უძველეს დროს სკოლა ნიშნავდა ბავშვებისთვის ბედნიერ ადგილს. ის ლათინურიდან ითარგმნება, როგორც დასვენება. იან ამოს კომენსკი (კომენიუსი) ამბობდა: „ლათინურად, სკოლას ზოგჯერ უწოდებენ „ludus”, ე.ი. თამაშს; ის …მშვიდი თავშესაფარია, რომელიც სპეციალურად არის შექმნილი მეცნიერული ცოდნის მისაღებად, სულაც არ არის მძიმე და დამღლელი, თამაშის მსგავსად მხოლოდ სასიამოვნოდ და მარტივად ვარჯიშობს გონება და სხეული”.

დიდი ჩეხი მეცნიერისა და მოაზროვნის, მწერლისა და საზოგადო მოღვაწის, თანამედროვე პედაგოგიკის ფუძემდებლის, იან ამოს კომენსკის (1592-1670 წწ) შეხედულებები ბავშვის განვითარებისა და აღზრდის შესახებ რადიკალურად განსხვავდებოდა შუა საუკუნეების იდეებისგან. მას სჯეროდა, რომ შესაძლებლობები, რომლებსაც ყველა ბავშვი დაბადებიდან ფლობს, არის „ღვთის საჩუქარი“, მაგრამ ამავე დროს აღნიშნა, რომ ისინი მხოლოდ განათლების პროცესში ვითარდება. კომენიუსს სჯეროდა აღზრდის უზარმაზარი როლის ადამიანის განვითარებაში და ამტკიცებდა, რომ აღზრდის წყალობით „ყველა ბავშვი შეიძლება, იქცეს პიროვნებად“, რომ ყველა ბავშვი პედაგოგიური მიდგომით შეიძლება გახდეს განათლებული.

კომენიუსს სჯეროდა, რომ მიწიერი სიცოცხლე იყო „მხოლოდ სამზადისი მარადიული სიცოცხლისთვის“ და ცდილობდა, აღეზარდა მორწმუნე ქრისტიანი. მისი იდეალი იყო ადამიანი, რომელსაც შეეძლო ფიქრი, მოქმედება და საუბარი. ამიტომ ის საჭიროდ მიიჩნევდა ბავშვების სულიერ და ფიზიკურ განვითარებას.

თქვენ შეგიძლიათ შეცვალოთ საზოგადოება პიროვნების შეცვლით. სწორ აღზრდას შეუძლია შეცვალოს ადამიანი; დაეხმარეთ მას მუდმივად წინსვლაში – ეს იყო კომენიუსის სოციალური თეორიის ბირთვი. მას კარგად ესმოდა საზოგადოებასა და განათლებას შორის ურთიერთდამოკიდებულება.

კომენიუსის ფიქრით, სწორი აღზრდა ბუნებასთან მეგობრული უნდა ყოფილიყო. ის თამაშს ბავშვისთვის აუცილებელი აქტივობის ფორმად მიიჩნევდა. მან მოითხოვა, რომ მშობლები არ ჩარეულიყვნენ ბავშვთა თამაშებში, მხოლოდ მათში მონაწილეობის მიღებით მიეცათ სწორი მიმართულება: „დაე (ბავშვები) იყვნენ ის ჭიანჭველები, რომლებიც მუდამ დაკავებულნი არიან: ისინი რაღაცას ახვევენ, ატარებენ, აათრევენ, კეცავენ, ცვლიან; თქვენ უბრალოდ უნდა დაეხმაროთ ბავშვს ისე, რომ ყველაფერი გონივრულად გააკეთოს”.

„თამაშის დროს გონება კვლავ ინტენსიურად არის დაკავებული და იხვეწება“, – წერდა კომენსკი. მან ასევე აღნიშნა განათლების როლის შესახებ თამაშებით ბავშვის თანატოლებთან დაახლოების საქმეში და რეკომენდაცია მისცა მშობლებს, მოეწყოთ და წაეხალისებინათ ბავშვების ერთობლივი თამაშები და გართობა ერთმანეთთან.

კომენსკის მითითებებს მორალური განათლების სფეროში ჰქონდა რელიგიური საფუძველი, მაგრამ მისი ზოგიერთი მითითება მორალური განათლების ამოცანებსა და საშუალებებთან დაკავშირებით იმ დროისთვის ახალი და ძალიან პოზიტიური იყო. კომენიუსი ურჩევდა ბავშვებს საკუთარ თავში ადრეული ასაკიდანვე გაეღვივებინათ აქტივობის სურვილი, სიმართლის თქმა, გამბედაობა, სისუფთავე, ზრდილობა, უფროსების პატივისცემა. მან დიდი ყურადღება დაუთმო მათში სიყვარულისა და მუშაობის უნარების დანერგვას, რომელიც მჭიდროდ უნდა დაეკავშირებინა თამაშებთან.

მიუხედავად იმისა, რომ საოჯახო განათლების პრაქტიკაში ფართოდ გამოიყენებოდა ფიზიკური დასჯა, მისი წინადადება იყო სასჯელის მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში შესთავაზა გამოყენება.

კომენიუსი თვლიდა, რომ სიცოცხლის პირველ ექვს წელიწადში ბავშვს საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების სფეროდან უნდა შეესწავლა, რა არის ცეცხლი, ჰაერი, წყალი და მიწა, წვიმა, თოვლი, ყინული, ტყვია, რკინა და სხვა; ასტრონომიის სფეროდან – ის, რასაც ცა, მზე, მთვარე და ვარსკვლავები ჰქვია; გეოგრაფიიდან – ადგილი, სადაც ის დაიბადა და სადაც ცხოვრობს (სოფელი, ქალაქი, ციხე); რას წარმოადგენს მთა, ხეობა, მდინარე, ქალაქი, სოფელი და ა.შ. გარდა ამისა, მას უნდა სცოდნოდა დროისა და სეზონის დასახელებები (საათი, დღე, კვირა, თვე, წელი, გაზაფხული, ზაფხული, შემოდგომა, ზამთარი).

კომენიუსს სჯეროდა, რომ ყველა ბავშვი დაჯილდოებული იყო აღქმის უნარით. მას სურდა, „ყველას ყველაფერი ესწავლა”. მან მოითხოვა საყოველთაო განათლება გავრცელებულიყო როგორც მდიდრებზე, ისე ღარიბებზე, როგორც ბიჭებზე, ასევე გოგონებზე: ყველა უნდა ყოფილიყო განათლებული. ორივე სქესის ბავშვების უნივერსალური განათლების ეს იდეა უდავოდ იყო მოწინავე, დემოკრატიული მოთხოვნა, რომელიც აკმაყოფილებდა მასების ინტერესებს. კომენსკი თვლიდა, რომ სკოლას უნდა უზრუნველეყო ბავშვების ყოვლისმომცველი განათლება, რომელიც განავითარებდა მათ გონებას, ზნეობას, გრძნობებსა და ნებას. ის ოცნებობდა სკოლაზე, რომელიც იქნებოდა „ხალხის ნამდვილი სახელოსნო, სადაც მოსწავლეთა გონება განათებულია სიბრძნის ბრწყინვალებით“.  კომენიუსმა მკაცრად დაგმო სკოლები, სადაც სწავლის პროცესი შედგებოდა ბავშვებისათვის გაუგებარი ჩხუბისაგან და მოითხოვა მათი რადიკალური გარდაქმნა.

კომენიუსის აზრით, მოსწავლეების მიერ მასალის ათვისების შეუცვლელი პირობა იყო მათი დაინტერესება და სწავლისადმი ყურადღება. ის დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა მოსწავლეებში ცოდნის წყურვილის გაღვივებას და ამ საკითხთან დაკავშირებით იძლეოდა რიგ კონკრეტულ მითითებებს:  აუცილებელი იყო მოსწავლეებს სცოდნოდათ, რატომ სწავლობდნენ და რა სარგებელი მოჰქონდათ მათ ცოდნას. გარდა ამისა, აუცილებლად მიაჩნდა მასწავლებლებისგან მათი ცნობისმოყვარეობის წახალისება, რომ სწავლის პროცესი მოსწავლეებისთვის უფრო ხალისიანი და მარტივი გამხდარიყო.

კომენიუსის მეთოდი იყო სწავლება მარტივიდან რთულისკენ.

კომენიუსმა დიდი მნიშვნელობა მიანიჭა მასწავლებელს. მასწავლებლობა საპატიო საქმედ მიაჩნდა, „ისეთივე შესანიშნავად, როგორც მზე“. ეს იყო ახალი, პროგრესული შეხედულება მასწავლებლის პროფესიის მიმართ, რადგან მას, განსაკუთრებით დაწყებით სკოლაში, პატივს არ სცემდნენ. კომენიუსმა მოითხოვა, რომ, ერთი მხრივ, მოსახლეობა მასწავლებელს პატივისცემით მოქცეოდა, ხოლო, მეორე მხრივ, მასწავლებელს თავად უნდა გაეგო, რა მნიშვნელოვან ფუნქციას ასრულებდა ის საზოგადოებაში. მასწავლებელი, – წერდა ის, – უნდა იყოს პატიოსანი, აქტიური, დაჟინებული, სათნოების ცოცხალი მაგალითი. მას უსაზღვროდ უნდა ჰყვარებოდა თავისი საქმე, სწორედ მას უნდა გაეღვივებინა ცოდნისადმი ინტერესი მოსწავლეში. „მასწავლებლის უპირველესი საზრუნავია მოსწავლეების მოხიბვლა მაგალითით“.

„მათ, – წერდა ის, – დაეკისრათ შესანიშნავი მისია, რომელზე დიადიც არაფერია ამ მზის ქვეშ”. კომენსკის სჯეროდა, რომ სკოლის წარმატება დამოკიდებული იყო მასწავლებელზე, რომელიც უნდა  ყოფილიყო ოსტატი თავის ხელობაში და სრულყოფილად დაუფლებოდა სწავლების ხელოვნებას. ყველაზე გამოცდილ მასწავლებლებს პატარებისთვის უნდა ესწავლებინათ, რადგან ძალიან მნიშვნელოვანია მოსწავლის პირველი ნაბიჯების წარმართვა. მასწავლებელი უნდა ყოფილიყო მაგალითი მისი მოსწავლეებისთვის როგორც გარეგნულად, ასევე სულიერად და ქცევის თვალსაზრისით. ამიტომ აუცილებელია, რომ პატიოსანი და აქტიური ადამიანები, რომლებსაც უყვართ თავიანთი პროფესია და გამუდმებით ზრუნავენ თვითგანვითარებაზე, გახდნენ მასწავლებლები.

ასე ფიქრობდა XVI-XVII საუკუნეში მცხოვრები ადამიანი.

რას ვირჩევთ ჩვენ დღეს?

როგორ ვასწავლით?

როგორ უნდა ვასწავლოთ?

გამოყენებული ვებგვერდები: https://genia.ge/?p=7096#more-7096 ;  https://intermedia.ge/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90/104925 ; https://mastsavlebeli.ge/?p=2322 .

ზაფხულის არდადეგები ახალი დაწყებული იყო. ბალიშიდან თავი წამოვწიე და მზის შუქით განათებული ოთახი მოვათვალიერე. ღია ფანჯრები თხელი ფარდებით, ეზოში აყეფებული ჩემი შავყურა ძაღლი… იმ დილის ყველა წვრილმანი მახსოვს. სახლში არავინ ჩანდა – სადღაც წასულიყვნენ, კარი კი დაუკეტავად დაეტოვებინათ. პირის დაბანა არც გამხსენებია, ოთახებში დავბორიალებდი, უმიზეზო სიხარულით გულავსებული. მერე საძინებელში შევბრუნდი და იქ რაღაც უცხო შევნიშნე – წიგნი უნდა ყოფილიყო, კომოდის თავზე ალბათ ჩემს დასანახად დადებული.

ჯონათან სვიფტის „გულივერის მოგზაურობა“ აღმოჩნდა, რომლის ილუსტრაციებმაც მიმახვედრა, რომ ხელთ ფასდაუდებელი განძი ჩამეგდო. კითხვა მაშინვე დავიწყე, აულაგებელ საწოლზე გაწოლილმა, მრავალი ხიფათით სავსე შორეულ მოგზაურობაში წასასვლელად გამზადებულმა…

*

სამუშაო მაგიდაზე „გულივერის მოგზაურობის“ ახალი გამოცემა მიდევს, იმ ძველი, საბჭოთა საქართველოში დაბეჭდილი თარგმანისაგან მეტად განსხვავებული, ზომითაც – შეუდარებლად დიდი. თუ ჩემი ბავშვობის წიგნში მხოლოდ ორი ამბავი იყო მოთხრობილი – ლილიპუტებისა და გოლიათების მხარეებში მამაცი ექიმის, გულივერის გასაოგნებელი ყარიბობისა, აქ სხვა ისტორიებიცაა – მთავარი გმირი ხან მფრინავ კუნძულზე აღმოჩნდება და ხანაც იაპონიაში. თანამემამულეებისადმი, ზოგადად, ადამიანთა მოდგმისადმი მისი დამოკიდებულება კი საგულისხმოდ იცვლება ერთი თავგადასავლიდან მეორემდე.

„ლემუელ გულივერის, თავდაპირველად დასტაქრის, შემდგომში კი რამდენიმე გემის კაპიტნის მოგზაურობა არაერთ შორეულ მხარეში“ – აწერია წიგნს. ძველებურად მიჩქარდება გული ამ სიტყვების წაკითხვისას და ვგრძნობ, რომ ისევ მზად ვარ, თავი სადღაც სხვაგან ამოვყო, უცნაური არსებებით დასახლებულ ადგილას, ამოყირავებული სამყაროს საკვირველ სოფლებსა და ქალაქებში. რა თქმა უნდა, არ დამავიწყდება, რომ რასაც ვკითხულობ – სატირაა, რომ ავტორს სიმართლესთან მკითხველის მისაახლოებლად მიხვეულ-მოხვეული გზები აქვს არჩეული. და მაინც, ძნელად ამოსაცნობი არ არის, რას დასცინის, რა აღიზიანებს, როგორ ხალხში უნდა ცხოვრება.

