თებერვალში, რომის ოლიმპიურ სტადიონზე გამართული 6 ერის მატჩი, იტალია-უელსი ნამდვილად არ გახლდათ ისეთი სარაგბო შეხვედრა, რომელზეც შემდეგში ბევრს ლაპარაკობენ ხოლმე. ბრიტანელებმა ცხვირაწეულ აპენინელებს დინჯად, თავდაჯერებით და რაც მთავარია, მაღალპროფესიულად ”ახადეს სკალპი” და ეს ისე გააკეთეს, რომ სათქმელიც კი არ დატოვეს – ვის უნდა მოეგო და რატომ უნდამოეგო.

მაგრამ, ეს, რა თქმა უნდა,არ იყო რიგითი და უბრალო სარაგბო მატჩი ჩვენთვის – ქართველებისთვის, რომლებიც “ცოცხლად” პირველად ვადენებდით თვალს 6 ერის შეხვედრას და იმ ერთი მატჩიდან იმდენი სწორი თუ არასწორი დასკვნები გამოვიტანეთ, ადამიანს ჩვენთვის რომ ესმინა, აბონ ციციაშვილის მსჯელობათა კორიანტელი მოგონილი იქნებოდა.

მთავარი კი ის იყო, რომ ჩვენ ქართველები ვიყავით და იტალიელებიცა დაუელსელებიც კარგად იყვნენ ინფორმირებულნი, თუ რას წარმოადგენს ჩვენი რაგბის ნაკრები და რატომ გვაქვს ამბიციები ქართული რაგბის მომავალთან დაკავშირებით. ჩვენი თანამედროვეობა და გახსნილი მსოფლიო, მადლობა ღმერთს, იძლევა იმის საშუალებას, რომ ყველა ინფორმაცია ხელის გულზე გვედოს და ყველამ იცოდეს, რომ საქართველოში ბევრი ძლიერი სარაგბო ნაკრები წაქცეულა და მომავალშიც არაერთს გავუყენებთ “კუდიგორის” გზას.

რეაქციები იტალიელებსა დაუელსელებს სრულიად განსხვავებული ჰქონდათ. როდესაც იტალიუელები იგებდნენ, რომ ქართველები ვიყავით და მათი ნაკრების 6 ერის მორიგ მატჩში მოოხრებას ვუყურებდით, უცნაურად იღრიჯებოდნენ და არც კი ცდილობდნენ საუბრის გაბმას. ამის მიზეზი, ცხადია, ისაა, რომ ჩვენ სწორედ უსუსტესი იტალიის სარაგბო ნაკრები გვყავს მიზანში ამოღებული და ვინც რა უნდა თქვას, ფაქტია ისიც, რომ იტალია თუიმსახურებს იგივე უელსთან და სხვა დიდ გუნდებთან თამაშს, მაშინ ჩვენც უნდავიმსახურებდეთ.

მოკლედ, იტალიელებს დიდად არ უხაროდათ ჩვენი დანახვა და ცხადი იყო, რომ გრძნობდნენ იმ უსამართლობასა და უსინდისობას, რასაც ახლა ჩვენი სარაგბო ნაკრების მიმართ სჩადის სარაგბო სამყარო. აი, უელსელები კი, პირიქით – ხელს გვხვედნენ, ჩვენთან ფოტოებს იღებდნენდა რაც მთავარია, მთელი ხმით ყვიროდნენ“გორგოძილა ჩემპიონ, ჯორჯია ჩემპიონ!! იტალია ნაგავია!” შეგახსენებთ, რომ ამას ყვიროდნენ რომის სტადიონზე, სადაც უმეტესობა, ცხადია, იტალიელი იჯდა, მაგრამ უელსელებს არაფერი აშინებდათ და ჩვენც, ცხადია, გულზე მალამოდ გვედებოდა მათი ეს სიტყვები. სხვათა შორის, უელსელმა ქომაგებმა ფეხბურთის ინგლისელი მამებიც “ტკბილი სიტყვებით” შეამკეს კარჩაკეტილობისა და პატარა ქვეყნების დაჩაგვრის გამო და ეს “შემკობანი” თამაშის დასრულების შემდეგაც გააგრძელეს.

მოდიოდნენ გამარჯვებით გახარებული უელსელი ქომაგები და მიაფრიალებდნენ თეთრ-მწვანე-წითელ დროშებს რომის მრავლისმნახველ ქუჩებში. იმ დღეს რომის ბარებში დიდი ამბები იყო, მაგრამ თქვენც კარგად იცით, რომ რაგბის ქომაგები სპორტის სხვა ყველა სახეობის ქომაგებისგან პირველყოვლისა ღირსებითა და სიდინჯით გამოირჩევიან და უელსელებმა ეს გამარჯვებაც ღირსეულად იზეიმეს.

როდესაც ამ ყველაფერს უყურებ, დგახარ და ფიქრობ – შენს ქვეყანაში როდის მოხდება ეს ყველაფერი? როდის მიგვიღებენ ევროპის მთავარ სარაგბო ოჯახში და როდის ჩამოვლენ თბილისში ამაყი, მხიარეული და გულიანი უელსელები? მე მჯერა, რომ ეს ძალიან მალე მოხდება! უნდა გვჯეროდეს!

თანამედროვე პედაგოგიკაში გამოკვეთილი ტენდენციაა ჰუმანიტარული, დემოკრატიული და კულტურული ფასეულობების სინთეზის გზით მოსწავლეთა ზოგადკულტურული კომპეტენციის განვითარება. ამ კომპეტენციის განვითარებაში უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება მუზეუმებს. კარგია, რომ ამის შესახებ უკვე იწერება პედაგოგიურ პრესაში (იხ. Maswavlebeli.ge, მაია ფირჩხაძე, სამუზეუმო განათლება და ინტერდისციპლინარული ინტეგრაცია) და იდგმება კონკრეტული ნაბიჯებიც. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნულმა ცენტრმა გააფორმა ურთიერთთანამშრომლობის მემორანდუმები არაერთ მუზეუმთან, ხოლო ა.წ. 9 თებერვალს გიორგი ლეონიძის სახელობის ლიტერატურის მუზეუმში ქართული ენისა და ლიტერატურის, ასევე ისტორიის მასწავლებლებისათვის ჩატარდა მასტერკლასი თემაზე: სამუზეუმო ექსპონატების გამოყენება მოსწავლეთა კვლევითი უნარჩვევების განვითარებისათვის. მუზეუმის თანამშრომელმა ია ღადუამ, რომელიც ამავდროულად “ევროპული სკოლის” ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელია, კოლეგებს გაუზიარა საკუთარი გამოცდილება, თუ როგორ იყენებს მუზეუმში არსებულ რესურსებს სასწავლო პროცესის ეფექტიანად წარმართვისათვის. მასწავლებლებმა ერთხმად აღნიშნეს, რომ სკოლებმა უფრო საქმიანად უნდა ითანამშრომლონ მუზეუმებთან. ეს ის რესურსია, რომელიც ფასდაუდებელ სამსახურს გაუწევს მათ, გახადონ სწავლება უფრო საინტერესო და ხელი შეუწყონ მოსწავლეებში ჰუმანიტარული, დემოკრატიული და კულტურული ფასეულობების მიმართ ჯანსაღი დამოკიდებულების, შემოქმედებითობისა და კრიტიკული აზროვნების და, რაც მთავარია, ზოგადკულტურული კომპეტენციის განვითარებას.

ზოგადკულტურული კომპეტენცია პედაგოგიურ ლიტერატურაში განმარტებულია, როგორც განათლებულობის დონე, რომელიც საჭიროა თვითგანვითარებისათვის, კულტურის სხვადასხვა დარგში მოვლენების დამოუკიდებელი, არგუმენტირებული ანალიზისა და სხვადასხვა კულტურის წარმომადგენლებთან დიალოგის წარმართვისათვის.

ზოგადკულტურული კომპეტენცია შედგება შემეცნებითი, ღირებულებებზე ორიენტირებული და კომუნიკაციაზე ორიენტირებული კომპონენტებისაგან.

შემეცნებითი კომპონენტი გულისხმობს კულტურის პროდუქტის შესწავლასა და გააზრებას;

ღირებულებებზე ორიენტირებული კომპონენტი – ღირებულებებთან ზიარებას სულიერი ურთიერთობის პროცესში განცდილის (ემოციების) გზით;

კომუნიკაციური კომპონენტი – ეს არის სოციალური და კულტურული გამოცდილების გადაცემისკენ მიმართული ურთიერთობა და ქმედება.

