“ხშირად ვიგონებ პარიზს…“
გალაკტიონ ტაბიძე
შეიძლება თუ არა სინათლეს თვალებში ჩახედო და მერე მისი ფსკერის დამაბრმავებელი სილურჯიდან ამოზიდული განცდა სიტყვებად აქციო, თანაც ისე, რომ სხვამაც იგრძნოს უცნაური თრთოლა პოეზიასთან მიახლებისა. შეიძლება, თუ პოეტი ხარ და ფერსა, ხმასა და სურნელში იმგვარ ჰარმონიას ხედავ, რომელიც ადამიანს აკეთილშობილებს, განწმენდს, კათარზისს იწვევს.
ასეთ ფიქრებს აჩენს ლია სტურუას შემოქმედება და წერილები, რომლებშიც საფრანგეთში მოგზაურობის შთაბეჭდილებებია გადმოცემული (`ბედნიერი სიჩუმე~).
პარიზი _ ხელოვანთა მექა. იქ ერთხელ მაინც უნდა წახვიდე `მოსალოცად~, თუ თავს პოეზიის ტაძრის მრევლად მიიჩნევ. თუ გინდა მონაწილეობა მიიღო დაუსრულებელ რიტუალში, რომელიც პოეტებმა, მხატვრებმა, მუსიკოსებმა _ სიტყვის, ფერისა თუ ხმისთვის `ჯვარცმულმა~ ადამიანებმა შექმნეს. იმიტომ, რომ გადარჩე…
პარიზი, როგორც ხსნა. სწორედ ასე წარმოჩნდება ეს საოცარი ქალაქი ლია სტურუას პოეტურ პროზაში `ბედნიერი სიჩუმე~: `გმადლობ, ღმერთო, რომ მიწყალობე ასეთი საჩუქარი _ პარიზი~.
ბედნიერი სიჩუმე _ პოეზიის განზომილებაში არსებობს და ის გუსტავ ფლობერმა აღმოაჩინა, დახვეწილი სტილის ფრანგმა დიდოსტატმა.
ლია სტურუამ კი, ჩვენი დროის არაჩვეულებრივმა პოეტმა, თავის პარიზულ დღიურებს სათაურად დაარქვა და ამგვარად გამოხატა უძლურება შთაბეჭდილებათა სრულყოფილებით გადმოცემისა, უფრო ზუსტად, იმ განცდის სიტყვაში მოხელთებისა, რომელიც გეუფლება პარიზში მოგზაურობისას.
ეს ეხმიანება ბიბლიურ `დუმილის სიბრძნეს~, როცა სიჩუმეში განიცდი იმას, რასაც უმნიშვნელო ჩქამიც კი დაარღვევს და გააუფერულებს.
პარიზი _ ლია სტურუასთვის `შთაგონების წუთებში~ შექმნილი: `წამახული, წვეტიანი გოთიკა, ჯერ ბაროკომ დაამძიმა და მოაგლუვა, მერე როკოკომ ჩაახუჭუჭა… პარიზი მაინც ამ სტილებზე მაღლა დგას, როგორც პოეტი, რომელმაც კლასიციზმიც იცის, რომანტიზმიც, პარნასი, სიმბოლიზმი, მაგრამ `აქვს მკერდს მიდებული ქნარი, როგორც უნდა~, ლიტერატურული თეორიების თავზე რომ ცაა, იქ ცხოვრობს, სადაც ყველანაირი გუმბათი, წვეტი, ლოგიკა იშლება და სინათლის მეტაფორაში ერთიანდება~.
ეს ნაცნობი, მაგრამ თანვე უცნობი პარიზია ქართველი პოეტის პრიზმაში `გარდატეხილი~.
პოეტი ლია სტურუა პარიზს ხვდება, როგორც სულით მონათესავე პოეტს. ამიტომაც არის მათი `დიალოგები~ ასეთი ხატოვანი, პოეტური. პარიზი თავისი უბრალო ქუჩებითა თუ ღირშესანიშნაობებით `უყვება~ თავის წარსულზე, აწმყოსა და მომავალზე, ტკივილსა და სიხარულზე, ლია სტურუას კი მას აცნობს მეოცე საუკუნის 90-იანი წლების თბილისის სევდას, თავის ბავშვობასა და სიზმრებს და ხდება ზიარება. მერე ერთად მიუყვებიან რივოლის ქუჩას კონკორდის მოედნისაკენ, `მერე ვანდომი, სადაც სინათლე უფრო კამერულია, აბრეშუმგადაფარებული~.