„ლილიპუტეთში უკვე საუკუნეებია, რაც მეცნიერების ყველა დარგი ყვავის, – ვკითხულობთ პირველ ისტორიაში, – ერთი ეგაა, ფრიად უცნაურად წერენ: არც ევროპელებივით მარცხნიდან მარჯვნივ, არც არაბებივით მარჯვნიდან მარცხნივ და არც ჩინელებივით ზემოდან ქვემოთ, არამედ გარდიგარდმო, ფურცლის ერთი კუთხიდან მოპირდაპირემდე – როგორც ეს მავან ინგლისელ ქალბატონებს სჩვევიათ ხოლმე“.

თავად გულივერი, ერთი შეხედვით, მიმნდობ, გულუბრყვილო კაცად რომ გვეჩვენება, ენების შესწავლისას გასაოცარ გონიერებას იჩენს – ორი-სამი კვირა და უკვე თავისას აგებინებს უცხო ქვეყნის მოსახლეებს, მათგან გაგონილსა და საკუთარი თვალით ნანახს კი დაუვიწყარ ამბებად აქცევს.

„სახლები ერთობ უნიათოდ აქვთ ნაშენები: კედლები დაბრეცილია და ვერცერთ ოთახში ვერ ნახავთ თუნდაც ერთ სწორ კუთხეს, – მოგვითხრობს მთავარი გმირი მფრინავი კუნძულის, ლაპუტას შესახებ. – ამგვარი უთავბოლობის მიზეზი მათივე ამრეზილი დამოკიდებულებაა გამოყენებითი გეომეტრიის მიმართ, რაც მეტისმეტად უბრალო და დამიწებულ დარგად მიაჩნიათ, ხოლო მშენებლებისთვის მიცემული მითითებები იმდენად დახვეწილი და ღრმააზროვანია, მუშებს თავი-ბოლოს გაგება უჭირთ და შესაბამისად, შეცდომას შეცდომაზე უშვებენ. მართალია, ფურცელზე შესანიშნავად ემარჯვებათ სახაზავის, ფანქრისა თუ ფარგლის ხმარება, მაგრამ ჩვეულებრივ, ყოველდღიურ საქმიანობაში მე იქაურებზე უფრო მოუქნელი, დაბდურა და უნდილი ხალხი ჯერ არსად შემხვედრია“.

მეტად სახალისოა ბალნიბარბის დედაქალაქ ლაგადოში მდებარე დიდი აკადემიის აღწერა, სადაც უამრავ წარმოუდგენელ ექსპერიმენტს ატარებენ: კიტრიდან მზის სხივის გამოყოფა უნდათ, რომ მერე „საგულდაგულოდ დახშულ-დაგმანულ ჭურჭელში“ მოაქციონ და სწორედ ამ ჭურჭლით გაათბონ ჰაერი ცივსა და წვიმიან ზაფხულში; ვიღაც ყინულის დენთად გადადნობის საქმეს შესდგომია, მას შემდეგ, რაც ალის დაჭედვის შესაძლებლობა გულმოდგინედ უკვლევია; ვიღაცას კი სახლის აშენების ახალი ხერხი მოუგონებია: მშენებლობას სახურავიდან იწყებს და ნელ-ნელა დადის საძირკვლამდე. ამ მიგნების უპირატესობას ორი ჯიშის მწერის – ფუტკრისა და ობობას ბრძნული მაგალითებით მისაბუთებდაო, – ამბობს გულივერი. და ღორის დინგებით მიწის გადახვნის ხერხიც ხომ იმსახურებს აღნიშვნას? „საქმეს მხოლოდ ის ართულებს, რომ ჯერჯერობით არცერთი მათგანი არაა მიყვანილი სრულყოფილებამდე, ამასობაში კი მთელი ქვეყანა პარტახდება, სახლები ინგრევა, ხალხი კი მშიერი და ჩამოძონძილი დაიარება“, –  ვკითხულობთ წიგნის იმ ნაწილში, სადაც ბალნიბარბის ამბებია მოთხრობილი.

რა აღარ ირეკლება ჯონათან სვიფტის დაბრეცილ სარკეებში. რა აღარ გვახსენებს, რომ თავის მოსაწონებლად ბევრიც არაფერი გვაქვს.

*

იმ დღიდან, როცა პირველად გადავშალე „გულივერის მოგზაურობა“, მეტი აღარაფერი მახსოვს. ალბათ დავამთავრე და ისევ თავიდან დავიწყე. ალბათ ეზოშიც ჩავედი ჩემი შავყურა ძაღლის მოსაფერებლად.

მსოფლიო ლიტერატურის შედევრების კითხვა  ჩემთვის უპირველესად  ინტელექტუალური  სიამოვნების რამდენიმე დღეა. თუმცა როგორც მასწავლებლისთვის შესანიშნავი ლიტერატურული ნაწარმოებები მხიარული და შემეცნებითი აქტივობების დასაგეგმადაც ძალიან კარგ საშუალებას წარმოადგენენ.  ამ მხრივ ალბათ უფრო ჰუმანიტარული მიმართულების საგნების მასწავლებლებს გაუმართლათ, თუმცა  შემოქმედებითი მასწავლებლები სხვა საგნებშიც მოახერხებენ მსგავსი აქტივობების მოფიქრებას და განხორციელებას.

ლიტერატურული ნაწარმოებების გამოყენებით სასწავლო აქტივობებზე ამ სივრცეში ბევრჯერ დაიწერა ( მეც დავწერე ორიოდე სტატია). ყველა მათგანი საინტერესო და გამომწვევი მომეჩვენა მოსწავლეებისთვის და რამოდენიმე  ჩემს პრაქტიკაშიც გამოვიყენე, როგორც ფორმალურ, ასევე არაფორმალური სასწავლო პროცესის დროს. ყურადღებას გავამახვილებ ორ მიზანზე, რომელთა    მიღწევაში დაგვეხმარება მსგავსი აქტივობები. პირველი გახლავთ სასწავლო პროცესში საინტრესო სიახლეების შეტანა, მოსწავლეების მოტივირება და შემოქმედებითი უნარების გაააქტიურება – განვითარება. მეორე,  უფრო გრძელვადიანი მიზანი გახლავთ და   ე. წ. ,,გაჯეტების თაობის“ წიგნებისკენ მიბრუნებას გულიხმობს. ამ თემაზე ადრეც გვისაუბრია და  ახლა აღარ განვავრცობთ, მხოლოდ იმას დავძენთ, რომ ლიტერატურული ნაწარმოებების სასწავლო პროცესში შემოტანა ნადვილად იქნება ერთი ნაბიჯი მოსწავლეების წიგნებისკენ მიბრუნებისათვის.

ამჯერად ასეთი სახალისო აქტივობისაკენ ჩემი და ბევრი თქვენთაგანის ბავშვობის ერთ-ერთმა უსაყვარლესმა პერსონაჟმა მიბიძგა,  გენიალური ამერიკელი მწერლის მარკ ტვენის ერთ-ერთი უმთავრესი პერსონაჟი – ჰაკლბერი ფინი ( რომელსაც ჩემი თაობა ჰეკლბერი ფინად იცნობდა, თუმცა ეს არ არის მნიშვნელოვანი). სანამ უშუალოდ სასწავლო აქტივობაზე ვისაუბრებთ, მინდა გრძნობების ის ფეირვერკი  გავიხსენო, რაც ამ ნაწარმოების პირველად წაკითხვისას მეწვია.  ეს გახლდათ ერთმანეში არეული  აღტაცება, სიამოვნება, წუხილი, მხიარულება, სევდა, გაბრაზება, გაკვირვება და ა.შ.  როცა ამ ნაწარმოებს პირველად ვკითხულობდი, ჩემთვის ძალიან ცოტა რამ იყო ცნობილი ამერიკაში მონობის შესახებ, ამიტომ განსაკუთრებულად  მახსოვს  გაუგებრობის  გრძნობაც, რომელიც დროდადრო მეუფლებოდა, როცა ჰაკლბერი თავს იდანაშაულებდა   ჯიმის გაქცევაში გაწეული დახმარების გამო.  საოცარად შთამბეჭდავი და დამაფიქრებელია ჩვენი პატარა გმირის საკუთარ თავთან ბრძოლის მომენტები.    თავისუფლების მოყვარული პატარა მაწანწალა  თავისი ცხოვრების სტილიდან გამომდინარე დიდად არ იწუხებს თავს კანონიერების და წესიერების დაცვით, მაგრამ მონობას აღიარებს და თავის უფროს მეგობარს  პატრონის საკუთრებად მიიჩნევს.  სხვა არასახარბიელო  ქცევებისა და ჩვევებისგან  განსხვავებით მას სინდისი მხოლოდ ამ შემთხვევის გამო აწუხებს. მწერლის ოსტატობა მომხიბვლელია ჰაკლბერის შინაგან სამყაროში მიმდინარე  განცდების აღწერისას, რომელიც   არა უსამართლო კანონიერების, არამედ მეგობრობისა და ჰუმანურობის გამარჯვებით მთავრდება. რაც შეეხება ამ ნაწარმოების სხვა საოცარ გმირებს, დაუვიწყარ პასაჟებს და მარკ ტვენისთვის დამახასიათებელი გასაოცარი იუმორით სავსე ფრაზებს, ამაზე აღარ შევჩერდები და  დავუტოვებ იმ ახალგაზრდებს, რომლებსაც ეს სიამოვნება ჯერ კიდევ წინ ელოდება.

ახლა კი  აქტივობას წარმოგიდგენთ. ახლახანს ახალი თარგმანის ხათრით ,,ჰაკლბერი ფინი“  შემომეკითხა. მრავალი წლის შემდეგ ამერიკელი მწერლის შედევრის   ხელახლა წაკითხვის სიამოვნებასთან ერთად ერთი  სასწავლო აქტივობის იდეაც გამიჩნდა.

ნაწარმოების უამრავ ბრწინვალე პასაჟს შორის არის ერთი სახალისო ადგილი, როცა ჯიმის გულწრფელად შეაქვს ეჭვი მათ ტივზე შემოკედლებული მაწანწალა არამზადების   დიდგვაროვნებაში. თვითმარქვია მეფისა და ჰერცოგის  უსაქციელობით შეწუხებული ჯიმი ჰაკლბერის შესჩივის,  რომ არც ბებერი მაწანწალა  ჰგავს მეფეს და არც ახალგაზრდა ჰერცოგს. მახვილგონიერ ჰაკლბერს ტივზე ამ არამზადებთან ღია  დაპირისპირება არ უნდა და ცდილობს ჯიმის ეჭვები გააქარწყლოს. სწორედ ამ დროს  იწყება მისი საოცარი ,,ისტორიის გაკვეთილი“ ჯიმისათვის. ჰაკლბერის სურვილია, ჯიმი დაარწმუნოს, რომ ყველა  მეფე და დიდგვაროვანი არამზადაა, შესაბამისად არც   მათი უნებლიე თანამეტივეები იქნებოდნენ გამონაკლისები. მოდით გავიხსენოთ ეს მონაკვეთი : ,, წაიკითხე ერთხელ მათ შესახებ და გაიგებ, მაგალითად ჰენრი VIII, ჩვენი მეფე იმასთან შედარებით საკვირაო სკოლის ზედამხედველია. თუნდაც კარლოს II, ლუი  XV, იაკობ  II, ედუარდ   II, რიჩარდ   III და ორმოცი კიდევ სხვა. ახლა კიდევ საქსონელი მეფეები, რომლებიც ძველ დროში სულ ძარცვა-გლეჯას უნდებოდნენ. არა, შენ მოხუცი ჰენრი VIII უნდა გენახა ახალგაზრდობაში. აი, ის იყო, რაც იყო. ყოველდღე ახალი ცოლი მოჰყავდა, რომელსაც მისი ბრძანებით ჯალათი თავს კვეთდა. ამას ისე გულგრილად აკეთებდა, თითქოს საუზმეს უკვეთსო. ,,მოიყვანეთ ნელ გუინი“, – იტყოდა იგი. მოუყვანდნენ. მეორე დილით იტყოდა : ,,მოკვეთეთ თავი!“ და მოკვეთდნენ. ,,მოიყვანეთ ჯეინ მორი „, – იტყოდა იგი. მოუყვანდნენ. მეორე დილით იტყოდა : ,,მოკვეთეთ თავი!“ და მოჰკვეთდნენ. ,,დარეკეთ, მომგვარონ მშვენიერი როზამუნდი“. მშვენიერი როზამუნდი ეხლებოდა, მეორე დილით იტყოდა : მოჰკვეთეთ თავიო. თითოეულ მათგანს ღამე თითო ზღაპარს ათქმევინებდა და სულ ამ ამბავში იყო, სანამ ათას ერთი ზღაპარი არ დააგროვა. მერე ყველას ერთ წიგნში მოუყარა თავი და ,,საშინელი სამსჯავროს“ წიგნი უწოდა. კარგი სათაურია და საკმაოდ შესაფერისიც. შენ არ იცნობ მეფეებს, ჯიმ, მე კი ვიცნობ. ეს ჩვენი ბებერი იმ მეფეებს სჯობია, ისტორიაში რომ შემხვედრია. აი, მაგალითად, ჰენრიმ ამერიკასთან წაჩხუბება მოიწადინა, როოგორ გგონია, რა ქნა? გაგვაფრთხილა? არა! უეცრად, რაც ჩაი იყო ბოსტონის ნავსადგურში, სულ ზღვაში გადაუძახა და დამოუკიდებლობის დეკლარაცია გამოაცხადა, თანაც დააყოლა, ვნახოთ რას გაბედავთო. ასე იცოდა, გასაქანს არავის აძლევდა. ერთხელ ეჭვი მიიტანა თავის მამაზე, უელინგტონის ჰერცოგზე, და რა ქნა, როგორ გგონია? თავის გამართლება სთხოვა? არა, კატასავით ღვინის კასრში ჩაახრჩო. ფული რომ დაგეტოვებინა გამოსაჩენ ადგილას , იცი , რას სჩადიოდა? იჯიბავდა, დაგპირდებოდა რამის გაკეთებას, ფულს მისცემდი, თუ იქვე არ იყავი და არ უყურებდი, იცი, რას იზამდა? უთუოდ მოგატყუებდა. პირს რომ გააღებდა, თუ მაშინვე არ მოკუმავდა, სულ ტყუილებს ლაპარაკობდა. აი, რა ხარაბუზა გახლდათ ის ჰენრი და, ჩვენი მეფეების მსგავსად ის რომ ყოფილიყო, გაცილებით მეტად გააცურებდა ამ ქალაქს …………….. მეფეები ძალზე საზიზღარი ხალხია, რა ვუყოთ, ასე არიან აღზრდილი.“

