რაც უფრო იზრდებიან მოსწავლეები, მით უფრო რთულია მათი დაინტერესება კლასის საათით და კლასგარეშე აქტივობებით. დღეს მინდა, გაგიზიაროთ კლასის საათის ის ფორმა, რომელიც ძალიან კარგად მოერგება მაღალ კლასებს. ეს ფორმა არ არის ერთჯერადი და გაკვეთილის სხვადასხვა თემაზე ჩატარების საშუალებას იძლევა.

ასეთი ფორმის გაკვეთილებს დავარქვი: „ურჩიე მეგობარს“.

მოსწავლე თავად ირჩევს მასალას და პრობლემას. სამუშაო ინდივინდუალურია რაც, გვაძლევს საშუალებას თავიდან ავირიდოთ ჯგუფური მუშაობის მთავარი ნაკლი, რომელიც ის გახლავთ, რომ რომელიმე მოსწავლემ თავიდან აირიდოს პასუხისმგებლობა და სხვის ხარჯზე გავიდეს.

პირველი რამდენიმე შეხვედრა არის თემაზე: „ურჩიე მეგობარს წიგნი“.

კლასის თითოეული მოსწავლე თავად ირჩევს წიგნს და ემზადება პრეზენტაციისთვის შემდეგი საკვანძო კითხვების მიხედვით:

1) როდის დაიწერა ეს წიგნი?

2) როდის წაიკითხე?

3) რამ მოგხიბლა განსაკუთრებულად?

4) არის თუ არა ამ წიგნის მიხედვით გადაღებული ფილმი და რამდენად ემთხვევა ის მას?

5) ცოტაც საკუთარი შეხედულება და ავტორის შესახებ;

6) ჟანრი და ისტორიული მოტივები (არსებობის შემთხვევაში).

დაბოლოს გავაფრთხილოთ მოსწავლეები, რომ პრეზენტაცია იყოს ისეთი, რომ გამოიწვიოს ინტერესი, მაგრამ შინაარსი არ უნდა მოუყვეს.

თავდაპირველად აუცილებელია, მივცეთ მათ საპრეზენტაციო წიგნის არჩევის საშუალება, მაგრამ თუ ეს წიგნები დაემთხვა, ვთხოვოთ, შეცვალონ.

საპრეზენტაციო მასალის მომზადების ფორმას თავად ირჩევენ. შეუძლიათ ისტ-ის ტექნოლოგიების გამოყენებით, მოამზადონ პლაკატი ან უბრალოდ გასცენ პასუხი კითხვებს და წაიკითხონ საინტერესო ციტატა ან ფრაზა მოცემული წიგნიდან.

თავდაპირველად გადაწყვეტილი მქონდა ამეკრძალა ძალიან პოპულარული წიგნები, მაგრამ მოგვიანებით წიგნის ცნობადობა კლასის ინტერესებს დავუკავშირე. რამდენად ბევრს ჰქონდა წაკითხული ვინმეს მიერ შემოთავაზებული საპრეზენტაციო წიგნი. მოსწავლეთა ერთი ნაწილი ხშირად ირჩევს ხოლმე  რომელიმე ცნობილი ადამიანის ბიოგრაფიას. იმის მიხედვით, რომელი სფეროს წარმომადგენელია ეს ადამიანი, უკავშირებენ საკუთარ ჰობს.

მომდევნო შეხვედრა ეხება თემას: „ურჩიე მეგობარს შეამჩნიოს ირგვლივ პრობლემა“.

აქ მოსწავლე თავად აკეთებს პრობლემის იდენტიფიკაციას. ეს შეიძლება იყოს ნებისმიერი რამ საკლასო ოთახიდან დაწყებული.

წარმოდგენილი პრეზენტაცია უნდა იყოს არა ინტერნეტიდან მოძიებული არამედ, რეალურად ირგვლივ არსებული.

პრეზენტაცია უნდა პასუხობდეს შემდეგ კითხვებს:

1) სად არის ეს ფოტო გადაღებული ან მასალა მოპოვებული?

2) კონკრეტულად რაში მდგომარეობს პრობლემა?

3) მოგვარებადია თუ არა და თუ მოგვარებადია, საკუთარი ხედვა მის შესახებ?

4) შეუძლია თუ არა მეგობარს თქვენთან ერთად ცოტათი მაინც გამოასწოროს ეს პრობლემა?

ეს შეიძლება იყოს:

1) საკლასო ოთახში გაასაწმენდი მერხი;

2) უპატრონო ძაღლები ქუჩაში;

3) ქუჩაში უადგილოდ დაყრილი ნაგავი;

და ასე შემდეგ.

თუ თავად ვერ მოახერხეს პრობლემების შემჩნევა დავეხმაროთ, თუნდაც ამისათვის მათთან ერთად გასეირნება დაგვჭირდეს.

მომდევნო შეხვედრის თემა: „ურჩიე მეგობარს აღიაროს და დააფასოს მეორე მეგობრის წარმატება და ნიჭიერება“.

მივყვებით სიის პირველი ნომრიდან დაწყებული და ვთხოვთ, აირჩიონ მეგობარი ვისზეც ისაუბრებენ. უკვე არჩეულებს თვალსაჩინოდ ჩავნიშნავთ მათ თვალწინ, რითაც უკვე მოისპობა იმის საშუალება, რომ სულ ერთი და იგივე დასახელდება. არჩევის პროცესი არ არის სტრესული.

წარდგენის დროს მოსწავლე არ ლაპარაკობს საკუთარ თავზე, ლაპარაკობს მეგობარზე. თუ მხატვარზე ლაპარაკობს წარმდგენი, შეუძლია მოიტანოს ნახატები, ხოლო თუ მუსიკოსზე – შეუძლია გვაჩვენოს ვიდეო-ჩანაწერი. ეს იმის საშუალებასაც იძლევა, რომ მოსწავლე, რომელიც მღერის ორკესტრთან ერთად ან ხალხურ ანსამბლში ან ცეკვავს, ანსამბლთან ერთად გვაჩვენოს სრული ვერსია. აქ გაერთიანდება სპორტის, პოეზიის, კითხვის სიყვარული და ყველა მოსწავლეს აუცილებლად აღმოაჩნდება რაღაც ისეთი, სათქმელად რომ ღირდეს.

ამ კლასის საათზე შეიძლება მშობლებიც დავისწროთ.

მომდევნო თემა: ურჩიე მეგობარს კარგად დაეუფლოს ——– .

აქ ვირჩევთ რომელიმე სასკოლო საგანს და ვლაპარაკობთ ამ საგნის შესახებ. მოსწავლის აზრი, რატომ უყვარს მას ეს საგანი და რატომ უნდა ისწავლოს ის უკეთ იმ მეგობარმა, რომელსაც ნაკლებად უყვარს.

პრეზენტაცია უნდა პასუხობდეს შემდეგ კითხვებს:

• რატომ აირჩიე ეს საგანი?
• რაში გამოგადგება ცხოვრებაში?
• რომელი განსაკუთრებული საკითხი მოგწონს ამ საგნიდან?

ამ ფორმატის მორგება ბევრ სხვა თემაზეც შეიძლება. მაგალითად:

,,ურჩიე მეგობარს გემოვნებიანი მუსიკა“;

,,ურჩიე მეგობარს ეზიაროს პოეზიას“.

აქ მოსწავლე ირჩევს ერთ პოეტს და კითხულობს ლექსს, გვეუსაუბრება ავტორზე და არჩევანზე. არჩევანის მოტივი შეიძლება ბევრი იყოს. მაგალითად, შეიძლება აირჩიოს „ვეფხისტყაოსნიდან“ ანდაზა იმიტომ, რომ შინაარსი მოეწონა ან ლექსი, რომელშიც რითმამ მოხიბლა და ასე შემდეგ.

,,ურჩიე მეგობარს იმოგზაუროს ——– ქვეყანაში ‘’

აქ უნდა ვეცადოთ, რომ ქვეყნები არ დაემთხვეს, რათა მეტად ინფორმაციული იყოს.

კითხვები, რომელსაც უნდა პასუხობდეს არის:

1) რატომ აირჩიე ეს ქვეყანა?

2) სად მდებარეობს?

3) რა არის იქ ღირშესანიშნავი?

4) რა ენაზე საუბრობენ იქ? (და ერთი სიტყვა მაინც გვითხრას ამ ენაზე).

იგივე შეიძლება საქართველოს კუთხეებზე.

შესაძლებელია წარსულში მოგზაურობაც.

ეს ფორმით ბევრ სხვადასხვა თემაზე შეიძლება საუბარი. თუ კლასი მრავალრიცხოვანია გაიყოს თემები. მთავარია, მოსწავლეებს უმაღლდებათ მოტივაცია. გრძნობენ ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობას, სწავლობენ ერთმანეთის მაგალითზე.

იმ კონკრეტულ შემთხვევებზე, როდესაც საჭიროა დავინტერესდეთ, რა შედეგი მოიტანა ამ ყველაფერმა, დავაწესოთ მცირე გარეგანი მოტივაცია. მაგალითად, თუ ჩვენ რომელიმე მოსწავლის მეცადინეობით პრობლემა მოგვარდება, ის მიიღებს სიგელს გარემოს გაფრთხილებისთვის, თუ წაიკითხავს პრეზენტაციაზე გამოტანილ წიგნს და ამაში დაგვარწმუნებს მიიღებს სიგელს: ,,ერთი ნაბიჯით წინ’’.

შესაძლოა, პრიზებიც დავაწესოთ.

სასკოლო ცხოვრებას ჰყავს თავისი აუცილებელი და მნიშვნელოვანი წევრები, როგორიცაა მოსწავლე, მასწავლებელი, ადმინისტრაცია, მშობელი, დამხმარე პერსონალი და ა.შ. ამ სტატიაში გესაუბრებით მშობლის როლზე სასკოლო ცხოვრებაში, რომელიც ძალიან მნიშვნელოვანია. როდესაც ჩემი მოსწავლეების მშობლებთან ვიწყებ ურთიერთობას, ვცდილობ მათთან თანამშრომლობითი ურთიერთობა დავამყარო, რადგან ვთვლი, რომ თუ მშობელი და მასწავლებელი ერთმანეთთან თანამშრომლობენ, ეს პირველ რიგში მოსწავლეზე აისახება დადებითად. სკოლაში ბავშვისთვის მასწავლებელი ხდება ავტორიტეტი, სახლში კი – მშობელი. თუ მისთვის  ამ ორი ადამიანის მოსაზრებები ერთმანეთს ხშირად ემთხვევა, მოსწავლის აკადემიურ და დისციპლინარულ შედეგებიც შესაბამისად მაღლდება.

ძალიან მნიშვნელოვანია მშობელსა და მასწავლებელს შორის ჯანსაღი ურთიერთობა. ეს პრობლემა თითქმის ყველა სკოლაში დგას. მასწავლებლებს კი ეს საკითხი ძალიან გვაწუხებს. ამიტომ არის რამდენიმე გზა, რომელსაც მასწავლებლები მშობლის უკეთ გასაცნობად მივმართავთ. ახალ მშობელთან ურთიერთობის დასაწყისში მას ვთხოვ, დამიწეროს შვილის დახასიათება. რა მეთოდები აქვს მასთან ურთიერთობის, რამე აუცილებელი ფაქტორი თუ არსებობს, რომლის საქმის კურსშიც უნდა ვიყო. ეს აქტივობა მეხმარება, გავიცნო თითოეული მოსწავლე მშობლის თვალით და რაც მნიშვნელოვანია, გავიგო თავად მშობლის წარმოდგენა და შეფასება შვილის შესახებ. ხშირად ხდება, რომ მშობელს შვილზე იმაზე მეტი/ნაკლები წარმოდგენა აქვს, ვიდრე სინამდვილეშია, რაც შემდეგ სწავლის პროცესში პრობლემების სახით იჩენს თავს. მაგალითად, მოსწავლეს ხშირად უბრალოდ არ შეუძლია რაღაც საგანში უმაღლესი შეფასების მიღება, მშობელი კი მისგან ითხოვს მაქსიმალურს, ან მოსწავლის ინტერესები შეიძლება სულ სხვა მხარეს იყოს მიმართული, მშობლის კი – სულ სხვა.

სასკოლო ცხოვრებაში მშობლის ჩართულობა და აქტიურობა, ვფიქრობ არ უნდა იყოს მხოლოდ მშობელთა კრებაზე დასწრება, კლასგარეშე აქტივობაზე გაყოლა. იმისათვის, რომ მშობლებს უფრო ნათლად წარმოედგინათ საკლასო ცხოვრება და მასწავლებლის პოზიციაში ყოფნა, შევთავაზე პროექტი სახელწოდებით: ,,მეტი, ვიდრე მშობელი“. (ეს პროექტი ჩემი კოლეგის, ინა მეცხვარიშვილის მაგალითზე ჩავატარე.) პროექტს მიზნად დავუსახე შემდეგი:

• მშობელს დაენახა შვილის/კლასის შესაძლებლობები;
• შეეთავსებინა მასწავლებლის როლი, რაც მას შემდგომში გაუადვილებდა სასწავლო პროცესის მიმდინარეობის სხვადასხვა საკითხების უკეთ გაგება/გააზრებას;
• გაეცნობიერებინა მასწავლებლის როლი სასკოლო ცხოვრებაში.

პროექტის დაწყებამდე გავიარე შემდეგი ეტაპები:

• შევხვდი მშობლებს და გავაცანი პროექტის გეგმა, მიზნები, მიმდინარეობა;
• მსურველთა მიხედვით დავგეგმეთ გაკვეთილის ჩატარების დრო.

პროექტის ფარგლებში თითოეულ მშობელს კვირაში ერთხელ უნდა ჩაეტარებინა გაკვეთილი. ისინი არ იყვნენ შეზღუდულნი საგანსა და თემის არჩევანში. ყველა მშობელს შევთავაზე კონსულტაცია. ისინი მოსწავლეთა ასაკობრივად გეგმავდნენ გაკვეთილებს. პროექტის შეჯამების დროს აღმოჩნდა, რომ მშობლები ძალიან ნერვიულობდნენ გაკვეთილის დაგეგმვისას, რაც შედეგებზე ნამდვილად არ ასახულა. აუცილებლად უნდა აღვნიშნო ის ფაქტი, რომ ძალიან საინტერესო რესურსები მოამზადეს მშობლებმა, რომლებსაც დაგეგმილ გაკვეთილში იყენებდნენ. ჩემთვის, როგორც მასწავლებლისთვის, ძალიან სასიამოვნო იყო მშობლის ჩატარებულ გაკვეთილზე დასწრება, რადგან ძალიან საინტერესო, აქტუალური და შემოქმედებითი თემები შემოგვთავაზეს. მოსწავლეების ჩართულობა იყო მაქსიმალური. როგორც მშობლებისთვის, ასევე მოსწავლეებისთვის ეს პროექტი იყო ახალი, სახალისო და საინტერესო. გაკვეთილის ბოლოს, თითოეულ მშობელს გადავეცი სიგელი – სასკოლო ცხოვრებაში აქტიურად მონაწილეობისთვის, რაც ერთგვარი მოტივაცია იყო მათთვის.

