2001 წელს აშშ-ის სპეციალური განათლების ოფისის დეპარტამენტმა სწავლის უუნარობის საკითხების თაობაზე შეხვედრა გამართა. სწავლის სპეციფიკური უუნარობა ამ შეხვედრაზე ასე განმარტეს: სწავლის სპეციფიკური უნარშეზღუდვის ძირითადი არსი პიროვნების სწავლებისა და შემეცნების შინაგან დარღვევებს გულისხმობს. ის სპეციფიკურია იმიტომ, რომ თითოეული ამ დარღვევათაგანი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს შედარებით ვიწრო აკადემიურ შედეგებზე. სწავლის სპეციფიკური უნარშეზღუდვა შესაძლოა შეგვხვდეს სხვა ისეთ უნარშემზღუდველ მდგომარეობებთან კომბინაციაში, როგორებიცაა მენტალური ჩამორჩენა, ყოფაქცევის პრობლემები, სწავლის შესაძლებლობის უქონლობა ან პირველადი სენსორული დეფიციტები, თუმცა სწავლის უუნარობა არც ერთი მათგანით არ არის გამოწვეული.

ზოგ პედაგოგსა და ფსიქოლოგს მიაჩნია, რომ ტერმინ „სწავლის უნარის დარღვევებს” მეტისმეტად ხშირად იყენებენ. მათი აზრით, ბევრი მოსწავლე, რომლებსაც სწავლაში უნარშეზღუდულს უწოდებენ, უბრალოდ, სხვებთან შედარებით ნელა ითვისებს მასალას, ან უცხოენოვანია და ენის პრობლემა აქვს, ანდა თანატოლებს ჩამორჩა ხშირი გაცდენის ან სკოლის ხშირი ცვლის გამო.

მოსწავლეთა მახასიათებლები. სწავლის უნარშეზღუდული ყველა მოსწავლე ერთნაირი არ არის. უნარშეზღუდულობა უმეტესად მჟღავნდება ერთ ან მეტ აკადემიურ სფეროში თავჩენილი სირთულეებით; ცუდი კოორდინაციით, ყურადღების პრობლემებით – ჰიპერაქტიურობითა და იმპულსურობით; სირთულეებით ვიზუალური და მოსმენილი ინფორმაციის სწორად დალაგებასა და თარგმნაში; აზროვნების, მეხსიერების, მეტყველებისა და სმენის დარღვევით; სირთულეებით მეგობრების შეძენისა და შენარჩუნებაში. როგორც ხედავთ, ზოგი ამ მახასიათებელთგანი სხვა სახის უნარშეზღუდვის (მაგ., ყურადღების დეფიციტის) მქონე და ჩვეულებრივ მოსწავლესაც შეიძლება აღენიშნებოდეს. სიტუაციას უფრო მეტად ართულებს ის, რომ სწავლის უნარშეზღუდულ ზოგ მოსწავლეს ამგვარი პრობლემები არ აღენიშნება და ძალიან ცოტას თუ აქვს ერთდროულად ყველა პრობლემა. ერთი მოსწავლე შესაძლოა სამი წლით ჩამორჩებოდეს კითხვაში, მაგრამ მათემატიკაში უსწრებდეს თავის კლასს, მეორეს საპირისპირო ძლიერი და სუსტი მხარეები ჰქონდეს, ხოლო მესამეს თითოეული საგნის სწავლასა და ორგანიზებულობაში აღმოაჩნდეს სირთულეები, რაც ყველა სფეროზე ახდენს გავლენას.

უნარშეზღუდული მოსწავლეებისთვის მეორე ყველაზე ხშირი პრობლემაა მათემატიკა – ანგარიშიც და ამოცანების ამოხსნაც. ზოგი მათგანი წერს და მეტყველებს გაურკვევლად, არაორგანიზებულად. დასწავლის უნარის დარღვევის მქონე მოსწავლეები ხშირად დავალებისადმი მიდგომის ეფექტური გზების დეფიციტს განიცდიან. მათ არ იციან, როგორ გაამახვილონ ყურადღება მნიშვნელოვან ინფორმაციაზე, იყვნენ ორგანიზებულნი, გამოიყენონ სწავლის სტრატეგიები და უნარ-ჩვევები, არაეფექტურობის შემთხვევაში შეცვალონ დამოკიდებულება ან შეაფასონ თავიანთი მეცადინეობა. ისინი მიდრეკილნი არიან პასიური სწავლისკენ, რადგან არ იციან, როგორ უნდა იმეცადინონ. დამოუკიდებლად მეცადინეობა განსაკუთრებით ძნელია, ამიტომ ხშირად საშინაო დავალება ბოლომდე ვერ სრულდება.