ამ ისტორიულ-ლიტერატურულ  ვაკხანალიაში  იმალება სწორედ ჩვენი აქტივობის გასაღები, რომელიც   ორ ეტაპად შეიძლება განხორციელდეს. აქვე ვიტყვით, ეს აქტივობა მეცხრე – მეათე  კლასის მოსწავლეებისთვის გვაქვს მოაზრებული და მისი განხორციელება  სასწავლო წლის მანძილზე სხვა საინტერესო აქტივობებთან ერთად  ერთხელ ნამდვილად მიგვაჩნია შესაძლებლად. თავდაპირველად სწორედ ამ მონაკვეთს გავაცნობთ მოსწავლეებს და შევთავაზებთ მათ, გამოიცნონ ჰაკლბერის დაშვებული შეცდომები.   თავდაპირველად მოსწავლეებმა შესაძლოა ვერ გამოიცნონ   ისინი, ასეთ შემთხვევაში შეცდომები  შეიძლება სხვადასხვა გზით გასწორდეს. მაგ; მივუთითოთ მოსწავლეებს შეცდომაზე და ვთხოვოთ სწორი ვერსია თავად მოიძიონ. შესაძლოა მათ არც მივუთითოთ შეცდომებზე და ვთხოვოთ თავად  შეეცადონ თუნდაც ერთი შეცდომის აღმოჩენა და მისი სწორი ვერსიის მოძიება. მთავარია, მოხდეს ჰაკლბერი ფინის შეცდომების აღმოჩენა და მისი სწორი ვერსიების მოძიება, ხოლო ეს რა გზით მოხდება,  მასწავლებლის გადასაწყვეტია. კლასის მზაობიდან გამომდინარე, ჩვენ რამდენიმე ვერსია შემოგთავაზეთ. სანამ ჩვენი აქტივობის მეორე ფაზაზე გადავალთ, მინდა დავაფიქსირო, რომ უკვე დასაწყისიც ძალიან სახალისო და შემეცნებითი გამოვიდა, მოსწავლეები ალბათ კარგად გაერთობიან ჰაკლბერი ფინის ,,აბდაუბდა“ ისტორიით, რაც მთავარია აღმოაჩენენ დაშვებულ შეცდომებს, მოიძიებენ სწორ ვერსიებს, რითიც გაიფართოვებენ საკუთარ ცოდნას, ხოლო იმ მოსწავლეებს, რომლებსაც ჯერ არ აქვთ წაკითხული ეს შესანიშნავი ნაწარმოები, იმედია, მისი წაკითხვის სურვილიც გაუჩნდებათ.

თუმცა როგორც ვთქვით, ჩვენი აქტივობა აქ არ სრულდება. მომდევნო ეტაპზე მოსწავლეებს ვთხოვთ, უკვე ნასწავლი მასალიდან თვითონვე შექმნან მსგავსი ,,ისტორიის გაკვეთილები“. აქაც შემოგთავაზებთ ვერსიას, როგორ შეიძლება ეს განხოციელდეს, თუმცა მასწავლებელმა შესაძლოა ეს განსხვავებულად გააკეთოს. მაგ: მოსწავლეებს ვყოფთ ჯგუფებად და ვთხოვთ რომელიმე განვლილ საკითხზე  ,,ისტორიის გაკვეთილი“ მოამზადონ, რომელშიც დაშვებული იქნება შეცდომების წინასწარ დათქმული რაოდენობა. ჯგუფები ერთმანეთს გააცნობენ თავიანთ ნამუშევრებს და შეეცდებიან ერთმანეთის დაშვებული შეცდომების პოვნას და გასწორებას. შესაძლოა აქტივობას ვიქტორინის ფორმაც მივცეთ და თითოეული  აღმოჩენილი შეცდომა და გასწორებული ვერსია ქულებით შეფასდეს და გამოვლინდეს გამარჯვებული გუნდი. თუმცა როგორც ვთქვით, როგორ განხორციელდება ეს აქტივობა, მასწავლებელი უკეთ გადაწყვეტს თავისი კლასისთვის, მთავარია, მოსწავლეებმა შექმნან თავიანთი შეცდომებიანი ,,ისტორიის გაკვეთილები“ და შეეცადონ სხვების შექმნილ მსგავს პროდუქტებში იპოვონ დაშვებული შეცდომები.

დასასრულს იმასაც დავძენთ, რომ მსგავსი აქტივობა მასწავლებლებმა შესაძლებელია სხვა წიგნების  დახმარებითაც გააკეთონ, მთავარი პრინციპი ისაა, რომ მათში პერსონაჟების მიერ შეცდომები უნდა იყოს დაშვებული, რომლებსაც მოსწავლეები გამოასწორებენ და თან ერთი კარგი წიგნიც შემოეკითხებათ.

ადრე ქურდებს ხელებს აჭრიდნენ. სწორედ იმ მარჯვენას, რომლითაც დანაშაულს ჩაიდენდნენ. დღეს, რა თქმა უნდა, ეს წარმოუდგენელია. ევროპის კონვენციით ადამიანის უფლებების დაცვით. ადამიანის უფლებას, მართლაც რომ  დაცვა სჭირდება. თუმცა, ქურდი და ადამიანობა?  ქურდი ყველაზე დაუნდობელი ცხოველია.

ამერიკის ერთ-ერთ  შტატში (ბავშვობაში, ერთ გადაცემაში მოვისმინე, სამწუხაროდ, სახელი აღარ მახსოვს) ყველაზე საშიში ცხოველების მუზეუმი ყოფილა. თუმცა, როგორც კი შედიხარ, ამ საშიშ ცხოველებს შორის ყველაზე დაუნდობელი გეგებება და შემოგცქერის. დიახ, შესვლისთანავე საარკეებიან დარბაზში ხვდები და საკუთარ თავს ხედავ, ადამიანს – რომელიც ყველაზე საშიში ცხოველია!

თუმცა, ეს ყველა ადამიანს არ ეხება. ცხოველებში შედის მკვლელიც, ყაჩაღი, ქვრივ-ობლის ამწიოკებელიც, თაღლითიც და გაიძვერაც. მოკლედ, ყველა ეს არსება ცხოველთა რაღაც ჯგუფს აყალიბებს და დიახ, ის ხელი ძირში უნდა წააცალო, რომლითაც შენი ან შენი მშობლების მიერ წლებით ნაგროვებ-შეძენილ ნივთებს ერთ წამში გაგინიავ-გაგინადგურებს და ნირწამხდარს დაგტოვებს. თან ისიც მერიდება, ცხოველებს რომ ვადარებ, რადგან ჩემი ფისო „კატუშა დეიდაც“ და მეზობლის ამუნია „ტასასოც“ ცხოველები არიან და ეგენიც? ცხოველების შეურაცხყოფაა ასეთი შედარება.

სხვა კატეგორიის მოქურდო სუბიექტებიც არსებობენ, თუმცა მათ ამ წერილში არ შევეხები. ესენი ძირითადად, სხვის ლექსებს, სტრიქონებსა და იდეებს იპარავენ. თანამედროვე დროებამ მათ უკვე დაარქვა შესაფერისი სახელი – პლაგიატი.

აი ქვრივ-ობოლს, მოხუცს ან სულაც ახალგაზრდა და წესიერ ადამიანს ვინც სახლს დაუწიოკებს, ვაჟა-ფშაველამ ასეთ არსებას ყველაზე კარგი სახელი მოუძებნა და პირდაპირ მუტრუკი დაარქვა:

„მუტრუკი მიტომ მუტროკობს

დედა ყოლია ვირიო,

კაცი ბეჩავის მჩაგრავი,

სად გაგონილა გმირიო..!“.

მუტრუკების არეულ საქმეში კრიმინალური პოლიცია ერთვება. დაზარალებულიც იმედით შეჰყურებს მის დაწიოკებულ სახლში ნიმუშის აღებას და გულში ფიქრობს, იქნებ… იქნებ…

ჰოდა, დღეს სწორედ იმ ქიმიაზე მინდა დავწერო, კრიმინალისტიკას რომ ეხმარება და გვერდში უდგას საქმის გამოძიებაში.

შორეულ დროს, საუკუნეების მიღმა ბაცაცობის ერთ-ერთი ხერხი ოქროს ნაცვლად ვერცხლით შემოჩეჩება ყოფილა. ან იმავე სპილენძის სულფატის ნაცვლად თაღლით გამყიდველს შესაძლოა რკინის სულფატი მიესაღებინა გულუბრყვილო მყიდველისთვის. ეს ეტყობა საკმაოდ ხშირად ხდებოდა, რადგან ბევრ წყაროშია აღწერილი ამ ორი მარილის განსხვავების მეთოდი. მაგ. ჰალის კაკლის (იგივე რკოა) ნახარშში დასველებული პაპირუსის ქაღალდს თუ რკინის სულფატის ხსნარში ჩაუშვებდნენ, ქაღალდი შავ შეფერილობას იღებდა.

სხვათა შორის, სწორედ ადრეული პერიოდის მუტრუკების, იმავე ქურდებისა და თაღლითების დამსახურებაა ანალიზური ქიმიის განვითარება. რადგან, გამოძიება მის მეთოდებს აქტიურად იყენებდა. „ცრუ ჯაბირის“ მიერ აზოტმჟავასა და გოგირდმჟავას აღმოჩენამ კი ამ მეთოდებს ფართო გასაქანი მისცა, რათა აღმომჩენი რეაქციებით დანაშაულის ადგილას არსებული რაიმე უცნობი ნივთიერება აღმოეჩინათ.

მნიშვნელოვანი მეთოდია დაქტილოსკოპია, იგივე თითის ანაბეჭდების აღება. ეს მეთოდი განსაკუთრებით აქტიურად 1892 წლიდან გამოიყენება, მას შემდეგ, რაც ინგლისში ფრენსის ჰალტონის წიგნი „თითის ანაბეჭდები“ გამოიცა, სადაც დადასტურებული იყო, რომ ადამიანის თითის ანაბეჭდი სიცოცხლის განმავლობაში არასდროს იცვლება.

მანამდე, 1685 წელს დანიელმა ანატომიის სპეციალისტმა, ბიდლომ  თავის წიგნში აღწერა ადამიანის თითის ანაბეჭდის უნიკალურობა.

სხვათა შორის, ამ საკითხს ერთი წერილი ადრე მივუძღვენი დატოვებული ანაბეჭდები…. შემდეგ, ესეც არ ვიკმარე და ვიდეო ჩანახატიც გავაკეთე

ფარული ანაბეჭდი მინაზე, მეტალისა  და სხვა პრიალა ზედაპირზე შეიძლება გამოვლინდეს  მათზე მკვეთრი ფერის მქონე წმინდა ფხვნილის მობნევით. თუმცა ფარული ანაბეჭდი ქაღალდზე და მსგავს მასალაზე ამავე მეთოდით ძნელად ან საერთოდ ვერ გამჟღავნდება.

ფხვნილების გამოყენება 1960 წელს დაიწყეს. მას სპეციალური აპლიკატორის წვერით იღებენ და მოაფრქვევენ. აპლიკატორით დატანებულ ფხვნილს, ე.წ., მაგნიტურ ფხვნილებს უწოდებენ, რადგან აპლიკატორის წვერში მაგნიტური ველის შემქმნელი დეტალია მოთავსებული.

სხვა საქმეა, ე.წ., „სუნის ნიმუშის“ აღება და შენახვა. ამ მნიშვნელოვანი საქმისთვის ნახშირის მოლეკულებს იყენებენ. ნახშირზეც არის სტატია გამოქვეყნებული ვარ მადლობელი.

რა არის სუნი? ზოგ ნივთიერებას სუნი აქვს, ზოგს კი – არა. მაგალითად, რკინა უსუნოა, იოდს კი თავისი აქროლადობის გამო გამოკვეთილი სუნი ახასიათებს. ჩვენი ცხვირი სხვადასხვა მოლეკულას „იჭერს” და სუნს ვგრძნობთ. ცხვირში 50 მილიონი სპეციალური უჯრედია განთავსებული, რომლებიც მოლეკულებს „იჭერენ” და თავის ტვინში ამა თუ იმ სუნის აღქმის შესახებ სიგნალი იგზავნება. ჩვეულებრივი ადამიანის ცხვირი დაახლოებით 10 ათას სუნს არჩევს, დეგუსტატორისა – 30 ათასს. ცხვირში მოლეკულა იმ რეცეპტორს უკავშირდება, რომელსაც მისი მსგავსი ფორმა აქვს. ეს ჯერ კიდევ ძველმა ბერძენმა ფილოსოფოსმა ლუკრეციუსმა ივარაუდა და თანამედროვე მეცნიერებმა დაადასტურეს.