მუზეუმი ზოგადკულტურული კომპეტენციის ამ სამივე კომპონენტის გაერთიანების საშუალებას გვაძლევს. ის მატერიალური და სულიერი კულტურის ნიმუშების ექპონირების, პოპულარიზაციის, დაცვის, შენახვისა და შეძენის გზით ხელს უწყობს ჩვენი შემეცნებითი ინტერესებისა და სულიერი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას.

სამუზეუმო ექსპონატს აქვს სამი ფუნქცია: ინფორმაციული (ის  არის ინფორმაციის წყარო), ატრაქტიული (ანუ მიმზიდველი; ყურადღების მიქცევისა და ინტერესის აღძვრის საშუალება) და ექსპრესიული (ასოციაციების გამოწვევისა და ემოციური ზემოქმედების საშუალება).

ახლა თავად განსაჯეთ, რამდენად ეფექტიანად შეიძლება სამუზეუმო რესურსების გამოყენება მოსწავლეთა მრავალმხრივი განვითარებისათვის.

მასწავლებელს, რომელიც გადაწყვეტს ჩართოს მუზეუმები სასწავლო პროცესში, შეიძლება ჰქონდეს შემდეგი მიზნები:

• ასწავლოს მოსწავლეებს სამუზეუმო ექსპონატების ისტორიულ-კულტურული კონტექსტის დანახვა, მათი შეფასება, რათა გამოიყენოს ისინი პრიმიტიული მასკულტურის საწინააღმდეგოდ.
• ჩამოუყალიბოს მოსწავლეებს ღირებულებითი დამოკიდებულება ისტორიულ-კულტურული მემკვიდრეობის მიმართ.
• დაანახვოს კავშირი ისტორიულ-კულტურულ ეპოქებს შორის და დაეხმაროს თანამედროვე კულტურის გააზრებაში.
• ჩამოუყალიბოს კულტურის ძეგლებთან ურთიერთობის ჩვევები.
• განუვითაროს ესთეტიკური ტკბობის, თანაგანცდის უნარი.
• ჩამოუყალიბოს ტოლერანტული დამოკიდებულება უცხო კულტურის მიმართ, ასწავლოს განსხვავებულის მიმღებლობა.
• სხვადასხვა ერისა და ეპოქის კულტურულ მემკვიდრეობასთან ზიარებით განუვითაროს გარესამყაროს აღქმისა და შემეცნების უნარი, მრავალმხრივი ხედვა.
• ხელი შეუწყოს კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნებასა და განვითარებას, რადგან კულტურული მემკვიდრეობის დამფასებელი მომავალი თაობა არა მარტო გაუფრთხილდება მას, არამედ მას ექნება ერთგვარი მასტიმულირებელი საშუალება ახალი შემოქმედებითი იდეებისათვის.

მოსწავლეები ისწავლიან საგნებისა და მოვლენების ახლებურ ხედვას, მიეცემათ აღმოჩენის შესაძლებლობა, განუვითარდებათ კვლევითი უნარ-ჩვევები. გახუნებულ ფოტოებს საოჯახო ალბომიდან, მემორიალურ ნივთებსა თუ უძველესი ამფორის ნამსხვრევებს შეუძლიათ მათში გააღვიძონ წარმოსახვა, დაანახვონ ის, რაც აქამდე არავის დაუნახავს.

მუზეუმის საგანმანათლებლო ამოცანები შეიძლება დაიყოს სამ ჯგუფად:

1. თვალსაწიერის გაფართოება, რაც, თავის მხრივ, ხელს შეუწყობს შემეცნებითი ინტერესის აღძვრას; ამ მიზნით რეკომენდებულია ე.წ. თეატრალიზებული ექსკურსიები, სიტუაციური თამაშები, სამუზეუმო თამაშები (მაგალითად, ბლიცვიქტორინები, ლოტოები და სხვა).
2. ემოციური და ესთეტიკური აღქმის, თანაგანცდის უნარის განვითარება. ამისათვის რეკომენდებულია მასწავლებლის / მუზეუმის თანმშრომლის (ან ორივესი ერთად) საინტერესო და ემოციური საუბარი, მუსიკალური ფონი, ინტერაქტიური ექსპონატების არსებობა, რომლებსაც მოსწავლეები ხელით შეეხებიან, მემორიალური ნივთების მიხედვით მათი ყოფილი მფლობელების წარმოსახვითი პორტრეტის შექმნა, კუთვნილ წიგნებში მინაწერებით მსჯელობა მათ ავტორებზე და სხვა.
3. მუზეუმში მოქცევის წესების დაუფლება, კულტურულ მემკვიდრეობასთან ურთიერთობის სწავლება, სხვისი კულტურის მიმღებლობის ჩამოყალიბება და კულტურათა შორის დიალოგის შესაძლებლობა. ამისათვის რეკომენდებულია როლური თამაშები (მაგალითად, „მე – გიდი“),  სხვადასხვა კულტურის ზღაპრებში, ანდაზებში, თქმულებებსა თუ ლეგენდებში ვერბალიზებული მეტაფორების ახსნა…

იმისათვის, რომ უფრო თვალსაჩინო გახდეს, როგორ შეიძლება მოსწავლეებში ზოგადკულტურული კომპეტენციის განვითარება, გთავაზობთ მიზნების, მეთოდების, ფორმებისა და რესურსების ჩამონათვალს თითოეული კომპონენტის მიხედვით:

მუზეუმების სასწავლო დანიშნულებით გამოყენების უპირატესობა კიდევ ის არის, რომ არ არსებობს შეზღუდვა მოსწავლეთა ასაკის თვალსაზრისით. დაწყებითი კლასების მოსწავლეები ხალისით ერთვებიან შემოქმედებით საქმიანობაში – მაგალითად, ხატავენ ექსპოზიციის ასლებს, მონაწილეობენ სამუზეუმო ექსპონატების თემასთან დაკავშირებულ მხატვრული კითხვისა თუ კალიგრაფიის კონკურსში (ასეთ კონკურსებში მონაწილეობის მიღება შეუძლიათ საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეებსაც). საქართველოს ეროვნულმა მუზეუმმა განახორციელა პროგრამა  „ზღაპრის დრო საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში”. პროგრამამ უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვებსა და მათ მშობლებს შესაძლებლობა მისცა გასცნობოდნენ მუზეუმის მრავალფეროვან კოლექციებს. ბავშვებმა მოისმინეს ზღაპრები, გააცოცხლეს ხელოვნების ნიმუშები, დამოუკიდებლად შექმნეს ნამუშევრები, ჩაებმენ განძის ძიების თამაშსა და სხვა შემეცნებით-გასართობ აქტივობებში. განსაკუთრებით ნაყოფიერი აღმოჩნდა უფროსკლასელთა თანამშრომლობა გიორგი ლეონიძის სახელობის ლიტერატურის მუზეუმსა და ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრთან. ლიტერატურის მუზეუმში დაცული მასალების საფუძველზე „ევროპული სკოლის“ მოსწავლემ ნინო კობაიძემ პერსონალური პროექტის ფარგლებში შექმნა დოკუმენტური ფილმი რეპრესირებულ ქართველ მწერლებზე „წითელი კალმით“ (ფილმი შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე:

https://www.youtube.com/results?search_query=nino+kobaidze+-+red+line).

საინტერესო საგანმანათლებლო პროექტებს ახორციელებს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრიც. მაგალითად, ყველა საფეხურის მოსწავლეებს შეუძლიათ ჩართვა ისეთ ინტერაქტიურ პროექტში, როგორიცაა „როგორ დავამზადოთ ქაღალდი? ქაღალდის დამზადება შუა საუკუნეების ტექნოლოგიით“. მოსწავლეები ჯერ ეცნობიან უნიკალურ დოკუმენტებს ქაღალდის დამზადების წესის შესახებ, შემდეგ კი თავად ამზადებენ მას ამ ტექნოლოგიით. ინფორმაცია ამ პროექტების შესახებ შეგიძლიათ იხილოთ ცენტრის ვებგვერდზე https://www.manuscript.ge/.