წარმოვადგენ რამდენიმე ჩატარებულ თემას, რომლის მიხედვითაც მშობლებმა ჩაატარეს გაკვეთილები:

• წელიწადის დრო – შემოდგომა;
• ხილი და ბოსტნეული;
• ხელნაკეთი ნივთების დამზადება;
• შინაური და გარეული ცხოველები;
• საქართველოს კუთხეები;
• პროფესიები;
• საახალწლო ნივთების დამზადება.

პროექტის დასრულების შემდეგ მშობლებს ვთხოვე, შეეჯამებინათ პროექტი. გთავაზობთ რამდენიმე მშობლის შეფასებას უცვლელად:

ვფიქრობ თითოეული თემა იყო აქტუალური, საინტერესო და მოსწავლეებისთვის განსაკუთრებული ემოციებით მიღებული, რადგან ისინი თავის მშობლებს ხედავდნენ მასწავლებლის როლში, რაც მათთვის ძალიან სახალისო და სიხარულით სავსე საგაკვეთილო წუთების შემქმნელი იყო. ამით კი ვფიქრობ მოსწავლეებმა სკოლას კიდევ უფრო სხვა, დადებითი კუთხით შეხედეს, ხოლო მშობლებმა თვალნათლივ დაინახეს მასწავლებლის როლი და შრომა სასწავლო პროცესში.

მახსოვს, ბავშვობაში დილით, გაკვეთილების დაწყებამდე გამამხნევებელი ვარჯიშები გვიტარდებოდა ხოლმე. სკოლის ეზო სპეციალურად ამ ვარჯიშისთვის იყო დახაზული. მოწყობა ტარდებოდა კლასების მიხედვით. ჩვენ მე-5 კლასში რომ გადავედით, პირველად მაშინ მოგვეცა მაღალკლასელებთან ერთად ვარჯიშის უფლება. თავდაპირველად გამამხნევებელი ვარჯიშები დიდი პოპულარობით სარგებლობდა. სკოლაში 15 წუთით ადრე ვცხადდებოდით, ვიკავებდით ჩვენთვის განკუთვნილ ადგილს და მოუთმენლად ველოდებოდით ვარჯიშის დაწყების მაუწყებელი ზარის დარეკვას…

ერთი პერიოდი საქართველოს სკოლებში ახალი სასწავლო კვირა დროშის აღმართვის ცერემონიალით იწყებოდა. ეს ფაქტი ამაღლებდა საზეიმო განწყობას. მასში მონაწილეობდნენ კონკრეტული სკოლის წარმატებული კურსდამთავრებულები, ხელოვანები და ა.შ.

…2018 წლის აპრილში მომეცა საშუალება, გავცნობოდი დანიის საგანმანათლებლო სისტემას. ამ ნაყოფიერი ვიზიტის შესახებ ყოველთვის მინდოდა ფართო საზოგადოებისთვის მომეყოლა. დანიაში ორკვირიანი ვიზიტის ფარგლებში ბევრი საინტერესო რამ აღმოვაჩინე. მათ შესახებ ვრცლად და დაწვრილებით შემდგომში აუცილებლად მოგიყვებით. ამ სტატიაში მინდა, გესაუბროთ „თავისუფალ სკოლებში“ დანერგილი ერთი საინტერესო ტრადიციის შესახებ.  ორიოდე სიტყვით შევეხები, რას ნიშნავს თავისუფალი სკოლა. ეს არის ერთგვარი ალტერნატივა სახელმწიფო და მუნიციპალური სკოლებისა. მათ შეუძლიათ შეზღუდვის გარეშე აირჩიონ პედაგოგიური მიდგომები, რელიგიური თუ პოლიტიკური იდეოლოგია და ა.შ. 2018 წლის მონაცემებით დანიაში დღეს მოქმედებს 552-მდე ამ ტიპის სკოლა (სულ 1082 საჯარო სკოლაა) და დიდი პოპულარობით სარგებლობს.

ჩემი პირველი გაოცება და გულწრფელი აღტაცება ამ თავისუფალ სკოლებში დანერგილმა მეტად საინტერესო პრაქტიკამ გამოიწვია. მოსწავლეები, მასწავლებლები და სკოლის ხელმძღვანელები ყოველ დილით, სასწავლო პროცესის დაწყებამდე იკრიბებიან სააქტო დარბაზში. სცენაზე ლიდერები მონაცვლეობით გამოდიან და ყველას აცნობენ სიახლეებსა და იმ  დღეს დაგეგმილ ღონისძიებებს. ამის შემდეგ იწყება ყველაზე საინტერესო. დარბაზში შეკრებილი საზოგადოება იწყებს სიმღერას. იქვე აუცილებლად დგას ფორტეპიანო…

ბუნებრივია, დავინტერესდი ამ ტრადიციით. მას დანიელები „Morgensang“-ს ქართულად დილის სიმღერას ეძახიან. დილის სიმღერა არის თავისუფალი სკოლის ტრადიციის ნაწილი და ის მისი დამფუძნებლებისგან მომდინარეობს. გრუნდვიგი და კოლდი წერდნენ სიმღერებს ეკლესიისთვის. მათ შექმნეს ტექსტების კრებული თავისუფალი სკოლებისთვის, სადაც თავმოყრილია სიმღერები სიკეთეზე, სიყვარულზე, ბედნიერებაზე, ბუნებაზე, ცხოვრებაზე…

მათ მიაჩნიათ, რომ  დილის სიმღერის შემდეგ განწყობა ამაღლებულია, ივსებიან ენერგიით, თავს გრძნობენ ერთი დიდი ოჯახის ნაწილად. ზოგიერთი სიმღერა პირდაპირ ეხმიანება კონკრეტულ დღეს და ერთგვარი შეტყობინების სახით მისდით მოსწავლეებს. დანიელი კოლეგის შეფასება შემდეგნაირია: „როცა შენ გიწევს მუშაობა მოსწავლეთა ჯგუფთან, შენ დარწმუნებული ხარ, რომ სიმღერით დილის დაწყების შემთხვევაში ყველას აქვს დღის ერთნაირი დასაწყისი, რომელიც მდიდარია პოზიტიური ფონით, დადებითი განწყობით. დილის შეკრების შემდეგ მოსწავლეები მიდიან საკუთარ კლასებში და სასწავლო პროცესში ერთვებიან“.

აღსანიშნავია, რომ სიმღერათა კრებულში, რომელსაც „Højskole sangbogen“ ჰქვია, ტექსტები დიფერენცირებულია ასაკის მიხედვით. დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეები შედარებით მარტივ და მათი ასაკისთვის შესაფერის სიმღერებს მღერიან.

ყოველდღიური დილის სიმღერები არამარტო მოსწავლეებს, არამედ მომავალი თავისუფალი სკოლის მასწავლებლებსაც ჰქონდათ. მე ვიმყოფებოდი იმ სასწავლებელში, რომელიც ამზადებს მასწავლებლებს თავისუფალი სკოლებისთვის. Den frie lærerskole მდებარეობს პატარა ქალაქ ოლლერუპში. ის სკანდინავიის ქვეყნებში განთქმულია. ყველაზე მთავარი აქ მელოდა.  ზრდასრული სტუდენტებიც დიდი სიხარულითა და ხალისით მღეროდნენ ლექციების დაწყების წინ.

მინდა, გაგიზიაროთ ჩემ მიერ გადაღებული ვიდეო, რომელშიც ასახულია როგორც მოსწავლეების, ასევე სტუდენტების დილის შეხვედრები.

ქართული მრავალხმიანი სიმღერით ჩვენ ხშირად ვამაყობთ. ჩვენი მუსიკა ოდითგანვე ერის სულიერ საზრდოს წარმოადგენდა. ის ხშირად ქართველი კაცის ყოველ სამეურნეო თუ ყოფით საქმიანობას უკავშირდებოდა. ჩვენი წინაპრები მღეროდნენ ომის, შრომის, ავადმყოფობის, მხიარულების, მწუხარების დროს. სიმღერა სწორედ ის ძალა იყო, რომელიც გაჭირვებაში მხნეობასა და სიმტკიცეს გვმატებდა.

რადგან ქართული სიმღერის გამოყენების ფარგლები საკმაოდ ფართო და მრავალფეროვანია, ვფიქრობ, მისი ამგვარი დანიშნულებით გამოყენება კარგად მოერგება ქართულ რეალობას. რამდენი მოსწავლე გვყავს სიმღერის ნიჭით დაჯილდოებული?!

საქართველოში სკოლაში სიარული და სწავლა ხშირად სტრესთან ასოცირდება. ბავშვები სექტემბრის დასაწყისშივე ოცნებობენ არდადეგებზე. მიფიქრია, რომ მოეცათ არჩევანის საშუალება, რას ავირჩვედი? – დღის დაწყებას გაკვეთილის გამოკითხვით თუ ხალისიანი სიმღერით, რომელიც ერთგვარად ამსუბუქებს მძიმე სამუშაო დღეს. დახუჭეთ თვალები და წარმოიდგინეთ სკოლა, სადაც ზარის დარეკვა ასოცირდება სიმღერასთან, როგორც ერთგვარ გამამხნევებელ აქტივობასთან. როგორი ბედნიერები იქნებოდნენ ჩვენი მოსწავლეები… მით უმეტეს, რომ სიმღერის უნარი და ნიჭი სისხლში გვაქვს გამჯდარი და ჩვენი ორგანული ნაწილია.

თავისუფალი სკოლების შესახებ ვრცლად იხილეთ:

https://www.dfl-ollerup.dk/grundtvig-and-kold

https://cphpost.dk/activities/free-alternative-schools-booming-across-denmark.html

https://www.dfl-ollerup.dk/English

აქტივობები, რომელსაც  შემოგთავაზებთ,  ერთდროულად ეპასუხება ეროვნული სასწავლო გეგმასა (საზ.მეც.დაწყ.(I).14.  მოსწავლემ უნდა შეძლოს: ქცევის წესების გათავისება, თანატოლებთან მათი შეთანხმება და დაცვა; შემწყნარებლობის გამოვლენა განსხვავებული კულტურის, ეროვნების, შესაძლებლობების მქონე ადამიანების მიმართ;) და დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდანციო  ჩარჩოს  (კომპეტენცია  – კულტურული მრავალფეროვნების დაფასება) 202 -ე დესკრიპტორს.

ამ აქტივობებით აგებული გაკვეთილი მესამე კლასელებისთვის არის რეკომენდებული. თუმცა მოდიფიცირებით ის პირველ-მეორე კლასებშიც შეიძლება გამოვიყენოთ.

გაკვეთილის მიზანია – მოსწავლეებმა გაიაზრონ მრავალფეროვნების ცნება, განივითარონ მრავალფეროვნების პატივისცემისა და შემწყნარებლობის, თანაგრძნობის უნარები.

ასევე, განივითარონ თანამშრომლობითი სწავლებისა და კრიტიკული აზროვნების უნარები.

მასწავლებელი გამოწვევის ფაზაზე დაფაზე წერს სიტყვას „მრავალფეროვნება“ და მოსწავლეებს სთხოვს, დაასახელონ, რა ნიშნით შეიძლება გამოვლინდეს მრავალფეროვნება თანაკლასელებს შორის? ჩამოთვლილი პასუხები გადააქვს დაფაზე, შემდეგ აკეთებს შეჯამებას და აჯგუფებს პასუხებს.

შემდეგ აქტივობაში მოსწავლეებს ურიგდებათ რესურსი 1. მოსწავლეები ქმნიან წყვილებს და მასწავლებლის ინსტრუქციის მიხედვით  კითხულობენ ტექსტს. ნაწილს კითხულობს პირველი და მეორე უსმენს და შემდეგ – პირიქით.

მასწავლებელს თვალსაჩინოდ (დაფაზე ან ფლიპჩარტზე) უწერია შემდეგი კითხვები:

• რას იტყვით მოთხრობაზე? რა გავიგეთ? რა იყო გაუგებარი?
• რატომ აშინებდა ჰეგანას სკოლაში მისვლა?
• თქვენ რა განცდა გექნებოდათ იმ გარემოში, სადაც თქვენთვის გაუგებარ ენაზე საუბრობენ?
• რატომ არ იცოდა გოგონამ ქართული?
• ვინ დაეხმარა მას?
• თქვენ როგორ მოიქცეოდით მარის ადგილას?

კითხვის დასრულების შემდეგ მასწავლებელი ახმოვანებს პირველ კითხვას და განმარტავს უცხო სიტყვებს. შემდეგ წყვილებს აერთიანებს 4 ან 6-კაციან ჯგუფებად და სთხოვს, ერთობლივად იმუშაონ დარჩენილ კითხვებზე პასუხის გასაცემად. შეახსენებს ჯგუფური მუშაობის წესებს და უნიშნავს დროს პრეზენტაციისათვის. პრეზენტატორები წარმოადგენენ პასუხებს.

მასწავლებელი აჯამებს აქტივობას, ავლებს პარალელებს დაფაზე დაფიქსირებულ სიტყვასთან – ,,მრავალფეროვნებას“ (ეთნიკურ, ენობრივ, კულტურულ); განმავითარებელ შეფასებას აძლევს ჯგუფებს, ამასთან ითხოვს, თითოეულმა მოსწავლემ გააკეთოს ჩანიშვნა გაკვეთილზე ჩართულობის რუბრიკის შესაბამისად, რადგან გაკვეთილის ბოლოს მათ თვითშეფასების ამ კრიტერიუმების მიხედვით გაკეთება მოუწევთ.

