სამი-ოთხი წელია 11 წლის გიოს გავლენით ჩვენი ცხოვრების მნიშვნელოვანი ნაწილი ქიმიურ და ფიზიკურ ექსპერიმენტებს, რობოტიქსს და ელექტრონიკას უჭირავს. გასართობად მეტწილად სამეცნიერო მუზეუმებში და ცენტრებში დავდივართ.  ამიტომ უყოყმანოდ გადავწყვიტეთ Maker Faire-ზე წასვლა, რომელიც ჩვენი ქალაქიდან 350 კილომეტრის დაშორებით, კანზას-სიტიში ტარდებოდა. Maker Faire-ს შესახებ პირველად ნინო დვალიძისგან გავიგე, როცა ფეისბუქმეგობრებს რჩევა გვკითხა სახელწოდების თარგმანის შესახებ. Maker ხომ ჩხირკედელაა, ანუ ჩხირკედელათა ბაზრობა-მეთქი, დაუფიქრებლად მივწერე. არა, ეს გაცილებით მეტიაო, მიპასუხა. ნინო ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორის მოადგილეა და უკვე რამდენიმე წელია, საკუთარ გუნდთან ერთად ცდილობს საქართველოში სამეცნიერო ღონისძიებებისა და კლუბების დანერგვას, რომელთა შორისაა ყოველწლიური სამეცნიერო პიკნიკი, ახალგაზრდა გამომგონებელთა კლუბი და სამრეწველო ინოვაციების ლაბორატორია „ფაბლაბი“. სწორედ მაშინ მოვიძიე ინფორმაცია და ამ წინადადებას წავაწყდი: „ხელოვნების, ხელოსნობის, ინჟინერიის, სამეცნიერო პროექტებისა და თვითნაკეთობების დღესასწაული“.

Maker Faire-ს წამოწყებას ბიძგი ამერიკული ჟურნალი Make-ს, ანუ „შექმენის“ გამოსვლამ მისცა. ჟურნალის აუდიტორია უნდა ყოფილიყო თემი, რომელიც სახლში ჩხირკედელაობდა, თავად ქმნიდა საგნებს თუ ექსპერიმენტებით ერთობოდა – DIY (Do It Yourself – დაამზადე თავად) მოყვარულები. ჟურნალი მალევე გახდა პოპულარული, პირველი Maker Faire ბაზრობა 2006 წელს ჩატარდა. 2014 წელს კი უკვე მილიონი ადამიანი მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში 130-ზე მეტ დიდ და პატარა ბაზრობა-გამოფენაში მონაწილეობდა.

Maker, ანუ შემქმნელი არ არის უბრალოდ ხელმარჯვე ოსტატი ან ხელოსანი. ის ფეხდაფეხ მიჰყვება და ხშირად წინ უსწრებს თანამედროვე ტექნოლოგიურ მიღწევებს. ამ მოძრაობის გავრცელება ხელს უწყობს სხვადასხვა ინოვაციური იდეების წარმოშობას, ინჟინერიის, ინდუსტრიული დიზაინისა და ტექნოლოგიური განათლების განვითარებას. მოძრაობის ბევრი მიმდევარი, ასე ვთქვათ, ჩხირკედელა, ხშირად უბრალოდ ერთობა, სამოყვარულო დონეზე სწავლობს და ქმნის, მაგრამ მათი ერთობლივი გართობა ბადებს ახალ პროდუქტებსა და ახალ კომპანიებს. ამ ტიპის კლუბებში იზრდებიან მომავალი გამომგონებლები, ინჟინრები და მეცნიერები.

რაც შეეხება კანზას-სიტის ბაზრობა-გამოფენას, გაცვეთილ ფრაზას გამოვიყენებ -„ნანახმა მოლოდინს გადააჭარბა“… ალბათ ასჯერ. კანზას-სიტის ყოფილი რკინიგზის სადგურის უზარმაზარი შენობა, რომელიც ახლა კაფეებს, სამეცნიერო მუზეუმს და პლანეტარიუმს უჭირავს, მთლიანად შეევსოთ ადამიანებს და რობოტებს. შენობის ეზო დახლებს, საბავშვო ექსპერიმენტების და კონსტრუქტორების კუთხეებს ეკავა, შემოღობილ სივრცეებში ხელნაკეთი მექანიკური და ელექტრონული მანქანები ერთმანეთს ეჯიბრებოდნენ. თვალებანთებული ბავშვები ხან სამეცნიერო ფანტასტიკის ცნობილ პერსონაჟებს დასდევდნენ, ხან თვითმართვად რობოტებს აბეზრებდნენ თავს.

სამგანზომილებიანი პრინტერების სიმრავლე თვალს ჭრიდა – ქარხნული თუ სახლში დამზადებული, ნებისმიერი ზომის, ფორმის, მასალით მბეჭდავი. ყველა ხელნაკეთ პრინტერს კონსტრუქციაში იმავე ტიპის პრინტერებით დაბეჭდილი ნაწილები ჰქონდა ჩართული. სამგანზომილებიანი პრინტერის ყველაზე გავრცელებული და იაფი ტექნოლოგია პლასტიკის დახვეულ ძაფს იყენებს. მეხსიერებაში გადაცემული მოდელის შესაბამისად, ძაფი დნება და ფენა-ფენა წვრილ ზოლებად ებეჭდება ბაზისს, რაც საბოლოოდ სამგანზომილებიან რეალურ მოდელს ქმნის. მცირე ზომის მოდელების შესაქმნელ პრინტერებს შორის გოლიათივით, ჭერამდე იყო აზიდული პრინტერი, რომელიც რამდენიმე საათში ერთხელ კიდევ ერთ დიდ ობიექტს – უზარმაზარ ლარნაკს, ნატურალური ზომის მანეკენს თუ მოხერხებულ სავარძელს – ქმნიდა.

გიო მიყვებოდა, რომ საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურში სამგანზომილებიანი პრინტერის დაყენების შემდეგ პირველ რიგში ამავე პრინტერის სათადარიგო ნაწილები დაბეჭდეს. ხუმრობა-ხუმრობაში უტოპიურ-რეკურსიული სამყარო წარმოვიდგინეთ, სადაც მზის ელემენტებზე მომუშავე პრინტერები დაგორავენ და გზად შემხვედრი მასალის გამოყენებით თავისნაირ პრინტერებს ბეჭდავენ. ხუმრობა და უტოპია იქეთ იყოს და დარწმუნებული ვარ, მალე ყველა ვისარგებლებთ ამ ტექნოლოგიით –  ჩვენთვის საჭირო სხვადასხვა საყოფაცხოვრებო ნივთს თუ ახალ სათამაშოს ბავშვისთვის პირდაპირ სახლში დავბეჭდავთ. მით უმეტეს, რომ უკვე მასალების შემადგენლობა და ხარისხიც და პრინტერების სისწრაფეც უმჯობესდება. რაც, თავის მხრივ, სამგანზომილებიანი მოდელირების კიდევ უფრო სწრაფ განვითარებას და გავრცელებას გამოიწვევს.

სამეცნიერო მუზეუმის პირველ სართულზე კონსტრუქტორების ოთახები მცირეწლოვანი ბავშვების გასართობებით იყო სავსე. რობოზოოპარკში არტბოტები თავისთვის დაცანცარებდნენ დიდ თეთრ ფარდაგზე და წრიულ აბსტრაქციებს ქმნიდნენ, ვიდრე რომელიმე ბავშვი თამაშით არ აწყვეტინებდა შემოქმედებით პროცესს.

იქვე პლანშეტებზე სპეციალური პროგრამის 3-D doodle გამოყენებით ბავშვების მიერ დახატული ფიგურები პრინტერებზე ცოცხლდებოდნენ. გვერდით მეორადი მასალებით ჩანთები და თოჯინები იქმნებოდა. გარეთ ბავშვები უზარმაზარ საპნის ბუშტებს უშვებდნენ გრძელ ჯოხებზე გამობმული თოკებით და თავისი ხელით გამოჭედილ მანქანებს 20-მეტრიან ესტაკადაზე ტესტავდნენ. დარბაზის ქიმიური ექსპერიმენტების კუთხეში კოკა-კოლის ბოთლებიდან ათმეტრიანი შადრევნები ფეთქდებოდა და თხევადი აზოტით ნაყინი მზადდებოდა, მეორე მხარეს კი ტესლას ტრანსფორმატორებიდან პერიოდულად წუილით სკდებოდა ელვა.

გიოს ყველაზე მეტად არდუინოს და რესპბერი პაის მიკროკონტროლები აინტერესებდა. ვნახეთ ბევრი ჟურნალი, წიგნი, ნაკრები მათთან მუშაობისა და დაპროგრამებისთვის. ისიც კი აღმოაჩინა, თუ როგორ ჩააშენოს არდუინო ჩვეულებრივ, სათამაშო, პულტიან რობოტში, რომ სათამაშოს სენსორების გამოყენება შეძლოს. ინტეგრირებული წრედების სწორად დარჩილვაც ისწავლა და პატარა მუსიკალურ-მანათობელი სათამაშოც აამუშავა.

ჩემთვის ერთდროულად საინტერესო და გულდასაწყვეტი იყო, თუ რამდენად ბევრი ორგანიზაცია მუშაობს მოსახლეობის ტექნოლოგიური განათლების და განვითარების კუთხით, საქართველოსგან განსხვავებით. უამრავი ფლაერი იუწყებოდა კანზას-სიტის და მისურისა თუ კანზასის შტატების სხვა ქალაქებში არსებული სათემო ორგანიზაციების შესახებ, რომლებიც სხვადასხვა ასაკის ჯგუფებს პროგრამირებას, მიკროკონტროლირების გამოყენებას, რობოტიქსს, ლეგოს მექანიზმებს თუ სამგანზომილებიან მოდელირებას ხშირად უფასოდ ასწავლიან.

