პოსტს, რომელსაც მე რვა მარტს ვწერ, თქვენ ალბათ მოგვიანებით წაიკითხავთ, თუმცა ამას მნიშვნელობა არ აქვს. არსებობს საკითხები, რომლებზეც დრო არ მოქმედებს.

ქალთა პრობლემებზე ხშირად ვლაპარაკობ, მარტის დასაწყისში – უფრო ხშირად. ზოგჯერ, როცა მიმტკიცებენ, რომ ქალებს ჩვენს ქვეყანაში ხელისგულზე ატარებენ, რომ მათ დასაცავი არაფერი სჭირთ, რომ ყველა პრობლემა გამოგონილი და ხელოვნურად შექმნილია, რომ საოჯახო ნივთი ქალისთვის საუკეთესო საჩუქარია და აბა, სხვა რა უნდა ისურვო, თუ 8 მარტს წითელი ბაფთით შეკრულ მტვერსასრუტს მოგართმევენ, ტონი მეცვლება და ჯერ საპირისპიროს მტკიცებას ვიწყებ, მერე კი, ვინ იცის, მერამდენედ ვიქექები გონებაში, რომ მივხვდე, საიდან მოდის ჩვენში ღრმად ფესვგადგმული სტერეოტიპები, მხოლოდ ჩვენი საზოგადოებაა დამნაშავე თუ უფრო გლობალური ანალიზია საჭირო.

 

ალბათ 1993 წელი იქნებოდა, ან 1994. ჩემი მეგობრის უფროსკლასელმა დამ სასწავლო სტიპენდია მოიპოვა და ერთი წლით წავიდა იმ დროს ასე შორეულ, უცხო და სანატრელ ამერიკაში. დაბრუნებულმა თან მთელი ჩვენი ოცნება ჩამოიტანა: რამდენიმე ბარბი, კასეტებზე ჩაწერილი მულტფილმები და ბევრი ფერადი ნივთი, რომლებზეც დისნეის გმირები იყვნენ გამოსახული. ჩვენც ვისხედით და საათობით, გადაბმულად ვუყურებდით მულტფილმებს, ვუყურებდით და ვფიქრობდით, რომ ჩვეულებრივი გოგოობიდან პრინცესობამდე ერთი ნაბიჯია და თუ ძალიან გინდა, ყველაფერი შესაძლებელია: ერთი ნახვით შეყვარებაც, საუკუნო ძილიდან გამოფხიზლებაც, ურჩხულის უფლისწულად ქცევაც, ზღვიდან დედამიწაზე გადასახლებაც და ყველაზე შეუწყნარებელი ბოროტების დამარცხებაც. მაშინ საყოველთაო ნატვრა ელექტროენერგია და შინიდან გასული ახლობლების მშვიდობით დაბრუნება იყო, მაგრამ ეს ხელს არ გვიშლიდა, თუნდაც ცოტა ხნით ზღაპრულ პრინცესებად ვქცეულიყავით, დანგრეული, ნაომარი,
გაღატაკებული ქვეყნიდან გაქცეულ ზღაპრულ პრინცესებად.

დღეს ყველაფერს სხვანაირად ვუყურებ და გულის სიღრმეში მაწუხებს, რომ ჩემი ბავშვობის წარმოდგენები ჩემსავე კრიტიკას ვეღარ უძლებს. ალბათ ვინმე შემომედავება, რა საჭიროა ყველაფრის გართულება, როცა ბავშვურ ფანტაზიებზე ვლაპარაკობთო, მაგრამ მე მწამს, რომ ოცნებები, განსაკუთრებით კი ადრეული ოცნებები, მთელ ჩვენს ცხოვრებას ცვლის. ამიტომ უნდა ვეცადოთ და მათ სწორი მიმართულება მივცეთ. ჩვენ კი მთელი ბავშვობა მაგალითს დისნეის პრინცესებისგან ვიღებდით და ალბათ არცაა გასაკვირი, რომ ეს მაგალითი არ გამოგვადგა.

<ჩვენ დავიჯერეთ, რომ ჩვეულებრივი ამბავია, შვიდი მამაკაცის მიერ არეული სახლი დაალაგო და ამით ბედნიერი იყო, რომ ადვილია, მსხვერპლად გაიღო საკუთარი ცხოვრება, დათმო ხმა, რომელიც სიცოცხლეს აზრს აძლევს, ოღონდ შენი უფლისწული დაიბრუნო, რომ მხოლოდ ქალის მოთმინების წყალობითაა შესაძლებელი მხეცის მოთვინიერება, რომ სამეფო ოჯახში მოხვედრა ბედნიერებისკენ მიმავალი ერთადერთი გზაა და ეს გზაც აუცილებლად ლამაზ კაბებსა და ბრჭყვიალა სამკაულებზე გადის, სასახლეში გამართულ მეჯლისზე სხვაგვარად არავინ დაიშვება.

„გაყინული” არც სასიყვარულო ისტორიის განვითარებით ჰგავს დანარჩენებს. უფლისწული, რომელიც პრინცესა ანას უყვარდება, სინამდვილეში არც კეთილშობილებით გამოირჩევა, არც მოწყალე გულით და არც ერთგულებით. როგორ ვითარდება მოვლენები, გირჩევთ, თავად ნახოთ და ბავშვებსაც აყურებინოთ, რათა თქვენმა გოგონებმა დაიმახსოვრონ, რომ რაც ბრწყინავს, ყოველთვის ოქრო არ არის, რომ ერთი ნახვით შეყვარება არ არის თანაცხოვრების საუკეთესო წინა პირობა და კოცნა, რომელსაც ჩვენი გადარჩენა შეუძლია, შესაძლოა, პრინცისა კი არა, დისა იყოს.

“ვინც არასოდეს შემცდარა, ახალი არაფერი შეუქმნია” – ალბერტ აინშტაინი

შეცდომების დაშვება  არავის უყვარს, ასეთ დროს ადამიანები სხვადასხვაგვარად რეაგირებენ, ერთნი მტკივნეულად განიცდიან და შფოთავენ, მეორენი თავის მართლებას ან სხვებზე გადაბრალებას ცდილობენ და ა.შ.  სამწუხაროდ, როგორც არ უნდა მოვინდომოთ,  შეცდომებს გვერდს ვერ ავუვლით. ჩვენ უნდა შევძლოთ თვალი გავუსწოროთ ამ რეალობას  და მძაფრი ემოციების გარეშე ვეძებოთ გამოსავალი.  როგორც ირკვევა, ამ უნარსაც სკოლაში  სწავლისას ეყრება საფუძველი.  მასწავლებლებს პროფესიულად გვევალება აღმოვაჩინოთ და გავასწოროთ შეცდომები. დამეთანხმებით, ეს არ არის სასიამოვნო პროცესი, თანაც სარისკო ფაქტორებსაც შეიცავს. სანამ მოსწავლის პასუხს შეცდომად ჩავთვლით, კარგად უნდა დავფიქრდეთ. არანაკლებ რთულია  სასარგებლორჩევების  და კორექტული შენიშვნების მიცემა. გამუდმებით მკაცრი ტონით შეცდომებზე მითითება, რასაც დაბალი ნიშნები მოჰყვება,  სწავლაზე ხელის ჩაქნევას იწვევს. ჩემი სუბიექტური მოსაზრებით  ზოგიერთი საგნის მასწავლებლებს უფრო გაუმართლათ. მაგ: ისტორიის  სწავლებისას მაქსიმალურად გვეძლევა  იმის შესაძლებლობა, რომ მოსწავლეს მუდმივად შეცდომებზე არ მივუთითოთ, მის მიერ გამოთქმული ნებისმიერი ლოგიკური აზრი ღირებულად ჩავთვალოთ, ფაქტობრივი მასალის (მაგ; თარიღების) ცოდნაში დაშვებული უზუსტობებიც შედარებით უმტკივნეულოდ შეიძლება გამოვასწოროთ. იგივე შეიძლება ითქვას ლიტერატურის გაკვეთილების შესახებ, სადაც მასწავლებლის მთავარი ამოცანაა ხელი შეუწყოს    მოსწავლეებს თამამად გამოთქვან  თავიანთი შეხედულებები, თუმცაღა  იგი, რასაკვირველია, ვერ შეეგუება გრამატიკის და მართლწერის ნორმების დარღვევას. დამეთანხმებით, არც ერთი გამოჩენილი ავტორი უნაკლო გრამატიკით არ გამხდარა სახელგანთქმული. მსოფლიომ  საუკეთესო ავტორები  თავიანთი ორიგინალური და ხშირ შემთხვევაში წინააღმდეგობებით აღსავსე შეხედულებებით გაიცნო.  

