სამიზნე ცნება „გეომეტრიული ფიგურების“ დამუშავებისას მე-6 კლასში ერთ -ერთი შესასწავლი საკითხი, რომელიც ზემოხსენებული გრძელვადიანი მიზნის მიღწევას ემსახურება, არის წრეწირების ურთიერთგანლაგება. მინდა, შემოგთავაზოთ ჩემ მიერ დაგეგმილი და ჩატარებული გაკვეთილი.

სამიზნე ცნება: გეომეტრიული ობიექტები.

მკვიდრი წარმოდგენები:

მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს, რომ:

• ჩვენ გარშემო და გარემომცველ ბუნებაში არსებულ უამრავ საგანს გეომეტრიული ფიგურების ფორმა აქვს;

• გეომეტრიული ფიგურები ერთმანეთისგან განირჩევიან თვისებრივი და რაოდენობრივი ნიშნებით – ფორმით, ზომით.
• გეომეტრიული ფიგურების თვისებების ცოდნა გეომეტრიული ობიექტებისა და მოდელების აგებაში გვეხმარება.

მისაღწევი შედეგები:

მოსწავლეს უნდა შეეძლოს

• ჩვენ გარშემო და გარემომცველ ბუნებაში არსებულ საგნებში გეომეტრიული ობიექტების ამოცნობა;
• გეომეტრიული ფიგურების ერთმანეთისგან გარჩევა ნიშან-თვისებების მიხედვით;
• გეომეტრიული ფიგურების თვისებების გამოყენებით გეომეტრიული ობიექტებისა და მოდელების აგება.

კლასი: მე-6

საკითხი: წრეწირთა ურთიერთგანლაგება

მიზანი: შეძლებენ სიბრტყეზე წრეწირთა ურთიერთგანლაგებას, კავშირების აღმოჩენასა და დასკვნის გამოტანას წრეწირთა ცენტრებს შორის მანძილსა და რადიუსების ჯამს ან სხვაობას შორის. დაინახავენ კავშირებს წრეწირთა განლაგების შემთხვევებსა და ჩვენ გარშემო თუ გარემომცველ ბუნებაში არსებულ საგნებში, გაიაზრებენ, რომ ფიგურის თვისებების ცოდნა გეომეტრიული ობიექტებისა და მოდელების აგებაში გვეხმარება.

ესგ-ის სტანდარტის მიხედვით

მათ.VI.9. მოსწავლეს შეუძლია ფიგურებსა და ფიგურის ელემენტებს შორის მიმართებების დადგენა.

• აკეთებს დასკვნას სიბრტყეზე წრეწირების ურთიერთგანლაგების შესახებ, მათ ცენტრებს შორის მანძილისა და რადიუსების გამოყენებით.

საკვანძო შეკითხვა:

როგორ შეიძლება განლაგდეს ორი წრეწირი სიბრტყეზე ერთმანეთის მიმართ?

რესურსები: ძირითადი დამხმარე რესურსია ჩემ მიერ აწყობილი პრეზენტაცია „წრეწირთა ურთიერთგანლაგება“, კომპიუტერი, პროექტორი, საკანცელარიო მასალები, მუყაოს ფურცლები, ხის პატარა ჩხირები, წებო და პატარა ზომის (1-2 სმ დიამეტრის) მძივები, სახატავი საშუალებები.

აქტივობა1. გაკვეთილის თემისა და მიზნის გაცნობა

მიზანი: მოსწავლეები ამოიცნობენ წრიულ ფორმებს ჩვენ გარშემო და გარემომცველ ბუნებაში არსებულ საგნებში

დრო: 3-4 წთ

მოსწავლეებს ვაცნობ გაკვეთილის თემასა და მიზანს. სლაიდი 1.

აღწერა: მოსწავლეებს ვეკითხები, ხედავენ თუ არა ჩვენ ირგვლივ, ბუნებაში ან ყოფითი დანიშნულების საგნებში წრის ან წრეწირის ფორმებს.

მოსწავლეები ასახელებენ წრიული ფორმის ობიექტებს. პასუხების მოსმენის შემდეგ მათ ვაჩვენებ წინასწარ მომზადებულ სლაიდებს (2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9), რომლებზეც თვალსაჩინოდაა წარმოჩენილი წრეწირების გამოყენება არქიტექტურაში, ხელოვნებაში, ინჟინერიაში, დიზაინში, ყოფითი ყოველდღიური დანიშნულების საგნებში.

ვაცნობ გაკვეთილის მიზანს, დღეს შევისწავლით წრეწირთა ურთიერთგანლაგებას, რომლის მაგალითებიც ასევე უხვადაა ჩვენ გარშემო, მანამდე კი გავიხსენოთ წრეწირის ელემენტები

აქტივობა 2. წინარე ცოდნის გააქტიურება

საკითხი: წრე, წრეწირი, ცენტრი, რადიუსი, დიამეტრი, ქორდა.

მიზანი: წრის ელემენტთა ამოცნობა, დახასიათება და მათ შორის კავშირების დანახვა რეალური მაგალითების საშუალებით.

დრო: 3-4 წთ

აღწერა: მოსწავლეებს ვაჩვენებ დაჭრილი ხაჭაპურის ფოტოს, რათა დავინახოთ დიამეტრისა და რადიუსის რეალური მაგალითები (სლაიდი 10).

ვსვამ კითხვებს: რომელი გეომეტრიული ფიგურის ფორმა აქვს გამომცხვარ ხაჭაპურს? რას წარმოადგენს ხაჭაპურის გასაჭრელად გავლებული ხაზები? რამდენი დიამეტრის/ რადიუსის გავლება შეიძლება? სად იკვეთება დიამეტრები? სხვანაირად თუ დავჭრით ხაჭაპურს? რომელია უდიდესი ქორდა? – და ა.შ. ყოფით მაგალითში დანახული წრის ელემენტებით უკეთ ხდება ცნებების გასხენება.

მომდევნო ფოტო (სლაიდი 11) გეომეტრიული ნახაზია. ახლა უკვე ვთხოვ, ნახაზზე აჩვენონ წრეწირის ცენტრი, რადიუსი, ქორდა, დიამეტრი, კავშირი რადიუსსა და დიამეტრს შორის, მხებისა და მკვეთის მონაკვეთები.

აქტივობა 3. წრეწირთა ურთიერთგანლაგება.

მიზანი: მოსწავლეები შეძლებენ წრეწირების ურთიერთგანლაგების ყველა შესაძლო შემთხვევის წარმოჩენას სიბრტყეზე. თითოეული შემთხვევისათვის დაწერენ, რა კავშირია წრეწირის ცენტრებს შორის მანძილსა და რადიუსების ჯამს ან სხვაობას შორის. დაინახავენ კავშირებს წრეწირთა განლაგების შემთხვევებსა და ჩვენ ირგვლივ არსებულ საგნებში, გაიაზრებენ, რომ ფიგურის თვისებების ცოდნა გეომეტრიული ობიექტების და მოდელების აგებაში გვეხმარება.

დრო: 15 -18 წთ

აღწერა: რეალურ სამყაროში წრეწირების ურთიერთგანლაგების აღქმისთვის მოსწავლეებს ვაჩვენებ ფოტოს (სლაიდი 12). ეს არის წრიული ფორმის ულამაზესი პარკი, რომელიც შედგება პატარ-პატარა წრეების ფორმის მწვანე კუნძულებისგან, რომელთა უმეტესი ნაწილი ერთმანეთს გარედან ეხება. მოსწავლეებს ვთხოვ, დააკვირდნენ წრეწირთა ურთიერთგანლაგებას და აღწერონ, რას ხედავენ ფოტოზე. მოსწავლეები თავად ამოიცნობენ წრეწირთა განლაგებას.

ამის შემდეგ კლასს ვყოფ 5 ჯგუფად და თითოეულს ვაძლევ დავალებას (სლაიდი 13).

I ჯგუფი: რადიუსი წრეწირისა, რომლის ცენტრი M წერტილია, არის 6 სმ, ხოლო მეორე წრეწირისა, რომლის ცენტრია N – 2 სმ. იპოვეთ ცენტრებს შორის MN მანძილი.

შეადარე ცენტრებს შორის მანძილი რადიუსების ჯამს

(II, III, IV და V ჯგუფებისთვის რადიუსების სხვა მნიშვნელობებს განვიხილავთ).

მოსწავლეებს გამოაქვთ ნამუშევრები დაფაზე, აკეთებენ პრეზენტაციას (მხოლოდ I ჯგუფი) და შედეგებიდან გამომდინარე ასკვნიან, რომ MN=R+r

ანალოგიურად განვიხილავ წრეწირთა ურთიერთგანლაგების სხვა შემთხვევას (სლაიდი 14). ამ ფოტოზე საცხოვრებელი სახლები დაგეგმარებულია წრის ფორმის ტერიტორიებზე, რომელთა გეომეტრიული მოდელი ასეთია:

მოსწავლეთა ჯგუფებს ვთავაზობ, იპოვონ მანძილი წრეწირის ცენტრებს შორის (სლაიდი 15).

ნამუშევრები ჯგუფებს თვალსაჩინოდ გამოაქვთ დაფასთან. II ჯგუფის წარმომადგენელი აკეთებს პრეზენტაციას. შედეგებიდან გამომდინარე ერთობლივი მსჯელობით გამოაქვთ დასკვნა, რომ MN>R+r

ანალოგიურად ხდება წრეწირთა ურთიერთგანლაგების სხვა შემთხვევების განხილვა. ჯერ ვაჩვენებ ფოტოს, რომლის გეომეტრიულ მოდელს აგებენ მოსწავლეები, აკვირდებიან და ითვლიან მანძილებს, გამოაქვთ დასკვნა. პრეზენტაციებს თანმიმდევრულად აკეთებენ ჯგუფების მიხედვით (სლაიდი 16; 17; 18; 19; 20; 21)

ბოლოს ხდება ყველა ნამუშევრის რეზიუმირება და საბოლოო დასკვნის გამოტანა ბლოკ-სქემის საშუალებით (სლაიდი 22, 23).

წრეწირთა ურთიერთგანლაგების ფორმები ქმნის ულამაზეს კომბინაციებს, რომლებსაც ბევრი კომპანია ლოგოებად იყენებს, მხატვრები ქმნიან შედევრებს, არქიტექტორები და ინჟინრები იგონებენ რთულ და საინტერესო კონსტრუქციებს ქალაქებისა და კამპუსების დაგეგმარებასა და მშენებლობაში და ა.შ. (სლაიდი 24, 25)

აქტივობა 4. სპინერის შექმნა

მიზანი: მოსწავლეები შექმნიან სათამაშოს, შეძლებენ ცოდნათა დაკავშირებას. გამოიყენებენ ცოდნას წრეწირის ელემენტების შესახებ და წრეწირთა ურთიერთგანლაგების ფორმებს გამოსახავენ სპინერის ზედაპირის გასაფორმებლად.

დრო: 15 წთ

აღწერა: მოსწავლეებს ვაჩვენე ერთწუთიანი ვიდეო ინსტრუქცია

https://www.pinterest.com/pin/5488830786740991/

https://www.pinterest.com/pin/563018691402475/

დავურიგე რესურსები და ვთხოვე, შეექმნათ სათამაშო სპინერი შემდეგი მოთხოვნების გათვალისწინებით:

• სპინერის ორივე ზედაპირზე გამოსახეთ ნახატი წრეწირების გამოყენებით ისე, რომ წარმოაჩინოთ სიბრტყეზე წრეწირების ურთიერთგანლაგების ორი შესაძლო შემთხვევა მაინც. წარდგენისას იმსჯელეთ, რა კავშირია წრეწირების ცენტრებს შორის მანძილსა და რადიუსებს შორის და წრეწირთა მსგავს ურთიერთდამოკიდებულებას სად გამოიყენებთ ყოფა-ცხოვრებაში, ან რომელი პროფესიის ადამიანები გამოიყენებენ.

მოსწავლეებმა შექმნეს ხელნაკეთი, გასაოცარი, ფერადი სპინერები. ეს იყო სახალისო STEAM აქტივობა, ერთდროულად მეცნიერება, ხელოვნება და თამაში.

საშინაო დავალება: შექმენი ნახატი A4 ზომის ფურცელზე აკვარელით ან ფერადი ფანქრებით. ნახატზე გამოსახე წრეები, წრეწირები ისე, რომ წარმოაჩინო სიბრტყეზე მათი ურთიერთგანლაგების ყველა შესაძლო შემთხვევა, რომ ნახატი ქმნიდეს ლამაზ კომპოზიციას. წარდგენისას ახსენი თითოეული შემთხვევისთვის, რა კავშირებია წრეწირების ცენტრებს შორის მანძილსა და რადიუსებს შორის.

აქტივობა 5. გაკვეთილს ვაჯამებ 3-2-1 მეთოდით

დრო: 2-3 წთ

მოსწავლეები ავსებენ ბარათს:

გაკვეთილის მსვლელობის ამსახველი ზოგიერთი ფოტო იხილეთ აქ

გამოყენებული ლიტერატურა:

. ეროვნული სასწავლო გეგმა

. https://ncp.ge/ge/curriculum/satesto-seqtsia/akhali-sastsavlo-gegmebi-2018-2024/datskebiti-safekhuri-i-vi-klasebi-damtkitsda-2016-tsels

. მათემატიკის გზამკვლევი, მე-6 კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში

. https://math.ge/meegvse-klasi/

ვაჟას მდიდარ ლიტერატურულ მემკვიდრეობას სრულად როდი იც­ნობს მკითხველი. მისი წერილებისა და ნაშრომების ნაწილი დღემდე უცნობი ფსევდონიმებითაა. განვიხილოთ ზოგიერთი მათგანი, რადგან ამას დიდი მნიშვნელობა აქვს ვაჟა-ფშაველას შემოქმედების შესწავლისათვის…

ცნობილი ქართული გაზეთის, „ივერიის” თანამშრომლები, როგორც საერთოდ იმ დროს იყო გავრცელებული, თავიანთ ნაწერებს ხშირად ფსევ­დო­ნიმითა და ინიციალებით აქვეყნებდნენ. ვაჟასაც, როგორც „ივერიის” აქტიურ თანამშრომელს, თავისი ფსევდონიმები ჰქონდა: „პარასკევა”, „ვ-ა ფ-ლა”, „იქაური”, „ჟულიკა გოგოჭური” და ა.შ. მე-19 საუკუნის მერე ნახევრის ქართული პერიოდული პრესის მცოდნეს უსათუოდ შემჩნეული ექნება ერთი გავრცელებული, საინტერესო პუბლიცისტური მანერა – ფსევდონი­მი­ანი ავტორის პოლემიკა გამოგონილ პირთან. ფიქრობენ, რომ „წერილი მაგობართან” რუბრიკით დაბეჭდილი სტატიები, რომლებიც მიძღვნილია ერთი ადრესატის, „ძმა ექვთიმესადმი” და წარმოადგენს ერთმანეთის ლოგი­კურ გაგრძელებას, ვაჟა-ფშაველას ეკუთვნის. გამონაკლისია მხო­­ლოდ „მამუკათი” ხელმოწერილი ერთ-ერთი სტატია – „რამე-რუმე” („ივე­რია”, 1890, N173), რომელიც თუმცა ფორმალურად არ შედის ამ წერი­ლე­ბის ციკლში, მაგრამ უშუალოდაა დაკავშირებული მათ სერიასთან. სხვა­ობა მხოლოდ ისაა, რომ „რამე-რუმეში” აქცენტი უფრო პროვინციის ჭირ-ვარამზეა.

რას შეეხება ეს სტატიები, 14 საინტერესო პუბლიცისტური წერილი? ეს არის მოგონილი პოლემიკა ორ მეგობარს შორის – რუსეთში ხანგრძლივად მყოფ ექვთიმეს ყრმობის მეგობარი მამუკა დროდადრო  აცნობს სამშობლოს ცხოვრების ავ-კარგს. მათ ერთისა და იმავე მოვლენისადმი რედიკალურად განსხვავებული შეხედულებები აქვთ. ამ სტატიების ავტორს აშკარად მიზ­ნად ჰქონდა ყოველმხრივ განეხილა 90-იანი წლების საქართველოს ზოგი­ერთი მნიშვნელოვანი მოვლენა, ბევრი აქტუალური საკითხი. ეს წერილები გამოირჩევა თავისი აქტუალობით, გარდა ამისა, უარღესად საინტერესო წერის მანერა და საილუსტრაციო მაგალითები მეტყველებს ავტორის კარგ მომზადებაზე, პატრიოტიზმზე, პოეტურ და ჟურნალისტურ ნიჭიერებაზე. ვის ეკუთვნის ეს წერილები და რა არის მათი ავტორის მიზანი – ამ საკითხის ასახსნელად გარკვეული არგუმენტებია საჭირო და, აი, ისინიც:

1. გაზეთ „ივერიის” თანამშრომელსა და ვაჟას ახლო მეგობარს, გრიგოლ აფშინაშვილს მიეკუთვნება უცნობი ჩანაწერი, რომელიც გ.ლეო­ნიძის სახელობის საქარ­თვე­ლოს სახელმწიფო ლიტერატურულ მუზეუმშია დაცული: „მე ვიცი ვაჟას კიდევ ერთი ფსევდონიმი. 1886 თუ შემდეგ წლებში, კარგად აღარ მახსოვს, გაზ. „ივერიაში” იბეჭდებოდა ცხოვრების სურა­თები ფელეტონებად სათა­ურით – „წერილები მეგობართან” ფსევდონი­მით „მამუკა”. ერთხელ კიდეც შემე­კითხა, „როგორ მოგწონს ჩემი წერი­ლებიო. ეს წერილები ჭარბად შეი­ცავენ იუმორს. 1936 წ. 15 დეკემბერი”;
2. ვაჟას პირად არქივში (აკად. კ. კეკე­ლიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი) არსებობს მისი ხელით დაწერილი ერთი მოზრდილი, უსათაურო, დაუთა­რიღებელი ლექსის ავტოგრაფი („გასწი, იარე”), რომელიც „ერთგული მამუკას” მიერ „ძმა ექვთიმესადმი” გაგ­ზავნილი რიგით უკანასკნელი წერილის ორგანული ნაწილია („ივერია”, 1893 წ, N178). ეს ლექსი ვაჟას თხზულებათა გამოცემებში პირველად 1961 წელს გამოქვეყნდა;
3. ვაჟას ლექსს „სიმღერა” (“ვუძღვნი სოფლელ ჭორ­ტი­კებს”), რომელიც ლიტერა­ტურის მუზეუმში დაცულ ალ. ფრონელის უბის წიგნაკშია ჩაწერილი, თან ერთვის ხელმოწერა: „მამუკა – ვაჟა-ფშაველა – ლუკა რაზიკაშვილი”, 1890 წლის 12 აგვისტო;
4. „მამუკას” „რამე-რუმეს” შესავალი ნაწილი აბსოლუ­ტური სიზუსტით იმეორებს ვაჟა-ფშაველას ამავე სახელწოდების, მის სიცოცხ­ლეშივე გამოქვეყნებული უთარიღო სტატიის შესავალს;
5. „ერთგული მამუკას” სტატიებში გაბნეული ფშაური ზეპირ­სიტყ­ვიერების ზოგი­ერთი ნიმუში ვაჟას უცვლელად აქვს გადატანილი თავის სხვადასხვა პუბლიცისტურ თუ მხატვრულ თხზულებაში;
6. სტატი­ების ამ ციკლში წამოყენებულ საკითხებს, მცირესა თუ საჭირბოროტოს, ვაჟა ეხება თავის ნაწერებში, უფრო გაღრმავებითა თუ დაკონკრეტებით, საქმის ვითარების შეცვლის ფონზე.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ფსევდონიმი “მამუკა” ვაჟას ეკუთვნის და მწერლის მიერ მისი არჩევაც უსაფუძვლო როდია – „მამუკა” ფშავ-ხევ­სუ­რეთში სახელგანთქმული ვაჟკაცის სახელია და მწერალს იგი მოხსენებუ­ლიც ჰყავს თავისი ლიტერატურული მოღვაწეობის დასაწყისში, 1879 წელს „დროებაში” გამოქვეყნებულ ხალხურ ლექსში „როშკას ატირდნენ დედანი” – „…ამღით მამუკა მოვიდა. შუქნი თან მაჰყვნენ მზისანი…”. მოგვი­ანე­ბით კი, 1889 წელს, ვაჟამ ეს სახელი დადებით ლიტერატურულ პერსო­ნაჟადაც გამოიყენა ორ დრამატულ სცენაში.