ყნოსვის ცენტრი თავის ტვინის ლიმბურ სისტემას უკავშირდება, რომელსაც ემოციების მართვის ცენტრსაც უწოდებენ, ამიტომ სურნელმა შესაძლოა სხვადასხვა ემოცია აღგვიძრას და მოგონებები აგვიშალოს.

სუნის მქონე მოლეკულებს ოდოროვექტორებს, ოდოროფორებს ან ოსმოფორებს უწოდებენ. ოსმოფორი აქროლადი უნდა იყოს, სხვაგვარად ცხვირამდე უბრალოდ ვერ მიაღწევს. გარდა ამისა, ოდნავ მაინც უნდა იყოს წყალში ხსნადი, თორემ ცხვირის ლორწოვანში ვერ გაიხსნება. ლორწო, თავის მხრივ, ცილებისა და ნახშირწყლების წყალხსნარია, რომელსაც ცხვირის ეპითელიუმი გამოყოფს და რომელიც ნერვულ დაბოლოებებს ფარავს. თუმცა ლორწოს ორგანულ მოლეკულებს შესწევთ უნარი, გაუხსნელი მოლეკულები რეცეპტორებამდე მიიტანონ. ოსმოფორს უნდა შეეძლოს ლორწოს ცილის მოლეკულასთან ურთიერთქმედება და ნერვული რეცეპტორიდან თავის ტვინამდე სიგნალის გადაცემის პროვოცირება. ამ შემთხვევაშიც (ფერმენტებისა და სუბსტრატისა არ იყოს) „გასაღები-კლიტის” პრინციპი მოქმედებს, ანუ განსაზღვრულ ცილას მხოლოდ განსაზღვრული ფორმის ოსმოფორი შეიძლება დაუკავშირდეს. მკვეთრ და უსიამოვნო სუნებს, მათი მოლეკულები ოდნავ განსხვავებული ტიპის უჯრედებს უკავშირდებიან.

ნივთიერების სუნი მისივე მოლეკულის აღნაგობას უკავშირდება. მაგ. ზოგიერთ ესტერს ხილისა და ყვავილების სასიამოვნო არომატი აქვს. SH ჯგუფის შემცველ მერკაპტანებს, კი პირიქით – ცუდი. ამინებს, რომლებიც NH ჯგუფს შეიცავენ, ასევე სპეციფიკური თევზის სუნი ახასიათებს. აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ სუნი მოლეკულაში არსებულ ფუნქციონალურ ჯგუფებს უკავშირდება.

დიალილდისულფიდი (C6H10S2), ალილპროპილდისულფიდი (C6H12S2), თიოპროპიონალდეჰიდ-S-ოქსიდი (C3H6OS) – თითოეული მათგანი შეიცავს გოგირდს, რომელიც Allium-ის რიგის მცენარეებს მკვეთრ სურნელს ანიჭებს. ამ მცენარეებს ძალიან კარგად იცნობთ. ნიორს და ხახვს ვგულისხმობ. მათში ბევრია გოგირდშემცველი ამინმჟავა, განსაკუთრებით – ცისტეინი. თავად ხახვი და ნიორი უსუნოა, მაგრამ აბა ერთი გაჭერით, დაჭყლიტეთ, ჩაღეჭეთ, ანუ უჯრედები დაუზიანეთ – მაშინვე დაიწყება ფერმენტული რეაქცია და ამინმჟავებში შემავალი აზოტი და გოგირდი აქროლად ნაერთებად გარდაიქმნება. მათ შორის წარმოიქმნება ამიაკიც და ზემოთ დასახელებული ნაერთებიც.

ევგენოლი (C10H12O2) დაფნის ფოთლის ეთერზეთში შედის. იგივე ალდეჰიდი მუსკატის კაკალშიც (Myristica fragrans) გვხვდება.

დანაშაულის ადგილზე რა სუნი შეიძლება იყოს? ნებისმიერი, რაც კი შეიძლება მუტრუკმა დატოვოს – სუნამო (მოპარული ფულით ექნება ნაყიდი, ან სულაც სადმე აწაპნული), სიგარეტის ან თუნდაც მოწეული ნარკოტიკის (ჭკუა დაუშლის თუ გონება, თავში გასწორებული ტვინი უდევს), ოფლის (აჩქარდა, ცოტა წაინერვიულა) და შესაძლოა ჭუჭყისაც, რადგან მუტრუკია და არაა გამორიცხული წყალი და საპონი არ უყვარდეს.

შემდეგი კრიმინალისტური ანალიზი დნმ-ისა და სისხლის ნიმუშის აღებაა. აქ ცოტა უფრო მძიმე შემთხვევის მუტრუკებთან გვაქვს საქმე, სხვა ადამიანის სისხლში ხელის გასვრასაც რომ არაფრად დაგიდევენ. ან, თეორიულად ისიც შეიძლება დავუშვათ, რომ ახალბედა ან ბოთე მუტრუკი ქურდობს და გასაძარცვად მისულ სახლში რამეზე გაიფხაჭნა ხელი, ისე, რომ სისხლმაც გამოჟონა. ყველა შემთხვევაში აუცილებელია სისხლის ნიმუშის გაანალიზება.

1901 წელს ჯოზეფ კასტლმა, რომელიც კენტუკის უნივერსიტეტში მუშაობდა ერთი უბრალო, იაფი და სანდო მეთოდი შეიმუშავა, რომელიც სისხლის ანალიზს უკავშირდებოდა. სხვა სასამართლო ექსპერტმა, გვარად მეიერმა მეთოდში ოდნავ ცვლილებები შეიტანა და დღეს ის კასტლ-მეიერის ტესტით არის ცნობილი.  ეს ტესტი დღემდე გამოიყენება. ამ ექსპერიმენტზეც არსებობს სტატია და შეგიძლიათ გაიხსენოთ „ალისფერი კვალი“.

ეს ადგილზე ასაღებ ძირითად სინჯებზე მოგახსენეთ, თორემ ძირითადი საქმე მაინც პოლიციაზე დგას, გამჭრიახ და გულიან დეტექტივებზე, ბოთეებზე კი არა… – ჰოლმსის და პუაროს მსგავსებზე!

ჩემი პირველი გაკვეთილი მეცხრე კლასთან უნდა ჩავატარო, ოთხშაბათს, თორმეტ საათზე. ამაზე რომ ძალიან ვნერვიულობ, არაფერს ვიტყვი, თუმცა ნანა მასწავლებელი, ჩვენი სკოლის დირექტორი მამშვიდებს. კლასში სამი ბავშვია: ნოდარი, ნოდიკო და ნათია. ამბობენ რამდენიმე ბავშვი შეიძლება კიდევ დაემატოსო მანგლისის სკოლიდან.

მე და ნათია ერთად ვუკითხავდით პატარებს ზღაპრებს ბიბლიოთეკაში. ჩვენი ოთახი ისევ რემონტდებოდა. ჩვენც სოფლის გამგებლის კაბინეტში ვიყავით შეხიზნული. ერთად ვებრძოდით ჭიანჭველებს, ერთად ვწმენდით წიგნებიდან მტვერს და დღის დასასრულ ერთად ვჭამდით ნაყინს. მოკლედ მანამდეც მეგობრები ვიყავით.

ნოდარი მანქანებზე გიჟდება, გამოცდილი მძღოლია უკვე. შეკეთებაც შეუძლია იმათზე უკეთ, ვისაც მისი ასაკის მანქანის მართვის სტაჟი აქვს. ლამაზი ბიჭია ქათქათა კბილებითა და შავი თმით.

ჩვენ საღამოობით სოფლის ბოლოში ჩინარებთან ერთად ველოდებით ხოლმე საქონელს. ის და მისი ძმა ნიკოლოზი ერთად არიან. ნიკოლოზი – ველოსიპედით, ნოდარი – ფეხით. ჩვენ სახრეებზე ჩამოყრდნობილი ვლაპარაკობთ. ვლაპარაკობთ შემოდგომაზე, რომ შეშისა და თივის დაბინავების დროა და სულ რაღაც ერთ თვეში ცა თოვლს ჩამოჰყრის. ნოდარი მერამდენედ მეტყვის, რომ ჯობია მამამისივით ძველი „ნივა“ ვიყიდო. ძველი იმიტომ, თუ გაფუჭდება ან გაიკაწრება, გული არ დამწყდება. მეტყვის, რომ ნივით მოიტანს საკმარის თივასა და შეშას, რომ ზამთრის შიში აღარ მექნება. ნოდარს გული შესტკივა ჩემზე, ნათელმირონები ვართ, მე ხომ მისი პატარა ძმა, დათუნა მყავს მონათლული.

აი ნოდიკოს კი ნადირობა მოსწონს. პაპამისის მორბედი და თვალია. გოგოებს ძალიან უყვართ თავაზიანი და კეთილი გულის გამო. მას კარგად არ ვიცნობ, თონეთი კი პატარაა, მაგრამ მისი სახლი ამ პატარა სოფლის კიდეშია, ჩემი კი – სოფლის ბოლოში. ნოდიკოს ცხონებული ბიძა ჩემი მეგობარი იყო, ერთი წლით ჩემზე უმცროსი. რაც ჩვენ სკოლის დერეფანში გვირბენია და გვიჭიდავია, გვიომია დაფის საწმენდი ცარციანი ბალიშებით… იმ ამბების მოსაგონრად ნაიარევი დამრჩა ტუჩზე. ნოდიკოს დედა კი ჩემზე ბევრად უფროსია, თითქმის ათი წლით. როგორ მახსოვს მისი ჩახუტება და მსხლები, ჩემთვის რომ მოჰქონდა სახლიდან.

თიმსი არ მაქვს, გაკვეთილი ონლაინაა. ნათიამ მესენჯერში კლასის ჯგუფი გააკეთა და თორმეტზე ოთხივე უნდა შევიდეთ. მაგრამ ისე მოხდა, რომ ჩემს პირველ გაკვეთილზე მარტო ნათია შემოვიდა.

მე და ნათიამ ჯერ ჩვენი თავგადასავლები გავიხსენეთ. შემდეგ ვილაპარაკეთ საყვარელ თამრიკო მასწავლებელზე, რომელიც ჩემამდე მათ სამოქალაქო განათლებას ასწავლიდა.

ჩემი პირველი გაკვეთილი დისკრიმინაციაზე იყო. მოვუყევი წიგნიდან, რა ვიცოდი დისკრიმინაციაზე. მანაც მომიყვა ისეთები, რაც თავისი თვალით უნახავს. ერთმანეთს ვგავართ – ვერ ვიტანთ ჩაგვრასა და მჩაგვრელებს. როცა გაკვეთილი მორჩა თავი მისკდებოდა უფრო ნერვიულობის, ვიდრე საქმის სირთულის გამო. აღმოვაჩინე, რომ ნათიას წყალობით გამომივიდა და ფრთაშესხმული ვიყავი.

საღამოს ახლა უკვე ვაშლის ბაღებში დავხვდებით მე და ნოდარი საქონელს. ვილაპარაკებთ ათას რამეზე. ვეტყვი, რომ გული დამწყდა, ჩემს პირველ გაკვეთილზე დასწრება რომ ვერ შეძლო.

„წიგნებს თავისი ბედი აქვთო“, – იმოწმებდა კონსტანტინე გამსახურდია უძველეს ლათინურ გამოთქმას და თავისი პირველი რომანის შემოქმედებით ისტორიასაც უყვებოდა მკითხველს. ალბათ მსოფლიო ლიტერატურაშიც იშვიათია რომანი, რომელსაც ისეთივე უცნაური და საინტერესო თავგადასავალი ჰქონდეს, როგორიც „დიონისოს ღიმილს“ აქვს. მისი ბედიც ამავე რომანის მთავარი გმირის გოლგოთასავით რთულ გზა-სავალს ჩამოჰგავს. რომანის პირველი ნაწილი მწერალს 1915 წელს მიუნხენში დაუწერია, 1916 წელს კი ბერლინში გაუგრძელებია წერა. 1916 წლის შემოდგომით ჟენევიდან პარიზის გავლით საქართველოში მომავალი მწერლისთვის საფრანგეთის საზღვარზე ხელნაწერები არ გამოუტანებიათ და მას იგი ჟენევაში შეუნახავს. ორიოდე წლის შემდეგ ის კვლავ ჩასულა ჟენევაში, მაგრამ ხელნაწერი ვერ უპოვია. 1919 წელს ხელმეორედ დაუწყია ბერლინში. 1922 წელს ეს ხელნაწერი თბილისში დაუკარგავთ. 1924 წელს ავტორს ზეპირად მოუგონებია რომანის პატარა ნაწყვეტი – „ტელეფონში“ და მოუთავსებია ნოველების კრებულში „ქვეყანა, რომელსაც ვხედავ“…

„ძლიერ მინდოდა მესამეჯერ მეცადა ბედი, მაგრამ ამაოდ, – იგონებს მწერალი, – სულ სხვა სათაურით გამოვაცხადე კიდევაც, რომ ამგვარად ჩემი მკითხველებისთვის მიცემულ პირობას ძალა დაეტანებინა ჩემთვის, გულისწუხილით ვამჩნევდი, არც ამ საშუალებიდან გამოდიოდა რაიმე… ამ წიგნის დარდი მიმყვებოდა იმ სოფელს. და იმ ღამეს პირობა მივეცი ჩემს თავს: თუ ამაღამ სუნთქვა არ წამერთო, იმ წიგნს მესამეჯერ დავწერ-მეთქი და ის იყო… ცხრა თვე – დღისით და ღამით ისე ვებრძოდი ქართულ სიტყვას, როგორც იაკობი თავის მრისხანე ღმერთს… ჩემი დაბადების დღეს დავასრულე მესამეჯერ გადაწერა“…

1925 წელს „დიონისოს ღიმილი“ დასრულებული სახით გამოიცა. ამ მოდერნისტულმა რომანმა, გასაოცარი ოსტატობის რიტმული პროზით მოთხრობილმა, ასახა მეოცე საუკუნის დასაწყისის საქართველოსა და ევროპის რეალობა და შემოქმედებითი სულის ახალგაზრდა პროტაგონისტის უაღრესად საინტერესო სულიერი სამყარო, მისი ვნებანი და ძიებანი.