ასევე ძალიან საინტერესო იყო სხვადასხვა ტიპის ონლაინ თუ რეალური კლუბები: მაგ. კრეატიული ანაქრონიზმის საზოგადოება – რენესანსის პერიოდით დაინტერესებული ადამიანები შაბათ-კვირას ისტორიას ეცნობიან, ფორმებს კერავენ, რაინდთა შეჯიბრებებს აწყობენ; ძალიან პოპულარული სტიმპანკ მოძრაობის მიმდევრები, რომლებიც  სტიმპანკ სათვალეებით თუ სხვა აქსესუარებით გამოირჩევიან, ჟიულ ვერნისა და ჰერბერტ უელსის შემოქმედების თაყვანისმცემლები, მათი იდეეების განხორციელებას რომ ცდილობენ თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებით; რ2 რობოტების  კლუბი, სადაც ვარსკვლავური ომების ფანები, განსხვავებული მასალებით თუ ტექნოლოგიებით, ათწლეულზე მეტია, რ2 რობოტებს ქმნიან. ნებისმიერი ასაკისთვის შესაძლებელია ამ ტიპის კლუბის თუ გაერთიანების პოვნა: ჯერ იყო და მეორეკლასელმა გოგონამ თავისი გუნდის მიერ შექმნილი და დაპროგრამებული ლეგოს რთული კონსტრუქციის მოქმედება გვიჩვენა, თან მოგვიყვა, როგორ ისწავლა სენსორების გამოყენება იუთუბის ვიდეოებით. ცოტა ხანში კი სტიმპანკის ხანში შესული ფანი ხუთი წლის სანდროს ძველი კონსერვის ყუთისგან გიტარის დამზადების წესს უხსნიდა.

ბაზრობაზე სხვა ტიპის პროდუქციაც იყო გამოტანილი – შინ დამზადებული მწნილები თუ მურაბები, ტყავზე ნამუშევრები თუ ჯაჭვის კაბები, ქოსპლეის ზედმიწევნით ზუსტი ფორმები თუ სტიმპანკის კბილანებიან-მექანიზმებიანი სამკაულები. კულინარიული გაკვეთილებიც კი ტარდებოდა. ხის ოსტატმა, რომლის მაგიდაზე გვერდიგვერდ იდო ხეზე ნამუშევრები და მათი პლასტიკური ასლები, მომიყვა, რომ მთელი ცხოვრება ხეზე მუშაობს. მაგრამ ხეზე კვეთა ძალიან დიდ დროს მოითხოვს და ვერასდროს ანაზღაურებს დახარჯულ შრომას. ორი წლის წინ კი ასეთივე გამოფენაზე მან იაფი სამგანზომილებიანი პრინტერების არსებობის შესახებ შეიტყო, ტექნოლოგია შეისწავლა, პრინტერი შეიძინა და ახლა საკუთარი შემოქმედების სამგანზომილებიან ასლებს აკეთებს.

უახლესი ტექნოლოგიური მიღწევების გაცნობის და ინოვაციური იდეების გაცვლის გარდა, ეს ის ადგილია, სადაც ჩუბაკა გრუთს ართმევს ხელს (თუ ტოტს), რ2 რობოტები აბეზარა ბავშვებს გაურბიან, დალეკს პატარა დოქტორ ჰუ ბუშტის ხმლით ებრძვის, შუა საუკუნეების რაინდი ტრანსფორმერს ბლინების საბეჭდი მანქანის ავკარგიანობაზე ეკამათება, რობოხელები სინათლის მახვილებით კენწლაობენ  და ზომბი-გოგოები არდუნიოთი მართვადი პეპელას ფრთებით ერთობიან. გონებაში რაღაც ხდება ამ სივრცეში მოხვედრისას, არათუ რეალურ, წარმოსახვით სამყაროებს შორისაც იშლება საზღვრები, ქრება ყდები, სამეცნიერო ფანტასტიკის ყველა წიგნი და ფილმი ერთმანეთში გადადის და ორდღიანი უტოპიური ცხოვრება იწყება, რომელშიც საკუთარ ნეირონებს შორის კავშირების ზრდის სისწრაფეს უწყვეტად გრძნობ. ამ შეგრძნებებზე უფრო ეფექტური დაკვირვებისთვის თავზე დასამაგრებელი კატის ყურებიც კი იყიდებოდა, რომლებიც ტვინის აქტივობის მიხედვით მოძრაობენ.

კვირა საღამოს სახლისკენ მიმავალ ოთხსაათიან გზაზე ერთმანეთს არ ვაცლიდით ნანახისა და ახალჩასახული იდეების შესახებ აღტაცებულ კი არა, უფრო აჭყლოპინებულ საუბარს.  შუა გზაზე დაღლილ ბავშვებს ჩაეძინათ. მე კი იმედიანად ვფიქრობდი იმაზე, რომ ამ ზღაპრის ქართული ანალოგის პილოტირება სექტემბერში, ილიას უნივერსიტეტის სამეცნიერო პიკნიკის ფარგლებში, წარმატებული იქნებოდა. რადგან Maker Faire მართლაც გაცილებით მეტია, ვიდრე ჩხირკედელების ბაზრობა –  შემოქმედების ყველაზე უჩვეულო ფესტივალია, სადაც სამყაროს მომავალი მხიარულად ბეჭდავს საკუთარ ინოვაციურ ნაწილებს.

იონა მეუნარგიას თხზულებათა ხუთტომეული ჩემი პირველი საგამომცემლო პროექტი იყო. საშუალება მეძლეოდა სტუდენტობის დროიდან ნაგროვები მასალები (ზოგი წიგნად გამოცემული და ბიბლიოგრაფიულ იშვიათობად ქცეული, ზოგიც – XIX-XX საუკუნეების პრესაში გამოქვეყნებული, ზოგიც – სამუზეუმო არქივებში დაცული) დაბეჭდილი სახით მენახა.

პირველი ტომის გამოცემას მკითხველი ინტერესით შეხვდა. ბევრი საქებარი სიტყვა და პროფესიული შენიშვნა მოვისმინე, რომელიც აუცილებლად უნდა გამომეყენებინა მომდევნო ტომების შედგენისას.

წიგნის წარდგენა ანდრო ბედუკაძის ინიციატივითა და მხარდაჭერით ილია ჭავჭავაძის საგურამოს სახელმწიფო მუზეუმში გაიმართა, სადაც როსტომ ჩხეიძემ განსაკუთრებულად აღნიშნა იონა მეუნარგიას ღვაწლი და დამსახურება იმ ჟანრის დამკვიდრებისთვის, რომელიც დღეს დასავლეთში ძალიან პოპულარულია. ბატონი როსტომის შესავალ წერილში, რომელიც პირველ ტომს დაერთო, კარგად იყო გააზრებული ქართული ნონ-ფიქშენის (დოკუმენტური პროზა და ბიოგრაფიული რომანი) თავგადასავალი და იონა მეუნარგიას როლი ამ ჟანრისთვის „ნამდვილი მოქალაქეობის“ მისანიჭებლად.

მხარდაჭერით ფრთაშესხმულმა ორ თვეში მოვამზადე მეორე ტომი, სადაც ბევრი უცნობი და გამოუქვეყნებელი მასალა შევიდა. მათ შორის იონა მეუნარგიას ევროპაში განსწავლისდროინდელი დღიურები, რომელიც აკაკი ჭანტურიას პირად არქივში ინახებოდა და მისმა ვაჟმა, პროფესორმა არიანე ჭანტურიამ გადმომცა (მასალა ამჟამად დაცულია ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში).

პარალელურად ვმუშაობდი მეორე და შემდგომი ტომების დაფინანსების მოპოვებაზე. სახელმწიფო უწყებებისა და კერძო სექტორის რამდენიმე წარმომადგენელს შევხვდი თბილისსა და ზუგდიდში, რომლებმაც ჯერ დახმარება აღმითქვეს, შემდგომ კი, როგორც ხდება ხოლმე, მწირი ბიუჯეტი და საკითხის არაპრიორიტეტულობა მოიმიზეზეს. მეც ეტყობა ბოლომდე, მიზანმიმართულად ვერ მივსდიე ამ საკითხს, თან ამასობაში უამრავი სხვა საქმეც მომეწია და დღითიდღე, სულ უფრო ნაკლებად ვახერხებდი პოლიტიკოსებისა და ბიზნესმენების შეწუხებას, შეწუხების გარეშე კი, მოგეხსენებათ, საქმე ძნელად გამოდის ჩვენში. მით უმეტეს, კულტურისა და ხელოვნების საქმე.

გამომცემლობაში რამდენიმე წლის განმავლობაში არ წყდებოდა სატელეფონო ზარები. ჯერ მთხოვდნენ, გამეგრძელებინა ხუთტომეულის გამოცემა, შემდეგ მთხოვდნენ პასუხს „უახლოეს ხანებში“ დასაბეჭდად დაანონსებული მეორე ტომის გაჩერებაზე და ბოლოს, ისე მოხდა, რომ ერთმა აქტიურმა მკითხველმა თბილისის წიგნის ფესტივალზე, ჩვენს სტენდთან, თანამშრომლების თვალწინ გამომლანძღა, – რას იჯგიმებოდით, თუ საქმის ბოლომდე მიყვანა არ შეგეძლოთო. ამის პასუხად მხოლოდ ის შევძელი, რომ მალევე მოვამზადე მესამე ტომის ტექსტი და სამეცნიერო აპარატი. და კიდევ რამდენიმე ადამიანი შევაწუხე: არჩევნები მოდიოდა და გულუბრყვილოდ ვიფიქრე, ეგებ რამე გამოვიდეს-მეთქი. თან ვუხსნიდი, სრულად არ მოგიწევთ ხარჯის დაფარვა, ნაწილს გამომცემლობა გაიღებს-მეთქი. მეგობრების არაერთი მიპატიჟების მიუხედავად, არც ერთხელ არ ჩავსულვარ ყოველწლიურ იონაობაზე ზუგდიდში, რადგან მიმაჩნია, რომ მწერალი, პირველ ყოვლისა, მისი წიგნებია და როცა ეს წიგნები არ ჩანს, მხოლოდ სანახაობა და საიუბილეო სუფრები თავის მოტყუებაა და მეტი არაფერი. სახლ-მუზეუმის მიხედვაც კი მეორეხარისხოვანია, როცა მწერლის შემოქმედებაა დაუფასებელ-აუღიარებელი.