    არადა ყველაფერი სულ სხვაგვარად იწყება – ადრეულ ბავშვობაში ჩვენს შეცდომებს სრული გაგებით ხვდებიან, ხალისობენ კიდეც როცა რაღაცას არასწორად ვაკეთებთ. როცა  სიარულს ვიწყებთ, რამდენჯერაც არ უნდა წავიქცეთ, წამოგვაყენებენ და გვამხნევებენ, ვიდრე დამოუკიდებლად სიარულს არ ვისწავლით. ასევე მონდომებით ცდილობენ წაგვახალისონ, როცა დამოუკიდებლად ტანსაცმლის ან ფეხსაცმლის ჩაცმას ვცდილობთ, თავიდან  წესისამებრ უკუღმა ვიცვამთ, მაგრამ  უფროსები უბრალოდ იღიმიან, გვაქებენ  და გვიჩვენებენ, როგორ უნდა გავაკეთოთ სწორად. შეიძლება ითქვას, პატარები სავსებით მართებულ  მესიჯებს ღებულობენ – შეცდომა  ყველას მოსდის და წარმატებისაკენ მიმავალ გზას მის გარეშე უბრალოდ ვერ გავივლით. 

    მაგრამ ბავშვები იზრდებიან, იწყებენ სკოლაში სიარულს და იგებენ, რომ  შეცდომები ცუდია და უნდა ვეცადოთ, მათ გვერდი ავუაროთ. გვეუბნებიან, რომ პასუხები სინამდვილეში მხოლოდ ორგვარია – სწორი და არასწორი. ყველა ინფორმაცია ჭეშმარიტება ან სიცრუეა. ყველა შეკითხვას ერთი სწორი პასუხი აქვს. სხვა ნებისმიერი კი მსხვილი ხაზით  (უმეტესად წითლით) სწორდება. ბავშვები აცნობიერებენ, რომ მასწავლებლის ყველა შეკითხვა რისკის შემცველია. მათზე გაცემული პასუხების გამო შესაძლოა შეაქონ, მაგრამ არც  საყვედური ან გაკიცხვაა გამორიცხული. შედეგად სწავლის საწყის ეტაპზევე მოსწავლე ასეთი არჩევნის პირისპირ  დგება: ან საერთოდ თავს არიდებს შეკითხვებზე პასუხების გაცემას ან პასუხობს მხოლოდ მაშინ, როცა ,,უსაფრთხო” პასუხი აქვს. სამწუხაროდ,  ამგვარი ,,შავ-თეთრი” აზროვნება სწავლის პროცესს ამუხრუჭებს,  აძლიერებს შეცდომების დაშვების შიშს,  აქვეითებს გამჭრიახობას, კლავს მოსწავლეში შემოქმედებითობის და კრიტიკული აზროვნების უნარს. კმაყოფილები არც მასწავლებლები არიან. ისინი მოსწავლეთა წარუმატებლობას საკუთარ მარცხად თვლიან (სხვათა შორის, არცთუ უსამართლოდ) და წუხან, რომ მოსწავლეების სულ უფრო დიდი რაოდენობა კარგავს სწავლის ხალისს და ეთიშება აქტიურ სასწავლო პროცესს. მხედველობაში მისაღებია ის  გარემოებაც, რომ შეცდომების მკვეთრად დაფიქსირება კიდევ ერთ ტენდენციას უყრის საფუძველს –  მოსწავლეებს აღარ მოსწონთ ახალი რაღაცების კეთება, რადგანაც სწორედ ახალი მასალის შესწავლისას მატულობს შეცდომების დაშვების ალბათობა, შესაბამისად, კლებულობს   ,,სრულყოფილების” შანსი, რასაც განსაკუთრებით მწვავედ პერფექციონისტი ბავშვები განიცდიან.

    

 მოდით,   უცხოელი ექსპერტების კვლევის შედეგებს, აგრეთვე  მასწავლებლების და გამოჩენილი ადამიანების ზოგიერთ მოსაზრებასაც გავეცნოთ. დავიწყოთ შარშან ივნისში კალიფორნიის მასწავლებელთა გაერთიანების მიერ ჩატარებული კვლევის შედეგებით. კვლევის მონაცემების თანახმად, მოსწავლეთა შემოქმედებითობა და კრიტიკული აზროვნების დონე სასურველისაგან შორს დგას. მკვლევრები მიიჩნევენ, რომ ამის მიზეზი არც თუ ისე ძნელი გამოსაცნობია. მასწავლებლებისათვის მოსწავლეთა ცოდნის შემოწმების ყველაზე მოხერხებულ ფორმად ტესტირება იქცა, ეს არ გახლდათ მასწავლებლების არჩევანი. ყველა გამოცდა უმეტესწილად მოსწავლის ფაქტობრივ ცოდნას ამოწმებს. ამან მასწავლებლები აიძულა გამოცდებისათვის ტესტირების სახე მიეცათ, ხოლო მოსწავლეები სწორი პასუხების დაზუთხვას შეუდგნენ. შესაბამისად მოსწავლეებში შესუსტდა  კრიტიკული აზროვნების და თვითშეფასების უნარი. 

    

მეცნიერების მასწავლებელი მარსენ კენდალი მშობლებს და მასწავლებლებს ურჩევს, გაითვალისწინონ მისი მოსაზრება: ,,შეცდომებისგან მაქვს სარგებელი.  შეცდომები სასწავლო პროცესის მშვენიერი და ძალიან სასარგებლო ნაწილია. გახსოვდეთ,  თავის დროზე ბევრი აღმოჩენა დაშვებულ შეცდომებს უნდა უმადლოდეს”. მართლაც, ცნობილია, რომ ისეთ მნიშვნელოვან აღმოჩენებს, როგორიცაა მაგ;  პენიცილინი   და რენტგენის სხივები   მხოლოდ მას შემდეგ მიაგნეს,   რაც დაწყებული პროცესი  ,,არასწორი” მიმართულებით წავიდა.

 

 მისსავე კოლეგას ადამ სავაჯის თუ ვერწმუნებით, ,,ნებისმიერი ,,წარუმატებლად” დასრულებული  ექსპერიმენტი ღირებულია, რადგანაც ახალ ინფორმაციას გვაწვდის, რომელიც შესაძლოა უფრო  მნიშვნელოვანი აღმოჩნდეს,  ვიდრე ის შედეგი, რომელსაც ამ ექსპერიმენტისაგან თავდაპირველად მოველოდით”. 

როცა  მათემატიკის  გაკვეთილზე მოსწავლე ხელს სწევს და კითხვაზე პასუხობს, მასწავლებელ  ჯერი ბროდკისაგან ვერასოდეს გაიგონებ: ,, სამწუხაროდ, პასუხი არასწორია”.  ამის ნაცვლად ის ეუბნება : ,,შენი პასუხი  საინტერესოა, როგორ მიხვედი ამ დასკვნამდე?”.  ბროდკის პრინციპია, მსჯელობაში გამოიწვიოს მოსწავლე და მასთან ერთად გაასწოროს შეცდომები. ამგვარად ის სტიმულს აძლევს დანარჩენ მოსწავლეებსაც, რომლებსაც  შესაძლოა მსგავსი შეცდომა ჰქონდეთ დაშვებული. 

მისი კოლეგა  ეთ ბელი გვეუბნება: ,,მათემატიკის წარსულში დაშვებული შეცდომები და გადაუჭრელი სირთულეები მომავალში დიდი წარმატებების საფუძვლად იქცა. ბევრი მათემატიკური თეორია, რომელიც თავის დროზე დაიწუნეს და უარყვეს, დროის შემდეგ უცილობელ ჭეშმარიტებად იქნა აღიარებული. აინშტაინიც უშვებდა შეცდომებს, მაგრამ კაცობრიობის საბედნიეროდ  წამოწყებულ საქმეს თავს არ ანებებდა ხოლმე.” 