ადრეული დიაგნოზი იმითაა მნიშვნელოვანი, რომ მოსწავლეებმა არ იგრძნონ იმედგაცრუება და არ დაკარგონ შემართება. თავად ისინი ვერ ხვდებიან, რატომ უჭირთ სწავლა და ხშირად დასწავლილი უმწეობის მსხვერპლნი ხდებიან. ეს მდგომარეობა პირველად ცხოველებზე ჩატარებული ექსპერიმენტების დროს აღინიშნა. ცხოველები მოათავსეს გარემოში, სადაც მათ ელექტრული შოკით აყენებდნენ ტკივილს, ამ შოკის კონტროლი კი ცხოველებს არ შეეძლოთ. მოგვიანებით, როდესაც სიტუაცია იცვლებოდა და შოკის თავიდან აცილების შესაძლებლობა ეძლეოდათ, საამისოდ აღარც კი ირჯებოდნენ – ისინი უმწეო მსხვერპლობას შეეგუვნენ. დასწავლის უნარის დარღვევის მქონე მოსწავლეებსაც მიაჩნიათ, რომ არ შეუძლიათ საკუთარი სწავლის კონტროლი და ნაკლოვანებათა გამოსწორება. ისინი არასოდეს ცდილობენ, შეიცვალონ მეცადინეობის სტილი და, ამგვარად, პასიურნი და უმწეონი რჩებიან. თავიანთი პრობლემების მიჩქმალვას არასაკმარისი მეცადინეობით ცდილობენ ან იმის შიშით, რომ დავალებას თავს ვერ გართმევენ, თავს არიდებენ ზოგიერთ საგანს. ამის თავიდან ასაცილებლად მასწავლებლებმა მოსწავლეები სკოლაში სათანადო პროფესიონალებს რაც შეიძლება სწრაფად უნდა წარუდგინონ.

დასწავლის უნარის დარღვევის მქონე მოსწავლეთა სწავლება. ასეთი მოსწავლეების დახმარება კვლავ მსჯელობის საგანია. ერთ-ერთი წარმატებული მეთოდია სწავლის უნარისა და მოცემული საგნის (მაგ., კითხვის ან მათემატიკის) შესახებ ინფორმაციის დამუშავება. გაგაცნობთ რამდენიმე წარმატებულ სტრატეგიას.

სკოლამდელი პერიოდი

● ეცადეთ, ვერბალური ინსტრუქციები იყოს მარტივი და მოკლე.

● კონტექსტის სირთულე დიდი სიფრთხილით მიუსადაგეთ ბავშვის განვითარების დონეს.

● მნიშვნელობის ასახსნელად მოუყვანეთ რამდენიმე მაგალითი.

● მიეცით ახალ მასალასთან მეტი პრაქტიკის შესაძლებლობა.

დაწყებითი სკოლის პერიოდი

● გამოიყენეთ მოკლე და მარტივი ვერბალური ინსტრუქციები; მოსწავლეებს გაამეორებინეთ მითითებები, რათა დარწმუნდეთ, რომ გაიგეს.

● გამოიყენეთ მნემონიკა (მეხსიერების სტრატეგიები) მოსწავლეთათვის მეხსიერების გამოსამუშავებლად.

● ძირითადი საკითხები რამდენჯერმე გაიმეორეთ. სწავლებასა და პრაქტიკას დამატებითი დრო დაუთმეთ, აუცილებლობის შემთხვევაში თავიდან შეასწავლეთ.

საბაზო სკოლა და გარდატეხის ასაკი

● უშუალოდ შეასწავლეთ თვითმონიტორინგის სტრატეგიები; ასწავლეთ, საკუთარ თავს დაუსვან კითხვები, მაგალითად: „ვაქცევდი ყურადღებას?”

● ახალი მასალა დაუკავშირეთ.მოსწავლეთა ცოდნის მარაგს.

● მოსწავლეებს შეასწავლეთ გარე მეხსიერების სტრატეგიებისა და აპარატების გამოყენება (აუდიოჩანაწერების, შენიშვნების წიგნაკის, ჩამონათვალის გაკეთება და ა.შ.).

ალბათ მიგაჩნიათ, რომ ბევრი მოსწავლისთვის, რომლებსაც მეტი ხელშეწყობა და უნარ-ჩვევების უფრო დაწვრილებით სწავლება სჭირდებათ, ეს კარგი იდეაა. მართალი ბრძანდებით.