დარწმუნებული ვარ, მუზეუმების შესაძლებლობების გამოყენება გაამრავალფეროვნებს სასწავლო პროცესს, მისცემს მას მეტ სიღრმეს და გახდის ბევრად უფრო შედეგიანს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

Museums Imagination and Education/ Museums and monumente.XY UNESCO. 1973.

ТРОЯНСКАЯ С.Л. Музейная педагогика и ее образовательные возможности в развитии общекультурной компетентности.

ქარი და ადამიანები

კვირაში ორჯერ, თითქმის ერთსა და იმავე დროს, მეტრო დელისში ამოვდივარ, იქვე მუდმივად გაჩერებულ 53 ნომერ ყვითელ სამარშრუტოში ვჯდები და ნუცუბიძის III მიკრორაიონის გადასახვევთან ჩავდივარ. გადავირბენ ზებრას და აქედან ნებისმიერ ამინდში ფეხით მივუყვები განიერ, ნაკლებად ხმაურიან ქუჩას.

დაახლოებით ორი გაჩერება მივდივარ. ხან ცხარე მზე მაჭერს, ხან წვიმა მაწვიმს. გზაზე კანტიკუნტად მხვდებიან ფეხით მოსიარულე, ძირითადად ერთი და იგივე ადამიანები –  უფრო ჩემი ასაკის ქალები და კაცები და ბავშვებიც. მათი უმეტესობა  იქიდან მოდის, სადაც მე მივდივარ. ვცნობთ, მაგრამ ჯერჯერობით არ ვესალმებით ერთმანეთს, ჩვენ-ჩვენთვის მივდივართ, ასე გვირჩევნია.

გარშემო ყველგან მშენებლობებია. ისე, როგორც მთელ ქალაქში. „მეც თითქმის მშენებლი ვარ, რისთვისაც ახლა მივდივარ, ისიც ხომ შენებაა?“ – გამკრავს თავში ამპარტავნული აზრი, რომელსაც ვერავინ ვერასოდეს გაიგებს, გარდა მუხათწყაროდან მონაბერი ქარისა, დრო და დრო შლეგიანივით რომ გამოექანება ხოლმე ჩემკენ და გულზე ისე მომაწყდება, ლამისაა წამაქციოს, ზოგჯერ კი ნამდვილი მეგობარივით ამომიდგება გვერდში და ზომიერი ქშუტუნით ფეხდაფეხ მომყვება. „ისე, ამას რომ ენა ჰქონდეს, რა გააჩერებდა! სასწრაფოდ გააფრიალებდა ჩემს ფიქრებს და ამ მშენებარე თუ უკვე აშენებულ სახლებს მოსდებდა; შეიძლება ახლად ამოწვერილ მწვანე ბალახზეც გაეფინა ფარდაგივით და მერე ზედ  კმაყოფილი სტვენით გაექროლ-გამოექროლა, – თუმცა, აბა, საიდან ვიცი, რას იზამდა,  რას გაიგებ ქარისას!

ჰერტა გოგოსავით

ახალი წაკითხული მაქვს ჰერტა მიულერის ავტობიოგრაფიული რომანი – „ჩემი სამშობლო იყო ვაშლის კურკა“ და, როგორც  კარგი წიგნის წაკითხვის შემდეგ ხდება, სამყაროს ცოტა ხნით მისი თვალით ვუყურებ. მე რომ იმ ბალახების, ყვავილების, ხეების და ბუჩქების სახელები ვიცოდე, რომლებიც გზად მიმავალს მხვდებიან, ახლა მეც ძროხების სამწყემსად წასული ჰერტაგოგოსავით დაველაპარკებოდი მათ, სახელებითაც მივმართავდი პატივისცემის ნიშნად, ამბებსაც გამოვკითხავდი, მაგრამ, ჩემდა სამარცხვინოდ, მე მხოლოდ რამდენიმე მათგანს ვცნობ თუ ვიცნობ: ყაყაჩოს, ყვითლად აბურბურებულ იელს, ჩიტის წიწმატს, რომელსაც ბუდიდან გადმოვარდნილი მკვდარი ჩიტების საფლავებზე ვაწყობდით სოფლელი ბავშვები; ბალბას, რომლის მკვრივი,  მრგვალი მწვანე  თესლებისგან `წო-წო-ბალბაწოს“ ვთამაშობდით და საათებსაც ვიბეჭდავდით თოთო მაჯებზე, მის მრგვალ, ხასხასა ფოთლებს კი ბუჩქებად ვკრავდით  და მანამდე ვკენწლავდით, სანამ ან ფეხი არ დაგვეღლებოდა, ან  „ბუჩქი“ არ დაიშლებოდა დაფლეთილ ფოთლებად; და ასკილის ბუჩქს, რომლის შარშანდელ, სიშავეშეპარულ ხმელ წითელ  ნაყოფს ისე ოსტატურად მალავენ მისი ღია ვარდისფრად მოყვავილე ნაზი ფურცლები, როგორც ჩვენი თავმოყვარე ბებიები იფარავდნენ ხელით ან წინსაფრით თავიანთ ჩაწყალებულ კაბის კალთებს…

უფრო შორს, ფერდაზე, ლითონის ბადეებითა და მიბრეცილ-მობრეცილი სარებით შემორაგული პატარ-პატარა ბაღ-ბოსტნები მოჩანს, საიდანაც აყვავებული ატმისა და ვაშლის  ხეები მიწვევენ. მე კი მათ შორის მობორიალე პატარა ჰერტას ვხედავ, სამწყემსურში წასულს, რომელიც თან ჰერტაა და თან მე ვარ.

ბავშვთა სოფელი

გზა ნამდვილად შორია. თუმცა რომელი გზა არ არის შორი და დამღლელი?! მით უფრო, როცა შენით მიიკვლევ, მარტო. მაგრამ მთავარი მაინც ის არის, საიდან იწყებ მანძილის გაზომვას – გულიდან თუ საცხოვრებელი ადგილიდან. თუ გულიდან, იქაც სწორედ ასეთივე განწყობით გხვდებიან და გეუბნებიან: „კეთილი იყოს თქვენი მოსვლა SOS ბავშვთა სოფელში!  რა დასამალია, რომ მიხარია – რეკომენდაციის, „ნაცნობობის“, ყოველგვარი ბიუროკრატიული ფორმალობების გარეშე, უპრეტენზიო, არაფრით გამორჩეული CV-ით! ეზოში შესულს  ბევრი ნაძვი და 15-მდე ლამაზი, ევროპული სტილის წითელი სახლი მხვდება. ერთ-ერთი ასეთი სახლის  წინ  კი ჩემი უშუალო უფროსი, ბატონი ნიკო მელოდება. ჯერ დერეფანში ვიცდი, მერე დარბაზში შევდივართ და იქ სათითაოდ ვეცნობი ერთად შეჯგუფულ სხვადასხვა ასაკის ბავშვებს: ჩუმებს და ხმაურიანებს, კეთილგანწყობილებს და მოღუშულებს, მორცხვებს და თამამებს, სურვილით მოსულებს და გასაქცევად მომზადებულებს და იმ საერთო ნიშნით დაღდასმულებს, რომელსაც დედამიწაზე არცერთი ბავშვი არ იმსახურებს. ამ ნიშანს – მშობლების გარდაცვალებისა თუ ბევრი სხვა საპატიო და არასაპატიო მიზეზის გამო – მშობლიური სახლის არქონა, უფრო მოკლედ კი, ერთი სიტყვა –  ტკივილი ჰქვია, რომლის სატარებლადაც, ნებსით თუ უნებლიეთ, გაიმეტეს ეს ბავშვები ახლობლებლებმა. სწორედ ესაა პრობლემა, თორემ ადამიანური სიკეთეები –  საყოფაცხოვრებო პირობებით დაწყებული და გულწრფელი სიყვარულით დამთავრებული, აქ უხვადაა, ისევე როგორც თავისუფლება – ბავშვების  უფლებებს აქ არავინ ზღუდავს, უფრო მეტიც, ისინი აქ სწორედ იმიტომ არიან, რომ  მათი უფლებები დაიცვან.