ამ სტატიებში მიმოხილულია საქართველოს სატკივარი და არსებული რთული მდგომარეობიდან გამოსავლის გზების ძიებაა. ავტორის აზრით, ქვეყანა განსაცდელის წინაშეა, ყოველდღე მატულობს მშობლიური ენის შინაურ მდევნელთა თუ მის გარეშე დარჩენილთა რიცხვი. ინტელიგენციის დიდი ნაწილის იდეალს კანცელარია წარმოადგენს. ქართველი საოზგადო­ება გულგრილად შესცქერის ყოველივე ქართულს – გაზეთს, წიგნს, თეატრს, თაკილობს მშობლიურ ენაზე საუბარს. ბედოვლათ თანანმემამულეთა წყალობით მამა-პაპეული მიწა-წყალი უცხოთა ხელში გადადის. იზრდება ადმინისტრაციის თავგასულობა. პოლიცია, მამასახლისი, მღვდელი – ყველა გლეხის მტერია. ავტორს ისიც აწუხებს, რომ ქართველი ახალგაზრდობა არაფერს აკეთებს, არ ირჯება ერის საკეთილდღეოდ. პატრიოტიზმზე აღმ­ა­ტე­ბუ­ლი კუჭის, პირადი და პრივილეგირებულთა ინტერესია. ნაკლოვანე­ბების მხილებასთან ერთად, ვაჟა ხსნის გზებსაც ეძებს. აღნიშნული მძიმე მოცემულობის შესაცვლელად, მისი აზრით, საჭიროა ხალხის ეროვნული სულისკვეთებით აღზრდა, რომ ოჯახმა პატარაობიდან უნდა შთაუნერგოს მოზარდს მშობლიური ერის სიყვარული. ეს საქმე უნდა გააგრძელოს სკოლამ და აღზარდოს ჯანსაღი თაობა. ამიტომ უნდა გახშირდეს სკოლე­ბის ქსელი და შეიცვალოს სწავლების წესი. მწერლობამ, მეცნიერებამ უნდა გაუღვივოს ადამიანებს ქართული ლიტერატურისა თუ პრესის სიყვარული, უცხო კულტურა და ენა საკუთარის შეზღუდვის ხარჯზე არ უნდა შეისწავ­ლებოდეს, რომ ეს მომაკვდინებელია და ქართველმა ხალხმა არ უნდა გაი­ზიაროს იმ ერების ბედი, რომლებიც კულტურული წარსულის მიუხედავად, ცივილიზაციას ჩამორჩნენ. ავტორი იშველიებს რუსთველს, შექსპირს, სერვანტესს, პუშკინს, ტურგენევს, ბელინსკის, გურამიშვილს, ბარათაშვილს, ხალხური პოეზიის ნიმუშებს, ურთავს ორიგინალურ ლექსებს.

აღსანიშნავია, რომ ამ წერილებში დასმული პრობლემების გადაწვეტი­სას, სოციალური თუ ეროვნული საკითხების განხილვისას, ვაჟა ტიპურ სამოციანელად წარმოგვიდგება. საინტერესოა ისიც, რომ 1880-93 წლებში გამოქვეყნებული, დღემდე ცნობილი ვაჟას წერილების საერთო რაოდენობა არ აღემატება აქ მიმოხილული სტატიების რიცხვს. ცხადია, ამ მასალის მნიშვნელობა განსაკუთრებულია დიდი ქართველი მწერლის პუბლიცის­ტური მემკვიდრეობის შემდგომი შესწავლისათვის.

არის კიდევ ვაჟა-ფშაველას თიანური უცნობი პუბლიკაციები. ისინი სხვადასხვა ფსევდონიმით არის გამოქვეყნებული. მათ შორის ოქტომბრის რევოლუციამდე ჟურნალ-გაზეთებში მრავალი წერილი ქვეყნდებოდა „მო­კე­თის” ფსევდონიმით. ავტორთა ნაწილის ვინაობა დღეისთვის დადგე­ნი­ლია: ესენი იყვნენ მწერლები იოსებ იმედაშვილი თუ კონსტანტინე გვა­რამიძე. მაგრამ ამავე ფსევდონიმით გამოქვეყნებულ წერილთა ნაწილის ავტორის ვინაობა უცნობია. ჩვენ შევჩერდეთ იმ წერილებზე, რომელთა სა­ვარაუდო ავტორი ვაჟა-ფშაველაა. ამ მხრივ საყურადღებოა გაზეთ „ისარ­ში” 1907 წლის 17 იანვარს „მოკეთის” ფსევდონიმით გამოქვეყნებული წერი­ლი „თიანეთი“. ავტორი 1907 წლის ამბებს, თიანელი სოციალ-დემოკ­რა­ტების საქმიანობას ეხება. აქ საუბარია იმაზე, რომ თიანეთი ერთადერთი კუთხეა, სადაც ქართველმა სოციალ-დემოკრატებმა ფეხი ვერ მოიკიდეს და სხვა პარ­ტიების დამცირებით ცდილობენ ფონს გასვლას, თავის წარმოჩენას, გან­საკუთრებით, ჯავრი სჭირთ ფედერალისტებისა. „მოკეთის” ეს წერილი შინაარსითა და ენით საკმაოდ განსხვავდება ზემონახსენები მწერლებისგან, ამი­ტომ მათ ვერ ვივარაუდებთ ავტორად, რომელიც თიანეთის დიდი გულ­შემატკივარი და ახლობელია. ამ წერილის დამწერის ვინაობის დადგე­ნისას ვარაუდი  ვაჟა-ფშაველაზე შეჩერდა. 1907 წლის 13 იანვარს თიანეთში წვრილ-მემამულეთა წინასაარჩევნო კრებაზე ფედერალისტებმა დეპუტა­ტობის კანდიდატად ვაჟა-ფშაველა წამოაყენეს, თუმცა საკმაო ხმების მიუღებლობის გამო კანდიდატურა არ დამტკიცდა, ნაცვლად ხმის მიცემისა, სოციალ-დემოკრატებმა ვაჟას შეურაცხყოფა მიაყენეს.

ზემოხსენებულ წერილს განაწყენებულმა სოციალ-დემოკრატებმაც უპასუხეს გაზეთ „საყვირში” იმავე სახელწოდებით და გააკრიტიკეს ფედე­რა­ლისტები, ცუდად დაახასიათეს ვაჟა-ფშაველა. ზოგადად, ასეთი კონ­ფლიქ­ტური დამოკიდებულება იყო ფედერალისტებსა და სოციალ-დემოკ­რატებს შორის და ეს წერილებიც ამის ანარეკლია. „მოკეთე” რომ ვაჟას ფსევ­დონიმია, ამას სხვა ნიშნებიც ადასტურებს, მაგ.: წერილის შინაარსი, თემატიკა, დამახასიათებელი გამოთქმები; „ჩვენი სოფლის პირას ერთი დიდი ლოდი ძევს, ვინ იცის რამდენი ხანია, მაგრამ იმას არავისთვის არა ურგია რა”. – ამ ლოდს ავტორი სოციალ-დემოკრატთა საქმიანობას ადარებს. ვარაუდობენ, რომ ეს სწორედ ის ლოდია, რომელიც ვაჟას სხვა წერილში, „ფიქრებშია” ნახსენები, რომელიც დროს ჩვენამდე შემოუნახავს, დღესაც ფერშეუცვლელად გდია ჩარგლის მახლობლად ჭალაში და მას ვაჟა სხვა წერილებშიც ხშირად ახსენებს.

1907 წლის 14 თებერვალს „ეკალ-ძმარას” ფსევდონიმით გაზეთ „ისარ­ში” დაიბეჭდა წერილი ვრცელი სათაურით „გაზეთი საყვირი და თიანური არჩევნები”. აქ ავტორი  ისევ უბრუნდება თიანელ წვრილ მემამულეთა კრებისა და სამაზრო არჩევნების შედეგებს და მკითხველს სოციალ-დემოკ­რატთა ხრიკებზე მოუთხრობს, არჩევნებში ზედმეტი ხმების მიღების მიზე­ზებზე. ეს წერილიც, მოკეთის წერილის მსგავსად, გამოირჩევა დიდი მხატ­ვრული გემოვნებით, ცოცხალი, სხარტი, სადა ენით და ერთგვარად „მოკე­თის” წერილ „თიანეთის” გაგრძელებაა. ამ წერილების შინაარსობრივ-სტი­ლისტური შესწავლის შედეგად მათ ვაჟასეულობას ამტკიცებენ.

1890 წელს გაზეთ „ივერიაში” „დროებით თიანელის” ფსევდონიმით ვრცელი კორესპონდენცია გამოქვეყნდა, სათაურით „ხმა პროვინციიდან”. ეს წერილი იუმორისტულია და დაბა თიანეთში არსებულ სოციალურ ნაკლო­ვანე­ბებსა თუ უკუღმართობებს ეხება: ჯარის საზაფხულო ბანაკის გამარ­თვას, ჯარის მიერ მახლობელი მამულების ხელში ჩაგდებას, გლეხები­სათვის სახნავ-სათესის მოსპობას, ადგილობრივების სხვაგან აბარგებას ლუკმა-პურის საშოვნელად, საქონლის დაავადებას, მასწავლებელთა მიერ სკოლის მიტოვებას და პურის მცხობლად დადგომას, ახალგაზრდების უსაქმურობას, ლოთობას და ა.შ. ამ წერილს მაზრის ინტელიგენციაში დიდი აყალ-მაყალი მოჰყვა, თუმცა ავტორის ვინაობა ვერ დაადგინეს. ვინ შეიძლე­ბოდა ყოფილიყო ის? მე-19 საუკუნის 90-იან წლებში, ვისაც შესტკიოდა გული, ვისაც შეეძლო ასეთი მაღალმხატვრული იუმორით წერა.

პეტერბურ­გიდან დაბრუნების შემდეგ ვაჟა  დამკვიდრდა სოფელ ჩარგალში, დედმამი­სეულ ნაფუძარზე. მაზრის ცენტრში – თიანეთშიც ხშირად დაიარებოდა. თავისი ფელეტონებისა და კორესპონდენციების არაჩვეულებრივი ციკლით აწვდიდა საზოგადოებას იქაურ ამბებს. ფიქრობენ, რომ ზემოხსენებული წერილიც ამ ციკლის ნაწილად უნდა მივიჩნიოთ. ამას ამტკიცებს წერის მხოლოდ ვაჟასთვის დამახასიათებელი მანერა და სხვა წერილებთან აზრების დამთხვევა, სტილი, მწერლისთვის დამახასიათებელი ფრაზეოლოგია, საკი­თხის დაყენების სპეციფიკა, ნაკლოვანებების მიზეზების მიგნებისა და მათგან გათავისუფლების გზები და ა.შ. ხანგრძლივი კვლევა-ძიების შედე­გად დადგინდა, რომ ზოგიერთი ზემოხსენებული და ზოგიერთი სხვა წერილიც, უცნობი პუბლიკაციების ბრწყინვალე ნიმუშები, რომლებზეც აქ არ შევჩერებულვართ („ილდაკნის გმირები”, „თიანეთის მაზრა”, „თიანეთის ვითარება” და სხვ.), ვაჟა-ფშაველას ლიტერატურული მემკვიდრეობის ნაწი­ლია. რამდენად სანდოა ეს ვერსიები, ამას მომავალი აჩვენებს, რადგან ვაჟა-ფშაველას პრობლემატიკა, სტილი, ენა და პათოსი თანადროულად აღიქმება დროის სხვა ეპოქალურ ლოკაციებშიც, როგორც ქართული კლასიკური მემკვიდრეობა.

– გინდათ ერთ გაკვეთილზე რამდენიმე საგანი ერთად ჩავატარო? – ვეკითხები მოსწავლეებს და პასუხის მოლოდინში ვიღიმი.

– დიახ… როგორ? – მთანხმდებიან და თან დაბნეულობას ვატყობ.

– აი ასე, ძალიან მარტივად, მე ქართულის გაკვეთილზე სხვა საგნებსაც მოვიხმობ: ბუნებას, მათემატიკას, ხელოვნებას და ერთობლივად ჩავატარებ ყველას. ეს იქნება ინტეგრირებული გაკვეთილი, – ვცდილობ ავუხსნა მოსწავლეებს. ვაჩვენებ დამხმარე რესურსს, რომელსაც აწერია „სტარტი 4“. ვიწყებ ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩატარებას წინასწარ გამზადებული რესურსებით.

მოსწავლეებს გავაცნობ გაკვეთილის მიზანს, რომელიც გახლავთ სხვადასხვა საგანს შორის კავშირის დამყარება ერთი საკითხის ირგვლივ.

მოსწავლეებს ვუკითხავ ტექსტს „ერთგული მეგობრები“. პერიოდულად ვჩერდები, ვსვამ დასაზუსტებელ შეკითხვებს. ვცდილობ, დაამყარონ კავშირი გრამატიკულ მასალასთან. ვკითხულობ წინადადებას ტექსტიდან: „ახალგაღვიძებულმა მზემ თვალები მოიფშვნიტა“. მინდა, მოსწავლეებმა გაიხსენონ ცოტა ხსნის წინ შესწავლილი გაპიროვნების თემა, მიზანი მართლდება. ვაგრძელებ კითხვას და ვხსნი უცხო სიტყვებს, იმას, რაც ტექსტში გამუქებულად არის გამოყოფილი და დამატებით, რასაც ვთვლი, რომ მოსწავლეებისთვის ახალი იქნება. ტექსტი ძალიან საინტერესო ამბავს ეხება. მოკლედ რომ მოგიყვეთ, მასში საუბარია კალიასა და მუხლუხის მეგობრობაზე. კალია ძალიან აქტიური, ენერგიული და მხიარულია.  მუხლუხი კი პირიქით,  ზანტი. მათი მეგობრობა ტყეში ყველას უკვირს, თუმცა ეს ხელს არ უშლის, რომ საუკეთესო მეგობრები იყვნენ. კალია დახტის ბუნებაში და მუხლუხს უყვება იმ საოცრებაზე რასაც ის გარშემო ხედავს. მუხლუხი ვერაფერს ამჩნევს, რადგან  გამუდმებით ფოთოლს კვნეტს. კალიას ძალიან ებრალება მეგობარი, რომელიც  სამყაროს სილამაზეს ვერ ამჩნევს, ამიტომაც საღამოობით თავის მეგობარს უყვება მზის ოქროსფერს სხივებზე, ტყისა და მინდვრის ამბებზე. ერთ დღესაც მუხლუხი გაუჩინარდება. ამას ძალიან დარდობს კალია და აღარაა ისეთი მხიარული, როგორც უწინ. ცდილობს, მოძებნოს მეგობარი, თუმცა ამაოდ. რამდენიმე დღის შემდეგ მასთან პეპელა მიფრინდება და მიესალმება. ცდილობს, კალიას გამოელაპარაკოს, თუმცა  კალია მას ვერ ცნობს. მოფარფატე პეპელა კი ეუბნება, რომ სწორედ ის მუხლუხია, რომლის მეგობარიც იყო. გახარებული მეგობრები ერთმანეთს გადაეხვევიან და აგრძელებენ მეგობრობას.

სიკეთითა და მეგობრობით გაჯერებული ტექსტის წაკითხვის შემდეგ ჯერი მის გააზრებაზე დგება. ვიწყებ ქართულის საგნით და სტარტში მოცემული კითხვების საშუალებით ვცდილობ, მოსწავლეებს გავააზრებინო ტექსტი. გავახსენო მოსმენილი  და იმსჯელონ მის გარშემო. (შეგიძლიათ მოსწავლეებს დაურიგოთ წინასწარ გამზადებული ასლები სტარტიდან, თქვენი სურვილით იმუშაონ წერილობით ან ზეპირი პასუხებით შემოიფარგლონ).