კითხვის სწავლების დროს ასოებისა და ბგერების (ფონეტიკური) ცოდნა, სიტყვის ამოცნობის სტრატეგიების სწავლების კომბინაცია ეფექტური აღმოჩნდა. მაგალითად, მორინ ლოვეტი და მისი კოლეგები კანადაში კითხვასთან დაკავშირებული პრობლემების მქონე მოსწავლეებს ასწავლიდნენ სიტყვის ამოცნობის ოთხ განსხვავებულ სტრატეგიას:

1. სიტყვების ამოცნობას ანალოგების საშუალებით;

2. სიტყვის იმ ნაწილის მოძებნას, რომელიც იციან;

3. სხვადასხვა ხმოვანი ბგერის წარმოთქმას;

4. მრავალმარცვლიან სიტყვებში პრეფიქსებისა და სუფიქსების „მოცილებას”.

მასწავლებლები თითოეულ მოსწავლესთან, სიტყვაში ბგერისა თუ შერეული ბგერების გაანალიზებასთან ერთად, ამ ოთხი სტრატეგიის შესწავლასა და პრაქტიკაში გამოყენებაზეც მუშაობდნენ. უნარ-ჩვევებისა და სტრატეგიების გამუდმებული სწავლება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კითხვასთან დაკავშირებული პრობლემების მქონე მოსწავლეებისთვის./

ვნების კვირაში იმ საბავშვო ბიბლიოთეკაში მომიწია შევლა, რომელსაც პატარაობისას ხშირად ვსტუმრობდი და ერთ ყველაზე იდუმალ ადგილად მიმაჩნდა. ღია თაროებზე ხმარებისგან გალეულ-გაცვეთილი წიგნები ელაგა, ძველი, ხუთი ათეული წლის წინანდელი, და მათ დანახვაზე ისევე ამიჩქროლდა გული, როგორც ადრე, მაგრამ მაშინ ამ წიგნებს ქვემოდან ავყურებდი, ახლა კი ზემოდან დავცქეროდი. სწრაფად გადავურბინე თითებით და წითელყდიან წიგნზე შევჩერდი: იანუშ კორჩაკი – „როცა კვლავ პატარა გავხდები”.

წინამდებარე წერილით ვიწყებთ ამოცანების განხილვას ელექტროსტატიკაში. ელექტროსტატიკის ძირითად კანონს, მოგეხსენებათ, წარმოადგენს უძრავი მუხტების ურთიერთქმედების კანონი – კულონის კანონი.

ვრცლად 

ამ სტატიაში მოცემული ინფორმაცია შეიძლება სასარგებლო აღმოჩნდეს ოჯახებისთვის, სოც. მუშაკებისთვის, მასწავლებლებისთვის და სხვა მოზრდილებისთვის, რომლებიც მუშაობენ და ცხოვრობენ მგლოვიარე ბავშვებთან.

ხშირად დასმული შეკითხვები

უნდა ვუთხრათ მატრავმირებელი ამბის შესახებ?

არ შეგეშინდეთ მატრავმირებელი შემთხვევის შესახებ საუბარი. ბავშვებს არ არგებთ ის, რომ პრობლემებზე არ იფიქრონ ან დაივიწყონ და გონებიდან გააქრონ. თუ ბავშვი გრძნობს, რომ მის გარშემო უფროსები რაიმე ამბით შეწუხებულები არიან, მან შეიძლება ამ საკითხზე ლაპარაკი არ წამოიწყოს, მაშინაც კი, თუ ეს სურს. მატრავმირებელი სიკვდილისას ბავშვს ორი ცენტრალური დაბრკოლება აქვს: მატრავმირებელი მოვლენის გადამუშავება, გაცნობიერება და საყვარელი ადამიანის დაკარგვასთან შეგუება. უშუალოდ პოსტტრავმულ პერიოდში ძირითადი ემოცია არის შიში, შემდეგ – დარდი.

