საგანმანათლებლო ვებგვერდზე „გააციფრულე სწავლის პროცესი ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებით“ (https://school.emis.ge/) განთავსებულია დამხმარე ელექტრონული რესურსები, რომლებიც შექმნილია I-VI კლასების სასკოლო პროგრამის შესაბამისად და ემსახურება სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა ჩართულობის გაზრდას.

ყოველი თემა მოიცავს რამდენიმე ნაბიჯსა და კომპლექსურ დავალებას. მოსწავლის მიზანია, ნაბიჯების გავლისას მოაგროვოს საკმარისი ცოდნა, რომელსაც გამოიყენებს საბოლოო, რამდენიმეკომპონენტიანი კომპლექსური დავალების შესასრულებლად. რესურსები მოიცავს სხვადასხვა თამაშს და სახალისო აქტივობას.

ვებგვერდზე ჩაშენებულია ჩეთბოტის ფანჯარა. მისი დახმარებით მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს შეუძლიათ გაესაუბრონ ხელოვნურ ინტელექტს, დასვან კითხვები რესურსების თემატიკაზე და მიიღონ პასუხები.

მსურს, გაგიზიაროთ საინტერესო და სახალისო რესურსი „შეიძლება ზაფხული ზამთარში იყოს?“

https://school.emis.ge/Nature-Lessons/N-1366-05-2.html

ანა და დათო ესაუბრებიან მეგობარს, მარის, რომელიც ავსტრალიაში გადავიდა საცხოვრებლად. საუბრის დროს აღმოაჩენენ, რომ საქართველოში შემოდგომაა, ავსტრალიაში კი ცხელა, ზაფხულის არდადეგები იწყება. ბავშვების გაოცებას საზღვარი არა აქვს. დასახმარებლად მიმართავენ მეგობარ კომპიუტერს, „კოტიკოს“, რომელიც ბავშვებს სთავაზობს, წელიწადის დროების ცვლილების მიზეზები გამოიკვლიონ.

კვლევის სქემა ამგვარია:

1. კითხვის დასმა.
2. ვარაუდის გამოთქმა.
3. პრაქტიკული აქტივობების დაგეგმვა, ჩატარება, დაკვირვება და აღწერა.
4. მიღებულ შედეგებზე დაფიქრება და დასკვნის გამოტანა.
5. შევადაროთ ჩვენს ვარაუდს.
6. გავუზიაროთ მეგობრებს.

კითხვის დასმა:

– რატომ არის ავსტრალიაში ზაფხული, ჩვენთან კი ზამთარი?

– წელიწადის დრო დამოკიდებულია მზის სითბოზე.

ვარაუდის გამოთქმა:

– ანა, ვფიქრობ, ზამთარში მზის სითბო უფრო ნაკლებია, ხოლო ზაფხულში – მეტი.

– მზე ხომ ვარსკვლავია! ის სულ ერთნაირად ასხივებს.

– დიახ, მაგრამ დედამიწა მზის გარშემო ბრუნავს, გახსოვთ? იქნებ სწორედ აქ არის პასუხი!

– გირჩევთ, ექსპერიმენტები და დაკვირვება დედამიწის მოდელზე ჩაატაროთ.

– რა ნაბიჯებისგან შედგება კვლევა, კოტიკო?

– კვლევის დროს ჩვენ ვსვამთ კითხვებს და ვეძებთ პასუხებს. ჯერ გამოვთქვამთ ვარაუდებს, რა შეიძლება იყოს ჩვენთვის საინტერესო პრობლემის მიზეზი. შემდეგ შევეცდებით, გამოვიძიოთ ჩვენთვის საინტერესო საკითხი. გამოძიების შედეგებზე დავფიქრდებით და გამოვიტანთ დასკვნას.

პრაქტიკული სავარჯიშოები

იპოვეთ, სად შეიძლება ჩასვათ კვლევის სამი ნაბიჯი:

სავარჯიშოს დასრულების შემდეგ ეკრანზე გამოჩნდება ფრაზა: „ყოჩაღ, სავარჯიშო შესრულებულია!“

სავარჯიშო: მზის სითბოს გავრცელებისა და დედამიწის მოძრაობის კვლევა.

მოსწავლეები აკვირდებიან დედამიწის მოძრაობის გზებს მზის გარშემო, ამოწმებენ, ნახაზებიდან რომელი შეესაბამება მათ ვარაუდს და შერჩეულ პატარა წრეზე აწკაპებენ მაუსის ღილაკს. სწორი პასუხის შემთხვევაში წრე გამწვანდება.

– კოტიკო, მივხვდით! თუ დედამიწა ასე მოძრაობს, გამოდის, რომ როცა ახლოს არის მზესთან, მაშინ ზაფხულია, როცა შორს – მაშინ ზამთარი! გამოვიცანით!

– საინტერესოა, თქვენი მეგობრები რას იტყოდნენ?

სავარჯიშო: შენ როგორ ფიქრობ, სწორია თუ არა, ანასა და დათოს მიგნება?

სავარჯიშოს სწორად შესრულების შემდეგ მოსწავლეები ხვდებიან, რომ დათო და ანა სწორად არ ფიქრობენ.

– ვაი, დავიბენით, ეგ როგორ?

– როცა მზისგან შორს არის, მაშინ არის ზაფხულიც და ზამთარიც დედამიწაზე?

– დაფიქრდით! დედამიწის დაშორება არ ყოფილა მთავარი!

– კოტიკო, დედამიწა ხომ თავის გარშემოც ბრუნავს?

– ნამდვილად ასეა, ამიტომაც გვაქვს დღე და ღამე.

– კოტიკო, რის გარშემო ბრუნავს დედამიწა?

სიტყვა „ღერძზე“ დაწკაპებისთანავე ეკრანზე ჩნდება დამატებითი მასალა:

დედამიწის ღერძი

• ღერძს უწოდებენ პირობით ხაზს, რომელიც აერთებს დედამიწის ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლუსებს.
• სწორედ ამ ხაზის გარშემო ბრუნავს დედამიწა ბზრიალასავით.

დავალება: იპოვეთ სიმულაციით დედამიწის ისეთი მდგომარეობა, როცა მარის უფრო სცხელა, ვიდრე დათოს და ანას და პირიქით.

დააკვირდით დედამიწის ღერძს და დაფიქრდით: თუ მზის სითბოზეა დამოკიდებული ზამთარი და ზაფხული, როგორ უნდა იდგეს დედამიწა, რომ მისი ერთი ნაწილი უფრო მეტ სითბოს იღებდეს, ვიდრე მეორე?

მაუსის ღილაკისა და პატარა წრის მოძრაობით მოსწავლეებს შეუძლიათ სიმულაციური ამოცანის შესრულება.

დასკვნა: საქმე დედამიწის მდგომარეობაშია.

– ვიპოვეთ! დედამიწის ღერძია დახრილი. ამიტომ ახლა ჩვენთან, ჩრდილოეთში, მზე ნაკლებად გვათბობს, მარიამთან, სამხრეთში, კი ცხელა.

– გეთანხმებით და თქვენ მზად ხართ, წელიწადის ყველა დროის მოდელი შექმნათ.

გახსოვთ მზისა და დედამიწის ურთიერთგანლაგება? ეს მოდელის შექმნაში დაგეხმარებათ.

ვარაუდთან შედარება

წელიწადის დროების ცვლილების მოდელი.

