მოარგეთ (ნახშირორჟანგი რომ არ „გაიქცეს”) და ყელზე რეზინის მილი გაუკეთეთ. მილი წყლიან ჭიქაში ჩაუშვით (წყალში რამდენიმე წვეთი ინდიკატორი ლაკმუსი ჩააწვეთეთ) და დაიწყეთ სპირტქურის ალზე სინჯარის გაცხელება. მალე მწვანე ფხვნილი გაშავდება (ჰკითხეთ მოსწავლეებს, რატომ), სინჯარის კედლები წვეთებით დაიფარება (ჰკითხეთ მოსწავლეებს, რატომ), ხოლო წყლიანი ჭიქა, რომელშიც რეზინის მილია ჩაშვებული, სასაცილოდ აბუყბუყდება და ლაკმუსიანი წყალი ოდნავ გაწითლდება (ჰკითხეთ მოსწავლეებს, რატომ).

 

როდესაც ალექსანდრე მაკედონელმა ეგვიპტე დაიპყრო, იქ მმართველად თავისი ერთგული მეგობარი, მთავარსარდალი პტოლემეოსი დასვა. პტოლემეოსმა დავალებას ბრწყინვალედ გაართვა თავი და უამრავ სხვა წვრილმანთან ერთად იმასაც მიაქცია ყურადღება, რომ ეგვიპტელები საბრძოლო იარაღის ბასრ ბუნიკს ძალიან მაგარი და უცნაური მუქი მწვანე ქვისგან ამზადებდნენ. მოგვიანებით იმავე მინერალს ხელჩართული ბრძოლისთვის იყენებდნენ ევროპაში, ამერიკაში, ახალ ზელანდიაში და ავსტრალიაშიც კი. აქ ისე შორს წავიდნენ, რომ მწვანე ქვისგან ჩაქუჩისა და ცულის პირების დამზადებაც კი დაიწყეს. ეს ქვა ნეფრიტი გახლდათ. მისი ქიმიური შემადგენლობა ასეთია: Ca2Mg5(OH)2(Si4O11)2, – თუმცა მინარევის სახით შეიძლება Cr-ის, Ni-ის, Co-ის, V-ის იონებსაც შეიცავდეს და ეს მის ფერზეც ახდენს გავლენას. ანუ ნეფრიტი მხოლოდ მწვანე არ არის, თუმცა ყველაზე სუფთა ქვად სწორედ მწვანეა მიჩნეული.

ჩინეთში ნეფრიტის მიმართ მოკრძალებული დამოკიდებულება ჰქონდათ. მაგალითად მხოლოდ იმას გეტყვით, რომ 1176 წელს ნეფრიტის შესახებ ვრცელი ნაშრომი გამოქვეყნდა. ეს ნაშრომი 100 წიგნსა და 700 ილუსტრაციას მოიცავდა. ჩინელი მწერალი ჰიუ-ჩინი კი ამბობდა, „იუ” (ანუ ნეფრიტი) ქვებს შორის ყველაზე აღმატებულია, ელვარე, კამკამა და უდრეკიო. ჩინეთში ნეფრიტისგან დამზადებული ფირფიტები თავიანთ ენაზე წკრიალებდნენ და ადამიანებს, რომლებსაც მოსმენა შეეძლოთ, საიდუმლოს ჩასჩურჩულებდნენ. ისინი იმახსოვრებდნენ და სხვებს გადასცემდნენ, ისინი – კიდევ სხვებს, ეს სხვები კი სხვადასხვა ენაზე თარგმნიდნენ და ასე ვრცელდებოდა მთელ მსოფლიოში ის, რის თქმასაც ნეფრიტის ფირფიტები ცდილობდნენ.

21-ე საუკუნის ადამიანებო, შეიძლება, ნეფრიტის ფირფიტების საიდუმლო დანაბარები გადმოგცეთ? 

არ იჩქაროთ და ფუჭად არ იღელვოთ.

ასე თუ მოიქცევით, თურმე ყველაფერი გამოგივათ.

ცოტა ხნის წინ დიდი კოლუმბიელი მწერალი, გაბრიელ გარსია მარკესი გარდაიცვალა. მარკესი იყო არამხოლოდ კოლუმბიის, არამედ სრულიად ლათინური ამერიკის უკვდავი სული, რომელიც აცოცხლებდა ამ საოცარი კონტინენტის ლიტერატურულ ცხოვრებას, და რომელიც იყო ჭეშმარიტი წინამძღოლი ესპანურენოვანი ლიტერატურისა. როცა ასეთი ხალხი  კვდება, ყველაზე მეტად ისაა გულდასაწყვეტი, რომ მათი ტოლ-სწორნი არ ჩანან (თუმცა ბევრი კარგი ლათინოამერიკელი მწერალი ვიცით) და როგორც ჩვენ ველოდებოდით (ალბათ ახლაც ველით) ახალი ვაჟას დაბადებას, ალბათ ისე დაელოდებიან ოკეანისგაღმელნიც ახალი გაბრიელ მარკესის – იგივე “გაბოს” (როგორც მას კოლუმბიაში ეძახდნენ) დაბადებას.

გაბრიელ მარკესი ფეხბურთის მოყვარული კაცი იყო, თუმცა თავისებურად. თუკი სხვა მისი თანამემამულეები ცხოვრების უმეტეს ნაწილს სტადიონზე სიმღერასა და გულმხურვალე ქომაგობაში ატარებდნენ, გაბრიელი ფეხბურთს ძირითადად ტელევიზორში უყურებდა (ამბობდა, ცუდი მხედველობის გამო სტადიონზე ფეხბურთელების გარჩევა მიჭირს და თეატრის გამო სიარულს აზრი არ აქვსო). სიცოცხლის უკანასკნელ წლებში სიბერე შეეპარა და საერთოდ იშვიათად გამოდიოდა სახლიდან, მაგრამ ისტორიას დარჩა მარკესის, ჩემი აზრით, ერთ-ერთი შესანიშნავი ინტერვიუ, სადაც უკვდავი მწერალი, აი, ასეთ აზრს აყალიბებს:

