ახალი სიტყვებისა და ტერმინების შესვლა და დამკვიდრება ნებისმიერ ენაში ჩვეულებრივი და ბუნებრივი პროცესია. თუ განვითარებულ ქვეყნებში ეს პროცესი მეტ-ნაკლებად რეგულირდება, პატარა და ეკონომიკურად სუსტი ქვეყნების ენობრივი კოლონიზაცია უფრო ადვილია, რადგან არ არსებობს მექანიზმი, რომელიც წინ აღუდგება ამ შემოტევას. ის ტემპი, რომლითაც ეს პროცესი დღეს ჩვენს ენაში მიმდინარეობს, იმდენად სწრაფია, რომ არა თუ მართვა, ფაქტობრივად, თვალის მიდევნებაც კი ძნელია. უცხოური ტერმინებისა და შესიტყვებების სიუხვე თვალშისაცემია ჩვენი ცხოვრების ყველა სფეროში და, რაღა თქმა უნდა, არც განათლების სისტემაა გამონაკლისი. ჩვენ თვალწინ თანდათან იქმნება განათლების სივრცის „ახალი ენა”, რომელიც ამ სფეროს დოკუმენტებით, სისტემაში დასაქმებულ ადამიანთა გამოსვლებით, განათლების საკითხებზე მომუშავე ჟურნალისტთა ნაწერებით ფორმირდება და თავის ძალაუფლებას ყოველდღიურად განამტკიცებს. ეს არაა მხოლოდ უცხოური სიტყვები და ტერმინები, თვალშისაცემია ისიც, რომ ბევრი ჩვენთვის ნაცნობი და მშობლიური სიტყვა „ახალ შინაარსს” იძენს და აქამდე უცნობი ფუნქციითა და მნიშვნელობით გვევლინება. იქმნება საშიშროება იმისა, რომ ე.წ. „ენჯეოშნიკური” მეტყველება გააღარიბებს და გააუხეშებს ქართულ ენას.
განათლების სივრცის „ახალი ენის” ჩამოყალიბება თანამდევი აღმოჩნდა იმ რეფორმებისა, რომლებიც წლების წინ დაიწყო სისტემაში და დღემდე გრძელდება. რადგან ახალი იდეები გამოხატვის ახალ ფორმებს მოითხოვს, თანდათან გამოიკვეთა ის ენობრივი რესურსები, რომლებითაც რეფორმატორებმა განათლების სფეროში დასაქმებულ ათასობით ადამიანს ახალი იდეები ახალი ტერმინებით გააცნეს. რეფორმატორთა სურვილი, ძირფესვიანად შეცვლილიყო სწავლების ძველი სისტემა, არა მხოლოდ სწრაფ ქმედებებში გამოიხატა, არამედ აგრესიულ ლექსიკაშიც. საგანმანათლებლო სივრცეში აქტიურად გაისმა სიტყვები: „წვრთნა”, „აღჭურვა”, „გონებრივი იერიში”, „პილოტირება”, „ინტერვენცია”, „სტრატეგიების მოდიფიცირება”, „ექსტრემალურად პოზიტიური სცენარი”, „კლასის დაძლევის ბარიერის დადგენა”, „საველე გასვლითი სამუშაო”… და უამრავი სხვა. გავეცნოთ ციტატას ერთ-ერთი საგანმანათლებლო ტექსტიდან: „მონაცემთა გაანალიზებისა და პრობლემის გამომწვევი მიზეზების იდენტიფიცირების შემდეგ დგება ინტერვენციის ეტაპი, როდესაც პედაგოგს საშუალება აქვს, მიღებული მონაცემების საფუძველზე შეიმუშაოს სტრატეგია და გადაჭრას პრობლემა”. რეფორმების გარიჟრაჟზე ერთმა პედაგოგმა აღნიშნა, ასე მგონია, ჯარში გამიწვიეს და მეთაურის საბრძოლო ბრძანებებს ვისმენო. თუმცა შემდეგ ყური თანდათან შეეჩვია ახალ ტერმინებს და დღეს ყველა პედაგოგმა იცის, რომ მასწავლებელი უნდა გაიწვრთნას, რათა შემდეგ მოსწავლე გაწვრთნას. ტერმინი „დახელოვნება” თანდათან განიდევნა საგანმანათლებლო სივრციდან და მისი ადგილი „გაწვრთნამ” დაიკავა. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ორი ტერმინი შინაარსობრივად მსგავსია, განსხვავებული ნიუანსები აქვს. პირველი ინდივიდის სუბიექტურ არჩევანსა და შემოქმედებით აქტიურობას მოიაზრებს და სინონიმადაც სიტყვა „დაოსტატება” უფრო მიესადაგება, ხოლო მეორე ტერმინი უფრო მეტად გარკვეული ჩვევების უპირობოდ მიღებას გულისხმობს, პედაგოგს პროცესების ობიექტად აღიქვამს და სინონიმადაც „დაგეშვა” უფრო მოუხდება. აკი, ასედაცაა ეს სიტყვა გამოყენებული ხალხურ მეტყველებაში: „კაი ყმა, მგელი, არწივი არცერთი არ გაიწვრთნების”. ზემოთ განხილულ ტერმინთა მსგავსად, განსხვავებული ნიუანსები აქვს ორ გამოთქმას – „მასწავლებლის პროფესიაში შესვლა” და „მასწავლებლის პროფესიის დაუფლება”. გამოთქმა „პროფესიაში შესვლა” ბოლო დროს გავრცელდა განათლების საკითხებზე მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებისა და ჩინოვნიკების გამოსვლებში, რაც არა მარტო სტილისტურადაა გაუმართავი, არამედ არაკორექტულიცაა. ასევე არაკორექტულია გამოთქმა _ „მასწავლებელი ზედამხედველობას უწევს”. უმჯობესია გამოთქმები: „მასწავლებელი აკვირდება, თვალყურს ადევნებს, ხელმძღვანელობს” და სხვა. მასწავლებლისა და მოსწავლის თანაბარუფლებიანი ურთიერთობის აღსანიშნავად, ალბათ, უფრო შესატყვისი ტერმინი „თანამშრომლობაა”.
განათლების „ახალი ენის” შექმნაში განსაკუთრებული როლი იმ ადამიანებმა იტვირთეს, რომლებმაც სარეფორმო დოკუმენტები მოამზადეს, სავარაუდოდ, თარგმნეს უცხოური ენებიდან. საგანმანათლებლო სივრცეში დამკვიდრდა გამოთქმები: ინტერაქტიური სწავლება, გრიფირებული სახელმძღვანელო, აბიტურის საათი, ექსპლიციტური და იმპლიციტური ინფორმაცია, რელევანტურობა, რეზიუმირების უნარი, მოქმედების მარკერები, ახალი ცოდნის გენერირება, სერტიფიცირება, ფასილიტატორი, მონიტორინგი, საიდენტიფიკაციო კომისია, მენტორი მასწავლებელი, კრედიტქულა, პორტფოლიო, კრეატიულობა, კურიკულუმი, მეტაკურიკულუმი, ტრენინგი, ინტეგრირებული სწავლება, ჰეტეროგენური კლასი, ტუტორი, აპროქსიმაციის პრინციპი, ბულინგი, ინტერაქცია, პროგრამის მოდიფიცირება, საგნობრივი ჯგუფის სწავლების კომპეტენცია, ბაკალავრი, მასწავლებელთა მომზადების საკვალიფიკაციო ჩარჩო, ინკლუზიური განათლება, მულტილინგვური განათლება, სასწავლო პროცესის დიაგნოსტირება, ჰოლისტური მიდგომა, სწავლების ტრანსფარენტული მეთოდი, სწავლების კონსტრუქტივისტული მეთოდი და ასე შემდეგ. უამრავი ამგვარი ტერმინის მოხმობა შეიძლება განათლების დოკუმენტებიდან. ამ ტერმინებიდან ზოგიერთი მართლაც საჭირო და მისაღებია, ზოგიერთი კი _ დასახვეწი ან უარსაყოფი. ახლა მთავარი ისაა, რამდენად შესაძლებელია ამ ტერმინთა დახარისხება, სადაც შესაძლებელია, ქართული შესატყვისების მოძიება, რა ინტელექტუალური და ფინანსური რესურსია საჭირო იმისათვის, რომ ჩვენმა პედაგოგებმა აღარ იკითხონ ასეთი ტექსტები: „ხდება სასურველი განწყობის ფონზე მუშა მეხსიერების აქტიური ჩართულობის შედეგად ინფორმაციის ღრმად გონებაში განთავსება და შესაბამის სიტუაციაში გონივრულად ტრანსფერირება” ან „კონსტრუქტივისტულ აზროვნებაში ძალიან მნიშვნელოვანია სკაფოლინგი”.