დავალება: მოცემული ნახატებიდან ააწყვე წელიწადის დროების ცვლილების სქემა, რომელიც ახსნის ბავშვების მიერ წამოჭრილ პრობლემას.

როგორ იცვლება სეზონები და რატომ არის ერთდროულად ზამთარი და ზაფხული დედამიწის სხვადასხვა ადგილას?

გაზიარება – „სულ არდადეგების“ კალენდრის შექმნა.

შეადგინეთ სხვადასხვა ქვეყანაში თქვენი მოგზაურობის კალენდარი ისე, რომ სულ ზაფხულში ხვდებოდეთ.

გააკეთეთ მონიშვნები კალენდარში.

დამხმარე ელექტრონული რესურსი-თამაში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს დისტანციური სწავლების პროცესში, თუმცა მისი გამოყენება თავისუფლად შეიძლება პირისპირ სწავლა-სწავლების დროსაც, რადგან კომპიუტერულ ოთახში ჩატარებული გაკვეთილები ძალიან მოსწონთ ბავშვებს. იმავდროულად, ამ ტიპის გაკვეთილები მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლების საუკეთესო საშუალებაა.

გამოყენებული რესურსები:

ელექტრონული საგანმანათლებლო ვებგვერდი: https://school.emis.ge/ „გააციფრულე სწავლის პროცესი ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებით“ (იდეის ავტორი – სანდრო ასათიანი, რედაქტორი – გიორგი ლომსაძე)

აგვისტოს ერთ მშვენიერ დღეს ჩემმა რვა წლის ბიჭმა მკითხა, შენი აზრით, ყვითელ პეპელას თუ დაინახავ, როგორი ზაფხული გექნებაო. გაბრიელმა „ჯადოქრის ქუდი“ ჩემს წიგნებში აღმოაჩინა, ილუსტრაციებს გადახედა და კითხვა დაიწყო. პასუხად ვარაუდები გამოვთქვი, მაგრამ ჩემი ბიჭი მრავლისმეტყველად იღიმოდა და დუმდა. წაიკითხე და გაიგებო, მიპასუხა. უკვე მესამე თავს ეჭიდავებოდა, კითხვა რომ დავიწყე. ვიფიქრე, გაბრიელისთვისაც სტიმული იქნებოდა, დედა რომ ამავე წიგნს წაიკითხავდა, თან შეკითხვა ყვითელი პეპლის შესახებ დიდი გამოწვევა აღმოჩნდა ჩემთვის. ასე დავიწყე „ჯადოქრის ქუდის“ კითხვა და ვეღარ მოვწყდი. ყვითელი პეპლის სიმბოლოსაც მალე მივაგენი და მასწავლებლური ალღოთი მივხვდი, რომ „ჯადოქრის ქუდი“ ბავშვებისთვის საინტერესო საკითხავი იქნებოდა. წიგნის კითხვისას ბევრი იდეა დამებადა, შემდეგ ჩემს მესამეკლასელებსაც საკითხავ წიგნად შევთავაზე და ახლა უკვე დარწმუნებით შემიძლია გითხრათ, რომ სწორი გადაწყვეტილება მიმიღია.

მასწავლებლები ხშირად ვეკითხებით ერთმანეთს საბავშვო ლიტერატურის შესახებ. ეს წიგნი, ვფიქრობ, თქვენც აღგიძრავთ კითხვის სურვილს და გიბიძგებთ, რომ „ჯადოქრის ქუდთან“ ერთად სასკოლო ცხოვრება გაიხალისოთ.

ტუვე იანსონი ფინელი მწერალია. დაიბადა ფინეთის იმ ნაწილში, რომელიც შვედეთს ესაზღვრება. ადრე აქ შვედები დასახლებულან და ახლა ფინეთის მოსახლეობის უმცირესობას წარმოადგენენ. მწერალს გვარიც შვედური აქვს. ტუვე იანსონი შვედურად წერდა. მან გამოიგონა მუმინების საოცარი, გამორჩეული სამყარო და ილუსტრაციებსაც თავად ხატავდა.

მუმინების ხეობაში დგას სახლი, რომელშიც დედა და მამა მუმინები შვილთან, მუმინტროლთან,  ერთად ცხოვრობენ. მათი კარი სტუმრებისთვის მუდამ ღიაა. სწორედ გულღია მასპინძლობის გამო მიდიან და მათთან საცხოვრებლად რჩებიან ჰემული, ფრეკენ სნორკი და მისი ძმა – სნორკი, სნიფი, ონდატრა, სნუსმუმრიკი, ტოფსლა და ვიფსლა…

მუმინები ზამთრობით იძინებენ, გაზაფხულის დადგომისთანავე იღვიძებენ და ზამთრისპირამდე მღელვარე თავგადასავლებში ეხვევიან. მუმინები ხასიათითა და ქცევით ადამიანებს ჰგვანან და თითოეულ მათგანში ადვილად გააიგივებთ საკუთარ თავს, კარის მეზობელს, შვილსა თუ დედას. მათი ღირებულებები იმდენად დასაფასებელია, რომ მიბაძვის სურვილი გიჩნდება. პერსონაჟების სიმრავლე თავბრუდამხვევია, მაგრამ სიუჟეტის დინამიკურობის ფონზე მკითხველი სირთულეს ადვილად უმკლავდება. მე და ჩემი ბიჭი დიდხანს ვიკვლევდით, ვინ იყო მუმინტროლისთვის სნიფი ან ჰემული. სწორი პასუხების ძიება წიგნთან  გვაბრუნებს.

მშობლებს წიგნი სემესტრის დასაწყისში გავაცანი. იმ ბავშვებისთვის, რომლებსაც ახალშობილი და-ძმა ჰყავთ სახლში და მათ მშობლებს სახლიდან გასვლა უჭირთ, წიგნები მოვიმარაგე. მთელი კლასისთვის შევარჩიე განსხვავებული დღიური. პირველი ნაბიჯი ყდის გაფორმება იყო, სახელიც მოვიფიქრეთ – „მე და მუმინები“, შემდეგ იმის შესახებ დაწერეს, რასაც წიგნიდან ელოდებოდნენ. კითხვას რომ დავასრულებთ, გამოთქმულ მოსაზრებებს მივუბრუნდებით.

რჩევის სახით აღვნიშნავ:

1. ჩემ მიერ ჩამოთვლილ აქტივობებს მხოლოდ და მხოლოდ საკლასო გარემოში ვასრულებთ, რადგან ბავშვების ნამუშევრებს დამოუკიდებლობა და ინდივიდუალიზმი ეტყობოდეთ. თუკი რამეს ვერ იგებენ, იქვე მეკითხებიან, აზუსტებენ და ისე აგრძელებენ მუშაობას;
2. ყოველი ინსტრუქცია რამდენიმე ნაბიჯისგან შედგება და მარტივი შესასრულებელია, სანაცვლოდ კი თავისუფალ აზროვნებას, აზრის ჩამოყალიბებას, ფიქრს, წინადადების შედგენას სწავლობენ, იმდიდრებენ ლექსიკურ მარაგს, უვითარდებათ ფანტაზია;
3. „ჯადოქრის ქუდის“ თითოეული თავი საკმაოდ ვრცელია. ამიტომ სასურველია მშობლის ჩართულობა. სთხოვეთ მათ, კვირის განმავლობაში ხმამაღლა იკითხონ ბავშვებთან ერთად.