”მე ორი ქვეყნის საფეხბურთო ნაკრებს ვგულშემატკივრობ – კოლუმბიას და არგენტინას. როგორც იცით, არგენტინა ჩემი ძველი სიყვარულია და კოლუმბიის შემდეგ ყოველთვის “ალბისელესტესკენ” ვარ, რაც ვიცი, რომ დიდად არ მოსწონთ კოლუმბიაში. ფეხბურთში ყველაზე მეტად უბრალოება მომწონს. წარმოიდგინეთ, თითქოს რა მარტივია ყველაფერი. მინდორზე 20-ზე მეტი ბიჭი დარბის, რომლებიც ცდილობენ, რომ ბურთი კარის ხაზს იქით გადააგდონ. სულ ესაა! ბურთი ხაზს იქით უნდა გადააგდონ! აი, ამიტომ არ მესმის მათი, ვინც ამ თამაშს ართულებენ და ათასგვარ ნახაზს აკეთებენ. მე არ ვლაპარაკობ მწვრთნელებზე და მენეჯერებზე. მე ვლაპარაკობ ხალხზე, რომლებსაც ფეხბურთი ჰეგელის წიგნები ჰქონიათ და ტვინს გამუდმებით იჭყლეტენ. ფეხბურთი, ეს ჩვენი ხალხის ცხოვრებაა, რომელიც რაც მეტად გართულდება, მით უფრო მძიმე და აუტანელი გახდება. განა კოლუმბიელების ცხოვრებას კიდევ გართულება უნდა?!”

რას ნიშნავს იცხოვრო და მოკვდე კოლუმბიაში – ამ უცნაურ და მრავალმხრივ ქვეყანაში, სადაც საოცრად დიდ თავისუფლებას სიღარიბე, კლანური მმართველობა, სუსტი ეკონომიკა და არეული პოლიტიკური ვითარება ახლავს თან. აღარაფერს ვამბობ იმ საშინელ ნარკო-ომებზე, რომელიც კოლუმბიაში ლამის ყოველდღიურად მიმდინარეობს. ნარკოტიკის დამზადების კუთხით ეს ქვეყანა კვლავ მოწინავეა მსოფლიოში მიუხედავად იმისა, რომ კოლუმბიის მთავრობა ყოველწლიურად ნარკოტიკის უამრავ პლანტაციას ანადგურებს და ამაში მას სხვა ქვეყნებიც ეხმარებიან. რა ხალისი და აზრი ექნებოდა კოლუმბიელთა ყოფას, რომ არა ფეხბურთი და ფეხბურთით სუნთქვა?… 

როგორც უკვე ვთქვით, სიცოცხლის უკანასკნელ წლებში მარკესი სახლიდან იშვიათად გადიოდა და ფეხბურთზე ლაპარაკის ილაჯიც ნაკლებად ჰქონდა. ამიტომ ჩვენ სამწუხაროდ არ ვიცით მისი მოლოდინები ბრაზილიის 2014 წლის მუნდიალთან დაკავშირებით. თუმცა აქვე შეგვიძლია ვთქვათ ის, რომ კოლუმბიის ნაკრების ქომაგთა იმედები წელს განსაკუთრებულად დიდი იქნება და ეს ობიექტური მიზეზებით არის განპირობებული.

 

ვინც მსოფლიოს ჩემპიონატის შესარჩევი ეტაპის ლათინოამერიკის ზონის მატჩებს უყურა, ალბათ დამეთანხმება, რომ არგენტინის ნაკრებთან ერთად (მარკესიც ხომ სწორედ ამ ორ გუნდს ქომაგობდა) კოლუმბიის ნაკრებმა უდავოდ ყველაზე გამორჩეული ფეხბურთი აჩვენა. დღევანდელი ფორმაციის კოლუმბიის ნაკრებში ისეთი შემსრულებლები დარბიან, რომ სხვაგვარად არც უნდა ყოფილიყო. კოლუმბიის ნაკრებისგან ბრაზილიის მუნდიალზე ყველა რაღაც განსაკუთრებულის ჩვენებას ველით და ყველას გვაქვს იმედი, რომ ამ გუნდს თავისი ძველი სახელი და დიდება დაუბრუნდება. კოლუმბიელებმა მსოფლიო ფეხბურთს თავისი კვალი ჯერ კიდევ ათწლეულების წინ დაატყვეს და ეს კვალი ალბათ არასოდეს გაქრება. წელს კი რადამელ ფალკაო (ექიმები გვაიმედებენ, რომ მუნდიალზე ფალკაო ფორმაში იქნება), ხუან კუადრადო და მათი მეგობრები სრულიად კოლუმბიის გარდა “გაბოსთვისაც” ითამაშებენ!

მე სურამში გავიზარდე, ანუ პატარა დასახლებაში, სადაც ყველა ყველას იცნობს, ყველამ იცის სხვისი ამბავი და სადაც ქართველებთან სომხების, ებრაელების და ოსების თანაცხოვრების დიდი ტრადიცია და მრავალსაუკუნოვანი ისტორია არსებობდა. არ ვიცი, როგორი იყო ეს თანაცხოვრება სხვადასხვა პერიოდში, მაგრამ მაშინ, როცა პატარა ვიყავი, ფუნქციონირებდა სინაგოგა, შაბათ საღამოს თავზე უცნაურქუდიანი ებრაელი კაცები დადიოდნენ იქ სალოცავად. მანამდე ეს კაცები ცოლებთან და შვილებთან ერთად პარკებსა და ქუჩებში იყვნენ გამოფენილები. უქმე დღეს მთელი სიმკაცრით იცავდნენ და სეირნობა-ლოცვის გარდა არაფერს აკეთებდნენ. ჩვენი ქუჩის ბოლოს ერთი ასეთი ებრაული ოჯახი ცხოვრობდა, ყველაზე უფროსი წევრი ხარაზი იყო და სწორედ მის სახელოსნოში ვეზიარე პირველად ჭეშმარიტი ხარაზის ყოფის ესთეტიკას, – კედლებზე გაკრულ ნახევრად ან სრულიად შიშველი ქალების სურათებს, სამუშაო მაგიდაზე მიმოყრილ წვრილ ლურსმნებსა და კალთაზე დაფენილ გაშავებულ წინსაფარს.