 „შემოქმედებითი ქართულის“

მასწავლებლის ჩანაწერებიდან

„ბავშვებს პირველ დღესვე ვკითხე,  როგორი  მასწავლებელი გინდათ რომ გყავდეთ, ან რას ნიშნავს-მეთქი თქვენთვის კარგი მასწავლებელი. თავიდან დაიმორცხვეს, მერე გათამამდნენ, ამყვნენ საუბარში. ბოლოს კი იმას მივხვდი, რომ მათ წარმოსახვაში კარგი მასწავლებელი დედას უფრო ჰგავდა. არ გამკვირვებია, ოღონდ  მე დედა ვერ ვიქნები, ამას ვერც შევპირდები და  ვერც შევძლებ“.

„ბავშვები უკვე მენდობიან. მიყვებიან  თავიანთ საყვარელ ფილმებსა და წიგნებზე.  უფრო ფილმებს უყურებენ, ვიდრე კითხულობენ. ქართველ საბავშვო მწერლებზე  თითქმის არაფერი იციან. დღეს გაკვეთილი დაახლოებით 2 საათს გაგრძელდა. ბედნიერებაა,  როდესაც დროში  არა ხარ შეზღუდული“.

„გაკვეთილების შემდეგ ორმა საყვარელმა გოგომ ქუჩამდე მიმაცილა. დიდხანს ვიდექით „სოფლის“ ჭიშკართან. ისინი რიგრიგობით  მიყვებოდნენ თავიანთ შეყვარებულებზე. ბინდდებოდა რომ წამოვედი. დამშვიდობებისას ერთმანეთს ჩავეხუტეთ“.

„დღეს 22 აპრილია. დედამიწის საერთაშორისო დღე. ბავშვებს ვუამბე ამერიკელ სენატორ გეოლორდ ნელსონზე – მსოფლიოში პირველ გარემოს დამცველზე –  რომელმაც გააპროტესტა 1970 წელს სანტა-ბარბარას საბადოდან ოკეანეში დაღვრილი ნავთობით წყლის დაბინძურება, რის გამოც უამრავი ცხოველი დაიღუპა. როგორ მინდა ხეები დავრგოთ ერთად!“

ასე თანდათან მიჰყვა ერთმანეთს გაკვეთილები – წიგნის საერთაშორისო დღეზე, პიქტოგრამებზე, დედაენის დღეზე, კომუნისტურ რეჟიმზე, იაკობ გოგებაშვილის პიროვნებასა და დედაენაზე, სამოქალაქო გმირობაზე,  ექვთიმე თაყაიშვილისა და დიმიტრი ყიფიანის ცხოვრებაზე; გვქონდა ემოციური საუბრები ოსკარ უაილდის “თავკერძა გოლიათის”, სიკეთისა და ბოროტების,  სამოთხისა და ჯოჯოხეთის არსებობაზე. არ მიკვირს, რომ რელიგიური თემების მიმართ დიდ ინტერესს ამჟღავნებენ ბავშვები. მათ უნდათ, სხვა ბავშვებისგან განსხვავებულ პირობებში ყოფნის ნამდვილ მიზეზებს ჩასწვდნენ  და უამრავ  ბავშვურ თუ არაბავშვურ კითხვაზე მიიღონ პასუხი…“

ამასობაში საწავლო წელიც დასრულდა. მე წამოვედი „სოფლიდან“. სულ წამოვედი. მაგრამ წამოსვლამდე ერთი უხერხული ამბავი გადამხდა თავს, რომელზეც ახლაც  ხშირად ვფიქრობ ხოლმე: ერთხელ, გაკვეთილზე, მე ბავშვებისა შემრცხვა, მაგრამ  დღემდე თავს იმით ვინუგეშებ, რომ მე არ შევრცხვი ბავშვებთან.

სად არის ქრისტე

გამოცდა

თავიდანვე გამაფრთხილა, ტეტე დამიძახეო. ყველა ასე მეძახის და თქვენც ასე დამიძახეთო. ყველაზე მოუსვენარი იყო, თავდაჯერებული, ყოყლოჩინა და გონიერი. რამდენჯერმე ჩემი გამოცდაც გადაწყვიტა და „ჩამჭრელი კითხვებიც“ დამისვა. ბევრი ლექსი იცოდა ზეპირად, გვიკითხავდა ხოლმე, როცა ხასიათზე იყო, და „განძის კუნძული“ უყვარდა ძალიან. ერთხელ გაკვეთილზე გვიან შემოვიდა და თითქმის კარიდანვე მომაძახა, უფრო კი, მომთხოვა – მღვდელი მოიყვანეთ სკოლაში, ბევრი კითხვა მაქვს დასასმელი, თქვენ იმიტომ არ გკითხავთ, რომ მაინც ვერ მიპასუხებთო. გაღიზიანებული იყო, ჩვეულებრივზე სწრაფად და აგდებული ტონით ლაპარაკობდა. წავხდი. მისი მოულოდნელი მოთხოვნა  დაუმსახურებელი უნდობლობის გამოცხადება იყო ჩემთვის. იქნებ მაინც შევძლო რამით დაგეხმარო-მეთქი, –  ვუთხარი იმ ხმით, რომელიც ამომივიდა გამშრალი ყელიდან.

– მაშინ მითხარი, – თითქმის იყვირა, – რატომ გაუჩნდა მამაჩემს კიბო, რატომ ვერ დგება ეტლიდან, რატომ ვერ არჩენენ ექიმები, რატომ ვცხოვრობ მე აქ, ამდენ სხვა ბავშვთან ერთად, რა მინდა ამათთან, როცა ჩემი სახლი მაქვს, სად არის ქრისტე, რომელმაც ლაზარე გააცოცხლა თუ აღადგინა და თავისი თავიც გაიცოცხლა, რატომ არ შველის მამაჩემს, რომელსაც არაფერი დაუშავებია, ის კარგი მამაა,  კარგი კაცი, არასოდეს უჩხუბია, ჩემზე ბევრი ლექსი იცის, თქვენზე მეტ წიგნს კითხულობს და მაინც ცუდად არის, და რადგან ცუდად არის, მე ვერ მივდივარ ჩემს სახლში… რა დავუშავეთ მე და მამაჩემმა ქრისტეს… თქვენ მიპასუხებთ  ამ კითხვებზე? – ბოლო წინადადება გათანგულმა თქვა და სკამზე დაეშვა. არ უტირია. მარტო თვალები აუწყლიანდა. ისიც ცოტა ხნით.

არა, წახდენა აი ეს ყოფილა-მეთქი, გავიფიქრე. სკამი მივიტანე და გვერდით მივუჯექი.

– ტეტე, მომისმინე, – ვუთხარი წყნარად და ჩემსავით დაბნეულ ბავშვებს ტუჩებთან თითის მიტანით  ვთხოვე, არ ეხმაურათ. პატარა ტანის ბიჭი იყო ტეტე, დამჯდარი კიდევ უფრო პატარა ჩანდა. – ყველაფერი ყოველთვის ისე არ ხდება, როგორც ჩვენ გვინდა. – სიტყვებს ფრთხილად ვარჩევდი, ლაპარაკი მიჭირდა. – მე მჯერა, რომ მამაშენი საუკეთოსო მამაა და არაფერი დაუშავებია საიმისოდ, რომ ასე ავად გახდა…

– მაშინ მე მაქვს ბევრი ცოდვა და ჩემ გამოა  ცუდად, მაშინ  მე დამსაჯოს ღმერთმა და მამაჩემი მოარჩინოს, მე ცუდ სიტყვებს ვიძახი, ცუდად ვიქცევი, ბავშვებს დავცინი და მასწავლებლებს ვაბრაზებ, ჰკითხე ნიკოს თუ არ გჯერა, მასწავლებელსაც არ ვეძახი, ნიკოა და იმიტომ, ჰოდა, მოვიდეს ქრისტე თუ არსებობს და დამსაჯოს, სად არის, მოვიდეს, ან თუ მაგარია, მამაჩემმა ფეხზე გაიაროს, აქ ფეხით მოვიდეს და სახლში წამიყვანოს…