წიგნის შესავალში ავტორი გვაცნობს, რომ მუმინებს ზამთარში სძინავთ და ამ დროს დაკარგულად სულაც არ მიიჩნევენ, რადგან სიზმრებს ხედავენ. ინსტრუქციაც ამ ეპიზოდს მოვარგე:

• გაიხსენე შენი ყველაზე უცნაური სიზმარი, აღწერე და დახატე სათანადო ილუსტრაცია.

ან ეს:

• წარმოიდგინე, რომ მწერალი ხარ და მთავარ პერსონაჟს სიზმარი უნდა დაასიზმრო. მოიფიქრე უცნაური, საინტერესო ან საშიში ამბავი და დაწერე. დახატე სათანადო ილუსტრაცია.

გაზაფხულზე მუმინებთან ერთად ხის სულებს ვეცნობით – „აქა-იქ ტოტებზე ჩამომსხდარიყვნენ და ჩამოშლილ თმას ივარცხნიდნენ…“.  ხის სულების გავლენით, მოსწავლეებს წყარიშდიდა გავაცანი ქართული მითიური გმირებიდან (გამომცემლობა „არტანუჯი“), რომელსაც ვარლამ ჯმუხაძის ულამაზესი ილუსტრაცია ამშვენებს. „წყარიშდიდა – წყლის დედოფალია მეგრულ მითოლოგიაში. იგი მდინარეში ცხოვრობს, თეთრი ტანი და კოჭებამდე თმა აქვს, წელს ქვემოთ კი – ფარფლები“. წყარიშდიდა თევზებს იცავს.

• მოიფიქრე პერსონაჟი, რომელსაც ექნება გამორჩეული ძალა. დაარქვი სახელი და დახატე. – ასეთი იყო დავალების ინსტრუქცია, რომელიც ხის სულებიდან წყარიშდიდას გაცნობისას დაიბადა.

პერსონაჟთა სიმრავლის გამო, მუმინების სერიის ერთ-ერთმა მთარგმნელმა,  ლიკა ჩაფიძემ, მირჩია ბმული, რომელიც მუმინების ხასიათის გზამკვლევად გამოვიყენე და პერსონაჟებიც სათითაოდ გადმოვიხატე, ამოვჭერი და ბავშვებს გავაცანი.

წიგნის კითხვისთვის კვირაში ერთი დღე და წყვილი გაკვეთილი გამოვყავი. კვირის განმავლობაში ბავშვებს უნდა წაეკითხათ ერთი თავი. აქტივობებიც წაკითხულის მიხედვით შევარჩიე.

უცხო სიტყვებზე დაკვირვება პირველი ეტაპია. კითხვისას მარკირების მეთოდს იყენებენ და მათთვის უცნობ სიტყვებს ხაზავენ.

სიტყვის ლოტო ერთ-ერთი სახალისო და საყვარელი აქტივობაა. წინასწარ ვარჩევ 9 სიტყვას და ცხრილში ვათავსებ. ბარათები რამდენიმე სიტყვით განსხვავდება. თითოეულ მოსწავლეს სიტყვის ბარათს ვურიგებ. ქისიდან, რომელშიც შერჩეული სიტყვებია მოთავსებული, სათითაოდ ვიღებ ერთ სიტყვას და ხმამაღლა ვუკითხავ. გამარჯვებულია ის, ვინც ბარათზე განთავსებული სიტყვებიდან ყველას გადახაზავს.

წიგნის დასაწყისშივე ჩნდება სათაურში გაჟღერებული მთავარი დეტალი – ჯადოქრის ქუდი, რომელსაც ჯადოსნური ძალა აქვს – მასში მოთავსებული ნივთები ფორმას იცვლიან, მაგალითად, კვერცხის ნაჭუჭები ღრუბლებად გადაიქცევა, მდინარე – კომპოტად; ერთხელაც მუმინტროლი დაიმალება მის ქვეშ და ყველაფერი, რაც პატარა აქვს – გაუდიდდება. პირვანდელი სახის დაბრუნებას მხოლოდ დედა შეძლებს. დედა მუმინი სახეზე მოავლებს ხელებს, თვალებში ჩახედავს და იტყვის: „ჩემს პატარა შვილიკოს მაინც ყოველთვის ვიცნობ!“.

• წარმოიდგინე, რომ ჯადოქრის ქუდი იპოვე, შიგნით ჩაგივარდა რომელიმე ნივთი. მოიფიქრე, ნივთის სახელი და ისიც, რად გადაიქცეოდა იგი. დახატე ილუსტრაცია.

• როგორ გიცნობდა დედა, მუმინტროლივით რომ შეცვლილიყავი?

• წარმოიდგინე, რომ შენც მუმინებთან ერთად შემოსკუპდი ღრუბლებზე. სად წახვიდოდი და ვის ნახავდი?

ერთხელ კი მუმინტროლმა მეგობრებთან ერთად ჯადოქრის ქუდში ჭიანჭველალომი გამოამწყვდია, თავზე  „უცხო სიტყვათა ლექსიკონი“ დააფარა. ჭიანჭველალომი ზღარბად გადაიქცა, ქუდიდან უცხო სიტყვები წყლის ნაკადს გადმოჰყვა და მთელ ოთახში მიმოეფინა. ამ ეპიზოდის წაკითხვის შემდეგ ბავშვებს ვთხოვე სიტყვების ამოწერა საბავშვო ატლასიდან და სიტყვებიანი ბარათები დაფასთან მიმოვაბნიეთ, თითქოს ჩვენი საკლასო ოთახი მუმინების სახლი იყო და თითქოს ჩვენთანაც დაცურავდნენ უცხო სიტყვები.

სიტყვათწარმოებაზეც ვამახვილებთ ყურადღებას, მაგალითად, ჭიანჭველალომმა მხიარული აქტივობა მომაფიქრებინა. ჯერ დავაკვირდით ორი სიტყვისგან შედგენილ სიტყვას, შემდეგ დაფაზე დავხატეთ დიდი, ლომისებრი ჭიანჭველა და ინსტრუქციაც გავაცანი:

• მოიფიქრე სიტყვა, რომელშიც თავმოყრილი იქნება ფრინველისა და ცხოველის, ან მწერისა და ფრინველის, ან თევზისა და ცხოველის სახელები. მიანიჭე განსაკუთრებული ძალა და დახატე სათანადო ილუსტრაცია.

დავალება პატარა ბარათებზე უნდა დაეწერათ. ერთ გაკვეთილზე ყველამ მოასწრო რამდენიმენაბიჯიანი ინსტრუქციისთვის თავის გართმევა, საკუთარი ნაშრომის კლასის წინაშე წარდგენა, უკუკავშირის მიღება და რჩევების გათვალისწინება.

ასე გამოიგონეს ახალი არსებები: ძროხალომი, ცხენირემა, ზღარბირემა, ლომჩიტა, ფუტკარლომი, ვეშაპფუტკარა, ლომმარტორქა, მგელირემა, არწივვეფხვა, ღორპეპელა, დელფინშაშვა, ზღარბჭიანჭველა, დელფინპინგვინა, ლომვეფხვა, ჭიანჭველადათვი.

(ბავშვების ნამუშევარი შეგიძლიათ იხილოთ ჩვენი სკოლის ბლოგზე).

ცხადია, თითოეული აქტივობის შეთავაზებისას თავად ვაჩვენებ, რა როგორ უნდა გააკეთონ, ვფიქრობ, ვიგონებ და ვხატავ. რამდენიმეწამიანი ბიძგი საკმარისია მათი გონებრივი შესაძლებლობების ფეიერვერკად ამოსაფრქვევად.