იქვე მეორე ოჯახი იყო, ხისაივნიანი სახლი ჰქონდათ და ამ აივანზე დიდი, ფერადბალიშებიანი საქანელა ედგათ. ასეთი საქანელა სხვებსაც ჰქონდათ, ზოგს აივანზე და ზოგს ეზოში, მაგრამ იმ მოხუცი წყვილის აივანს განსაკუთრებით უხდებოდა. მათზე მხოლოდ ის ვიცოდი, რომ მათი შვილიშვილი, სრულიად ახალგაზრდა გოგონა ისრაელის სამხედრო სამსახურში მუშაობდა. 90-იან წლებში ეს ფაქტობრივად ეგზოტიკა იყო, მოცემულობა, რომლის რეალურობისაც დიდად არ გჯერა.

მერე ნელ-ნელა ებრაელებმა სახლები დაკეტეს, აივნის ფანჯრები დარაბებით დაახშეს, საოჯახო ნივთები ქართველ მეზობლებს მიყიდეს და შეკოწიწებული ფულით ნაყიდი ბილეთებით თავიანთი ისტორიული სამშობლოს გზას დაადგნენ. ახლა რომ ჩახვიდეთ, შეიძლება ვერც კი იპოვოთ ისეთი ებრაული ოჯახი, რომლის წევრებიც სხვა ეროვნების ადამიანზე არ ქორწინდებიან, შაბათობით ცეცხლსაც კი არ ანთებენ და ლოცვებს მათთვის გაუგებარ ენაზე გულმხურვალედ კითხულობენ.

ოსები ფაქტობრივად არ მინახავს, ამბობდნენ ისინი ჩვენი პირველი პრეზიდენტის პირად დამოკიდებულებას ემსხვერპლნენ, დედაბუდიანად აყარეს და ოსეთში გაასახლეს. მათი სახლები კი კარგად ჩამრჩა მეხსიერებაში, აბორიგენები მსჯელობდნენ ხოლმე, კეთილგონივრული იქნებოდა თუ არა უპატრონოდ დარჩენილი სახლების ათვისება.

სომხები ებრაელებისგან და ოსებისგან განსხვავებით სრულად იყვნენ ასიმილირებულები, გვარებიც კი გადაკეთებული ჰქონდათ. მიუხედავად ამისა, არსებობდა “სომხების უბანი” და ყველა იქაურმა ზუსტად იცოდა, ვინ იყო სომეხი და ვინ – არა. მეტიც, მახსოვს, ქართველი დედები შვილებს რომ უკრძალავდნენ “სომხის ბავშვებთან” თამაშს. ამათაც, ცხადია, დიდად არ ახარებდათ თავიანთი წარმომავლობის ხსენება და ერთგვარად შეგუებულები იყვნენ იმ აზრს, რომ ქართველი მეზობლები მათ ოდნავ ალმაცერად უყურებდნენ.

“სომხების უბანში” ეკლესია იდგა, ულამაზესი ფრესკებით მოხატული. იქ მხოლოდ მაშინ შევედი, როცა ქართულმა ეკლესიამ “სამართლიანობა აღადგინა” და “სომხებისგან მიტაცებული ტაძარი დაიბრუნა”.

ქვედა დონე ლურჯ ფონზე წვრილ-წვრილი ვარსკვლავებით იყო დაფარული. ბავშვისთვის (და ალბათ არც უფროსებისთვისაც) ცოტა რამ მეგულება იმაზე საამო სანახავი. საათობით შემეძლო მათი ყურება. დაბრუნების შემდეგ ცხადია ეს მხატვრობა ჩამოფხიკეს, გაათეთრეს და ახალი, კანონიკური მხატვრობით დაფარეს. ასეთი მხატვრობა თანამედროვე ეკლესიებში მრავლადაა, ტყუპისცალებივით გვანან ერთმანეთს და, როგორც წესი, ძველ ნაგებობებს დიდად ჰარმონიულადაც ვერ ეწყობიან. დღემდე გული მწყდება იმ ძველ მხატვრობაზე, რომელმაც მიმახვედრა, რას ქვია შიდა და გარე სივრცის ჰარმონიულობა.

მიტაცებულის დაბრუნებამდელი ამბებიც მახსენდება ხოლმე, ის დრო, როცა ახლო-მახლო მხოლოდ ერთი პატარა ეკლესია ფუნქციონირებდა. მოხუცი მღვდელი მსახურობდა და ვინაიდან მაშინ ცოტა ვინმე თუ დადიოდა შაბათ-კვირას წირვა-ლოცვაზე, ის მაშინ ლოცულობდა, როცა ვინმე შევიდოდა ეკლესიაში. მოკლე ლოცვებს წაიკითხავდა, ზეთს გაცხებდა, გკითხავდა, ხომ კარგად ხარო და მერე გაირინდებოდა. მას შემდეგ რამდენი წელი გავიდა და უკვე იმედიც კი გადავიწურე, რომ ისევ ვიპოვი მღვდელმსახურს, რომლისთვისაც არა მასა, არამედ ცალკეული ადამიანი იქნება მნიშვნელოვანი, რომელსაც არ დაეზარება და თითოეულისთვის ცალ-ცალკე ილოცებს, მუქარისა და შეშინების მაგივრად სიყვარულს და სიმშვიდეს გაუზიარებს ადამიანებს.

იქ, იმ ეთნიკურად ჭრელ ადგილას ყველაზე მეტად ჩვენი მოხუცი მეზობელი ბებო მიყვარდა, ორივე ბიოლოგიურ ბებიაზე მეტადაც. ყველაზე მშიერ პერიოდშიც კი “სუხარებით” სავსე ნაჭრის ჩანთა ჰქონდა. ეს ორცხობილა და ჩაი ჩემი საყვარელი საჭმელი იყო. თხელი, კაფანდარა ქალი იყო, კეხიანი ცხვირით და თლილი თითებით, ზემოთ შეკრულ თმას და ფანელის ხალათს ატარებდა. სხვები ამბობდნენ, სიგარეტს ეწევა და ახალგაზრდობაში ქმარს ღალატობდაო.