  ჯეინ როულინგის სახელი სამართლიანად არის გაიგივებული წარმატებასთან – ის არის მსოფლიოში ცნობილი თავბრუდამხვევი პოპულარობის ავტორი, გინესის რეკორდსმენი ნაწარმოებების ტირაჟით და გამომუშავებული ჰონორარებით. ერთი შეხედვით მარცხისათვის აქ ადგილი ნაკლებად რჩება, მაგრამ 2008 წელს ჰარვარდის უნივერსიტეტში  ჯოან როულინგმა ლექცია სწორედ ამ თემას მიუძღვნა. იგი ამბობს: ,,შეუძლებელია იცხოვრო ისე, რომ კრახი არაფერში განიცადო. მე არ ვგულისხმობ ისეთ სიფრთხილეს, რომ მართლაც არასოდეს დამარცხდე. ასეთ მდგომარეობას არა ცხოვრება, არამედ არსებობა ჰქვია, რაც საამაყო ნამდვილად არ არის. შეცდომამ შინაგანი დაცვის იმგვარი გრძნობა მომანიჭა, როგორიც ჩემთვის არ მოუნიჭებია  არც ერთ წარმატებით ჩაბარებულ გამოცდას. შეცდომებს ვუმადლი ჩემს პიროვნებაში აღმოჩენილ ისეთ თვისებებს, რომელსაც სხვა გზით ვერანაირად დავინახავდი”.  

დასასრულს გვინდა გამოვთქვათ ჩვენი მოსაზრება – ალბათ  ურიგო არ იქნება თუ სკოლა  მოახერხებს მოსწავლეებში იმის გაცნობიერებას, რაც მათ ქვეცნობიერად ჯერ კიდევ პატარაობისას იცოდნენ. შეცდომები სწავლის პროცესის ღირებული, მნიშვნელოვანი ნაწილია. სიახლეებისკენ და აღმოჩენებისაკენ ბავშვების ბუნებრივ მისწრაფებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში წავახალისებთ, თუ მათ შეცდომების დაშვების უფლებას მივცემთ. გვსურს ყველა მოსწავლეს და მასწავლებელს წარმატებები ვუსურვოთ მაგრამ ნურც იმას დავუშვებთ, რომ   სკოლა გადავაქციოთ ისეთ  ადგილად, სადაც მხოლოდ სწორ პასუხებს ასწავლიან. 

რა არის ნლპ _ ნეიროლინგვისტური პროგრამირება?

 

მინდა გესაუბროთ ნეიროლინგვისტურ პროგრამირებაზე _ როგორც მეცნიერები უწოდებენ, ადამიანთა ქცევისა და კომუნიკაციის ახალ მოდელზე. 

შემოვლით გზებს ავირჩევ აქამდე მისასვლელად. 

რა არის ნეირო-ლინგვისტური პროგრამირება? მეცნიერების ეს ახალი დარგი შეიძლება განიმარტოს, როგორც ნევროლოგიის, ლინგვისტიკისა და კიბერნეტიკის ურთიერთკავშირი; ყველაფერი, რაც ადამიანის ცხოვრებაში ხდება, „იწერება” მის ნერვულ ქსოვილებში, ვლინდება მეტყველებაში და ექვემდებარება პროგრამირებას. ვფიქრობ, ძალიან მარტივად განვმარტე, შემეძლო დამეწყო რთული ახსნებითაც.

ჩვენ ვუყურებთ ერთსა და იმავე სამყაროს… ერთი შეხედვით, ერთსა და იმავეს… თუმცა თითოეული ჩვენგანის აღქმა განსხვავებულია… მაშასადამე, ჩვენ უნიკალურ სამყაროებში ვცხოვრობთ. ამის გასაცნობიერებლად ნეიროლინგვისტები (გარი ოლდერი და ბერილ ხეზერი) გვთავაზობენ ძალიან მარტივ გაკვეთილს:

აიღეთ რაიმე საგანი, მოათავსეთ თქვენ წინ მაგიდაზე და კონცენტრირდით ამ საგანზე. ნუ შეაკავებთ აზრებს, გამოვლენის საშუალება მიეცით ნებისმიერ ასოციაციას. საგნის ფერმა შეიძლება დაგაბრუნოთ ბავშვობაში, ფორმამ კი _ გამოიწვიოს წარმოსახვათა თამაში, ისეთივე, თითქოს ღრუბლებს ან  ცეცხლს უყურებდეთ. როგორც კი შეწყვეტთ საგნის „ობიექტურ” განხილვას და საშუალებას მისცემთ არაცნობიერს განმარტოს დანახული, წარმოიქმნება გარკვეული შინაარსები. 

საგნის ჭვრეტისას „თავში ჩნდება ახალი აზრები”. დახუჭეთ თვალები და წარმოიდგინეთ ეს საგანი. ერთ შემთხვევაში, თქვენ აღმოაჩენთ კავშირს საგანსა და იმ აზრებს შორის, რომელსაც ეს საგანი იწვევს; „ლოგიკური” ახსნა მოეძებნება  წარმოქმნილ ასოციაციებს, როგორი ბუნდოვანიც არ უნდა იყოს და, სხვა შემთხვევაში, თავში გაელვებული აზრი შეიძლება, სრულიად არალოგიკური მოგეჩვენოთ, თუმცა, ეჭვი არ არის, რომ მას აუხსნელი ვითარებით კავშირი აქვს ამ საგანთან.

კითხვა მდგომარეობს შემდეგში: რა მოხდება, თუ 100 ადამიანი ამგვარად შეხედავს ერთსა და იმავე საგანს. 

ამ გამოცდილების თანახმად, ისინი დაინახავენ 100 განსახვავებულ „შინაარსს”, განიცდიან სრულიად განსხვავებულ გრძნობებს. ეს ადასტურებს იმას, რამდენად სუბიექტურია ეგრეთ წოდებული ობიექტური მატერიალური სამყაროს აღქმა, როდესაც რაიმეს ვხედავთ, გვესმის ან შევიგრძნობთ. 

“სხვას რომ არ ესმის შენი ლექსი,

  შენ როგორც გესმის! _

  სისულელეა, _

  ამის გამო უკეთუ ბორგავ:

  სისულელეა, _

  ვინაიდან,

  არამცთუ ლექსი,

  სიტყვაც კი ერთი

  ერთნაირად არ ესმის ორ კაცს”.

ლექსს თუ განსხვავებული ინტერპრეტაციები ექნება, ამის გამო დიდ წინააღმდეგობაში არ ჩავცვივდებით, რადგან ხელოვნებაში განსხვავებული აღქმები ბუნებრივია, მაგრამ როდესაც საქმე ეხება ცხოვრებას… აი, აქ ხელს გვიშლის განსხვავებული გაგება და აღქმა.

რეაქცია, რას ვგრძნობთ და განვიცდით, დომინირებს ჩვენს ქცევაზე _ რას ვაკეთებთ. 

თითოეული ადამიანის მიერ გარესამყაროს ხედვა უნიკალური, იდუმალი და სრულიად სუბიექტურია, რაც განაპირობებს კონკრეტული ადამიანის ქცევებს.

ჩვენ შეიძლება ვხედავთ ერთსა და იმავეს, მაგრამ განსხვავებული აღქმების გამო სხვადასხვაგვარად ვიქცევით. გამოდის რომ, ჩვენი ქცევა, და, მაშასადამე, ჩვენი წარმატება-წარუმატებლობა (და არა მხოლოდ) განისაზღვრება სუბიექტური განცდებით.

ენა ხდება ადამიანთა შორის არა გაგებინებისა და აზრთა გაცვლის, არამედ გაუგებრობების წყარო.

რას აკეთებს ამ შემთხვევაში ნეირო-ლინგვისტიკა? 

ის სწავლობს და ავლენს მეტყველებაში აზროვნების შტამპებს, რომელიც ხელს უშლის ადამიანს კომუნიკაციაში და შლის მეხსიერების მყარი დისკიდან, შემდეგ კი ახდენს ახალი პროგრამის ჩაწერას…

ეს წინადადება მეტაფორაა, მაგრამ ზუსტად ასახავს ნეირო-ლინგვისტური პროგრამირების არსს.

ერთი სიტყვით, ჩვენ ვსწავლობთ, როგორ ქმნის და აგებს ჩვენი აზროვნება შაბლონებს და შტამპებს და როგორ შეიძლება მათი ჩანაცვლება ახალი სისტემით, რაც საბოლოო ჯამში აფართოებს ჩვენს ცნობიერებას და მასში მეტი ჟანგბადი შემოაქვს.