„ჯადოქრის ქუდში“ ერთი პერსონაჟია – ჰემული, რომელიც შემგროვებლობით არის გატაცებული. წიგნის დასაწყისში მარკების კოლექციას ავსებს. მეგობრები მას ახალი ნივთების შეგროვებისკენ უბიძგებენ. ჰემული ბოლოს გადაწყვეტს, რომ ჰერბარიუმისთვის მცენარეები მოაგროვოს. ჰემული ჰერბარიუმში პირველ ნიმუშად Gagea Lutea-ს შეიტანს. რა იცის ჰემულმა, როგორ მიყვარს მცენარეების, ცხოველების, ფრინველების, მწერებისა და ქვების ლათინური სახელწოდებების ძებნა. Google-ში მოვიძიე Gagea Lutea, რომელიც ხახვი აღმოჩნდა. ერთგან ჰემული ჯადვარს დაიგულებს ჰერბარიუმისთვის. ამ ერთმა სიტყვამ მე საიათნოვას ლექსი „შუაღამის ვარსკვლავივით“ გამახსენა. ამ ძიების შესახებ ბავშვებსაც ვუამბობ.

ჰემულმა ნივთების შეგროვებაზე დაგვაფიქრა:

• რა არის შენი ჰობი? რას შეაგროვებდი? დაწერე ნივთის სახელი და პასუხი დაასაბუთე.

ერთ მშვენიერ დღეს ჩვენს კოლექციებს ერთმანეთს გავაცნობთ. მარკების შექმნაც გადავწყვიტეთ.

• გამოჭერი საფოსტო მარკა, დახატე შენი საყვარელი პერსონაჟი, მულტფილმის გმირი, ქალაქი, მწერი, ცხოველი…

მარკებმა ხელნაკეთი ღია საფოსტო მარკების შექმნისკენ გვიბიძგა. საჩვენებლად მოსწავლეებს ვთავაზობ ღია საფოსტო ბარათის ნიმუშს. ბარათს ვუგზავნით რომელიმე პერსონაჟს, მაგალითად, მუმინტროლს. ერთ მხარეს ვხატავთ მას, მეორე მხარეს ვწერთ ადრესატისა და ადრესანტის მისამართებს და ვფიქრობთ მოკლე, სხარტ გზავნილზე –  „ჰეი, გულკეთილო მუმინტროლ, გვესტუმრები სკოლაში?“. შემდეგ სათითაოდ ფიქრობენ ღია საფოსტო ბარათის ყველა ნიუანსზე:

• მოიფიქრე, ვის გაუგზავნი ღია საფოსტო ბარათს. რომელ პერსონაჟს დახატავ? რას მისწერ?

(გაეცანით ბავშვების ნამუშევრებს).

ერთხელაც მუმინები პიკნიკის მოსაწყობად გამოქვაბულში წავლენ. შუაღამისას ქარიშხალი ამოვარდება და დილას ნაპირზე გამორიყულ ნივთებს იპოვიან.

• წარმოიდგინე, რომ ზღვის ნაპირზე გამორიყული ნივთი იპოვე. მოიფიქრე ერთი განსაკუთრებული ნივთის სახელი და შეუსაბამე ზედსართავი სახელი, მაგალითად, ასე: ბორბალი  – ცისფერი ბორბალი.

ნავის პოვნა და მისთვის სახელის შერჩევაც შესანიშნავი ეპიზოდია სახალისო დავალებისთვის:

• წარმოიდგინე, რომ ნავი იპოვე. რას დაარქმევდი?

იდუმალი გარიელი – ჩემი ვერსიაა. გარიელების შესახებ სტატია წავიკითხე National Geographic-ის ბოლო ნომერში, რომელიც ტაბაწყურის ტბაზე ბინადარ, გადაშენების პირას მყოფ, იხვებს – გარიელებს – ეძღვნებოდა. ცისფერთვალება შავი იხვების შესახებ ინფორმაცია ბავშვების ცნობისმოყვარეობაზე ძლიერად მოქმედებს.

წიგნის ბოლოსკენ ორი პატარა არსება – ტოფსლა და ვიფსლა – ჩნდება. ისინი უცნაურად ლაპარაკობენ – სიტყვებს  სამ ასოს „სლა“-ს ამატებენ. ბავშვებს მთელი გულით უყვარდებათ მოხერხებული ტოფსლა და ვიფსლა, რომლებსაც მნიშვნელოვანი როლი აკისრიათ კულმინაციასა და კვანძის გახსნაში. ზაფხულზე გაბრიელმა მათი ენა შეისწავლა და „ჯადოქრის ქუდი“ რომ არა, სლა-თი ლაპარაკიც ვერ გაალამაზებდა ჩვენს ყოველდღიურობას. მაშინვე დავიწყეთ ოცნება იმაზე, როგორ ავიყოლიებდით ბავშვებს და განსხვავებულ „ენაზე“ დავიწყებდით საუბარს.

• დაამატე ყოველ სიტყვას დაბოლოება „სლა“ და ისე ისაუბრე. ჯერ წერილობით სცადე.

კიდევ ბევრი აქტივობის მოფიქრება შეიძლება. „ჯადოქრის ქუდი“ იდეებისთვის ნამდვილი საბადოა. წიგნის ბოლოს მუმინები ხეობაში წვეულებას მართავენ. მამა მუმინი პუნშს ამზადებს, დედა მუმინი ჩვეული მზრუნველობით ფუსფუსებს – მაჭკატებისთვის ცომს აბაზანაში ზელს და სარდაფიდან მურაბების ქილებს ეზიდება. როცა წიგნის კითხვას დავასრულებთ ჩვენც ვიდღესასწაულებთ – ლიტერატურულ კაფეს გავმართავთ, გვექნება ბევრი ტკბილეული, საბავშვო პუნში, ფეიერვერკად კი ჩვენი ემოციები გამოდგება. ლიტერატურულ კაფეში რამდენიმე თვის განმავლობაში ნაბიჯ-ნაბიჯ ჩაშლილ აქტივობებს კომპლექსურ დავალებებად გადავაქცევთ და  არაფორმალურ გარემოში წარვადგენთ.

ერთ სერიაში „თავცეცხლა რობერსპიერს“ უწოდებენ. სერიალის მთავარ გმირს თითქოს მართლაც ცეცხლი მოსდებია, რაც აიძულებს, მუდმივად ეძებოს გამოსავალი, წარმოუდგენელი წარმოიდგინოს, იფიქროს და ნაფიქრი სიტყვებად დააწყოს – თავისთვისაც და სხვებისთვისაც, ვინც კი იმ კუნძულზე ცხოვრობს.

ზამთრის უძალო მზით განათებული, თოვლით დაფარული სახლები და ეზოები. თვალი სითეთრეს მისჩვევია, ხელი – ყინვაში საქმის კეთებას.

ტყეში მელია დადის და რაღაც სათავისოს ეძებს. ზუსტად ისე, როგორც ეს გოგო – ენი, ხანში შესულმა და-ძმამ რომ იშვილა შორეულ პრინს ედუარდის მიწაზე.

განწირული. უმშობლებო.