• რომელი მწერებია ჩამოთვლილი ტექსტში?
• დაასახელეთ გაპიროვნების მაგალითები.
• რაზე ოცნებობდა მუხლუხი?
• ჩამოთვალეთ კალიას თვისებები; (შეგიძლიათ გონებრივი იერიშის აქტივობა გამოიყენოთ)
• თქვენი აზრით, რა მოხდა, როგორ აუსრულდა მუხლუხს ოცნება?

ტექსტის გააზრებისა და სიღრმისეული გაგების შემდეგ, მოსწავლეებს ვაყურებინებ ჩემ მიერ მომზადებულ საგანმანათლებლო ვიდეოს, რომელიც მწერების ოთხსაფეხურიანი და სამსაფეხურიანი სასიცოცხლო ციკლზეა და ეხმიანება ტექსტის შინაარსს. ამით ვცდილობ ბუნებისმეტყველების თემის ფარგლებში, მოსწავლეებს მივაწოდო დამატებითი ახალი ინფორმაცია, რათა უკეთ გაიაზრონ, რატომ და როგორ შეძლო მუხლუხმა პეპლად გადაქცევა. დამატებით მოსწავლეებთან ერთად ვასრულებ სტარტში მოცემულ დავალებას მწერებზე, რომელთა ილუსტრაციაც მოცემულია და გვავალებენ, რომ ამოვიცნოთ, რომელი არ არის მწერი. ასევე  უკეთ გააზრებისთვის მოცემულია ინფორმაცია მეტამორფოზის შესახებ და მისი შესაბამისი დავალება, სადაც მოსწავლის მხრიდან მოსაზრების დასაბუთებას ითხოვს. ვფიქრობ ჩემ მიერ მიწოდებული საგანმანათლებლო ვიდეოსა და ტექსტის გააზრების შემდეგ, მოსწავლე დავალებებს დამოუკიდებლად გაართმევს თავს.

ასევე მოსწავლეებს ეძლევათ საშუალება მიღებული ცოდნა გამოავლინონ სასიცოცხლო ციკლის ეტაპების დავალებაში, სადაც მათ ევალებათ თანმიმდევრობით დაალაგონ პეპლის განვითარების ეტაპები. ვფიქრობ, მსგავსი დავალება მოსწავლეს ცოდნის ტრანსფერის საშუალებას აძლევს.

ბუნების საგნის თემიდან ძალიან ბუნებრივად გადავდივართ მათემატიკის საგანზე, სადაც მოცემული დავალება გვთავაზობს ამოცანას სწორედ სასიცოცხლო ციკლის ეტაპებზე:

ვფიქრობ, მოსწავლისთვის ძალიან საინტერესოა, როდესაც ერთ საკითხსა და თემაზე მუშაობს და მას სხვადასხვა საგნის ჭრილში განიხილავს ისე ბუნებრივად და მისდა გაუცნობიერებლად, რომ მუშაობის პროცესი საინტერესოდ მიმდინარეობს და განვითარების მრავალმხრივ საშუალებასაც იძლევა.

მოსწავლეებთან ერთად ვასრულებ სტარტში მოცემულ სხვა დავალებებსაც, თუმცა ასევე სურვილისებრ შეგიძლიათ თქვენც შესთავაზოთ დამატებითი აქტივობა.

იქიდან გამომდინარე, რომ გაკვეთილის მიმდინარეობისას მოსწავლეებმა ტექსტიდან შეიძინეს ახალი ინფორმაცია, გაკვეთილის მსვლელობისას მოახდინეს მიღებული ცოდნის ტრანსფერი, მინდოდა დავალების სახითაც მათთვის მეთხოვა, შეექმნათ სასიცოცხლო ციკლის მაკეტები. დავალების აუცილებელი პირობა იყო მიღებული ცოდნის გამოყენება. გთავაზობთ შექმნილ ნამუშევარს:

ვფიქრობ, მსგავსი სასწავლო რესურსის გამოყენება, როგორიც არის ინტეგრირებული გაკვეთილებისთვის შექმნილი სტარტი, იძლევა საშუალებას, მოსწავლეებმა ერთი და იგივე საკითხი სხვადასხვა კუთხით შეისწავლონ. პროცესი იყოს საინტერესო და აქტიური. ერთი თემის ირგვლივ საგანთა შორის კავშირის დამყარება მოსწავლეს განუმტკიცებს მიღებულ ცოდნას, დაეხმარება მის ტრანსფერში და სინთეზურ აზროვნებას განუვითარებს. რესურსის გამოყენება, რომელიც მზა სახით არის წარმოდგენილი მასწავლებელს დროის დაზოგვის საშუალებას აძლევს, რა თქმა უნდა, მას შეუძლია საკუთარი შეხედულებით შეცვალოს ან დაამატოს აქტივობები, მოსწავლეს უადვილებს გამზადებულ ფორმატში მუშობას, ხოლო მშობლებს კი კომპლექსურად სთავაზობს შვილებისთვის დამატებით სასწავლო რესურსზე მუშაობას.

ჩემთვის, როგორც მასწავლებლისთვის ძალიან კომფორტული აღმოჩნდა ერთი ინტეგრირებული დღის დაგეგმვა ჩემს მოსწავლეებთან, რომლის შედეგადაც საინტერესო ნამუშევრები შევქმენით და ახალი ცოდნაც შევიძინეთ.

ბოლოს კი გთავაზობთ ერთ-ერთი მოსწავლის შეფასებას გაკვეთილის დასასრულს:

ქართულის მასწავლებლის გამოწვევებს შორის ლირიკის სწავლება ალბათ ყველაზე რთული ამოცანაა, თანაც დაწყებით საფეხურზე, თანაც თუკი საქმე გვაქვს ორიგინალურ ლირიკოსთან, მრავალფეროვანი, ინდივიდუალური, განუმეორებელი პოეტური ხმითა და ხედვით. მეექვსე კლასში გაკვეთილის თემაა ნაწყვეტი მუხრან მაჭავარიანის პოემა „ვახტანგიდან“, რომელიც დასათაურებულია ასე – „ვახტანგმა წყალი ისურვა“.

საიდან და როგორ დავიწყო ამ ტექსტის მიტანა ბავშვების გულებამდე? – ვკითხე საკუთარ თავს, როგორც პოეტი გვეკითხება პოემის დასაწყისში და… უპირველესი ლირიკული ტექსტის არტისტულად წაკითხვაა, ხოლო ამ ლექსის დასასრულს რომ ავტორს ჯადოქრული რიტმიკა აქვს, თანამედროვე რეპის სტილის სასიმღერო ტექსტის საუკეთესო ვერსია, თუ იმასაც წამღერებით და შესაბამისი მოძრაობებით წაუკითხავთ ბავშვებს, მათი აღტაცება და საამური ჟივილ-ხივილი გარანტირებულია.

მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარში პოეზიის გრანდებისა და ქურუმების, გალაკტიონის, ცისფერყანწელების, გოგლას, ლადოს, მირზას და სხვების მიერ დამკვიდრებულ პოეტურ ტრადიციებს ხომ ღირსეული გაგრძელება უნდა მოჰყოლოდა? საუკუნის მეორე ნახევრის ქართულ ლირიკას დიდად გაუმართლა… დაიძრა პოეზიის ლავა და ნელ-ნელა გამოჩნდნენ: მუხრან მაჭავარიანი, მურმან ლებანიძე, მორის ფოცხიშვილი, ანა კალანდაძე, მიხეილ ქვლივიძე, გივი გეგეჭკორი, დავით წერედიანი, ოთარ ჭილაძე, ტარიელ ჭანტურია, ვახტანგ ჯავახაძე, ბესიკ ხარანაული, ტარიელ ხარხელაური, ლია სტურუა. საოცარი ამ პოეტებში ის არის, რომ ყველას ერთმანეთისგან ძალზე განსხვავებული, ორიგინალური ხმა, სტილი და ხედვა ჰქონდა. მათ წარმოუდგენლად გაამდიდრეს ქართული პოეზია.

მუხრან მაჭავარიანი უკვე 50-იანი წლებიდან იწყებს აქტიურ პოეტურ მოღვაწეობას და 60-იან წლებში ჟურნალ „ცისკრის“ გარშემო შემოკრებილ მწერალთა შორის გამორჩეულია. „ცისკრელები“ – ასე ვიხსენიებთ ამ ავტორებს. უახლესი ქართული მწერლობის ამ  პერიოდის ავტორთა შემოქმედების შესწავლა და ანალიზი თანამედროვე კრიტიკისა და ლიტმცოდნეობისთვის მიმდინარე პროცესია.

პოემა „ვახტანგი“ არ არის დიდი მოცულობის, თუმცა საინტერესოა მისი სტრუქტურა. ის დაყოფილია 6 თავად, ორიგინალური დასათაურებებით:  „ვახტანგმა წყალი ისურვა“, „სპილოები“, „თავმომწონე მხედარი და სხვა“, „ორბის ფრთა ეტყვის ცერასა“, „უჯარმით კაცი აფრინეს“, „ვითარცა მტკვარი“… პოემის ეს ნაწყვეტები ცალკე ლექსებადაც ქვეყნდებოდა და ძალზე პოპულარული იყო, განსაკუთრებით ფინალური ნაწყვეტი „ვითარცა მტკვარი“… ვფიქრობ, კარგი იქნება, თუ მასწავლებელი ამ პოემას სრულად გააცნობს კლასს და არაპროგრამულ ნაწილზეც ერთობლივად იმუშავებენ. ეჭვი არ მეპარება, რომ მოსწავლეთა ინტერესი არ განელდება.

იმისთვის, რომ მეექვსეკლასელებთან მასწავლებელმა ეფექტურად ახსნას ეს უაღრესად მიმზიდველი პოემა, საჭიროა გავიაზროთ მთავარი, რაზე გავაკეთოთ აქცენტები, რა მიმართულებით წარმოვაჩინოთ ამ ნაწარმოების პოეტური ღირსებები.

ორიგინალობა და პოეტის არქაული ენა

მუხრან მაჭავარიანისთვის, როგორც შესავალშიც აღვნიშნეთ, დამახასიათებელია ორიგინალური, უცხო პოეტური ხმა, ყველასგან განსხვავებული სინტაქსური წყობა, რომელიც ძველი ქართული ენის საუკეთესო ტრადიციებითაც არის ნასაზრდოები. არქაიზმები მისი საყვარელი ენობრივი მასალაა, განსაკუთრებით კი ისეთ ტექსტებში, სადაც ძველი ეპოქის რეალიები, ამბები, მეფეები, გმირები და წმინდანები ცოცხლდებიან. ეს პოეტის მიერ საგანგებოდ შერჩეული ხერხია, რათა ენობრივი ქსოვილით მკითხველი წარსული ეპოქის კოლორიტს აზიაროს. ეს ხერხი ნამდვილად ეფექტურია, თანაც ძველი ქართული ენა პოეტის ელვარე ნიჭის წყალობით მკვდარი, უცხო და მოძველებული ფორმით კი არ გვხვდება, არამედ ახლებურად გაცოცხლებული, ახალსულშთაბერილი, თანამედროვე და სულში ჩამწვდომია. შევეცადეთ პოეტის მიერ იშვიათი გემოვნებითა და რუდუნებით შერჩეული არქაული ლექსიკა და ენობრივი ფორმები გარკვეული გრამატიკული სტრუქტურით დაგველაგებინა. მივიღეთ ამგვარი სქემა:

მინი-პოემის სიუჟეტი და ამბის ორიგინალობა

პოემა უპირველესად დამაინტრიგებელი და საინტერესოა თავისი სიუჟეტით, ამბით, რომელიც თბილისის დაარსებაზე პოპულარული და გავრცელებული ლეგენდის ორიგინალურ ინტერპრეტაციას გვთავაზობს. პოემის შესავალში აკი მოგვმართა კიდეც ავტორმა და მიგვანიშნა თავის სურვილზე, რომ ამბავი არ ყოფილიყო უკვე ასგზის გადაღეჭილი ნარატივის გამეორება:

„დავიწყო ისე, როგორც სხვები იწყებენ ხოლმე, _

რატომღაც გული არ მაძლევს ნებას.

არადა, უშნოდ რომ მოვედვა ღობეს და ყორეს _

ეს შეიძლება?! _ რა თქმა უნდა _ არ შეიძლება!“

ნადირობის ნარატივი ლეგენდაშიც მთავარია და პოეტიც მას დაეყრდნო, თუმცა ხოხბისა და მიმინოს მდუღარე წყალში ჩაფუფქვის ცნობილ ეპიზოდს მუხრან მაჭავარიანის მოცემულ ტექსტში ვერ შეხვდებით. პოეტმა შემოიტანა ინტრიგა: ნადირობით დაღლილ მეფეს წყალი მოსწყურდა და მის მოსატანად ვაზირი გაიქცა. მან წყაროს ვერ მიაგნო და გადაწყვიტა მეფის მოტყუება, იფიქრა, ღელის წყალს მივუტან, რას მიმიხვდებიანო და როცა ღელეზე დაიხარა ტაგანით წყლის ამოსაღებად, აღმოაჩინა, რომ წყალი ცხელი, მდუღარე იყო. თავზარდაცემულ ვაზირს ეგონა, რომ სიცრუისთვის, საყვარელი მეფის მოტყუების მცდელობისთვის უფალმა დასაჯა და აღელვებული თავადვე ითხოვდა სასჯელის დამძიმებას. ვაზირის განწყობა, მისი თვითირონია და თვითკრიტიკა, მეფისა და მხლებელთა რეაქციები უაღრესად ცოცხლად, შთამბეჭდავად და რეალისტურად არის დახატული, ხალისსა და ინტრიგას მატებს სიუჟეტს.

სიმბოლოები, ალეგორიები და ალუზიები

ზოგადად, მხატვრული ტექსტი წარმოუდგენელია სიმბოლურ-ალეგორიული პლასტების გარეშე. მუხრან მაჭავარიანი ამ მხრივაც დიდოსტატია. პოემაში იკვეთება  დამაფიქრებელი სიმბოლურ-ალეგორიული  ქმედებები ლირიკული გმირებისა, მათ შორის გამორჩეულია მეფის ნადირობა და წყლის წყურვილი, აგრეთვე თბილისის მზე და მცხეთის ჩრდილი, ასევე სიმბოლურია თითქოსდა მოულოდნელად ნახსენები 2 უცხო ლირიკული გმირი – შოშიტა და შიოში.

მოგეხსენებათ, ნადირობა თითქმის ყველა მითოსურ თუ მხატვრულ ტექსტში სიმბოლურ-ალეგორიული აქტია, რომელიც ახლის ძიებასთან, დაგროვილი ნეგატიური ენერგიისგან გათავისუფლებასთან, ახალი ძალებით ავსებასთან, განწმენდა-კათარსისთან, ახლის აღმოჩენა-მიგნებასთან არის ასოცირებული. „ვეფხისტყაოსანში“ ყოველ ნადირობას დიდი სიახლე და გარდატეხა მოჰყვება ხოლმე. სანადიროდ მიდიოდნენ მეფეები დიდი საქმეების დაწყებისა და დასრულების ჟამს. ასე მოიაზრებოდა, რომ ისრის გატყორცნით ადამიანი თავიდან იშორებდა დაგროვილ უარყოფით ენერგიას, კლავდა მხეცს ანუ ამით ეშმაკს ამარცხებდა და ღვრიდა სისხლს, რომელიც განწმენდის, კათარსისის, ახალი ენერგიით ავსების სიმბოლო იყო. მეფე ვახტანგის ხელმოცარული ნადირობა სიმბოლური და სიმპტომატურია და აი, უძლეველმა მეფემ, ზეკაცმა, „იალბუზზე ფეხს რომ შედგამდა და დიდი მთები იდრიკებოდნენ“, გადაწყვიტა გული არ გაიტეხოს, შეისვენოს, დაფიქრდეს, ჩაუღრმავდეს თავის წარუმატებელ ნადირობას და დალიოს წმინდა წყალი – ახლის ძიების, ღვთის შემეცნების, პოზიტიური ენერგიის სიმბოლო. გულთმისანმა გმირმა გამოიცნო, რით უნდა დაეძლია ნადირობაში ხელის მოცარვა. და აი, მიეცა კიდეც სიახლე. აღმოაჩინა ცხელი წყალი, ღვთაებრივი ნიშატისა, რომელზეც თბილი ქალაქი, თბილის-ქალაქი გააშენა. სიმბოლურია ისიც, რომ ვაზირმა ვერ იპოვა წყაროს წმინდა წყალი, რომელიც ჩაანაცვლა ახალმა კონცეპტმა – ცხელმა წყალმა, რომელიც ახალი იდეის, ახალი სიცოცხლის, ახალი ქალაქის  სახე-ხატია.

ლამაზი და ემოციურია თბილისის – ახლად აგებული ქალაქის, ერის ძალთა გაერთიანების სიმბოლოს მზისა და ძველი წმინდა დედაქალაქის – მცხეთის ჩრდილის ალეგორიაც. ამბობდნენ, რომ ვახტანგმა თბილისი ააგო, როგორც მცველი, მფარველი დედა-მცხეთისა, სიწმინდეთა შემნახველი პატარა ქალაქისა და ბუნებრივია, რომ თბილისს უნდა მიეშუქებინა მზე მცხეთისთვის და მცხეთა ჩრდილივით განუყოფელი უნდა ყოფილიყო ახალი დედაქალაქისგან, როგორც ეს არის დღემდე, ურყევი ერთობისა და სულიერი მთლიანობის სიმბოლო.

მოულოდნელად გაკრთება ტექსტში 2 ევფონიური, კეთილხმოვანი ანთროპონიმი – შოშიტა და შიოშ…  „სიტყვა მეფის, საქმე შენი – შოშიტა და შიოშ… – რაღა გვინდა აწი წყნეთში, ანდა მცხეთაშიო!“… პოეტი ულამაზეს ალიტერაციას გვთავაზობს აქ და თან დაგვაფიქრებს: ვინ არიან შოშიტა და შიოშ, რომელთაც ეროვნული ენერგიის სიმბოლოდ წარმოგვიდგენს?.. გავრცელებული გლეხური სახელები სიმბოლურ-ალეგორიულად განასახიერებენ ქართველ ხალხს, გლეხობას, რომელიც ყველა ეროვნული იდეის, ყოველი პროგრესული საქმის აღმასრულებელი, ქვეყნის იმედი, ძალა და საყრდენია.