ვერც კი ვხვდები, ისე ვიხრები ტეტესკენ, მინდა, გულზე მივიხუტო. არ მანებებს. მაშინ სკამს ვაჩოჩებ, უფრო ახლოს რომ ვიყო. მის გვერდით ახლა ფიზიკურად უსაშველოდ დიდი  და დამნაშავე მეჩვენება ჩემი თავი. უცებ ამომხედა, ეტყობა ცოტა დაისვენა, ძალა მოიკრიბა და კიდევ  რაღაცის თქმა უნდოდა, მაგრამ სიტყვა პირზე შეაცივდა, გაოცებული მომაშტერდა. წამებში გავიაზრე რაც მოხდა:  როლინგში ვითომ საიმედოდ ჩამალულ ჩემს უხვად ნაირევ ყელს წააწყდა ქვემოდან და სათქმელიც დაავიწყდა, მღვდელიც, ქრისტეც, თავისი „ცოდვებიც“ და მოულოდნელად, ისევ ძველ, ჩვეულებრივ ტეტედ იქცა –  თვალებანთებულ „ჰიპერაქტიურ“ ბიჭად – როგორც „სოფელში“ ამბობდნენ მასზე – და ნანახით უდავოდ გაოცებული და შთაბეჭდილების ქვეშ მყოფი, მეკითხება:

„- ეს როგორი ყელი გაქვთ, მას, რა დაგემართათ, ნამდვილი ყელი რა უყავით, ვინმემ მოგაჭრათ თუ ასე დაიბადეთ, როგორ სუნთქავთ, საჭმელს როგორ ყლაპავთ,  არა გტკივათ, უფრო კარგად მაჩვენეთ რა, ჩაიწიეთ საყელო, გეხვეწებით რა, მას!.. ტყვიებივით ისროდა ტეტე კითხვებს. თან  აზარტში მყოფი დანარჩენ ბავშვებსაც იწვევდა „სანახაობაზე“. გახევება და გაქვავება ერქვა  ჩემს ჯდომას. ამასობაში სხვა ბავშვებმაც გაბედეს მოახლოება. უკვე ყველას უნდოდა იმის ნახვა, რაც ტეტემ „აღმოაჩინა“.

დაახლოებით 2-3 წუთი დამჭირდა ძალის მოსაკრებად და იმის გასააზრებლად, როგორ მოვქცეულიყავი. მერე კი ყველაფერი თავისით მოხდა: ბავშვებს ვუთხარი, ერთად ნუ დამესევით, უკან დაიწიეთ და ყველას გაჩვენებთ-მეთქი, როლინგის საყელო გადავიკეცე, ყელი გადავწიე და მათი ბავშვური ცნობისმოყვარეობა ღიმილით დავაკმაყოფილე.

… აი, 6-ღა დარჩა, უკვე – 5, ახლა 4, 3…  – ისინი ვერასოდეს გაიგებენ, როგორ ვითვლიდი, როგორ ვნატრობდი, რომ ამ „ცოცხალ რიგში“, რომელიმე მათგანს მაინც ეგრძნო ოდნავი უხერხულობა და სხვებისთვის შეეძახა: „რას აკეთებთ, ბავშვებო, რას!“…  მაგრამ ეს არ მოხდა.

ზოგჯერ ძალიან, ძალიან ძნელია მასწავლებლობა!

თუმცა, გამოცდა ჩავაბარე!

„პასუხი ტეტეს“, რომელმაც ჩემს გაკვეთილებზე აღარ იარა

–  როცა ძალიან ავად ვიყავი, მე მისი მჯეროდა. ვთხოვე და მომარჩინა, თან სწორედ იმ ავადმყოფობისგან, რომელიც შენს მამას დაემართა. იცოდი, რომ ქრისტეს  შენსავით ბავშვის გული აქვს? მართლა ასეა, არ გატყუებ. როცა მისთვის რაიმეს თხოვნა მოგინდება, ყვირილით არ სთხოვო, სიყვარულით სთხოვე. თუ გინდა, საერთოდაც უხმოდ.  მან იცის, როგორ დაგეხმაროს ისე, რომ გაგახაროს, ან ძალიან არ გეტკინოს. ყოველთვის, როცა  დახმარება დაგჭირდება, დაუძახე და მოვა. შენს ღმერთს შენზე უკეთ ვერავინ გააგონებს.

თუ გაკვეთილებზე ისევ ივლი, გპირდები, პატარა ოსკარივით – შენ გახსოვს ოსკარი, მე გიამბეთ მასზე და ვარდისფერ ქალბატონზე – ყოველ დღე მეც მივწერ ღმერთს წერილს, ვეტყვი, რომ კარგი ბიჭი ხარ და დაგეხმაროს შენი პრობლემების მოგვარებაში.

ისე, რომ იცოდე, მეც დამჭირდა დრო  იმის დასაჯერებლად, რომ თურმე ჭრილობები – შენ რომ ასე გაგაოცა – სასირცხვილო სულაც არ არის, არც უცოდველია ამქვეყნად ვინმე, არც  შიში არსებობს გადაულახავი და ოცნებებიდანაც, თუ მოინდომებ, ბევრი არ  რჩება აუხდენელი. ოღონდ, სანამ მამა გამოჯანმრთელდება და მშობლიურ სახლში დაბრუნდები, გაკვეთილებზე უნდა იარო.

ამასობაში გაიზრდები კიდეც. მე დაგავიწყდები. ბევრ კითხვაზე პასუხს წიგნებში ამოიკითხავ, დანარჩენს კი ცხოვრება გასწავლის – ის იქნება შენი საუკეთესო მასწავლებელი, ხოლო შენ, ამაში დარწმუნებული ვარ, მისი გამორჩეული მოსწავლე!..

მეკარე:

პიტერ შმაიხელი – შეშლილი დანიელი. საჯარიმოში მისი ჩარბენა „მანჩესტერი“-„ბარსელონას“ 98/99 ფინალში ჩემი საფეხბურთო მეხსიერების ერთ–ერთი გადამწყვეტი კადრია. ყველგან დიადი კაცი გამოდგა, სადაც რომ ხელთათმანი ჩაიცვა.

მცველები:

ფილიპ ლამი – იშვიათი ინტელექტუალი მოედანზე – მშვიდი, მოდერნული კაპიტანი. გამარჯვება წესად აქვს, ორთაბრძოლა იქნება ეს თუ რამე ტიტული, ამიტომაც თავდამსახმელები თითქოს წინასწარ ნებდებიან.

პაოლო მალდინი – უბერებელი, სტაბილური, გაუვალი… ვინ მოთვლის ეპითეტებს. ფეხბურთი არაერთხელ გადააწყო. ზოგს ალღო უმტყუნებდა, ზოგს – ფიზიკური კონდიცია, ამან კი ეპოქები ისე გადაიარა, თითქმის არ შემცდარა. ვამბობთ დაცვას, ვგულისხმობთ მალდინის. ეგ არის.

ფრანც ბეკენბაუერი – თუ რომელიმე გვარი მაგონდება ბავშობიდან, დიდების საუბარში ყურმოკრული – პელე–გარინჩა–მარადონასთან ერთად ბეკენბაუერია. ამ კაცმა მცველის პოზიცია გახადა პოპულარული და მოდური – იოლი საქმე როდია „თავდამსხმელების სპორტში“.

დენის ირვინი – მისი სახელი დღეს ბევრს არაფერს ეუბნება, თუმცა თავის დროზე დიდი იმედი იყო „მანჩესტერ იუნაიტედის“ ოქროს თაობის. კარგი მცველი, ბრწყინვალე შემტევიც, დიდებული მეპასე და ცივსისხლიანი პენალტისტი. საამაყოა, რომ ერთ-ერთი ინტერვიუს დროს ირვინმა თქვა: ყველაზე რთული ჰაჯისთან, სტოიჩკოვთან და ქინქლაძესთან თამაში იყოო.

ნახევარმცველები:

რაიან გიგზი – არსებობს გიგზის გოლი „არსენალის“ კარში, ასოციაციის თასის ნახევარფინალში, და მერე სხვა გოლები არსებობენ. ბექემი, კინი, სქოულზი, ბატი… მაგრამ ფერგის შვილთაგან უმთავრესი მაინც რაიანია. მისი ისტორია, რაც ნაკრების არჩევასთან დაკავშირებით გადახდა თავს, ჩემთვის ბევრს მოწმობს – დიდად ადამიანური ამბავია, მაგრამ არანაკლებ საფეხბურთოც. იქ თუ ბიოლოგიური დედის, აქ მწვრთნელი-მამის ერთგული გამოდგა. ეფექტური და სასარგებლო კაცი – რიგითი არარიგითი რაიანი.