კანადური სერიალი „Anne with an E“ 1908 წელს გამოსული რომანის მიხედვით გადაიღეს, რომელიც საბავშვო ლიტერატურის კლასიკად არის აღიარებული. კანადელი მწერლის, ლუსი მოდ მონტგომერის „Ann of Green Gables“ – სათაურს უთარგმნელად ვტოვებ, მიუხედავად იმისა, რომ ვარიანტებზე კარგა ხანს ვიფიქრე.

წიგნი არ წამიკითხავს, სერიალი კი ერთმა კარგმა გოგომ მირჩია – მოგეწონებაო. და აი, ის დღეც დადგა, როცა გაზეთის მკითხველის დასარწმუნებლად სიტყვებს ვარჩევ: თოვლიანი პეიზაჟების სილამაზე ერთია და მკაცრი სამყაროს ამბებისა – მეორე.

მოზარდობის გამოცდილება ყოველთვის, ყველა კონტინენტზე გულისხმობს რაღაც ისეთისთვის თვალის გასწორებას, რაც ბევრად უფროსებს და გამოცდილებსაც აშინებს. წესებს სწავლობ – სხვა რა გზაა, მაგრამ გეჩვენება, რომ ისინი არც არაფერში გეხმარება.

გაუძლებს ენი? იპოვის ძალას, რომ გაყინულ მიწაზე სიარული გააგრძელოს?

არა, ზამთარი უსასრულო არ არის, შორეულ კუნძულზეც კი. ის, ვინც ერთ დროს გული გატკინა, შესაძლოა გამორჩეულად საყვარელ ადამიანად გაგიხდეს, რომელსაც შენს უბედურებაზე მოუყვები, გრძნობით სავსე თვალებით შეხედავ. არაფერია ერთმნიშვნელოვნად განსაზღვრული. სიმართლე ხაზის აქეთაც არის და იქითაც.

ცეცხლისფერთმიან გოგოს მეგობრები ჰყავს, მელია ჰყავს. ოთახიც აქვს სახურავზე, სადაც გრძელ მონოლოგებს კითხულობს წარმოსახვითი მაყურებლის წინ.

ვერასდროს წარმოვიდგენდი, რომ მოზარდებზე გადაღებულ სერიალს თვალს ვერ მოვწყვეტდი.

სხვებიც არიან, რომლებსაც ნელ-ნელა დაუახლოვდება. მისი თანატოლები, მასავით თავგზაარეულები. გილბერტი, დაიანა, ჯერი…

სკოლა ისეთია, სადაც ახალგაზრდა მასწავლებელს შეუძლია საცოლე მოსწავლეებიდან შეარჩიოს, გაკვეთილებს შორის ეფეროს და ბოლოს მისი ხელიც სთხოვოს მშობლებს. დიდად არავინ გაიკვირვებს, ჯვრისწერის სამზადისსაც გულმოდგინედ შეუდგებიან.

რაღაც ნიშნით კლასელის ამოჩემება და ჩაგვრაც ჩვეულებრივი ამბავია. განსხვავებული ხარ? – ფასი უნდა გადაიხადო.

მეშინოდა, რომ სერიალის შემქმნელები ცდუნებას ვერ გაუძლებდნენ და უფრო მეტად შეეცდებოდნენ იმის გამოკვეთას, რაც უფრო დღევანდელი სადარდებელია, რაც უცხო და უცნაური იქნებოდა იმ ხანისათვის; ან თანდათანობით გაამარტივებდნენ მთავარი გმირების ყოველდღიურობას და იმ მცდარ დასკვნამდე მიგვიყვანდნენ, რომ ადამიანები შეცდომებზე სწავლობენ. ცხოვრება მაინც მშვენიერია. ნიავმა აყვავებული ხეების სუნი მოიტანა.

რა თქმა უნდა, ხანდახან ენსაც ეხვევა თავბრუ სიხარულისაგან. ამას არ ვგულისხმობ.

ყოველი ახალი სერია იმ ვარაუდს მიმყარებს, რომ არ ავიწყდებათ, საიდან დაიწყეს. თუმცა ჯერ კიდევ ბევრი მაქვს სანახავი.

მომწონს, როცა გმირების სიმართლე ჩემი სიმართლეა.

მომწონს, როცა მეუბნებიან: აი, სამყარო და დანარჩენი შენ იცი!

მომწონს, როცა საითაც გაიხედავ, ყველგან თოვლი ბრწყინავს და სახლების საკვამურებიდან ამოსული ბოლი რაღაც უცნაურს ჰყვება.

მინაწერი: „ენი“ – ამ სახელით მოძებნეთ ქართულ ვებგვერდებზე.  

ონლაინსწავლების მორიგი სემესტრი გვაქვს. ლაბორატორიული მეცადინეობებიც ონლაინ არის, განსაკუთრებით ეს უცხოელ სტუდენტებზე ვრცელდება. თუმცა, მე ჩემებური მეცადინეობები მაქვს. „ჩემებური“ შემდეგნაირია – მივდივარ ლაბორატორიაში, ვამზადებ ცდის ყველა კომპონენტს, ვრთავ ზუმს და რეალურ დროში ვატარებ ლაბორატორიულ სამუშაოს. სტუდენტები პროცესში ჩართული მყავს, რადგან მუდმივად შეკითხვებს ვუსვამ და ფიქრს „ვაიძულებ“. მეცადინეობის შემდეგ ყველა სასიცოცხლო ენერგია გამოცლილი მაქვს, მაგრამ მანამდე იხტიბარს არ ვიტეხ და კამერიდან ხელს ვიქნევ, აბა, ყოჩაღად-მეთქი.

იმ დღესაც სწორედ ასე იყო. მეცადინეობა დაიწყო და მეც შემოვძახე:

• Hello Everyone.

შემდეგ ლექციაზე განვლილი მასალა შევახსენე, რომელიც კალორიმეტრის გამოყენებას შეეხებოდა.

კალორიმეტრი ხელსაწყოა, რომელიც გამოიყენება სითბური ენერგიის გადატანის, სითბოს რაოდენობის ცვლილების გასაზომად. ჩვენს მიზანს კი ნეიტრალიზაციის რეაქციის შედეგად გამოყოფილი სითბოს განსაზღვრა წარმოადგენდა. ამისთვის პოლისტიროლის ყავის ჭიქებისგან საგულდაგულოდ შექმნილი, ე.წ. „ყავის ჭიქის“ კალორიმეტრი კამერის წინ ავათამაშე. შიგნით წესით ჩვ. ქიმიური თერმომეტრი უნდა მომეთავსებინა, თუმცა მე „PASCO” უჟანგავი ფოლადის ტემპერატურის საზომი სენსორი გამოვიყენე.

ნეიტრალიზაციის რეაქცია ნატრიუმის ტუტესა და გოგირდმჟავას შორის ჩავატარეთ. როგორც გახსოვთ, 1 წილი გოგირდმჟავა 2 წილ ტუტესთან მოქმედებს, ამიტომ ნატრიუმის ტუტის 1 M ხსნარის 40 მლ მოვათავსეთ კალორიმეტრში, თავი დავახურეთ და სენსორის მეშვეობით მისი ტემპერატურა გავზომეთ. ვზომავდით სამი წუთის განმავლობაში, რათა დასტაბილიზებულიყო. ამის შემდეგ, 20 მლ გოგირდმჟავა დავამატეთ და კვლავ ტემპერატურის გაზომვას შევუდექით. ამ ორი ტემპერატურის სხვაობით (საბოლოოს გამოკლებული საწყისი) მივიღეთ დელტა T, რომელიც შემდეგი ფორმულისთვის გვჭირდებოდა:

სადაც, m აღებული მასაა; c ხსნარის სითბოტევადობა (ამ შემთხვევაში წყლის სითბოტევადობას ავიღებთ) და დელტა T.