მოკლედ, ასეა. ვიცი და ვგრძნობ ჩემს პასუხისმგებლობას იონა მეუნარგიას პოპულარიზაციისა და მისი ნაშრომების სრულყოფილად გამოცემის საქმეში, და თუ საჭირო გახდა, დღეიდან კიდევ ათას კაცს შევაწუხებ და ვეტყვი, რომ –

იონა მეუნარგია მიეკუთვნება იმ თაობას, რომელმაც განსაკუთრებული წვლილი შეიტანა საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელ და კულტურულ-საგანმანათლებლო საქმიანობაში. პარიზიდან საქართველოში დაბრუნებული მეუნარგია აქტიურად ჩაება საზოგადოებრივ-კულტურულ საქმიანობაში: იყო ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების მდივანი; ინიციატორი და თანამონაწილე საერო სკოლების გახსნისა აჭარაში, იმერეთსა და კახეთში; იონა მეუნარგიას, რაფიელ ერისთავისა და იაკობ გოგებაშვილის მოწოდებით შეიქმნა „ვეფხისტყაოსნის“ ტექსტის დამდგენი კომისია (ილია ჭავჭავაძე, იონა მეუნარგია, ივანე მაჩაბელი, რაფიელ ერისთავი, პეტრე უმიკაშვილი, დიმიტრი ბაქრაძე), დაიწყო ძველი ხელნაწერების შეგროვება, მათი ერთმანეთთან შეჯერება, დაარსდა ბეჭდვის კომიტეტი, რომელმაც ითავა ქართველი ერის ნაციონალური სიმდიდრის უნაკლოდ გამოცემა.

იმასაც ვეტყვი, რომ იონა მეუნარგიამ, ცნობილი ავსტრიელი მწერლების – არტურ და ბერტა ფონ-ზუტნერების დახმარებით, ფრანგულ და გერმანულ ენაზე თარგმნა „ვეფხისტყაოსანი“ და საილუსტრაციოდ წარუდგინა ცნობილ უნგრელ მხატვარს მიხაი ზიჩის, რომელმაც შექმნა გენიალური პოემის უნიკალური ილუსტრაციები.

იონა მეუნარგია წლების განმავლობაში თანამშრომლობდა იმდროინდელ ჟურნალ-გაზეთებთან („დროება“, „ივერია“, „კავკაზ“, „ტიფლისსკი ვესტნიკ“, „ნოვოე ობოზრენიე“, „კვალი“, „მოამბე“), ხშირად ასრულებდა გაზეთ „დროების“ რედაქტორის მოვალეობასაც.

რაც ყველაზე მთავარია: იონა მეუნარგია გამორჩეულია, როგორც ბიოგრაფი. მას ეკუთვნის ევროპული რანგის ბიოგრაფიული რომანი – „ცხოვრება და ღვაწლი გრიგოლ ორბელიანისა“, და რომ არა „წვრილმანების მომქუჩავებელი“ „ქართველი პლუტარქეს“ მონდომება, ალბათ ბევრი რამ სამუდამოდ უცნობი იქნებოდა ჩვენთვის ალექსანდრე ჭავჭავაძის, ნიკოლოზ ბარათაშვილის, ილია ჭავჭავაძის, აკაკი წერეთლის და სხვათა ცხოვრებიდანაც; ავტორია ისტორიული მონოგრაფიებისა: „დავით დადიანი და მისი დრო“, „ნიკო დადიანი“, „ეკატერინე ჭავჭავაძე“, ისტორიულ-ეთნოგრაფიული წერილების, შრომებისა სვანეთისა და აჭარა-ქობულეთის შესახებ.

მაგრამ არც იმას დავმალავ, რომ, სამწუხაროდ, იონა მეუნარგიას ღვაწლი შესაფერისად არ არის დაფასებული. თუ არ ჩავთვლით სოლომონ ცაიშვილის მიერ 1954 და 1957 წლებში გამოცემულ იონა მეუნარგიას თხზულებათა ორტომეულს და ორიოდე მეცნიერულ ნარკვევს, მასშტაბური კვლევა ამ გამორჩეული ქართველი მოღვაწის შესახებ არ განხორციელებულა. ფართო საზოგადოებისთვის თითქმის უცნობია იონა მეუნარგიას სახელი და შემოქმედება, XIX საუკუნის პრესასა და სამუზეუმო არქივებში ჩარჩენილია მისი ფასეული ნაშრომები – კრიტიკული წერილები, ესეები, ასევე პირადი მიმოწერა ქართველ მწერლებთან, პოლიტიკურ და საზოგადო მოღვაწებთან…

ერთი სიტყვით, უკან არაფერზე დავიხევ, თავს არ დავზოგავ, ოღონდ ვინმემ გაიგოს, ვინმემ მოისმინოს, ვინმემ შეგვაშველოს ხელი და მხოლოდ იმას არ დასჯერდეს, 2017 საიუბილეო წელია და ერთი კარგი იონაობა მივცხოთო. მხოლოდ ზეიმს და სანახაობას არ დასჯერდნენ, რადგან ნამდვილი მწერალი, პირველ ყოვლისა, მისი წიგნებია, რომლითაც იგი ყოფითობას აღემატება და მარადიულ ფასეულობაში შეაქვს თავისი წილი.

დღემდე მეშინია მუზეუმების. დარწმუნებული არ ვარ, რომ რომელიმე ბნელ კუთხეში შემზარავ ექსპონატს არ გადავაწყდები – ვთქვათ, შავ ხავერდზე დასვენებულ მკვდრის ნიღაბს. მეშინია ნახევრად ჩაბნელებული ოთახების, უცნობი ნივთებითა და უცნობი ადამიანებით. ჩემს წარმოდგენაში მუზეუმი ისეთი ადგილია, სადაც კაცობრიობის ბნელი წარსული საიმედოს ვერაფერს გეუბნება, სრულყოფილება თავზარდამცემი სიცხადით წარმოაჩენს სამყაროს დანარჩენი ნაწილის არასრულყოფილებას, პირველი სართულის მაღაზია კი დაუნდობლად გიქრობს ყველა ილუზიას – როგორც ყოველთვის, ახლაც სამარცხვინო ასლებს დასჯერდი.

ცხადია, ვაზვიადებ. მიზეზებს ვეძებ სიმხდალის გასამართლებლად.

პირველი მუზეუმი, სადაც ძალიან პატარა – მეორეკლასელი თუ მესამეკლასელი წამიყვანეს, შუა გორში აღმართული სტალინის სახლ-მუზეუმი იყო. წელიწადი არ გავიდოდა, კლასის დამრიგებელსა თუ სხვა მასწავლებლებს არ გამოეცხადებინათ, შაბათს სტალინის სახლ-მუზეუმში მივდივართო – ახლოს იყო და დიდი დროც არ მიჰქონდა თვალშეჩვეული ნივთების კიდევ ერთხელ დათვალიერებას. სტუმრები ჩამოვიდოდნენ სხვა საბჭოთა რესპუბლიკებიდან და რა უნდა გეჩვენებინა? ისევ სტალინის მუზეუმი. დაზაფრული დავდიოდი დარბაზიდან დარბაზში, დერეფნიდან – დერეფანში – ზურგიდან დიდი ბელადის თვალი მიყურებდა, მწვავდა და მანადგურებდა. მაშინაც კი, როცა ბევრი არაფერი ვიცოდი მის პოლიტიკურ საქმიანობაზე და ზეადამიანური ძალის, დაუმარცხებელი ზღაპრის გმირი მეგონა, გული კარგს არ მიგრძნობდა – მთელი ეს არალეგალურად ნაბეჭდი გაზეთები და პროკლამაციები, კრემლიდან წამოღებული ნივთები, ბიუსტები, პორტრეტები, ძვირფასი საჩუქრები და სხვა დანარჩენი თითქოს ერთადერთი მიზნით გამოეფინათ – მეორეკლასელ თუ მესამეკლასელ გოგოებს გული რომ გახეთქოდათ. სუფთა წერაში ორიანი მიიღე, არა? რუსულის გაკვეთილი ისევ გააცდინე? ოქტომბრელის სამკერდე ნიშანი სახლში როგორ დაგრჩა? და მათემატიკის საკონტროლოში რა მიიღე? რატომ დაგაქვს წვერმოტეხილი ფანქრები სკოლაში? ხომ გაგაფრთხილეს, რომ თმა ბაფთით უნდა შეგეკრა?..

წლები გავიდა, შიში კი არ გამქრალა.

გაკვეთილი 1:  წარსულის აჩრდილები არ ქრებიან. ამ აჩრდილებთან ბრძოლისას, უმეტესწილად, ვერაფერს ვსწავლობთ. ნაბიჯის აწყობა – აი, რა იქნებოდა სწორი, მეტისმეტად რთული, თითქმის შეუძლებელი რომ არ იყოს. მათთან ერთად ცხოვრება – ბუნებრივად, ძალდაუტანებლად.

2013 წლის მაისში სტოკჰოლმში ვასა-მუზეუმი ვნახე. ჩემმა მასპინძელმა – 70 წელს გადაცილებულმა, სკანდინავიური თქმულებების გრძნეული და გულთამხილავი გმირების მსგავსმა, თეთრთმიანმა სტინამ მითხრა – თუ რაღაც ისეთს ეძებ, რაც არასოდეს დაგავიწყდება, მაშინ იურგორდენზე, ვასა-მუზეუმში წადიო. ფეხს ვითრევდი – გზას ვერ გავიგნებ-მეთქი. თავისი ხელით დამიხატა პატარა რუკა ბლოკნოტის ბოლო გვერდზე, მეტროს სადგურების სახელებიც ჩამომიწერა და სხვა საჭირო ინფორმაციაც. უარი ვეღარ ვუთხარი – საბჭოთა ბავშვობის სიმძიმესა და ბელადის ვაგონის ინტერიერზე ხმა არ ამომიღია. მაცდუნებელი ის იყო, რომ გემი უნდა მენახა – მე-17 საუკუნეში აგებული ერთადერთი საბრძოლო ხომალდი, რომელიც პირვანდელი სახითაა შემორჩენილი.

მთელი ცხოვრება გემებსა და ოკეანეებზე ოცნებებში გავატარე – ჯოზეფ კონრადიდან ჰერმან მელვილამდე; რომ აღარაფერი ვთქვა ბავშვობაზე – რაფაელ საბატინის, ჟიულ ვერნის, მაინ რიდის წიგნებში დაღამებულ დღეებსა და გათენებულ ღამეებზე.