მონმარტრის კიბე, `აქოშინებული, სადაც ხატავენ…~ და მთაწმინდის კიბე… ამ კიბის მოგონებას ბავშვობაში მიჰყავს პოეტი. პარიზულ შთაბეჭდილებებში რამდენიმე ასეთი მოგონება შემოიჭრება, რომლებიც ნოველებივით იკითხება, მაგალითად, ბებიის სიცოცხლის უკანასკნელი წუთების გახსენება. ბებიამ შეაყვარა კლასიკური მუსიკა… მან გაუფაქიზა მზერა, რომ სხვანაირად დაენახა სამყარო და ერთი ამგვარი განსხვავებული მზერის `აღმოჩენა~: მარა _ `ნარინჯისფერი ყვავილი~: `ჩემს ეზოში, პატარა ქუჩაზე, სადაც აკაციის ხეები იდგა, მარგარიტა გოტიე ცხოვრობდა… მარა შევალიე დაირქვა და ნამდვილ გვარს აღარ ამხელდა… შეიძლება `მანონ ლესკო~ წაიკითხა, დე გრიესგან ისესხა შევალიე და თავის გვარადაც აქცია?~. მარას სევდიანი ისტორია საუცხოოდ ამხელს, რა მიმზიდველი თხრობა შეუძლია პოეტს. როგორ შეუძლია პატარა ადამიანის გმირად ქცევა და მკითხველის სამყაროში დაუვიწყარ ხასიათად შემოყვანა.
დრო უმოწყალოდ ანადგურებს ყოველივეს, მოგონებების გარდა. და რა ძვირფასია ის მოგონება, რომელიც ყოველდღიურობით გაფერმკრთალებული სიცოცხლის მშვენიერებას შეგაგრძნობინებს.
ასეთი მოგონებაა ლია სტურუასთვის პარიზი, რომელსაც ნაგვიანევ სიყვარულს უწოდებს. ეს არის მის თვალში, გულსა და გონებაში არეკლილი ქალაქი, იქ ნანახი პეიზაჟებითა და სიზმრებით. მკითხველსაც ეუფლება განცდა რაღაც სიზმარეულისა, ისეა გადაწნული რეალური და წარმოსახული, მაგრამ, რაც მთავარია, ისეთი ცოცხალია სტრიქონები, ისეა დამუხტული ეს შთაბეჭდილებები ენერგიით, რომ შენც უცნაურად ივსები და იხიბლები, ავტორთან ერთად დადიხარ შორი და უცნობი ქალაქის Qქუჩებში, უცხო ყვავილების სურნელით იჟღინთები და სხვანაირად ხედავ ცას, მიწასა თუ ადამიანებს.
ლია სტურუასთვის ცოცხალია განცდა იმისა, რომ სიცოცხლე ღვთის შემოქმედებაა, სამყაროს გალერეაში გამოფენილი, ადამიანები კი ამ გონებამიუწვდომელი შედევრის პერსონაჟები არიან.
ეს არის მხატვრული ტექსტი, რომლის წაკითხვა პოეტად გაქცევს, არა `ქაღალდზე რითმებით~ მოლაპარაკეს, არამედ უფრო მგრძნობიარესა და მეოცნებეს, რეალობის მიღმა არსებული სამყაროსკენ მიმსწრაფს.
ეს პროზა ლია სტურუას პოეზიის განუყოფელი ნაწილია _ მისი პოეტიკის ამსახველი. ცალკეული ეპიზოდი _ თეთრი ლექსია _ თხრობის მდინარებაში ჩართული.
პარიზში გაუჩნდა პოეტს განცდა, რომ არსებობს `ესთეტიკური სათნოება~ – მშვენიერი, ნათელი და სიკეთე – მათი ერთობლიობა და იგივეობა. ეს ხომ ღვთის აღმწერი ეპითეტებია. იგივე განიცადა ესპანეთში, პრადოს მუზეუმში, ელ გრეკოს ტილოების თვალიერებისას. წმინდა პოეზის საუფლოში, როგორც გალაკტიონი იტყოდა `საღვთო ბილიკები~ მიდიან. ასე გადაეწვნება ერთმანეთს რწმენა და პოეზია.