აი, ამ ცდის ჩატარებაში ვიყავი და თან პარალელურად უსაფრთხოების ზომების დაცვის აუცილებლობაზე ვსაუბრობდი. ვამბობდი, როგორ უნდა ვიფრთხილოთ გოგირდმჟავას გამოყენებისას, რადგან ცილის, ანუ ჩვენი კანისა და ხორცის, დენატურაციას გამოიწვევს, რაც დამწვრობით და ძნელად მოშუშებადი იარების წარმოქმნით დასრულდება. ჰოდა, ის ის იყო, კიდევ რაღაცის თქმას ვაპირებდი, რომ ინდოელი სტუდენტის ჰაკანგა ჩაკანგას აწეულ ხელს მოვკარი თვალი. გისმენ, რა შეკითხვა გაქვს-მეთქი და …

-Teacher, can you show to us the action of acid on your skin?

არა, ძვირფასო ჰაკანგა, ასეთი „გადარეული“ მასწავლებელიც კი არ ვარ, ხელზე მჟავები ვისხა. თუმცა… აი, ასეთი ცდა ჩავატაროთ.

ავიღოთ პეტრის ოთხი ჯამი. ერთში მოვათავსოთ ხის ქერქი, მეორეში შაქრის ნატეხი, მესამეში რაიმე ქსოვილის ნაჭერი, მეოთხეში კი – ხორცი. თითოეულ მათგანს დავაწვეთოთ კონცენტრირებული გოგირდმჟავას რამდენიმე წვეთი და დავაკვირდეთ, რა მოხდება. ყველა წარმოდგენილი ნიმუში მჟავას მოქმედების შედეგად დაიწვება.

სხვათა შორის, ქიმიური ნივთიერებები და ზოგადად ქიმია მრავალი მხატვრული ნაწარმოების, თუ ფილმის შინაარსის გასამძაფრებლად ან გასალამაზებლად გამოუყენებიათ. ჩემს სტატიებში ამის არაერთი მაგალითი მაქვს აღწერილი.

რამდენიმე დღის წინ კი, თვითმფრინავში რაღაც ფილმს გადავაწყდი. უფრო სწორად, მეზობელი მგზავრი შესცქეროდა და მეც მის ეკრანს მივჩერებოდი. ასეთ დროს თავად ეკრანზე მხოლოდ ინტერაქტიური რუკა მაქვს ხოლმე ჩართული და ფრენას ვაკონტროლებ. ასე თითქოს უფრო მალე გადის დრო.

ჰოდა, ეს ჩემი მეზობელი მგზავრი რაღაც ფილმს უყურებდა, სადაც სამ მოზარდს ტბა უნდა გადაელახათ. ტბაში კი წყლის ნაცვლად გოგირდმჟავა იყო. ჰოდა, ვიღაც კეთილმა ფერიამ, რომელიც ბზრიალის შედეგად ფრინველად გადაიქცა, ზურგზე შემოისვა და გადააფრინა. ფრენის პროცესში ბუმბული ჩამოვარდა, რომელიც გოგირდმჟავაში, ანუ ტბაში მთლიანად დაიწვა.

თქვენ თუ გაგიგიათ რამე გოგირდმჟავას შესახებ?

სხვათა შორის, იმ ფილმში ერთმა ონავარმა ბიჭმა მოიფიქრა, ტბაში წყალს ჩავასხამ და მჟავაც საშიში აღარ გახდებაო… მტრისას, რაც იქ მოხდა.

თქვენ როგორ ფიქრობთ, მჟავაში წყლის ჩასხმა შეიძლება?

გოგირდმჟავას სიმკვრივე წყლისაზე ორჯერ მეტია. წყალი დამატებისას მჟავის ზედაპირზე რჩება და ორი სითხის შეხების საზღვარზე იმდენი სითბო გამოიყოფა, რომ წყალი დუღდება და შხეფებს გაყრის. სწორედ ამ დროს შესაძლოა სახეზე ან თვალებში შეესხას მას, ვინც არასწორად შეურია წყალი და მჟავა.

გოგირდმჟავას გარეშე თანამედროვე ქიმიის წარმოდგენა შეუძლებელია. მეორენაირად მას „ქიმიის სისხლსაც“ უწოდებენ, რადგან უამრავი ქიმიური პროცესის თანამონაწილე გახლავთ. ძველი დროიდანვე იცნობდნენ, რადგან ბუნებაში გვხვდება. სად? ვულკანის ახლოს ტბებში. დიახ, დიახ, აბა, ის ფილმი მართლა ფანტასტიკა ხომ არ გეგონათ? არა, მთლად ეგრეც არაა საქმე. ტბის წყალშია გარეული, ფილმში კი მხოლოდ მჟავა იყო.

გოგირდმჟავას ალქიმიისა და შემდეგ პერიოდშიც რკინისა და სპილენძის სულფატებისგან იღებდნენ. გოგირდის მიღებულ ანჰიდრიდს, იგივე SO2-ს წყალში ხსნიდნენ და გოგირდმჟავაც მზად იყო. გოგირდმჟავა ამ მეთოდით ერთ-ერთმა პირველმა ალ-რაზიმ მიიღო.

სხვა მჟავების მსგავსად, გოგირდმჟავა მეტალებთან შედის რეაქციაში, თუმცა თავისებურად იქცევა. მაგალითად, ნატრიუმთან ენერგიულად შედის რეაქციაში და თუ მეტალის ოდნავ დიდი ნაჭერი გამოვიყენეთ, შესაძლოა აფეთქებაც კი მოხდეს. თუ მაგნიუმის ნაჭერს ჩავაგდებთ, წარმოიქმნება მაგნიუმის სულფატი და არცთუ სასიამოვნო სუნის გოგირდწყალბადმჟავა. ანალოგიური პროცესები მიმდინარეობს იმ მეტალებთან, რომლებიც მეტალთა ძაბვის მწკრივში ლითიუმიდან ქრომამდეა განთავსებული. გამონაკლისს ალუმინი წარმოადგენს, თუმცა მასზე ოდნავ მოგვიანებით მოვყვეთ.

თუ გოგირდმჟავაში კალის ნაჭერს ჩავაგდებთ, მაშინ მარილისა და წყლის გარდა, თავისუფალი გოგირდიც გამოიყოფა. ასევე მოიქცევა ყველა საშუალოდ აქტიური მეტალი, გამონაკლისი ქრომი და რკინაა. გოგირდმჟავაში სპილენძის ნაჭრის ჩაგდებისას (რომელიც მწკრივში წყალბადის მარჯვნივ მდებარეობს), კი SO2 გამოიყოფა.

ალუმინი, ქრომი და რკინა კონცენტრირებულ გოგირდმჟავაში პასიური ხდება, ანუ ყველა ოქსიდური შრით იფარება და პროცესი ვეღარ გაგრძელდება. თუმცა, თუ სარეაქციო არეს გავაცხელებთ, ოქსიდური ფენა მეტალს ვეღარ დაიცავს და რეაქციები შემდეგნაირად წარიმართება:

2Al+6H2SO4(კონც)=Al2(SO4)3+3SO2+6H2O

2Cr+6H2SO4(კონც)=Cr2(SO4)3+3SO2+6H2O

2Fe+6H2SO4(კონც)=Fe2(SO4)3+3SO2+6H2O

სწორედ ამიტომ, გოგირდმჟავას ტრანსპორტირებისას ფოლადის ცისტერნებს იყენებენ.