ლექსში ვხვდებით ორ ალუზიას – მითოსურსა და  გრიგოლ ორბელიანისეულს და ისინი საოცრად მოიხდინა ამ ახალმა ტექსტმა. ალუზიის ფუნქცია ხომ ყოველ ტექსტში სწორედ ის არის, რომ ახალი მშვენებით, ახალი კონოტაციითა და ქვეტექსტებით გაცოცხლდეს და გაამდიდროს მკითხველის ფანტაზია. ვახტანგის ნადირობის თხრობას პოეტი ასე იწყებს: „ვახტანგმა გადინადირა ქედი მაღალი, ტყიანი, ვერ მოკლა ფური, ვერც ხარი“… ფრაზა პირდაპირ გადმოტანილია ხალხური ბალადიდან „ავთანდილ გადინადირა“. ეს ბალადა თავისთავად უნდა იყოს „ვეფხისტყაოსნის“ ალუზია და ტარიელის ძიებაში დატანჯული ავთანდილის ნადირობის გამოძახილად გვესახება… ასევე ქალაქის აშენების იდეა პოეტმა გრიგოლ ორბელიანის პოემა „სადღეგრძელოში“ დავით აღმაშენებლისადმი მიძღვნილი ფრაზებით გაამდიდრა. გრიგოლ ორბელიანი ასე გადმოსცემს დავით მეფის აღმაშენებლურ ძალას:

„დავით ჰსთქვი: „იყავნ ქალაქნი!“ და აღმოცენდნენ ქალაქნი!
განჰვლე უდაბნო ოხერი, – სავსედ დაბებით შეჰქმენი!
დაჰკარ წერაქვი და აღჩნდნენ ტაძარნი, ტურფად ნაშენნი,
მუნ შენთან ღმერთსა ჰმადლობენ გალობით შენნი ივერნი!“

„წარმოსთქვა: – იყავნ ქალაქი! და… აღმოცენდა ქალაქი”, – ასე ოსტატურად გამოიყენა პოეტმა თავისი წინამორბედი რომანტიკოსი პოეტის ფრაზები.

მხატვრული სახეები/ლირიკული გმირები

უაღრესად საინტერესო მასალას იძლევა მუხრან მაჭავარიანის „ვახტანგმა წყალი ისურვა“ ლირიკულ გმირთა პორტრეტების დეკოდირებისთვის. ავტორი უდიდესი ოსტატობით ხატავს საკუთარ თავსაც, უძველესი ეპოქის მეფესაც, ემოციურ ვაზირსაც და შოშიტასა და შიოშის სახით გაერთიანებულ ქართველი ხალხსაც, რომელიც დაირაზმა მეფის იდეის გარშემო. მართალია, პოემა მოკლეა, არ არის ვრცელ სიუჟეტში გაწელილი, მაგრამ ვირტუოზული და ფილიგრანული პოეტური   ტექნიკით არის გაცოცხლებული ყველა სახე, მიგნებული ლირიკული შტრიხებით, მინიმალისტურად გადმოცემულია უღრმესი იდეები. სახეობრიობა ყველაზე მნიშვნელოვანი სეგმენტია ავტორის ოსტატობის შესაფასებლად. აქ იხატება ლაღი, თავდაჯერებული, ბრძენი მეფე, ღირსეული სიმბოლო თავისი ხალხისა და ქვეყნისა. უაღრესად მომხიბვლელია ვაზირი, გულწრფელი, ემოციური, სხარტი, თავდაუზოგავი, მაცნე საოცარი ამბისა. შოშიტა და შიოშ თითქოს მოუძღვიან იმ ეროვნულ ენერგიას, რომელიც ახლომახლო სოფლებიდან ახალ დედაქალაქში შემოიტანა ჩვენმა ხალხმა. თითქოს ყოველ ქვასა და ძელს ამ ადამიანებმა თავიანთ ჯადოქრული ოსტატობითა და მონდომებით შთაბერეს სული და იშვა ჩვენი ყველაზე თბილი ქალაქი, თბილის-ქალაქი.

ლექსის ტროპული სამყარო და რიტმიკა

მრავალი ღირსება აქვს მუხრანის ამ ლექსს, მაგრამ მის ტროპულ სამყაროზე, რითმასა და რიტმზე ცალკე რომ არ ითქვას, შეუძლებელია.

„სიტყვა მეფის, საქმე შენი – შოშიტა და შიოშ…

– რაღა გვინდა აწი წყნეთში, ანდა მცხეთაშიო!…

მცხეთით, წყნეთით, თუხარისით;

ჩორთით, ოთხით, თოხარიკით –

უხალისოდ, თუ ხალისით მოაშურა ხალხმა თბილისს…

ქვამ ქვა იგრძნო. ძელმა – ძელი. ჩაიყარა საძირკველი.

დაიბადა თბილისელი. სტუმარს დახვდა მასპინძელი”…

ჩვენი პოეტები ხშირად გვაოცებენ ლექსის ვირტუოზული მუსიკალურობით, მაგრამ მოცემულ ნაწყვეტში მიღწეული რიტმიკა ნამდვილად ჯადოქრული და უიშვიათესია. თითქოს თანამედროვე ენერგიული რეპ-კომპოზიციის ტაქტებით არის აგებული ტაეპები, სიტყვა მღერის და მკითხველს უბიძგებს, რომ სიმღერითა და საცეკვაო მოძრაობებით გადმოსცეს ტექსტი. თუკი კლასში გვყავს მხატვრული კითხვის უნარით გამორჩეული ნიჭიერი მოსწავლეები, შეგვიძლია შთავაგონოთ, რომ საკუთარი აუდიოინტერპრეტაციებითა და იმპროვიზაციებით წაიკითხონ ეს ნაწყვეტი, შეუხამონ მას ცეკვა და ნაირფეროვანი პერფორმანსი. აქ არის ალიტერაციაც, რაღაცნაირი ენერგიული რიტმულობაც, საკვირველი რითმებიც („შიოშ – შიო“, „თუხარისით – თოხარიკით – თუ ხალისით“, „ძელმა ძელი – საძირკველი – მასპინძელი“).

ვფიქრობ, ზედმეტია დაწვრილებით მარკირება ლექსში გამოყენებული ტროპული ხერხებისა, მაგრამ არ შემიძლია, არ გამოვყო ერთი მეტაფორა და ერთიც ლიტოტესი. „აღმოხდა მწუხრის ვარსკვლავი – მკვდარი მზის მაჩანჩალა”… წარმოვიდგინოთ სცენა: ნადირობით დაღლილი მეფე და მისი მხლებლები, უცხო და უცნობი ველები, ხელმოცარული ნადირობის სევდა და უცებ… ღამდება… სევდა ღრმავდება და ამ დროს მწუხრის ვარსკვლავი ამოანათებს, იმედის სიმბოლო, ოღონდ ის პოეტმა წარმოიდგინა, როგორც მკვდარი მზის მაჩანჩალა. უდავოდ მორიგი პოეტური ჯადოქრობაა ეს მეტაფორა. მკვდარი მზე, დაისის მზე, ჩამავალი მზე, წითელი მზე მრავლისმთქმელი მხატვრული სახეა მითოსშიც, ხოლო მწუხრის ვარსკვლავი, რომელიც ამოანათებს მისი ჩასვლის შემდეგ, როგორც მკვდართა მზის მიმდევარი და მაჩანჩალა, საოცარი სახე-სიმბოლოა, გაპიროვნებულიც არის, მეტაფორულიც არის, დაისის პეიზაჟის ხედვაც აქვე არის…

ასევე ემოციური ლიტოტესია გამოყენებული ვაზირის სახის დასახატავად: „დამსაჯეთ! ჩემზედ ახია გზანი უღაღნი ჯანაბის, ახია ჩემზე გაშავდეს ჩემი სახლი და ჯალაბი!” – ითხოვს აღელვებული ვაზირი. არქაული ეპითეტი „უღაღი“ აქ ძალიან საინტერესოდ ჯდება, ხოლო მთელი ფრაზა არის ლიტოტესური სემანტიკისა, ლამაზად და რითმულად არის ასევე ფრაზაში ჩასმული სიტყვა „ჯალაბი“.

დიდი ძალა აქვს პოეტურ ტექსტს. მას შეუძლია სასიკეთო გავლენა მოახდინოს მოზარდების ემოციურ ინტელექტზე, მათ ფაქიზ მსოფლაღქმაზე, ხელი შეუწყოს გემოვნების დახვეწას მრავალი მიმართულებით. მუხრან მაჭავარიანის ეს ლექსი საუკეთესო მასალაა მოსწავლეებში ამ უნარების განსავითარებლად.

ქალაქის ძველი უბნის მომცრო გალერეაში ხშირად წარმოვიდგენ გამოფენას, სადაც დამთვალიერებლები ვინტაჟურ ჩარჩოებში ჩასმულ ვერსოებზე წარწერებს კითხულობენ და ცდილობენ, წარმოიდგინონ, რა ხდება ფოტოზე, როგორ გამოიყურებიან მასზე გამოსახული ადამიანები, იღიმიან თუ არა, რა აცვიათ, რა ახურავთ, ობიექტივს უყურებენ თუ სივრცეში იმზირებიან… გამოფენის სტუმრები გულდასმით აკვირდებიან იმასაც, მინაწერი მელნით არის შესრულებული თუ ბურთულიანი კალმით, რომელიმე სტრიქონი მოგვიანებით ხომ არ არის დამატებული ან იქნებ მზერის გამახვილებით შესაძლებელია საგულდაგულოდ გადახაზული სიტყვის ამოკითხვა. მათ შორის აუცილებლად აღმოჩნდება ისეთიც, ვინც ორნამენტულად დაკბილულ კიდეებს, სინესტის ლაქებს და გასწორებულ ნაკეცებს არანაკლებ მნიშვნელოვანად მიიჩნევს ძველი ამბის აღსადგენად. ამ ყველაფერმა ისე გამიტაცა, საოჯახო ალბომებში, ინტერნეტში, მშრალ ხიდზე თუ მარჯანიშვილის ქუჩის ბუკინისტებთან ძველი ფოტოების მინაწერების ძებნა დავიწყე და ფეისბუქზე გვერდიც კი შევქმენი: „ვერსო – წარმოსახვითი ფოტოგრაფია“, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია გამოაგზავნოს ძველი ფოტოს უკანა მხარე, ამბად სათქმელი მინაწერით: „როცა იყო ახალგაზრდა, ჩემთვის უცნობი“, „გადაღებულია ქუჩაში მთელი დღე ხეტიალის შემდეგ“, „თუ რომ გიყვარდე, მალ-მალე მნახე“, „ჩვენი უშნო სურათი“, „როს დახედო ჩემო კატო, მომიგონე, გაიცინე“ (წყარო: „ივერიელი“)… მერე დავფიქრდი, რომ სოციალურ მედიაში ციფრული ფოტოების გამოფენამ ვერსოს იდეა გადაასხვაფერა: ფორმატი აღარ გზღუდავს და შეგიძლია სურათს მცირე წარწერა კი არა, მთელი ამბავი დაურთო. თუ ეს თამაში მოგწონთ, მხოლოდ მინაწერების ამოკრება სცადეთ და თქვენი ცხოვრების  წარმოსახვითი ფოტოალბომიც აიკინძება.

***

აქ არ ვართ ხასიათზე და ფოტოგრაფმა, გაიღიმეთო. გავიღიმეთ. მასწავლებელმა, ეგრე არა, კბილები გამოაჩინეთო. გამოვაჩინეთ.

***

აღარ მახსოვს, გეინსბოროს ეს ნახატი საიდან ამოჭრა დედაჩემმა, ალბომიდან თუ კალენდრიდან. ამბობდა, რომ პეპელას ადევნებული გოგოები – მხატვრის ქალიშვილები – ძალიან გვგავდნენ მე და ჩემს დას. როგორც ჩანს, ახლაც იმავე აზრზეა. დღეს გადავიღე აბაშიძეზე.

***

ამ ფოტოზე 4 წლის ვარ, მაგრამ გადაღების ამბავი ცხადად მახსოვს. საბავშვო ბაღის ეზოში დაგვამწკრივეს, ხან ჯაჭვი დაგვეშალა, ხან ხაზი აგვერია, ბოლოს ეს კადრი აღმოჩნდა გაზეთში. მე ვღელავდი, რომ არ წავქცეულიყავი, რასაც არცთუ იშვიათად ვახერხებდი.

***

რადგან რეპეტიციების დროს სულაც არ იყო ნახაზში, რომ ჩოხიან ბიჭს უნდა გამოეცეკვა გოგო მატრიოშკებიანი კაბით, ამ მოულოდნელობამ მთლად დამწვა და დამანელა. ფოტოს დედაჩემის ხელით აწერია, რუსუდანი 5 წლის და 5 თვის. დანარჩენს სახეზე ამოიკითხავთ.

***

იყო დრო, ექიმის და ფოტოგრაფის ერთნაირად მეშინოდა. რაღა კბილის ამოღება და რაღა ფატოს გადაღება, ორივეზე ვჯღაოდი. აქ კიდევ მთლად ობიექტივში ვარ შემძვრალი, 84-85 წელი უნდა იყოს. გავა დრო და აღარც ნემსის ჩხვლეტაზე წამივა გული. ეგ კი არა, სხვებსაც ვეტყვი, აიცერით-მეთქი.

***

სკოლა როგორც კი დავამთავრე, თმა მოკლედ შევიჭერი. უნივერსიტეტში ახალი ვარცხნილობით მივედი. ძალიან მომწონდა, რომ საკუთარ სილუეტს მივაგენი, ნაკლებად ქალურს და მეტად ისეთს, როგორიც შინაგანად ვიყავი. ეს ფოტო 2008-შია გადაღებული და ყველაზე მეტად მგავს.

***

სად იყო მაშინ სმაილები, უნდა გაგეღიმა.

***

ამ სახლში ცხოვრობდა ჩემი ბებია. კიბის თავზე შემოდგებოდა ხოლმე და კარის გასაღებად ზემოთვე გამოქაჩავდა თოკს. როცა კარგად ვეღარ ხედავდა, შესვლისთანავე ავძახებდით – “ბე, ჩვენ ვართ!” ეს “ჩვენ” ალბათ იმასაც ნიშნავდა, რომ ბებიაჩემის სამფრთიან სარკეში პირველად ვნახე საკუთარი პროფილი და სხვა რუსიკოები.

***

ფურისულა თუ მობრუნდა და მეორედ იყვავილა, ძველი სიყვარულის მიძინება როგორღა გეიმედებათ.

***

ვაკის პარკთან ჩემს საყვარელ ხეს ყვითელი ფოთოლი შეეპარა. ასეთი ვიყავი 25 წლის, ორი ღერი ჭაღარით.

***

ფოტოს გადაღებისას მე მხოლოდ ამ ხელთან შეხება დამამახსოვრდა.

***

ქუჩაში გავჩერდით და ერთმანეთს ეს ფოტოები გადავუღეთ. იქვე ფოტოსტუდია იყო, ბარემ ფირი დავცალოთ და გავამჟღავნოთო.

***

რამდენიმე კადრი გადაუღია ლევანს. საღამოს, ფოტოაპარატში თვალიერებისას დავტოვე მხოლოდ ის, რომელშიც ლაბადიან კაცს ჯერ კიდევ არ ჩაუვლია.

***

ეს ფოტო ერთვოდა ჩემს სტატიებს, რომლებსაც ვაშინგტონიდან ვაგზავნიდი. მერე რიგის ქუჩის წაბლები მომენატრა და გამოვიქეცი.

***

თითქოს არაფერი განსაკუთრებული – მე და ელენე ტელევიზორს ვუყურებთ. მერე, როცა ფირს გავამჟღავნებთ და ქალაქში სეირნობის ფოტოებს დავბეჭდავთ, ლევანს ვკითხავ, ეს როდისღა გადაგვიღე-მეთქი. ვაშინგტონი, ზამთარი, 2002.

***

დიდი სიყვარულის მიუხედავად, იშვიათად ვიკეთებ, ისიც ამობრუნებული ნასკვით. ჩემი პირველი ჰალსტუხი ეს იყო საუკუნის დასაწყისში.

***

ვერასოდეს ვიფიქრებდი, რომ ეს პოეტური ფოტო პრაჟსკი შემოდგომისა, ერთ მშვენიერ დღეს ყვითელი ფოთლის ამოცნობით დასრულდებოდა და ვიტყოდი – ეს ბოსტონის სურო უნდა იყოს.

***

ძველი ქალაქისკენ სწორად მივდივარ-მეთქი, რუსულად ვკითხე გამვლელს და ამ კაცმა, მომისმინე, მე გეტყვიო, ქართულად გამომელაპარაკა. თვალებზე მივხვდიო. ბაქო, 2013.

***

საბაგიროსი არ იყოს, სადმე შემოსკუპება და ფოტოს გადაღება ჩემთვის ექსტრემალური სპორტია. რაღაც ამდაგვარი ჩემპიონატი იყო გამართული პრაღის ბორდიურზე (ძირითადად ტურისტ ქალთა შორის) და მეც მივიღე მონაწილეობა.

***
I amsterdam-თან ასეთი უცნაური ფოტო შემომრჩა. ამ გოგოს კადრიდან გასვლას ველოდებოდი და ამან კიდევ ჩემს კამერაზე დაიწყო მუშაობა.

***

რა ფოტო ეს არის, მაგრამ მახსოვს უკანა გზაზე ქუჩაში ფეხშიშველი მოვაბიჯებდი თბილ ასფალტზე და ძველ სანდლებზე ვფიქრობდი.

***

ხანდახან გადღაბნილი კადრი უფრო მკაფიოდ მამახსოვრდება.

***

უკეთესი ქალაქებიც არსებობს და უფრო ლამაზი ღიობებიც, მაგრამ ძალიან მიყვარს თბილისის ქუჩების თაღებიდან ყურება.

***

ცისფერი ფასადის ფონზე ხმელი ფოთლები, ჩემს თვალს დღეს მეტი არაფერი უნდოდა.