ერთ-ერთი ფაქტორი, რომელიც ასევე გავლენას ახდენს „ახალი ენის” ფორმირებაზე, კომპიუტერის ენაა. ახალმა ტექნოლოგიებმა ახალი ტერმინების შემოტანის აუცილებლობა განაპირობა და ვერც ამის საპირწონედ კეთდება ბევრი რამ. ცოდნის გლობალიზაცია გარდაუვალი პროცესია და ის სხვა ფორმებთან ერთად საგანმანათლებლო ტექნოლოგიების გზასაც აქტიურად გამოიყენებს. რაღაც აუცილებლად უნდა გაკეთდეს იმისათვის, რომ ქართული ენა საერთოდ მოუმზადებელი არ შეხვდეს ამ პროცესს. განათლების მიღების ისეთი ფორმები, როგორიცაა ღია ონლაინ კურსები, ადაპტირებული სწავლება, გეიმიფიკაცია, ჰიბრიდული სწავლება და სხვ., კიდევ უფრო დააშორებს განათლების ენას რეალურ მეტყველებას. ეს დიდი საფრთხე იქნება იმ ენისათვის, რომელმაც დაშეარებას, ლინკს, დრაივერს, ბრაუზერს, აპლიკაციას, დასეივებას და სხვა ტერმინებს ვერაფერი მოუხერხა. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ტერმინთაგან ზოგიერთს აქვს ქართული შესატყვისი, უმრავლესობა უპირატესობას მაინც უცხოურ ფორმებს ანიჭებს. ასე რომ, არა მხოლოდ ქართული ტერმინების შექმნაა საშური საქმე, არამედ მათი დამკვიდრების ფორმების მოძიებაც.
განათლების სფერო მჭიდროდაა დაკავშირებული მეცნიერების სხვა დარგებთან და ბუნებრივია, რომ ბევრი ტერმინი მომიჯნავე მეცნიერებებიდანაც შემოდის და რადგან არც იქ არის კარგი მდგომარეობა, განათლების სივრცის ენა კიდევ უფრო მძიმდება უცხოური სიტყვებითა და გამოთქმებით.
გავეცნოთ კიდევ ერთ ამონარიდს საგანმანათლებლო ტექსტიდან: „ითვლება, რომ მოსწავლეს, რომელსაც კარგად აქვს განვითარებული მეტაკოგნიტური უნარები, შეუძლია დაგეგმოს, აწარმოოს მონიტორინგი და შეაფასოს საკუთარი სწავლის პროცესი. საჭიროების შემთხვევაში კი, მუშაობის დროს გამოყენებული სტრატეგიები შეცვალოს ან მათი მოდიფიცირება მოახდინოს”. ავტორის სათქმელი მეტ-ნაკლებად გასაგებია: მოსწავლეს, რომელიც კარგად აზროვნებს, შეუძლია საკუთარი სწავლის პროცესი გონივრულად მართოს. მოსაზრება, რომელიც შეიძლება ნათლად ჩამიყალიბდეს ტექსტში, ზოგჯერ უცხოურ ტერმინთა ლაბირინთებში იკარგება. პედაგოგს კი მკაფიოდ და გასაგებად დაწერილი ტექსტი უფრო დაეხმარება პრაქტიკულად გამოიყენოს ახალი მეთოდები და მიდგომები, უფრო უმტკივნეულოდ შეძლოს სიახლეების ათვისება და პროფესიული დაოსტატება.
თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ განათლების სფეროში მიმდინარე პროცესებით ქვეყნის მოსახლეობის ძალიან დიდი ნაწილი _ უამრავი პედაგოგი, მოსწავლე, მშობელი _ არის დაინტერესებული, განათლების ენაც მეტ-ნაკლებად ხელმისაწვდომი და გასაგები უნდა იყოს არა მხოლოდ სპეციალისტებისათვის, არამედ რიგითი მოქალაქისთვისაც. ვფიქრობ, პედაგოგებსაც უფრო გაუადვილდებათ „ეროვნული სასწავლო გეგმის”, „მასწავლებელთა პროფესიული სტანდარტის”, პედაგოგიკური და მეთოდიკური ლიტერატურისა თუ სხვა ოფიციალური დოკუმენტების აღქმა და განხორციელება, თუ ჩვენი მდიდარი ენის შესაძლებლობებს მაქსიმალურად გამოიყენებენ ის ადამიანები, რომელთაც ამ ტექსტებზე მუშაობა უწევთ. მინდა სიამოვნებით აღვნიშნო, რომ ახალი საგანმანათლებლო სტანდარტის პირველი საფეხურის (I-IV კლასები) სამუშაო ვარიანტი ამ თვალსაზრისით გაცილებით უკეთეს შთაბეჭდილებას ტოვებს, ვიდრე ამჟამად მოქმედი სტანდარტია.
მართებულად მიმაჩნია ყურადღების გამახვილება კიდევ ერთ საკითხზე. განათლების ენაში თვალშისაცემად დამკვიდრდა ისეთი გამოთქმები, როგორიცაა: „პროფესიული განვითარების საჭიროებები”, „მაღალი მოლოდინები”, „სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებები”, „გაზომვადი სასწავლო მიზნები”, „თვითეფექტიანობის განცდის ჩამოყალიბება”, „ცოდნის გაახლება”, „მზაობის გამოვლენა სიახლეების მიღებისადმი”, „მასწავლებელი ღიაა რეკომენდაციების მიმართ”, „მომსახურებას აქვს საგაკვეთილო სახე”, „მოსწავლე უნდა იყოს ქმედობაუნარიანი”, „შინაარსიანი კონტექსტი”, „მოქნილი კითხვა”, „გრაფიკული მაორგანიზებლები”, „კითხვის მთლიანობითი მეთოდი”, „ადრეული ცოდნა”, „სავარჯიშოებში სტიმულირებული რეალური საკომუნიკაციო სიტუაცია” და ა.შ. როცა ნაცნობი სიტყვების ახლებურ გაგებაზე ვსაუბრობდი, სწორედ მათ ასეთ უჩვეულო კონტექსტს ვგულისხმობდი. მართალია, გვიმტკიცებენ, რომ „ახალი გაგება” სულ მალე „მშობლიურად” იქცევა და თავს ისე იგრძნობს ენაში, როგორც „არსებული” გაგება გრძნობს, მაგრამ „ცოდნის გაახლებას”, ალბათ, მაინც „ცოდნის გაღრმავება” სჯობს და „რეკომენდაციების მიმართ ღიაობას” _ „რეკომენდაციების მიღება/გაზიარება”, „მზაობის გამოვლენას სიახლეების მიღებისადმი” _ „სიახლეების გაცნობის სურვილი”… და ა.შ.
არასწორი ტერმინებისა და გამოთქმების მიმართ უყურადღებობა და უმოქმედობა სახიფათოა, რადგან ისინი ისე სწრაფად მკვიდრდებიან მეტყველებაში, რომ შემდეგ არასწორ გამოთქმებთან ბრძოლა შეუძლებელი ხდება. ჩვენ თვალწინ დამკვიდრდა „ამბობს” ნაცვლად „იძახის”, „ადრეული ბავშვობის” ნაცვლად _ „ღრმა ბავშვობა”, „გარდაიცვალას” ნაცვლად _ „დაიღუპა” და ა.შ. აბიტურიენტთა ნაწერებში ხომ პირდაპირ სარკესავით არის არეკლილი ჟურნალისტთა და პოლიტიკოსთა უხეირო მეტყველება.