საინტერესო ის არის, რომ ჩვენ ვსწავლობთ მოდელების აგების მექანიზმებს და ჩვენს აზროვნებას, როგორც მექანიზმს და ამასობაში აღმოვაჩენთ ამ პროცესში ენის მაგიურ ფუნქციას, რადგან მოდელების ამოცნობა და ჩანაცვლება სწორედ მეტყველების მეშვეობით ხდება.

ეს ფუნქცია _ ზეგავლენის ფუნქცია _ ენას ყოველთვის ჰქონდა და დღემდე ბუნებრივად აქვს. 

ვმეტყველებ, ნიშნავს, ვახდენ ზეგავლენას… 

სხვა საკითხია, როგორ ზეგავლენას ახდენს ერთი ადამიანის მეტყველება მეორეზე ან ადამიანთა ჯგუფზე, თორემ ისე  გავლენა ყოველთვის არსებობს!

სანამ წინ წავიწევდეთ და ნეირო-ლინგვისტური პროგრამირების სხვა ასპექტებზე ვისაუბრებდეთ, გადავწვდეთ წარსულს.

ჩემი დაკვირვებით, ნეირო-ლინგვისტური პროგრამირების უძველესი ფორმები ფოლკლორში უნდა ვეძებოთ. ასეთად შესაძლოა განვიხილოთ, მაგალითად, ხალხური შელოცვები.

შელოცვების ენა განსაკუთრებული სემიოტიკური სისტემაა. ენობრივი ნიშანი აქ არაკონვენციურ ხასიათს ავლენს, რაც იმას ნიშნავს, რომ სიტყვა საგნის პირობითი აღმნიშვნელი კი არ არის, არამედ მისი უშუალო ნაწილია. სიტყვის არაკონვენციური გაგება დამახასიათებელია ბავშვთა ფსიქოლოგიისთვის _ „სიტყვა იგივდება საგანთან”. მაგალითად, პირველკლასელმა შეიძლება ჩათვალოს, რომ წინადადებაში: „აქ დგას ორი სკამი და ერთი მაგიდა” _ სულ სამი სიტყვაა, ან რომ სიტყვა „კანფეტი”_ ტკბილია. არაკონვენციურობა ნიშნისა და აღსანიშნის, სიტყვისა და საგნის, საგნის სახელისა და საგნის არსის იგივეობრიობაა. სწორედ ასეთი იყო პირველყოფილი ადამიანის აზროვნება. 

იაკობსონი ენის მაგიურ ფუნქციას ენის პოეტურ ფუნქციასთან ანათესავებს. ჩემი აზრით, პოეზია მსმენელზე ზეგავლენას ძალდაუტანებლად, უშუალოდ ახდენს… ხოლო შელოცვა, ადრესატის თანხმობის მიუხედავად, მაინც ერთგვარი „ძალადობაა” ფსიქიკაზე.

შელოცვები „რწმენას უნერგავს” ადამიანს და ამ რწმენის ხარჯზე აჯანმრთელებს. ეს იგივე ნეირო-ლინგვისტური პროგრამირებაა, ოღონდ გაცნობიერების გარეშე. აქ ადამიანს არ აინტერესებს, რა მექანიზმებით მოქმედებს მასზე ენა. 

ნეირო-ლინგვისტური პროგრამირების შესწავლით ჩვენ შეგვიძლია გამოვიკვლიოთ, როგორ მუშაობს ჩვენი აზროვნება და შეგვიძლია თვითონ შევცვალოთ „პროგრამები” და თავიდან ავიცილოთ სხვების მიერ ჩვენი დაპროგრამება. (გაგრძელება იქნება…)

21-ე საუკუნეს, გადაუჭარბებლად შეიძლება, „ქსელების საუკუნე” ვუწოდოთ. დაქსელვა არც აქამდე აკლდა საავტომობილო, სარკინიგზო და, თუ გნებავთ, საჰაერო მაგისტრალებს, მაგრამ ამჯერად იმ „ობობაზე” გვექნება საუბარი, რომელმაც თანამედროვე ადამიანის ცნობიერში სულ მოკლე ხანში შეძლო მეტად ჩახლართული და გამოუცნობი ქსელების გაბმა. ვგულისხმობთ ინტერნეტში არსებულ უამრავ სოციალურ ქსელს, რომლებზეც აშშ-ის ფლორიდის შტატის სასკოლო სოციოლოგთა და მოსწავლეთა უფლებების ასოციაციის აღმასრულებელი დირექტორი ქევინ დროუკი ლაპარაკობს. მას მიაჩნია, რომ სოციალური ქსელებით სარგებლობა ნეგატიურ გავლენას ახდენს სკოლის მოსწავლეთა კრიტიკულ აზროვნებასა და გადაწყვეტილების დამოუკიდებლად მიღების უნარზე. „ინტერნეტსაძიებლებით მუდმივი სარგებლობა ქსელის მომხმარებელ მოზარდთა მეხსიერებას აქვეითებს, რადგან ისინი ვეღარ ხედავენ აუცილებლობას, დაიმახსოვრონ ცნობები, რომლებსაც ნებისმიერ წუთს ადვილად მიიღებენ”, – აცხადებს დროუკი. ასოციაციის დირექტორი აცხადებს, რომ სოციალური ქსელი Facebook-ი საზოგადოების, ამ შემთხვევაში კი სკოლის აღსაზრდელთა ცნობიერში ღრმადაა შეჭრილი და ბავშვები ამ ქსელს ლამის უახლოეს მეგობრად აღიქვამენ. Facebook-ის უამრავი ფუნქცია, საძიებელი, ათასნაირი გასართობი და 800 მილიონზე მეტი მომხმარებელი აიძულებს სკოლის მოსწავლეებს, დღის მნიშვნელოვანი ნაწილი სწორედ ამ სოციალურ ქსელში გაატარონ.

ამ და სხვა მიზეზების გამო ფლორიდის შტატის სასკოლო სოციოლოგთა და მოსწავლეთა უფლებების ასოციაციის აღმასრულებელმა დირექტორმა ქევინ დროუკმა გამოთქვა საკმაოდ თამამი ინიციატივა, ფლორიდის სკოლებში მასწავლებლებს საკუთარ მოსწავლეებთან სოციალურ ქსელებში დამეგობრება და ურთიერთობა აეკრძალოთ. სკოლა Lee County-ს ხელმძღვანელობამ უკვე ოფიციალურად გასცა განკარგულება, რომელიც ავალდებულებს მასწავლებლებს, არავითარ შემთხვევაში არ იურთიერთონ მოსწავლეებთან ისეთი სოციალური ქსელების მეშვეობით, როგორებიცაა Facebook-ი, MySpace-ი და Twitter-ი. 

აღნიშნული ბრძანება აფრთხილებს მასწავლებლებს იმის თაობაზეც, რაც შესაძლოა ამგვარ კომუნიკაციას მოჰყვეს.

„სკოლის თანამშრომლებს, განურჩევლად მიზეზისა, არ აქვთ უფლება, არათუ დაუმეგობრდნენ სკოლის მოსწავლეებს სოციალურ ქსელში, არამედ თუნდაც პერსონალურ ვებგვერდებზე წვდომის უფლება მისცენ”, – ნათქვამია ბრძანებაში.

ხსენებული სკოლა, სავარაუდოდ, პირველია არა მხოლოდ ფლორიდაში, არამედ მთელ ამერიკაში, რომელიც ამგვარ პრეცედენტს უშვებს.

ეს დოკუმენტი შეიქმნა არა დასჯის მიზნით, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ პრევენციისთვის. „არ გვინდა, მასწავლებელმა ან მოსწავლემ ჩაიდინონ ისეთი რამ, რაც შემდგომ სანანებელი გაუხდებათ”, – აცხადებს სკოლა Lee County-ს დირექტორი. მან საკუთარი გადაწყვეტილება შემდეგი მოტივით დაასაბუთა: ყოფილა უამრავი შემთხვევა, როდესაც მავან მოსწავლეს ფეისბუკზე განუთავსებია ინფორმაცია, რომელიც შემდგომ მისთვის სავალალოდ შემოტრიალებულა. ამასთანავე, დირექტორმა დასძინა, რომ ის არ წარმოადგენს ეგრეთ წოდებულ „ინტერნეტპოლიციას” და განაცხადა, რომ მას ერთადერთი რამ სურს: მოსწავლეებმაც და მასწავლებლებმაც გონივრული გადაწყვეტილება მიიღონ.