შემდეგი აქტივობა მცირე დისკუსიაა საკითხზე – ,,რა გვაქვს საერთო და განმასხვავებელი?“, ან  თუ დროის ფაქტორი იძლევა საშუალებას, შეიძლება ჩანაცვლდეს სავარჯიშოთი, რომლის მიხედვითაც მოსწავლეები დგანან წრეზე,  თითოეული ასახელებს თავის ორ მახასიათებელს, მომდევნო იქნება ის, ვისაც ამ ორიდან ერთ-ერთი ახასიათებს და ასე გრძელდება (მაგალითისთვის: პირველი – ,,მე ვარ მაღალი და მიყვარს წიგნის კითხვა“, მეორე – ,,მეც მიყვარს წიგნის კითხვა და მე მყავს ძაღლი“, მესამე – „მეც მყავს ძაღლი და მიყვარს ყვავილები“…), სანამ ყველა არ იპოვის საერთოს მეგობრებთან. საბოლოოდ მოხდება აქტივობის შეჯამება, რომ ყველას გვაქვს საერთო და განმასხვავებელი, საერთო ჩვევებზე, ინტერესებზე ბევრი რამ ვიცით, მაგრამ არ ვიცით და გვაინტერესებს ის, რაც განსხვავებულია. ვავლებთ პარალელებს წაკითხულ ტექსტთან და ვსვამთ კითხვას – ,,როგორ უნდა ექცეოდნენ ერთმანეთს განსხვავებული ადამიანები?“ და ამაზე მსჯელობისთვის შემდეგ სავარჯიშოს ვთავაზობთ:

მოსწავლეებს ვეუბნებით, რომ ახლა ჩვენ უნდა ავაგოთ კლასში განსხვავებულთან კეთილგანწყობილი ურთიერთობის ქსელი. მოსწავლეები დგებიან წრეზე, ჩვენც ვდგებით მათ შორის. ხელთ გვაქვს მსხვილი ძაფის გორგალი. მოსწავლეებს ვაცნობთ  სიტუაციას. ჰეგანა ჩვენი თანაკლასელია და ქართულად კარგად ვერ საუბრობს, თუმცა ძალიან უნდა, რომ ქართული ისწავლოს. ერთი თანაკლასელი დასცინის ჰეგანას, როცა სიტყვას ან წინადადებას სწორად ვერ ამბობს. გოგონას რცხვენია და აღარ საუბრობს. როგორ მოიქცევით თქვენ და რას ეტყვით მოძალადეს ან ჰეგანას? თითოეულმა მონაწილემ სახელის დაძახების შემდეგ ძაფის გორგალი უნდა გადაუგდოს თანაკლასელს და ეს კითხვა დაუსვას. მიმღები იჭერს გორგალს, ამბობს, რას გააკეთებს თვითონ, რას ეტყვის მოძალადეს ან ჰეგანას და გორგალს შემდეგ მეგობარს გადაუგდებს კითხვით – ,,თამარ, შენ რას გააკეთებ და იტყვი?“ გორგალი ისე უნდა გადააგდოს, რომ თითი ძაფზე მყარად ჰქონდეს გამოდებული, რომ გაიბას სწორი ხაზი მასსა და გორგალის მიმღებს შორის. გორგალი ყველა ბავშვთან უნდა მივიდეს. ასე დაიქსელება წრე. ამით სავარჯიშოს პირველი ნაწილი დასრულდება. ამასობაში მასწავლებელი კიდევ ერთხელ აჯამებს იმ მხარდაჭერას, რომელიც ბავშვებმა ჰეგანას მიმართ გამოიჩინეს და იმ რჩევებს, რომელიც მათ მოძალადე მეგობარს მისცეს.

შემდეგ იწყება მეორე ნაწილი: მასწავლებელი ბავშვებს ეკითხება, რა მოხდებოდა, იმ კლასში, სადაც სხვანაირად (არასწორად) მოიქცეოდნენ. მაგალითად: სხვებიც დასცინებდნენ ჰეგანას. იტყვის მასწავლებელი და მაკრატლით ჩაჭრის თავისგან მიმავალ ძაფს. შემდეგ თანმიმდევრულად მიდის წრეში მდგომ მოსწავლეებთან და ეკითხება, რა იქნებოდა არასწორი საქციელი? თითოეული ასახელებს: მის გვერდით დაჯდომას არ მოისურვებდნენ… ჩაიჭრება კიდევ ერთი ძაფი, არ იმეგობრებდნენ… ჩაიჭრება ძაფი და ასე გაგრძელდება. ქსელი თანდათან დაბლა დაეშვება და საბოლოოდ სულ ძირს დავარდება. მასწავლებელი სვამს კითხვებს, რათა მოსწავლეებმა შეაჯამონ აქტივობა და მივიდნენ დასკვნამდე, რომ თითოეული მათგანის მოქმედება ქმნის კლასში განსხვავებულთან კეთილგანწყობილი ურთიერთობის ქსელს და რაც უფრო მეტი ბავშვია, მით უფრო მტკიცე და უწყვეტია  ურთიერთობების ქსელი, ყველა თავისი კლასის სრულუფლებიან წევრად გრძნობს და სკოლაში მოსვლა უხარია.  ეს თითოეულის ქმედებაზეა დამოკიდებული.

მასწავლებელი აძლევს საშინაო დავალებას: მისწერონ ბარათი ან  ჰეგანას – მხარდაჭერისთვის,  ან მოძალადეს – საჭირო რჩევებისთვის.

რესურსი 1.

ჰეგანა

ჰეგანა ლამაზი გოგოა. სექტემბერში სკოლაში უნდა წავიდეს. ეს თან ახარებს, თან აშინებს. ჰეგანა აზერბაიჯანელია და სახლში თავის ენაზე ლაპარაკობს. სკოლაში კი ქართული უნდა ისწავლოს.  მისი და ნაჯიბა უკვე მეცხრე კლასშია და წარმატებული მოსწავლეა. ის ცდილობს დასაც ასწავლოს ქართული, თან ამშვიდებს, მასწავლებელიც დაგეხმარება და მეც აქ ვარო.

ნაჯიბამ სკოლიდან ახალი ამბავი მოიტანა. არდადეგებზე ,,ზაფხულის სკოლა“ იმუშავებს და ბავშვებს ქართულის სწავლაში დაეხმარება, მონაწილეებში ჰეგანაც ჩავწერეო.

,,ზაფხულის სკოლა“ დაიწყო. უფროსმა დამ უმცროსი სკოლაში წაიყვანა. ოთახში კედლებზე დიდი ნახატები დახვდათ, ქართული წარწერებით. მომავალი პირველკლასელებისთვის ცალკე ჯგუფი შექმნეს. ქართულ მულტფილმებს ნაწყვეტ-ნაწყვეტ აჩვენებდნენ და მერე საუბრობდნენ – რა გაიგეს, ან ვერ გაიგეს. ნაჯიბა და სხვა უფროსკლასელებიც ეხმარებოდნენ მასწავლებელსა და ბავშვებს.

ჰეგანას გვერდით მჯდომი გოგონა გაეცნო: – მე მარი ვარ, შენ რა გქვიაო? ჰეგანას მეზობელი მოეწონა, სახელიც უთხრა, მაგრამ საუბარს ერიდებოდა, არ შემეშალოს, დამცინებსო.. ერთ-ორ დღეში,  დამეგობრდნენ, ჰეგანაც ნელ-ნელა ალაპარაკდა. თუ რამე შეეშლებოდა, მარი ჩუმად უსწორებდა.  შესვენებას ერთად ატარებდნენ.

მულტფილმები მოსწონდათ. მოსწონდათ თეა მასწავლებელიც, რომელიც ცხოველების სახელების გამოსაცნობად ბავშვებს მათი ხმების გამოჯავრებით მიანიშნებდა: ხან მამალს აჯავრებდა, ხან ,,ბეეს“ იძახდა. ბავშვები იცნობდნენ სიტყვებს და თან მხიარულობდნენ.

გული დასწყდათ, როცა ზაფხულის სკოლის ერთი თვე ამოიწურა. ჰეგანას სექტემბრის მოსვლა უკვე აღარ აშინებს, პირიქით, მოუთმენლად ელოდება. იქ  მარი და სხვა ბავშვები ეგულება.

სელია ცხრა წლის გოგოა, ავსტრალიაში, მელბურნის გარეუბანში ცხოვრობს. გასული საუკუნის 50-იანი წლებია, კომუნიზმი და კომუნისტური საკითხავი საფრთხედ აღიქმება, გაუგონარი ბავშვების დასჯის ყველაზე გავრცელებული ხერხი კი ჯერ კიდევ ქამრით ცემაა. სელია ცელქი, მხიარული გოგოა, ბრწყინვალე წარმოსახვით – რა უნდა მოხდეს მის ცხოვრებაში, რომ მაშინვე თამაშად არ აქციოს. ეს კი, ცხადია, საშიშია…

ფილმი, რომელზეც ვწერ, 1989 წელს გადაიღო ავსტრალიელმა რეჟისორმა ენ ტერნერმა. მას მთავარი გმირის სახელი ჰქვია და, პირველ რიგში, იმით არის გამორჩეული, რომ თვალშისაცემად განსხვავდება ბავშვებსა და ბავშვობაზე გადაღებული სხვა ფილმებისგან – ვერც ერთს ვერ მიუახლოებ, ჟანრის განსაზღვრის მცდელობაც მარცხით დამთავრდება.

ერთი შეხედვით, სელია ტრავმირებულის შთაბეჭდილებას სულაც არ ტოვებს: ბავშვებთან ერთად სირბილი, გართობა, ქვეყნის დაქცევა უხარია, არც სიახლეების ეშინია – მეზობლად გადმოსულ ოჯახს მარტივად უახლოვდება და უმეგობრდება კიდეც, პატიებაც იოლად შეუძლია – მამაზე გაჯავრებული კია, მაგრამ გული მალე უბრუნდება… თითქოს ისეთიც არაფერი ხდება მის ცხოვრებაში, რამაც სიზმრების ქვეყანა ურჩხულებით უნდა აუვსოს – იმ შემზარავი არსებებით, დროდადრო ცხადშიც რომ იპარებიან და გულს უხეთქავენ.

ჰობიები იმ წიგნის გმირები არიან, სკოლაში მასწავლებელი მთელ კლასს რომ უკითხავს. თუმცა ისინი მხოლოდ გოგონას წარმოსახვაში ცოცხლდებიან, სხვა  ბავშვების თვალში კი, საშიში არც არაფერი აქვთ – მხოლოდ და მხოლოდ ზღაპრის უარყოფით პერსონაჟებს წარმოადგენენ. სელიას შემთხვევაში, საქმე ასე მარტივად არ არის და ძნელია, ზუსტად განსაზღვრო – რატომ?

საყვარელი ბებიის გარდაცვალება, საგრძნობი დაძაბულობა მშობლებს შორის, ყურმოკრული საუბრები საყოველთაო საფრთხის შესახებ, დიდების სამყაროს გაუგებარი წესები და კანონები, ბავშვების სამყაროს ბუნებრივი სისასტიკე, საყვარელ ცხოველთან განშორება, საყვარელი ცხოველის სიკვდილი… კი, ძნელად ასატანია. ფილმის ყურებისას ხვდები, რომ ცხრა წლის გოგო მართლაც ბევრს უძლებს, თუმცა, მეორე მხრივ, საკუთარი ბავშვობის სურათებიც გახსენდება – განა ჩვენ ნაკლებს ვუძლებდით? სელიასაც უცებ ეცვლება ხოლმე განწყობა – ისევ მხიარული გოგოა, ისევ სათამაშოდ მიუწევს გული…

ამიტომაც აღმოჩნდება სრულიად მოულოდნელი ის მიმართულება, რომელსაც ენ ტერნერი ირჩევს თავისი სადებიუტო ფილმის დასასრულს. ფინალზე არაფერს ვიტყვი – ალბათ, ისედაც საკმარისზე მეტი ვთქვი ამ უცნაური სურათის შესახებ. მოკლედ, თავად უნდა ნახოთ და ვარაუდების მართებულობა-უმართებულობაშიც თავადვე გაერკვეთ. სელია პირველივე წუთებიდან გვიყვარდება, მერე კი რას აღარ ვაკეთებთ, რომ ეს სიყვარული არ დავთმოთ.

მე ყველაფერი მშობლებს გადავაბრალე – ყველაზე მარტივი იყო და ამიტომ. ცხადზე უცხადესია, რომ არაფერი იციან იმაზე, რაც გოგონას უცნაური არსებებით დასახლებულ სამყაროში ხდება, ვერ ხვდებიან, რომ მისი პატარა კუნძულისგან წარმოუდგენლად დიდი მანძილით დაშორებულ მიწაზე დგანან. არც კითხვები უჩნდებათ და არც პასუხებს ეძებენ. თითქოს ის, რომ უპირობოდ უყვართ მშობლის სიყვარულით, საკმარისი იყოს… შესაძლოა სწორედ ამ არსებითი დაშორების, მეტისმეტი განსხვავების გამომხატველია ისიც, რომ ფილმის მთავარი გმირი გარეგნულად ძალიან განსხვავდება დედ-მამისაგან – ვერც კი იფიქრებ, რომ მათი შვილია.

გამახსენდა ჩემი თამაშებიც, წარმოსახვით გაცოცხლებული წიგნის გმირები, საყვარელი წიგნების გაგრძელებების წერა, სცენები ფილმებიდან, რომლებსაც შეპყრობილივით ვუყურებდი ხოლმე – ვცდილობდი, რაც შეიძლება მეტი დამემახსოვრებინა და თავიდან გამეთამაშებინა. მახსოვს საშინელი საფრთხის განცდაც, ჩემი მაშინდელი წარმოდგენით, ამერიკიდან რომ გვემუქრებოდა – ამაზე ტელევიზორში საუბრობდნენ, გაზეთებში წერდნენ, ეზოებში ლაპარაკობდნენ. ისეთი მოგონებებიც მაქვს, რომლებსაც სინამდვილესთან ვეღარაფრით ვაკავშირებ – წმინდა წყლის ჰალუცინაციები უნდა იყოს.

რა გამოდის და ის, რომ სელიას სიმართლე სხვების სიმართლეცაა – მისნაირების, შეშინებულებისა და გულგამაგრებულების, ბევრის გადამტანებისა და დროდადრო ძალიან დაბნეულების. ამ ავსტრალიურ ფილმში იმაზე მეტიც ჩნდება, ვიდრე თავდაპირველი ჩანაფიქრის მიხედვით უნდა გამოჩენილიყო – ყოველ შემთხვევაში, ასეთი განცდა დამიტოვა ენ ტერნერის სურათმა, რომელზე საუბარიც ადვილი ნამდვილად არ არის. მე კი უფრო იმიტომ გავბედე, რომ მშობლები გამეფრთხილებინა: მხოლოდ უპირობო სიყვარულის იმედად ნუ იქნებით-მეთქი.

ის, რაც ბავშვის წარმოსახვაში ხდება, იმაზე მეტად მნიშვნელოვნია, ვიდრე გვინდა, ვირწმუნოთ. ნანახი და გაგონილი ხშირად რაღაც სხვად გარდაისახება, უძილობის წუთები და ღამის ხმები კი თავისას უმატებს წარმოსახულს. ღია ფანჯარაში ლურჯი ხელი ჩნდება – ეს ყველაზე გამბედავი ჰობიაა, მოვიდა, რომ დაგხედოს და მერეც სხვებიც მოიხმოს…

უცხო ენის შესწავლის პროცესში მოსწავლეთა განსხვავებული თავისებურებებისა თუ გარემოებების გამო სხვადასხვა პრობლემებს ვხვდებით. ენების შესწავლის უმნიშვნელოვანესი თავისებურება ტრადიციული თუ არატრადიციული მიდგომებით ლექსიკური ფონდის დასწავლაა, რაც მათგან მოითხოვს საკითხზე მობილიზებას, კონცენტრირების გამო აუცილებლობით მოეთხოვებათ, უარი თქვან გართობაზე და მთელი დრო დაუთმონ სასწავლო პროცესს. ამგვარი სასწავლო გარემოს განტივირთვისა და მათთვის საინტერესო გარემოს შექმნაში ნიშანდობლივია თანამედროვე მიდგომები. უცხო ენის შესწავლის პროცესში განმტვირთველი ფუნქციით ეფექტურია კონსტრუქტივიზმი.