***

მარცხნივ, მეორე სართულზე რაც ხდება, ჩემთვის ეგ არის წერა. რაღაც ისეთზე იფიქრო, იწვალო, სიტყვად აქციო, რაც შეიძლება ცოტამ შეამჩნიოს ან სულაც შეუმჩნეველი დარჩეს.

***

40 წელს რომ გადააბიჯებ, დაწუნებული ფოტოების ფოლდერს ფასი ედება.

***

ჩვენს სახლში დღის ბოლოს თუ შემოიხედავს ჩამავალი მზე, უფრო სწორედ ერთი სვეტი დაეცემა ხოლმე ტახტის კუთხეს. დავსვამ ჩემს გოგოებს და ვუყურებ.

***

ბაბუაწვერა, ოროვანდი და კუნელი – ძალიან სასიამოვნო დასალევი აღმოჩნდა. ერთი ესაა, რომ წითლად შეფერილ ჩაის ჩემი თვალი არა სვამს. შემდეგზე ვაშლისა და დარიჩინისას ვიყიდი.

***

ჩვენი ზამბახი რომ იყვავილებს, ეს ყველაფერი ჩავლილი იქნება.

***

ნარცისებმა წელს ცოტა კი დაიგვიანეს, მაგრამ ვისაც ძალიან ველით, უსაყვედუროდ და სიხარულით ვეგებებით ხოლმე.

***

Summer Song – სულ სახელების გამო მაქვს ეს ვარდები ნაყიდი.  გუშინ შექსპირი შემოგვემატა. იმედია, გაიხარებს.

***

რახან ხვიარა ვარდებს მოკლე ყუნწები აქვთ, წყლიან თასში მოათავსეთ, დილის სადღეგრძელო თქვით და დაყნოსოთ.

***

მაყვლებით მოხატულ ჭიქაში ფორთოხლის წვენი – როგორღაც მე მგავს ეს ამბავი.

***

აი, ის სამკუთხედი მინდორია ჩემი საღამოს საჭვრეტი. ხან ნახირი ძოვს, ხან ბიჭები თამაშობენ ფეხბურთს.

***

ზემოიმერელი და ქვემოიმერელი დამდგარან ზემო ნიჩბისში და ქვემო ნიჩბისს გადაჰყურებენ.

***

იყიდის ლევანი ოთხ თევზს, გრილის საღამო მოვაწყოთო. ერთი საერთოდ ვერ მოიცლის, მეორე მეზობლებში გაიქცევა სათამაშოდ. გადავუნახავთ მერე იმათ უფრო კოხტებს, უფრო კარგად დაბრაწულებს. ლევანი გაიბუსხება. მე ვეტყვი, შეეშვი, კაცო, დავსხდეთ, ჩვენ ვჭამოთ-მეთქი. გამოიტანს ესეც ღვინოს და პირველს ჩვენი შვილებისას იტყვის.

***

მზის ქუდებს ვემშვიდობებით. მარჯვენა ფლანგი კი გავიდღაბნეთ, მაგრამ მომავალი ნათელია.

***

მე მყავს სელფის ჭინკა, რომლის ხელიც ყოველთვის ჩნდება კადრში.

***

ელენეს ფოტოების სერიიდან – My mom with the dog she didn’t want.

***

წლებია, რობერ დუანოს ეს ფოტო მიყვარს და ვერ მოვაბი თავი, ჩარჩოში ჩამესვა. დღეს მოვაბრძანე სიმონ დე ბოვუარი @Deux Magots და გაირკვა, რომ მისი დაბადების დღეა.

***

ჩემთვის ხშირად ნახატშიც სიტყვა ფასობს. მახსოვს, რამდენიმე წლის წინ საქველმოქმედო აუქციონზე ბერდიშევი იმიტომ არ დავთმე, რომ უკან Friday Night ეწერა.

***

სულ კერამიკის ნამტვრევებითაა მოფენილი ძველი საყდრის ეზო. სულ იმათ გამთელებაზე მეფიქრება და ამბავზე, რომელსაც ჭურჭელი ინახავს, ფრაგმენტებადაც კი.

***

Remontancy ნიშნავს განმეორებით ყვავილობას. ჩვენც შეგვიძლია.

რამდენიმე დღის წინ ერთ-ერთ Youtube-არხზე გადავაწყდი ძალიან საინტერესო ვიდეოს კანადის სასკოლო განათლებისა და იმის შესახებ, როგორ ზრუნავდნენ იქ უთანასწორობის შესამცირებლად. ძალიან დამაფიქრა და მერე სტატიის დაწერის სურვილიც გამიჩინა ონტარიოს პროვინციის განათლების სამინისტროს წარმომადგენლის ნათქვამმა. მისი თქმით, პრობლემები, რომლებიც ემიგრირებულ მოსწავლეებს და მათ აკადემიურ მოსწრებას უკავშირდებოდა, იმთავითვე აღიქმებოდა როგორც შესაძლებლობა და გამოწვევა და არა დაბრკოლება. თუ დავუფიქრდებით, ეს არა მხოლოდ ცალკეული ადამიანის დამოკიდებულებაა კონკრეტული საკითხისადმი, არამედ ზოგადი მიდგომაა, აზროვნების ტიპია. გარკვეულწილად, კარგი გაგებით ამბიციური უნდა იყო, რომ ასეთი დამოკიდებულება შეიქმნა. მე თუ მკითხავთ, სწორედ ასეთი მიდგომები და დამოკიდებულებები გვჭირდება განათლებაში, როდესაც ყველა პრობლემას უკეთესობისკენ სვლის შესაძლებლობად აღვიქვამთ. აქ უკვე ლადო აფხაზავას ერთ-ერთი გამოსვლა გამახსენდა, სადაც ის ე.წ. რთული ქცევის ბავშვებს მადლობას უხდის, რადგან ისინი აძლევენ შესაძლებლობას, მეტი გამოცდილება მიიღოს და უფრო ადვილად გადაჭრას პრობლემები.

განათლების სისტემის პრობლემების გადაჭრა, რომელთა ჩამონათვალიც ძალიან დიდია, მხოლოდ მიდგომის შეცვლით, ბუნებრივია, შეუძლებელი იქნება, ამისთვის რეალური, დაუღალავი შრომაა საჭირო. სხვათა შორის, დეკემბრის დასაწყისში, ჩემთვის მოულოდნელად, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ათწლიანი სტრატეგია გამოქვეყნდა. ამ დოკუმენტს თვალს თუ გადაავლებს დაინტერესებული ადამიანი, დაინახავს, რომ ყველაფერი მომავალში გასაკეთებელთა სიაშია.

ჩვენ მიერ ჩატარებული კვლევა , -„ჩვენ“-ში განათლების კოალიციას ვგულისხმობ, – დღემდე არსებული ერთადერთი დოკუმენტი, რომელიც სასკოლო განათლების სისტემაზე COVID19-ის გავლენას შეისწავლის, ადასტურებს, რომ პანდემიამ ძალიან დიდი ზიანი მოგვაყენა და რომ საჭიროა კონკრეტული ინტერვენციები, კონკრეტული ინიციატივები ამ ზიანის ჯერ შესამცირებლად, მერე კი აღმოსაფხვრელად. კანადის მაგალითს დავუბრუნდეთ. იქაური განათლების სისტემის ერთ-ერთი პრობლემა იყო ემიგრანტი მოსწავლეების აკადემიური მოსწრება და ჩამორჩენა. მათ შემოიღეს მოსწავლეთა წარმატების მასწავლებლის (Student Success Teacher) სტატუსი. თითოეულ სკოლას შეემატა სერტიფიცირებული მასწავლებელი, რომლის უშუალო მოვალეობაც რისკჯგუფში მყოფი მოსწავლეების იდენტიფიცირება და მათი დამატებითი მხარდაჭერაა ტრანზიციის პერიოდში. მაგალითად, დამატებითი საათების გამოყოფა ერთად კითხვისთვის, წერისთვის და ა.შ., პროგრესის შეფასება და უკუკავშირის გაცემა. ეს არის კონკრეტული ინტერვენციის მაგალითი. მაგალითი, რომელიც საკითხის პრიორიტეტულობას აჩვენებს.

სამწუხაროდ, ასეთ მაგალითებს ჩვენს სისტემაში თითქმის არ ვიცნობთ.

რაც შეეხება კონკრეტულ გამოწვევებს, რომლებსაც შეიძლება შევხედოთ როგორც ტრაგედიას ან როგორც შესაძლებლობას – მათი ჩამონათვალი საკმაოდ ვრცელია. ისევ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების ერთიან ეროვნულ სტრატეგიას რომ დავეყრდნოთ, ეს თემები უკავშირდება:

1. მასწავლებელთა მომზადებისა და პროფესიული განვითარების საკითხებს, მათ შორის – სკოლის დონეზე პროფესიული განვითარების ხელშეწყობისა და სერვისების დივერსიფიცირების ხარჯზე;
2. სახელმძღვანელოების შემუშავების პოლიტიკას და ავტორთა გაძლიერებას;
3. ციფრული რესურსების განვითარებას და, მეორე მხრივ, ციფრული უთანასწორობის შემცირებას (აღმოფხვრაზე აღარაფერს ვამბობ);
4. სკოლის დირექტორთა გაძლიერებას, სკოლებისათვის მეტი ავტონომიის მიცემას და მხარდამჭერი მექანიზმების შექმნას, მათ შორის – სკოლების დეპოლიტიზების კუთხითაც (ეს უკანასკნელი ცალკე და ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია);
5. განათლების დაფინანსების ზრდას მრავალი მიზნით, მათ შორის – რემედიალური პროგრამების შემუშავებისთვის;
6. სკოლების ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხების წინ წამოწევას ამ ტიპის პროგრამების ხელშეწყობით, მშობელთა ცნობიერების ამაღლებით, მათთან მუშაობით და ა.შ. (საზოგადოდ, მშობლებთან მუშაობა ცალკე დიდი მიმართულებაა);
7. თანასწორობის საკითხების პრიორიტეტიზაციას, რაც ბევრ სხვა თემასთან ერთად რისკჯგუფებთან დამატებითი სამუშაოების ჩატარებასაც გულისხმობს;
8. განათლების სისტემის დეცენტრალიზაციას, თვითმმართველობებისა და სხვა აქტორების მეტ მონაწილეობას მართვის პროცესში; ასევე – სკოლების მართვისადმი დიფერენცირებული მიდგომების გამოყენებას.

ვფიქრობ, ყოველივე ეს საბოლოო ჯამში მიგვიყვანს იქამდე, რომ სკოლები გაცილებით უკეთეს ადგილად იქცევა მოსწავლეებისთვის, ვიდრე დღეს არის.

დასასრულ, სიმონ ჯანაშიას ტედ-ის გამოსვლა გამახსენდა, სადაც ის ამბობს, რომ ყველამ უნდა შევიცვალოთ დამოკიდებულება, თითქოს სკოლა მხოლოდ მომავლისთვის უნდა ამზადებდეს მოსწავლეს და „ლოდინის პედაგოგიკიდან“ (Pedagogy of Waiting) ცხოვრების პედაგოგიკაზე (Pedagogy of Life) გადავიდეთ.

გაგაცნობთ ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის, კონსტრუქტივისტული სწავლების პრინციპებისა და უფასო სასწავლო ონლაინრესურსების მიხედვით დაგეგმილ კომპლექსურ დავალებას და მისკენ მიმავალ აქტივობებს (საშუალო საფეხური, მეათე კლასი; საკითხი – ფოტოსინთეზი; ცნებები – სტრუქტურა და ფუნქცია; სასიცოცხლო თვისებები და კვლევა).

კომპლექსური დავალება:

პროცესი, რომელიც ბიოსფეროს ასაზრდოებს

ნივთიერებებს შესწევთ უნარი, დასხივებისას სინათლე შთანთქონ, მაგრამ ყველა ნივთიერებამ იცის თავისი „რაციონი“, გამოსხივების ფართო დიაპაზონიდან თითოეული მათგანი მხოლოდ თავისთვის შესაფერის ტალღებს შთანთქავს, ხოლო დანარჩენების მიმართ გულგრილი რჩება – აირეკლავს ან გაატარებს. მცენარის მწვანე ფოთლები შთანთქავენ მზის სხივებს. გაეცანი ინფორმაციას ფოტოსინთეზის პროცესის შესახებ, რომლის აღმოჩენასა და შესწავლას არაერთი მეცნიერის ხანგრძლივი შრომა მიეძღვნა. ვფიქრობ, შენთვის საინტერესო იქნება მათი აზრები ფოტოსინთეზის მნიშვნელობის შესახებ. ჩაატარე სიმულაციური კვლევა, შეამოწმე შენ მიერ ნასწავლი მასალა და შენეული მიგნებები წარმოადგინე პოსტში, რომელსაც ბლოგზე განათავსებ.

პოსტის პრეზენტირებისას პასუხი გაეცი კითხვებს:

• როგორია ქლოროპლასტის აგებულების თავისებურება? (ცნება – სტრუქტურა და ფუნქცია, მკვ. წ. 1)
• როგორ არის დამოკიდებული ორგანიზმის სასიცოცხლო თვისებები ფოტოსინთეზის პროცესის მიმდინარეობაზე? (ცნება – სასიცოცხლო თვისებები, მკვ. წ. 2)
• რა აქტივობები განახორციელე კვლევის თითოეულ ეტაპზე? შეაჯამე შენი ნამუშევარი და გამოიტანე დასკვნა (ცნება-კვლევა, მკვ. წ. 3)

მასწავლებელი მოსწავლეებს გააცნობს კომპლექსურ დავალებას და ესაუბრება იმის შესახებ, რა ფორმით უნდა წარმოადგინონ თავიანთი ნამუშევრები, აჩვენებს თავის მიერ შექმნილ ბლოგს და შეახსნებს პოსტების წერის  დეტალებს, შეადარებს ბლოგის პოსტებს სოციალური ქსელების პოსტებს. ამის შემდეგ მასწავლებელი გეგმავს და ატარებს კომპლექსური დავალების წარდგენამდე მიმყვან აქტივობებს.

კონსტრუქტივისტული სწავლების პრინციპის გათვალისწინებით პირველი აქტივობის მიზანია ფოტოსინთეზის საკითხის შესახებ მოსწავლეთა ცოდნის დონის დადგენა. ამ დროს მასწავლებელი სვამს შემდეგ კითხვებს:

• ჩამოთვალეთ მცენარეთა სასიცოცხლო თვისებები.
• როგორია მცენარეული უჯრედის აგებულება?
• რა არის ფოტოსინთეზი?
• რითაა მნიშვნელოვანი ფოტოსინთეზის პროცესი ჩვენი პლანეტისთვის?

მასწავლებელი აჩვენებს ვიდეომასალას, რათა მოსწავლეებს გაახსენოს მცენარის უჯრედის აგებულება და ვიდეომასალის გაცნობამდე აწვდის ინსტრუქციას. მოსწავლეებმა უნდა უპასუხონ კითხვას:

• რა არის ვიდეომასალის მთავარი გზავნილი?

ვიდეოს ნახვის შემდეგ საკლასო განხილვა მოსწავლეთა აქტიური ჩართულობით წარიმართება.

მასწავლებელი პროცესის ფასილიტატორია, ის მოსწავლეებს აწვდის ტექსტურ მასალას „საოცარი ქლოროპლასტები“ და პირველ სამუშაო ფურცელს. ტექსტის გაცნობის შემდეგ მოსწავლები ავსებენ სქემის ცარიელ ადგილებს.

სამუშაოს დასრულების შემდეგ გაიმართება საკითხის საერთო საკლასო განხილვა.

მოსწავლეები ჩაინიშნავენ საშინაო დავალებას:

• ითამაშე და ააწყვე ფოტოსინთეზის პაზლი.

მომდევნო გაკვეთილს მასწავლებელი საშინაო დავალების განხილვით იწყებს.

ნაშრომების განხილვის შემდეგ მოსწავლეები ეცნობიან სახელმძღვანელოში (ბიოლოგია, მეათე კლასი, გამომცემლობა „კლიო“, 2012; ავტორები: მარინა სეხნიაშვილი, მალხაზ მაყაშვილი, მარინა ჯალიაშვილი. პარაგრაფი 1.16, ფოტოსინთეზი) მოწოდებულ მასალას ფოტოსინთეზის შესახებ. ტექსტზე მუშაობისას მოსწავლეები ითვალისწინებენ კითხვის ნიშანთა სისტემას (+,-,?). მასწავლებელი სვამს კითხვებს:

• როგორ მიმდინარეობს ფოტოსინთეზის პროცესი?
• როგორ არის დამოკიდებული ფოტოსინთეზის ორი ფაზა ერთმანეთზე?
• რა იყო თქვენთვის გაუგებარი საკითხთან დაკავშირებით?
• რის შესახებ გსურთ დამატებითი ინფორმაციის მიღება?

მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად განიხილავს ნამუშევრებს, მერე კი მათ აწვდის ინსტრუქციას ახალი დავალების შესასრულებლად:

• უყურეთ ვიდეოს .
• მიღებული ცოდნის საფუძველზე შეავსეთ მეორე სამუშაო ფურცელზე არსებული სქემა.

მუშაობის დასრულების შემდეგ მასწავლებელი განიხილავს მოსწავლეთა ნამუშევრებს.

მოსწავლეებს საკუთარი ცოდნის შემოწმებისა და განმტკიცების მიზნით საშინაო დავალებად ეძლევათ:

1. გაითამაშონ plix სიმულაციები (კომპლექსური დავალების პირობაშია ჩაშენებული ჰიპერლინკებად) და მოემზადონ კომპლექსური დავალების შესასრულებლად.

მოსწავლეები აყალიბებენ კითხვების სიას, რომლებზეც სურთ პასუხის მიღება მომდევნო გაკვეთილზე.

2. გაეცანით სიტუაციურ ამოცანას და ახსენით მოახდინეთ მეცნიერული კვლევის შედეგები.