„როდესაც მასწავლებელი და მოსწავლე ერთმანეთთან სოციალური ქსელის მეშვეობით ამყარებენ ურთიერთობას, უამრავი გაუთვალისწინებელი რამ შეიძლება მოხდეს, რაც შესაძლოა ორივე მხარისთვის სავალალოდ დასრულდეს”, – აცხადებს ქევინ დროუკი.

გადაწყვეტილების ავტორები ვარაუდობენ, რომ მათ მაგალითს ამერიკის მრავალი სკოლა მიბაძავს და მოსწავლეთა და მასწავლებელთა ურთიერთობა მომავალში გაცილებით უფრო მოწესრიგებული და უსაფრთხო გახდება.

სოციალური ქსელის უარყოფითი გავლენის მაგალითად პენსილვანიის ერთ-ერთი სკოლიდან დათხოვნილი მასწავლებლის შემთხვევა მოჰყავთ. ამ უკანასკნელმა ფეისბუკზე განათავსა საკუთარი „გოგონათა წვეულების” სურათი, რომელზეც ნახევრად შიშველი იყო გადაღებული. მართალია, სოციალურ ქსელში ეს ფოტო სულ რაღაც ნახევარი საათის განმავლობაში იდო, მაგრამ ეს დრო საკმარისი აღმოჩნდა, სკოლის რამდენიმე ათეულ მოსწავლე ბიჭს ერთიმეორისთვის გაეზიარებინა და საბოლოო ჯამში მასწავლებელი სკოლიდან გაათავისუფლეს კიდეც.

„საკმაოდ მნიშვნელოვანია ის გარემოებაც, რომ ფეისბუკი პრაქტიკულად უზრუნველყოფს მომხმარებლის კონფიდენციალობას. ასე რომ, ნებისმიერ მოსწავლეს შეუძლია, საიტზე სხვა სახელით დარეგისტრირდეს, ინტერნეტში სიმპათიური მამაკაცის ფოტო მოიძიოს, საკუთარ მასწავლებელს დაუმეგობრდეს და…” – აცხადებენ ინიციატივის მომხრეები. მათი თქმით, ასეთი შემთხვევა უამრავია, მაგალითად კი კალიფორნიის შტატში მომხდარი ინციდენტი მოჰყავთ. ერთი „მოხერხებული და საზრიანი” მოსწავლე ფეისბუკზე ასაკით სამჯერ უფროსი მამაკაცის ნიკით დარეგისტრირდა, დაუმეგობრდა თავის მასწავლებელს და იმოდენა ფანტაზია გამოამჟღავნა, რომ მასწავლებელი აიძულა, პირად მიმოწერაში თავისი ინტიმური ფოტოები გაეზიარებინა. ამის შემდეგ მოსწავლემ საგნის მომზადებას თავი მიანება და, მიუხედავად უცოდინარობისა, ამ საგანში წლის ბოლომდე უმაღლესი შეფასება ჰქონდა. ძნელი გამოსაცნობი არ არის, რა გზით ახერხებდა ჩამორჩენილი მოსწავლე კარგი ნიშნების მიღებას. სიმართლე მაშინ გაირკვა, როდესაც მოსწავლემ მასწავლებელს არა მხოლოდ მაღალი ნიშნების დაწერა, არამედ მისი სექსუალური მოთხოვნილების დაკმაყოფილებაც მოსთხოვა.

„პედაგოგებმა უბრალოდ უნდა ამოშალონ მეგობრების სიიდან თავიანთი მოსწავლეები, რათა მსგავსი ინციდენტები სამომავლოდ თავიდან აიცილონ. მოსწავლეებთან სოციალურ ქსელში მეგობრობისთვის მასწავლებლებს არავითარი მიზეზი არ გააჩნიათ, მეტადრე მაშინ, როდესაც არსებობს ურთიერთობის უამრავი სხვა ფორმაც, თუნდაც სასკოლო ვებგვერდი, ან სულაც ელექტრონული ფოსტა”, – აღნიშნავენ წინადადების ინიციატორები.

სოციალური ქსელები უფრო და უფრო ფართოვდება, იხვეწება მათი გამოყენების მეთოდები. სხვადასხვა ქვეყანაში მრავალი მასწავლებელი და არამხოლოდ ისინი რეგულარულად მოიხმარენ ამ ქსელებს. ამა თუ იმ საწარმოსა თუ დაწესებულების ხელმძღვანელები ცდილობენ, სოციალური ქსელების მეშვეობით გარკვეული წარმოდგენა შეიქმნან საკუთარ თანამშრომლებზე. იგივე შეიძლება ითქვას მასწავლებლებზე: ისინი ცდილობენ, სოციალური ქსელის, ამ შემთხვევაში კი ფეისბუკის მეშვეობით ჩასწვდნენ აღსაზრდელთა სულიერ მისწრაფებებს, გააანალიზონ მათი დამოკიდებულება ამა თუ იმ საგნისა თუ მოვლენის მიმართ, მაგრამ ხშირად ავიწყდებათ, რომ ფეისბუქი მხოლოდ და მხოლოდ სოციალური ქსელია და არა საკონტროლო სამუშაო, იქ მოზარდს ვერავინ და ვერაფერი აიძულებს, მხოლოდ და მხოლოდ სიმართლე განათავსოს.

სკოლებში სოციალური ქსელების გამოყენების მოწინააღმდეგეთა არგუმენტის თანახმად, შეუძლებელია, აღმზრდელმა სოციალურ ქსელში პირდაპირ გადაიტანოს ყველაფერი, რაც შეიძლება ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოიყენოს, ეს კი მომავალში მათაც და მათ აღსაზრდელებსაც უმეტესად სავალალო შედეგებამდე მიიყვანს.

ახლაღა მივხვდი, რომ სანამ ამბების მოყოლას დავიწყებდი, მცირე შესავალი უნდა წამემძღვარებინა, ანუ ჩემი მოგზაურობის მიზეზებზე მომეთხრო.

მოკლედ, ასე იყო: ცოტა ხნის წინ ფრანკფურტის ქართული ლიტერატურული სალონიდან შემატყობინეს, რომ სხვა ავტორებთან ერთად ლიტერატურულ საღამოზე მიწვევდნენ და რამდენიმე ლექსის თარგმნასაც აპირებდნენ. ფრანკფურტის ლიტერატურულ სალონსა და მის დიასახლისზე, მანანა თანდაშვილზე აუცილებლად უფრო დაწვრილებით მოგიყვებით, ახლა სხვა ამბებზე შევჩერდები. მოკლედ, რაკიღა, ასეთი კარგი შემთხვევის გამოტოვება არ იქნებოდა, მე და ზაზამ დავგეგმეთ, რომ გერმანიაში ჩავიდოდით, ლიტერატურულ შეხვედრას დავესწრებოდით, მერე რაიმე იაფფასიან მანქანას ვიყიდდით და გერმანიიდან საქართველოსკენ მანქანით წამოვიდოდით, გზად რამდენიმე ქვეყანას ვნახავდით, გერმანიასა და საბერძნეთში ჩემს მონატრებულ ოჯახის წევრებს ვესტუმრებოდით. 

მიუხედავად იმისა, რომ გეგმა ცოტათი ავანტიურისტულად გამოიყურებოდა, ის მაინც აღსრულდა. ჰოდა, ჩვენი თვითმფრინავი მიუნხენის აეროპორტში დაეშვა….

ძალიან ბევრი რამის ნახვა გვინდოდა, ამიტომ ზუსტად გაწერილი განრიგი შევადგინეთ, მეც ვეცდები, მოგზაურობის ყველაზე საინტერესო ეპიზოდებზე გიამბოთ.

ამჯერად, მუზეუმებზე შევჩერდები.

1. „აუდის” მუზეუმში

„აუდის” ქარხანაზე წინა პოსტში მოგიყევით. ეს კომპანია ძალიან დიდ როლს ასრულებს პატარა ქალაქის,  ინგოლშტადტის ცხოვრებაში. „აუდის” ავტომობილების მუზეუმი, თავისი ძალიან საინტერესო და კარგად მოფიქრებული ექსპოზიციებით ყოველდღიურად ძალიან ბევრ სტუმარს მასპინძლობს.

მიუხედავად იმისა, რომ ავტომანქანები დიდად არ მაინტერესებს, მუზეუმში მაინც წავედი, რადგან სანაცვლოდ ქმრისგან დაპირება მივიღე, რომ უდრტვინველად გამომყვებოდა თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმში. 