გასული კვირა ფაქტობრივად პირგამშრალმა გავატარე. მონუსხული ვუყურებდი საინფორმაციო საშუალებებს და მიკვირდა, როგორ შეიძლება სიტყვა „ანტიდისკრიმინაციულმა” ასეთი ვნებათა ღელვა გამოიწვიოს, როგორ შეიძლება ერი და ბერი დაირაზმოს და იდაოს იმაზე, გამართლებულია თუ არა ვინმეს შევიწროება, ჩაგვრა.

მეგონა, როგორც მე გავიზარდე და მივხვდი, რომ არ შეიძლება შენ შვილს სხვა ეროვნების ბავშვთან თამაში დაუშალო, ვინმე აყარო და მისთვის უცხო მიწაზე გადაასახლო, სხვის სახლში შესახლებაზე სერიოზულად იფიქრო, სხვების ფრესკები ვანდალურად გაათეთრო, მოხუცი, რომელიც ახალგაზრდა ქალს ბავშვების გაზრდაში ეხმარება სიგარეტის მოწევის გამო ამორალურად გამოაცხადო, საზოგადოებაც ასე გაიზარდა დროის გასვლასთან ერთად.

მეგონა, რომ გადავეჩვიეთ სამსახურების დაყოფას გენდერული ნიშნით, აღარ არის ის რეალობა, ყველა დედა დიასახლისი რომ იყო და ყველა მამა ინჟინერი, ეკონომისტი ან ექიმი, ქალებმა სხვა საინტერესო საქმიანობებიც იპოვეს და აღარ გვიკვირს ქალი, რომელიც ჩვენს უსაფრთხოებაზე ზრუნავს.

მეგონა, რომ ჩვენს პირად ამბებს იმდენი რესურსი მიაქვს, ჯანსაღ ადამიანს აღარ უნდა რჩებოდეს დრო სხვების ცხოვრებაში ხელის საფათუროდ და ისიც ბუნებრივად მეჩვენებოდა, ირგვლივ დაჩაგრული, ნაცემი და შეურაცხყოფილი ხალხის ნახვას, ბედნიერების ნახვა რომ გვირჩევნია, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ სულ ტყუილად.

აღმოჩნდა, რომ ილუზიაა ეს ზრდა და განვითარება, გამოცდილებიდან გამომდინარე სწორი დასკვნების გამოტანა და სხვა მსგავსი სიკეთეები.

ვერაფერსაც ვერ ვსწავლობთ სხვებთან თანაცხოვრებით. ზუსტად ისე, როგორც 20 და მეტი წლის წინ გვგონია, რომ კედელზე გაკრულმა შიშველი ქალის ფოტომ ბავშვი შეიძლება დაღუპოს; ისევ ვერ ვიტანთ განსხვავებულს, ვერ ვთოკავთ სხვის ცხოვრებაში ხელების ფათურის ვნებას; დისკრიმინაციის აღმოფხვრა, ჰუმანური დამოკიდებულებებით ნაკლებძალადობრივი გარემოს შექმნა ჩვენი განადგურების წინაპირობა გვგონია.

ისევ ისე გვგონია, რომ ვინც არ მოგვწონს, ის უნდა გავაქროთ, გადავასახლოთ ან საკუთარ ოთხ კედელში შევკეტოთ და მხოლოდ მაშინ შევძლებთ ჰარმონიულად ცხოვრებას, როცა ჩვენნაირებთან წინასწარშეთანხმებულ თემებზე ვილაპარაკებთ.

იქნებ როდესმე სხვანაირად ცხოვრებაც გვეცადა. იქნებ გვეკითხა ჩვენი შვილებისთვის და მოსწავლეებისთვის, რა უფრო აშინებთ მაშინ, უცხო, განსხვავებული ადამიანით უჭარბი სიძულვილი, ირაციონალური შიში და ფართოდ დახუჭული თვალები?

საქართველოს დამოუკიდებლობის დღე იყო. ქალაქ ოზურგეთში ჯერ კიდევ არსებობდა ,,გადმოყვანილი დენის’’ არამიწიერი მადლი და მისი მომმატებელი ალქიკიმოსი ტრანსფორმატორი. ეს უკანასკნელი ან გულებს წვავდა სერიალების მაყურებელთა ან მათ სახლებს, ვისაც ღამე ჩართული რჩებოდა. ჩემი გული კი და სახლიც და რაც გნებავთ მაშინ ბარსელონაში იყო. წითელმაისურიანმა თერთმეტმა ნომერმა რაღაცნაირად განწირულად მოიქნია ფეხი, თითქოს უმიზნოდ, ტედი შერინგემა დაახვედრა და ანგარიში გათანაბრდა. ბაიერნი–მანჩესტერი 1:1. თერთმეტი ნომერი კი რაიან გიგზისა გახლდათ, მანჩესტერის ყველა დროის უმთავრეს კაცთაგანის – ჩარლტონის, ბესტის, კანტონას ტოლის. ის ფეხბურთიდან წავიდა.

 ეს ცოტა უცნაური, გულჩათხრობილი კაცი, რომელსაც მამა ინგლისელი ჰყავდა, გვარად ვილსონი, თავის დროზე დედის გვარს აირჩევს. ამ ყველაფრის გამო შემდეგ ის უელსის ნაკრებში გამოდის. უელსი ბევრს იგებს ამით, ინგლისს მარცხენა ფლანგზე სტივ მაკმანამი ჰყავს, მაგრამ..ეს რაიან გიგზია. კაცი, რომელმაც ასოციაციის თასის ნახევარფინალში ნახევარი არსენალი მოატყუა და ამ ფილმ–მატში გადამწყვეტი ბურთი შეაგდო. სერ ფერგი იგონებს, რომ სეზონის ტრიუმფით დასრულების იმედი სწორედ ამ გოლის შემდეგ გაუჩნდა – რაღაც დიდ სასწაულს უჩანდა პირი. საერთოდ ფერგიუსონს განსაკუთრებით უყვარს რაიანი –