და ბუნებრივად ჩნდება აზრი: `პარიზიც კათარზისია~, თავისი ისტორიითა და დღევანდელობით, ქუჩებითა და კაფეებით… მკვდარი და ცოცხალი ხელოვანებით. .
ავტორს `მზიური თვალი~ აქვს. ყველაფერში უცნაურ გამოსხივებას ამჩნევს. `ხასხასა ბალახის შუქი~ – რეალიზმს ფერს უცვლის.
მისი პარიზული სიზმრები ამხელენ წყურვილს, თბილისში, 90-იანი წლების ჩაბნელებულ და ჩაჟამებულ ქალაქში წაიღოს ეიფელის კოშკი და ბობური, მაგრამ როგორ? `რა საკითხავია. კოშკი ნელ-ნელა ივლის, თან ცას გაკაწრავს წვეტით, წვიმას გამოადენს, ვარსკვლავთცვენას მოგიწყობს, თითქოს თუთის ხე დაბერტყეს…. `ბობური~ (პომპიდუს ცენტრი) მატარებელივით წამოვა: წითელ-ყვითელი ვაგონები, ლურჯი მილები, საიდანაც მწვანე კვამლი ამოდის~.
პარიზი _ გარდაცვლილი ესთეტების ქალაქი. მაგრამ ეს გარდაცვლილები არსად არ წასულან და ლანდებად დადიან ქალაქში. ამიტომაც არის, რომ თბილისიდან ჩასულ მშვენიერ პოეტს ხშირად ხვდებიან ქუჩებებსა და მუზეუმებში. მათი დიალოგი უხმოა და უცნაური, მაგრამ პოეტი მკითხველს უშურველად გადმოუთარგმანებს, რომ მანაც იგრძნოს და დაინახოს ის, რაც აქამდე უცხო და უცნობი იყო: `იმდენს დავდივარ, თითქოს ფეხებში ზმნა ჩამიდგეს~. და ამ სიარულისას ხედავს: `კისერზე თოკმობმული ვიიონი მოდის, წითელი, ახლაგატყავებული ძროხასავით, რომლის ჩაქრობა უფრო ძნელია, ვიდრე ხანძრის~. მისი აჩრდილი თან დაჰყვება და შეახსენებს:
`და რამდენს იწონის ეს უკანალი,
კისერი გაიგებს მალე~ (დავით წერედიანის თარგმანი~).
მას მოჰყვება ყვავილივით დამჭკნარი რემბო. მოკვეთილი თავი და ფეხი მიხტიან მეტროს ლიანდაგზე, ფეხი პირდაპირ გულში ურტყამს დახვეწილ ვერლენს: `ნიუანსები, ელფერები, ნახევარტონები~.
`შევდივარ ნოტრდამში და სანთლებს ვუნთებ მკვდარ პოეტებს~.
აქ ხვდება გალაკტიონსაც, თავის `სამშობლოს~ და მასთან ასე საუბრობს:
`-შენ რომ პარიზში გეცხოვრა, რას იზამდი?
-`იყო შარლ ბოდლერი, მწარე და ძვირფასი~. აბსენტს დავლევდი და ნოტრდამიდან გადავხტებოდი.
-ეიფელიდან არა?
-ეიფელი თქვენი თაობისაა. მე და გოთიკა უფრო ვეწყობით ერთმანეთს. თითისტარივით იჩხვლიტება მისი წვეტები. მერე მოვა ვინმე შენისთანა და გამაცოცხლებს.
-მართლა გრძნობ ჩემს სიყვარულს?
– ბუნდოვნად, როგორც სიზმრების გადაზნექილ წელს.
– ჩემი ყველაზე საყვარელი მეტაფორა.
-მართლა? შენ რომ კიდევ ერთი ქალი გიყვარს?
-მარინა. არ შეხვდით სადმე ერთმანეთს?
-კი. ჰაერისგან ჩაის აყენებს და მერე ჭურჭელს რეცხავს.~
გალაკტიონი და მარინა ცვეტაევა _ პოეტის თანამდევნი, რომელთაც ყველგან და ყოველთვის ხვდება.
ლია სტურუა მეტაფორებით ფიქრობს და წერს, სხვანაირად არ შეუძლია გადმოსცეს, რასაც ხედავს. და ყოველივე ფერწერულ ტილოდ იქცევა. მათ შორის, `პარიზის სტომაქი~, რომელშიც `მცხუნვარე წითელი ბატონობს~.