ექსპოზიცია ნამდვილად ძალიან საინტერესო იყო, კომპანიის ისტორიის ამსახველი ფილმები თითქმის ყველა სტენდზე გადიოდა, ხოლო მეოცე საუკუნის დასაწყისის მანქანების, ველოსიპედებისა თუ მოტოციკლეტების მოდელები უახლესი ავტომანქანების გვერდით იწონებდნენ თავს.

 პირველი, რამაც მუზეუმში შესვლისას გამაოცა, ბავშვების სიმრავლე იყო. 2–3 კლასელი ბავშვები ყურადღებით ათვალიერებდნენ გამოფენას, ზოგი მშობელთან ერთად იყო, ზოგი -მათ გარეშე, მასწავლებლის თანხლებით.

 გვერდით მდგარ მაგიდებთან რამდენიმე ბავშვი იჯდა და საკლასო დავალებას ასრულებდა. აღმოჩნდა, რომ მეორეკლასელების გაკვეთილზე მოვხვდი. ბავშვებს ავტომანქანებსა და გერმანიის ეკონომიკაზე უამბეს, მერე კი სხვადასხვა მასალისგან სასაცილო  მანქანები დაამზადებინეს, ეს მანქანები დიდი ხნის განმავლობაში იქნება გამოფენილი აუდის მუზეუმში.

 

 ახალგაზრდა მამა პატარა შვილთან ერთად ათვალიერებს 1937 წელს გამოშვებული მანქანის  მოტორს და რაღაცას უხსნის, ბიჭუნა ყურადღებით უსმენს.

დედა და სამი ბავშვი მეოცე საუკუნის ბოლოს გამოშვებულ მანქანებს უყურებენ და რაღაცაზე ხმამაღლა იცინიან.

ყველა მუზეუმში თუ გამოფენაზე, წიგნის მაღაზიებში – ბავშვები და მშობლები ყველგან ერთად იყვნენ! გამოგიტყდებით და ცოტათი შემშურდა.

რა იქნებოდა, ჩვენც უფრო საინტერესოდ რომ ვგეგმავდეთ შვილებთან ერთად გასეირნებებს, მათთან ერთად ვეძებდეთ და ვპოულობდეთ საინტერესო რამეებს, თბილისში ხომ იმდენი კარგი მუზეუმია.

2.ზენკერბერგის ბუნებისმეტყველების მუზეუმი, ფრანკფურტი

ფრანკფურტში საინტერესო ადგილების დასათვალიერებლად სულ ერთი დღე მქონდა, ამიტომ ჩემს მეგობარს ვთხოვე, ყველაზე მნიშვნელოვანი რაღაცები  გვენახა. პირველი, რაც მას გაახსენდა, ბუნებისმეტყველების მუზეუმი იყო, ცნობილი თავისი უძვირფასესი და უიშვიათესი კოლექციებით, სადაც დინოზავრების ჩონჩხები, გადაშენებული ცხოველებისა და ფრინველების ფიტულები, იშვიათი ქვები თუ მეტალები და ბევრი სხვა რამ არის წარმოდგენილი.

რასაკვირველია, აქაც, ისევე, როგორც გერმანიის ყველა საგანმანათლებლო თუ კულტურულ ცენტრში, რამდენიმე ღია გაკვეთილი თუ ექსკურსია მიმდინარეობდა. მოსწავლეების სიმრავლე იყო, მასწავლებელი დაწვრილებით უხსნიდა ბავშვებს ბუნების საოცრებებს და ისინიც, თვალებგაფართოებულები, ათვალიერებდნენ არქეოპტერიქსებს თუ ბიზონებს, უმცირეს მიკროორგანიზმებს თუ იშვიათ მწერებს.

ჩემი ბიოლოგიის მასწავლებელი გამახსენდა, გაგიჟდებოდა ეს მუზეუმი რომ ენახა.

 

 

 

        

შემდეგ პოსტში გოეთეს მუზეუმში ჩატარებულ ლიტერატურის გაკვეთილზე მოგიყვებით. ერთი რამ კი აუცილებლად უნდა გავაკეთო, მომავალი კვირიდან თბილისის მუზეუმებს დავივლი და იქ ჩემი მოსწავლეებისთვის საინტერესო გაკვეთილებს დავგეგმავ.

რას წარმოადგენს თვითმართვადი სწავლა?

თვითმართვადი სწავლა არის კომპლექსური და მრავალმხრივი საქმიანობა, რომლის დროსაც „აქტორს შეუძლია მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილების მიღება – რა, როდის, რა დროში, როგორ და რისთვის უნდა ისწავლოს” (Weinert. F. E., 1982, Selbsgesteuertes Lernen als Voraussetzung, Methode und Ziel des Unterrichts. Unterruchtswissenschaft).

სხვა განმარტებით, თვითმართვადი სწავლა არის საკმაოდ კომპლექსური პროცესი, როდესაც „შემსწავლელს უნარი შესწევს, სხვისი დახმარებით ან დაუხმარებლად დაადგინოს თავისი სასწავლო მოთხოვნილებები და საჭიროებები, მოახდინოს საკუთარი სასწავლო მიზნების ფორმულირება, შეძლოს სწავლისთვის საჭირო რესურსების იდენტიფიცირება, აირჩიოს და გამოიყენოს სწავლის შესაბამისი სტრატეგიები და ბოლოს შეაფასოს სწავლის შედეგები” (Knowles M. (1980) Self-directed learning. A guide for learners and teachers. 4-th edition. Englewood Cliffs: Prentice Hall).

მას უნდა შეეძლოს გადაწყვეტილების მიღება:

·სასწავლო მიზნის შესახებ (რისთვის? რა მიზნით?);

·შინაარსის შესახებ (რა?);

·სასწავლო რესურსების შესახებ;

·დროითი ასპექტების შესახებ (როდის? რა დროში?);

·მეთოდური ასპექტების შესახებ (როგორ?);

·სასწავლო მიზნების მიღწევის შეფასების შესახებ (რას მივაღწიე?);

·შეფასების შედეგების გათვალისწინებით სწავლის შემდგომი ნაბიჯების დაგეგმვის შესახებ (რა უნდა გავაუმჯობესო?).

1. თანამედროვე საზოგადოების საკმაოდ სწრაფი ეკონომიკური, ტექნოლოგიური, კულტურული და სოციალური ცვალებადობა მოითხოვს ცოდნის მუდმივ განახლებას, ამიტომ სკოლის მნიშვნელოვანი ამოცანაა, მოსწავლეებს განუვითაროს უნარები, რომლებიც დამოუკიდებელ სწავლას უწყობს ხელს.

2. თვითმართვადი სწავლისადმი ასეთი ინტერესი განპირობებულია მოსწავლეზე ორიენტირებულ საგანმანათლებლო სისტემაზე გადასვლით.

3. სწავლა ინდივიდუალურად აქტიური პროცესია. სწორედ თვითმართვადი სწავლა ავითარებს ინდივიდუალური სწავლის უნარებს.

4. უნარი, თავად იყო პასუხისმგებელი სწავლის ამა თუ ასპექტზე, მნიშვნელოვანია საგანმანათლებლო სისტემის ყველა საფეხურზე, ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლიდან მოყოლებული, უნივერსიტეტებისა და ზრდასრულთა განათლების ჩათვლით.

„როცა ვლაპარაკობთ უნარზე, ვისწავლოთ დამოუკიდებლად, საქმე ეხება არა „არაფერს”, ანუ სრულ უუნარობას, მართო და აკონტროლო საკუთარი სწავლა, ან „ყველაფერს”, ანუ უნარს, ყოველივე ეს სხვის დაუხმარებლად აკეთო, არამედ კონტინიუმს, რომელიც ამ ორ ექსტრემს შორის იშლება” (Simons P.R.J., 1992, Lernen, selbstständig zu lernen-ein Rahmenmodell). თვითმართვადი სწავლის დროს სასწავლო პროცესი მიმართული უნდა იყოს როგორც მოსწავლეთა დამოუკიდებელი აქტივობისკენ, ისე სხვათა (მასწავლებელთა, თანატოლთა, მშობელთა) დიდაქტიკური ქმედებისკენაც. ეს ხელს არ უშლის მოსწავლეთა ავტონომიას, თუ ეს მეთოდური თანადგომა სწორად არის წარმართული.