მოდერნისტული რომანი რეალურისა და ირეალურის მიჯნაზე იქმნება. აქ ეფემერული და მიწიერი ერთმანეთს ენაცვლება. მეოცე საუკუნის 10-იან-20-იანი წლების მთელი შფოთი და აპოკალიფსური სინამდვილე კონსტანტინე სავარსამიძის სულს, გულსა და გონებას მთლიანად იპყრობს. ის სენტიმენტალური, ექსცენტრული, ღრმა სულიერებით გამორჩეული, მაძიებელი ადამიანია. მისი სულიერი მარტვილობის უმთავრესი მიზეზი სამშობლოდან მოწყვეტაა. პარიზი – უსამშობლოთა სამშობლო, ეს ახალი დროის სოდომი და გომორა მშობლიურ ძირებს მოწყვეტას კიდევ უფრო მძაფრად განგაცდევინებს. აქ გადმოხვეწილი ადამიანები საშინელი სენით – „ნოსტალჟით“ ავადდებიან. ნოსტალჟის სიმპტომები ადამიანს წონასწორობას უკარგავს. უსამშობლოდ ყოფნა ძნელია. როცა ქართულ მზესთან განშორებით დატანჯული ჯენეტი კონსტანტინეს ეკითხება, ალბათ იცით, რა ცუდი სენია ნოსტალჟიო, სავარსამიძე ასე პასუხობს: „ნოსტალჟი“ ქართველებს არ ესმით, რადგან ქართველი გაჭირვებას იშვიათად მიჰყავს უცხოეთში, ჩვენ სიტყვაც არ მოგვეძევა ამ სენის გამოსახატავად“. – „მართლა, როგორაა ქართულად ნოსტალჟი?“ – კითხულობს ჯენეტი და კონსტანტინე თარგმნის ასე – სევდა მამულისადმი. ჯენეტი ამბობს, რომ ეს სენი ევროპელებსაც აწუხებთ. მისი მეგობარი ნორვეგიელი პიანისტი ქალი თურმე შეზლონგზე დაემხობოდა და ბავშვივით ღრიალებდა, როცა ნოსტალგია შემოუტევდა. ჯენეტს ის ყვითელთვალებიანი არსების სახით ჰყავს წარმოდგენილი, რომელიც გრძელ და წვეტიან ჭანგებს ჩაგასობს და არ მოგეშვება…

სავარსამიძის ტრაგედია სამშობლოს მონატრება და მასზე დარდია. მისი ფიქრები მუდამ საქართველოს დასტრიალებს თავზე, სამეგრელოს ნესტიან, ჭაობიან ლანდშაფტებსა და ნასახლარებად ქცეულ სამხრეთ საქართველოს, სიზმარში ნანახ თბილისს, რომელიც მსოფლიოს მეგაპოლისებს დამსგავსებია… გმირი ოცნებობს: „საქართველოსკენ იმავე გზით, როგორც ირაკლი… არა დიდების მომხვეჭელი, არამედ როგორც უსახელო, უბირი, მწირი. მოვძებნი ეზოს პაპისეულს და დავსახლდები… ვიცი, მიმიღებს საქართველოს მხურვალე მიწა, არ დაიშურებს ის ჩემთვისაც კალთას კურთხეულს?..“. სამშობლოდან წასვლა ხომ მის დავიწყებას არ ნიშნავს. ჯეიმს ჯოისი სულ ახალგაზრდა წავიდა დუბლინიდან და შემდეგ არასდროს დაბრუნებულა იქ, მაგრამ მისი ტექსტების მთავარი ქრონოტოპი ყოველთვის ირლანდია და მისი დედაქალაქია და როცა უკვე ჭარმაგ მწერალს ჰკითხეს, თუკი დუბლინი ასე ძლიერად გიყვართ, იქ რატომ არ დაბრუნდებითო? მწერალმა უპასუხა: „განა ოდესმე კი დამიტოვებიაო იგი?“

რუსული ოკუპაციისა და ექსპანსიის პირობებში ქართველ ნიჭიერ ახალგაზრდას საქართველოში სრულფასოვანი განათლების მიღება არ შეეძლო. მართალია, სავარსამიძე სულით ვაგაბუნდია, მოხეტიალე ნატურა მის სულში ისედაც ზის, მაგრამ ევროპაში დიდი ხნით გადახვეწის მიზეზი განათლების მიღების სურვილი იყო. შემდეგ კი მისი და სამშობლოს გზები გაიყარა. გასაბჭოებულ საქართველოში ჩასვლა გმირს უძნელდება. ის ცდილობს თბილისში დაბრუნებას და საზოგადოებასთან დაახლოებას, მაგრამ აღმოაჩენს, რომ იქ სრულიად გაუცხოებულია. ევროპაში კი უკვირთ, როგორ არ იყენებენ სამშობლოში ასეთ ადამიანებს? სავარსამიძემ ბევრი რამ შეიძინა ევროპაში, მაგრამ სამშობლოდან მოწყვეტა სულიერად წრეტდა და აუძლურებდა მას, როგორც ბერძნული მითოსის გმირს, ანტეოსს, რომელიც მხოლოდ დედასთან, გეასთან, უწყვეტი კავშირის დროს იყო უძლეველი. ანტეოსის არქეტიპი სულ უფრო და უფრო მძლავრობს კონსტანტინეს სულში, ის ძალებისგან იცლება და უნაყოფო ხდება. ჰერაკლემ ხომ დედამიწიდან მოწყვეტით სძლია ანტეოსს? კონსტანტინეს ფიქრი და გონება სულ სამშობლოსთან არის: „მე რაღად მინდა ვიყიალო ამ ქვეყანაზე, თუ ჩემს სულს გათოშავს ჩრდილოეთის ნისლი? საქართველოში კი ბევრია მზე და ცის ნაჭერი სმარაგდისფერი?“ – კითხულობს გმირი. მისი ოცნებაა, რომ საფლავი მაინც ეღირსოს მცხეთაში, ქართლოსის საფლავის ახლოს. სამართლიანად იწონებს თავს ევროპელთა წინაშე საქართველოს ისტორიით. როცა იტალიელი გამომძიებელი წარმართებად და ბარბაროსებად მოიხსენიებს ქართველ ხალხს, სავარსამიძე ასე მიმართავს: „თქვენ ჯერ პირი გამოირეცხეთ, ვიდრე ჯვრით მოქადულ ქართველ ხალხს ახსენებდეთ! როცა თქვენ ტიბრის ნაპირებზე შიშისაგან კანკალებდით, ჩვენ მცირე აზიაში ვებრძოდით მუსლიმანებს და ბაგრატიონების გაშლილი დროშები შეგვქონდა იერუსალიმში!“. სავარსამიძე ევროპელებს უხსნის, რომ საქართველოს სულიერი მისია ქრისტიანობისთვის ბრძოლა იყო, „წელში გაწყვიტა ქრისტეს ჯვრის ზიდვამ, ქრისტეს ჯვარს შეეწირა დიდი საქართველო“…

ამის შეგნებამ გმირის სულში ქრისტესადმი გაორება, შემდეგ კი სიძულვილი გააჩინა და ასიზი-პერუჯიას გზაზე ჯვარცმის დალეწვის ცოდვას არც კი ინანიებდა პატიმრობისას: „ჯვრის დანახვაზე ჩემი განადგურებული ქვეყანა მომაგონდა, დავლეწე ჯვარცმა და ვგმე ქრისტე, ჩვენი დამქცეველი… ახლაც არ მესმის. რათ დაღუპეს საქართველო ჩემმა წინაპრებმა ამ უდაბნოს ღმერთის სახელით!“.

ის მოხიბლული იყო ფრანჩესკო ასიზელით და ეს ქრისტესადმი მოჩვენებითი სიძულვილიც მისი იმპულსების დროებითი ამოფრქვევა იყო, თუმცა ევროპასთან ბევრი ჰქონდა სასაყვედურო სავარსამიძეს: „ჩვენ გეძახოდით, შველასა გთხოვდით… თქვენი პაპები და მეფეები ფარისევლური ეპისტოლეებით გვანუგეშებდნენ“… კონსტანტინემ ამ სიტყვებით ამოანთხია ბოღმა: „ხვალ რომ მარტორქაზე შემჯდარი მონღოლი შეესიოს თქვენს ქვეყანას, ჩვენ ხელს არ გავანძრევთ ისე, როგორც თქვენ გიქნიათ ჩვენთვის მრავალგზის“…

როცა სავარსამიძე ევროპაში მოგზაურობდა, 20-იანი წლების დასაწყისში, ამ დროს საქართველოში ქვეყნის ბედი წყდებოდა, რუსული ოკუპაცია და ანექსია თავისი ბასრი ჭანგებით ახრჩობდა დამოუკიდებელ საქართველოს. კონსტანტინეს სურდა სამშობლოში დაბრუნება, საკუთარი წვლილის შეტანა მის ხსნაში და პეტერბურგიდან მომავალ ილიასავით ეკითხებოდა საკუთარ თავს: „რა გავაკეთო, კიდეც რომ წავიდე?.. მას ჩემი არ ესმის. კიდევაც რომ დავბრუნდე უძღები შვილივით, მიმიღებს?“. სავარსამიძემ კარგად იცის საქართველოს სახელოვანი ისტორიული წარსული, მაგრამ თანამედროვე ყოფა უნუგეშოა. ქვეყანა პროვინციად არის ქცეული, კულტურა საშინელ დეკადანსს განიცდის, ხალხი დამონებულია, ქართულ ენას ასიმილაციის აშკარა საფრთხე ემუქრება. ამ რეალობის მეტაფორად მწერალმა ასეთი მხატვრული სახე შექმნა – თამარის ალმასწართმეული ქვეყანა… თამარის ალმასი იყო გრაალივით მაგიური თილისმა, რომელიც დაკარგა საქართველომ და ახლა საჭიროა მისი გამოხსნა. ვინ არის თამარის ალმასის ქურდი და საქართველოს ძლიერების დამამხობელი? – სლანსკი! – ვინ არის სლანსკი? – რუსი ოფიცერი, რომლის ამაზრზენი პორტრეტი ასე გამოიყურება: ცხვირჩაჭყლეტილი, ღაწვმაღალი, ყვითელეპოლეტებიანი, ფართე, განზე გამდგარი ყვითელი ყურებით, ყურებიდან თელგამი გამოსდიოდა, ღორის ტყავის ფარივით ფართო და რგვალი, უჯიათი, მაჯლაჯუნა, ცივი, საზიზღარი, ლოპინარისფერი თვალებით, ლორწოიანი პირიდან არყის, ნივრისა და დამპალი კომბოსტოს სუნი ამოსდიოდა და ერთიანად ყარდა… აი, რეალისტური სახე რუსი ოფიცრისა. რუსი ოფიცრები ხომ მრავალ მხატვრულ ნაწარმოებში არიან წარმოდგენილნი უხიაგ, უკულტურო, საზიზღარ ტიპაჟებად? ასეთები არიან ილიას „მგზავრის წერილების“, თომას მანის „ჯადოსნური მთის“, დოსტოევსკის რომანების პერსონაჟი ოფიცრები, გარშემო საყოველთაო ანტიპათიასა და სიძულვილს იმსახურებენ…

სლანსკი რუსეთის იმპერიის ალეგორიული სახე-სიმბოლოა, მისთვის ყველა ბარბაროსია, შოვინიზმის გამო ქართული ენის გაგონებაც კი ზარავს. პარიზის რესტორანში მეგრული სიმღერის მოსმენა გააცოფებს და თადა ლანდიასა და სავარსამიძეს უყვირის: „ასტავტე ვაში დიკიე ვოპლი“… და აი, სავარსამიძის არსებაში სლანსკის სახით დაიბადა საძულველი სახე-ხატი, დამპყრობელი იმპერიის სიმბოლო.

მოგეხსენებათ, მოდერნისტულ რომანში შემთხვევითი არ არის არცერთი ფრაზა, არცერთი ანთროპონიმი. ყველაფერი შიფრ-კოდია. სლანსკის გვარში კოდირებულია სლავური რასის ფუძე –  სლავიანსკი. გამსახურდიას გმირს სძულს მონღოლური სისხლის შერევის შედეგად გადაგვარებული „ღაწვმაღალი და ცხვირჩაჭყლეტილი“ სლავური რასა. ამბობს, რომ მეგრელები „რისებს“ ეძახიან მათ. „რისალი“ მეგრულად დაღრეჯილს ნიშნავს და ამ სიტყვაში რუსოფობიული განწყობა იკითხება. თომას მანის „ჯადოსნურ მთაშიც“ იტალიელი ლიტერატორი სეტემბრინი აღშფოთებულია გერმანელი ყმაწვილის რუსი ქალისადმი ტრფიალით და ზიზღით ამბობს: „საითაც არ უნდა გაიხედო, თათრულ სახეებს დაინახავ… ჩინგისხანი, ტრამალის მგლის ანთებული თვალები, თოვლი, არაყი, მათრახი, შლიუსელბურგი და ქრისტიანობა“… მსგავსი ასოციაციები ებადება სავარსამიძესაც სლავურ რასაზე ფიქრისას. პირველად მსგავსი რამ გაიელვებს რომანის მეორე ქების მეხუთე ნოველაში „ჩინგის-ხანის შემოსევა“, სადაც მოთხრობილია პარიზულ სალონში ხალილ ბეის მიერ გამოფენილი ამავე სახელწოდების ტილოს შესახებ. კავკასიელმა მხატვარმა თავის ტილოზე დახატა „შუბლპრტყელი, დიდთავა, ღაწვმაღალი და ჩხვირჩაჭყლეტილი“ რასის ქროლვა, რაშიც კავკასიისადმი მიმართული რუსული ექსპანსია იგულისხმება და ამ აპოკალიფსურ მხედრებს წინ მოუძღვის მწვანე ცხენზე (სიკვდილის სიმბოლო იოანეს გამოცხადებაში) ამხედრებული წითელჩაბალახიანი და თმაწითური მონღოლი. წითელი ჩაბალახი, რასაკვირველია, საბჭოური წითელი დროშის ალეგორიაა, ხოლო წარწერა მონღოლთა დროშებზე „მანგუ თენგრი ქუჩუნდურ“ („უკვდავისა ღვთისა ძალითა“) ზუსტად გამოხატავს ქრისტეს სახელით შეფუთულ რუსულ აგრესიას. რუსეთმა საქართველო ხომ სწორედ ერთმორწმუნეობის სახელით დაიპყრო. სავარსამიძეს „წმინდა სიძულვილი“ ამოძრავებს სლანსკისა და მონღოლური წარმომავლობის ჰამიდისადმი, რომელიც გარდა იმისა, რომ ულაზათო და მახინჯია და სილამაზის ტრფიალ გმირს ამიტომაც არ მოსდის თვალში, ამავე დროს „სულზე უტკბეს დიონისოს“ – ფარვიზს ეცილება კონსტანტინეს.