პირველივე მოგზაურობისას ჩაძირული ხომალდი, მე-17 საუკუნის შვედეთის ხელუხლებელი ნაწილი, ზღვის ფსკერიდან ამოყვანილი მიმზიდველი ურჩხული – ეს უნდა მენახა!

დავდიოდი სართულიდან სართულზე, სხვადასხვა მხრიდან ვუყურებდი ამ გამაოგნებელ, თითქმის ცოცხალ არსებას, ვუსმენდი სხვადასხვა ენაზე მოსაუბრე გიდებს, აღტაცებულ დამთვალიერებლებს, დროდადრო მთავარ საექსპოზიციო სივრცეს ვტოვებდი და პატარა ოთახებში შევდოდი სხვა ექსპონატების სანახავად, ვაკვირდებოდი წვრილმანებს, რომლებიც წარმოსახვას მიფორიაქებდნენ, მერე ისევ ვბრუნდებოდი გემთან, წარმოვიდგენდი სცენებს, რომლებიც აქ უნდა გამართულიყო, მეზღვაურების შეძახილებს, ჟღალწვერა კაპიტნის ბრძანებებს, ტალღების ხმას… რაღაც არასწორად გათვალეს – ბრძოლის ჟინით სავსე მეფეს იმედი გაუცრუეს. დასაღუპად განწირული გემი ცალ მხარეს გადახრილიყო, ტრიუმი წყლით ივსებოდა, ცოტაც და ზარ-ზეიმით აფრებაშლილი ეს უცნაური ბედის ხომალდი ფსკერზე გაწვებოდა, მე კი მშვიდზე მშვიდი ვიყავი – ბოლოს და ბოლოს, იმ ადგილას მოვხვდი, სადაც აღარაფრის მეშინოდა.

მე სტინას იმედი გავუმართლე. იურგორდენსა და ვასა-მუზეუმს იოლად მოვაგენი. ჩაბნელებული ოთახების სულაც არ შემშინებია, არც – სუსტად განათებული გასასვლელების. როგორც ჩანს, იმაზე მეტი შემიძლია, ვიდრე წარმომიდგენია. ეს გემი ჩემს წარმოსახვაში სამუდამოდ დარჩება. აქ მოსახვედრად ბევრი არაფერი დამჭირდება – მხოლოდ თვალების დახუჭვა, ან ესეც არა…  

გაკვეთილი 2:  ყველაზე მშიშარა ადამიანსაც კი შეუძლია საბრძოლო ხომალდის გროტანძის წვერზე მოექცეს. მთავარია, სწორი საყრდენი წერტილი იპოვო საკუთარ წარსულში.

ხოლო ბაქო – ქარის ქალაქი, კუშტი, ასფალტისფერი ზღვა, ფანტასმაგორიული ქუჩა-ბილიკების მოურღვევი ქსოვილი, ქალწულის საბედისწერო კოშკი, ჩაი, ჩაი, ჩაი…მეჩეთები, მეჩეთები..კლუბებიც – ჯაზის, ბლუზის…ბევრი აზია, ცოტაც ევროპა…ხელოვნებაშიც ასეა, იციან რომ მსოფლიო მასშტაბის პოეტები ჰყავდათ, რომ ეს მათი უპირველესი ბრენდია, ვქვათ საარაკო ხალიჩებთან და ფარდაგებთან ერთად, მაგრამ დღეს აზარბაიჯანული ლექსი ევროპულს უფრო ჰგავს, ვიდრე ჰაყანის და სხვა ძმათა მისთა..სახლებსაც ეტყობათ დასავლეთის სუნთქვა – ზოგან  ვესტერნული არქიტექტურის ნიუნსები აღმოსავლურ ჩუქურთმას კარგად ეგუება, ზოგან ხელოვნურის იერს უფრო ტოვებს. სუვენირები – ლურჯთვალა თილისმა და მიკი მაუსი ერთად. მოკლედ, გაიცანით – ბაქო – ქალაქი, სადაც ყველაფერია სხვადასხვა დოზით, გარდა…

არა, ანდეგრაუნდიც არის.  ოღონდ,  როგორც ერთი ჩვენებური, მივიწყებული მგოსანი ამბობს ,,უფრო სადღაც იქ, ჩვენს სულებში’’.

,,როცა 90-ინებში,  მოძრაობა დავიწყეთ – ეს გულისხმობდა, როგორც გამოხატვის ფორმას, ანუ საღამოებს სხვადასხვა ახალჩასახულ კლუბში, ცოტა უფრო თავისუფალ ქმედებას, ასევე თვითონ ტექსტში სხვა მოტივების შემოტანას – ერთი მხრივ ურბანული სივცრე საკუთარი ჟარგონით და ვულგარიზმებით, მეორე მხრივ სოციალური პროტესტი – გვიყვება დღეს უკვე საკმაოდ ცნობილი ავტორი, რასიმ გარაჯა, ჟურნალ ,,ალათორანის’’ რედაქტორი – ამ ფაქტს საზოგადოება ტაშისკვრით ნამდვილად არ შეხვედრია. იყო ტრადიციული სახელოვნებო კავშირები, ვთქვათ მწერალთა კავშირი. ამ გაერთიანების უმეტესი წევრისთვის სიტყვა ანდეგრაუნდი ლამის კრიმინალთან ასოცირდებოდა. იგივე ინერცია ახასიათებდა ბევრ ახალგაზრდასაც’’

მაგრამ მაინც დაიწყეს, კითხულობდნენ ,,უცნაურ ლექსებს’’, უკრავდნენ განსხვავებულ მუსიკას, სასმელსაც არ ერიდებოდნენ და ხმაურსაც. რეპრესიებმა არა, მაგრამ მარგინალიზებამაც არ დაახანა. ის ძირითადი პერიოდული გამოცემები, რომელთაც ჰონორარის გაღება შეეძლოთ, საკუთარ კარს ან არ აღებდნენ, ან თუ კი – ისე მორცხვად, რომ ბაქოური ანდეგრაუნდის სუნთქვაც ძვლივს იპარებოდა. კაცმა, რომ თქვას რა უნდა ამგვარ აკადემიურ გამოცემებში მიწისქვეშეთის დემონურ სულს – პათეტიკურად იტყვის ვინმე და მართალიც იქნება.. რასიმი კი ამბობს – ,,ერთი რომ მოჭრილი გვქონდა ჩვენი შემოქმედების გავრცელების გზები, მედია შორს იდგა ამგვარი თემებისგან, ხალხს კი შიში ჰქონდა ახალი ხილისადმი.  მეორეც – ჩვენ ადამიანებს, რომლებიც ახალ არტს ვქმნდით, ენთუზიაზმის გარდა, არავითარი სახსარი არ გაგვაჩნდა  – იმისთვის რომ ელემენტარულ პირობები შეგვექმნა მომავლისთვის. შეიძლება ვინმემ მიგვითითოს, რომ ანდეგრაუნდის ხიბლიც ეს არის, მაგრამ როცა ეს დაუსრულებელ, გარდაუვალ პრესპექტივად ისახება – ძნელია ვინმეს გმირობა მოსთხოვო. შორიდან საუბარი ადვილია.’’

 ბაქოელი ანგრაუნდის ხელოვანები მიხვდნენ, რომ უმჯობესია გარემო მდგომაროება გაითვალისწინო, მოირგო წარდგენის ახლებური ფორმები და შენი სათქმელი ასე გამოხატო. თანაც ტრადიციულმა ორგანაზიებიც ნელ-ნელა ლიბერალიზაციის გზას დაადგნენ, ახალი წევრები მივიდნენ, რომელთა ხედვები, თუ შეიძლება ასე, პოლიტიკური ენით ითქვას – პროგრესული იყო. შესაბამისად ნელ-ნელა დაიწყო ანთოლოგიების გამოცემა – იქ უკვე ერთად წაიკითხავით კლასიკური ყაიდის თუ ავანგარდულ ტექსტებს. იმართებოდა არაერთი კონცერტი და გამოფენა, სადაც ტრადიციულ მუსიკას როკ-ჯგუფი ენაცველობდა, კლასიკურ მხატვრობას კი ავანგარდული ექსპერიმენტები.

დღევანდელი გადასხედიდან, თქვენ შეგიძლიათ ამგვარი ფაქტი პოსტმოდერნის უნებლიე გამოვლენად მონათლოთ. ანაც თქვათ, რომ ეს  ბაქოური ანდეგრაუნდის მარცხი იყო. რასიმ გარაჯა კი თვლის: ,,ერთადერთი სწორი ნაბიჯი გახლდათ, რთული სიტუაციიდან გამოსავალი ხომ უნდა დაძებნილიყო. თანაც ყველაფერი ავტომატურად, სპონტანურად მოხდა, არავითარი წინასწარ განზრახული გეგმები და სტრატეგია არ გვქონია ,,თავის გადარჩენისთვის’’. და ის რომ დღეს ის ესთეტიკა სხვადასხვა ფორმით მიწოდებული, მაგრამ მაინც არსებობს, სწორედ ამ გზის დამსახურებაა.’’

მე ამას უფრო კონკრეტულ და თანაც აბსტრაქტულ სახელს დავარქმევდი – ვირტუალური ანდეგრაუნდი. ბაქოც ხომ ქარის ქალაქს ნიშნავს, იქ ყველაფერი ირელური, ამავედროს ძალიან რეალურია – შეხებას გრძნობ, ქარის არ იყოს..