სიტუაციური ამოცანა#1: მეცნიერებმა ჩაატარეს ექსპერიმენტი იზოლირებულ ქლოროპლასტებზე. ისინი ჯერ მჟავა ხსნარში (pH 4) მოათავსეს თილაკოიდის ღრუში; როცა pH მაჩვენებელმა ოთხს მიაღწია, ქლოროპლასტები გადაიტანეს ფუძე ხსნარში (pH8). ქლოროპლასტებმა სიბნელეში ატფ წარმოქმნეს. ახსენი ეს შედეგი არგუმენტირებული მსჯელობით.

მომდევნო გაკვეთილზე მოსწავლეები წარადგენენ თავიანთ დავალებებს და უპასუხებენ შემდეგ კითხვებს:

• რა დაეხმარა მათ მასალის გაგებაში?
• როგორ გამოიყენებენ მასალას კომპლექსური დავალების შესრულებისას?
• რა გაუჭირდათ?

მომდევნო აქტივობის მიზანია, მოსწავლეებმა ნასწავლი მასალის შინაარსი დააკავშირონ ყოფა-ცხოვრებასთან და გაიაზრონ მცენარეების როლი ჩვენს სამყაროში. მოსწავლეები გაეცნობიან კითხვების შინაარსს, შემდეგ მასწავლებელი აჩვენებს ვიდეოს, რის შემდეგაც მოსწავლეები ჩანაწერებს გააკეთებენ რვეულში და მონაწილეობას მიიღებენ საერთო საკლასო განხილვაში.

მასწავლებელი მოსწავლებს უსვამს კითხვებს:

1. მცენარეებმა მწვანე სამოსელით რომ მორთეს პლანეტა, ჟანგბადმა მაშინ იწყო ნელ-ნელა ცის ქვეშ დაგროვება. მცენარეებს შეუძლიათ, გააუმჯობესონ ჰაერის ხარისხი ჟანგბადის დონის გაზრდით. სხვაგვარად როგორ შეუძლიათ მათ ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესება?
2. ჩვენს სხეულს სჭირდება ჟანგბადი საწვავის (ნახშირწყლების) დასაწვავად. როგორ ფიქრობთ, რა გავლენას ახდენს ჰაერში ჟანგბადის დაბალი დონე სხეულის ტოქსინებთან გამკლავების უნარზე? განამტკიცე პასუხი არგუმენტირებული მსჯელობით.
3. რატომ უწოდებენ „ბოროტ ქალბატონებს“ საძინებლის მცენარეებს? რით განსხვავდებიან ისინი სხვა მცენარეებისგან? როგორ ფიქრობთ, რატომ არის ეს თვისება ხელსაყრელი მათ ბუნებრივ გარემოში?
4. როგორ მოქმედებს ნიუ დელიში ოფისის შენობის ჰაერი ადამიანების სისხლში ჟანგბადის დონეზე? ელოდებით ამ ეფექტს ყველა ადგილას? რატომ კი ან რატომ არა? ამ კითხვაზე პასუხის გაცემამდე კარგად დაფიქრდით და შეძლებისდაგვარად კონკრეტულად იმსჯელეთ.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, კომპლექსური დავალების პროდუქტი ბლოგზე განსათავსებელი პოსტებია. მასწავლებელმა შექმნა ბლოგი, რომელიც მოცემული კლასის კონკრეტული საკითხის ცოდნის წარმოჩენას ემსახურება. მოცემულ შემთხვევაში, მოსწავლეები უკვე შეძლებენ პოსტების წერას, შეძენილი ცოდნის საფუძველზე საინტერესო პოსტების გაზიარებას და კომენტარების გაკეთებას.

მოცემულ დავალებაზე მუშაობისას მოსწავლეებს უვითარდებათ დამოუკიდებლად სწავლის უნარი. შეთავაზებული აქტივობები ითვალისწინებს სწავლის მათეულ, ინდივიდუალურ სტილს და მათ ინტერესებს. მასწავლებელი ყველა აქტივობას წინარე ცოდნის საფუძველზე გეგმავს. მოსწავლეები სხვადასხვა ცოდნის დაკავშირებით ეტაპობრივად მიდიან კომპლექსური დავალების მომზადებისკენ. მთელი სწავლის პროცესის პასუხისმგებლობა გადანაცვლებულია მოსწავლის მხარეს. საერთო ჯამში, მოსწავლეები კლასს საინტერესო ნამუშევრებს წარუდგენენ. მოცემულ საკითხზე მუშაობისას ბიოლოგიის ცნებათა დაუფლებით ვიღებთ იმას, რომ მოსწავლეს არასდროს დაავიწყდება შესწავლილი საკითხი და სხვა საკითხებთან მიმართებითაც შეძლებს მოცემულ ცნებათა გააზრებას.

დავალების მიცემისას მასწავლებელი ფიქრობს კონკრეტული კლასის მოსწავლეთა საჭიროებებზე, აკადემიურ დონეზე, ინტერესის სფეროებსა და ასაკობრივ თავისებურებებზე. შემოთავაზებული რესურსებისა და აქტივობების მოდიფიცირებით მასწავლებელს შუძლია, საკლასო სივრცეში სამუშაო პროცესი თავად დაგეგმოს. სტატიაში მოყვანილი ვიდეორესურსები და plix სიმულაციები ინგლისურ ენაზეა. მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს, შეძლებენ თუ ვერა მოსწავლეები უცხო ენაზე შინაარსის გაგებას. თუ  ვერა, თარგმანი უნდა მიაწოდოს ან რესურსები შეცვალოს.

მოცემული კომპლექსური დავალება და მისკენ წამყვანი აქტივობები საერთო ჯამში მოიცავს 6-7 გაკვეთილს, სადაც ნელ-ნელა მიმდინარეობს მოსწავლეთა სწავლის სხვადასხვა უნარის განვითარება. ამიტომაც ამართლებს დავალების ეს ტიპი სახელს „კომპლექსური დავალება“. ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნათა შესაბამისად, კომპლექსური დავალებებით სწავლება მოსწავლეთა აზროვნების განვითარებას უწყობს ხელს. ჩემი აზრით, როცა მოსწავლე შესასწავლი საკითხის გაგებამდე წინასწარ ეცნობა კომპლექსური დავალების პირობას, ეს მას მოვალეობის გრძნობას უჩენს, შემდეგ მისი ჩართულობით (საკლასო თუ საშინაო დავალებების დროს) იზრდება მოსწავლის ემოციური პასუხისმგებლობა. მასწავლებლის მიერ მინიჭებული ავტონომიურობით, ხელმისაწვდომი სასწავლო რესურსებით მოსწავლე ახდენს შესასწავლი მასალის თვითორგანიზებას. ასეთი გზით იქმნება სწავლის მაღალი ხარისხი, რაც მოსწავლის ცოდნას პროდუქტიულს ხდის. ვფიქრობ, დღეს ეს სკოლებისთვის სასიკეთო ცვლილებებია, რასაც უახლოეს მომავალში წარმატებული ახალი თაობის შედეგებითაც დავინახავთ.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა/ბიოლოგიის სტანდარტი. 2018-2024 წ.წ.
2. ონლაინ პლატფორმა ck.12.edu.ge (კომპლექსურ დავალებაში და მიმდინარე აქტივობებში გამოყენებულია ძირითადი რესურსების სახით)
3. მიხაილ ივინი, „დიდი საიდუმლოს კარიბჭესთან“, გამომცემლობა ,,ნაკადული“, 1987 წ.
4. კონსტრუქტივიზმის პრინციპები საკლასო სივრცეში
5. სწავლა-სწავლების კონსტრუქტივისტული პრინციპები
6. ელიზბარ ელიზბარაშვილი, „ქიმია ყველასათვის“, გამომცემლობა „ინტელექტი“, 2013 წ.
7. ონლაინ პლატფორმა ხანის აკადემია (დამატებითი რესურსის სახით)
8. ონლაინ პლატფორმა https://planeta42.com/
9. ონლაინ პლატფორმა https://www.golabz.eu/ils/virtuelles-forscherlabor-photosynthese
10. ბიოლოგია, X კლასი. ფოტოსინთეზი – პლასტიკური ცვლა #ტელესკოლა
11. 11. კემპბელი, თავი მეათე -ფოტოსინთეზი
12. ვ. ლ. კრეტოვოჩი, „მცენარეთა ბიოქიმია“, მოსკოვი, 1986 წელი

შედევრების ხელახალი თარგმნა, ინტერპრეტაცია აცოცხლებს თანამედროვე ქართულ სალიტერატურო პროცესს. რეალური სამეტყველო სივრცის გათვალისწინებით თარგმნილი ტექსტი უფრო იოლად იკვლევს გზას მკითხველისაკენ. ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანი და საგულისხმოა დანტეს „ღვთაებრივი კომედიის“ ახალი პროზაული თარგმანი („ჯოჯოხეთი“), რომლის ავტორები ნიჭიერი სტუდენტი და გამოცდილი მეცნიერი არიან: სანდრო ჩემინავა – ქართულ-ამერიკული უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა და ლიბერალური განათლების სკოლის ქართული ფილოლოგიის მიმართულების სტუდენტი; გიორგი ბუხნიკაშვილი – მონრეალის სიკულო-ნორმანული აკადემიის კულტურისა და გამოყენებითი ხელოვნების ინსტიტუტის საპატიო აკადემიკოსი.

ავტორებმა მოახერხეს და დანტესეული მეტაფიზიკური, ირაციონალური, მისტიკური სამყაროს მხატვრული ექსპრესია, ტროპებში დაქარაგმებული ეგზისტენციალური თემები მკითხველს დახვეწილი, თანამედროვე სალიტერატურო ლექსიკით შესთავაზეს. ისინი შეეცადნენ პროზაულ სიტყვიერ ქსოვილში არ გაფერმკრთალებულიყო ის ნიუანსობრივი ინტონაციები, რომლებიც გამოთქმულ აზრს ნაირგვარ ელფერს სძენენ და პალიმფსესტურობას მატებენ. მართალია, პოეტური ტექსტის ძალმოსილება მაინც სხვაა და კიდევ ბევრი დრო გავა, სანამ ისეთი კონგენიალური თარგმანი გვექნება, როგორიცაა, მაგალითად, დავით წერედიანის მიერ თარგმნილი გოეთეს „ფაუსტი“, მაგრამ ამჯერად ესეც მნიშვნელოვანი და აუცილებელი ნაბიჯია დანტეს ღვთაებრივი სამყაროს შესამეცნებლად.

ქართველი მკითხველი აქამდე კონსტანტინე გამსახურდიასა და კონსტანტინე ჭიჭინაძის პოეტური თარგმანით ეცნობოდა მსოფლიო ლიტერატურის ამ გამორჩეულ ნიმუშს. ახლა კი მკვლევრებისთვის, მასწავლებლებისთვის, სტუდენტებისა და მოსწავლეებისთვის ხელმისაწვდომი გახდა იტალიურიდან, უშუალოდ დედნიდან ზედმიწევნით ნათარგმნი ტექსტი, რომელიც საშუალებას აძლევს მკითხველს, დეტალურად გაიაზროს ყოველი სტრიქონი, რომელიც მაქსიმალურად ინახავს ავტორისეულ ჩანაფიქრს. ამგვარად, თანამედროვე მკითხველს საშუალება აქვს, ცოცხალი დიალოგი გამართოს მწერალთან, რომელიც დაეხმარება გაიკვალოს გზა საკუთარი თავისა თუ სამყაროს შესამეცნებლად. დანტეს ურთულესი ტექსტი, დატვირთული კულტურული კოდებით, თანამედროვე მკითხველისთვის დაშიფრული პოემაა. ამიტომ უმნიშვნელოვანესია ის კომენტარები, რომლებიც ტექსტს ახლავს თან. ეს შენიშვნები ხელს უწყობენ მკითხველს, თავისი ინტელექტის, გამოცდილების შესაბამისად, გაერკვეს ისტორიულ, თეოლოგიურ, ფილოსოფიურ საკითხებში. ახალბედა, შედარებით გამოუცდელ მკითხველებს კი დაეხმარება ცოდნის გაღრმავებაში, თვალსაწიერის გაფართოებაში, ხოლო თუ ვინმე ბორხესივით გურმანი მკითხველია – კიდევ ერთხელ დაიგემოვნოს შედევრი და ახალი ნიუანსების აღმოჩენით დატკბეს. ბორხესი წერს: „იდეა ტექსტისა, რომელიც მრავალგვარი წაკითხვის შესაძლებლობას იძლევა, დამახასიათებელია წინააღმდეგობრივი და რთული შუა საუკუნეებისთვის. ამ ეპოქის დანატოვარია გოტიკური არქიტექტურა, ირლანდიური საგები და სქოლასტიკური ფილოსოფია, სადაც ყველაფერი კამათის საგანი იყო. გარდა ამისა, ამ საუკუნეებმა გვიბოძა „კომედია“, რომელსაც გამუდმებით ვუბრუნდებით და გამუდმებით გვაოცებს; იგი ჩვენს ცხოვრებას გასდევს და სცილდება, უფრო გრძელია. მკითხველის ყოველ თაობასთან ერთად სულ უფრო და უფრო მდიდრდება“ (ბორხესი, „ღვთაებრივი კომედია“, წიგნში: „შვიდი საღამო“).

ტექსტის წინათქმაში გიორგი ბუხნიკაშვილი წარმოაჩენს პოემის პოლიტიკურსა და კულტურულ კონტექსტებს, დანტეს ენობრივ სტრატეგიებს, ამგვარად, ნათელი ხდება მკითხველისთვის, როგორ მატერიალურ-სულიერ გარემოში იქმნებოდა პოემა. სანდრო ჩემინავა კი წერილში „მიღმიერი სამყაროს კარიბჭე“  იმ ძირითად საკითხებზე ამახვილებს ყურადღებას, რომლებიც მკითხველს დაეხმარება, გაერკვეს დანტეს შექმნილი წარმოსახული განზომილების მრავალფეროვნებაში, ტექსტის სტრუქტურასა და კომპოზიციაში, მთლიანად მხატვრული სამყაროს თავისებურებებში. იგი იმოწმებს ჯაკომო ლეოპარდის თვალსაზრისს: „ეს კლასიკური ქმნილება მხოლოდ პოეზია როდია; ის ჰომეროსის პოემებივით მოიცავს იმ ეპოქის ცოდნას – თეოლოგიას, ფილოსოფიას, პოლიტიკას, ისტორიასა და მითოლოგიას“. ახალი თარგმანის მიზანდასახულობაც ესაა, ტექსტისთვის დართული უმნიშვნელოვანესი კომენტარებით მკითხველმა გზა გაიკვლიოს სიმბოლოებით, ალუზიებით, ინტერტექსტუალური გადაძახილებით დატვირთულ სამყაროში. ავტორების სასახელოდ უნდა ითქვას, რომ მათ დიდი შრომა გასწიეს, რათა ცხადად, ზუსტად, ნათლად გამოეკვეთათ ურთულესი თეოლოგიური, ფილოსოფიური თუ ისტორიული საკითხები.

დანტეს ეს ახალი თარგმანი დაეხმარება მკითხველს, აღიქვას პოემა, როგორც სამყაროს მწერლისეული მოდელი. თანვე, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ტექსტის ზედაპირზე კი არ იტივტივოს, არამედ ღრმად ჩაყვინთოს, გაიაზროს არა მხოლოდ ფაქტები და მოვლენები, იმოგზაუროს ტექსტის ვერტიკალურ ხაზზე, რომელიც თავისთავად დრამატული და შთამბეჭდავია, რადგან ჯოჯოხეთის სანახებს მიმოიხილავს, ცოდვების უფსკრულებს ჩასწვდება, არამედ ჯვარსახოვნების პრინციპის გამოყენებით, შეძლებს ფიქრით მოძრაობას ვერტიკალურ ხაზზე, ქვეტექსტებში ჩაღრმავებას, ამგვარად, სულიერი გზის გაკვალვასაც მოახერხებს. ის საბედისწერო ცხოველები, დაწინწკლულქათიბიანი ჯიქი, მძვინვარე ლომი, გაძვალტყავებული, ხარბი მგელი, ადამიანის ცოდვებისაკენ მიდრეკილებებს რომ განასახიერებენ, განცხრომის, ძალაუფლების, ანგარების ჟინითა და ვნებით რომ აბრმავებენ კაცის გულს, სულსა და გონებას, დღესაც თანამედროვე ადამიანსაც ასეთივე გამძვინვარებით ეღობებიან წინ, სიმშვიდეს უკარგავენ, შიშით თრგუნავენ და ღვთისკენ გზას უხერგავენ. თუ დანტეს ვერგილიუსი მოევლინა უღრან ტყეში მხსნელად, თანამედროვე მკითხველს, უფრო მეტად გაუცხოებულსა და იდენტობის საყრდენების ძიებაში თავგზააბნეულს, თვითონ წიგნი ევლინება მეგზურად. ამიტომ სასიხარულოა, რომ ამ ახალი თარგმანით კიდევ უფრო ახლოს მივა მკითხველი წიგნთან და მასთან ურთიერთობაც უფრო ცოცხალი და სულისმარგებელი იქნება.

ჯემალ ქარჩხაძის აზრით, ნამდვილი კლასიკა ყოველთვის იძლევა დიალოგის საშუალებას, ყოველი თაობა მასში რაღაც ახალსა და თავისთვის მნიშვნელოვანს პოულობს. ამ თვალსაზრისს ეხმიანება სანდრო ჩემინავა, როდესაც აღნიშნავს, რომ დანტე ინდივიდუალურად, ყოველ მკითხველთან მართავს დიალოგს: „პოემის პერსონაჟები მუდმივი თანამედროვენი, თანამგზავრნი, თანამოსაქმენი და თანამოფიქრალნი არიან. ნაწარმოებში არაერთგზის დასტურდება ისეთი ეპიზოდები, როცა გვგონია, რომ რომელიმე მოქმედი პირი „ჩვენ“ ვართ და ყველაფერი, რაც მასში არსებობს, „ჩვენშიც“ არის“.