დიეგო მარადონა – ის იმ ნაკრების მტერია, რომელსაც ვგულშემატკივრობ, თუმცა დიდი მტერი. ჰოდა, რთული საქმე – „გიყვარდეს მტერი შენი“ – აქ მეიოლება. მის საქმეში ყველგან ღმერთის ხელი ერია, გარდა ფიდელ კასტროსთან მკურნალობისა. რაც მინახავს, წამიკითხავს თუ მსმენია, ცენტრალურ კაცად მოჩანს ფეხბურთის ისტორიაში.

ჯორჯ ბესტი – სიტყვა „ქარიზმაზე“ თუ ვინმეს პოლიტიკოსი ახსენდება, მე უფრო „მეხუთე ბითლი“ – სრული გიჟმაჟი და ვნებებს შეწირული, ეგებ უდიდესი ტალანტიც კი მოედნის სამყაროში. ბურთი რომ მიჰქონდა, ტალღასავით იყო – დანარჩენები მიჰყვებოდნენ. კადრები უნდა ნახოთ, მოყოლით ძნელად გამოდის. ფეხბურთზე ნაკლებად ლაპარაკობდა, უფრო ქალებზე, ალკოჰოლზე. მისი ფრთიანი ფრაზები სხვა ამბიციებს გულისხმობდა. ბოლოს თითქოს ბურთი დაივიწყა და როკვარსკვლავურ სკანდალებს მისდევდა. მაგრამ მხოლოდ თითქოს. ერთხელ, როცა ვისკის მორიგ დოზას უწურავდნენ სისხლიდან, თქვა: „მთელ დალეულ შამპანურს დავაბრუნებდი, ოღონდ კი ერთი მატჩი მათამაშა „ოლდ ტრაფორდზე“ ერიკ კანტონასთან ერთად“.

დავით ყიფიანი – აქ შეიძლება ყოფილიყო ზინედინ ზიდანი, მაგრამ ეგებ ზიდანზე მეტიც არის. ჩვენთვის, ქართველებისთვის. ელეგანტური ფინტები, გამოთლილი პასი, ეშმაკური დარტყმა – უბრალოდ, ცუდ საზღვრებში მოხვდა, ცუდ კონტექსტში, და იქაც მწვერვალები ნახა. თავისფლება რომ ყოფილიყო – ღრუბლებს ნახავდა.

თავდამსხმელები:

ლუსი ნაზარიო რონალდო – ეს რონალდოც დიდია, კრიშტიანუ, და ახლა google-ს ან მეათეკლასელ მოსწავლეს რომ ჰკითხო, ალბათ პორტუგალიელი უფრო გაახსენდება, მაგრამ ის რონალდო, ძველი, ბრაზილიელი, ძალიან დიდი იყო. ერთხელ ტურამი და დესაი ისხდნენ რაღაც ეთერში, იგონებდნენ – ეგ რომ კარისკენ მოდიოდა, გვეგონა, ბურთი ბუცზე მიწებებული ჰქონდა და ვფიქრობდით, აძრობის რამე არასაფეხბურთო საშუალება მაინც მოვიგონოთო. ვერავინ ააძრო. შეუჩერებლად დარჩა.

დენის ბერგკამპი – ზოგჯერ გოლები ძველები არიან, წლების წინ გატანილები, და რომ უყურებ, ისე წამოიყვირებ, გეგონება ამწამს გავიდა – ეს არის ჰოლანდიელის გოლი არგენტინის და ნიუკასლის კარში. დენის ჩვეულებრივად დარტყმა არ შეეძლო – თითქოს ხატავდა.

მწვრთნელი:

სერ ალექს ფერგიუსონი – ეპოქალური მწვრთნელი. ტაქტიკებს ისე ღეჭავდა, როგორც კევს. ფეხბურთი მისმა „მანჩესტერმა“ შემაყვარა. ყოველთვის თანამედროვე იყო, ხან თვითონ ნოვატორი, ხანაც – სიახლეების ამყოლი. ბოლო წუთის კაცი, ფეხბურთი სისხლიან ჯოჯოხეთად რომ მიაჩნდა და მაინც ტკბებოდა.

საყვარელი ფეხბურთელი:

პოლ გასკოინი – ფერგიუსონი თავისთვის და მე ჩემთვის სულ ვდარდობდით, რომ თავის დროზე გასკოინის, იმავე გაზას, ტრანსფერი ვერ მოხერხდა „მანჩესტერში“. არადა პოლი იმ დრამების კაცი იყო, „ტრაფორდზე“ რომ იწერებოდა. მინდვრის ჰამლეტი, ,,ყოფნა – არყოფნის’’ საზღვარზე მობოდიალე ლოთი გენიოსი.

დასამახსოვრებელი მატჩი:

პირველსავე წელს, როცა მე „მანჩესტერ იუნატედის“ გულშემატკივრობა დავიწყე, გუნდმა ყველა დროის ერთ-ერთ დასამახსოვრებელ ფინალში „ბარსელონას“ „,კამპ ნოუზე“ მიუნხენის „ბაიერნი“ დაამარცხა. 90 წუთი 1:0-ს აგებდა და დამატებულ წუთებზე ჯერ შერინგემმა, მერე სოლსკიაერმა (ინგლისელებისთვის – სულშერმა) გაიტანეს გოლი. ორივემ – კუთხურის გათამაშების შემდეგ. მაშინ კლუბის კარს პიტერ შმეიხელი იცავდა, სწორედ ის იყო შეშლილი დანიელი, რომელმაც აქ ჩამონათვალის დასაწყისში და იმ მატჩის ბოლოს, პირველი კუთხურისას, მეტოქის საჯარიმოში ჩაირბინა.

საქართველოს დამოუკიდებლობის დღე იყო. უკვე მოგახსენეთ – ქალაქ ოზურგეთში ჯერ კიდევ არსებობდა „გადმოყვანილი დენის“ არამიწიერი მადლი და მისი მომმატებელი ალქიკიმოსი ტრანსფორმატორი. ეს უკანასკნელი ან გულებს წვავდა სერიალების მაყურებელთა, ან – მათ სახლებს, ვისაც ღამით ჩართული რჩებოდა. ჩემი გული კი, და სახლიც, და რაც გნებავთ, მაშინ ბარსელონაში იყო. წითელმაისურიანმა თერთმეტმა ნომერმა რაღაცნაირად განწირულად მოიქნია ფეხი, თითქოს უმიზნოდ, ტედი შერინგემმა დაახვედრა და ანგარიში გათანაბრდა. „ბაიერნი“ – „მანჩესტერი“  – 1:1. თერთმეტი ნომერი კი რაიან გიგზისა გახლდათ, „მანჩესტერის“ ყველა დროის უმთავრესი კაცთაგანის – ჩარლტონის, ბესტის, კანტონას ტოლის. ის ფეხბურთიდან ახლახან წავიდა. მერე ამას სოლკაიერი მოჰყვა. ხანდახან ეს თამაში მესიზმრება ხოლმე.

ბლუზი პლანტაციებიდან მოსული მუსიკაა. მასში შავკანიანი მონების ღია ჭრილობები, სისხლი და ტკივილია ჩაქსოვილი. მონებისთვის ურთიერთობის საუკეთესო საშუალებას სიმღერა წარმოადგენდა, ვინაიდან მხოლოდ სიმღერით შეეძლოთ იმის გაგება, მეზობელი წყურვილს, დაღლილობას ან ჯოჯოხეთურ სიცხეს ხომ არ მოეკლა. მღეროდნენ თავიანთ მძიმე ყოფაზე, სირთულეებსა და წინააღმდეგობებზე, ყოველ შავკანიანს გზაზე რომ ეღობებოდა. მელოდია დაკავშირებული იყო შრომის სიმღერასთან, ევროპული წარმოშობის ხალხურ სიმღერასთან, ბალადასთან. ბლუზი („მწუხარე“, „მელანქოლიური“, „გულგატეხილი“) ბალადის ანალოგია. მოგვიანებით ეს მუსიკა აფროამერიკული კულტურის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან მონაპოვრად და მსოფლიო მუსიკის განუყოფელ ნაწილად იქცა.

ვოკალური ჟანრის ლირიკული ზანგური სოლო სიმღერის, ბლუზის, ტექსტი უბრალო, მარტივი და დაუხვეწავია სიკვდილის, სიყვარულის, მონობისა და თავისუფლების ბანალური თემებით. ტრაგიკული ამბებისა და განცდების მიუხედავად, მუსიკა თავისი რიტმით შესაძლოა საზეიმოც კი იყოს. დროთა განმავლობაში ბლუზის უფრო ხალისიანი ნაირსახეობა განვითარდება.