დანაკარგის შესახებ თავისუფლად საუბრის ან დარდის, ბრაზის, დაბნეულობის გამოხატვის გარეშე ბავშვის რეაბილიტაცია უფრო რთულია. ბავშვები ემოციური გამოხატვის და ქცევის მოდელს იღებენ მათი აღმზრდელებისგან და მათ ეხმარებათ იმის ცოდნა, რომ უფროსებიც დარდობენ და უზიარებენ, თავად როგორ უმკლავდებიან ამას. გარდაცვლილი ადამიანის შესახებ მოგონებების, რიტუალების, ჩვევების, შეხედულებების და ქცევების შენარჩუნება სასარგებლოა ბავშვებისთვის დარდთან გამკლავების პროცესში. ფორმალური სამგლოვიარო რიტუალები, ბავშვის კულტურისთვის დამახასიათებელი რწმენა და რელიგია ასევე შეიძლება სასიკეთო აღმოჩნდეს.

მატრავმირებელი ამბის შესახებ საუბრის შემდეგ (განსაკუთრებით, თუ ბავშვი იყო ამ შემთხვევის მოწმე), სანამ ბავშვი როგორღაც შეეგუება ტრავმულ ინციდენტს, საყვარელი ადამიანის გლოვის მათეული უნარი შესაძლოა დასუსტდეს. ამიტომ სასურველი არ არის ბავშვთან მხოლოდ ამის შესახებ საუბარი.

როგორ უნდა ვუთხრათ მატრავმირებელი ამბის შესახებ?

საყვარელი ადამიანის გარდაცვალებიდან რამდენიმე დღის ან კვირის შემდეგ, აღმზრდელებმა უნდა უთხრან ბავშვს, რომ მატრავმირებელი ამბის შესახებ ფიქრი ნორმალურია. სასურველია, თუ უფროსები ამ ფაქტთან დაკავშირებით მათ თავიანთ განცდებს და აზრებს გაუზიარებენ. რა თქმა უნდა, ამ საკითხის განხილვისას, აუცილებელია ბავშვის ასაკის გათვალისწინება, საჭირო დროის შერჩევა და მისთვის გასაგები ენის გამოყენება. ნუ შეშფოთდებით, თუ ბავშვი ამ დროს ჩუმად იქნება. მას დრო სჭირდება იმისთვის, რომ ეს რთული ინფორმაცია მიიღოს. უთხარით, რომ მას შეუძლია ამის შესახებ თქვენთან ისაუბროს ყოველთვის, როცა სურვილი ექნება.

ბავშვებს დარდთან გამკლავების სხვადასხვა სტილი აქვთ, შეიძლება არ ილაპარაკონ სიკვდილის შესახებ ან უცნობებსაც კი მოუყვნენ მატრავმირებელი ამბის შესახებ. 6 წლის ბავშვმა შეიძლება ბაღის აღმზრდელს განუცხადოს, რომ “დედაჩემს ესროლეს”, როცა 15 წლის ბიჭი არ მოუყვება უფროსებს ძმის მკვლელობის შესახებ.

როცა ბავშვი მატრავმირებელ ამბავს უფრო და უფრო შორდება, შესაძლებლობა ექმნება, უფრო დიდხანს “ფოკუსირდეს”, უფრო ღრმად ჩასწვდეს და გაიაზროს, რაც ხდება. ზოგჯერ, პატარა ბავშვები ისე იქცევიან, თითქოს ვერ გაიგეს, რას ეუბნები. მათ შეიძლება არ აღიარონ ახლობლის სიკვდილი ან თქვან, რომ “დედა დაბრუნდება”. დანაკარგის რეალობის აღიარებისას ბავშვები იყენებენ შეგუების მრავალ ტექნიკას – რომელთა ნაწილიც ზრდასრულთათვის შესაძლოა დამაბნეველი ან გამაღიზიანებელი იყოს.

მოუსმინეთ ბავშვებს, უპასუხეთ მათ კითხვებს. ამით თქვენ შეძლებთ შეუქმნათ მათ კომფორტის და მხარდაჭერის ატმოსფერო. ჩვენ ხშირად არ გვაქვს ადეკვატური ახსნა იმისა, თუ რატომ მოხდა ეს უაზრო ან ტრაგიკული სიკვდილი. კარგია, თუ ბავშვსაც მოვუყვებით, რომ ჩვენც, მის მსგავსად, დაბნეული ვართ. დაბოლოს, ბავშვის მოსმენა და ნუგეშისცემა, თავის არიდების ან ზედმეტი მგრძნობელობის გარეშე, პოზიტიურ ეფექტს იქონიებს ბავშვის შესაძლებლობაზე შეეგუოს ტრავმულ დანაკარგს.