ამ ქალაქს ისედაც კარგად იცნობდა პოეტი, მაგრამ ახლა რა დახვდა? `ახლანდელი მონმარტრი ჩემზე ჟოლოსფრად შეღებილი ოთახის შთაბეჭდილებას ტოვებს~, `წმინდა პარიზული ბოჰემა შეიცვალა აღმოსავლეთის კევივით გაწელილი სიტკბოთი, ზანგების რიტმით~.
პარიზი ავტორს თითქოს მშობლიური ტკივილებისაგან დროებით ათავისუფლებს, ავიწყებს, რათა შემდეგ უფრო დაიტანჯოს სინამდვილესთან პირისპირ შეხლით; `მონპარნასზე მოდილიანი დაფრინავს და ბალზაკის რაბლეზიანური ძეგლი დგას. მძიმედ, თბილისურად მტკივა თავი~.
რა არის თავისუფლება?
როდის არის პოეტი თავისუფალი? მაშინ, როცა სინათლითა და სითბოთი სავსე კაფეში ზის და წერს `ხალხით სავსე სიმარტოვეში~, თუ ზღვას რომ უყურებს, უსასრულოს და მაინც `ადამიანის თვალისთვის აფრების თეთრი ქინძისთავებით შეკრულს, საღამოობით სისხლის გუბეებიანს?~
და კიდევ: თავისუფლება და მარტოობა _ არის თუ არა ეს ორი სიტყვა მნიშვნელობით ტოლფასი?
პოეტი იგონებს, რომ ერთ დღეს საკუთარ თავს პოლ ვალერის წიგნი აჩუქა. `არის რაღაც საკრალური თავის მოტყუებაში~.
და მკითხველიც დაასკვნი, რომ მარტოობაც და თავისუფლებაც თავის მოტყუებაა. ადამიანი ყოველთვის რაიმეს თავდასხმაშია: ადამიანებისა თუ საგნებისა, სურვილებისა და ოცნებებისა. თუმცა, რომ არა თავისმოტყუების ტკბილ-მწარე სიტკბო, არც ეს წიგნი დაიწერებოდა.
პარიზმა გააცნო პოეტს კლოშარები _ ქუჩის მხატვრები, თავისუფლად რომ ხატავენ ტროტუარებზე, თუმცა შეიძლება კი იყო თავისუფალი, როცა სხვაზე ხარ დამოკიდებული, იმიტომ ხატავ, რომ საარსებო ფული გიწყალობონ ცნობისმოყვარე გამვლელებმა.
დადიხარ პოეტთან ერთად პარიზის კაფეებში, ბასტილიის მოედანზე, ოპერაში, სადაც `ტრავიატა~ გადის. და მასთან ერთად მაინც სძლევ თითქოსდა დაუძლეველ სიმარტოვეს: `ჰაერის ნასვრეტში პეპელა გამოძვრა ფრთებით და შუქით შემეხო, სიხისტე დამირბილა~.
`-წავიდეთ ორანჟრიში! _ამბობს ელგუჯა. მე იქ ხაიმ სუტინი მელოდება, მას მონე, პიკასო _ ინტელექტუალების თამაში ფორმითა და ფერით, და არა გიჟის თავის ხეთქება სიკაშკაშეზე~.
სიტყვა, ფერი, ხმა _ ხელოვნების `წმინდა სამება~ და მეოთხე _ სურნელი, სამივეს თანხმლები _ პოეტის თანამდევნი. ამიტომაც არის, რომ პარიზში მისი ფიქრის მდინარება მუდმივად პოეტებს, მხატვრებსა და მუსიკოსებს დასტრიალებს. უჩვეულო და შთამბეჭდავია მისი დაკვირვებები ცალკეულ ტილოზე.
და მიდიხარ მასთან ერთად ლუვრში. `შესვლის წინ ჩემს თავს ვეკითხები: შეიძლება თუ არა აქ ჩემი დარღვეული პროპორციების შეტანა და ვენერა მილოსელის წინ დადგომა, თუნდაც ერთი ყალბი ბგერის გაჟღერება მის სრულყოფილებაში?~
ლია სტურუას სრულიად სხვაგვარად დაგვანახვებს ცნობილ მხატვართა ტილოებს. ის საოცარ მეგზურად წარმოგვიდგება ხელოვნების სამყაროში და მის `ყველა შრეს~ მოგვახილვინებს.