ამას პოემის დასაწყისიც მოწმობს: „ჩვენი ცხოვრების შუაგზაზე, სწორ გზას აცდენილი, ერთ დაბურულ ტყეში აღმოვჩნდი. ო, როგორ მიჭირს აღვწერო ის ველური და მიუვალი უღრანი, რომლის გახსენებაც იმ თავზარს მიახლებს… იმდენად მწარეს, რომ მასზე საშინელი სიკვდილი თუ იქნებოდა… და ისიც – ოდნავ. სჯობს უკეთესზე მოგითხროთ“. გამსახურდიასა და ჭიჭინაძის თარგმანში კი „ჩვენ“ არ ჩანს და თითქოს ეს კონტაქტი მკითხველთან უფრო გაფერმკრთალებულია:

„უსიერ ტევრში, ამ ცხოვრების ნახევარგზაზე

ანაზდეულად გამოვფხიზლდი გზადაკარგული.

ენა ვერ იტყვის, თუ რამდენად იყო ტყე იგი“.

ვფიქრობთ, თარგმანის ღირსებაა ისიც, რომ ავტორები საჭიროებისამებრ მხატვრული ფუნქციით იყენებენ არქაიზებულ მეტყველებასაც, მაგალითად, როცა თარგმნიან ჯოჯოხეთის კარიბჭის წარწერას: „ჩემით შეისვლების ტანჯვის ქალაქსა შინა, ჩემით შეისვლების მარადიულს საწამებელსა შინა, ჩემით შეისვლების დაკარგულს ხალხსა შინა. სამართალმან მოქმედ-ყო უზენაესი მომვლინებელი ჩემი, მქმნა მეუფებამან ღვთიურმან, სიბრძნემან უზენაესმან და სიყვარულმან პირველმან. არაფერი ყოფილ არს ქმნილი ჩემადმდე, თუ არა – ოდენ მარადისობა… და მეც ვარსებობ მარადისსა შინა. მომსვლელნო, აქა დაუტევეთ იმედნი ყოველნი თქუენნი“.

ეს ადგილი შთამბეჭდავად აქვთ ნათარგმნი კონსტანტინე გამსახურდიასა და კონსტანტინე ჭიჭინაძესაც:

„ჩემს უკან სუფევს ტანჯვისა და ცრემლთა ქალაქი,

ჩემს უკან სუფევს უნაპირო, უსაზღვრო სევდა,

ჩემს უკან შავი სამყაროა სულთ წარწყმედილთა.

მართლმსაჯულება ფუძედ ჰქონდა ჩემს დიად შემქმნელს*,

მე ვარ ნაყოფი ღვთაებრივი ძალმორჭმულების,

უმაღლეს სიბრძნის და პირველი სიყვარულისა.

ჩემს გაჩენამდე წარმავალი არ არსებობდა,

მარადიული ყოფნა არის ჩემივე ხვედრი.

თქვენ, აქ მოსულნო, იმედები დასტოვეთ ყველა!“.

ახალი პროზაული თარგმანი გამოირჩევა ლექსიკური სიმდიდრითა და დახვეწილობით. იმედია, ავტორები შემდეგ ნაწილებსაც, „სალხინებელსა“ და „სამოთხეს“, ასეთივე წარმატებით გადათარგმნიან. ვფიქრობთ, კარგი გადაწყვეტილებაა, ძველი ტექსტებისთვის დამახასიათებელი ლაკონიური „ანოტაცია“ თავის დასაწყისში, თუ რას უნდა მოელოდეს, ეს მის ცნობისწადილს გაზრდის, დაძაბულობის ველს შექმნის. მაგალითად, „გალობა I- ა) ღამით უღრან ტყეში მყოფ დანტეს გზა აერევა და ალიონზე მზით გაბრწყინებული მთის ძირას აღმოჩნდება; ბ) სამი ნადირის გამოჩენა; გ) დანტეს ვირჯილიო მოევლინება, რომელიც სამოგზაუროდ იწვევს“ და სხვა.

მკითხველს შეიძლება ეუცხოვოს მთარგმნელთა არჩევანი, ქება, როგორც ეს გამსახურდია-ჭიჭინაძეს ჰქონდათ, გალობად რომ თარგმნეს, ან ვერგილიუსი- ვირჯილიოდ. ხოლო „ოსტატი“, რომელსაც დანტე ვერგილიუსს უწოდებს, გადმოაქართულეს, როგორც „მწვრთელი“. მათ რუსთველის ცნობილი აფორიზმი (ტარიელი რომ ეუბნება ავთანდილს) გაითვალისწინეს: „გონიერსა მწვრთნელი უყვარს, უგუნურსა გულსა ჰგმირდეს“. ვფიქრობთ, ეს სიტყვა თარგმანის საერთო ლექსიკური სივრციდან არ არის „ამოვარდნილი“, რადგან ავტორები ხანდახან ფუნქციურად იყენებენ სხვა ძველ ფორმებსაც, რათა პერსონაჟთა მეტყველება განსხვავებული იყოს არა მხოლოდ ზოგადად, არამედ იმის გათვალისწინებითაც, თუ რა თემაზე საუბრობენ.

კარგი არჩევანია, აგრეთვე, წიგნის გაფორმება შესანიშნავი მხატვრის, გუსტავ დორეს, ილუსტრაციებით. წიგნი ქართულ-ამერიკული უნივერსიტეტის თანადგომით გამოიცა (გამომცემლობა „საქართველოს მაცნე“, 2021 წ.).

ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ნოდარ ლადარიამ, დანტეს შემოქმედების მკვლევარმა, დოქტორმა, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორმა, გამოსცა პროზაული თარგმანი დანტეს „ჯოჯოხეთისა“, რომელიც გამოირჩევა თარგმანის მაღალი ხარისხით.

ამგვარად, ქართველ მკითხველს, დიდი არჩევანი აქვს, რომ დანტეს „ღვთაებრივი კომედიის“ მარადიულ მხატვრულ სამყაროს ეზიაროს, თანამონაწილე გახდეს კითხვის მისტიკური რიტუალისა, რომელშიც დრო და სივრცე ქრება, წინაპარი და შთამომავალი ერთმანეთს ხვდებიან იმისათვის, რომ ჭეშმარიტების ძიების ტკბილ-მწარე ბედნიერება განიცადონ.

მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვის პროცესში, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მხარდაჭერით, იქმნება გრიფირებულ სახელმძღვანელოებზე დაფუძნებული გზამკვლევები და ვიდეოგზამკვლევები.

ეროვნულ სასწავლო გეგმაში მოცემულია ხუთი მნიშვნელოვანი დებულება, რომლებიც აუცილებლად უნდა იქნეს გათვალისწინებული სწავლა-სწავლების პროცესში:

1. აქტიური სწავლა, როცა ყველა მოსწავლე აქტიურად არის ჩართული სასწავლო პროცესში;
2. ცოდნის კონსტრუირება წინარე ცოდნაზე დაყრდნობით;
3. სწავლის სწავლა, როცა მოსწავლემ იცის, როგორ გამოიყენოს მასწავლებლის მიერ ნასწავლები სხვადასხვა სტრატეგია კონკრეტულ სიტუაციაში;
4. ცოდნის სამი კატეგორია (დეკლარაციული, პროცედურული და პირობისეული), რომლებიც განსაზღვრავს მოსწავლის ცოდნას და გულისხმობს არა მხოლოდ ფაქტებისა და თეორიული მასალის დასწავლას, არამედ ამ ცოდნის დაკავშირებას პრაქტიკულ სავარჯიშოებსა და ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან;
5. ცოდნათა ორგანიზება და ურთიერთდაკავშირება.

ამ დებულებათა გათვალისწინებით, გზამკვლევებში, თემების მიხედვით, პირველი ნაბიჯიდან საბოლოო პროდუქტის შექმნამდე, გაწერილია ყველა ეტაპი და აქტივობა.

საგან „მე და საზოგადოების“ მე-3 კლასის გრიფირებულ სახელმძღვანელოზე დაფუძნებული გზამკვლევიდან წარმოგიდგენთ ორიგინალურ კომპლექსურ დავალებას, „ბუკლეტის შექმნა ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვის მიზნით“.

ავტორი გახლავთ ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვის ექსპერტი, ოზურგეთის მე-3 საჯარო სკოლის დაწყებითი კლასების მენტორი მასწავლებელი ნინო ვაშალომიძე.

საგანი: მე და საზოგადოება

თემა: ჩემი ოჯახი

კლასი: III

სამიზნე ცნება: ზრუნვა

ძირითადი საკითხი: ჯანმრთელობა

კომპლექსური დავალების იდეა: ბუკლეტის შექმნა ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვის მიზნით.

დავალების პირობა

ოჯახის წევრების ერთმანეთზე ზრუნვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი ჯანმრთელობაა. ყველას სურს, ახლობელი ჯანმრთელად ჰყავდეს. ამისთვის აუცილებელია ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვა. შექმენი ბუკლეტი, რომლითაც ცხოვრების ჯანსაღ წესსა და მისი დაცვის მნიშვნელობაზე გაუმახვილებ ყურადღებას ადამიანებს.

ნაშრომში/ნაშრომის პრეზენტაციისას ხაზგასმით წარმოაჩინე:

• როგორ და რატომ უნდა ვიზრუნოთ ოჯახში ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვაზე? (მ.წ. 1, 2)
• რა მოთხოვნილებებისა და საჭიროებების დაკმაყოფილებაში გეხმარებათ შენ და შენი ოჯახის წევრებს ცხოვრების ჯანსაღ წესზე ზრუნვა? (მ.წ. 3)

I ეტაპი. კომპლექსური დავალების ფორმა

როგორ უნდა წარმოვაჩინო საკუთარი ცოდნა შესასწავლი საკითხის შესახებ?

სამიზნე ცოდნის (დეკლარაციული, პროცედურული, პირობისეული) კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

• აღწერე, რას ხედავ ფოტოებზე (რესურსი 1).
• შენი აზრით, ვინ და რატომ შექმნა ისინი?
• როგორ ფიქრობ, რომელია ბუკლეტის ნიმუში?
• რატომ ფიქრობ ასე? დაასაბუთე შენი მოსაზრება.
• რით განსხვავდება და რა აქვს საერთო წარმოდგენილ ბუკლეტებს?
• რით განსხვავდება ბუკლეტები რეკლამებისგან?
• შეგიქმნია თუ არა ბუკლეტი? რის შესახებ?
• რა არის ბუკლეტი?
• რას უნდა დააკვირდე, რომ ბუკლეტის დამზადება შეძლო?
• რა დაგჭირდება საინფორმაციო ბუკლეტის დასამზადებლად?
• რა ნაბიჯები უნდა გადადგა ბუკლეტის შესაქმნელად?
• როგორ უნდა დაალაგო ფოტოები და ტექსტი, რათა საინფორმაციო ბუკლეტი შექმნა?

აქტივობა. ბუკლეტისა და რეკლამის ფოტოებზე დაკვირვება, ბუკლეტის მახასიათებლების გამოკვეთა.

რესურსი 1. ბუკლეტისა და რეკლამის ნიმუშები („კი“ და „არა“ მაგალითები)

II ეტაპი. კომპლექსური დავალების შინაარსი

ნაბიჯი 1. როგორ და რატომ უნდა ვიზრუნოთ ოჯახში ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვაზე? (მ.წ. 1, 2)

სამიზნე ცოდნის (დეკლარაციული, პროცედურული, პირობისეული) კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

• რას ნიშნავს დღის რეჟიმი? (რესურსი 2, 3)
• შენ როგორ იცავ დღის რეჟიმს?
• როგორ უნდა მოახერხო დღის რეჟიმის დაცვა?
• რაში ეხმარება ბავშვს დღის რეჟიმი?
• რა საჭიროა ძილი?
• რას ნიშნავს ცხოვრების ჯანსაღი წესი?
• რატომ არის აუცილებელი ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვა?
• რატომ უნდა ჰქონდეს სკოლის მოსწავლეს დღის რეჟიმი?
• შეიძლება თუ არა დღის რეჟიმის დარღვევა?
• როგორ ფიქრობ, დღის რეჟიმის შედგენას და დაცვას მარტო შეძლებ თუ უფროსების დახმარება დაგჭრდება?
• ვინ გეხმარება დღის რეჟიმის შედგენასა და დაცვაში?
• შედის შენს დღის რეჟიმში დასვენება, სეირნობა, სპორტი/ვარჯიში?
• რას ნიშნავს პირადი ჰიგიენა? (რესურსი 4, 5 )
• რას გულისხმობს პირადი ჰიგიენის დაცვა?
• როგორ ფიქრობ, რატომ და როგორ უნდა დავიცვათ ოჯახში საერთო და პირადი ჰიგიენა?
• ჰიგიენის რომელი საგნებით სარგებლობ მხოლოდ შენ და რომლით – ოჯახის წევრებიც?
• რატომაა აუცილებელი სუფთა ტანსაცმლის ჩაცმა?
• რამდენად ხშირად უნდა დაიბანო ხელ-პირი?
• რა არის მიკრობი?
• როგორ დაიცავ თავს მიკრობებისგან?
• როგორ ფიქრობ, რატომ და როგორ უნდა დავიცვათ ოჯახში საერთო და პირადი ჰიგიენა?
• რატომ არ შეიძლება პირადი ჰიგიენის ნივთების სხვისთვის თხოვება?
• როგორ შეიძლება დავიცვათ კანის სისუფთავე?
• რატომ არის აუცილებელი ხელების ხშირად ბანა?
• რატომ არის აუცილებელი პირადი ჰიგიენის დაცვა?
• შენი აზრით, რა განსხვავებაა ჰიგიენასა და პირად ჰიგიენას შორის?
• როგორ გესმის გამოთქმა: „თვალისჩინივით გავუფრთხილდები“? (რესურსი 6, 7)
• რას აკეთებ იმისთვის, რომ კარგი მხედველობა გქონდეს?
• როგორ უნდა გაუფრთხილდე მხედველობას?
• რატომ არის საშიში ჭუჭყიანი ხელით თვალის შეხება?
• ბოლო წლებში თვალის დაავადებების რიცხვი ბავშვებში 2-ჯერ გაიზარდა. როგორ ფიქრობ, რატომ?
• რა შეიძლება იყოს ბავშვებში მხედველობის გაუარესების მიზეზი?
• როგორ უნდა დაიცვა თვალები უცხო სხეულის მოხვედრისგან?

• რა იცი კბილების მოვლის შესახებ? (რესურსი 8)
• როგორ შევინარჩუნოთ ჯანსაღი კბილები?
• რა წესები უნდა დაიცვა, ჯანმრთელი კბილები რომ გქონდეს?
• რატომ არის საჭირო ბევრი მოძრაობა? ( რესურსი 9, 10)
• რატომ არის სასარგებლო სუფთა ჰაერზე ვარჯიში და თამაში?
• შეიძლება, ჯანმრთელი იყოს ადამიანი, რომელიც ცოტას მოძრაობს და დროის დიდ ნაწილს სავარძელში მჯდომი ან დივანზე წამოწოლილი ატარებს?
• შენი აზრით, რამდენ დროს უნდა უთმობდეს სკოლის მოსწავლე ფიზიკურ მომზადებას?
• როგორ წარმოაჩენ ბუკლეტში ოჯახში ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვის საჭიროებას?

აქტივობები და რესურსები:

აქტივობა 1. დისკუსია: საჭიროა თუ არა დღის რეჟიმის დაცვა? რესურსი 2. სახელმძღვანელო, §20

აქტივობა 2. სავარჯიშო 1, რესურსი 3. მოსწავლის რვეული. I ნაწილი, გვ. 27

აქტივობა 3. მოთხრობაზე „მიკრობების შესახებ“ მსჯელობა, რესურსი 4. სახელმძღვანელო, § 21-22

აქტივობა 4. სავარჯიშო 2, 3-ზე მუშაობა, რესურსი 5. მოსწავლის რვეული, I ნაწ. გვ. 29-30

აქტივობა 5. მხედველობაზე ზრუნვის წესების გაცნობა. რესურსი 6. სახელმძღვანელო, § 23

აქტივობა 6. სავარჯიშო 1, 2. რესურსი 7. მოსწავლის რვეული, I ნაწილი, გვ. 31

აქტივობა 7. კბილების მოვლის წესების გაცნობა, რესურსი 8. სახელმძღვანელო, § 24

აქტივობა 8. მსჯელობა: რატომ უნდა შევიყვაროთ სპორტი? რესურსი 9.

სახელმძღვანელო, § 27

აქტივობა 9 . სავარჯიშო 1, რესურსი 10. მოსწავლის რვეული. I ნაწილი, გვ. 39

ნაბიჯი 2. რომელი მოთხოვნილებებისა და საჭიროებების დაკმაყოფილებაში გეხმარებათ შენ და შენი ოჯახის წევრებს ცხოვრების ჯანსაღ წესზე ზრუნვა? (მ.წ. 3)

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე (დეკლარაციული, პროცედურული, პირობისეული) ორიენტირებული შეკითხვები:

• რას და რატომ ვჭამთ? (რესურსი 11)
• რომელი საკვები გიყვარს: მურაბები, მარილიანი, ცხარე, შემწვარი, შებოლილი?
• რატომ არ ყიდულობენ მშობლები არაჯანსაღ სურსათს?
• რომელი პროდუქტებია შენთვის სასარგებლო?
• რა განსაზღვრავს ადამიანის ჯანმრთელობას?
• ჩამოთვალე, რომელი საკვები გიყვარს. არის თუ არა მათ შორის ისეთი, რომელიც უსარგებლოა შენი ორგანიზმისთვის?
• შეგიძლია მათზე უარის თქმა?
• რატომ უნდა გარეცხო ხილი და ბოსტნეული?
• შენი აზრით, რატომ უწოდებენ წვნიანს პირველ კერძს?
• როგორ ფიქრობ, სწორად იკვებები?
• რა პრინციპით ირჩევ საკვებს?
• ნანახი ვიდეორგოლის მიხედვით რა დასკვნის გამოტანა შეგიძლია, რომელი პროდუქტია შენთვის სასარგებლო? რატომ ფიქრობ ასე? (რესურსი 12, 13)
• შენი აზრით, რატომ ავადმყოფობს ზოგიერთი ბავშვი ხშირად, ზოგი კი -არა? (რესურსი 14, 15)
• რას ნიშნავს ჯანმრთელი ადამიანი?
• ჯანმრთელია თუ არა ბავშვი, რომელიც ავად არ არის, მაგრამ კიბეზე ძლივს ადის?
• ჯანმრთელია თუ არა ბავშვი, რომელიც დილაობით არ ვარჯიშობს, დადის გაუმართავი, წერს მოხრილი?
• ჯანმრთელია თუ არა ბავშვი, რომელიც სეირნობის ნაცვლად საათობით ზის ტელევიზორთან, კომპიუტერთან, მერე კი თავის ტკივილს ან ცუდ მხედველობას უჩივის?
• როგორ ვიყოთ ჯანმრთელები მთელი ცხოვრება?
• როგორ გავუფრთხილდეთ ჯანმრთელობას?
• როგორ დაახასიათებ ჯანმრთელ ადამიანს?