შვეიცარიელი ფსიქოლოგის ჟან პიაჟეს თეორიის მიხედვით ,,კონსტრუქტივიზმი“–ის ცნების განმარტება მარტივი არ არის, რადგან ის სხვადასხვა სიტუაციაში განსხვავებული მნიშვნელობით გამოიყენება.  ცნების დედააზრი მომდინარეობს სიტყვა აშენებიდან და ამ შინაარსითვე გამოიყენება ხშირ შემთხვევაში. კერძოდ, ახალი ცოდნა იგება უკვე მოპოვებული ცოდნის ბაზაზე.  თეორიის მიხედვით მოსწავლე არ არის  დავალებების პასიური  შემსრულებელი, ის აქტიურად მონაწილეობს მის შერჩევაში, ინტერპრეტირებაში და ირჩევს იმ ვარიანტს, რომელიც უკვე მის მიერ მიღებული ცოდნის სქემაში მოიაზრება. კონსტრუქტივისტული თეორიის ორი ძირითადი ცნება–ასიმილაცია და აკომოდაცია  უცხოური ენის შესწავლის პროცესისათვის, როგორც სხვა საგნების შესწავლისას, შემდეგნაირად განიმარტება. ასიმილაცია –ეს ისეთი კოგნიტური პროცესია, როცა მოსწავლე ინფორმაციას იღებს წინასწარ მიღებული ცოდნის კონსტრუქციის ინტერპრეტაციით და ახალ გამოცდილებას ამატებს თავის ცოდნას. ამ შემთხვევაში  მოსწავლე უცხოური ენის შესწავლას იწყებს საერთაშორისოდ ცნობილი და ყოველდღიურობაში აქტიურად გამოყენებული ლექსიკის შეთვისებით, სადაც ის მარტივად აღიქვამს როგორც სიტყვას, აგრეთვე მის მნიშვნელობას და უჩნდება სურვილი მასთან დაკავშირებული სხვა ტერმინოლოგიაც შეისწავლოს. პროცესი გაცილებით  საინტერესოა, თუ ეს სახალისო აქტივობებით ხორციელდება, სიმღერით ან თამაშის სხვადასხვა სახეობით.  აკომოდაციის პროცესი უცხო ენის შესწავლის დროს ეფუძნება მოსწავლის მიერ უკვე აგებული ცოდნის კონსტრუქციაში ცვლილებას. ის მაშინ იჩენს თავს, როცა ახალი ინფორმაცია და უკვე არსებული სქემის კომპონენტები წინააღმდეგობაში მოდიან და არ ინტეგრირდებიან ერთობლიობად. ასეთ შემთხვევაში მოსწავლეს უწევს დაისწავლოს ლექსიკის გარკვეული ნაწილი და ეს ნაკლებად მტკივნეულია, ვიდრე ასოციაციური კავშირების გარეშე სწავლება. თუ აკომოდაციის პროცესში პედაგოგი აქტიურად იყენებს მოსწავლის ინდივიდუალური და ასაკობრივი თავისებურებების გათვალისწინებით აგებულ თვალსაჩინო მასალას, მაშინ დასწავლის პროცესის სირთულე კიდევ უფრო მსუბუქდება და სახალისო ხდება.

ზოგადად  უცხოურ ენის სწავლებაში ხშირად შეიმჩნევა ტენდენცია, როდესაც სასწავლო პროცესს პედაგოგი ტვირთავს გადამეტებული დავალებებით და მოსწავლის  მეცადინეობა შეიძლება გავიგოთ, როგორც პედაგოგის მიერ მოსწავლისათვის შედგენილი დავალების შესრულება. ვინაიდან უცხოური ენის სწავლებში დიდი მნიშვნელობა აქვს აქტიურ კომუნიკაციაზე აგებულ მეთდიკას.  ამ მიდგომასთან წინააღმდეგობაში მოდის მასწავლებელთა დამოკიდებულება დავალებების ოდენობასთან დაკავშირებით. ამიტომ მნიშვნელოვანია როლების  შეცვლა და აქტიურ კომუნიკაციაზე აგებული ინტერაქტივზე აქცენტი, რომლის დროსაც   პედაგოგი გამოდის სასწავლო პროცესის  ფასილიტატორის როლში და მისი დახმარება ხელმისაწვდომია საჭიროებისამებრ. ამდენად, პედაგოგის დავალებას წარმოადგენს სასწავლო პროცესის ინტერაქცია, მოსწავლეთა ჩართვა სწავლა-სწავლების პროცესში,  სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა მხარდაჭერა და მოსწავლისათვის საჭირო დახმარების გაწევა, შესაბამისად სწავლის სწავლება.

სასწავლო პროცესის წარმართვაში დიდ როლს თამაშობს სასწავლო გარემო. სასწავლო გარემოში მოიაზრება საერთო საგაკვეთილო კონტექსტი, კერძოდ, საგაკვეთილო რესურსები, მედია საშუალებები, ისეთი დამხმარე საშუალებები, როგორიცაა საკლასო ოთახი და სასკოლო სქემა. კონსტრუქტივისტების მოსაზრებით სასწავლო გარემო უნდა იყოს შეძლებისდაგვარად მდიდარი და ავთენტური სასწავლო მასალით აღჭურვილი, იმისათვის რომ მოსწავლეებს დიდი სივრცე ჰქონდეთ საკუთარი ცოდნის ასაგებად და მიეცეთ საშუალება, საკუთარ სუბიექტურ გამოცდილებას დაუკავშირონ სიახლე. სწორედ ასეთი გარემოს მოწყობა წარმოადგენს პედაგოგისათვის უპირველეს დავალებას. პედაგოგმა მოსწავლის ამგვარ გარემოში მუშაობის პროცესზე დაკვირვებით უნდა შეისწავლოს მისი მახასიათებლები და  უზრუნველყოს აღსაზრდელის ცოდნისა და კომპტენციების გამდიდრება– განვითარება, ისე რომ ისინი მოსწავლეთა საჭიროებებს შეესაბამებოდეს. სასწავლო გარემო უნდა იყოს მრავალფეროვანი და დამაჯერებელი, რომ ითვალისწინებდეს მოსწავლეთა ინდივიდუალური ცოდნის დონეს, ერთად მუშაობის მნიშვნელობას და ამავდროულად პრობლემის გადაჭრის კომპონენტს. სასწავლო პროცესის განსხვავებული შედეგების გამო კოოპერაციასა და სოციალურ ინტერაქციას სწავლის პროცესში დიდი მნიშვნელობა აქვს. რადგან სასწავლო შედეგები იდენტური არასოდეს არ შეიძლება იყოს, სწორედ ამიტომაა შესაძლებელი ჯგუფური თუ წყვილური მუშაობის პირობებში ცოდნის მიღება აზრთა გაცვლა–გამოცვლის გზით, ამდენად ასეთი ცოდნა ზოგადად ჯგუფის წევრთა ცოდნად იქცევა.

სასწავლო გარემოს შესაქმნელად მნიშვნელოვანია  სიტუაცია და კულტურა.  სასწავლო პროცესი ყოველთვის არის სიტუაციასა და კულტურასთან დაკავშირებული. სიტუაციასთან კავშირს დიდი ზეგავლენა აქვს გაკვეთილის დაგეგმვაზე: ამა თუ იმ კონტექსტში მიღებული ცოდნა მარტივად არ გადაიტანება სხვა კონტექსტში. უცხოური ენის გაკვეთილზე ეს ასპექტი კონკრეტულ ფუნქციას ასრულებს. ამდენად, სასწავლო კონტექსტი, გარემო და სიტუაცია ისე უნდა მოეწყოს, რომ ახალი ცოდნა (უცხო ენის ახალი ელემენტები) მარტივად გადაიტანონ რეალურ ცხოვრებაში. კერძოდ, მარტივად მოახდინონ ცოდნის ტრანსფერი. როცა ენობრივი მახასიათებლები თვალსაჩინოა და მისი სიმართლე სასწავლო რესურსებითაა შემცირებული, იზრდება მოტივაცია და სასწავლო შინაარსის აღქმის შესაძლებლობა. ავთენტურობა შესაძლებელია აგრეთვე ბევრნაირად განიმარტოს. ის შეიძლება წარმოგვიდგეს, როგორც სასწავლო სახელმძღვანელოს გვერდით გამოყენებადი დამატებითი რესურსი, რომელიც ენობრივად რეალური, ავთენტურია. ამგვარი სასწავლო მასალის ნიმუშებია: მენიუები, ღია ბარათები, ბილეთები, საგაზეთო სტატიები, განცხადებები, მულტფილმები.

კონსტრუქტივისტულ მიდგომებში არსებითია ის, რომ პედაგოგი უნდა იყოს არა მხოლოდ საგნის კარგი მცოდნე, მას აგრეთვე უნდა შეეძლოს სასწავლო პროცესის მიმდინარეობისას იმის აღმოჩენა, თუ რა საჭიროება აქვს ამა თუ იმ მოსწავლეს და შეეძლოს მისთვის სათანადო დახმარების გაწევა. მოსაზრება იმის შესახებ რომ პედაგოგმა ყველა მოსწავლის საჭიროებები ძალიან კარგად უნდა იცოდეს უცხოელი განათლების ექსპერტების მიხედვით შეუძლებელია, თუმცა არც ისეთი სასწავლოა პროცესია მისაღები, სადაც მოსწავლეები ერთდროულად ერთი და იმავე საკითხს ერთ დონეზე ერთად სწავლობენ, რაც დღევანდელი გადასახედიდან ძალიან მოძველებული მეთოდია. იმისათვის რომ კონსტრუქტივისტული მიდგომებით სწავლა გახდეს შესაძლებელი აუცილებელია ინდივიდუალიზებული სწავლების პირობების შექმნა, რათა მოსწავლეთა ინდივიდუალური საჭიროებები და წინაპირობები მაქსიმალურად იყოს გათვალისწინებული.

სწავლა დამოკიდებულია მოსწავლის მოტივაციაზე. მოტივაციაც არ არის სტატიკური მდგომარეობა, არამედ დინამიური თავისუბურებით ხასიათდება. მის ცვალებად ბუნებას სხვადასხვა ფაქტორი განსაზღვრავს.  როცა მოსწავლე უცხოურ ენას სწავლობს იმისათვის, რომ უცხო ქვეყნის კულტურას, ტრადიციებს გაეცნოს, ასეთ შემთხვევაში ის შინაგანად მოტივირებულია, ხოლო თუ უცხო ენის სწავლის პროცესი, ფულით, საჩუქრით ან სხვა გარეგანი განმამტკიცებლებითაა წახალისებული მოსწავლეები ნაკლებად აცნობიერებენ სასწავლო შინაარსს.  აუცილებელია მასწავლებელმა რანჟირება გაუკეთოს მოტივატორებს და დააკავშიროს სწავლა-სწავლების პროცესთან,   როგორც აქტივობამდე, ასევე აქტივობის პროცესში და აქტივობის შემდეგ. ანუ ადეკვატურად გამოიყენოს მოტივატორები, რომლებიც აღუძრავენ მოსწავლეს სწავლის სურვილს, მოტივატორები რომლებიც აძლევენ მიმართულებას სწავლის პროცესს და მოტივატორები, რომლებიც საკუთარი კომპეტენციის შეგრძნებას გაუჩენს მოსწავლეებს. მასწავლებლებს სჭირდებათ დახმარება, რათა მათ შეძლონ ცვლილებები შეიტანონ საკუთარ პრაქტიკაში და ადეკვატურად გამოიყენონ შესაბამისი სტიმულები.

თანამედროვე პედაგოგიკურ დისკუსიებში ისმის შეკითხვა იმის შესახებ, თუ რამდენად განსხვავებული შეიძლება იყოს მოსწავლე? ფსიქოლოგთა დიდი ნაწილი მიიჩნევს, რომ ჰომოგენური სასწავლო ჯგუფები დაკომპლექტებული მსგავსი ნიჭითა და სასწავლო უნარებით ფიქციაა და დარჩება ფიქციად. საგანმანათლებლო სივრცისთვის ბუნებრივია განსხვავებული თავისებურებები და მოთხოვნები სასწავლო პროცესში, რომელებიც სათანადოდ უნდა შეაფასოს პედაგოგმა და მიღებული მონაცემებით დაგეგმოს სასწავლო პროცესი. მოსწავლეთა ჰეტეროგენურ ბუნებაში გასათვალისწინებელი ფაქტორებია სწავლის სტილები, როგორც სწავლის, აგრეთვე სწავლების სტრატეგიები, ენობრივი კომპეტენციები.

ამ ნიუანსთა მაქსიმალური გათვალისწინებით შესაძლებელია პედაგოგიკური პრაქტიკის გაუმჯობესება და  სასწავლო მიზანზე ორიენტირებული სასწავლო შედეგების მიღება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• ჯანაშია, ნ, იმედაძე, ნ, გორგოძე ს, განვითარებისა და სწავლების თეორიები, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2008
• Mccart, Luise Prior, Fünf Thesen des radikalen Konstruktivismus. In: Virteljahresschrift für wissenschaftliche Pädagogik, Stangl, 2019

3. Siebert, Horts, Pädagogischer Konstruqtivismus –Eine Bilanz der Konstruqtivismusdiskussion für die Bildungspraxis. Neuwied: Luchterhand, 1999

წლების წინ, მასწავლებლობა  ახალი დაყეწებული რომ  მქონდა, ერთი მოსწავლე მყავდა, მესამე კლასში, გოგო, რომელიც გამუდმებით ხატავდა და ჭრიდა გაკვეთილზე – ქართულზე, მათემატიკაზე, ხატვაზე, ბუნებისმეტყველებაზე. ხატავდა, აფერადებდა, ქაღალდისგან სხვადასხვა ნივთს ამზადებდა, აფორმებდა, აწებებდა.  იყო საშინლად არაორგანიზებული, არააკურატული, დაბნეული, უჭირდა ყურადღების მოკრება და კონცენტრაცია, თუმცაღა საოცარი რამეები გამოსდიოდა. ქაღალდისგან ნამდვილ შედევრებს ქმნიდა  – ულამაზეს ყვავილებს, ყუთებს, ადამიანებს, ცხოველებს, ხატავდა ისე, რომ გაოცებას ვერ დამალავდით. მისი ნახატები გამოირჩეოდა დეტალებისადმი ყურადღებით, ემოციურობით, ფერებით. ელენეს პერსონაჟებს საკუთარი ცხოვრება ჰქონდათ, სადღაც ჩვენი რეალობის მიღმა,  მათემატიკის რვეულის ბოლო გვერდიდან დაწყებულ სიცოცხლეს ქართულის რვეულში აგრძელებდნენ, ჰქონდათ თავგადასავლები, ჰყავდათ მეგობრები, ერქვათ სახელები.