როგორია ლია სტურუას თვალით აღქმული მარკ შაგალი? `ცაზე ისე ხომ ვერ გაივლი, როგორც მიწაზე, ირიბად, ალმაცერი წვიმასავით უნდა იარო, ყოველ კაცსა და ქალს შუა, თუ ისინი იცნობენ ერთმანეთს ყვავილების ბუჩქი ამოდის, ვიღაცის მუცელში ბავშვი ჭვივის, ვიღაცისაში _ ვიოინო. მიწაზე კი ძროხა დგას, რძით სავსე, შენი პირველყოფილი სამშობლო. შეიძლება შაგალს მოვწონვარ კიდეც თავისი ციდან. ამას რომ გავიფიქრებ _ ისეთი მაღალი ვხდები, თითქოს სი ბემოლის მწვერვალზე ვდგავარ~.
და არაჩვეულებრივი ახსნა: `მორიგი დარბევის შიში ხომ არ აიძულებს შაგალს ჰაერში ჩამოკიდოს თავისი ახლობლების ტანები, რომ მიწა ვერ მიწვდეს, ვერ ავნოს, მით უმეტეს, როცა ისინი ფეხმძიმედ არიან ბავშვზე, ვიოლინოზე, ძროხაზე, ქალებიც და კაცებიც, ახალ სიცოცხლეს აჩენენ, ოღონდ, ცაში მშობიარობენ~.
წიგნის ფურცლებზე შეხვდებით ვან გოგს – ქუდის ფარფლებზე დაწებებული სანთლებით, ღამე სახატავად: `შუადღის მზე არ ყოფნიდა თავის გასაგლეჯად?~ ხაიმ სუტინს, ამადეო მოდილიანის, შალვა ქიქოძეს და კიდევ ბევრს, ხელოვნებისთვის თავგანწირულებს. მათ შორის, ირაკლი ფარჯიანს – სორბონას ტაძარში დაათვალიერა პოეტმა მისი გამოფენა: `სინათლეს რომ ლურჯი თვალები გაუკეთო, ადამიანის ფორმა მისცე, უფრო სწორად, მინიშნება ამ ფორმაზე და მოარგო ბიბლიის დაძველებულ სანთლისფერ ფურცლებს. ასეთია ეს სახარება. ანგელოზები, წმინდანები და ბატკნები, ცოცხალ არსებებთან მსგავსების მიუხედავად, მაინც სინათლეები არიან, ისეთი ელვარე, რომ თვალს ვერ გაუსწორებ. როგორ იქმება ასეთი თეთრი ფერი? საიდუმლო, რომელიც საფლავში ჩაიტანა მხატვარმა~.
წიგნში პოეზია, ფერწერა და მუსიკა ერთმანეთს გადაეწვნება. ერთზე საუბარი ბუნებრივად იწვევს მეორესა და მესამეს. საუბრის სტილი და მანერა სამივეზე ერთია _ მეტაფორული, ექსპრესიული: `ვიოლინო მუსიკალურ ინსტრუმენტებში გამორჩეულად მიყვარს. იგი ჩემთვის ლურჯია, ისეთი ლურჯი, `რომელსაც ჩაღრმავების საოცარი უნარი აქვს. რაც უფრო ძლიერია ლურჯი, მით უფრო მკაფიოდ ეძახის ადამიანს უსასრულობისკენ, აღვიძებს მასში სევდას უმანკო ზეგრძნობადის მიმართ~ (ვ. კანდინსკი). ეს ძლიერი ლურჯი რომ მოიპოვო, ვან გოგის ყვითელისა არ იყოს, სტიქიას უნდა გაურიგდე, ისეთი ელვარე ტკივილი აიტანო, თითთქოს, ჭრილობაზე მარილი დაგაყარეს~.
`სინათლის წვეთიც არ ჩანს~ _ ასეა დახატული შუაღამე. ჰაერი `შეღავათიანად, აჟურულად შავია~.
პარიზის სიმშვიდეს დროდადრო არღვევს თბილისის `კოშმარი~: XX საუკუნის ბოლოს თავსდამტყდარი რევოლუცია. ლია სტურუასთვის, რევოლუცია იმ ადამიანთა მოგონილია, `რომელთა ბუნებაში ღმერთი ვერ ამარცხებს ქვეცნობიერის ფსკერზე გატრუნულ ობობას და იქსელება მისი შხამიანი ძაფებით გარემო და ეს ადამიანები ყველაფერს ანგრევენ, მოძმეებს კლავენ, ქვეყანას ლამის გადაშენების გზაზე აყენებენ~.