წყნარი და დისციპლინის მიმდვარი, მედიის არმოყვარული კაცი, რეკლამებისთვის და  საიმიჯო მიმოხვრისთვის თითის არგამტოკებელი. მოკლედ რომ ვთქვათ – ანტიბექჰემი. ვარჯიშისას დევიდიც თავდაუზოგავი იყო, მაგრამ მისი გონება სხვაგან ჰქროდა და ფერგის ნასროლი ბუცი მისი თავისკენ. გიგზისთვის მსგავსი ამბები უცხო ხელობა გახლდათ. თუმცა ბრიტანულ ტაბლოიდებს ვერც ის ასცდა – ,,სანი’’ წერდა, რომ რაიანს საკუთარი ძმის ცოლთან, ნატაშასთან ჰქონდა რომანი. მერე მამამისმა, რომელსაც დიად გულზე არც მანამდე ეხატებოდა გვარშეცვლილი ფეხბურთელი, ასეთი რამ თქვა: ,,ის სულელია. გსურთ, რაიანი მოკლედ დავახასიათო? სულელის გარდა, მოღალატე, მატყუარა და დედიკოს ბიჭია. ვერ გამიგია, როგორ ენდობა ამხელა კლუბის ხელმძღვანელობა ასეთ მშიშარას, რომელმაც საკუთარ ძმას ოჯახი დაუნგრია. მასში “მანჩესტერ იუნაიტედის” მწვრთნელობისთვის საჭირო თვისებებს ვერ ვხედავ. რაიანი პიროვნებად ვერ ჩამოყალიბდა’’.  გიგზმა სამიოდ კვირის გადმოიბარა მანჩესტერის მწვრთნელის პოსტი გადაყენებული მოიესისგან. მართალია დროებით, მაგრამ მაინც. მიუხედავად მამის სიტყვებზე გამარჯვებისა, ეს სკანდალი გარემარბის ცხოვრებაში ყველაზე რთულ ეტაპად შემორჩა. თუმცა დიდი გმირები სწორხაზოვანნი არასდროს არიან. ცხადია, საკუთარი სიდიდე ვერ ამართლებთ, მაგრამ მეორე მხრივ, მორალისტ დიდაქტიკოსებს პასუხი ადვილად გაეცემა – ცუდი და არმისაბაძი საქმე მნიშვნელოვანი ხალხის ფონზე უფრო ცხადად ჩანს.  მოკლედ ასე იყო თუ ისე, გიგზი ამ ისტორიის კაცად არ შემორჩება მსოფლიოს. ჩვენ ის როგორც ფეხბურთელი, ისე გვაინტერესებს.  როგორც, მაგალითად, ბილი ჰოლიდეის სიმღერები და არა ბილი ჰოლიდეის პრობლემები სამართალთან.

გიგზი გენიალური მოთამაშე იყო. ამ სიტყვის სრულიად არაპათეტიკური გაგებით. მისი მოძრაობა, მანევრები, პასებიც არაპათეტიკური იყო. მე პათეტიკური ფეხბურთელებიც მიყვარს, მაგრა რაიანის მნიშვნელობა მისი სტილის სისადავეში უფრო იყო. მოედანს სრულად ხედავდა. ამობებენ რომ ოქროს გუნდში ამ კომპონენტით მხოლოდ სქოულზს ჩამოუვარდებოდა. ფინტების დარგში პირველი იყო.  გრძელი პასის უნარი ვეტერანობისასაც არ დაუკარგავს. ცოტას თუ დაავიწყდება მისი გადაცემა მაიკლ ოუენისკენ, სიტისთან 4:3 მოგებულ მატჩში. სტაბილურობა მისი ერთ–ერთი უმთავრესი მიღწევაა – ათწლეულების თამაში უმაღლეს დონეზე ბევრი ფეხბურთელის ხვედრი როდია. ცხადია აქ იღბლის საქმეცაა – უტრავმობა და მწვრთნელის ულიმიტო ნდობა.

მოკლედ, სახელი და გვარი, რაიან გიგზი – უკვე ოქროს ასოებია ფეხბურთის წიგნში. წიგნში, სადაც მოხვედრა ბევრ სწავლსა და შრომას, არაერთ იმედგაცრუებას და  სირთულესთან არის დაკავშირებული, შუაღამამდე ვარჯიშთან, ნიუანსების დახვეწასთან და ასე შემდეგ და ასე შემდეგ, რომლის გვირიგვინად, რაც უნდა პარადოქსული იყოს – განწირულად, სუსტად მოქნეული ფეხი შეიძლება იქცეს, სუსტად და ბედსმინდობილად, რომლის შემდეგ ბურთი ტედი შერინგემს მიუვა და მე ჩაბნელებული ოზურგეთიდან, გადმოყვანილი შუქით ძვლისგნათებული ოთახიდან, რომელიც გრაფიკის გამო მალე მხოლოდ ნავთის ლამფის შუქს დაჯერდებოდა – აჩახჩახებულ კამპ ნოუზე აღმოვჩნდი. 

კლასის მაღალი აკადემიური მოსწრება, გარკვეულწილად, მოსწავლეთა დისციპლინაზეა დამოკიდებული. ხშირია შემთხვევა, როდესაც მასწავლებლები  კლასში უდისციპლინო მოსწავლეებს უჩივიან. ამ ბავშვების არასწორი ქცევა მრავალ ქმედებაში ვლინდება. ასე, მაგალითად: 

·უნებართვოდ დადიან გაკვეთილზე;

·არ ელოდებიან თავიანთ ჯერს;

·ღეჭავენ  და ისვრიან კალმებს ან სხვა ნივთებს;

·ავიწყდებათ სასწავლო სახელმძღვანელოების მოტანა და დავალებების შესრულება;

·საუბრისას გისმენენ, მაგრამ არ აკეთებენ იმას, რაც დაავალეთ;

·ახასიათებთ პასუხების უნებართვოდ წამოძახება;

·ძვრებიან მერხებზე და ფანჯრის რაფებზე;

·იქნევენ კიდურებს და შეიძლება თანაკლასელს რამეც ატკინონ;

·სწრაფად ბრაზდებიან და ვერ აკონტროლებენ ემოციებს, უსასრულოდ ეკამათებიან მასწავლებლებს.