„ზეპირად მოსაუბრე“ ნიშნავს ადამიანს, რომელიც თავაწეული ლაპარაკობს და პრეზენტაციის დროს ქაღალდებში არ იქექება. მეხსიერების ვარჯიში საჭიროა არა მარტო ჰუმანიტარებისთვის, არამედ ტექნიკური საგნების სპეციალისტებისთვისაც. კანდიდატი, რომელსაც თუნდაც იმავე გუგლთან გასაუბრებაზე კონკრეტული პრობლემისთვის კოდის დაწერას მოსთხოვენ და საჭირო ალგორითმი არ ემახსოვრება, ამ კომპანიაში ვერ დასაქმდება. მათემატიკის დოქტორანტი, რომელსაც საკვალიფიკაციო გამოცდაზე პრობლემის ამოხსნას მოსთხოვენ და საჭირო თეორემები და მტკიცებები არ ემახსოვრება, გამოცდას ვერ ჩააბარებს. ან რამდენად ეფექტური იქნება მენეჯერი, რომელიც სიტყვით გამოსვლისას ან ცოცხალი ინტერვიუს მიცემისას დაწერილ ტექსტს თვალს ვერ მოაცილებს და ზეპირად სიტყვასაც ვერ იტყვის? ან პოლიტიკოსი, რომელიც ღია დებატების დროს ხმის ამოღებას ვერ მოახერხებს? ხმოვანი, ზეპირი კომუნიკაციის კლასები სავალდებულოა ამერიკის თითქმის ყველა უნივერსიტეტში. მეხსიერების ვარჯიში აუცილებელია, რათა ადამიანს წარმატებული კარიერა ჰქონდეს.

მიმაჩნია, რომ მოსწავლებისთვის სხვადასხვა ავტორის ნაწარმოებებიდან საზეპიროების მიცემის თაობაზე გადაწყვეტილება კონკრეტული საგნის მასწავლებელმა ინდივიდუალურად უნდა მიიღოს და მოსწავლეების სურვილიც გაითვალისწინოს. საზეპიროების სწავლა ზოგი მოსწავლისთვის უინტერესო, სტრესული და დამთრგუნველია (ზოგისთვის და არა ყველასთვის). ლექსებისა თუ ციტატების დაზეპირებას ზოგი მოსწავლე იმ თემებზე მსჯელობას ამჯობინებს, რაც მათშია ასახული და სწორედ ამ ზოგის წერითი კულტურაა უკიდურესად დაბალი, სიტყვათა მარაგი – მწირი, სტილი – საკანცელარიო. ისინი თავს ვერ არიდებენ კლიშეებისა და ბანალური ფორმულირებების გამოყენებას. მათი ნამუშევარი სტილისტურად დაუხვეწავია, არ შეუძლიათ სინონიმების აქტიური გამოყენება, ანალოგიებისა თუ არგუმენტების მოყვანა. საზეპირო მასალა გონების ვარჯიშისთვის აუცილებელია და ის აქტიური სამუშაო პროცესის შემადგენელი ნაწილია.

საზეპიროების ერთ-ერთი მთავარი მიზანი ლიტერატურული გემოვნების დახვეწაა. მოსწავლემ შედევრის გემო უნდა გაიგოს, ლიტერატურული გემოვნება უნდა ჩამოუყალიბდეს. მდარე და მაღალი ხარისხის პოეზიის ერთმანეთისგან გარჩევა შეეძლოს. თუ მას გაკვეთილზე მსჯელობა უნდა, ამისთვის მზად უნდა იყოს. საზეპიროების გარეშე მოსწავლე ამას ვერ მოახერხებს და საზეპიროც მაშინ არის ეფექტური, თუ ამ ტიპის დავალებებს ანალიზი და მსჯელობაც ახლავს თან. როგორ უნდა გააანალიზონ „ლურჯა ცხენები“ ან „სილაჟვარდე ანუ ვარდი სილაში“ ტექსტის მოუხმობლად – შინაარსი უნდა გადმოსცენ? მაგალითად, გააშინაარსონ „ივლისისფერი ყინვის თასები“? საზეპიროს ვერ ვუწოდებ მხოლოდ დამთრგუნველს. ის საჭიროც არის გონებისთვის, თუმცა ზომიერად. მოსწავლეებში ყოველთვის იწვევს სტრესს ის, რასაც შეფასება მოსდევს, ამიტომ მასწავლებელმა მოსწავლე ანალიზისა და საზეპიროების კუთხით თანაბრად უნდა შეაფასოს. მთავარია, შევმატოთ სასწავლო პროცესს ხალისი, ინტერესი. ჩვენც „აფეთქდეთ“ იმ საზეპიროთი, „გადავუფრინოთ გუგლს“, ჩვენი განსწავლულობა წარმოვაჩინოთ. თუ „ვეფხისტყაოსანს“ ვასწავლით, დავანახოთ მოსწავლეებს, რატომ იყო ეს პოემა აფეთქება, რა უძღოდა წინ, რატომ დევნიდნენ თავად ტექსტსა და მის ავტორს. გალაკტიონის სწავლებისას ეტლით ჩვენც ჩავუქროლოთ გურიის მთებს… მართალია, სამ ჰაგიოგრაფიულ ნაწარმოებს ზედიზედ რომ ვასწავლით ბავშვს, ძალიან იღლება. პაუზები თუ არ გავაკეთეთ, სახალისო მომენტები თუ არ შევიტანეთ, შიგადაშიგ სხვა, თანამედროვე ტექსტი თუ არ წავაკითხეთ ან ფილმი არ ვაჩვენეთ, დაიტანჯება. ციტატებითაც უნდა ველაპარაკოთ, ჩვენ თვითონ უნდა ვიქცეთ ერთ მსახიობად სცენაზე. სწავლის პროცესი სახალისო უნდა იყოს. ვიღაცა „დაგუგლავს“, ვიღაცა გუგლს გვერდს აუვლის, გადაუფრენს… თუ ბავშვმა მშობლიური ლიტერატურის მნიშვნელოვანი ნაწარმოებებიდან რამდენიმე მონაკვეთი მაინც არ დაისწავლა და არ გაიაზრა, როგორ უნდა ჩამოუყალიბდეს ეროვნული თვითშეგნება? ეს ციტატები მას მთელი სიცოცხლე ემახსოვრება და გამოადგება კიდეც. ლიტერატურაში საზეპიროებს არ სთხოვენ ბავშვებს, არც გრამატიკული ნორმები ისწავლება. მათემატიკაშიც ხომ არის დასაზეპირებელი წესები? როგორ უნდა ისწავლო მათემატიკა, თუ თეორია არ იცი? ფიზიკაში, ქიმიაში ძლიერია ბავშვი და ამ დროს წესს ზეპირად ვერ ამბობს, კანონის სიტყვიერად გამოთქმა არ შეუძლია. მაგალითად, პითაგორას თეორემისა, მენდელეევის პერიოდულობის კანონისა. ყველა წარმატება გუგლთან ვერ იქნება მიბმულ-დაკავშირებული.

ექსპერტის თქმით, თუ თვალს გადავავლებთ მსოფლიო გამოცდილებას, დავინახავთ, რომ, თუმცაღა ყველგან ჩვენზე მეტად იყენებენ ინტერნეტს, საზეპიროები არსად არის უარყოფილი. ეს არ ნიშნავს, რომ საზეპირო უსაშველო რაოდენობისა უნდა იყოს. ყველა დონეზე ჩანს, რომ საზეპიროები ჩვენთვის აღარ არის წამყვანი აქტივობა. ამის ნათელი მაგალითია თუნდაც ერთიანი ეროვნული გამოცდები, სადაც ქართული და უცხოური ენის გამოცდებზე საზეპიროებს აღარ ითხოვენ. ეროვნული სასწავლო გეგმა მიანიშნებს, რომ სასწავლო პროცესში აუცილებლად უნდა იყოს გამოკვეთილი შედეგი, შედეგამდე მისასვლელი გზა კი უამრავია. ალტერნატივა უნდა დავუტოვოთ მასწავლებელს როგორც თავისუფალი არჩევანი. ეს შეიძლება მოხდეს საზეპიროებით ან მის გარეშე. ეროვნულ სასწავლო გეგმაში პირდაპირ წერია, რომ მნიშვნელოვანია არა ცოდნის რაოდენობა, არამედ ხარისხი, რაც სწორედ იმას გულისხმობს, რომ კონკრეტული ინფორმაციის დაზეპირება არ შეიძლება იყოს ცოდნის მიღების ერთადერთი გზა. ინფორმაციის გააზრებას მეტი მნიშვნელობა. უნდა მიენიჭოს. მასწავლებლის ერთადერთი დოკუმენტი არის შედეგი. ერთმა და იმავე მასწავლებელმა შეიძლება ერთ კლასთან წარმატებით გამოიყენოს ერთი აქტივობა, მაგრამ მეორე კლასთან განსხვავებული აქტივობა დასჭირდეს, რადგან ერთ კლასში სწავლობენ ბავშვები, რომელთათვისაც განზოგადების, ანალიზის პროცესი ნაცნობია, მეორე კლასში კი გვყავს მოსწავლეები, რომლებსაც უფრო მეტი თავისუფლება და უნარების მეტად განვითარება სჭირდებათ, რათა მიღებული ინფორმაციის განზოგადება შეძლონ.

თუ თვალს გადავავლებთ ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნობრივ პროგრამას, დავასკვნით, რომ ეს პროგრამა ორიენტირებულია ცოდნის, გაგების, გამოყენების, ანალიზის, სინთეზისა და შეფასების უნარ-ჩვევების განვითარებაზე სწავლა-სწავლების საფეხურების მიხედვით. როგორ, რა გზით მიაღწევს აღნიშნულ დოკუმენტში გაწერილ შედეგებს, მასწავლებლის ოსტატობაზეა დამოკიდებული. ფილოლოგი რევაზ სირაძე წერდა: „ნომენკლატურული გამოთქმაა „საზეპირო“, სწავლას შეაზარებს კაცს. მაგრამ როგორ გინდა? საზეპიროც აუცილებელია. ამხელა კაცი ვარ და მე ვერ ვიზეპირებ ხოლმე რაღაცას, მაგრამ „განთიადი“ რომ ქართველმა ზეპირად არ იცოდეს, შეიძლება?“ არ შეიძლება. შესაძლოა, ბავშვს „ვეფხისტყაოსნის“ ერთი სიტყვაც არ ესმოდეს, მაგრამ მაინც რაღაც ჯადოსნურ იმპულსს ეზიარება.

დაბოლოს, ყველა მასწავლებელი ინდივიდუალურია, მოგვეცით საშუალება, საჭიროებისამებრ „ვიფრინოთ“ ბავშვებთან ერთად გუგლით თუ გუგლის გარეშე, თავად გადავწყვიტოთ, რომელ ლექსს ისწავლიან, რომელ ფორმულას.