თავიდან შევშფოთდი, რატომღაც ვღელავდი და მიმართული ვიყავი იქითკენ, რომ ყველა ბავშვს ჩემს გაკვეთილზე  ჩემთვის გაფაციცებით ესმინა და  ბოლომდე ჩართულიყვნენ აქტივობებში.

ვაძლევდი შენიშვნებს, ვუშლიდი ხატვას, ერთხელ სახატავი რვეული, ფურცლები, წებოები და მაკრატელი ავაცალე და ჩემს მაგიდაზე გადმოვაწყვე, რაც გოგონასთვის სტრესული აღმოჩნდა. გამებუტა, და ის გაკვეთილი ჩემთან ზურგშექცევით გაატარა.

შემდეგი ნაბიჯი მშობლების ჩართულობა იყო, ვესაუბრე მშობლებს და ვთხოვე ამ პრობლემის გადაჭრაში დამხმარებოდნენ. მშობლების საუბრის და ჩემი დაჟინებული მოთხოვნის შემდეგ, რომ გაკვეთილზე ხელოვნებით არ დაკავებულიყო, ელენემ შეწყვიტა ხატვა, თუმცა გახდა სევდიანი, ნერვიული და, მართალი გითხრათ, არც აქტიურობითა და ჩართულობით არ გამორჩეულა. უფრო მეტიც, შევატყვე, რომ სკამს აწვალებდა, ტანსაცმელს ისრესდა და ბოლოს ქაღალდის დაქუცმაცება დაიწყო.

მოკლედ მივხვდი, რომ არ ვიქცეოდი სწორად, რაღაცას ვაშავებდი და შესაძლოა, ეს რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი რამ აღმოჩენილიყო როგორც ელენესთვის, ასევე ჩემთვისაც.

იმაზე დავფიქრდი, რომ ხშირად ჩვენს ქმედებას საფუძვლად ჩვენივე შიშები და მოლოდინი უდევს, წარუმატებლობას გავურბივართ და გვგონია, რომ თუ მოსწავლე გაკვეთილზე  ბევრად საინტერესო რამითაა დაკავებული, ვიდრე გაკვეთილია, მაშინვე განგაშის სიგნალი გვერთვება, ესე იგი, უინტერესო გაკვეთილი გვაქვს, ვერ დავგეგმეთ კარგად, პრობლემა ჩვენშია, არაკომპეტენტური ვართ, რაღაც შეგვეშალა და ასე შემდეგ. ამგვარი ფიქრები კი გარს ბნელი საბურველივით გვეხვევა, გონებას გვიბინდავს,  წარსულში დაშვებული ყველა პროფესიული შეცდომა ზედაპირზე ამოტივტივდება და ვიღებთ ისეთ გადაწყვეტილებებს, რომლებიც არ არის ჩვენი თავისუფალი ნების შედეგი, არამედ შიშებისგან და ცრუ მოლოდინებისგან ნასაზრდოები გაუბედავი ქმედებებია.

გვეშინია, რომ ვიღაცების თვალში სუსტ მასწავლებლად არ ვიქცეთ;

ავტორიტეტი არ შეგველახოს;

არ გვისაყვედურონ წესების დარღვევის გამო;

თეორიების ჩარჩოებიდან არ ამოვვარდეთ და არ გავირიყოთ;

გვეშინია ქაოსის, ხმაურის, ჩურჩულისაც კი;

გვეშინია, რომ არათანმიმდევრული და უპრინციპო მასწავლებლის იარლიყს მოგვაწებებენ.

ვიღაცამ, სადღაც ჩვენ ზემოთ მდგომმა ან მჯდომმა, ფრიად სერიოზულმა და განათლების თეორიების უბადლო მცოდნემ არ მოგვახალოს: იცით, თქვენ ვერ მართავთ კლასს, ავტორიტეტს კარგავთ, იქნებ მეტი პრინციპულობა გამოგეჩინათ.

ან რომელიღაც მოსწავლის რომელიღაც მშობელმა არ გვისაყვედუროს, რომ მის შვილს წესრიგს ვერ აჩვევთ, რომ უფრო მეტი აკადემიურობა გვმართებს.

მასწავლებლის შიშები უსაზღვროა, ხანდახან მგონია, რომ ამხელა პასუხისმგებლობას ვეღარ ვზიდავ და მინდა, ამ პასუხისმგებლობისგან გავთავისუფლდე, სადღაც ჩამოვიფერთხო და ამოვისუნთქო.

ამ შიშებისგან თავის დასაღწევად ბევრი დრო არ დამჭირდა. ერთხელ როდესაც, ელენეს ტანჯვას ვუყურე, როგორ ცდილობდა გაკვეთილზე ჩუმად ეხატა, მივხვდი, რომ რაღაცას ისე ვერ ვაკეთებდი. ნელ-ნელა იმ რაღაცად ვიქცეოდი, რის აჩრდილსაც მთელი ცხოვრება გავურბოდი, და რის გამოც გადავწყვიტე მასწავლებელი გამოვსულიყავი. მივხვდი, რომ საკუთარ თავს ვკარგავდი, მივხვდი, რომ შიშები მართავდა ჩემს ქმედებებსა და გადაწყვეტილებებს.

ამიტომ, მივედი ელენესთან და ყურში ჩავჩურჩულე:  რა ლამაზად ხატავდა და რა ნიჭიერი იყო. გოგონას გაუკვირდა, შერცხვა. ვთხოვე, რომ იქნებ იმის ილუსტრაცია დაეხატა, რასაც ახლა ვკითხულობდით. ელენე დამთანხმდა და დიდი სიხარულით შეუდგა მუშაობას. გაკვეთილის ბოლოს კი გასაოცარი ნამუშევარი მაჩვენა, ორიგინალური ხედვითა და ფერებით შესრულებული.

ასეთი დიდი მასწავლებლური ბედნიერება მე არ მახსოვს, როდესაც საკუთარ თავთან და სინდისთან პირნათელი ვიყავი. გადავწყვიტე, ბოლომდე შემეცვალა ელენესთან მიდგომა. მათემატიკის გაკვეთილზე ვთხოვდი, რომ ამოცანები დაეხატა, ქართულზე ილუსტრაციებსა და კომიქსებს მიხატავდა, დავალებებსაც ინდივიდუალურს ვურჩევდი და მოთხრობების გაგრძელებებს ან ხატავდა ან ქაღალდებისგან დიორამებს ქმნიდა. შემდეგ კი კლასის წინაშე წარადგენდა ხოლმე. საუბრობდა, რატომ დახატა რომელიღაც პერსონაჟი ქერათმიანი, რატომ გადაწყვიტა კაბის მაგივრად შარვალი ჩაეცვა, როგორ ასახავდა პეიზაჟი პერსონაჟის განწყობას და ასე შემდეგ. ამგვარმა მიდგომებმა მე და ელენეს შორის, საინტერესო ურთიერთობების ჩამოყალიბებას შეუწყო ხელი. რატომღაც თავს ვალდებულად თვლიდა ჩემთვისაც გაეგო და ზოგიერთი ისეთი დავალება შეესრულებინა, რომელიც თავად დიდად არ მოსწონდა. საბოლოოდ სემესტრის ბოლოს მისი ნამუშევრების გამოფენა მოვაწყვეთ და მშობლებს უკვე პირდაპირ ვურჩიე ეზრუნათ ელენეს ნიჭის განვითარებაზე, რომ ის ნამდვილი შემოქმედი იყო და განსხვავებულ მიდგომებს საჭიროებდა. მშობლებმაც მგონი თავიდან აღმოაჩინეს საკუთარი შვილი, უხაროდათ და სიყვარულით უცქერდნენ მის ნახატებს. რომლებიც შემდეგ ჩარჩოში ჩასვეს და სახლში, საპატიო ადგილზე გამოფინეს, რითაც ელენე ძალიან ამაყობდა.

ამ ამბავმა, ელენეს პრობლემური ქცევები საბოლოოდ აღმოფხვრა და სულ რაღაც ერთ წელიწადში სულ სხვა ადამიანად აქცია, თავისუფალ, კრეატიულ და ზრდილობიან გოგონად, რომელიც მუდამ თვალებში შემომციცინებდა და ერთმანეთს უსიტყვოდ ვუგებდით. გარდა ამისა, ელენე საკუთარ ნამუშევრებს გულუხვად ურიგებდა კლასელებს, თუკი ვინმეს სასაჩუქრე ყუთი ან ბარათი დასჭირდებოდა, გოგონა მუდამ მზად იყო, დაემზადებინა  მისთვის.

მზამზარეული თეორიებითა და წესებით შედეგს ვერ მივაღწევთ, თუკი ეს ყველაფერი ჩვენი გულიდან არ მომდინარეობს. ხანდახან წესების დარღვევით ბევრად მნიშვნელოვან რამეს ვუდებთ საფუძველს, ვიდრე ყოველდღიური რუტინა და მოწესრიგებულობაა. მთავარია, გავაცნობიეროთ, რა გვინდა ჩვენ, როგორები გვინდა ვიყოთ ჩვენ და როგორი მოსწავლეები გვყავდეს.

ახლა, თქვენ თავად დაფიქრდით, რა მოხდებოდა, მე რომ ამგვარი გადაწყვეტილება არ მიმეღო. უკვე გარდატეხის ასაკში ალბათ ელენე მძაფრად გააპროტესტებდა ამ ყველაფერს და საბოლოოდ ძალიან ბევრ ადამიანს ეტკინებოდა გული. ყველაზე, ყველაზე, ყველაზე მნიშვნელოვანი ის გადაწყვეტილებებია, რომლებსაც ჩვენ მასწავლებლები დაწყებით საფეხურზე სწავლებისას ვიღებთ, წარმოიდგინეთ რამდენი რამის შეცვლა შეგვიძლია და რამხელა ძალაუფლებაა ჩვენს ხელში. განვსაზღვრავთ და ვქმნით მომავალს, ვაყალიბებთ ადამიანებს და ვანიჭებთ, ყველაზე დიდ ბედნიერებას – საკუთარი თავის შეცნობას, ვაძლევთ განათლებას და უფრო მეტსაც: თავისუფლებას – განათლება ხომ თავისუფლებაა.

რამდენიმე წლის წინ მანჩესტერში სამეცნიერო კონფერენციაზე ყოფნისას, მონაწილეები  ორ ღონისძიებაზე ერთდროულად  მიგვიწვიეს.  ეს  ცუდიც იყო და კარგიც. კარგი იყო, რადგან ორივე ქიმიას ეხებოდა. ცუდი კი ის გახლდათ, რომ ღონისძიებები  ერთმანეთს ემთხვეოდა. ერთი ლუდის ქიმიური კუთხით განხილვა იყო,  განსახილველი პროდუქტის უამრავჯერ დაგემოვნებით. მეორე კი უნივერსიტეტის სააქტო დარბაზში დაგეგმილი „ქიმიური შოუ“. ლუდის მოყვარულებთან უკაცრავად და პირდაპირ შოუსკენ გავემართე.

ქიმიის, ე.წ. შოუდ ქცევის იდეა ჰამფრი დევის და მაიკლ ფარადეის დროიდან მოდის. დიახ, სწორედ ეს ორნი თავის სტუდენტებთან ერთად საღამოობით ოპერის თეატრში საჯარო ექსპერიმენტებს მართავდნენ. ბილეთები ამ წარმოდგენაზე საკმაოდ ძვირი ღირებულა, დარბაზში კი ტევა არ ყოფილა. შემდეგ, ქიმიკოსებს უფიქრიათ, რომ ქიმიის მშვენიერება მხოლოდ რჩეულთა (ანუ, ბილეთის მყიდველთა) ხვედრი არ უნდა ყოფილიყო და რამდენიმე თვეში ერთხელ წარმოდგენებს პირდაპირ ქუჩაშიც აჩვენებდნენ, სადაც ყველას შეეძლო დასწრება და სადაც ასევე არ იყო ტევა.

დროის შემდეგ პერიოდში რა ხდებოდა, არ ვიცი. თუმცა მეოცე საუკუნეში ეს ტრადიცია გაიხსენეს და ვარშავაში 1997 წლის 14 ივნისს პირველი სამეცნიერო პიკნიკი მოაწყვეს, რომელიც დამკვიდრდა და სხვა ქვეყნებშიც გავრცელდა. მათ შორის საქართველოშიც, სადაც ბოლო წლებია ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის თაოსნობით პიკნიკი იმართება და უამრავი მონაწილე და დამთვარიელებელი ჰყავს.

რა გამოდის? სამეცნიერო პიკნიკი დევის და ფარადეის ქუჩის ქიმიური ჩვენებების გაგრძელებაა. ოღონდ, იმ განსხვავებით, რომ აქ თითქმის ყველა მეცნიერებაა წარმოდგენილი.

კიდევ უფრო ადრე, 1986 წელს იტალიაში La Sapiensa-ს უნივერსიტეტის საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების კორპუსში ქიმიის მუზეუმი დაარსდა. ძველი აპარატურა, ჭურჭელი, 50-60-იანი წლების რეაქტივები ძალიან საინტერესო დიზაინის ფლაკონებში. ამავე წლების პერიოდული ტაბულა და უამრავი ქიმიური შინაარსის პლაკატი, ყველაფერი აქ არის თავმოყრილი. სწორედ, ამ ძველ პლაკატებში აღმოვაჩინე წიგნი, სადაც Storm glass-ის, იგივე ფიცროის ბარომეტრის დამზადება ეწერა (იხ. https://mastsavlebeli.ge/?p=4134). მუზეუმის დანიშნულებაა, აჩვენოს მეცნიერების განვითარების გზა. კვირაში სამჯერ აქ სკოლის მოსწავლეებს მასპინძლობენ, რომლებსაც სხვადასხვა თემაზე საგანმანათლებლო ლექციებს უკითხავენ.

თემები თვეში ორჯერ იცვლება. მუზეუმის შემდეგ მოსწავლეები ზედა სართულებზე ულტრა თანამედროვე ლაბორატორიებში გადაყავთ, რათა უფრო მკვეთრად აჩვენონ ქიმიის განვითარების გზა. დღეს იტალიაში ასეთი მუზეუმების მთელი ქსელი არსებობს.