თვითმართვადი სწავლის რეალიზებას მივყავართ მასწავლებლის როლის აშკარა ცვლილებისკენ – ავტორიტარიდან ფასილიტატორისკენ. დასავლეთში ჩატარებული მრავალრიცხოვანი კვლევა ცხადყოფს, რომ მასწავლებლები, რომლებიც წარმატებას აღწევენ საკუთარი მოსწავლეების თვითრეგულირებად შემსწავლელებად ჩამოყალიბებაში, გამოირჩევიან საგნის ღრმა ცოდნით, მეთოდური კომპეტენციით, დიდი მონდომებით, რუდუნებით, თანმიმდევრულობით, ანალიზისა და შეფასების უნარით და, რაც მთავარია, მოსწავლეებთან თანამშრომლობით.

ეს მოთხოვნები სხვადასხვა ავტორის მიერ უფრო ფართო ან უფრო ვიწრო პროფილებად არის კლასიფიცირებული, მაგრამ ნებისმიერი კლასიფიკაციისას ნათლად ჩანს, რომ თვითმართვადი სწავლა პიროვნების ყველა ასპექტს მოიცავს, ე.ი. იგი პიროვნებას მთლიანობაში განიხილავს.

·კოგნიცია; 

·მეტაკოგნიცია;

·მოტივაცია;

·რესურსების გამოყენება;

·სოციალური ინტერაქცია.

სწავლისას ხდება ახალი ინფორმაციის მიღება, რომელიც სოციალური თუ ინდივიდუალური დამუშავების პროცესში ცოდნად ტრანსფორმირდება. ყოველივე ამას სწავლის შემდეგი კოგნიტიური სტრატეგიები უზრუნველყოფს:

·ელაბორაციის სტრატეგიები, რომლებიც მოსწავლეს ეხმარება, ახალი მასალის დამუშავებისას ღრმად ჩასწვდეს მას, რაც მოითხოვს აქტიურ კავშირს უკვე არსებულ და ახალშეძენილ ცოდნას შორის, აქცენტის დასმას არსებითზე, გაანალიზებას, დასკვნების გამოტანას და ა.შ.;

·შენარჩუნების სტრატეგიები, რომლებიც მაშინ უნდა გამოიყენონ მოსწავლეებმა, როცა სურთ, ახალშეძენილი ცოდნა რაც შეიძლება ზუსტად ჩაიბეჭდონ მეხსიერებაში. ასეთებია, მაგალითად, გამეორება და ვარჯიში, რომლებიც ხელს უშლის ნასწავლის „გაფერმკრთალებას” და მეხსიერებიდან ამოშლას;

·გამოხმობის სტრატეგიები, რომლებიც გვეხმარება მეხსიერებიდან ნასწავლის მიზნობრივ გამოხმობაში. მაგალითად, საკვანძო სიტყვებით, სქემებითა და სხვა საშუალებებით;

·ორგანიზების სტრატეგიები, რომლებიც ეხმარება მოსწავლეებს რთული, კომპლექსური ინფორმაციის გამარტივებაში, რათა ახლადნასწავლი უკეთ იყოს გაგებული, შენარჩუნებული და საჭიროების შემთხვევაში გამოხმობილი. 

ეს კოგნიტიური სტრატეგიები თვითმართვადი სწავლის მნიშვნელოვანი ასპექტებია.

მეტაკოგნიცია არის აზროვნება საკუთარი აზროვნების შესახებ, რაც თვითმართვადი სწავლის მნიშვნელოვანი კომპონენტია. მეტაკოგნაცია გულისხმობს სწავლის ეფექტური სტრატეგიების ცოდნასა და გამოყენებას. იგი ადმიანისგან მოითხოვს პრობლემის იდენტიფიცირებას, მისი სირთულის დადგენას, მერე კი დაძლევის სტრატეგიების შემუშავებას. რაც უფრო მაღალია მოსწავლეებში მეტაკოგნიტიური აზროვნება, მით უფრო ეფექტურად სწავლობენ ისინი.

გამოყოფენ სწავლისა და აზროვნების მარეგულირებელ სამ მეტაკოგნიტიურ უნარს:

·დაგეგმვა გულისხმობს იმის გადაწყვეტას, რამდენი ხანი დახარჯო დავალებაზე, რა სტრატეგიები გამოიყენო, რით დაიწყო და ა.შ. მოსწავლემ შესაძლოა საკუთარ თავს ჰკითხოს: „რაც უკვე ვიცი, იქიდან რა შეიძლება გამოვიყენო პრობლემის გადასაჭრელად?”, „რა ამოცანები დგას ჩემ წინაშე და როგორ ვაპირებ მათ გადაჭრას?”, „რა უნდა გამოვკვეთო, რა არის არსებითი?” – და ა.შ. 

·მონიტორინგი იმის გაცნობიერებაა, „როგორ ვუმკლავდები დავალებას”, „სწორ გზაზე ვდგავარ თუ არა”, „ვიყენებ თუ არა შესაბამის ინფორმაციასა და რესურსებს”, „რა უნდა შევცვალო უკეთესი შედეგის მისაღებად”;

·შეფასება მოიცავს განსჯას სწავლის შედეგების შესახებ. ამოცანის დასრულების შემდეგ მოსწავლემ შესაძლოა ჰკითხოს საკუთარ თავს: „რამდენად სწორად გადავჭერი ამოცანა?”, „მივაღწიე თუ არა დასახულ მიზანს?”, „მოითხოვს თუ არა ჩემი მუშაობა კორექციას?”

მაშასადამე, თვითმართვადი სწავლისთვის მნიშვნელოვანია მეტაკოგნიტიური სტრატეგიები, რომლებიც ხელს უწყობს სიტუაციის სათანადო დაგეგმვას („როგორ გადავჭრი მე ამ პრობლემას?”), დაკვირვებას („მე ეს ვერ გავიგე/მე ეს გავიგე”) და რეგულაციას („მე ეს კიდევ ერთხელ უნდა ვცადო”).

თვითმართვადი სწავლისთვის სწავლის მეტაკოგნიტიურ და კოგნიტიურ სტრატეგიებთან ერთად, რომლებიც შეიძლება გამოვხატოთ ერთი წინადადებით: „მე ეს შემიძლია”, – მნიშვნელოვანია სწავლის მოტივაციური სტრატეგიებიც: „მე ეს მსურს”. სწავლის მეტაკოგნიტიური და კოგნიტიური სტრატეგიები კონკრეტულ სიტუაციაში გააქტიურდება თუ არა, მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული სწავლის მოტივაციური სტრატეგიების სწორად გამოყენებაზე. თვითმართვადი სწავლის მნიშვნელოვანი მოტივაციური წინა პირობაა შინაგანი მოტივაცია, როდესაც სწავლა მიმდინარეობს საგნისადმი, საქმისადმი ინტერესით, კომპეტენციის გასაფართოებლად. ამ დროს სწავლა კომპლექსური სასწავლო სტრატეგიების ამოქმედებით ხორციელდება, განსხვავებით გარეგანი მოტივაციისგან, როდესაც ადამიანი სწავლობს, მაგალითად, სოციალური აღიარებისთვის, მატერიალური კეთილდღეობისთვის და ა.შ. მაგრამ არ უნდა ვიფიქროთ, რომ სწავლის მოტივაციის ეს ორი ფორმა ერთმანეთს გამორიცხავს. ერთი და იმავე სასწავლო დავალების შესრულებისას შესაძლოა გამოყენებულ იქნეს ორივე ფორმა: ისწავლო როგორც საგნისადმი ინტერესის გამო, ასევე კარგი ნიშნისთვის. სწავლის გარეგანი მოტივაციის გამოყენების საბოლოო მიზანი სწორედ შინაგანი მოტივაციის გამოწვევაა.

თვითმართვადი სწავლის მნიშვნელოვანი კომპონენტია რესურსების მიზნობრივი შერჩევა და გამოყენებაც. თანამედროვე სამყაროში მოზარდის დამოუკიდებელ შემსწავლელად ჩამოყალიბებისთვის სპეციალისტები განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებენ დროითი, საინფორმაციო-ტექნოლოგიური და მულტიმედია რესურსების სათანადო და რაციონალურ გამოყენებას. მრავალი კვლევის შედეგები მოწმობს, რომ რაც უფრო ეფექტურად იყენებს მოსწავლე რესურსებს, მით უფრო იზრდება სწავლის სტარტეგიების გამოყენების ეფექტურობა.