ჭაბუა ამირეჯიბის რომანი „დათა თუთაშხია“ ბიბლიური და მითოსური პლასტების დამტევი ტექსტია. მითოსურ სიუჟეტს ბიბლიური არქეტიპები ენაცვლება, რისი წყალობითაც ამ რომანს განსაკუთრებული ღირებულება ენიჭება.

საირმის ტყის ეპიზოდში სეთური – „პატრიარქალური მამა“ – თავისი „ჯოგისთვის“ ცოცხალ მითს ქმნის. ამ მონათხრობში საინტერესოა ისიც, რომ მოვლენები საირმის ტყეში ვითარდება. ხის, ტყის სიმბოლოში სამყაროს უნივერსალური კონცეფცია იყო განხორციელებული. მისი მნიშვნელობა საფეხურებრივად ყალიბდებოდა. პირველ  (ანთროპომორფულ) საფეხურზე „ხე ან ტყე ისეთ სულიერ არსებად წარმოისახება, რომელსაც შეუძლია ადამიანისთვის ვნების ან სიკეთის მოტანა“ (ენციკლოპედია 2012:152). იქ დატრიალებული მოვლენები ყველა იქ მყოფისთვის ზიანისა და უბედურების მომტანია. სეთურიცა და მის მიერ დამონებული ხალხიც უფსკრულის წინ დგანან. მკითხველი ამ ეპიზოდით ხვდება, რომ მათ გადარჩენა არ უწერიათ. მოსე ზამთარაძის ნაამბობის მიხედვით, არქიფო ურჩხულად გვევლინება, რომელიც თავის გარშემო არსებულ ყველა სასიცოცხლო ელემენტს შთანთქავს (პირდაპირი თუ გადატანითი მნიშვნელობით).

იდუმალი, არარეალური და გაურკვეველია აქ განვითარებული მოვლენების ქრონოტოპი (დრო და სივრცე). გეოგრაფიული სივრცე აბსტრაქტულ ლოკალს უფრო წარმოადგენს, ვიდრე რეალურ ადგილსამყოფელს. დროც პირობითია, მითიური – ეს ამბავი ყველა დროში შეიძლებოდა მომხდარიყო, ამიტომაც მკითხველი აქ განვითარებულ მოვლენებს ინტუიციურად ათავსებს თანამედროვე დროსა და სივრცეში.

„სეთურის ფილოსოფია თავისებური პანდორას ყუთია: ბოროტების, სიცრუისა და კადნიერების ნაზავი. დიდია ცდუნება, იგი კომუნისტურ იდეოლოგიას დავუკავშიროთ“ (გვაზავა 1996:147). საბჭოთა სახელმწიფო ათეიზმის ბასტიონად მოევლინა სამყაროს. საბჭოთა ორთოდოქსული დოქტრინის მიხედვით, მხოლოდ კომუნიზმის ფაზაში ანუ ბედნიერების ფაზაში მყოფი კაცობრიობა გადარჩებოდა, ანუ ე.წ. „კომუნიზმის სასუფეველი“ ერთადერთ ურყევ სიკეთედ და ხსნის ერთადერთ გზად მიიჩნეოდა. „კომუნისტურ შრომასა და გარჯას“ უნდა შეექმნა ახალი ღირსებებით შემკული ადამიანი, თუმცა აღსანიშნავია, რომ ეს შრომა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ძალების ამოწურვას ხმარდებოდა მხოლოდ და ბაბილონის გოდოლის შენებას წააგავდა. არქიფო სეთურისგან გაბრიყვებული ხალხის იმედიც ტოტალიტარული იდეოლოგიის მამათა დაპირებულ ნაბოდვარს ჰგავს. არქიფოც „ზრუნავს“ თავის ერთგულ „სალდათებზე“; მუნჯი ქონდრისკაცი ზებო მიწისმთხრელთა აუხდენელი იმედის სიმბოლოა. ისინი თავიანთი ხელით ითხრიან სამარისთვის მიწას და ვერც ხვდებიან, რომ მათ ცოცხლად მარხავს „მამა და მარჩენალი“. სეთური გააზრებულად არჩევს ამგვარ „იმედს“; ბუნებისაგან განწირული ყრუ ზებო ტრაგიზმს მატებს დამონებული, გაპირუტყვებული ბრბოს არსებობას და მომავალს. ტოტალიტარული იდეოლოგიით თავგზააბნეულ ხალხს ეგონა, რომ ყველა ერთ საფეხურზეა, მათ შორის განსხვავება არ არის, ყველა ერთი და იმავე პრივილეგიით სარგებლობს. სეთური სიამაყით ეუბნება თავის სტუმრებს (მოსე ზამთარაძესა და დათას): „ხუთ საათზე ვაყენებ ხალხს. უნდა ხედავდეს ხალხი, რომ წესი ერთნაირია ყველასთვის, თვარა თვითონაც შუადღემდე ძილს მომთხოვს და საქმე დაზარალდება. საქმეს რომ ვამბობ, სამუშავარს კი არ ვფიქრობ – კაცებს ვფიქრობ, მათი ცხოვრებისთვის და კეთილდღეობისთვის ვლაპარაკობ“ (ამირეჯიბი 1973:107). ამგვარი არაადამიანური ცინიზმით ის ადამიანთა არარაობის პოპულაციას ახდენს.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, სეთურის „სიკეთის პროგრამა“ თანხვდება ტოტალიტარული რეჟიმის იდეოლოგიას. შიში და სასოწარკვეთილება სეთურის მუშების ქმედების წარმმართველია. მათი მიწურები ყაზარმის ასოციაციას იწვევს, სადაც ბავშვები მშობლებზე არანაკლებ ჰყავთ გადაგვარებული. სეთური – სატანა მშვიდად, არაადამიანობის უპრეცედენტო გამოხატულებით „ძერწავს“ ისეთ თაობას, როგორიც მას ხელს აძლევს, ანუ „ქაჯუნებს“ და „ეშმაკუნებს“, როგორც მათ უწოდებს მწერალი. სეთური ტირანი და უზურპატორია. სეთური და თაბაგარი უტყვი, უვიცი მონების „იდეალური“ საზოგადოების მოდელს ქმნიან. მარტოოდენ ფიზიკური არსებობისთვის აუცილებელ ლუკმაპურს უყრიან სახედაკარგულ არსებებს და თავისუფლებაწართმეულ მოცახცახე ცხოველებად გარდაქმნიან მათ.

ამ პასაჟის სიმბოლური მნიშვნელობა ერთგვარ თანხვედრაშია მსოფლიო და საეკლესიო ისტორიის წინასწარმეტყველებასთან – იოანე მახარებლის „გამოცხადებასთან“. აღსასრულის ჟამს მსოფლიოს ხელისუფლად მოვლენილი ანტიქრისტე თავს განადიდებინებს, თაყვანს აცემინებს კაცობრიობის დიდ ნაწილს. სეთურ-თაბაგარის წყვილი აპოკალიფსური მხეცისა და ცრუ წინასწარმეტყველის გამოხატულებაა. არქიფოც იმავე მეთოდებით მოქმედებს. ათასგვარ სახელს ირქმევს, რათა ნამდვილი სახე და სახელი დამალოს. ადამიანებს „დღედაღამ შენი სახელი უნდა აძახებიო და შენი ქება გააგონო და საკუთარი პირით ათქმევიო“ (ამირეჯიბი 1973:109), – ეუბნება ის „სერობაზე“ მოსესა და დათას და „დიდი სიბრძნის თქმისა და გათავებისას“ თითო სახარების მადლის შეწევნას ითხოვს. კაკოია თაბაგარის დახმარებით ღმერთად გამოჰყავს თავი და ათასგვარ ნაბოდვარს ლოცვასავით აზეპირებინებს ადამიანის სახედაკარგულ არსებებს. ამ გაუბედურებული ხალხისთვის ცისკრის ლოცვისა თუ მწუხრის ლოცვას მამა-მარჩენალის სახელის დაუსრულებელი გამეორება და დითირამბები ცვლის. მათი მეტყველების, აზროვნებისა და სიტყვის კანონმდებელი, კაკოია თაბაგარი, მონური ლექსიკის მარაგს უქმნის და უმარჯვებს პირუტყვებად ქცეულ მასას: „მომძღვნელმან ჩვენის პურისა და სარჩოსი, მამამან ჩვენმან უსათნოესმან და უკეთილესმან, რომელ არს არქიფო, – იცოცხლოს მარადჟამს“. „ქოროც“ ბანს აძლევს: „პოლიქრონიონ, პოლიქრონიონ, პოლიქრონიონ“ (ამირეჯიბი 1973:105). ასე ლუღლუღებენ ყოველ ცისმარე დღეს ისინი და სიკეთის, ბედნიერი მომავლის ილუზიით მოხიბლულნი „ეწაფებიან“ „ფსალმუნებს“, რომელსაც უშურველად ურიგებს კაკოია ცრუპენტელა. ეს არის ადამიანთა სულების ნებაყოფლობითი ანექსიის უპრეცედენტო მაგალითი.

არქიფო სეთური ფსევდოადამიანია. ის დემონურ ძალაუფლებას ფლობს, რომელსაც თავისი მოქმედების არეალში ავრცელებს. ცრუ გმირია და, მრავალის სახელის მქონე (სახესა და სახიერებას მოკლებული), იქ მყოფთა ნაშრომის მიმთვისებელი და მათი სულების უზურპატორია. არქიფო სატანასავით კადნიერი, ადამიანთმოძულე, ნათლისა და სიწმინდის დამანგრეველია, რომელიც თავის „მზრუნველობას“ აყვედრის კიდეც ბრბოდ ქცეულებს და მათში ინფანტილიზმს ნერგავს, აგონიამდე მისულ მდგომარეობაში ამყოფებს მათ. მისი „ფილოსოფიური ნააზრევი“ ყველა ადამიანურ თვისებას აუკუღმართებს: „კაცი შიშსა და მოკრძალებას რომ დაკარგავს, მაშინ გაუბედურდება“ (ამირეჯიბი 1973:107); „კაცისთვის კაი თუ გინდა, არ უნდა გააძღო და გააღორმუცელო“ (ამირეჯიბი 1973:108). სეთურის ნამოქმედარი ამსხვრევს ღირებულებათა სისტემას, ქაოსს თესავს ირგვლივ.
წიგნიდან „გამოცხადებაი ღმრთისმეტყუელისა იოვანესი“ (ბერძ. „აპოკალიფსის“) ცნობილია, რომ სატანისტური მსახურება ჭეშმარიტი ღვთისმსახურების პაროდირება იქნება. აკი სეთურს აბელი ჰქვია, თითქოს მსხვერპლი იყოს ვერაგი განზრახვისა. რეალურად კი ის კაენიტია – სატანაჩასახული, რომელიც „ეშმაკის ნიშნით დადაღულთ“ ცოცხლად ანადგურებს.