თუმცა…

მოგვიანებით მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში ოდნავ სხვანაირი მუზეუმებიც გამოჩნდა. აქ ყველაფერი ერთად არის: სახალისო ექსპონატები, ქიმიური შოუები, შემეცნებითი ლექციები, კვლევაზე დაფუძნებული მასტერ-კლასები და უბრალოდ კედელზე მიწერილი სახალისო ინფორმაციები. როგორც დავწერე, ასეთი ბევრ ქვეყანაშია, მაგ. ბერლინის „სპექტრუმი“, სადაც უზარმაზარ შენობაში რამდენიმე სართული სახალისო მეცნიერების ექსპონატებს უჭირავს. თუ ჩვეულებრივ მუზეუმში ხელით არაფერს უნდა შეეხო, აქ შეგიძლია ყველაფერი აბზრიალო და თავად გამოსცადო შენი ცოდნა მათზე. მიმართულება ფიზიკა-ინჟინერია გახლავთ. ვარშავის „კოპერნიკის ცენტრი“ – ესეც უზარმაზარი შენობაა და აქაც სახალისო მეცნიერება უამრავ სართულზე გადაჭიმულა. სახელდახელოდ მოწყობილ  სივრცეებში ქიმიურ შოუებსაც დაესწრებით, ხოლო ქიმიის სპეციალურ ლაბორატორიაში კვლევითი სამუშაოს დაგეგმვაშიც დაგეხმარებიან და… იქვე შენი ხელით გაზომავ, აღმოაჩენ, გამოთვლი…

მეზობელი თურქეთის  თითქმის ყველა ქალაქში სახალისო მეცნიერების მუზეუმია, თუმცა სახელი განსხვავებული აქვს: მეცნიერების და ექსპერიმენტების ცენტრი. ცენტრებს ქალაქის მუნიციპალიტეტი პატრონობს  და აფინანსებს. გარდა ამისა, უამრავი დონორი ორგანიზაცია არსებობს, რომლებიც აქ სხვადასხვა პროექტების განხორციელებას უწყობს ხელს. თითოეულ ქალაქში არსებული ცენტრი სპეციფიკურია. ზოგან ფიზიკაა მთავარი, ზოგან ქიმია, სხვაგან ბიოლოგია. თუმცა, ყველგან მაინც აქტივობებს ყველა მეცნიერებიდან ატარებენ. საერთო ის აქვთ, რომ ცენტრებთან ყოველთვის  ფუნქციონირებს, ე.წ. კოსმოსის სახლი.

საქართველოში რა ხდებაო, გაიფიქრებთ…

საქართველოში ასევე არის სახალისო მეცნიერებათა მუზეუმი და სხვებისგან განსხვავებული სახელი – ექსპერიმენტორიუმი ჰქვია. აქ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი იდეა ერთდროულად ხორციელდება. მუზეუმია და ექსპონატები აქვთ, ოღონდ სახალისო-სამეცნიერო.  სხვა, ჩვეულებრივი მუზეუმებისგან განსხვავებით, აქ ხელით უნდა შეეხოთ ყველაფერს, თუ საჭიროა გაეთამაშოთ და სულაც ერთი კარგად შეუყვიროთ, რომ თქვენივე ხმის სიძლიერე გაზომოთ.

კედლები ინფორმაციას გვაწვდიან? დიახ, უბრალოდ წაკითხვა არ უნდა დაიზაროთ. ყველგან წარწერებია, რომ თურმე…

– დედამიწის ქანების 0.67% მარსული წარმოშობისაა…

– ორი ერთნაირი ფიფქი არ არსებობს…

– ადამიანის დნმ 50% იმეორებს ბანანის დნმ-ს.

ჰამფრი დევის და მაიკლ ფარადეის იდეა, „ქიმიური შოუ ქიმიის პოპულარიზაციისთვის“, ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ ცენტრსა თუ მუზეუმშია. შოუებს ესქპერიმენტორიუმშიც ნახავთ. როგორ შოუს? ცხელს, ამაღელვებელს, ოდნავ ჯადოსნურს, დამახასიათებელი სუნით, მომნუსხველს და დამაფიქრებელს. დიახ, ყველაფერი დევის სიტყვებს ემთხვევა:

„- ქიმია როგორია? ცხელი, ამაღელვებელი, ჯადოსნური, სუნიც იგრძნობა… თუმცა, გნუსხავს და გაფიქრებს!…“ (ჰამფრი დევი).

მესამე კომპონენტი დარჩა – „სწავლა კეთებით“  ან „მეცნიერება კეთებით“. ეს, ე.წ. მასტერ-კლასებით ხორციელდება. ასეთი მასტერ-კლასები ყველა მსგავს ცენტრსა თუ მუზეუმშია. აზრი ის გახლავთ, რომ სანახაობა გხიბლავს, გიზიდავს, მაგრამ შესწავლისთვის საკმარისი არ არის. ამიტომ, სანახაობას აზრიც უნდა მიაყოლო. კოლბაში რატომ წარმოიქმნა ლურჯი და არა იისფერი. აი, ჩაი, რომ დიდხანს დააყოვნოთ, შეიმღვრევა… რატომ?

ჩაიზე გამახსენდა. სწორედ ამ სასმელს ეძღვნებოდა მასტერ-კლასი, რომელიც ორი ქვეყნის მასწავლებლებისთვის ჩატარდა. ერთი თურქეთის ქალაქ ესქიშეჰირის მეცნიერების ცენტრში, მეორე კი ექსპერიმენტორიუმში. შეხვედრები სწორედ მასწავლებლებისთვის იყო, რათა შემდეგ შეთავაზებული ცდები უკვე გაკვეთილზე მოსწავლეებთან ერთად გაეკეთებინათ და მოსწავლეებს აღმოეჩინათ, რომ ქიმია ყველგან, მათ შორის, ჩვენს სამზარეულოშიც არის. თემის სახელწოდებაც ამასვე ამბობდა -„ქიმია ჩვენი სამზარეულოდან“.

ჰო, ჩაი დაყოვნების შემდეგ ტანინის შემცველობის გამო მუქდება. უფრო ქიმიურად, რომ ვთქვათ, ტანინის დაჟანგვის გამო. ჩაიში ტანინი როგორ აღმოვაჩინოთ?

კონტრასტისთვის ავიღოთ მწვანე და შავი ჩაი. დავამატოთ რკინის (III) ქლორიდის  ნაჯერი ხსნარი. ჩაიში მუქი ლურჯი შეფერილობა განვითარდება, რაც განსაკუთრებით მწვანე ჩაიში შეინიშნება კარგად.

იგივე ტანინი ინდიკატორიც არის. შესაბამისად, ჩაი ინდიკატორის თვისებებსაც ითავსებს. ახლა ოთხი ჭიქა ავიღოთ – ორი შავი და ორიც მწვანე ჩაის ნაყენით. შავ და მწვანე ჩაიში ჩავწუროთ ლიმონი, მეორე ორ ჭიქაში კი  ნატრიუმის კარბონატის მცირე რაოდენობა ჩავყაროთ. ლიმონის შემთხვევაში, თავადაც იცით, ჩაი გაღიავდება. რატომ? ლიმონში ლიმონმჟავაა, მჟავა არეში კი ტანინი ღიავდება. იქ, სადაც საჭმელი სოდაა ჩაყრილი, ჩაი გამუქდება. რატომ? ტუტე არეში ტანინი მუქდება.

ტანინისგან ადრე მელანს ამზადებდნენ. ეს რეცეპტი ჯერ კიდევ ავიცენას აღუწერია თავის სამედიცინო ტრაქტატში. ოღონდ, ავიცენა ჰალის კაკლებს (იგივე რკოს) იყენებდა ტანინის გამოსაყოფად და მასზე FeSO₄-ის დამატებით  მელანს ამზადებდა. რა თქმა უნდა, საქმე ასე მარტივად არ იყო. მელნის დამზადება საფეხურებრივი და შრომატევადი პროცესი გახლდათ. თუმცა, თუ ჩაის FeSO₄-ს ჩვენც დავამატებთ, წარმოქმნილი მუქი ფერი გვამცნობს, რომ მელნის დამზადების სწორ გზაზე ვდგავართ.

კიდევ ერთი მასტერკლასი წყალს შეეხებოდა. არც არის გასაკვირი, რადგან 21-ე საუკუნეში, ის რასაც ლეონარდო და ვინჩი „სიცოცხლის საწყისს“ უწოდებდა, უმოწყალოდ ბინძურდება. გარემოს ქიმიის მკვლევარმა გარი ვანლოონმა წყალს „დედამიწის სისხლი“  უწოდა.

სხვა აქტივობებთან ერთად, “დედამიწის სისხლში” რამდენიმე მეტალის იონის აღმოჩენაც  ვცადეთ:

რკინა (II) აღმოჩენა

კალიუმის ჰექსაციანო (III) ფერატი მჟავა არეში რკინის იონთან წარმოქმნის ცისფერიდან – მუქ ლურჯამდე შეფერილობას.

5 მლ. საკვლევ წყალს დაამატეთ გოგირდმჟავას 2-3 წვეთი და რეაქტივის 2-3 წვეთი.

ბარიუმ (II) აღმოჩენა

5 მლ. საკვლევ წყალს ვამატებთ კალიუმის ბიქრომატის ხსნარის  2-3 წვეთს.  ბარიუმით დაბინძურების შემთხვევაში, წარმოიქმნება მოყვითალო შეფერილობა.

ტყვიის იონების აღმომჩენი რეაქცია

5 მლ. საკვლევ წყალს  ვამატებთ რამდენიმე წვეთ ძმარმჟავას და  კალიუმის იოდიდის ხსნარს. განვითარდება ყვითელი შეფერილობა.

ვერცხლის იონების აღმოჩენა

აღმომჩენად გამოიყენება კალიუმის დიქრომატი; წარმოიქმნება აგურისფერი ნალექი Ag₂CrO₄. ნალექი აზოტმჟავასთან და ძმარმჟავასთან სხვადასხვა შეფერილობას წარმოქმნის.

ამჯერადაც, ყველაფერი ჰამფრი დევის „სცენარით“ წავიდა და ჩვენი ქიმია იყო ცხელი, ამაღელვებელი, ჯადოსნური, სუნიც იგრძნობოდა… თუმცა, გვნუსხავდა  და გვაფიქრებდა…

წერილი პირველი – 25 თებერვალი

წინასწარმეტყველება სულ არ გვჭირდება და არც ნიჭი და მონაცემები არ არის საჭირო, რომ გამოვიცნოთ, ამა თუ იმ თარიღს როგორ შეხვდება ქართველი ფეისბუქმომხმარებელი. ასეთ დღეებში სოციალური ქსელების მოყვარულნი დიდიან-პატარიანად ერთსა და იმავე ლექსებიდან ერთსა და იმავე სტრიქონებს აზიარებს. მაგრამ ყველაზე თანმიმდევრული საზოგადოება მაინც ორ დღესაა და, შესაბამისად, ამ ორ დღეს უმეტესად ორი ლექსი ზიარდება: გაზაფხულის შემოსვლას მურმან ლებანიძის სტრიქონები გვამცნობს, ხან სხვადასხვა მომღერლისა თუ ანსამბლის ნამღერით და ხანაც მუსიკის გარეშე დადებულ ლექსად, ხოლო 25 თებერვლის გათენებას კოლაუ ნადირაძის ლექსად ამოთქმული სიტყვები არ გვავიწყებს. გასახარია, როცა ხედავ, როგორი წარუშლელი შთაბეჭდილების ქვეშაა ერი, როგორ ჩაბეჭდვია მას გონებაში დაუვიწყარი სტრიქონები, რამდენად იზიარებს პოეტთა სულისკვეთებას და ადეკვატურად ეხმიანება ისტორიულ თუ სხვამხრივ გამორჩეულ თარიღებს. მაგრამ დასანანია, რომ საზოგადოების დიდ ნაწილს არ ახსოვს ან არც კი იცის, რომ მარტო ეს პოეტები არ ეხმაურებოდნენ ღირსშესანიშნავ მოვლენებს და ამა თუ იმ ამბავს სხვა არანაკლებ საინტერესო სტრიქონებიც მიეძღვნა. ამიტომაც, მგონი, კარგი იქნება, თუკი ლიტერატურის მასწავლებლები გამოვიყენებთ ისტორიულ თარიღებს და თითო გაკვეთილს დავუთმობთ იმ ლექსების მიმოხილვას, რომლებიც კონკრეტული ისტორიული ფაქტის გამოძახილია. რატომ არ უნდა იცოდნენ ჩვენმა მოსწავლეებმა, რომ 1921 წლის თებერვლის დღეებს გულგრილად არ უყურებდნენ ჩვენი პოეტები და წავუკითხავთ შემდეგ ლექსებს: საბედისწერო დღე გვაუწყა სიონის ზარმა /ო, ჰამლეტ, ჰამლეტ, გადააგდე ხმალი სასწორში. /მუზების პარნასს მე ვარჩიე ბნელი ყაზარმა, /გუშაგად მივალთ, ერო ჩემო, შენს ველ–მინდორში. /თოფის წამალი მომენატრა მუშკის მოყვარულს, /ვინ ნახეთ ხმალი ამომეღოს ერთხელ ქარქაშით. /გულში ვატარებ სასოებას სხვისთვის, დაფარულს, /მივდივართ ბრძოლად განწირული ყორნისფერ რაშით. /და მელანდება მე ასპინძა, კრწანისის ველი, /„ჰაუ“ მივჰყივი მამაპაპათ უკვდავ აჩრდილებს, /„დიდ ბატონო“, მოგვაშველე ეგ მკვდარი ხელი, /ნუთუ დასტოვებ უპატრონოდ შენ ერთგულ შვილებს? /მინდა მოვუხმო ამერ–იმერთ, ერთგულ ხევსურებს, /ამიშვით, ძმებო, ჩამოვრეკო მეტეხზე ზარი, /დღეს ჩვენთან მოვა, ქართლის დაცვას ვინც მოისურვებს, /სადღაა, ვამბობ, სააკაძე – ქართლის ცეზარი? /ჰხამს მომაკვდავი მამულისთვის ცეცხლს ეზიაროს. /ქართველო ერო! გარეწართა გროშზე გაგყიდეს! /სჯობს მტრად მოსულმა ჩვენ ცხედრებზე გადაიაროს, /ვიდრე სამშობლოს ვერაგულად თვალებს დასთხრიდეს!  ეს ლექსი 1921 წლის 18 თებერვალს დაწერა კონსტანტინე გამსახურდიამ და მიუძღვნა ქართულ არტილერიას. მასში უამრავი მხატვრული საშუალებაა გამოყენებული, დახუნძლულია ალუზიებით და მათი გახსნა გაკვეთილზე საინტერესო დისკუსიის წინაპირობაა. 1921 წელსაა დაწერილი იოსებ გრიშაშვილის ლექსი „25 თებერვალი“: რა საჭიროა რყევა და მოცდა, /ტფილისო, აღსდგა შენს სამტროდ ხალხი, /და იალღუჯის მთით ჩამოცოცდა, /რომ თეთრ გიორგებს ჩააცვას თალხი. /ამ გიაურებს, მშიერთა ურდოს, /ვაჭამოთ ტყვია ნაჭიკჭიკარი, /და რომ არავინ აღარ გაგვქურდოს, /მკვდრებით ავავსოთ ქალაქის კარი. /იბრძვიან ჩვენი ცეცხლის მხედრები, /ახალგაზრდებო, დროშას შეჰფიცეთ, /რომ ერთი რიგირ თუ დამარცხდება, / მეორე სიკვდილს დაუცდის მტკიცედ. თუ არა ვცდები, სწორედ ამ ლექსში შემოიტანა თალხით შემოსილი წმინდანის სახე პირველად პოეტმა, გადაიყვანა მოწამე წმინდანთა რიგებში ბრძოლის ველზე დაცემული გმირები და ამით საფუძველი ჩაუყარა ხაზს, რომელიც ლაიტმოტივად გასდევს 1921 წლის თემატიკაზე შექმნილ პოეზიას, ისევე, როგორც კონსტანტინე გამსახურდიამ დადუმებული ზარების ჩამორეკვის და განგაშის ატეხვის მოტივი აახმიანა ამ ციკლის ლექსებში. 1921 წელსაა დაწერილი გიორგი ლეონიძის ეს უსათაურო ლექსიც: გახსოვს, ტაბახმელავ, /ბრძოლები გმირული, /და მკერდი მრავალის /შენთვის განგმირული. /ქალებო, შეამკეთ /მათი საფლავები, /საქართველოსათვის /ვინც დადეს თავები.  იოსებ მჭედლიშვილის ლექსიც „არ დაგვივიწყოთ“: თუ ჩვენი დროშა ძირს არ დაეცა. /მთის მწვერვალს შეჰრჩა ქებად მაღალთა /და საუკუნო ძღვნად გადაეცა /თავისუფლების მომავალ ძალთა; /თუ შეგეღიმოთ ბედით ბაგენი, /ახალი მზის ქვეშ ცხოვრება იწყოთ, – /ჩვენც მოგვიგონეთ მის მოწამენი – /არ დაგვივიწყოთ! არ დაგვივიწყოთ! /თავისუფლების ტკბილ გაზაფხულზე, /ფშატმა რო გასცეს ნაზი სურნელი, /როს ნორჩმა მწვანემ საფლავთა გულზე /განკურნოს სევდა განუკურნელი; /როს დაგემკვიდროთ სითამამენი, /თავისუფლება უხვად მიიწყოთ, /ჩვენც მოგვიგონეთ მის მოწამენი – /არ დაგვივიწყოთ! არ დაგვივიწყოთ! /არ დაგვივიწყოთ და თან იცოდეთ, /არც თქვენზე ნაკლებ ვეტრფოდით მზესა /და თუ სიცოცხლეს სიკვდილით ვცოდეთ, /თავისუფლება გვთხოვდა იმ დღესა. /და თუ შეგემკოთ ღიმით ბაგენი, ახალი მზის ქვეშ ცხოვრება იწყოთ, /ჩვენც მოგვგონეთ მის მოწამენი – /არ დაგვივიწყოთ! არ დაგვივიწყოთ!  (ყველა ეს ლექსი ამ საიტიდან გადმოვიტანე:  https://www.georoyal.ge/?MTID=5&TID=46&id=809&fbclid=IwAR2LWz8Ahax9ux5fvH3dx-YATNR4uJBo5SiW15nZVhZIjDcwt9lVM5mz498 )