ამ ვრცელი პროცესის განმავლობაში ბავშვი განაგრძობს დანაკარგის ხელახლა განცდას. თამაშში, ხატვის პროცესში და სიტყვებში ის იმეორებს და თავიდან განიცდის მატრავმირებელი ამბის ზოგიერთ ელემენტს, ერთსა და იმავე კითხვებს უსვამს უფროსებს, ხდება უფრო ემპათიური სხვების დანაკარგის მიმართ, მულტფილმის პერსონაჟების ჩათვლით. მაგალითად, სვამს კითხვას “სად არის მიკი მაუსის დედა” ან მკვდარი ჩიტის დანახვისას ინტერესდება ბარტყების შემდგომი ბედით.

ამ პროცესის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტია, ის, რომ სხვადასხვა ასაკის ბავშვებს ადაპტაციის განსხვავებული სტილი და უნარები აქვთ იმის გასაგებად, თუ რა არის სიკვდილი. პატარა ბავშვებთან საუბრისას დაუშვებელია ძილის და სიკვდილის ერთმანეთთან დაკავშირება, რადგან შეიძლება ბავშვებს შეეშინდნენ ჩაძინებული ახლობლის დანახვის. სცადეთ, გაიგოთ, რას ფიქრობს ის სიკვდილის შესახებ, როგორ წარმოუდგენია საიქიო ცხოვრება, აქვს თუ არა რაიმე სახის შიში ან შფოთვა სიკვდილთან დაკავშირებით, რაც უფრო მეტი გეცოდინებათ მისი წარმოდგენების შესახებ, უკეთ შეძლებთ მის დახმარებას.

მოუყევით მატრავმირებელი ამბის შესახებ იმ ადამიანებს, რომლებსაც ბავშვთან უშუალო კავშირი აქვთ (მასწავლებლებს, მისი მეგობრების მშობლებს). ეს დაეხმარება მათ ამ ბავშვების მიმართ უფრო მომთმენი, გამგები და მზრუნველი იყონ.

რა განსხვავებაა მწუხარებას და გლოვას შორის?

მწუხარება არის “იარლიყი” ემოციური, კოგნიტური, ქცევითი და ფიზიკური რეაქციების ნაკრებისა, რომლებიც მოჰყვება საყვარელი ადამიანის სიკვდილს. ნორმალური მწუხარების გამოხატვა შეიძლება შეიცავდეს უარყოფას, ემოციურ “სიმუნჯეს”, ბრაზს, მრისხანებას, მღელვარების შეტევებს, მოწყენილობას, შიშს, დაბნეულობას, ძილის გართულებას, ბავშვობაში დაბრუნებას, კუჭის პრობლემებს, მადის დაკარგვას, “ისტერიულ მატერიალიზაციებს” (საყვარელი ადამიანის გამოსახულების ან ხმის წარმოსახვას) და სხვა მრავალ პოტენციურ სიმპტომს. ეს სიმპტომები ძალიან ჰგავს მწვავე პოსტტრავმული პერიოდის სიმპტომებს.

გლოვა არის სიკვდილზე რეაქციის ფორმალიზებული პროცესი. ეს მოიცავს მოსაგონარ მსახურებას (პანაშვიდებს), დაკრძალვას, ქელეხს, ძაძებს და ა.შ. ეს ნაწილობრივ რიტუალიზებული მიდგომები ძალიან სასარგებლოა “გლოვითი რეაქციის” ორგანიზებისა და ფოკუსირებისათვის უშუალოდ სიკვდილის შემდგომ პერიოდში. მნიშვნელოვანია ბავშვებისთვის ამ პროცესში მონაწილეობაზე ნების დართვა. გლოვის მთავარი განმკურნავი ელემენტია ის, რომ საშუალებას აძლევს მგლოვიარეს “აკონტროლოს” ტრავმისა და დანაკარგის განცდა. იმის ნაცვლად, რომ იჯდეს მარტო სიკვდილის შესახებ აკვიატებულ განმეორებად ფიქრებთან, ადამიანს შეუძლია, კონტროლირებულად, გაიხსენოს გარდაცვლილი სიკვდილზე ფოკუსირების გარეშე. კონტროლის ხარისხი ტრავმულ მოვლენასთან შეგუებისას ძალიან მნიშვნელოვანია იმის განსასაზღვრად, თუ რამდენად დამანგრეველი ხდება მოვლენა დროის შემდეგ.

რა თქმა უნდა, ახლობელი ადამიანის გარდაცვალების გამო მწუხარება ნორმალურია, მაგრამ გამუდმებული გლოვა – არა.