არქიფო მუშნი ზარანდიასავით ფიქრობს, რომ ცბიერება და ბოროტება სახელმწიფოს პრეროგატივაა. ხელისუფალი ვალდებულიც კია, წესრიგის დასაცავად, მოქალაქეების კეთილდღეობისთვის ნებისმიერი, „თუნდაც ტირანული“, მეთოდები გამოიყენოს. არქიფო სეთურს ნიკოლო მაკიაველივით მიაჩნია, რომ „მიზანი ამართლებს საშუალებას“. არქიფო, ისევე როგორც მუშნი, ჭორების გავრცელებით, დასმენით, დაბეზღებით, გათითოკაცებით ცდილობს მასებში ბალანსის შენარჩუნებას. ზარანდიასაც ჰყავს ასინეთა კუდიანის მსგავსი მოენეები, რომლებიც ტყუილსა და მართალს ერთმანეთში ურევენ, ხალხს ერთმანეთს ჰკიდებენ და ყურმოჭრილი მონებივით ემსახურებიან თავიანთ „მამასა და მარჩენალს“, „გადამრჩენელსა და სიცოცხლის შემნარჩუნებელს“. არქიფოს მართვის მეთოდი ასეთია: „ადამიანი სანამ მარტოა და არავის ენდობა, იქამდე ვარგა სხვისთვისაც და თავისთვისაც. პირის შეკვრას რომ ისწავლიან, მერე კაი აღარაფერი გამოვა მათი ხელიდან“ (ამირეჯიბი 1973:112). არქიფომ სპირიდონა სულანჯია იმიტომ დასაჯა, რომ პროტესტი გამოთქვა – „არქიფო იმდენს გვაძლევს, შიმშილით რომ არ დავწყდეთო“ (ამირეჯიბი 1973:108). არქიფომ იცის, რომ შვილი მამას მაშინ ეწინააღმდეგება, მაშინ უჩნდება პროტესტი მამის მიერ დაკანონებული ცხოვრების წესის მიმართ, როცა მას კერძო საკუთრება აქვს; მატერიალური შემოსავალი მამისგან დამოუკიდებელი ცხოვრებისა და თავისუფალი გადაწყვეტილებების მიღების გაბედულებას მატებს ადამიანს; აფიქრებინებს, რომ მამა-პატრიარქის წყალობის გარეშეც შეძლებს არსებობას. არქიფო მინიმალურის მიცემით სწორედ ამის შეგრძნებას უკლავს თავის დაქირავებულ ხალხს; კლავს მათში ინდივიდუალიზმის ყოველგვარ ჩანასახს, შიშს უნერგავს და აჯერებს, რომ მისი „წყალობის“ გარეშე ისინი ვერ იარსებებენ.

სეთური აბელიდან (მისივე განმარტებით, „მოფუსფუსე, შეწუხებული“) არქიფოდ იქცა (ცხენების, თავლის უფროსი), რითაც ხალხს კიდევ ერთხელ დაუმტკიცა, ცხოველივით (ცხენივით, სახედარივით…) ჭაპანწყვეტაში უნდა იყოთ, რადგან თქვენი დანიშნულება მხოლოდ ადამის მოდგმის (თავს, მათგან განსხვავებით, ადამიანად მიიჩნევს) მსახურებააო. სახელის შეცვლით სეთური თავისი იდენტობის უმთავრეს ნიშანსა და განმსაზღვრელს უარყოფს, უკუაგდებს, შეგნებულად ჩქმალავს ნამდვილ სახესა და მიზანს. არქიფო და კაკოია დაფეხვილი აპოკალიფსური მხეცისა და მისი ცრუ წინასწარმეტყველის მიწიერი განსახიერებები არიან, „ვინაიდან ცხენთა ძალა მათ პირებშია და მათ კუდებში; ხოლო მათი კუდები წააგავდა გველებს და ჰქონდათ თავები და იმით ავნებდნენ“ (გამოცხადება 9:19). დათა თუთაშხიაც გველეშაპად აღიქვამს სეთურს: „ქვეყანა მაქვს მოვლილი და ასეთი გველეშაპის ნახვა არ მომხდენია არსად. ნახვა რაია, _ მსგავსი არ გამიგონია და არც წამიკითხავს არაფერი“ (ამირეჯიბი 1973:116-117).

იოანეს გამოცხადებაში ვკითხულობთ: „თაყვანი სცეს დრაკონს, რადგან ძალაუფლება მისცა მხეცს; თაყვანს სცემდნენ მხეცს და ამბობდნენ: ვინ არის ამ მხეცისთანა და ვის ძალუძს მასთან შებრძოლება?“ (გამოცხადება 13:4); საირმის ტყის მიწის მთხრელებს უძლეველ გოლიათებად მიაჩნიათ სეთური და მისი მცირე გარემოცვა, არათუ ფიზიკურ, სიტყვიერ წინააღმდეგობასაც კი ვერ უბედავენ. ეს არის მათი ცხოვრების ნირის განმსაზღვრელი და „ბედნიერების მომტანი“. დათა და მოსე ცდილობენ სეთური–მხეცისგან გაბეჩავებული ხალხის გამოფხიზლებას; დათას მოწოდებაზე: „ვინ ხართ, თქვე უბედურებო, რა ჯიშისა ხართ! რა გიყოთ და რას დაგამსგავსათ მამაძაღლმა აბელა სეთურმა და, აგერ, ამ მოსასპობმა თაბაგარმა, არ ფიქრობთ?! ვერ ხედავთ ამას?!“ ბრბოს პასუხია: „გაგვაუბედუროს უნდა მაგანო“ (ამირეჯიბი 1973:130). გასაცოდავებულ ხალხს ჰგონია, რომ ეს არის იდეალური ყოფა, მათი არსებობის გამართლება. მათ ჰყავთ „მზრუნველი“ მამა-პატრონი, რომელიც მათ „გაუბედურებას“, „დაღუპვას“არ დაუშვებს. საირმის ტყეში მცხოვრებთ ღირებულებათა სისტემის ცენტრი აქვთ მოშლილი. ამიტომაც ავსებს ამ სიცარიელეს სეთურის მსგავსი უსახელო (ან მრავალსახელიანი, მრავალთავიანი ურჩხული), უსახური, გაუგებარი წარმომავლობის არსება თავისი სასტიკი და არაკეთილსინდისიერი საქციელით, ერთმანეთის დაბეზღებით, უსიყვარულობის თესვით, შურითა და ბოღმით ზომბებად აქცევს ამ საცოდავ არსებებს. ამ აპოკალიფსურ სივრცეში ოპოზიციური წყვილები ადგილშეცვლილია: კეთილი ბოროტითაა ჩანაცვლებული, გონიერება – უგუნურებით, ფიქრი – უფიქრელობით. ხალხის აზროვნების ყველა რეზერვუარი დაშრეტილი და გამოფიტულია. მათი ტვინიდან სამუდამოდ აღმოფხვრეს თავისუფლების განცდა და დააკარგვინეს ფიქრის უნარი, რათა ვერ გაერკვიათ თავიანთი ამქვეყნად მოვლენის არსი; ის, რომ „ფიქრის უფლება ყოფილა თურმე ყველაზე ძვირი, რადგან ცხოვრების ავანჩავანი ფიქრში ირკვევა“ (ო. ჭილაძე 2010:418).

დამოწმებული ლიტერატურა:

1. ჭ. ამირეჯიბი, „დათა თუთაშხია“, რომანი ორ წიგნად, წიგნი პირველი, გამომც. „მერანი“, თბილისი, 1973
2. მ. გვაზავა, მუშნი ზარანდიას სახის გაგებისთვის, ჟ. „განთიადი“, #7–8, 1996
3. აბზიანიძე ზ., ელაშვილი ქ., სიმბოლოთა ილუსტრირებული ენციკლოპედია, ტომი მეორე, თბილისი. 2012
4. ო. ჭილაძე , პოემა „ადამიანი გაზეთის სვეტში“, ლექსები, პოემები, თბილისი, 2010

გლობალური პროქტი ის მსხვილი საინჟინრო პროექტია, რომელიც  ჩვენი  პლანეტის  ცალკეული ადგილების ბუნების გარდაქმნით დიდ ეკონომიკურ ეფექტს იძლევა. ასეთი სახის პროექტების უმრავლესობა ძირითადად დაკავშირებულია ან მსოფლიო ოკეანესთან, ან მდინარეთა სისტემების გარდაქმნასთან, ან კიდევ ძალიან დიდი მასშტაბის სატრანსპორტო მშენებლობებთან.

ჯერ კიდევ XX ს–ის დასაწყისში  ინჟინერმა გ. ზერგელიმ იმ დროისათვის სრულიად ფანტასტიკური იდეა წარმოადგინა, რომელიც გიბრალტარის სრუტეში 29კმ. სიგრძისა და 200მ. სიმაღლის კაშხლის მშენებლობას უკავშირდებოდა. ზეგელის იდეა ეფუძნებოდა იმ მოსაზრებას, რომ  რადგან ხმელთაშუა ზღვის დონე ძირითადად ატლანტის ოკეანიდან შემომავალ წყლის ნაკადზეა დამოკიდებული,  გარკვეული დროის  შემდეგ  ზღვაში  წყლის დონე დაიკლებდა. ამიტომ დონეებს შორის წარმოქმნილი სხვაობის გამოსაყენებლად კარგი იქნებოდა 120 მლნ. კვტ. სიმძლავრის ორი  ელექტროსადგურის  აშენება.  მსგავსი  პროექტები დარდანელის, მესინისა და ტუნისის (სიცილიის) სრუტეებისთვისაც არსებობს.