1921 წლის თებერვლის მოვლენებზე დაწერილი ანტისაბჭოური ლექსების პარალელურად, კარგი იქნება, თუკი ჩვენს მოსწავლეებს მეორე მხარესაც დავანახებთ, ანუ იმ პოეტთა ლექსებსაც გავაცნობთ, რომლებიც აღფრთვანებულები იყვნენ საქართველოში რუსის ჯარის შემოსვლით, მაგალითად, ნოე ზომლეთელის („საქართველო 25 თებერვლით“) და სანდრო ეულის ლექსებს: წითელი ჩოხით /შეიმოსე, /ბეჭში დამშვენდი /და ოქტომბრის მზის /მიდამოზე /ჯავშანს აფენდი… /შენს მკლავში /სულ სხვა ძალა ჩადგა, /უკმეხი, ურჩი, /ხელში /სხვა ძლევით არაკრაკდა /გრდემლზე ჩაქუჩი, /და გაიჭედა, /გაიკვართა /სულ სხვა ნამგალი: /სათიბმა, /ხნულმა გაიმატა, /ზღვად სდგას /სამკალი!.. /ცაც სხვა გადმოდგა, /საკვირველი, /უკიდე–განო… /ძმად შეგეფიცა, /ხელში – ხელით, /ყველა ბოგანო. /ჯავშნის რიგებად /დაირაზმეთ, /დუღაბის ზღუდეთ, /გზებს უკრავთ წარსულს /და თავს აღწევთ, /რაც კია მრუდეთ!.. /და ევლინებით /ამ ქვეყანას, /ვით სასწაული! /მზის სიხალისე – /შრომა ყანას, /ქოხს სამკაული; /ქალაქს – ზაჰესი, /რიონჰესი, /სოფელს – /ტრაქტორი! /გაქვს ხელში /მტკიცედ ყოფნის წესი, /მისი სასწორი, /რომ დაჰკრა /ძველის ღობე–ყორეს /და გააუქმო!… /-მშრომელთ – დიდება! /მუქთახორებს – /არც ერთი ლუკმა!… „თებერვლის ღამე და გათენება“ (სანდრო ეული): ჩრდილოეთიდან ოქტომბერი დიდხანს გვიმზერდა /და თორმეტ თვეში არჩევანი ერგო თებერვალს, /რომ წითელ დროშით, ხელში თოფით აოქტომბერდა /და ხელი მისცა თბილისიდან მოსკოვს, ლენინგრადს.

როდესაც 1921 წლის თებერვლის მოვლენებზე შექმნილ პოეზიას გავიხსენებთ, არ უნდა დავივიწყოთ იოსებ გრიშაშვილის ლექსის საინტერესო ბიოგრაფიაც. რამდენ ჩვენგანს აქვს  არასწორად გაზეპირებული ეს სტრიქონები: სიზმრად ვნახე, საქართველო /სისხლის ზღვაში ბანაობდა, /დაფლეთილი ჩვენი დროშა /კოჯრის თავზე ქანაობდა… ან კოჯრის თავზე დაფლეთილი თეთრი დროშა ფრიალებდა, /კვინიტაძის ზარბაზნები / ისროდა და გრიალებდა… მოასმენინეთ მოსწავლეებს ამ ძნელადდასავიწყებელ სტრიქონებზე აჟღერებული არაჩვეულებრივი სიმღერა youtube-ზე და აუხსენით, რომ სინამდვილეში ლექსი იოსებ გრიშაშვილმა ბევრად უფრო ადრე დაწერა და ის სხვანაირად ჟღერდა, იქვე არც პაატა ნაცვლიშვილის წერილი დაგავიწყდეთ, რომელსაც დაუდგენია ლექსის შექმნის თარიღი – 1912 წელი (https://www.opentext.org.ge/index.php?m=39&y=2001&art=4295&fbclid=IwAR1oBHgDFzZxj0TrXwq_HtNhQC0ibtEdAc61GzBnim-QVrVLmm85ZuNIZR0 ). რა უცნაურია, რომ 1912 წელს დაწერილი ლექსი-სიზმარი არაერთხელ აუხდა წინასწარმეტყველებასავით ქართველ ერს. გრიშაშვილი ლექსში არც კოჯორს ახსენებს და არც კვინიტაძეს, მაგრამ ის ტრაგიზმი, ის შემზარავი განცდა და სულისკვეთება თითქოს იდეალურად ასახავდა 1921 წლის მოვლენებს და ამიტომაც ხალხმა ბუნებრივად შეცვალა მასში სიტყვები და ასე გაჩნდა ლექსში სულ სხვა სიტყვები: სიზმრად ვნახე – საქართველო /სისხლის ზღვაში ბანაობდა /და დროშა კი დაფლეთილი /ქარის ფრთებზე ქანაობდა. /და მეც ვითომ ღრუბლებიდან /დავყურებდი იმ ნაპირებს, /სადაც ნაშთი ჩაჰხვეოდა /მკერდგაპობილ მებრძოლ გმირებს; /დავყურებდი ძველ მონასტრებს, /ძველ აკლდამებს წინაპართა, /სადაც ერმა ივერიის სისხლის /დროშა ზე აღმართა, /და ვფიქრობდი: ნუთუ ხალხი /ისე დაჭკნა და დაკნინდა, /რომ სხვას მიაქვს ჩვენი სულის /სიამაყე, წმიდათ წმიდა?!  იმეორებს ქართული პოეზიის ტრადიციას – სიზმრად ნახვას და სიზმრებით წინასწარმეტყველებას. გავიხსენოთ სიზმრები აკაკისთან „თორნიკე ერისთავში“, ვაჟასთან „ბახტრიონში“… შემდეგ უკვე ისტორიულმა რომანმაც აითვისა და დაამუშავა სიზმრების თემა (მაგ. გრიგოლ აბაშიძის „ლაშარელა“). სიზმარს მოლოდინის და განწყობის შექმნა შეუძლია, თუმცა ისიც ვიცით, რომ სიზმარი პოეტური ფანტაზიაა და ხშირად მასში უკვე მომხდარი ალეგორიულადაა ასახული. იოსებ გრიშაშვილის ლექს-სიზმარში რამდენიმე ათეული სიტყვაა, მაგრამ ის ძალზედ შთამბეჭდავია, განსაკუთრებულ ემოციას აღძრავს. თითქოს სტრიქონები არც ისე დატვირთულია მხატვრული სახეებით, მაგრამ ის, რაც არის, საკმარისია უძლიერესი გრძნობების გამოსაწვევად: სისხლის ზღვაში მობანავე საქართველო და დაფლეთილი დროშა მარტოდ დარჩენილი ქვეყნის სიმბოლოა, თუკი მანამდე მობანავე ქალის სახეებს ქმნიდა მითოლოგია და ლიტერატურა, ამ ლექსში პოეტმა მას ჩაანაცვლა ქვეყანა, რომელიც, როგორც ჩანს, ტრადიციის თანახმად, მდედრობითი სქესის უნდა იყოს. ქალი, რომელიც წყალში ბანაობს დაუცველია, ასევე დაუცველია სამშობლოც, მაგრამ შემდეგი სტრიქონებიდან ჩანს, რომ ის მაინც ამაღლებულია, დროშა, რომელიც სამშობლოს სიმბოლოს წარმოადგენს, ძირს კი არა, ზევით ფრიალებს, ამიტომაც ქვეყანა დამარცხებულიც კი ამაღლებულია. ამ ამაღლებულის განწყობას ქმნის თუნდაც დაფლეთილი, მაგრამ მაინც ზეაღმართული დროშა. მიუხედავად იმისა, რომ ლექსში ერთხელაც არ არის ნახსენები წმინდა გიორგი ან ღვთისმშობელი, არ შეიძლება, მკითხველს თვალწინ არ დაუდგეს ისინი. ერთიც და მეორეც, მკითხველის გონებაში ამოტივტივდება, როგორც მფარველები, როგორც დროებით დასაცავები და დროებით დამარცხებულები, მაგრამ იმავდროულად, როგორც სიკვდილით სიკვდილზე გამარჯვებულები.

ახლა, რაც შეეხება ჩვენში პოპულარულ კოლაუ ნადირაძის ლექსს. „25 თებერვალი“ ნამდვილად იმსახურებს მეტ ყურადღებას ჩვენგან და არა იმიტომ, რომ ის ყველაზე ხშირად ზიარდება ფეისბუქის საშუალებით, არამედ იმიტომ, რომ ის დახუნძლულია მხატვრული საშუალებებით და ის, როგორც უცხო ტექსტი, შესანიშნავად დაგვეხმარება მოსწავლეების მომზადების თვალსაზრისითაც. მიუხედავად იმისა, რომ ინტერნეტგაზეთში შარშან ნონა კევლიშვილის ნამდვილად კარგი წერილი დაიბეჭდა, მაინც საჭიროდ მივიჩნიე, კიდევ ერთხელ საგანგებოდ განვიხილო კოლაუ ნადირაძის შედევრი, რადგან მიმაჩნია, რომ მასზე კიდევ უფრო მეტის თქმა შეიძლება.

როდესაც გაკვეთილზე ისტორიული თარიღის აღსანიშნავად გასაანალიზებლად შევიტანე ე.წ. სათარიღო ლექსი „25 თებერვალი“, დისკუსიისას რამდენიმე ასპექტი გამოიკვეთა. სანამ ავტორის მთავარ სათქმელამდე მივიდოდით, შეკითხვების საშუალებით გეზს ვაძლევდი მოსწავლეებს. შევეცდები, გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება, ჯერ კი გავიხსენოთ ლექსი: თოვდა და თბილისს ებურა თალხი, /დუმდა სიონი და დუმდა ხალხი, /ძილღვიძრად იყო ქალაქი ჩემი, /საშინელებას კვლავ სჭედდა გრდემლი – /ისევ გოლგოთა და ისევ ცრემლი! /მშობელო დედავ, ისევ გაგყიდეს, /ისევ წამების ჯვარი აგკიდეს, /არ შეგიბრალეს, კვლავ არ დაგინდეს! /თოვდა და თბილისს ებურა თალხი, /დუმდა სიონი და დუმდა ხალხი. /დაცხრა კოჯორი და ტაბახმელა, /მხოლოდღა თოვლი ცვიოდა ნელა, /ეფინებოდა გმირების გვამებს – /განგმირულ მკერდებს, დალეწილ მკლავებს /და უძრავ იყო თებერვლის ღამე. /თოვდა და თბილისს ებურა თალხი /დუმდა სიონი და დუმდა ხალხი /იმ გზით სად წინათ ელავდნენ ხმლები, /სად სამას გმირთა დაიფშვნა ძვლები, /სად ქართლის დედის ცრემლით ნანამი, /მძიმედ დაეშვა ჩვენი ალამი. /სად გმირთა სისხლით ნაპოხიერი, /თოვლს დაეფარა კრწანისის ველი, /წითელი დროშით, მოღერილ ყელით, /თეთრ ცხენზე მჯდომი, ნაბიჯით ნელით /შემოდიოდა სიკვდილი ცელით! /თოვდა და თბილისს ებურა თალხი, /დუმდა სიონი და დუმდა ხალხი.

პირველი, რაც ლექსის ანალიზისას უნდა ვკითხოთ მოსწავლეებს, არის ის, შენიშნეს თუ არა, რომელი სტრიქონები მეორდება რამდენჯერმე. მათ უნდა დაინახონ, რომ რვა ტაეპიდან პირველი ორი გამეორებულია ჯერ ექვსი, შემდეგ ხუთი და ბოლოს ცხრა ტაეპის შემდეგ, შესაბამისად, ლექსს კრავს ორი სტრიქონი, რომელიც შუა ნაწილშიც ორჯერაა. ცხადია, ეს ყველაფერი შემთხვევითი არ არის და ლექსში გამეორებულ სტრიქონებს გარკვეული დანიშნულება აქვს.