გამსახურდია 1922 წელს თეოდორ დოსტოევსკისადმი მიძღვნილ წერილში აღნიშნავდა, რომ პანქართველიზმი და პანსლავიზმი შეუთავსებელი ცნებებია. ამიტომაც ამოძრავებს მას „საკრალური სიძულვილი“ ყოველივე რუსულისადმი, ხოლო სიძულვილის არსი მას ასე ესმის: „სიძულვილიც ისეთივე წმინდა და მაღალი გრძნობაა, როგორიც სიყვარული, გააჩნია შემთხვევას“… ყველგან და ყოველთვის გამსახურდიასაც და მის გმირებსაც ამოძრავებთ დამპყრობლისადმი წინააღმდეგობის, პროტესტის გრძნობა. სავარსამიძის ძიძის მიერ წარმოთქმულ შელოცვაშიც კი ვხვდებით ასეთ სიტყვებს: „ქარბორია, ქარბორია… საით მოსულხარ, იქითკენ წადი. ლეკო – ლეკეთში, რუსო – რუსეთში და შენც, უჟმურო, შენს სახლში წადი“…

1920-იან წლებში, როცა ანექსირებული საქართველო სოვიეტიზებული საბჭოთა იმპერიის მონობას ეგუებოდა, სავარსამიძე ევროპაში მძაფრ ანტირუსულ კამპანიას ატარებდა. „მონამ ხელიდან უნდა გამოჰგლიჯოს თავის ბატონს შოლტი, რადგან მონობა სირცხვილია ადამიანისთვის“, – მოუწოდებდა ის ქართველობას. კონსტანტინე რუსულ ენაზე არ ელაპარაკება არავის. იტალიაში პატიმრობისას კონსტანტინე არ დაელაპარაკა საკანში შემოგდებულ რუსს და მის მიერ მიწოდებულ სიგარეტსაც არ გაეკარა, თუმცა კი მოწევა ძალიან ენატრებოდა… პარიზის სამოგზაურო სააგენტოშიც რუსს არ ელაპარაკება და ატყუებს, ეგვიპტელი ებრაელი ვარო. ის გერმანიაში საქართველოს განთავისუფლების კომიტეტს ქმნის და ომს უცხადებს „რისების ხელმწიფეს“. ომის გამოცხადების დონ-კიხოტური ჩანაფიქრის გამართლებას სავარსამიძე გერმანულ-კავკასიური ალიანსის შექმნაში ხედავდა. გერმანიის მეფესთან მოლაპარაკების ამბებს ის ასე უამბობს თავის მორდუს: „ჩვენ, რამდენიმე ქართველმა, ომი გამოვუცხადეთ რისების ხელმწიფეს და მერე ჩვენ ლემენცების ხელმწიფესთან პირობა შევკარით, ჩვენ უნდა მოვხმარებოდით ლემენცების ხელმწიფეს და თუ ის გაიმარჯვებდა, ჩვენი საქართველო ჩვენთვის უნდა დაებრუნებინა“…

სავარსამიძე ცდილობს მიძინებული ეროვნული თვითშეგნების გამოღვიძებას და ქართველობას მოუწოდებს: „გვიშველეთ, ძმებო, და გავრეკოთ რისების ხენწიფის ჯარები ჩვენი საზღვრებიდან. ავაფეთქოთ ხიდები, ყაჩაღებივით დავუხვდეთ თემშარებზე, ცეცხლში გავხვიოთ მთელი საქართველო, რადგან ჩვენი საქართველო ან ჩვენ უნდა გვეკუთვნოდეს, ანდა – არავის“…

იტალიაში სავარსამიძე საიდუმლო მოლაპარაკებაზე მიდის კარდინალთან „რომელიღაც პატარა ერის გაკათოლიკების“ თემაზე. ის იმეორებს სამი საუკუნის წინ სულხან-საბას მცდელობას და, მართალია, ორივე ეს მცდელობა სრულიად უნაყოფო აღმოჩნდა, მაგრამ უმოქმედობას და შემგუებლობას ბრძოლა ყოველთვის სჯობს. 1916 წლის ნოემბერში კონსტანტინეს გერმანელებთან და ჩერქეზებთან ერთად საქართველოში იარაღის გადმოტანა უცდია და წყალქვეშა ნავით ანაკლიას მოსდგომიან, მაგრამ ყაზახ-რუსებს სროლა აუტეხავთ, კონსტანტინეს ერთ ჩერქეზთან ერთად ეკლიანი მავთულხლართები ბომბებით დაუგლეჯია და იარაღი აუყრიათ რუსებისთვის. ამავე წელს მას 12 ქართველთან ერთად ომი გამოუცხადებია რუსის ჯარისკაცებისთვის და თოვლში უმოწყალოდ დაუხვრეტიათ ისინი.

მტერთან ბრძოლის სურვილი გმირს მანიად ექცა, ირეალურსა და ეფემერულ სამყაროშიც კი იგი სულ ბრძოლის სურათებს ხედავს, ჯოჯოხეთად დაცემის ჟამს სავარსამიძე კვლავ ხვდება და  ებრძვის სლანსკის, აართმევს იარაღს და მიმართავს: „სლანსკი! შენ – ყინულეთი, მე – მზისგული, შენ – თოვლი, მე – ცეცხლი, შენ მურტალი, ღორის ტყავის ფარივით ფართო და რგვალი, მე – ქართულ სატევარსავით ბასრი და წვეტიანი, სლანსკი, მე და შენ ერთ სახლში ვერ დავეტევით!“.

გმირის მიზანია, რომ თამარის ალმასი წაართვას მტარვალს და ასეთ კოდურ ფრაზას შესძახებს: „სლანსკი, ას ჩვიდმეტი!“. პირსისხლიანი დათვი ჯიუტად პასუხობს: „კიდევ ამდენი!“. რომანში სუბლიმაცია ზეიმობს. სავარსამიძე ამარცხებს სლანსკის, რომელიც შეწყალებას ითხოვს და კონსტანტინეც თანხმობას ეტყვის, მაგრამ ბოლოს აცხადებს: „მეც ისევე ავუსრულე პირობა, როგორც მან ამისრულა ერთხელ – ყელი გამოვჭერი და სისხლი დავლიე“… ას ჩვიდმეტი! – ამ მოდერნისტულ შიფრ-კოდში უნდა იგულისხმებოდეს 1801 წლიდან 1918 წლამდე რუსული ოკუპაციის 117-წლიანი სისხლიანი ისტორია ეროვნული ჩაგვრისა.

კონსტანტინეს მიზანია, რომ ქართულ-გერმანულ-კავკასიური ალიანსით დაუპირისპირდეს რუსეთს და ამ „სამთა კავშირის“ ალეგორიული სახე-სიმბოლოები არიან: ჰერბერტ შტუდერსი, ხალილ ბეი და კონსტანტინე სავარსამიძე. ჰერბერტმა და ხალილმა უნდა დაამარცხონ სლანსკის ზურგის გამმაგრებელი ორი რაინდი, შავი და ენდროსფერი. შავი პოლიტიკური ტერორისა და სიბნელის სიმბოლოა, ხოლო ენდროსფერი – კომუნიზმისა. ცარისტული რუსეთის იმპერიის ისტორიის დასრულების შემდეგ იწყება ახალი ისტორია ბოლშევიკური რუსეთისა, რომელიც სათავეშივე ურცხვად არღვევს თავდაუსხმელობის პაქტს და 1921 წელს საქართველოს ანექსიას ახორციელებს.

სავარსამიძის ბრძოლები ირეალურ, ეფემერულ სამყაროშია გადატანილი და რეალურად გმირი აქაც მარცხდება ისევე, როგორც უფლის ძიების გზაზე. სასურველ საქართველოს გმირი მხოლოდ სიზმარში ხედავს და ის ასე გამოიყურება: „ლაზისტანი თავისი ნებით შემოერთებია თურმე საქართველოს. რუკაზე საქართველო ცალტოტმოხეულ ჩაბალახს აღარ ჰგავს, არამედ ხახადაღებულ ვეშაპს, რომელმაც შავი ზღვა უნდა შესვას. მეგრელები, აფხაზები, სვანები ჩრდილოეთისკენ მიისწრაფვიან. იმერლები, გურულები, რაჭველები და ქართლელები სამხრეთს აწვებიან. საქართველოს მთავრობას სამცხე-საათაბაგოში ხალხი გადმოუსახლებია დასავლეთ საქართველოდან. ტფილისში ორასი ყოველდღიური გაზეთი გამოდის, 365 სხვადასხვა საგამომცემლო ამხანაგობაა. მთელ საქართველოში 3500 ქარხანაა, 12 უნივერსიტეტი, მეზობლებთან ჩინებული განწყობილება. ქართულმა ფლოტმა ლესეპასე მიიღო ბოსფორში. ქართულ აკადემიას ყურადღებით უსმენს მთელი ქვეყანა. ქართული ლაშქრის ერიდებათ. ქართულ ენას პატივისცემით ექცევიან მეზობლები. ქართული წიგნის ტირაჟმა ერთ მილიონამდის მიაღწია. საქართველოს მთავრობამ მთელი საქართველოს ჭაობები ამოაშრო, არცერთ ქართველს აღარ აციებს. გამრავლდა, გაძლიერდა ქართლოსის კეთილშობილი ნათესავი“…

ასეთ საქართველოს დღესაც ინატრებდა ქართველი…

რომანის მთავარი გმირის პატრიოტული ვნებების გადმოცემით კონსტანტინე გამსახურდიამ საბჭოთა ცენზურას ოსტატურად შეაპარა ნაწარმოები, სადაც საქართველოს ეროვნული ხსნის მწყობრი კონცეფციაა გაცხადებული. შესაძლოა, ბევრი რამ უტოპიური იყოს, თუმცა თუ ისევ გამსახურდიას დავესესხებით, „არცერთი მარცვალი სიცარიელეში არ ჩავარდება…, ყველა ხმაურობა ამ ქვეყანაზე ადრე თუ გვიან გამოძახილს პოულობს“… რას იფიქრებდა მწერალი, რომ ამ ეპოქიდან დაახლოებით 70 წლის შემდეგ სწორედ მისი ვაჟი საქართველოს პრეზიდენტის მაღალი პოსტიდან საქართველოს დამოუკიდებლობას გამოაცხადებდა…

(ნაწილი მეორე)

ჩემი მოსწავლეები კლასში განხილული საკითხების ირგვლივ ხშირად მთხოვენ დამატებით  მასალას. შესაბამისად, ვცდილობ, რომ ყოველთვის მზად მქონდეს „კლასგარეშე ელექტრონული  ლიტერატურა“, რათა შევძლო მათი ინტერესების დაკმაყოფილება. ამ სტატიაში (პირველი ნაწილის გასაცნობად დააჭირეთ აქ) სწორედ იმ ვებგვერდებს გაგაცნობთ, რომლებსაც ვურჩევ ახალგაზრდებს ცოდნისა და თვალსაწიერის გასაფართოებლად. ცხადია, აქ განხილულ პლატფორმებზე განთავსებულ რესურსებს სასწავლო პროცესშიც ხშირად ვიყენებ.

კენწერო არის ახალი საგანმანათლებლო პლატფორმა სკოლის მოსწავლეებისთვის. დარეგისტრირებულ მომხმარებლებს საშუალება აქვთ, გაიარონ ონლაინკურსები საინტერესო და აქტუალურ საკითხებზე. გამოვყოფდი ოთხ დისტანციურ კურსს:

• დემოკრატიზაციისა და კარგი მმართველობის სკოლა;
• საერთაშორისო ურთიერთობების სკოლა;
• აქტიური მოქალაქეობისა და ლიდერობის სკოლა;
• ეკონომიკის სკოლა.

გარდა ჩამოთვლილისა, სკოლების მოსწავლეებს შეუძლიათ გაიღრმაონ ცოდნა საქართველოს ევროპული და ევრო-ატლანტიკური ინტეგრაციის, დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების, კიბერუსაფრთხოებისა და სხვა მიმართულებით.

კურსები აგებულია დარგის კვალიფიციური ექსპერტების ვიდეო ლექციებისგან.  შემოთავაზებულია ადაპტირებული საკითხავი მასალა. დარეგისტრირებულ მოსწავლეს პრე- და პოსტტესტების გავლის შედეგად საშუალება აქვს დააკვირდეს მიღწეულ პროგრესს.