რაც შეეხება ბლუზის სტრუქტურას, ის სამ აკორდზეა აგებული. ძირითადი მონახაზი 12–ტაქტიანია. პირველი ოთხი ტაქტი ტონიკურ ჰარმონიაზე იკვრება, აქედან ორი – სუბდომინანტასა და ტონიკაზე, ხოლო ორი – დომინანტასა და ტონიკაზე. საინტერესოა, რომ მისი ვარირება უსასრულობამდეა შესაძლებელი. მეტრული საფუძველია 4/4. ბლუზი განსაკუთრებულია იმით, რომ მის კილოში გამოყენებულია დადაბლებული III, V და VII საფეხურები, ეგრეთ წოდებული „ბლუზური ნოტები“.

თავდაპირველად ბლუზის ნახევრად პროფესიონალი შემსრულებლები გასამრჯელოს საძებნელად ქალაქიდან ქალაქში მოხეტიალე მაწანწალები იყვნენ. მათ ბლუზური კომპოზიციების შესრულება უმთავრესად ქუჩაში, ჭიშკართან, მატარებლის კიბეზე უწევდათ. „სოფლურ ბლუზს“ (country blues) ძირითადად მამაკაცები ასრულებდნენ გიტარის თანხლებით. „კლასიკურш ბლუზი“ მხოლოდ XX საუკუნის 20-იან წლებში ჩამოყალიბდა, როცა დიდი შოუბიზნესის სამყაროში მოხვდა. ის სწორედ „სოფლური ბლუზის“ დახვეწის შედეგია. „კლასიკურ ბლუზს“ ძირითადად ქალები ასრულებდნენ. ეს შესრულება გრძნობებით, ეროტიზმითა და სექსუალურობით იყო აღსავსე. კლასიკური ბლუზის „დედოფლებად“ შერაცხულნი იყვნენ გერტრუდ რეინი, მეტსახელად “მა” – ბლუზის ერთ-ერთი პირველი პროფესიონალი მომღერალი (კონტრალტო) – და მისი მოსწავლე ბესი სმითი.

მა რეინსა და ბესი სმითს შავკანიანი აუდიტორია აღმერთებდა. მათ რისკის ფასად უერთდებოდნენ ზანგების ხელოვნებით მოხიბლული თეთრი მსმენელები. ამ დიდებული ქალბატონების მიერ შესრულებული ბლუზი მსმენელს “ქანთრი ბლუზს” მოაგონებდა. სხვათა შორის, მამაკაცებს არასოდეს განუცდიათ ისეთი თავბრუდამხვევი წარმატება, როგორიც “ბლუზის ბუმის” დროს ქალებს ხვდათ წილად.

ძველ, ტრადიციულ ბლუზში აფრიკული ელემენტები დომინირებდა, მოგვიანებით კი მასში ევროპული მუსიკის გავლენა გამოიკვეთა. ბლუზის შემსრულებელი ქალები ევროპულ ტრადიციებთან უფრო ახლოს იყვნენ, ვიდრე მამაკაცები. მათი უმეტესობა მხოლოდ ბლუზს კი არ ასრულებდა, არამედ მენესტრელების თეატრის ვოკალისტიც იყო და თავს ესტრადის მომღერლად მიიჩნევდა.

XX საუკუნის 20-იან წლებში ბლუზმა დიდი ძალისხმევის ფასად თავი დააღწია ზანგურ გეტოს და ამერიკელების – შავებისა და თეთრების – მნიშვნელოვანი ნაწილის საყოველთაო გატაცებად იქცა.

30-იანი წლების მუსიკოსებისთვის ბლუზი ჰარმონიების განსაზღვრულ ნაკრებს ნიშნავდა, რომლის ფარგლებშიც ვითარდებოდა იმპროვიზაცია. ბლუზის ძირითადი ელემენტები, რომლებმაც პირველადი ფუნქცია დაკარგა, ჯაზის საერთო სისტემაში აღმოჩნდა ჩართული. ჯაზმენებისთვის ბლუზი ჯაზის რეპერტუარის ნაწილი გახდა და არა გამოცალკევებული მუსიკალური ფორმა.

თუმცა 50-იანი წლების ბოლოს ბლუზი ბიბლიურ ლაზარესავით აღდგა. ის მოულოდნელად იქცა ახალი მუსიკის – როკის წყაროდ, რომელმაც ელვის სისწრაფით დაიპყრო მსოფლიო. როკი, ისევე როგორც ჯაზი, ბლუზისგან დაიბადა, ასე რომ, ბლუზი თავის „შვილებთან“ ერთად დღემდე მშვიდად აგრძელებს ცხოვრებას.

ბესი

ბლუზის უდიდესი მომღერალი ბესი სმითი ამერიკული მუსიკალური ინდუსტრიის ერთ-ერთი პირველი ვარსკვლავი იყო, რომელმაც მომდევნო თაობებზე უზარმაზარი გავლენა მოახდინა.

XX საუკუნის 20-იანი წლები წარმატების პერიოდად იყო მიჩნეული როგორც ბესი სმითისთვის, ასევე მთელი ამერიკისთვის. პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ ეკონომიკის ზრდამ (უმთავრესად – სამხედრო დაკვეთების ხარჯზე) ქვეყანა მსოფლიოს მოწინავე სახელმწიფოთა რიგებში ჩააყენა. მაგრამ 20-იანი წლების ბოლოს, „შავ ხუთშაბათად“ წოდებულ 1929 წლის 24 ოქტომბერს, როდესაც ნიუ იორკის ბირჟამ კრახი განიცადა, ქვეყანაში დიდი დეპრესია დაიწყო. შემოღებულ იქნა მშრალი კანონი, თუმცა მოყვარულები ალკოჰოლს მალულად მაინც ეძალებოდნენ, უკრავდნენ, მღეროდნენ და ცეკვავდნენ. ამ პერიოდს ამერიკელმა მწერალმა ფრენსის სკოტ ფიცჯერალდმა „ჯაზის ეპოქა“ უწოდა.

ბავშვობა

ბესის ახალგაზრდობის წლების შესახებ, სამწუხაროდ, ცოტა რამ ვიცით. საკამათო იყო მისი დაბადების თარიღიც, თუმცა, კრის ალბერტსონის „ბესის“ მიხედვით, მომღერალი 1894 წელს უნდა დაბადებულიყო. უნდა ითქვას, რომ ჯაზის ლიტერატურაში ეს წიგნი ერთ-ერთ საუკეთესო ბიოგრაფიულ ნამუშევრად მიიჩნევა. უტყუარია ცნობა იმის შესახებ, რომ ბესი შვიდშვილიან უღარიბეს ოჯახში დაბადებულა, მშობლები კი ადრე გარდაცვლია. ობოლი, ნახევრად მშიერი და მრავალჯერ გამონაცვალ ტანსაცმელში გაზრდილი ბესი რაც შეიძლება ბევრი ფულის შოვნაზე ოცნებობდა და იმედით უყურებდა მომავალს.

ბესი ბავშვობაშივე გაიტაცა სიმღერამ. კვირაობით მღეროდა საეკლესიო გუნდში, ყველგან, სადაც კი შესაძლებელი იყო. 9 წლისა ქუჩაში სიმღერით ირჩენდა თავს – გულკეთილი გამვლელები ხუთცენტიანებით აჯილდოებდნენ.

არავინ იცის, ბესი ბავშვობაში როგორ მუსიკას უსმენდა. რა თქმა უნდა, მშობლიურ ჩატანუგაში ჯაზს ვერ მოისმენდა. თუმცა ბლუზის ადრინდელი ვარიანტები და პოპულარული მელოდიები მენესტრელების წარმოდგენებიდან მაშინ უკვე ჟღერდა. შესაძლოა, ბესი, ახალფეხადგმული რეგტაიმის მელოდიებსაც ისმენდა და ითვისებდა.