ცხადია, როგორც კი ამოიცნობენ გამეორებულ ტაეპებს, მოსწავლეებს უნდა განემარტოთ, თუ რა არის რეფრენი, მაგრამ ამით არ უნდა შემოვიფარგლოთ. უნდა დავეხმაროთ მოსწავლეებს, დაფიქრდნენ, რომელი სიტყვები აირჩია პოეტმა რეფრენად და რატომ, რის თქმას ცდილობს ავტორი და რაზე გაჰყავს მას რეფრენის საშუალებით მკითხველი? რა აზრი აქვს რამის ამოცნობას, თუკი შემდგომ არ დავსვამთ კითხვას „რატომ?“. თუკი მოსწავლეებს პასუხის გაცემა გაუჭირდებათ, მათ შემდეგი შეკითხვები უნდა დავუსვათ: რა ფერია თოვლი? რას ნიშნავს თალხი? როგორ დაუპირისპირდა ეს ორი სიტყვა ერთმანეთს? ვის ახურავს თალხი ცხოვრებაში? ამ ლექსში? როგორ უნდა დავაკავშიროთ მგლოვიარე ქალი თბილისს და თუ დავაკავშირებთ, ვინ იქნება ეკლესიის დადუმებული ზარების ფონზე ეს თალხითმოსილი ქალი? თოვლით დაფარვა რისი მომასწავებელია? დაფარავს თუ არა თოვლი კვალს? რა თვისება აქვს თოვლს? როცა გადნება, ისევ გაშიშვლებდა თუ არა ის, რაც მან მანამდე დაფარა? რას უნდა ნიშნავდეს, რომ თოვლი გაყინავს იმას, რასაც დაედება (პასუხში ყველა „ის“ „იმას“ და სხვა ნაცვალსახელი უნდა შეიცვალოს კონკრეტული არსებითი სახელით)? იგრძნობა თუ არა რეფრენში ოპტიმიზმი? რომელი სიტყვები ქმნის მცირე ოპტიმიზმის საფუძველს? რას გვამცნობს დუმილი? როდის დუმდება ეკლესიის ზარი? როდის უნდა რეკდეს ზარი და სად რეკს ზარი, რის ნიშნად? თუკი ხალხის დუმილი გაოგნების, უძრაობის და გაქვავების ნიშანია, რას უკავშირდება ეს გაოგნება? როგორ დააკავშირებენ ერთმანეთს სიტყვებს „ზარი“ და „თავზარი“ (ცხადია, ურიგო არ იქნება, თუკი წინ ჩამოთვლილი ლექსების ალუზიებსაც დავადგენთ)? თავზარი აწმყომ გამოიწვია თუ მომავლის სურათის წინსწრებით წამოდგენამ? როდესაც კითხვებს პასუხი გაეცემა და რეფრენის როლს გაიაზრებენ მოსწავლეები, გადავიდეთ შემდეგზე. მოსწავლეებს უკვე შეუძლიათ, ლექსი დაყონ სამ ნაწილად. ამის შემდეგ მათ აღარ გაუჭირდებათ იმის ახსნა, რომ ლექსის თითოეული ნაწილი მეტნაკლებად უკავშირდება წარსულს, აწმყოს და მომავალს. აქვე ყურადღება გავუმახვილოთ იმ ფაქტზე, რომ ლექსის სამ ნაწილად დასაყოფად სავსებით საკმარისი იქნებოდა თითოეული ნაწილის შემდეგ ყოფილიყო წარმოდგენილი რეფრენი, ანუ ორი გამეორებული სტრიქონი ოთხჯერ კი არა, სამჯერ გამეორებულიყო. მაშ, რა ფუნქცია აქვს რეფრენს, როცა პირველ ორ სტრიქონადაცაა გატანილი? ალბათ ბუნებრივი პასუხი ისაა, რომ ამ შემთხვევაში იმდენ ყურადღებას არ მივაქცევდით რეფრენში გამოთქმულ გზავნილებს, რომლებზეც უკვე ვისაუბრეთ და რომლებიც მეტნაკლებად ამზადებს მკითხველს.

როცა რეფრენის თემას ამოვწურავთ, გადავიდეთ საკუთრივ ლექსის ნაწილების გარჩევაზე. პირველ ნაწილს პირობითად შეგვიძლია ვუწოდოთ აწმყო და აწმყოში მომავლის სურათების გამოჭედვა წარსულის გახსენებით. თავის მხრივ, აზრობრივად პირველი ნაწილი არა ექვს, არამედ ორ სამტაეპიან ნაწილად იყოფა. პირველ სამ ტაეპში სხვა გზავნილია, ხოლო მეორე სამ ტაეპში – სხვა. დავსვათ შემდეგი შეკითხვები, რომელიც დაეხმარება მოსწავლეებს: რატომ საუბრობს პოეტი თბილისზე და არა სხვა ქალაქზე? როგორ ახასიათებს თბილისს პოეტი? ლექსიდან ჩანს, რომ თბილისს ძინავავს თუმცა არა ღრმა ძილით. ეს ქალაქი, რამდენადაც შეუძლია, ფხიზლადაა, რადგან იცის, რომ გაფრთხილებული უნდა იყოს და დადარაჯებულია. სამწუხაროდ, მისი ყველაზე ცუდი მოლოდინი მართლდება. საუკუნეებია, ამ ცუდს უპირისპირდება არა მარტო თბილისი, არამედ სრულიად საქართველო. ეს ცუდი რამაა ღალატი და გაყიდვა. სწორედ ამ ცუდმა ღალატმა დაადუმა თბილისი და დუმილში იხატება მომავლის სურათები, რომელიც თითქოს აწმყოში იჭედება. აწმყოში წარმოდგენილის შედეგი დადგება მომავალში. საშინელებას, რომელსაც აწმყოში ჭედავს გრდემლი, მომავალში განხორციელდება. ლექსის ამ ნაწილში უნდა გამოვყოთ რამდენიმე სიტყვა და საგანგებოდ შევჩერდეთ მათზე. პირველი სიტყვაა „ისევ“, რომელიც ნიშნავს იმას, რომ ეს ყველაფერი პირველად არ ხდება, სამშობლო არაერთხელ გაუყიდიათ მოღალატეებს და მათი სახელები ისტორიამ არ დაივიწყა. შესაძლოა, გმირი უსახელო იყოს, მაგრამ მოღალატეს ყოველთვის აქვს სახელი. ადამიანები რომ ისტორიის გაკვეთილებს სწავლობდნენ, ადამიანები რომ ისტორიას აანალიზებდნენ, ხომ აღარ მოინდომებდნენ ღალატის ჩადენას თუნდაც თავიანთი შვილების და შვილიშვილების ხათრით, რომელთაც გაუჭირდებათ წინაპრების სასირცხვილო ლაქის ჩამოშორება. სიტყვა „ისევ“ რამდენჯერმე გამეორებას ნიშნავს და მასთან ერთად დროის კავშირსაც, იმას, რომ წარსული, აწმყო და, სამწუხაროდ, უახლოესი მომავალიც გადაჯაჭვულია და მეორდება უსასრულოდ ბევრჯერ. მეორე ყურადღებამისაქცევი სიტყვაა „გაგყიდეს“. გაყიდვა არ გულისხმობს საქართველოს მთავრობას, ქართველ ერს, არამედ გულისხმობს სერგო ორჯონიკიძის სამარცხვინო გარიგებას მტერთან და იმ ქართველებს, რომლებიც შემოუძღვნენ სამშობლოში სიკვდილს და კარი გაუღეს მომავალ სამოცდაათ წელს (ცხადია, არ უნდა შევიყვანოთ შეცდომაში მოსწავლეები და უნდა ავუხსნათ, რომ ჩვენ შეგვიძლია ვისაუბროთ სამოცდაათ წელიწადზე, მაგრამ კოლაუ ნადირაძეს ვერ ეცოდინებოდა, რომ საშინელება სამოცდაათი წელი გაგრძელდებოდა. არაფერი დაშავდება, თუკი ჩვენ ვახსენებთ სამოცდაათ წელს, მაგრამ სწორად უნდა ვიხმაროთ ეს სიტყვა). შემდეგი სიტყვა, რომელიც ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანია ლექსში არის სიტყვა „გრდემლი“. გრდემლი პირველ რიგში მეტაფორა არის და, სავარაუდოდ, ის ჭედავს ხანას, ეპოქას. მაგრამ, ამ ყველაფერთან ერთად, გრდემლი ერითმება ცრემლს, რაც კიდევ უფრო აძლიერებს ემოციას. ყველაზე ნიშნადობლივი კი მაინც ის არის, რომ „გრდემლმა“ და „ცრემლმა“ მკითხველს ერთი სიტყვა უნდა გაახსენოს. კარგი იქნება, თუკი დაფაზე ერთმანეთის ქვევით დაწერთ ამ ორ სიტყვას, გამოყოფთ ბოლო ორ მარცვალს და თხოვთ მოსწავლეებს, მოძებნონ სიტყვა, რომელიც გაერითმება მათ. ეს სიტყვა უნდა იყოს „კრემლი“. როგორც კი მას ამოიცნობენ მოსწავლეები, ისინი მიხვდებიან, რომ მეტაფორის გარდა, გრდემლი ალეგორიაცაა და ის რუსეთის მთავრობას აღნიშნავს, რომელიც პოეტის აზრით, საშინელებას ჭედავდა. სიტყვა „კრემლი“ დაფარულია ლექსში, მაგრამ სხვადასხვა სიტყვის დახმარებით დაფარულის აღდგენაა შესაძლებელი. საუბედუროდ, კრემლი კიდევ არაერთხელ გამოჭედავს სხვა საშინელებებსაც.

ლექსის პირობით მეორე ნაწილში აწმყოა დახატული. რას ვხედავთ ბრძოლის ველზე? დაცემულთა ცხედრებს, რომელთაც ედება თოვლი. რა თქმა უნდა, ხვალ იქნება თუ ზეგ,  ეს თოვლი დადნება და როცა დადნება,  დავიწყება ხსოვნით შეიცვლება. უიმედო აწმყოს, რომელიც დახატულია ლექსის ამ ნაწილში, მაინც მომავლის იმედის ნაპერწკალი ათბობს. მეორე ნაწილში დაღუპულთა ცხედრები დადუმებულან და დადუმებულან მათი ჭირისუფალნიც, ეს დუმილი რამდენიმე ათეულ წელს გასტანს, თუმცა ამგვარი დადუმება მარადიული არაა და ოდესმე ხმა მაინც ამოხეთქავს. თებერვლის უძრავმა ღამემ დააღამა მრავალი მომავალი დღე. მაგრამ დღე-ღამის უძრაობაც მარადიული არაა, ღამე ბოლობოლო მაინც შეიცვლება დღით, უძრაობას მოძრაობა ჩაენაცვლება. ეს სიტყვები „უძრავი“, „ღამე“, ნელი თოვა – არაჩვეულებრივ მხატვრულ სახეებს წარმოადგენს და მათი უგულვებელყოფა გარჩევისას დანაშაული იქნება.

მესამე ნაწილი წარსულის გახსენებაცაა, აწმყოს აღწერაც და მომავლის წინასწარმეტყველებაც: უახლოესი წარსულის სიმბოლო დაშვებული ალამია. როგორც ვიცით, 1921 წელს დროშა სამფერი იყო. ამ სამ ფერს ლექსის სიტყვები აცოცხლებს. ვთხოვოთ მოსწავლეებს, მოძებნონ სამივე ფერი, რომლებიც პირდაპირ არაა ნახსენები ლექსში. მათ არ უნდა გაუჭირდეთ თოვლის სითეთრის, თალხის სიშავის და სისხლის სიწითლის ამოცნობა. ეს სამი ფერი სამ დროს – მომავალს, აწმყოსა და წარსულსაც ასახავს. საინტერესოა, რომ მომავალი ლექსში ორია და ორივე მომავალი თეთრია. ერთი მომავალი, რომელიც თოვლის სითეთრითაა წარმოდგენილი, ოპტიმისტურია, რადგან თოვლი აუცილებლად დადნება ადრე თუ გვიან. მეორე მომავალი მოღალატის თეთრი ცხენითაა წარმოდგენილი. ამ თეთრ ცხენზე შემომჯდარ ყელმოღერებულ „რაინდს“ სიკვდილი მოაქვს ცელით, ანუ პოეტი ხატავს მომავალი წლების სისხლით გაჟღენთილ დღეებს – რეპრესიებს, შიმშილს, გადასახლებას, დახვრეტას, დაჩოქებას… სიტყვა „ცელს“ ისევ ერითმება ის სამი სიტყვა, რომელიც ზევით ვახსენეთ, ანუ თეთრი ცხენით გამარჯვებული სიკვდილი მოდის ხელში ცელით. მასთან ერთად კი ეპოქა (გრდემლი), გოდება და ტირილი (ცრემლი) და არდაწერილი, მაგრამ ნაგულისხმევი რუსეთიც (კრემლი) შემოდის საქართველოში.

როდესაც დავასრულებთ ლექსის სამივე ნაწილის ანალიზს და ამოვიცნობთ პოეტის სათქმელს, დავუბრუნდეთ თალხიანი თბილისის სახეს. რომელი ქალი იგულისხმება ამ მხატვრულ სახეში? პასუხი ადვილი გამოსაცნობია, განსაკუთრებით მაშინ, თუკი სიტყვა „გოლგოთას“ დავუბრუნდებით ლექსის პირველი ნაწილის მეორე ტერცინაში. სიტყვა გოლგოთამ უნდა გაახსენოს მკითხველს გამყიდველი იუდაც. იუდა განზოგადებული სახეა ყველა მოღალატის, არა აქვს დიდი მნიშვნელობა, რა ერქმევა მას, სერგო თუ ფილიპე, იოსები თუ გიგლა, ქაიხოსრო თუ იასე… მოღალატე მოღალატეა, მას სხვადასხვა სახელი ჰქვია, მოღალატე ბევრი იყო და ბევრი არის და, სამწუხაროდ, კიდევ ბევრი იქნება. მოღალატეების სახელებს ისტორია არ დაივიწყებს, როგორი ხვავრიელი თოვლითაც არ უნდა დაიფაროს უსახელო გმირთა ცხედრები და სისხლით გაპოხილი ნიადაგი, როგორც არ უნდა გაჩერდეს დრო და დაისადგუროს ღამემ.

ამგვარი ანალიზის შედეგად მოსწავლეებს უკვე შეეძლებათ, მოკლედ შეაჯამონ ლექსად დაწერილი პოეტის სათქმელი, რომელიც იმავდროულად მრავალი საბჭოთა ადამიანის სათქმელიც იყო. როგორც ღვთისმშობელმა წინასწარ იცოდა თავისი პირმშოს ხვედრის შესახებ, ასევე თბილისმაც წინსწრებით იცის, რა მოელის სრულიად საქართველოს. მისი მოლოდინია, რომ სამშობლოს იუდა გაყიდის და შემოუძღვება კრემლს, რომელიც მილიონობით ადამიანის ცრემლის, სისხლისა და დუმილის – უამრავი საშინელების მიზეზი გახდება.