ასეთ ბავშვებს მასწავლებლები „ცუდ ბავშვებად” მოიხსენიებენ, მიაჩნიათ, რომ ცუდი ქცევა ცუდი აღზრდის შედეგია. მათთან მუშაობის გავრცელებული ხერხია უკანა მერხზე გადასმა ან კლასიდან გარეთ გაშვება. ყურადსაღები ისაა, რომ ზემოთ ჩამოთვლილი ქცევები, გონებრივი დარღვევების სადიაგნოსტიკო და სტატისტიკური სახელმძღვანელოს (DSM-IV, Diagnostic and Statistical Manual and Mental Disorders) თანახმად, მიეკუთვნება  ქცევის დარღვევას, რომელსაც ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტიურობის სინდრომს (Attention Deficit Hyperactivity Disorder  – ADHD) უწოდებენ. 

მასწავლებლები დიდი გამოწვევის წინაშე დგანან. სტატისტიკური მონაცემების თანახმად, შესაძლებელია, რომ ყოველ კლასში, სულ მცირე, ერთი ჰიპერაქტიური მოსწავლე მაინც იმყოფებოდეს. ხშირად საქმეს ისიც ართულებს, რომ ბავშვის ქცევის დარღვევის მიზეზს მშობლები მალავენ. მასწავლებლები მომზადებული უნდა დახვდნენ ჰიპერაქტიურ მოსწავლეებთან შეხვედრას.

მასწავლებლები გულისხმიერი ადამიანები არიან და გულგრილად არ უყურებენ დისციპლინურ გადაცდომებს, მით უმეტეს, თუ ეს ხანგრძლივი დროის განმავლობაში შეინიშნება და აკადემიურ მოსწრებაზეც აისახება. ამ დროს მათ დიდი სიფრთხილე მართებთ. პირველ რიგში, საჭიროა, რთული ბავშვის უკანა მერხიდან წინ, მასწავლებლის სიახლოვეს გადმოსმა და შემდეგ დაკვირვება, ყურადღების გაფანტულობაც ხომ არ შეიმჩნევა მასში. თუ უყურადღებობა სერიოზულია და სისტემატურ  ხასიათს ატარებს, მაშინ მასწავლებელმა აუცილებლად უნდა აცნობოს მშობელს ბავშვის არასწორი ქცევების შესახებ და თან ისე, რომ მას თავდაცვის რეაქცია არ გაუჩნდეს. როგორც ვთქვით, მშობლები ხშირად დუმილს ამჯობინებენ ბავშვის ქცევის დარღვევაზე საუბარს. ამ სინდრომის მქონე ბავშვის კეთილდღეობისთვის აუცილებელია მშობლის, მასწავლებლის და ფსიქოლოგის თანამშრომლობა.

ADHD-ის სადიაგნოსტიკოდ რამდენიმე მეტ-ნაკლებად მსგავსი სამედიცინო ტესტი არსებობს. ყველა მათგანი ეყრდნობა კარგად განსაზღვრულ სადიაგნოსტიკო კრიტერიუმებს, რომლებიც DSM-IV-შია დასახელებული. ამ კრიტერიუმებსა და სხვა საჭირო საინფორმაციო წყაროებზე დაყრდნობით,  შესაძლებელია როგორც მოზარდის, ასევე ზრდასრულის ზუსტი დიაგნოსტიკა, რისთვისაც ფსიქოლოგებს უნდა მივმართოთ.

ADHD-ის სამ ფორმას გამოყოფენ (ჰიპერაქტიურ-იმპულსურს, უყურადღებოს და კომბინირებულს). სამივე მათგანს, გარკვეულწილად, შემდეგი ნიშნები ახასიათებს: 

·ADHD-ის მქონე ბავშვები ყოველთვის ცქმუტავენ და მოუსვენრობენ. ისინი მუდმივად იქნევენ ხელ-ფეხს და გამუდმებით წრიალებენ;

·არ შეუძლიათ მჯდომარე მდგომარეობაში გაჩერება. თუ სხედან, მოუსვენრად იქცევიან, მოულოდნელად წამოდგებიან და დადიან;

·გამოცდილებიდან ცოდნას ვერ იძენენ. ვერ იმახსოვრებენ თავს გადამხდარი ამბის შედეგებს; 

·დარბიან და დაცოცავენ გადამეტებულად. ბავშვობასა და მოზარდობაში ასეთ ქცევებს მოუსვენრობად აღიქვამენ;

·ვერ ელოდებიან თავიანთ ჯერს; 

·ახასიათებთ უადგილო ჩარევა საუბარში და პასუხების წამოძახება; 

·ვერ მიყვებიან მითითებებს, რაც არ უნდა მარტივი იყოს ისინი, რადგან არ უსმენენ მოსაუბრეს; 

·ვერ იმახსოვრებენ რამდენიმე მითითებას. მათთვის საჭიროა გრძელი მითითებების შემოკლება და გამარტივება, შემდეგ კი რამდენჯერმე მშვიდად გამეორება; 

·საუბრისას თანამოსაუბრეს თითქოს არ უსმენენ. შეიძლება რამდენჯერმე გაუმეოროს მასწავლებელმა, გადაშალე წიგნიო, ბავშვს კი რეაქცია არ ჰქონდეს;

·ეკარგებათ როგორც სასკოლო ნივთები, ასევე სათამაშოები;

·არიან უწესრიგოები. ვერ ასრულებენ დავალებებს, რადგან არ იციან, როგორ მიიყვანონ ისინი ბოლომდე;

·ვერ ახდენენ ყურადღების კონცენტრირებას. არ სიამოვნებთ ისეთი დავალებების შესრულება, რომლებიც მათგან დაფიქრებას მოითხოვს;

·არ შეუძლიათ წინასწარ განჭვრეტა. ხშირად იმ წიგნებს ტოვებენ სკოლაში, რომლებიდანაც დავალებები აქვს სახლში მოსამზადებელი;

·არიან გულმავიწყები; 

·არ შეუძლიათ მოქმედებებსა და დეტალებზე ყურადღების გამახვილება. ოც წუთში ეკარგებათ ინტერესი წამოწყებული საქმის მიმართ;

·გააჩნიათ საკუთარი სამყარო. ხშირად ოცნებობენ და ემიჯნებიან რეალობას სავარძელზე მოკლათებულნი ან საწოლზე წამომჯდარნი. ასეთ დროს მათთვის სხვა ყველაფერი  შეუმჩნეველია. 