განზავებული გოგირდმჟავა მეტალებთან კიდევ სხვანაირად იქცევა. თუ განზავებულ გოგირდმჟავაში თუთიის გრანულას ჩავაგდებთ, შესაბამისი მარილი და წყალბადი გამოიყოფა. სწორედ ასე მოქმედებს განზავებული გოგირდმჟავა ყველა იმ მეტალთან, რომელიც ძაბვის მწკრივში წყალბადის მარცხნივაა განთავსებული. განზავებული გოგირდმჟავა არამეტალებთანაც ურთიერთქმედებს. მაგ. რეაქციაში გოგირდთან წარმოქმნის SO2-ს და წყალს.

საერთოდ, გოგირდმჟავას კონცენტრაცია არა მხოლოდ რეაქციის პროდუქტებზე, პროცესის სიჩქარეზეც მოქმედებს.

სამ ქიმიურ ჭიქაში მოვათავსოთ ნატრიუმის თიოსულფატის ხსნარი. სამივე მათგანს დავამატოთ სხვადასხვა კონცენტრაციის გოგირდმჟავა. სამივე მათგანში ხსნარი აიმღვრევა, თუმცა ყველაზე მღვრიე ხსნარი და თანაც სწრაფად მაღალი კონცენტრაციის გოგირდმჟავასთან წარმოიქმნება.

Na2S2O3+H2SO4=H2S2O3+Na2SO4

H2S2O3= S+SO2+H2O

კიდევ ერთი ცდა ჩავატაროთ, თანაც ძალიან ლამაზი. სინჯარაში მოვათავსოთ კონცენტრირებული გოგირდმჟავა. ძალიან ფრთხილად დავამატოთ ეთილის სპირტის მცირე რაოდენობა. სხვადასხვა სიმკვრივის გამო ეს ორი ნივთიერება ერთმანეთს არ შეერევა და სპირტი მჟავას თავზე მოექცევა. ახლა სინჯარაში კალიუმის პერმანგანატის რამდენიმე კრისტალი ჩავაგდოთ. წარმოიქმნება Mn2O7, რომელიც სპირტთან შეხებისას პირდაპირ ფეთქდება. ამ ექსპერიმენტს „ჭექა-ქუხილი სინჯარაში“ ეწოდება და მართლაც ულამაზესია. თუმცა, სიფრთხილის ზომები აუცილებელია.

გოგირდმჟავას ერთ-ერთი მარილი სულფატია. სპილენძის სულფატი ძველი დროიდან ცნობილია. მის ხსნარს, როგორც ანტისეპტიკურ საშუალებას მცენარეების დასაცავად იყენებენ.

სხვათა შორის, იმ ფილმში ეს მარილი ტბის მჟავიდან მიიღეს და შემდეგ ფერიას მიერ მოშინაურებულ, მაგრამ მოწყენილ ყვავილებს მიასხეს. სავარაუდოდ, ყვავილები გამხიარულდნენ, თუმცა მე ნახვა ვეღარ მოვასწარი, რადგან ამასობაში გავფრინდით და ეკრანებიც გამოირთო.

კიდევ ერთხელ მჭირდება ფრენა, რომ ყვავილების ბედი შევიტყო.

ხშირად კამათობენ, რა არის განათლების რეფორმის ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპონენტი, რომელიც არსებით გავლენას ახდენს საბოლოო შედეგზე, ანუ სწავლებისა და აღზრდის ხარისხზე?

ამ კითხვას სხვადასხვა დროსა და ადგილას განსხვავებულად უპასუხებდნენ, მაგრამ ალბათ დიდად არ შევცდებით, თუ ვიტყვით, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც განათლების პროცესის შინაარსობრივი და მეთოდოლოგიური მხარეა – მათ გარეშე ნებისმიერი ინფრასტრუქტურული, ფინანსური თუ ორგანიზაციული წარმატება ნაკლებად შედეგიანია.

პრაქტიკულად რა განსაზღვრავს სწავლებისა და აღზრდის შინაარსობრივ თუ მეთოდოლოგიურ ხარისხს სკოლაში?

შეთანხმებული თვალსაზრისით, პირველ რიგში, ეს არის მასწავლებელი – მისი კომპეტენცია და მუდმივი პროფესიული განვითარება. ადამიანური რესურსი ყოველთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა.

თუმცა, ერთიც უნდა ითქვას:

მხოლოდ ინდივიდუალური ძალისხმევაც საკმარისი არ არის – სკოლა ვერ განვითარდება და ყოველ მომდევნო ეტაპზე წარმატებას ვერ მიაღწევს, თუ ოდენ ცალკეულ პედაგოგთა გააზრებულ მოქმედებას დაეფუძნება. აუცილებელია სოციალური სინერგიის მიღწევა – ანუ მასწავლებელთა საერთო ძალისხმევის მიზანმიმართული ორგანიზება, რომლის ყველაზე აპრობირებულ ორგანიზაციულ ფორმად სკოლაში საგნობრივი კათედრა მიიჩნევა.

როგორ მუშაობენ ეს კათედრები თანამედროვე ქართულ სკოლაში?

ვერ ვიხსენებ, რომ ამ ფენომენისა თუ პრაქტიკის შესასწავლად ფუნდამენტური კვლევა ჩატარებულიყოს, რომელიც სრულად და საფუძვლიანად უპასუხებდა დასმულ კითხვას, თუმცა ჩემი მრავალწლიანი დაკვირვება და ანალიზი უფლებას მაძლევს ზოგადი შეფასება და დასკვნა შემოგთავაზოთ:

საგნობრივი კათედრები დღევანდელი ვითარებით კარგად ვერ ასრულებენ მათზე კანონით დაკისრებულ ფუნქციებს, რასაც თავისი უცილობელი შედეგები მოსდევს.

რა მაქვს მხედველობაში?

•  ქართული განათლების სისტემის რეფორმირებისა და პერმანენტული განვითარების ერთ-ერთი ცენტრალური პოსტულატია ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის ავტონომიურობის გაზრდა. ეს გულისხმობს არა მხოლოდ სკოლის მეტ დამოუკიდებლობასა და თავისუფლებას სახელმწიფოსგან, არამედ თავად სკოლის შიგნით სასწავლო, აღმზრდელობითი და მმართველობითი პროცესების დემოკრატიზაციას. ამ თვალსაზრისით, საგნობრივ კათედრათა (მათ ხელმძღვანელთა და წევრთა) დამოუკიდებლობის ხარისხი ნამდვილად ასამაღლებელია. ეს ადამიანები ხშირად შემსრულებლებად მოიაზრებიან და გადაწყვეტილებათა მიღება მათ კომპეტენციად ნაკლებად მიიჩნევა. ამ კონტექსტში საგნობრივი კათედრების ფუნქციონირება სერიოზულ შესწავლასა და გარდაქმნას მოითხოვს, რათა ამ შუალედურმა მმართველობითმა რგოლებმა „განათლების შესახებ“ კანონით განსაზღვრული ფუნქციები შეუფერხებლად და ხარისხიანად შეასრულოს.
•  ეს ფუნქციები (სასკოლო სასწავლო გეგმის შექმნაში აქტიური მონაწილეობა, საგნობრივი სასწავლო გეგმების შექმნა, მოსწავლეთა ინდივიდუალური საჭიროებების განსაზღვრა და მასზე სასწავლო-აღმზრდელობითი პროცესის ორიენტირება, შესრულებული სამუშაოს მონიტორინგი და თვითშეფასება, აღზრდის პროგრამის ჩამოყალიბება და რეალიზება და ა.შ.), რომელთა შესრულება თანამედროვე ქართულ სკოლაში სერიოზულ კითხვებს ბადებს, კანონით დასარეგულირებელი უფლებამოსილების გარდა, მუდმივ პროფესიულ განვითარებას გულისხმობს, რაც ორგანიზებული უნდა იყოს სკოლის შიგნით მიზნობრივი თანამშრომლობის საფუძველზე.