ავტორის აზრით, პოეტიც რევოლუციონერია, მაგრამ მისი ბრძოლა – `ეს არის ბრძოლა ჭეშმარიტების, პოეზის არსებობისთვის~. ბრძოლის მიზანია არა მკვლელობა, არამედ მტრისთვის `მშვენიერის გამოცხადების~ ჩვენება.
ლია სტურუამ იცის ამ ბრძოლის გულუბრყვილობა, მაგრამ მაინც იბრძვის თავისი შემოქმედებით. მისი საქმე არ არის პოლიტიკა: `მე მინდა მაგიდასთან ვიჯდე და ვწერო~.
რაც მთავარია, უცხო ქალაქი ვერ აფერმკრთალებს სამშობლოს, პირიქით, მეტად შეაგრძნობინებს მის ღირებულებას: პარიზშიც, მხრებით ლოკოკინას ნიჟარასავით დააქვს თავისი სახლი, ჩვეულებები, ტრადიციები: `ნოტრდამის წინ პირიდან ზონარიით ამოვახვევ ჩემს სვეტიცხოველს, დავხედავ, ცოცხალია, ისევ ისეთი მშვენიერი, სრულიად განსხვავებული გოთიკისგან და ორივე მიყვარს, დავკეცავ, ჩავაბრუნებ ნიჟარაში, გუმბათს ვერ ჩავატევ, შარავანდედად დამიმრგვალდება თავზე და მე, აბსურდის ადამიანს, ღმერთთან მიმაახლოვებს~.
ღვთისკენ უამრავი გზა მიდის, ოღონდ ყოველ გზას სიყვარულით უნდა შეუდგე. პოეტისთვის, ამჯერად, ეს სამშობლოს სიყვარულია _ ასე ცინცხლად განცდილი.
ერთ საღამოს გუჯი ამაშუკელთან ასეთი დიალოგი გამართა; `_ყოველ ღამე ოთხთავს ვკითხულობ… მაგრამ რას ნიშნავს ეს ქართული სული, რომელზედაც გაუთავებლად ლაპარაკობენ, შენც ახსენებ შენს წიგნში?
გუნებაში მეცინება. ესმოდეთ იმათ, ვინც პატრიოტიზმის ნაკლებობას მაბრალებდა ლექსებში!
-აი, შენ რომ ღამღამობით გაიძულებს, ოთხთავი იკითხო~.
ამიტომაც ზის პრიზში და წერს თბილისზე. რატომ? `მხოლოდ აქ შეიძლება ისე წერა, თითქოს ანგელოზმა მიგკიდა ხელი და მუსიკასთან მიგიყვანა~. `ვწერ იმაზე, როგორი სქელი და ოქროსფერი თაფლი დიოდა ერთ დროს ცაცხვებიდან, რომ შეიძლებოდა ცა დაგეპირქვავებინა და მისი ტკბილი ნაწილი ქილებში ჩაგესხა~.
პარიზთან რომანი მქონდაო, _ აღიარებს პოეტი და ეს სიყვარული კვლავაც გაახსენებს ქალაქს: პარიზში, ალბათ, ისევ წვიმს: `ეს რაღაცნაირი, ნატიფი წვიმაა~. `პარიზის სუნი, ალბათ, ყოველთვის მომენატრება, სანამ ცოცხალი ვარ, შემწვარი წაბლისა და ყავის სუნი, მზესავით ყვითელი სუნამოს ნაშთი ფლაკონებში, რესტორნების ჰაერი, ისეთი ეპიკურეული და ელეგანტური, რაბლე და აპოლინერი რომ აურიო ერთმანეთში. მკრეხელობაა თუ ჩვეულებრივი მეტაფორა?~ არც ერთი და არც მეორე. ან ორივე ერთად, ან _ ეს ცოცხალი განცდაა ქალაქისაა, რომელმაც პირველად გაუჩინა სურვილი, რომ `ჩემი წიგნი პარიზის შესახებ, ჩემი ნერვების ერთი პატარა, ზღარბივით ეკლიანი გორგალი, ფრანგულად ითარგმნოს~.