პირველი ექვსი თვის განმავლობაში ბავშვებს (და მოზრდილებს) შეიძლება ჰქონდეს უჩვეულო სმენითი და მხედველობითი შეგრძნებები. მაგალითად, შეიძლება მოესმათ გარდაცვლილი დედის ხმა მეორე ოთახიდან, ნახონ დედის სილუეტი გადაჭედილ სავაჭრო ცენტრში. ეს “მოლანდებები” შეიძლება ინტერპრეტირებული იყოს რელიგიური კონტექსტით – “დედა დაბრუნდა, რომ ეთქვა ყველაფერი კარგადაა. ის ისევ ჩემთანაა”.

რა შემიძლია გავაკეთო მის დასახმარებლად?

1. იყავით გულწრფელი, ღია და მკაფიო. რაც არ უნდა საშინლად ჟღერდეს, მიაწოდეთ მას ფაქტებით გაჯერებული ინფორმაცია მომხდარის შესახებ. თუ დეტალები არ არის მოცემული, ბავშვის წარმოსახვა “შეავსებს” მას და ამბავი ხშირად უფრო შემაძრწუნებელი ხდება მისთვის, ვიდრე სინამდვილეშია.

2. არ გაექცეთ იმ თემებზე საუბარს, რომელიც ბავშვს აინტერესებს. დაელაპარაკეთ მას ყოველთვის, როცა მოუნდება საუბარი და ნუ შეაწუხებთ გამოკითხვებით, როცა ამის სურვილი არ ექნება. თუ გრძნობთ, რომ ვერ აკონტროლებთ თქვენს ემოციებს, როცა ის დასახმარებლად მოგმართავთ, აიღეთ რამდენიმე წუთი, აიყვანეთ საკუთარი თავი ხელში და მხოლოდ ამის შემდეგ სცადეთ ბავშვის დახმარება. მოუყევით საკუთარი განცდების შესახებ: “ჩვენ უნდა დავეხმაროთ ერთმანეთს, როცა ვდარდობთ”.

3. მზად იყავით, განიხილოთ ერთი და იგივე დეტალები ისევ და ისევ. მოთმინებით მოუყევით ხელახლა ფაქტები და თუ თქვენთვისაც რამე გაუგებარია, დაელაპარაკეთ ამის შესახებ. დაეხმარეთ მას შესაძლო ახსნის ძებნაში და მიახვედრეთ, რომ თქვენთვის და სხვებისთვისაც შეიძლება იყოს რაღაც გაუგებარი. ამ პროცესშივე უთხარით, რომ არსებობს ისეთი ფაქტები, რომელთა შესახებ ზუსტად ვიცით და მათი გაგება შეგვიძლია. საუბრისას გაიხსენეთ მოიგონეთ გარდაცვლილი ადამიანის შესახებ.

4. იყავით ადვილად მისაწვდომი, მზრუნველი, დამარწმუნებელი და პროგნოზირებადი. ეს ყველაფერი ბავშვს დაეხმარება, იგრძნოს თავი დაცულად. მზრუნველი აღმზრდელები, მასწავლებლები, ექიმები და სოც.მუშაკები ეხმარებიან მას დანაკარგთან შეგუებაში.

5. გაითვალისწინეთ, რომ გადარჩენილი ბავშვები თავს დამნაშავედ გრძნობენ. მშობლის მოულოდნელი გარდაცვალების შემდეგ ბავშვმა შეიძლება თავი დაიდანაშაულოს მის სიკვდილში. თუ ბავშვთან უშუალო კავშირში მყოფი ადამიანები შეძლებენ ამ განცდის განეიტრალებას, ბავშვის რეაბილიტაციის პროცესი უფრო გაიოლდება.

6. გამოიყენეთ სხვა რესურსები. მიმართეთ პროფესიონალებს, რომლებიც მზად არიან დაგეხმარონ თქვენ და თქვენს ბავშვს ამ პრობლემის გადაჭრაში. ყოველთვის გახსოვდეთ, რომ დანაკარგი არ გადის, გარდაცვლილ მშობელზე, და-ძმაზე ან თანატოლზე დარდი ყოველთვის ბავშვთან რჩება, მაგრამ დროთა განმავლობაში, სიყვარულის და ურთიერთგაგების გარემოში ბავშები სწავლობენ დანაკარგთან შეგუებას ისეთი მეთოდებით, რომლებიც არ შეუშლის ხელს მათ ჯანსაღ განვითარებას.

წყარო: https://teacher.scholastic.com/professional/bruceperry/child_loss.htm

მოამზადა მალინა საჯაიამ