როგორ უნდა წარმოაჩინო ბუკლეტის საშუალებით, რა დადებით გავლენას ახდენს ადამიანის ჯანმრთელობაზე ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვა?

აქტივობები და რესურსები:

აქტივობა 1. მსჯელობა: რატომ უნდა ვჭამოთ ჯანსაღი საკვები?

რესურსი 11. სახელმძღვანელო, § 25-26

აქტივობა 2. ვიდეორგოლის ჩვენება და განხილვა. რესურსი 12. https://www.youtube.com/watch?v=XjU5t4ROjUM

აქტივობა 3 . სავარჯიშოები: 2, 3, 4, 5, 6, რესურსი 13. მოსწავლის რვეული,

I ნაწილი, გვ. 35-36

აქტივობა 4. დისკუსია: როგორ ვიცხოვროთ ცხოვრების ჯანსაღი წესით

რესურსი 14. სახელმძღვანელო, § 19

აქტივობა 5. სავარჯიშო 1,2. რესურსი 15. მოსწავლის რვეული, I ნაწილი, გვ. 26

შეკითხვები განმავითარებელი შეფასებისთვის:

• აღწერე, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი.
• აღწერე რა პროდუქტი შექმენი.
• რა საკითხს შეეხება შენ მიერ მომზადებული დავალება?
• ახსენი, რატომ შექმენი ბუკლეტი, რისი თქმა გინდოდა მისი საშუალებით?
• რატომ მიგაჩნია, რომ შენ მიერ შექმნილი პროდუქტი ბუკლეტია?
• შენი აზრით, ვინ უნდა დაინტერესდეს შენ მიერ შესრულებული კომპლექსური დავალებით და რატომ?
• რა დაბრკოლებებს წაააწყდი დავალებაზე მუშაობის დროს?
• რას გააკეთებდი სხვაგვარად, ახლა რომ იწყებდე დავალებაზე მუშაობას?
• შეგისრულებია მსგავსი ფორმის ან შინაარსის დავალება?
• შენი აზრით, რით ჰგავს და რით განსხვავდება შენი ნაშრომი შენი თანაკლასელების ნაშრომებისგან?

შემოთავაზებული მასალა სარეკომენდაციო ხასიათისაა.

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებისთვის მოცემულია შეკითხვების მაქსიმალური რაოდენობა. მასწავლებელს შეუძლია, ამ პრინციპზე დაყრდნობით, განსხვავებული აქტივობებითა და შერჩეული რესურსებით წარმართოს კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა, მაგრამ მნიშვნელოვანია, თითოეული ნაბიჯის განხორციელების პროცესში აუცილებლად დასვას სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული დეკლარაციული, პროცედურული და პირობისეული შეკითხვები, იმისთვის, რომ მოსწავლემ შეძლოს სამი კატეგორიის ცოდნის გაერთიანება და უპასუხოს კითხვებს: „რა ვიცი?“ „როგორ შევასრულო?“ „როდის, რატომ, რა შემთხვევაში გამოვიყენო?“

როდესაც გრძელვადიან სამიზნე ცნებებზე მუშაობა სწორად გაწერილი ეტაპებით და ნაბიჯებით მიმდინარეობს, მოსწავლეებს ძალიან მოსწონთ და ხალისით ერთვებიან კომპლექსური დავალების განხორციელების პროცესში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა, საგან „მე და საზოგადოების“ გზამკვლევი. (შექმნილია საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ეროვნული სასწავლო გეგმის განვითარების ექსპერტის ნიკო სილაგაძისა და ექსპერტთა ჯგუფის მიერ)
• „მე და საზოგადოება“ – მე-3 კლასის გრიფირებული სახელმძღვანელო, ავტორი – ნინო ტალახაძე, გამომცემლობა „სიდი“
• საგან „მე და საზოგადოების“ მე-3 კლასის სახელმძღვანელოზე დაფუძნებული გზამკვლევი. თემა: „ჩემი ოჯახი“. ავტორი – ეროვნული სასწავლო გეგმის განვითარების ექსპერტი ნინო ვაშალომიძე

სკოლასა და მოსწავლის ოჯახს შორის კომუნიკაცია, სხვებთან ერთად – ციფრული გზითაც, მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ბავშვის სოციალიზაციასა და აკადემიურ წარმატებაზე (პალცი & კალმუსი, 2015).

დღეს სკოლის ელექტრონული მართვის შესაძლებლობა თანამედროვე განათლების სისტემის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. COVID-19-ის პანდემიის პირობებში ელექტრონული ჟურნალი საქართველოშიც ამოქმედდა და ყველა საჯარო სკოლისთვის ხელმისაწვდომია. ელექტრონული ჟურნალი მასწავლებლებს, მშობლებს და მოსწავლეებს საგანმანათლებლო პროცესის მართვას უადვილებს, რადგან მისი საშუალებით შესაძლებელია:

• მოსწავლეების ელექტრონული აღრიცხვა და შეფასება;
• მშობლებისთვის საჭირო ინფორმაციის დროული მიწოდება;
• სკოლის ღონისძიებების, გაკვეთილების ცხრილის, გამოცდებისა და მოსწავლისთვის განკუთვნილი საშინაო დავალებების ჩანიშვნა;
• მოსწავლეების შეფასებისა და დასწრების შესახებ სტატისტიკური ინფორმაციის მიღება;
• მოსწავლის შესახებ მშობელსა და მასწავლებელს შორის ინფორმაციის მყისიერი მიმოცვლა;
• სკოლის ღონისძიებების, გაკვეთილების ცხრილის, გამოცდებისა და მოსწავლისთვის განკუთვნილი საშინაო დავალებებისთვის თვალყურის დევნება;
• შვილის შეფასებისა და დასწრების შესახებ სტატისტიკური ინფორმაციის მიღება.

მრავალფეროვანი შესაძლებლობების მიუხედავად, საქართველოს უამრავ სკოლაში მასწავლებლების, მოსწავლეებისა და მშობლების უალტერნატივო (ყველაზე მარტივ და ყველასათვის ხელმისაწვდომ) საკომუნიკაციო სივრცედ კვლავ სოციალური ქსელები მოიზრება. ძალიან ხშირად პედაგოგები ისევ facebook-ის დახურულ ჯგუფებში უზიარებენ მოსწავლეებს საშინაო დავალებებს თუ სასწავლო ელექტრონულ რესურსებს, ბავშვებს კვლავ ასაკისთვის შეუსაბამო საიტებზე შესვლა უწევთ სასწავლო მიზნით, ხოლო მშობლები ისევ ელექტრონული ჟურნალის მიღმა ცდილობენ ბავშვისთვის თუ ბავშვის შესახებ საჭირო ინფორმაციის მოპოვებას. საქართველოს საჯარო სკოლებში კომუნიკაციისთვის არც ელექტრონულ ფოსტას იყენებენ აქტიურად, მით უფრო – მოსწავლეთა მშობლებთან ურთიერთობისთვის, რაც კიდევ უფრო ართულებს და არასტრუქტურირებულს ხდის ციფრულ თანამშრომლობას.

ჩვენი რეალობის პარალელურად, მრავალი წელია, განვითარებული ქვეყნები უპირატესობას სასკოლო აპლიკაციებს ანიჭებენ.

ავსტრიის გამოცდილება

„მასწავლებლის ციფრული ასისტენტი“ – ასე უწოდებენ ავსტრიაში აპლიკაცია SchooFox-ს, რომელიც მშობ­ლე­ბი­სა და სკო­ლის თა­ნამ­შ­რომ­ლობის­თ­ვის სა­გან­გე­ბოდ შეიქმნა და ამ დროისთვის მასში 5000-ზე მე­ტი სკოლაა ჩარ­თუ­ლი. ეს აპლიკაცია სოციალური ქსელის ალტერნატივაა და თავს უყრის ყოველგვარი ტიპის ინფორმაციას. იგეგმება, რომ სამომავლოდ app-ში საბავშვო ბაღებიც ჩაერთვებიან.

რა უპირატესობა აქვს აპლიკაციას?

• აპლიკაცია სხვადასხვა ენაზე მოქმედებს;
• ყველა ინფორმაცია ერთ სივრცეშია თავმოყრილი;
• მასწავლებლებს და მშობლებს უზოგავს დროს;
• უადვილებს დროის მართვას;
• აქვს ინფორმაციის დაცული არქივის ფუნქცია;
• დაცულია პერსონალური მონაცემები;
• იძლევა გადამოწმების საშუალებას, ნახა თუ არა ადრესატმა შეტყობინება ან სხვა რაიმე ტიპის ინფორმაცია;
• აპლიკაციის მეშვეობით შესაძლებელია დოკუმენტებისა და ფოტოების გაცვლა. გამოკითხვების ჩატარება;
• იზოგება ქაღალდი და სხვა რესურსი, რომლის გაფრთხილებაც მნიშვნელოვანია გარემოსთვის (თუმცა სმარტფონებს სჭირდებათ ელექტროენერგია);
• ამცირებს ბიუროკრატიას;
• აქვს სასკოლო კალენდრის ეფექტიანად მართვის ფუნქცია;
• აადვილებს საშინაო დავალებების გადაგზავნას;
• აპლიკაციით სარგებლობა მარტივი და უფასოა.

როგორც ავსტრიაში განათლების სპეციალისტები ამბობენ, ეს არის მასწავლებლის ციფრული ასისტენტი, რომელიც მალე წარმატებით ჩაანაცვლებს საკლასო კრებებს ან მშობლების დღიურს.

აპლიკაციისთვის ყველა ჩართული პირი იღებს ინდივიდუალურ კოდს, რომლის მეშვეობითაც მართავს სისტემას. ეს აპლიკაცია სახელმწიფოს ფინანსური მხარდაჭერით შეიქმნა, თუმცა დაფინანსების ნაწილი ფონდებზე მოდის. თავის მხრივ, განათლების სამინისტრო და კომიტეტები მუდმივად ცდილობენ, თავიანთი მხარდაჭერა დაადასტურონ და აპლიკაციას პოპულარიზება გაუწიონ.

მშობლები შეფასების დროს ხაზს უსვამენ, რომ ეს აპლიკაცია მათ დროს უზოგავს და, ამასთან, ყურადღების მიღმა არაფერი რჩებათ. მასწავლებლები მუდმივად იღებენ უკუკავშირს მშობლებისგან, უფრო სწრაფად ახერხებენ მათთან კომუნიკაციას და ავრცელებენ დავალებებს ბავშვებისთვის, რომლებმაც სკოლა გააცდინეს.

მოსწავლეები (მშობლების სურვილის შემთხვევაში) ასევე ჩართულები არიან აპლიკაციაში, თვალს ადევნებენ თითქმის ყველა პროცესს და პირდაპირი კომუნიკაცია აქვთ მასწავლებლებთან.

მიუხედავად იმისა, რომ ეს აპლიკაცია მუდმივად ხელმისაწვდომია და მშობლებს და ბავშვებს სულ თან აქვთ, ისინი პატივს სცემენ მასწავლებლების დროს და ცდილობენ, არასამუშაო საათებში მათთან კონტაქტი არ ჰქონდეთ.

ესტონეთის გამოცდილება

მოსწავლეთა მშობლებთან თანამშრომლობის პროცესში ციფრულ კომუნიკაციას ამჯობინებენ ესტონეთშიც. ესტონური სკოლები მეტწილად ორ ვებაპლიკაციას იყენებენ. ესენია eKool და Stuudium.

ამ ინოვაციური ტექნოლოგიების მეშვეობით მშობლები, პედაგოგები და მოსწავლეები ერთმანეთთან თანამშრომლობენ და სწავლა-სწავლებისთვის აუცილებელი ინფორმაციის ორგანიზებას ახდენენ. ამ აპლიკაციებით მასწავლებელი უგზავნის მშობლებს შეტყობინებებს, რომლებიც მათი შვილების განათლებას ეხება: საშინაო დავალებები, ნიშნები, მოსწავლის ყოფაქცევა, მასწავლებელთა ჩანაწერები… რაც მთავარია, მშობლებს პირდაპირი კავშირი აქვთ პედაგოგებთან. ესტონელი მასწავლებლების ციფრული კომპტენციები ერთ­-ერთ ყველაზე მაღალ საფეხურზეა ევროპულ კონტექსტში. მშობლებთან საკომუნიკაციოდ ისინი იყენებენ eKool-ს, იმეილს, მობილურ კავშირს (ტექსტური შეტყობინება, ზარი). eKool-ის მიმართ მეტწილად დადებითი დამოკიდებულებაა. მშობლები აღნიშნავენ, რომ აპლიკაციაში ეცნობიან სასწავლო მასალებს და ის განსაკუთრებით მაშინაა გამოსადეგი, როდესაც ბავშვს გაკვეთილის გაცდენა უწევს. გარდა ამისა, eKool-ის საშუალებით თვალყურს ადევნებენ მოსწავლის აკადემიურ პროგრესს და შვილებთან განიხილავენ სკოლასთან დაკავშირებულ საკითხებს. მასწავლებელსა და მშობელს შორის დიალოგს ხელს უწყობს ელექტრონული ფოსტა. მაგალითად, პედაგოგი აცნობს მშობელს, რით იყო დაკავებული ბავშვი სკოლაში, ხოლო მშობელი წერს ბავშვის საქმიანობაზე სკოლის მიღმა.

კომუნიკაცია ხდება უმთავრესად დამრიგებლის, მასწავლებლის და ზოგჯერ დირექტორის მხრიდან. გამოიყენება ელექტრონული დღიური, ელექტრონული ფოსტა, ზოგიერთი პედაგოგი ურეკავს მშობლებს, ზოგს კი წერილობითი კომუნიკაცია ურჩევნია. მშობელს ყოველთვის აქვს შესაძლებლობა, შეხვედრის დრო და კომუნიკაციის ქსელი აირჩიოს, ეს დამოკიდებულია ურთიერთშეთანხმებაზე. სასწავლო დაწესებულებები მზად არიან უკუკავშირის მისაღებად და შესაბამისი ცვლილებების გასატარებლად.

ამერიკის გამოცდილება

აშშ-ს სკოლები მრავალფეროვან მეთოდებს იყენებენ მშობლებთან თანამშრომლობისთვის.  ყოველი სასწავლო წლის დასაწყისში მშობლები იღებენ ინფორმაციას მასწავლებლებთან კომუნიკაციის გზებისა და ფორმების შესახებ. მასწავლებელთან ინტენსიური და ყოველდღიური კომუნიკაციისათვის გამოიყენება სხვადასხვა აპლიკაცია, ელექტრონული ფოსტა და სკოლების მიერ შექმნილი სპეციალური პორტალი, სადაც მშობლებს საკუთარი ანგარიში აქვთ. მშობელი ამ პორტალის საშუალებით, გარდა იმისა, რომ უკავშირდება სკოლის ადმინისტრაციასა და მასწავლებელს, თვალს ადევნებს შვილის აკადემიურ მოსწრებას, ყოველდღიურად მიღებულ ნიშნებს, შესრულებულ დავალებებს, ეცნობა მასწავლებლის დახასიათებებს, შენიშვნებს, რეკომენდაციებს, იღებს ინფორმაციას შესასრულებელი დავალებების შესახებ. ასეთი პორტალი ყველა საჯარო სკოლაში ფუნქციონირებს. საოლქო სკოლები იყენებენ სპეციალურ ონლაინ აპლიკაციას, რომელზეც პირადი ანგარიში აქვს თითოეული მოსწავლის მშობელს/კანონიერ წარმომადგენელს. აღნიშნულ პლატფორმაზე მშობლები ნებისმიერ დროს ამოწმებენ შვილების აკადემიურ მოსწრებას, ყოველდღიურად მიღებულ შეფასებებს, დავალებებს, მიღწევებს, ასევე საშუალება აქვთ, დაუკავშირდნენ მასწავლებლებს და აქტიური კომუნიკაცია ჰქონდეთ მათთან. მშობელთა ინფორმირებისთვის სკოლა იყენებს SCHOOL MESSENGER სისტემას. ეს არის Online აპლიკაცია, რომელშიც მშობელი თავად ირჩევს, რა სახით სურს სკოლისაგან ინფორმაციის მიღება, მოკლე ტექსტური შეტყობინებები იქნება ეს, ხმოვანი შეტყობინებები თუ სხვა. სკოლა მშობელს უგზავნის ინფორმაციას ნებისმიერი სიახლის, დაგეგმილი ღონისძიებების შესახებ.

როგორც ხედავთ, მშობელს მინიმალური ძალისხმევა სჭირდება იმისთვის, რომ მაქსიმალურად იყოს ინფორმირებული შვილის მდგომარეობის, მიღწევების და, საზოგადოდ, სასკოლო ცხოვრების შესახებ.

კომუნიკაციის საშუალებები მაქსიმალურად მრავალფეროვანია და არც ერთი კატეგორიის მშობელი არ რჩება სიახლეების მიღმა. აღსანიშნავია, რომ სკოლები დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ მშობლების დროულად და წინსწრებით ინფორმირებას, რადგან ითვალისწინებენ მათი დროის დეფიციტს და ამცირებენ რისკს, რომ მშობლებმა დროის უქონლობის გამო უარი თქვან ამა თუ იმ მიმართულებით ჩართულობაზე.

განვითარებულ ქვეყნებში სკოლები ზრუნავენ და ხელს უწყობენ მშობელთა ინფორმირებისა და ჩართულობის ზრდას, რაც პოზიტიურ გავლენას ახდენს მოსწავლეთა მიღწევებზე.