როცა სკოლაში მეთორმეტეკლასელებს გურამ დოჩანაშვილის მოთხრობას _ „კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა”_ ვასწავლი, პირველი თავის წაკითხვის შემდეგ ვთხოვ დაახასიათონ ხელმძღვანელი მისი მეტყველების მიხედვით. უმეტესობა წერს, რომ პერსონაჟი განათლებული კაცია, ლოგიკურად მსჯელობს, იყენებს უცხოურ ტერმინებს; იცის მსჯელობისათვის საჭირო ისეთი ენობრივი მახასიათებლები, როგორიცაა: ჯერ ერთი, მეორე, მესამე…; მისი საუბრის სტილი მეცნიერულია და ა.შ.
გავიხსენოთ, როგორ საუბრობს ხელმძღვანელი: „ადამიანის ცხოვრებისეულ მოქმედებაში წარმოების გარეთ, მისი საქციელი ყოველდღიურ საქმიანობაში თანდათან უფრო მნიშვნელოვანი ელემენტი ხდება მის ყოფა-ცხოვრებაში. და ამიტომაც ხაზგასმული ყურადღება უნდა მიექცეს მის თავისუფალ დროს, რომლის სფეროც განისაზღვრება, ჯერ ერთი, იმით რომ წარმოადგენს ადამიანის ფორმირების ერთ-ერთ ფაქტორს შედის რა კომპონენტად მისი ცხოვრებისა და მოქმედების კომპლექსში; მეორე _ რომ ასეთი გამოკვლევა გვეხმარება ადამიანზე სასარგებლო ზემოქმედების მნიშვნელოვანი მექანიზმების გამოვლენაში მთლიანად; დაა, მესამე _ რომ ეს სფერო ნაკლებადაა შესწავლილი, ვიდრე ეკონომიური და სოციალური განვითარების სხვა, არანაკლებ მნიშვნელოვანი კომპონენეტები”.
პერსონაჟის მეტყველებაში მოსაწონი ნამდვილად არაფერია. ახალგაზრდები, რომლებიც უმეტესწილად კრიტიკულები არიან, მის საუბარს არ იწუნებენ. ეს მით უფრო საკვირველია, რომ, როცა ტექსტის დეტალურ განხილვას ვიწყებთ ხოლმე, აღმოჩნდება, რომ ხელმძღვანელის ნათქვამის შინაარსის გაგებაც კი უჭირთ. „ის რთულად საუბრობს, იმიტომ რომ განათლებულია”, არ იტეხს იხტიბარს ზოგი. როგორც ჩანს, რაღაც ხიბლი მართლაც აქვს ბუნდოვნად და „რთულად” საუბარს, რადგან განათლებულობის შთაბეჭდილებას ქმნის. უმეტესწილად ამგვარი ხელმძღვანელები ქმნიან „ახალ ენას”.
მიუხედავად იმისა, რომ ბევრს გულწრფელად სურს საგანგაშო პროცესებს წინ აღუდგეს, გათითოკაცებულად ბევრის არაფრის გაკეთებაა შესაძლებელი. ერთ-ერთი გზა არსებული მდგომარეობის წინააღმდეგ პროტესტია, რაც მხოლოდ „გულის ფხანაა” და რეალურად ვერაფერს ცვლის. საჭიროა სახელმწიფო პოლიტიკა, შესაბამისი კანონმდებლობა, მატერიალური რესურსები, რაც სპეციალიტებს საშუალებას მისცემს არსებული მდგომარეობა გამოიკვლიონ, სათანადო რეკომენდაციები შეიმუშაონ და მოსალოდნელი საფრთხეები აგვაცილონ. გვესმის, რომ ენის ლექსიკა მუდმივად უნდა მდიდრდებოდეს, რადგან მისი ძალა სწორედ ამგვარ განვითარებაშია. განვითარებისთვის ხელის შეშლა კი შეუძლებელია, მით უფრო დღეს, გლობალიზაციის ეპოქაში. საუბარი ხელის შეშლაზე არც არის, საუბარი პროცესების გონივრულად მართვას ეხება, რადგან XXI საუკუნეში, შესაძლოა, ჩვენთვის ყველაზე მტკივნეული საკითხი სწორედ ქართული ენის ყოფნა-არყოფნა აღმოჩნდეს.