მომდევნო რესურსი, რომელიც მინდა გაგაცნოთ, არის სამოქალაქო იდეის ვირტუალური აკადემია. პლატფორმა გვთავაზობს დისტანციური კურსების მრავალფეროვან ჩამონათვალს. მოქალაქეობის/სამოქალაქო განათლების ჭრილში მოსწავლეებს დააინტერესებთ შემდეგი კურსებით:

• ადამიანის უფლებები;
• გამჭვირვალეობა და ანგარიშვალდებულება;
• ევროპული საქართველოს კულტურა – დემოკრატიული სახელმწიფოებრიობის ქვაკუთხედი;
• კონფლიქტების მენეჯმენტი;
• მართლმსაჯულება;
• მედიაწიგნიერება;
• სამოქალაქო აქტივიზმი;
• სახელმწიფო მმართველობის სისტემა;
• ჰიბრიდული ომი.

ორივე ვებგვერდზე მოსწავლეებს შეუძლიათ კონკრეტული მოდულის გავლის დამადასტურებელი სერტიფიკატის მიღებაც.

საქართველოს ევროპული ინტეგრაციის გზაზე ჩვენი ქვეყნის მიერ მიღწეულ დიდ წარმატებად ითვლება ევროკავშირთან გაფორმებული ასოცირების შეთანხმება. ეს არის დოკუმენტი, რომელიც ითვალისწინებს რეფორმების გატარებას ისეთი მიმართულებებით, როგორებიცაა: მართლმსაჯულება, სურსათის უვნებლობა, შრომის უსაფრთხოება, ეკონომიკა, გარემოს დაცვა და ა.შ. ასოცირების შეთანხმების ნაწილია ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობა ევროკავშირთან (DCFTA), რომელიც საქართველოს მოქალაქეებს ფართო შესაძლებლობების გზას უხსნის.

ასოცირების შეთანხმებით გათვალისწინებული რეფორმების წარმატებით განხორციელება ევროკავშირში გაწევრების განაცხადის გაკეთებისა და შემდგომში კანდიდატის სტატუსის მინიჭების ერთ-ერთი წინაპირობა იქნება.

ჩვენ – განმანათლებლები, მომავალი თაობების აღზრდასა და კრიტიკულად მოაზროვნე პიროვნებებად ჩამოყალიბებაზე ვართ პასუხისმგებელნი. ევროკავშირის, როგორც დიდი ეკონომიკური გაერთიანების მთავარი პრინციპების, ფასეულობებისა და მასთან დაკავშირებული სიკეთეების შესახებ მოსწავლეების ცნობიერების ამაღლება და თვალსაწიერის გაფართოება ერთ-ერთ გამოწვევას წარმოადგენს.

სწორედ ამაში გვეხმარება პლატფორმა ასოცირების კვალდაკვალ, რომელიც გვთავაზობს კურსებს/ვიდეორგოლებს შვიდი მიმართულებით. ესენია:

• ევროპა;
• ასოცირების შეთანხმება: ზოგადი საკითხები;
• ადამიანის უფლებები;
• მართლმსაჯულება;
• ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობა ევროკავშირთან (DCFTA);
• მდგრადი განვითარება;
• სურსათის უვნებლობა.

შემოთავაზებული რესურსების დამუშავების შემდეგ მოსწავლეები ევროკავშირს დაინახავენ სულ სხვა თვალით, გაეცნობიან ევროპულ ღირებულებებს, ევროკავშირის შექმნისა და გაფართოების ისტორიას, ევროკავშირის სტრუქტურას (როგორ მიიღება გადაწყვეტილებები ევროკავშირში); ნახავენ, თუ როგორ არის დაცული დასაქმებულების უფლებები, როგორ ზრუნავს გაერთიანება რომ მოქალაქეებმა იცხოვრონ უსაფრთხო გარემოში და ა.შ.

მოქალაქეობის საგნობრივი სტანდარტის მიხედვით ეკონომიკასთან დაკავშირებული საკითხები VII და IX კლასებში სავალდებულო თემებადაა განსაზღვრული. მე-7 კლასში მოსწავლეები ეცნობიან თემში არსებულ ეკონომიკურ ურთიერთობებს, ხოლო მე-9 კლასში ეკონომიკისა და სახელმწიფოს ურთიერთმიმართებას.

ახალი ეკონომიკური სკოლა – საქართველოს მიერ, მომზადებული რესურსი „ეკონომიკა 31 გაკვეთილში“ არის ფასდაუდებელი რესურსი მასწავლებლებისა და მოსწავლეებისთვის. ვებგვერდზე განთავსებულია აუდიო/ვიდეო მასალები, ადაპტირებული ტექსტები და საინტერესო დავალებები ეკონომიკისა და მეწარმეობის მიმართულებით.

საზოგადოება ილია ჭავჭავაძეს იცნობს, როგორც მწერალს, პუბლიცისტს, საზოგადო მოღვაწეს. ცოტამ თუ იცის მისი ეკონომიკური ხედვებისა და ფიქრების შესახებ. ახალი ეკონომიკური სკოლის გაკვეთილებში ხშირად გადააწყდებით ილიას მოსაზრებებს ეკონომიკის შესახებ.

პლატფორმა ორჯერ ორი გვთავაზობს ეკონომიკური ტერმინების ახსნას მარტივი და მოკლე ვიდეოებით, წარმატებული ეკონომიკის მქონე ქვეყნების ანალიზსა და შედარებით სტატიებს საქართველოსთან მიმართებით. ვებგვერდზე შესაძლებელია საინტერესო ტესტების შესრულებაც.

ვფიქრობ, ამ და პირველ ნაწილში განხილული პლატფორმები მასწავლებლებსაც შეუწყობს ხელს სასურველი კომპლექსური დავალების შექმნაში.  ამ მიმართულებით, მომავალში კვლავ გაგიზიარებთ ინფორმაციას საინტერესო ვებგვერდების შესახებ, რაც, თავის მხრივ, მოსწავლეებს გაუადვილებს შესასწავლი საკითხების აღმა-გააზრებას.

გამოყენებული რესურსების მისამართები:

Kentsero | eLearning Platform;

მთავარი გვერდი | სამოქალაქო იდეა (virtualdemacademy.com);

ევროპასთან ასოცირების გზამკვლევი (asocireba.ge);

ეკონომიკისა და მეწარმეობის გაკვეთილები (schooleconomics.org);

მთავარი – ორჯერ ორი (orjerori.ge);

ვებრესურსები სამოქალაქო განათლების სწავლებისთვის | mastsavlebeli.ge.

ცნობილი ამბავია: სიმსუქნე განვითარებად და ღარიბ ქვეყნებში პრობლემაა არა იმიტომ, რომ ადამიანები იმაზე მეტს ჭამენ, ვიდრე განვითარებულ და მდიდარ ქვეყნებში, იმიტომ რომ რაც უფრო აშკარაა გაჭირვება, მით უფრო მწირია კვების რაციონი და საეჭვო საკვების ხარისხი. უფრო მარტივადაც შეიძლება ამის თქმა: ის, ვინც ბევრ პურს ჭამს, ხშირად იძულებულია ასე იკვებოს, იმიტომ რომ არ აქვს ფული ხორცისთვის, ზღვის და რძის პროდუქტებისთვის, ქორფა ხილისა და სეზონური ბოსტნეულისთვის.

ჭარბი პურის მოხმარება და მისგან გამოწვეული წონის და შესაბამისად, ჯანმრთელობის პრობლემები თავისი შინაარსით ჰგავს ბავშვების მიერ ადრეული ასაკიდან იუთუბზე, ტიკტოკსა და სხვა პლატფორმებზე მდარე კონტენტის ჭარბ მოხმარებას. შესაბამისი აკადემიური კვლევები ზურგს არ უმაგრებს ამ თეორიას, თუმცა მაქვს საფუძვლიანი ეჭვი, მოზარდებსა და ოჯახებზე დაკვირვების შედეგად, რომ ბავშვები საათობით საეჭვო ხარისხის და ღირებულების ციფრულ კონტენტს მაშინ მოიხმარენ, როცა მათთვის უფროსებს არ სცალიათ, როცა უკეთესი გასართობის შეთავაზება ვერ ხერხდება, როცა ეკრანზე უფრო საინტერესო რამეები ხდება ვიდრე ეზოში, სკოლაში, პარკში, სამეზობლოში თუ მეგობრებთან. თუ არსებობს უკეთესი არჩევანი, არავინ არის ისეთი სულელი, უარესი აირჩიოს.

როცა მოწყენილი ბავშვები მარტო რჩებიან ციფრულ ლაბირინთებში ნავიგატორების გარეშე, მათ იქ  ყველაზე ხელმისაწვდომი “ჯანქფუდის” მსგავსად დასპონსორებული კონტენტი ან ალგორითმის მიერ შემოთავაზებული “სისულელეები” ხვდებათ და რაღაც დროის შემდეგ ფიქრობენ, რომ სულ ესაა ინტერნეტი, ესაა გართობა და ესაა თავგადასავალი, როცა ვიღაცის თამაშს ან საჩუქრის გახსნას უყურებ. ეს პროცესი  ჭაობს ჰგავს, რაც მეტ მდარე კონტენტს მოიხმარ, მით მეტს გთავაზობენ ქსელები და ალგორითმები.

ეკრანის მოწინააღმდეგედ ვერ გამოვდგები: ინტერნეტის და გაჯეტების გარეშე ბავშვებს ვერ გავზრდით, მაგრამ არც მათი უკონტროლო გამოყენება უნდა მივიჩნიოთ ნორმალურად. სანამ ბავშვები პატარები არიან და სამყაროს ჩვენი დახმარებით შეიცნობენ, უფროსები უნდა იყვნენ მათი მეგზურები და თანამგზავრები ციფრულ სამყაროში. როგორც რეალურ ცხოვრებაში ვერ დაიცავ ბავშვს ცუდი ამბების, ბოროტი ადამიანების და უსიამოვნო ინციდენტებისგან, ისე ვერ დაიცავ სრულად ინტერნეტში არსებული “სისულელეებისგანაც”. მშობლებმა ბავშვებს რეალურ ცხოვრებაშიც და ინტერნეტშიც ცუდის კარგისგან გარჩევა, საფრთხეების შეფასება და გამოწვევებთან გამკლავება უნდა ვასწავლოთ, ცხოვრებისთვის მოვამზადოთ.  როცა ჩემი შვილები ეკრანთან არიან, ვცდილობ ვიცოდე რას უყურებენ და თუ დრო მაქვს ამაზე ვილაპარაკოთ, კარგზეც და ცუდზეც.

მშობლობა ჩვეულებრივი სამუშაოა.  ბუნებრივიი ინსტინქტების გარდა კონკრეტული ცოდნებიც გჭირდება  მათ შორის იმაზე, როგორ დავიცვათ ბავშვები ინტერნეტში მათი ასაკისთვის შეუფერებელი კონტენტისგან, ძალადობისა და ცრუ ინფორმაციებისგან, როგორ ვასწავლოთ მათ ინფორმაციულ ნაკადში მათთვის საჭირო კუნძულების პოვნა და სხვა ადამიანებთან უსაფრთხო კომუნიკაცია და თუ ამ უნარებს არ ვფლობთ, მაშინ ბავშვი ინტერნეტით და გაჯეტით დაახლოებით იგივეა, რაც მყიფე ფსიქიკის ადამიანი ასანთით ხელში დენთის კასრთან. ბავშვებისთვის ციფრული კონტენტის გააზრებულად და დაგეგმილად მიწოდება და მოხმარება დროსთან და ცოდნასთან ერთად სპეციფიურ გაჯეტებსაც საჭიროებს, რომლებიც ეკრანთან გატარებულ დროს შეამცირებენ – ეს კი ფინანსურ რესურსებთან არის დაკავშირებული. მოკლედ, მარტივი ამბავი არ არის – შეერთებულ შტატებში, სადაც დისკუსია დიდი ხნის წინ დაიწყო იმაზე, რა გავლენას ახდენს სოციალური ქსელები და ეკრანთან გატარებული დრო მოზარდების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და შესაბამისი კვლევებიც არსებობს, მშობლების უმეტესობა მიიჩნევს, რომ ბავშვის გაზრდა ახლა გაცილებით რთულია იმის გამო, რომ მოზარდების ცხოვრებაში გაჩნდა ეკრანი და ინტერნეტი, ვიდრე ოცი წლის წინ იყო. მკვლევრრები საუბრობენ იმაზეც, რომ არსებობს კავშირი მშობლების განათლების დონესა და ბავშვების სოციალურ მედიაში აქტიურობას შორის.  თუკი დაახლოებით 10 წლის წინ იკვლევდნენ იმას, როგორ შეიძლებოდა მშობლების ანგარიშებით სოციალურ მედიაში წინასწარმეტყველება, რა დამოკიდებულება ექნებოდათ ბავშვებს ტექნოლოგიებთან, დღეს მეცნიერები იმაზე წერენ, როგორ უნდა იყოს მშობელი  მედიატორი ბავშვსა და გაჯეტებს, ციფრულ კონტენტს შორის. უთანასწორობა განათლების საკითხებში თუ ადრე გეოგრაფიულ მახასიათებლებთან, ეკონომიკურ მდგომარეობასთან და საცხოვრებელ გარემოსთან კავშირში იზომებოდა, შორს არ არის დრო, როცა მშობლების ციფრული უნარები და ჩართულობა ბავშვის მიერ ტექნოლოგიების გამოყენებაში შეიძლება იქცეს უთანასწორობის განმაპირობებელ ერთ-ერთ ინდიკატორად. უთანასწორობას შესაბამის გაჯეტებსა და ფასიან, უფრო ხარისხიან კონტენტზე წვდომის შესაძლებლობაც გააღრმავებს.