ზემოთ აღწერილი ქცევების ხანდახან გამოვლენა ბავშვებისთვის დასაშვებია, მაგრამ თუ მათ ასეთი ქცევები ხანგრძლივად აღენიშნებათ, მაშინ მშობელმა ფსიქოლოგს უნდა მიმართოს. ADHD-ის დადგენის შემთხვევაში საშველი არსებობს.

უახლესი გამოკვლევების თანახმად, გონებრივმა სავარჯიშოებმა შესაძლოა გააუმჯობესოს თავის ტვინის მსჯელობასა და პრობლემების გადაწყვეტაზე პასუხისმგებელი კომპონენტები. 

ADHD-ის ძირითადი ნიშნები: იმპულსურობა, ჰიპერაქტიურობა და უყურადღებობა აღმასრულებელი ფუნქციების დარღვევებითაა გამოწვეული. ეს ფუნქციები გულისხმობს იმპულსების შეკავებას, პრობლემების გადაჭრას, ინფორმაციის გახსენებას, დაგეგმვას, ყურადღების კონცენტრირებას. აღმასრულებელი ფუნქციების, რომლებიც მუშა მეხსიერების ნაწილია, შესრულებას განაპირობებს თავის ტვინის პრეფრონტალური ქერქი. ფაქტობრივად, ADHD-ის დროს მუშა მეხსიერების  პრობლემებთან გვაქვს საქმე.

მუშა მეხსიერებას ხანმოკლე მეხსიერებასაც უწოდებენ. ეს არის მეხსიერების დროებითი სისტემა, რომელიც საჭიროა ისეთი რთული კოგნიტური ამოცანების გადასაჭრელად, როგორიცაა მსჯელობა, დასწავლა, გაგება. ადამიანები განსხვავდებიან ერთმანეთისგან მუშა მეხსიერების ტევადობისა და ფუნქციონირების მიხედვით. მაღალი ინტელექტის მქონე ადამიანებს, რომელებსაც განვითარებული აქვთ პრობლემების გადაჭრის, იმპულსების შეკავების და მსჯელობის უნარი, დიდი ტევადობის მუშა მეხსიერება აქვთ.  ფსიქოლოგები მუშაობენ მუშა მეხსიერების ტევადობის გაზრდაზე, რაც ყველა ადამიანისთვის და მით უმეტეს ADHD-ის მქონე ბავშვებისთვის და ზრდასრულებისთვის სასარგებლო აღმოჩენა იქნება. 

საკლასო ოთახში მუშაობის დროს მუშა მეხსიერება მუდმივად აქტიურ მდგომარეობაშია. მაგალითად, მუშა მეხსიერება მცირე ხნის განმავლობაში იმახსოვრებს იმ წინადადებას ან ახალ სიტყვას, რომელიც მოსწავლეს უკარნახეს და მან უნდა ჩაიწეროს. მუშა მეხსიერებაში ინფორმაციის შენახვაზე გავლენას ახდენს ყურადღება, რომელიც თუ დაირღვა, მყისვე ამოვარდება გონებიდან დამახსოვრებული სიტყვა ან წინადადება. 

პატარა ტევადობის მუშა მეხსიერების მქონე მოსწავლეებს უჭირთ გრძელი მითითებების დამახსოვრება და მათი თანმიმდევრული შესრულება. ამის გამო ისინი სათანადო სისწრაფით ვერ ერთვებიან მიმდინარე საკლასო დავალების შესრულებაში. ხშირად აღმოჩნდება ხოლმე, რომ მათ ყურადღება არ მიუქცევიათ, რა დაავალეს, სინამდვილეში კი უკვე დაავიწყდათ, ამოუვარდათ ხანმოკლე მუშა მეხსიერებიდან  დავალების შესასრულებლად გამოსაყენებელი მითითებები. მაშინ ისინი გართულებულ საქმეს თავს ანებებენ და ბოლომდე აღარ მიჰყავთ, ამიტომაც  აქვთ დაბალი აკადემიური მოსწრება. 

დაწყებითი საფეხურის ბავშვებთან მუშაობისას გვირჩევენ გამოვიყენოთ ვიზუალური მასალა. ახალი სიტყვის ახსნის დროს, თუ შესაძლებელია, უნდა ვაჩვენოთ ეს საგანი. მოსწავლეს უნდა შევუქმნათ საშუალება, შეეხოს ამ საგანს ხელით, დაათვალიეროს ის, დააკავშიროს სხვა სიტყვებთან, ან მოუძებნოს რითმა. როგორც დაწყებით, ასევე მაღალ საფეხურზე ADHD-ის მქონე მოსწავლეების სწავლებისას მისაღებია გაკვეთილის თეატრალიზება. უნდა წავახალისოთ გუნდური მუშაობა, რომელიც  ასეთ მოსწავლეებს დაეხმარება კლასთან სოციალიზაციაში. გუნდთან ერთად მიღწეული დადებითი შედეგი ზრდის მოსწავლეების თვითშეფასებას.

 

ჰიპერაქტიურ მოსწავლეებს სჭირდებათ ყურადღების ხშირად მიქცევა და შექება. აკადემიური ხარისხის გაუმჯობესების მიზნით სასურველია ერთი გაკვეთილის განმავლობაში მათი სხვადასხვაგვარი სავარჯიშოებით დასაქმება, რათა არ დაეკარგოთ ინტერესი მიმდინარე დავალებისადმი. 

მუშა მეხსიერებას ავარჯიშებს არა მარტო მათემატიკური ამოცანები, არამედ უცხო ენების შესწავლისთვის გამოსაყენებელი სავარჯიშოებიც, რომლებიც ენის შესწავლის გარდა სააზროვნო ფუნქციებსაც ააქტიურებს. ისეთი სავარჯიშოები, როგორიცაა წინადადების წაკითხვა და “ჭეშმარიტის ან მცდარის” ამოცნობა, მოითხოვს წაკითხული სიტყვების მცირე ხნით დამახსოვრებას. ეს სავარჯიშოები გამოიყენება როგორც მუშა მეხსიერების მიერ ინფორმაციის დამუშავების პროცესის გასაზომად, ასევე გასავარჯიშებლად.