გიბრალტარის სრუტეში ზერგელის მიერ შემოთავაზებული  პროექტის სქემა 

გვირაბი გიბრალტარის სრუტის ქვეშ მაროკოსა და ესპანეთის ერთობლივი პროექტის მიხედვით 2025 წლამდე უნდა აშენდეს. ეს გვირაბი, ამ ორი ქვეყნის მთავრობის აზრით, ხელს შეუწყობს ევროპელი და აფრიკელი ხალხების დაახლოებას.  სპეციალისტების აზრით, ეს გვირაბი ისეთივე გრანდიოზული პროექტია, როგორც XIX საუკუნეში სუეცის, ხოლო XX საუკუნეში კი – პანამის არხის გაყვანა. პროექტის სავარაუდო ღირებულება დაახლოებით 10 მლრდ. ევროა. ცნობისათვის,  დიდ ბრიტანეთსა და საფრანგეთს შორის ლა-მანშის სრუტის ქვეშ გაყვანილი გვირაბის მშენებლობა  30 მლრდ. ევრო დაჯდა (1995 წლის ევროს კურსით).

გიბრალტარის სრუტისქვეშა გვირაბი გიბრალტარიდან 40 კმ-ის დაშორებით მდებარე  სოფელ პუნტა პალომასთან უნდა დაიწყოს და აფრიკის კონტინენტზე, მაროკოს ქალაქ ტანჟერთან მდებარე სოფელ პუანტა მალაბატასთან დამთავრდეს.  გვირაბის გაყვანის შემთხვევაში სევილიიდან ტანჟერამდე ჩქარი  მატარებლით მგზავრობას 1.5 სთ. დასჭირდება. გვირაბის სიგრძე, სავარაუდოდ, 24 მილი (36.8 კმ)  იქნება და მისი დაახლოებით  3 /4  წყლის ქვეშ  გავა. გვირაბი ზღვის დონიდან 100 -388.6 მ. სიღრმეზე უნდა აშენდეს.

ევროპული  პროექტებიდან მეტად საინტერესოა ბალტიის ზღვის რეკონსტრუქციის პროექტი, რომელიც  ერესუნის, დიდი და მცირე ბელტის სრუტეებზე საერთო ჯამში 15 კმ.  სიგრძის კაშხალების მშენებლობას ითვალისწინებს. პროექტის რეალიზაციის  შემთხვევაში ბალტიის ზღვა თითქმის ჩაკეტილ „ტბად” გადაიქცევა.

კიდევ უფრო უტოპიურად გამოიყურება ჩრდილოეთი ზღვის რეკონსტრუქციის პროექტი, რომლის მიხედვითაც  ლა-მანშის სრუტეში და დიდ ბრიტანეთსა და იუტლანდიას შორის 600 კმ. სიგრძის კაშხალები უნდა აშენდეს. მისი განხორციელების შემთხვევაში ჩრდილოეთის ზღვის სამხრეთი აკვატორია ლიკვიდირებული იქნება, ხოლო ხმელეთს  100 ათასი კვ.კმ. ფართობი „მიემატება”.

ასევე არსებობს აზიის კონტინენტის სრუტეებზე  კაშხალების  მშენებლობის  რამდენიმე პროექტი. მათ შორის აღსანიშნავია  მშენებლობა  ბაბ-ელ-მანდების სრუტეზე, რის შედეგადაც წითელი ზღვის დონე დაიწევს და წყლის განსხვავებული რაოდენობის წყალობით ელექტროენერგეტიკის სიმძლავრე 30 მლნ. კვტ. გახდება. ან კიდევ კაშხალების მშენებლობის სერია იაპონიის ზღვის ფარგლებში – ლაპერუზის, ცუგარუს, სიმონოსეკის სრუტეებში, რის შემდეგაც  იაპონიის ზღვაში შესაძლებელი იქნებოდა კუროსიოს თბილი დინების  „შეჩერება”, რომელიც აქ კორეის სრუტიდან ხვდება.

ასევე მსოფლიო ოკეანესთანაა დაკავშირებული ხელოვნური კუნძულების მშენებლობის პროექტები. ამ ტიპის პროექტები არსებობს ევროპაში – ჩრდილოეთ ზღვისთვის, ამერიკაში – მექსიკის ყურისთვის  და იაპონიაში.  იაპონიაში ასევე  შემუშავებულია  მცურავი ხელოვნური კუნძულების პროექტებიც, რომლის მიხედვითაც ამ კუნძულებზე  უნდა განთავსებულიყო ქარხნები, ელექტროსადგურები, ზღვის წყლის გამამტკნარებელი დანადგარები და  უფრო მეტიც – მთელი ქალაქები 1-2 მლნ. მოსახლეობით.

აქტიურად განიხილება პროექტები, რომლებიც მსოფლიოს ოკეანის წყლის, უფრო ზუსტად კი ოკეანური დინებების ენერგეტიკული მიზნებით გამოყენებასთანაა დაკავშირებული. ცნობილია, რომ დინებებს დიდი რაოდენობით წყალი გადააქვს; მაგ.  გოლფსტრიმის დინებას წამში – 80 მლნ. კუბ.მ, ხოლო კუროსიოს – 50 მლნ კუბ. მ-ზე მეტი. წლის განმავლობაში გოლფსტრიმს 250 ათასი კუბ. კმ წყალი გადააქვს, რაც გაცილებით მეტია დედამიწის ზედაპირული წყლების წლიურ ხარჯზე. ოკეანურ დინებებს უზარმაზარი ენერგეტიკული სიმძლავრე აქვთ. სწორედ აქედან გაჩნდა  მათი გამოყენების პროექტის იდეაც. ასე მაგალითად, აშშ-ში შემუშავდა საინჟინრო პროექტი სახელწოდებით „კორიოლისი”, რომლის მიხედვითაც  ფლორიდის ნახევარკუნძულსა და ბაჰამის კუნძულებს შორის გამავალ ფლორიდის დინებაში უნდა დაიდგას და ღუზებით დამაგრდეს ძალიან დიდი დიამეტრის 200 მილი, რომლებშიც მძლავრი ჰიდროტურბინები განთავსდებოდა.

ამერიკელი სპეციალისტები კიდევ უფრო შორს წავიდნენ და გოლფსტრიმის დინების ჩრდილოეთის მიმართულებით „შემობრუნების” პროექტიც კი  შეიმუშავეს; პროექტის მიზანია ჩრდილოეთ ამერიკის აღმოსავლეთ სანაპიროს კლიმატის გაუჯობესება. ანალოგიური პროექტები არსებობს თბილი სეზონური ზედაპირული  ელ-ნინიოს დინებასთან დაკავშირებით, რომელიც  წყნარი ოკეანის აღმოსავლეთ ნაწილში პერიოდულად  წარმოიქმნება.

ბევრი პროექტი უკავშირდება  მდინარეთა სისტემების გარდაქმნას. ისინი უპირველესად აფრიკისა და ლათინური ამერიკის მდინარეებს ეხება და უზარმაზარი შიდა ხელოვნური ზღვების შექმნას ითვალისწინებს. მაგ;  ჰ.ზერგელის აზრით, მდ. კონგოს ქვემო დინებაში კაშხალი უნდა აშენებულიყო. ამ მიზნით მან სტენლის კანიონი შეარჩია, სადაც მდინარის საშუალო სიგანე 1200 მ-ია. ამ  კაშხლის აშენების შედეგად კონგოს აუზის მნიშვნელოვანი ნაწილი გიგანტურ მტკნარწყლიან ზღვა-ტბად გადაიქცეოდა.

აფრიკის ჰიდროგარფიული ქსელის რეკონსტრუქციის პროექტის ვარიანტი.

გლობალურ პროექტებს ასევე  შეიძლება მივაკუთვნოთ საერთაშორისო სატრანსპორტო დერეფნების (სსდ) პროექტებიც. ასეთი სსდ-ის გადაკვეთის ადგილებში, რომლებიც თავის მხრივ პოლიმაგისტრალებს წარმოადგენენ, სატრანსპორტო კვანძები წარმოიქმნება, რომლებმაც შეღავათიანი საგადასახადო რეჟიმის პირობებში მომსახურების მრავალფეროვნება და მაღალი ხარისხი უნდა უზრუნველყოს; ასევე, ხელი უნდა შეუწყონ ქვეყნებს შორის კულტურული და სავაჭრო გაცვლის პროცესის განვითარებას. ძირითად სატრანსპორტო დერეფნებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია „ტრასეკას” (ევროპა-აზია-კავკასიის სატრანსპორტო სისტემა) პროექტი, რომელსაც  ზოგჯერ „ახალ აბრაშუმის გზასაც” უწოდებენ. „ტრასეკას” ძირითადი მაგისტრალი სტამბულიდან ბეიჯინგამდე გრძელდება, ხოლო მისი განშტოებები ავღანეთსა და ინდოეთში გადის.

XXI საუკუნის ევროაზიური სატრანსპორტო  დერეფნები

ასევე  საინტერესოა ტრანსკონტინენტალური სარკინიგზო მაგისტრალის პროექტიც, რომელმაც პერსპექტივაში რუსეთის, აშშ-ის, კანადისა და  აღმოსავლეთ აზიის ზოგიერთი ქვეყნის სარკინიგზო სისტემები უნდა დააკავშიროს ან ტრანსაფრიკული მაგისტრალის პროექტი, რომელიც ალექსანდრიიდან (ეგვიპტე) კეიპტაუნამდე (სარ) გაგრძელდება.

ტექნიკურად ამ და სხვა გლობალური პროექტების განხორციელება ახლო მომავალშია შესაძლებელი. ზოგიერთი მათგანი დაწყებულიც კია. თუმცა, აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ მათი რეალიზაცია ეკოლოგიური თვალსაზრისით საკმაოდ პრობლემურია, რადგან, მიუხედავად  დიდი ეკონომიკური ეფექტისა, ასევე დიდია ეკოლოგიური საფრთხეების წარმოქმნის რისკები. ამიტომ მათ დაწყებამდე ეს საფრთხეები და რისკები მინიმუმამდე უნდა იყოს დაყვანილი.