თვთმართვადი სწავლის უნარის განვითარებას და დამოუკიდებელ შემსწავლელად ჩამოყალიბებას ხელს უწყობს არა მხოლოდ ინდივიდუალური მუშაობა, არამედ თანამშრომლობითი სწავლებაც. სწავლა ჯგუფებში ხშირად უფრო სახალისოა, ვიდრე დამოუკიდებლად. ჯგუფში თითოეულ მოსწავლეს აქვს განსხვავებული შეხედულებები, იდეები, წინარე ცოდნა და ა.შ. შეკრული ჯგუფის წევრები ერთმანეთს სთავაზობენ პრობლემის გადაჭრის განსხვავებულ გზებს, ეხმარებიან სწავლის პროცესში, უზიარებენ სწავლის ეფექტურ სტრატეგიებს, აკვირდებიან ერთმანეთის საქციელს. ჯგუფებში მოსწავლეები სწავლობენ დაკვირვებით/მოდელით. ეს ქმნის ურთიერთნდობის ატმოსფეროს, რაც საგრძნობლად ამცირებს სწავლის პროცესის თანმხლებ სტრესსა და დაძაბულობას, რაც, თავის მხრივ, სწავლისადმი ინტერესს ზრდის.

თვითმართვადი სწავლის ზემოთ განხილული ოთხივე კომპონენტის კონკრეტულ სტრატეგიებზე მომდევნო სტატიაში გესაუბრებით.

მწუხრის ჟამს, თუკი თქვენი ბინის კარზე კოსტუმში გამოწყობილმა ახალგაზრდა კაცმა დააკაკუნა, შესაძლოა, ეს ახალგაზრდა კაცი თქვენი შვილის მწვრთნელი იყოს, რომელიც იმის შესახსენებლად იქნება მოსული, რომ მისთვის 50 ლარის გადახდა დაგიგვიანდათ და თუკი მომავალშიც ვერ გადაიხდით, მწვრთნელი იძულებული გახდება, რომ თქვენი შვილი გუნდიდან კი არ გააგდოს, არამედ –  დროებით “დაითხოვოს”.

 

ჩვენ სულაც არ ვცდილობთ, რომ ბავშვებისათვის ფულის მოთხოვნის გამო ბავშვთა გუნდების მწვრთნელები გავამტყუნოთ. ეს იგივე იქნება, რომ მოზარდ მაყურებელთა თეატრის ადმინისტრაციას მოვუწოდოთ ბავშვებისათვის ფულის არგადახდის დაწესება, ანდა აქცია მოვაწყოთ, მუშტაიდის ბაღში ბავშვებისათვის კარუსელებზე უფასო დასხდომის მოთხოვნით. მწვრთნელის ერთადერთი შემოსავალი ხშირ შემთხვევაში სწორედ ბავშვებისაგან აგროვებული გადასახადებია და მასაც სჭირდება გაწეული შრომის საფასურის ანაზღაურება. 

 პრობლემა ის არის, რომ წმინდა მერკანტილური მიზნების გამო, ბავშვთა გუნდების მწვრთნელები ხშირ შემთხვევაში იძულებულნი არიან, რომ გუნდში ტალანტების გარდა საფეხბურთო კუთხით უნიჭო ბავშვებიც აიყვანონ. ამ  გზით ბევრი ცდილობს, გუნდის სალარო შეავსოს. ეს თავის ორმაგად მოტყუების პოლიტიკაა. 

 

პირველ რიგში უნიჭო ბავშვის მშობელი იტყუებს თავს. უფრო სწორად, მას მწვრთნელი ატყუებს, რომ მისი შვილისგან “რაღაცა გამოვა”. და გარდა ამისა, საკუთრივ მწვრთნელიც მოტყუებული რჩება, რადგან იძულებული ხდება, რომ იმუშაოს იმ გუნდთან, რომლის წევრების უმეტესობა ისევე მწყრალად არის ფეხბურთის ტალანტთან, როგორც პრემიერი ვლადიმერ ვლადიმეროვიჩი – დემოკრატიასთან.

 გამოსავალი ერთია – მწვრთნელებმა უნიჭო მოზარდები გუნდში არ უნდა აიყვანონ! ეს გამოსავალი სათქმელად ძალიან ადვილია. ნებისმიერი მწვრთნელი იტყვის, რომ ამ გზით გუნდი შემოსავალს დაკარგავს და შესაძლებელია არსებობაც შეწყვიტოს. აი, სწორედ ამ დროს ჩნდება კითხვები: მაშ როგორ უნდა განვითარდეს ართული ფეხბურთი? მხოლოდ უცხოელი მწვრთნელის მოყვანითა და მისთვის მაღალი ხელფასის დანიშვნით? ფეხბურთის ფედერაცია ბავშვთა ფეხბურთის განვითარებისა და ტალანტების ხელშეწყობის კუთხით რაიმეს აკეთებს?

პირადად ვიცნობ ოჯახებს, რომლებმაც ბავშვი ფეხბურთზე მხოლოდ და მხოლოდ იმიტომ ვერ შეიყვანეს, რომ გადასახადის ფული არა აქვთ. ასეთი მშობლები ხშირ შემთხვევაში გაჩუმებას ამჯობინებენ და არ წუწუნებენ, რადგან კომუნისტური ეპოქიდან მოყოლებული საქართველოში სიღარიბე რატომღაც სირცხვილად ითვლება და ხმამაღლა ძალიან ცოტა ვინმე თუ ამბობს, რომ ძალიან უჭირს. 

როდესაც ამ ყველაფერზე ფიქრობ, უნებურად ამოგიტივტივდება ერთი აზრი: თუკი შედეგი მაინც არ ჩანს და უცხოელი მწვრთნელებისთვის გადასახდელ მილიონებს ფაქტობრივად წყალში ვყრით, ხომ არ ჯობია, რომ ნაკრების მესაჭის ადგილზე დაბალხელფასიანი და ნაკლებად პრეტენზიული ქართველი მწვრთნელები დავნიშნოთ?! (ქართველმა მწვრთნელმა ამაზე მეტი რაღა უნდა გააფუჭონ? წაგებით ისედაც ყველასთან ვაგებთ). უცხოელი მწვრთნელისათვის მისაცემი თანხების საშუალებით კი შევადგინოთ სპეციალური პროგრამა, რომლის საშუალებითაც ბავშვებისათვის ბავშვთა გუნდებში თამაში უფასო გახდება და მწვრთნელებისთვის გადასახდელი ხარჯებიც სწორედ ამ პროგრამის მეშვეობით დაიფარება.

 

ეს იქნება ერთგვარი საგრანტო სისტემა, რომელიც თავის თავში  წარმატებული მწვრთნელების წახალისებასაც იგულისხმებს. გაკეთდება “კოკა კოლას” რეიტინგის ტიპის ქართული ბავშვთა გუნდების რეიტინგიც (გუნდების მიერ ნაჩვენები შედეგის მიხედვით) და მაღალრეიტინგიანი გუნდების მწვრთნელებს მეტი ფინანსური მხარდაჭერა ექნებათ. 

 

ამ გზით ერთბაშად 3 კარგი საქმე გაკეთდება. 1. ქართული ფეხბურთის ისტორიაში პრეცედენტის სახით პირველად ფული მართლაც საჭირო საქმეში დაიხარჯება. 2. ჩვენს უფულო თანამოქალაქეებს, შვილების ფეხბურთზე უფასოდ ტარების საშუალება მიეცემათ. 3. გაიზრდება მწვრთნელების მოტივაცია.

 

ბოლოს და ბოლოს, საქართველო ბრაზილია არ არის, რომ ყველა ბავშვი ბურთს დააგორებდეს და მთავარი პრობლემა ათაიათასობით ტალანტიდან საუკეთესოების არჩევა იყოს. საქართველოში ტალანტები ყოველდღიურად უნდა ვეძებოთ. ახლანდელი მიდგომებით კი, შესაძლებელია ისედაც მძიმე მდგომარეობაში მყოფმა ქართულმა ფეხბურთმა მომავალი ტალანტები მხოლოდ და მხოლოდ იმიტომ დაკარგოს, რომ ბავშვის მშობლებს გადასახადად დაწესებული 50 თუ 60 ლარი არ გააჩნიათ.