წაკითხული წინადადებებიდან დამახსოვრებულის დასახელება, მაგ., ბოლო სიტყვის ან სიტყვების გამეორება ავარჯიშებს მუშა მეხსიერების ტევადობას.

მუშა მეხსიერების გასავარჯიშებელ სავარჯიშოებში შედის სიტყვათა მარაგზე დაფუძნებული სავარჯიშოებიც, რომლებიც ორ ჯგუფად იყოფა: პერცეპტუალურად და ექსპრესიულად (აღქმითი და გამომხატველობითი). პერცეპტუალური ავარჯიშებს მუშა მეხსიერების ტევადობას, ექსპრესიული კი –  მის მიერ ინფორმაციის გადამუშავების პროცესს. ასეთი სავარჯიშოებია წაკითხულის გაგება – ჭეშმარიტია/მცდარია, ზედმეტი სიტყვის გამორჩევა, მოცემული სიტყვის ან სიტყვების განმარტება და სხვ.

ADHD-ის მქონე ბავშვებისადმი საჭიროა დიდი ყურადღების გამოჩენა, რათა მათ შეიძინონ ცოდნა და სასარგებლო მოქალაქეებად ჩამოყალიბდნენ. ამიტომ მათთან მუშაობის დროს გასათვალისწინებელია ის მითითებები, რასაც ფსიქოლოგები მათზე მრავალწლიანი დაკვირვების შედეგად გვირჩევენ:

·ყურადღების დეფიციტიანი მოსწავლე დასვით წინ, თქვენთან ახლოს და ხშირად მიაქციეთ ყურადღება;

·იმპულსური ბავშვების დასაწყნარებლად შეიძლება გამოიყენოთ მშვიდი მუსიკა, რომელიც მათ აწყნარებს;

·ესაუბრეთ მშვიდად და აუღელვებლად. თქვენი საუბარი მათ დაამშვიდებს. მასწავლებლის აწეული ტონი უარესად აფორიაქებთ ბავშვებს;

·ADHD-ის მქონე ბავშვები შესაძლოა არ გისმენდნენ ან ყურადღება ეფანტებოდეთ, როდესაც საშინაო დავალებაზე ესაუბრებით. დაწერეთ საშინაო დავალება დაფაზე, თანაც ყოველთვის ერთსა და იმავე ადგილას, რათა იცოდნენ, საიდან შეძლებენ დავალების ჩანიშვნას მოგვიანებით;

·დროდადრო  შეამოწმეთ, რა გაიგეს ბავშვებმა. უთხარით, გაიმეორონ, რა არის საშინაო დავალება;

·ყოველთვის მოიტოვეთ დრო ზარის დარეკვამდე და გაუმეორეთ მოსწავლეებს, ჩაინიშნონ დავალება;

·საკლასო დავალებების მითითებამდე მოითხოვეთ, მოსწავლეებმა შემოგხედონ თვალებში. მაშინ ADHD-ის მქონე მოსწავლე უყურადღებობას ვეღარ გამოავლენს და ვერც დაგემალებათ;

·თუ სკოლას ელექტრონული ჟურნალი გააჩნია, აუცილებლად შეიტანეთ მასში საშინაო დავალება, რათა სახლში მშობლებსაც შეეძლოთ მისი ნახვა და ბავშვებსაც, იმ შემთხვევაში, თუ მათ გაკვეთილზე ჩანიშვნა მაინც გამორჩათ;

·ისაუბრეთ ნელა და ინფორმაცია ნაწილ-ნაწილ გადაეცით. თუ ბავშვის მუშა მეხსიერება მცირე ტევადობისაა, ის ვერ დაიტევს თქვენს ნათქვამს და მალე დაკარგავს იმ ძაფს, რომელსაც მოყვებოდა მოსმენილის გასაგებად;

·იმუშავეთ მოსწავლეების მუშა მეხსიერების გაუმჯობესებაზე;

·ეცადეთ, გაკვეთილებს ინტერაქტიური სახე ჰქონდეს. გაამეორებინეთ მოსწავლეებს თქვენი ნათქვამი, რათა ამ გზით მაინც დაიმახსოვრონ;

·რამდენჯერმე შეახსენეთ მნიშვნელოვანი თარიღები, მაგალითად, შემაჯამებელი სამუშაოს დღე;

·წაახალისეთ და დააჯილდოვეთ ქულებით მოსწავლე, თუ მას შესასრულებელი დავალება არ დაავიწყდა;

·სთხოვეთ მშობლებს, ძილის წინ რამდენჯერმე შეახსენონ მოსწავლეს შემდეგი დღის სახელმძღვანელოების ჩანთაში ჩადება.

ADHD როგორც ბავშვებში, ასევე ზრდასრულებში საკმაოდ გავრცელებული ქცევის დარღვევაა, მაგრამ ხშირად ყურადღების მიღმა რჩება. თუ ამერიკის შეერთებულ შტატებში ბავშვების 4 %-ს აქვს ეს დარღვევა, მაშინ საქართველოშიც არ უნდა იყოს ნაკლები მაჩვენებელი. 

მასწავლებლებს და მშობლებს არ უნდა გამორჩეთ ბავშვის ქცევის დარღვევა. ADHD-ს მედიკამენტებითაც მკურნალობენ, მაგრამ მასწავლებლებს მეტი პასუხისმგებლობა აკისრიათ.  მათ გონებრივი სავარჯიშოებით უნდა დაძლიონ ხანმოკლე მუშა მეხსიერების ის შეფერხებები, რაც ბიოლოგიურმა მიზეზებმა გამოიწვია.

გამოყენებული ლიტერატურა

 Foreign language acquisition and ADHD learners at primary level of education by Silvia Hvozdikova 2011, MVEK

Teaching English to children with ADHD by Natalia Turketi, https://digitalcollections.sit.edu/ipp_collection

ADHD behaviour therapy: promoting discipline and focus in kids by Nicole Sprinkle,  June/July 2004 issue of ADDitude.

School based working memory training: preliminary finding of improvement in children’s mathematical performance by Marcus Witt.  Volume 7, 2011 Advances of cognitive phsychology

https://www.gocognitive.net/video/alan-baddeley-development-working-memory-model