პანდემიამ მხოლოდ დააჩქარა ამ საკითხებზე მსჯელობის საჭიროება, ჩაკეტილობამ გაზარდა ეკრანებთან გატარებული დრო და უფროსების ყოველდღიური ვალდებულებების სია.

თუკი ვინმესთვის ჩემი, როგორც მშობლის გამოცდილება საინტერესოა, მოკლედ აღვწერ:

ეკრანისგან დასაცავად, ჩვენი მთავარი მეგობრები აუდიო წიგნებია, რომელსაც ტელეფონთან დაკავშირებული ხმის გამაძლიერებლით უსმენენ ბავშვები სპეციალური აპლიკაციებით, რომელიც მხოლოდ იმ შემთხვევაში გამოგადგებათ, თუკი ბავშვს ინგლისურად, გერმანულად ან რომელიმე ისეთ ენაზე შეუძლია მოსმენა და შინაარსის გაგება, რა ენაზეც ხარისხიანი საბავშვო კონტენტი საკმარისად მოიძებნება – აუდიო წიგნები მე ზრდასრულ ასაკში აღმოვაჩინე და მათი მოხმარება ყოველდღიურ პრაქტიკაში სათანადოდ ვერ დავნერგე, კონცენტრაცია მიჭირს. პატარა ასაკში აუდიო წიგნები ერთდროულად კონცენტრაციის და წარმოსახვის სავარჯიშოებიც არის და ენის მასწავლებელიც. თუ მხოლოდ ქართულ ენაზე ისმენს ბავშვი, ქართული რესურსებიც შემიძლია გირჩიოთ, შედარებით მწირია, მაგრამ დასაწყისისთვის გამოდგება.

ჩვენთან ასევე  მოქმედებს პირობა, დღის განმავლობაში ბევრი სხვადასხვა და უკონტროლო ვიდეოს ყურების ნაცვლად დღის კონკრეტულ მონაკვეთში არდადეგების დროს, დასვენების ან უამინდო დღეებში ერთი ფილმის ყურების შესახებ. ყველაფერი გარკვეული და მკაფიოა – ფილმებს ერთად ვარჩევთ და ძილის წინ განვიხილავთ ხოლმე, შესაძლოა მეგობარიც დაპატიჟო და კინოთეატრად აქციო სახლი.

ასევე გვაქვს ინტერნეტში ძიების და მოპოვებული ინფორმაციის დახარისხება – გაფილტვრის პრაქტიკა – გეოგრაფიული სახელები, უცხო სიტყვები, სიმღერები, ახალი პერსონები, ყველაფერი რაც სხვა სივრცეში, წიგნებში, ფილმებში, ქუჩებში, პირად საუბრებში ხვდებათ, ინიშნავენ და მერე ინტერნეტში ეძებენ მეტს ამის შესახებ. ეს პრაქტიკა ხან გუგლის რუკით მსოფლიოს გარშემო მოგზაურობას გულისხმობს, ხან მუზეუმებში ონლაინ ტურის გავლას, ხან იუთუბერების მოსმენას და ხანაც სიმღერების ლირიკების გაქართულებას.

პრობლემა, რასაც ქართველი ბავშვები ინტერნეტში “სერფინგისას” აწყდებიან მშობლიურ ენაზე ყველანაირი რესურსის სიმწირეა – თუ არც მშობელს არ ცალია შენთვის და არც ქართულის გარდა რომელიმე სხვა ენა იცი სათანადოდ, ფაქტობრივად განწირული ხარ მდარე კონტენტისა და მოწყენილობისთვის. ეს კი პრობლემაა არა მხოლოდ ბავშვებისთვის, თავად ენისთვის, მისი განვითარებისა და ქართული განათლების სისტემისთვის.  არ შეიძლება ფიცრული მოქალაქეების “სახელმწიფო ენა” არამშობლიური ენა იყოს, არც ის შეიძლება, ენის სიცოცხლისუნარიანობის იმედი გვქონდეს მისი საყოველთაობის გარეშე. შესაბამისად, როცა ბავშვების მიერ ინტერნეტში გატარებულ დროზე საუბარს დავიწყებთ, ამ დისკუსიის ნაწილი ყოველთვის უნდა იყოს სასწავლო და საბავშვო რესურსების ხელმისაწვდომობა, ქართული ენის სახელმწიფო ენად ქცევის აუცილებლობა “ციფრული მოქალაქეებისთვის” და უფროსებში ციფრული კომპეტენციების საკითხი – ამის გარეშე ვიტივტივებთ ზედაპირზე და ვიძახებთ, რომ ცუდი დროა, ბავშვები მთელ დღეს ინტერნეტში ატარებენ, ჩვენ პრობლემებს პატარებს გადავაბრალებთ, რაც არაერთხელ გაგვიკეთებია და რასაც კარგი შედეგი არასოდეს არავისთვის მოუტანია.

ჩვენ ყველანი რაღაცას ველოდებით – რაღაც ახალ ეტაპს, რომელიც კარს გაგვიღებს და მოგვცემს ახალ შესაძლებლობებს ან ჩვენს ცხოვრებას ახალ სიმაღლეზე აიყვანს.

სკოლაში სწავლის დროს ველოდებით სკოლის დამთავრებას, რათა საბოლოოდ გავთავისუფლდეთ მასწავლებლებისა და მშობლების ზეწოლისგან; შემდეგ ინსტიტუტი – ველოდებით დიპლომის დაცვას; პირველი სამუშაო და პირველი ხელფასი; საკუთარი საცხოვრებელი, ახალი ურთიერთობები, შეიძლება – ოჯახიც და პირველი შვილიც; დიდი მიღწევებისა და მწვერვალების დაპყრობის ეტაპი, სოციალური წრის გაფართოება – ეს ყველაფერი არის ახალგაზრდობა, რომელიც ერთ დღეს დასრულდება. და მერე…

შემდეგ დაიწყება არცთუ ისე მკაფიო, მაგრამ ერთი შეხედვით დიდი ხნის სასურველი „რეალური ზრდასრული ცხოვრება”… ასე გვეჩვენება.

პრობლემები, რომლებიც ადრეულ სასკოლო წლებში იგრძნობოდა, შეიძლებოდა მოგვარებულიყო იმავე ეტაპზე, როდესაც ამის გაკეთება ყველაზე ადვილი იყო. მაგრამ არა, იგი სამომავლოდ გადაიდო. ახლა კი ის უკვე გახდა უმართავი, უკვე შეუძლებელია მასთან ბრძოლა და მიახლოება დახმარების გარეშე.

შემოქმედებითი აზროვნების მქონე ადამიანი თავისუფალია სტერეოტიპებისგან, სწრაფად რეაგირებს ნებისმიერ პრობლემურ სიტუაციაზე, უმალ პოულობს სწორ და, ჩვეულებრივ, არასტანდარტულ გამოსავალს. ამ ტიპის მსოფლმხედველობის უპირატესობები აშკარაა.

როგორ განვავითაროთ ბავშვებში შემოქმედებითი აზროვნება და შესაძლებელია თუ არა ამის გაკეთება?

საზოგადოების განვითარების ახალ საფეხურზე გადასვლას პოსტმოდერნული იდეების განვითარებასთან ერთად აუცილებლად მოსდევს განათლების მნიშვნელოვნების გააზრება, სწავლებისადმი შემოქმედებითი მიდგომისა და საზოგადოების თითოეული წევრის პიროვნული შემოქმედების განვითარება. ამ ცვლილებებით მასწავლებლებს უფრო მეტად მოეთხოვებათ, გაიგონ დღევანდელი ინფორმაციული ხანის ღირებულებები. მას შემდეგ, რაც შემოქმედებითმა საქმიანობამ საქმიანობის სხვადასხვა სფეროში წამყვან პოზიციაზე გადაინაცვლა, საგანმანათლებლო პროცესში შემოქმედებითი მიდგომა ახლებურად იქნა გააზრებული.

უძველესი აღმოსავლური ლეგენდის თანახმად, ყოველი ადამიანი თავის სიყვარულთან უხილავი ძაფითაა მიბმული და როგორც არ უნდა აიბურდოს, გაიწელოს თუ რამდენჯერმე დედამიწასაც კი შემოევლოს ირგვლივ, არაფერი შეიცვლება. ადრე თუ გვიან, დადგება დღე, როცა ის ორი „გადაბმული ადამიანი“ მაინც იპოვის ერთმანეთს. აპოკალიფსიც რომ დადგეს, მათ შეხვედრას წინ ვერაფერი აღუდგება.

ინოვაციური აზროვნების „წითელი ძაფები” არის ხუთი კონკრეტული რეკომენდაცია (მეთოდი), რომელიც დაგეხმარებათ ინოვაციური პროდუქტის შესაქმნელად სხვადასხვა იდეის „გაერთიანებაში”.

შემოქმედებითი მიდგომა არ არის საკმარისი. ინოვაცია გულისხმობს ახალი იდეის შესაბამისობას თანამედროვე მოთხოვნებთან. ინოვაციური აზროვნების ხუთი „წითელი ძაფით“ შეგიძლიათ განასხვაოთ პერსპექტიული ინოვაციები და უბრალოდ ცნობისმოყვარე იდეები, რომლებსაც მომავალი არ აქვს.

ორიგინალურობა – ინოვაციის აუცილებელი ნაწილი – იპყრობს ხალხის ყურადღებას. პრაქტიკული ინოვაცია უფრო შორს მიდის, აერთიანებს მახასიათებლებს, რომლებიც წარმატების გასაღებია. პრინციპში, ნებისმიერს შეუძლია იყოს ინოვატორი – როგორც არსებულის გაუმჯობესებით, ასევე ახლის შემუშავებით.

წითელი ძაფი 1. როგორ იბადება ახალი იდეები

სტრესი ხელს უშლის ახალი იდეების გენერირებას. ბევრად უფრო სასარგებლოა, ადამიანებს (მოსწავლეებს) მივცეთ დრო დასაფიქრებლად. ეს არის ზუსტად ის, რასაც აკეთებენ Google და 3M აღმასრულებლები: ისინი უზრუნველყოფენ თანამშრომლებს სამუშაო დროის პერიოდით, როდესაც არ უსახავენ რაიმე ახალ ამოცანებს, რათა მათ მშვიდად იფიქრონ საკუთარ იდეებზე. თავისუფალ დროს ფიქრმა შეიძლება უფრო ახალი და საინტერესო იდეები მოიტანოს, ვიდრე აქტიურმა გონებრივმა იერიშმა. ასე თქვენ აუცილებლად ისწავლით შემოქმედებით აზროვნებას.

წითელი ძაფი 2. ახლის შესაქმნელად მიმართეთ ძველს

დაიწყეთ ახლის ძებნა ძველის გაგებით. ინოვაცია იშვიათად არის სრულიად ორიგინალური. მათგან ყველაზე წარმატებული მხოლოდ არსებული ფაქტორების ახალი კომბინაციაა. ახალი იდეის განვითარების მიზნით, დაუბრუნდით უკვე გადადგმულ ნაბიჯებს და უკვე დასრულებულ დავალებებს. ამოიღეთ ისინი მეხსიერების სიღრმიდან და შეაფასეთ სუფთა თვალით.

უფრო პროდუქტიულია არა სრულიად ახალი იდეების შექმნა, არამედ არსებული იდეების განვითარება და გაერთიანება.

წითელი ძაფი 3. გზა ახალი იდეებისკენ – ადამიანებზე დაკვირვება

ბევრი ადამიანი ოცნებობს, შექმნას რევოლუციური პროდუქტი, რომელიც მთლიანად გარდაქმნის „თამაშის წესებს“.

დააკვირდით ადამიანებს, გააანალიზეთ მათი ქცევა, შეეცადეთ გაიგოთ, რატომ იქცევიან ასე და არა სხვაგვარად. თქვენ ხედავთ გაფანტულ დეტალებს თქვენ წინაშე – შეეცადეთ, იპოვოთ კავშირი მათ შორის. თქვენი დასკვნები უნდა იყოს მოულოდნელი და ამაღელვებელი – წინააღმდეგ შემთხვევაში თქვენ ვერ გახდებით ინოვატორი.

ჩვენ ყველას გვაქვს თანაგრძნობის თანდაყოლილი უნარი, ანუ შეგვიძლია სხვა ადამიანის თანაგრძნობა, მაგრამ იმისათვის, რომ სხვების გრძნობები უკეთ გავიცნოთ, ეს უნარი საკუთარ თავში უნდა განვავითაროთ.

თქვენ მოგიწევთ პრობლემის არაერთხელ ფორმულირება და ხელახალი ფორმულირება, რათა მას ახლებურად შეხედოთ.

წითელი ძაფი 4. ისწრაფვით სიმარტივისთვის

იმისათვის, რომ თქვენი იდეა იყოს წარმატებული, აუცილებელია, მას ჰქონდეს მიმზიდველობა და იყოს მარტივი. მისი სხვადასხვა ასპექტი ერთ ჰარმონიულ მთლიანობად აქციეთ და გადაყარეთ ყველა არასაჭირო ნივთი. მაქსიმალურად გაამარტივეთ თქვენი იდეა ისე, რომ გქონდეთ ნაკლები არჩევანი სხვა ვარიანტებს შორის.

წითელი ძაფი 5. იყავით ენთუზიასტი

ინოვაციისადმი ენთუზიაზმი ძალიან მნიშვნელოვანია. ენთუზიაზმი არ ნიშნავს იმას, რომ თქვენ ბრმად ხართ შეპყრობილი თქვენი ორიგინალური იდეით და არ აქცევთ ყურადღებას სხვების გამოხმაურებას. შეცდომები ინოვაციის პროცესის ბუნებრივი და განუყოფელი ნაწილია. ახალი იდეების ექსპერიმენტი მოითხოვს დაჟინებულობასა და დაბალანსებულ კრიტიკას.