გზაჯვარედინი

შესაძლოა, ბესი ბოლომდე ქუჩის მომღერლად დარჩენილიყო, მაგრამ, როგორც ჩანს, ბედმა სხვაგვარად ინება. ბესის ცხოვრება რადიკალურად შეიცვალა, როდესაც 1912 წელს მის ქალაქში საკუთარი შოუ-დასით „ბლუზის დედა“ – მა რეინი ჩამოვიდა. მა რეინმა ბესის ნამღერი მოისმინა, ცეკვის გამორჩეული ნიჭიც უმალ შეამჩნია და დასში აიყვანა.

მა რეინი მუსიკალურ წრეებში დიდი ავტორიტეტით სარგებლობდა. იგი არც თაყვანისმცემლების ნაკლებობას უჩიოდა და უსაფუძვლოდ არც „ბლუზის „დედად“ ყოფილა მონათლული. მა რეინი მეტოქეობის ჟინით არასდროს გამოირჩეოდა, ამიტომ ბესის მომღერლად აღზრდას სიამოვნებით მიჰყო ხელი. თავიდანვე შესამჩნევი იყო, რომ ბესი მასწავლებელს აჯობებდა. გოგონას დაბალი, ძლიერი, მსუყე და გულში ჩამწვდომი ხმა ჰქონდა. დროთა განმავლობაში ის ბრწყინვალედ დაეუფლა ბლუზის ინტონაციური შეფერილობის ხელოვნებასა და ბგერათა სწორ არტიკულაციას. საინტერესოა, რომ ბესის არასდროს გამოუყენებია მიკროფონი. „მას შეეძლო ემღერა უფრო ხმამაღლა, ვიდრე ნებისმიერ სვინგურ ორკესტრს“, – ამბობდა ერთ-ერთი ცნობილი მესაყვირე.

ახალბედა მომღერალმა მა რეინისგან ბევრი კარგიც და ცუდიც შეითვისა. ვოკალური ოსტატობაც სწორედ მისგან ისწავლა. სამწუხაროდ, ამავე დასში მიეძალა ალკოჰოლს, რამაც შემდგომ ძალზე გაურთულა ცხოვრება.

მომდევნო წლებში ბესი სხვადასხვა თეატრში მუშაობს, გამოდის ტენტ-შოუებში, კარნავალებზე, საესტრადო ჯგუფებთან ერთად მონაწილეობს გასტროლებში. პირველი მსოფლიო ომის დასასრულისთვის, ჯაზის ციებ-ცხელების დასაწყისში, 26 წლის ბესი უკვე ცნობილი მომღერალია.

ფეისბუქზე წერილი მივიღე. კლასელი მწერდა, რომელთანაც, უკვე წლებია, ურთიერთობა აღარ მქონია – ჩემი კლასი სკოლის დამთავრებამდე დატოვა და გაუჩინარდა. საუბრის დასრულებამდე ვკითხე, სწავლა სადმე თუ გააგრძელე-მეთქი. მიპასუხა, ყველანი ჩვენი ცხოვრებით ვსწავლობთო.

ვიცი, რასაც გულისხმობდა.

მეათე კლასამდე ვსწავლობდით ერთად. კარგ მოსწავლედ და ამხანაგად მიგვაჩნდა, მაგრამ მანამდე, სანამ გავიგებდით, რომ იეჰოვას მოწმე იყო.

მერე ყველაფერი შეიცვალა.

ხშირად ვსეირნობდით და ვსაუბრობდით ყველაფერზე, რაზეც ორ კლასელს შეეძლო ესაუბრა, მაგრამ სკოლაში თეონას დასცინოდნენ და მე ვერაფერს ვაკეთებდი, ვდუმდი. ხანდახან წარმოვიდგენ, როგორ ვბრუნდები წარსულში, სკოლის მერხთან, დროსთან ერთად შეძენილი გამოცდილებით, ცოდნით და გამბედაობით, წარმოვიდგენ, როგორ ვცდილობ მის დაცვას მასწავლებლებისგან, კლასელებისგან და ჩემგან: აბუჩად ვიგდებდით, როცა გეოგრაფიის გაკვეთილის დაწყებამდე ლოცვას არ კითხულობდა, დავცინოდით, როცა ეკლესიაში შესვლაზე უარს ამბობდა. ხშირად ამბობდნენ, უცნაური ბავშვიაო, მაგრამ დღემდე ვერ მივმხვდარვარ, რა იყო მის ქცევაში უცნაური.

ნელ-ნელა სწავლას მოუკლო და მასწავლებლებისგანაც ხშირად იღებდა საყვედურს. ბოლოს ვეღარ გაუძლო და სკოლიდან გადავიდა. წერილი დამიტოვა – ყველას არ ენდო, მატყუარები კარგ ადამიანებსაც უბიძგებენ ბოროტებისკენო.

ვიცი, რასაც გულისხმობდა.

კლასელები ხშირად არ მახსენდება, თუმცა თეონა ცოტა ხნის წინ მომაგონდა – დიტრიხ ბრიუგემანის ფილმ “გოლგოთის გზის” ყურებისას. ფილმი 14 თავად არის დაყოფილი, რომლებიც იესოს უკანასკნელ მოგზაურობას ეხმიანება. ყოველი მომდევნო თავი პატარა გაელვებაა მარიას ცხოვრებიდან – გოგონასი, რომელიც ასეთსავე სიმბოლურ ტრაექტორიას გადის.

ოჯახურ წრეში მარია წმინდა პიუს XII-ის საზოგადოების სწავლებასა და ტრადიციონალისტური კათოლიციზმის მკაცრ წესებს ემორჩილება. დედას არ სურს, მისმა ქალიშვილმა ჭეშმარიტი გზიდან გადაუხვიოს, ამიტომ გამუდმებით აკონტროლებს მას. წნეხი ფილმის დასაწყისიდანვე იგრძნობა, როცა მღვდელი მოსწავლეებს ღვთის ერთგულებასა და მის წინაშე ვალდებულებებზე, „სატანური“ როკმუსიკის მოსმენისგან თავის შეკავებასა და იმ ბრძოლაზე ესაუბრება, რომელიც უფლის სადიდებლად უნდა გამართონ.

ერთ-ერთ ეპიზოდში მარია ვარჯიშზე უარს ამბობს, მიზეზად კი მუსიკისადმი მისი რელიგიის დამოკიდებულება მოჰყავს. სკოლა პრობლემებით აღსავსე ხდება, მუსიკისადმი მარიასა და მისი ოჯახის დამოკიდებულება დაცინვის საგნად იქცევა.

მარია კეთილშობილი, მოაზროვნე თინეიჯერია, რომელიც ცდილობს, თანატოლების მსგავსად, დამოუკიდებლად დაიწყოს ცხოვრება. მძიმე სანახავია, როგორ ნებდება მარია სტრესს მხოლოდ წმინდა, გულიდან წამოსული განზრახვებით, როცა მის გარშემო ფანატიკოსები ჩნდებიან.

მარიას სურს, ავადმყოფ ძმას დაეხმაროს. მისი კეთილი ბუნების მეშვეობით რეჟისორი რელიგიური ფანატიზმის ფუნდამენტური საფრთხეების წარმოჩენას ცდილობს, რომლებსაც ყველაზე მეტად „მართლმორწმუნე“ დედას განასახიერებს. მამა მოვლენების პასიური მონაწილეა და კრიტიკულ მომენტებშიც კი უმოქმედო მაყურებლად რჩება.

„გოლგოთის გზაში“ მრავლადაა ხელოვნური სცენები, თუმცა ეს მხოლოდ დისტანციის შესაქმნელად და ტრაგედიის იმ „შავ იუმორად“ გადასაქცევად კეთდება, რომლითაც ფილმია გაჯერებული. ღმერთისთვის თავის მიძღვნაშია ჩაქსოვილი მარიას განადგურების გზა. ფილმის საბოლოო დანიშნულება აბსოლუტურად თანდაყოლილი საბრალდებო დასკვნაა და ჩვენ ვიღებთ დოგმებს რწმენის ნაცვლად.

თეონასთვის არასოდეს მომიხდია ბოდიში ჩემი უმოქმედობის, უცოდინრობისა და გაუბედაობის გამო. ვწუხვარ, რომ ვერასდროს ვახერხებდით იუმორსა და ირონიას შორის ზღვარის გავლებას. ვწუხვარ, რომ ვერ შევძელი სკოლისგან, ბავშვებისა და საკუთარი თავისგან მისი დაცვა.

მაგრამ ეს უკვე თავის მართლებას ჰგავს.