• დასახელებულ ფუნქციათა უკეთ გასააზრებლად და შესასრულებლად აუცილებელია:

• ქართული სკოლის საფუძველმდები დოკუმენტის (რომელიც განსაზღვრავს სკოლის მიმართ საზოგადოებისა და სახელმწიფოს დაკვეთას) – „ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების“ (მიღებულია 2004 წელს; საქართველოს პარლამენტი გეგმავს მის გადახედვასა და თანამედროვე საგანმანათლებლო გამოწვევათა შესაბამისად სრულყოფას) მთავარ სამუშაო ორიენტირად გააზრება და ხარისხიანი შესრულება; ამ ამოცანის გადასაწყვეტად საგნობრივ კათედრათა მნიშვნელობა გადაფასებას არ ექვემდებარება. ამ დოკუმენტში დასახულ მიზანთა მიღწევა მათი ყოველდღიური მუშაობის არსებით ნაწილად უნდა იქცეს.
• საგანმანათლებლო რესურსების შექმნა;
• პედაგოგიკურ-საგანმანათლებლო გადაწყვეტილებათა მემკვიდრეობითობის სრულფასოვანი დაცვა სასწავლო-აღმზრდელობით პროცესში – სკოლის სამივე საფეხურის შესაბამისად (მაგალითად, როგორ უნდა იქნეს მიღწეული „ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების“ თუნდაც ერთი ორიენტირი – რომელი კლასიდან იწყება შესაბამისი აქტივობები; რომელ ეტაპზე რა ლოგიკით, შინაარსითა და მეთოდოლოგიით გრძელდება; რომელ პედაგოგს რა უშუალო პასუხისმგებლობა ეკისრება მოსწავლის განვითარების ამა თუ იმ ეტაპზე? როგორ უნდა შეფასდეს, მიღწეულია თუ არა მიზანი.);
• კათედრათა შორის თანამშრომლობა შემოქმედებითი პროფესიული სინერგიის მისაღწევად.

• ზემოთქმული უშუალოდ გულისხმობს მიზნის მიღწევის 5 არსებითი კომპონენტის გათვალისწინებას:
• გააზრება
• დაგეგმვა
• განხორციელება
• მონიტორინგი
• შეფასება/თვითშეფასება

• კათედრათა პირდაპირი მოვალეობაა მასწავლებლის სამი მთავარი ფუნქციის (საგნის სწავლება, უნარების ჩამოყალიბება/განვითარება და ღირებულებათა სისტემის ფორმირება/დახვეწა) ზედმიწევნით შესრულება. ამ მიმართულებითაც, ბუნებრივია, აუცილებელია კათედრაზე მუდმივი დისკუსიები, კონსულტაციები, პედაგოგიკურ აქტივობათა შეთანხმება და მიზანმიმართული ობიექტური მონიტორინგი.

ამ უმნიშვნელოვანესი სამუშაოს ხარისხიანი შესრულების დაგეგმვა და ორგანიზება სკოლის მენეჯმენტის გადაუდებელი და მუდმივად აქტუალური ამოცანაა. მეოთხე პუნქტში მითითებული კომპონენტები ყოველდღიურ ძალისხმევას მოითხოვს. ცნება „სკოლის მართვის საშუალო რგოლი“ რეალურად უნდა მნიშვნელობდეს და რეალიზდებოდეს სასკოლო ცხოვრებაში და ამის ნომერ პირველი გარანტი სკოლის დირექტორი უნდა იყოს – მართვის კულტურა, იქნებ პირველ რიგში იმას უნდა გულისხმობდეს, რომ არ არსებობს ორგანიზაციაში მეორე პირი, არამედ არსებობს პირველი პირი მეორე დონეზე.

2021 წლის ოქტომბრიდან საქართველოს სკოლის ადმინისტრატორთა ასოციაცია, ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის მხარდაჭერით, ახორციელებს პროექტს – „სკოლის მენეჯმენტის გაძლიერება საქართველოში“. ეს ინიციატივა არსებითად აქცენტს აკეთებს იმაზე, რომ დღევანდელ ქართულ სკოლაში ზემოთ ნახსენები მმართველობითი კულტურა ჩამოყალიბდეს და განვითარდეს. ეს, თავის მხრივ, ნიშნავს:

• საგნობრივ კათედრათა ხელმძღვანელთა და წევრთა მიერ საკუთარ ფუნქციათა ადეკვატურ გააზრებას;
• მათ მუდმივ პროფესიულ განვითარებას, როგორც სკოლის გარეთ, ისე მის ბაზაზე;
• პროფესიული თანამშრომლობის კულტურის პერმანენტულ ამაღლებას;
• შესრულებული სამუშაოს ხარისხის პრინციპულ შეფასებასა და კონტროლს.

ვფიქრობ, ეჭვგარეშეა, რომ საგნობრივ კათედრათა მუშაობის არსებითი, სწრაფი და თვალსაჩინო გაუმჯობესების გარეშე ნაკლებად მოსალოდნელია საქართველოს ზოგადი განათლების სისტემის რეფორმის წარმატება.

პროექტის შესახებ

„სკოლის მენეჯმენტის გაძლიერება საქართველოში“ ხორციელდება ამერიკის შეერთებული შტატების საელჩოს მხარდაჭერით დემოკრატიის კომისიის მცირე გრანტების პროგრამის ფარგლებში. პროექტი მიზნად ისახავს საპილოტე საჯარო სკოლებში მართვის ეფექტური და ეფექტიანი სისტემის განვითარებას საშუალო რგოლის გაძლიერებით. ასოციაციას მიზნისათვის სკოლის საშუალო რგოლად მოაზრებული ჰყავს – კათედრა და მისი ხელმძღვანელი, ხოლო პროექტის მეთოდოლოგია ეფუძნება წარმატებულ ევროპულ და ამერიკულ სკოლებში საგნობრივი ლიდერების (subject-leads) პრაქტიკას. პროგრამის ფარგლებში ხორციელდება შემდეგი აქტივობები:

• ტრენინგების ციკლი ზოგადი და გაზიარებული ლიდერობის, კათედრის სამართლებრივ-პროფესიული სტანდარტებისა და საგანმანათლებლო ტექნოლოგიების მიმართულებით;
• ქოუჩინგის/დანერგვის/კონტექსტური მხარდაჭერის სესიები კათედრათა გაძლიერებისათვის;
• აუდიო და საკითხავი რესურსები პრაქტიკული გზამკვლევის სახით;
• კათედრების მნიშვნელობის აქტუალიზაცია ზოგადი განათლების სფეროსა და ფართო საზოგადოებაში საჯარო დისკუსიების, ვიდეო პოდკასტებისა და სტატიების საშუალებით.

სკოლის ადმინისტრატორთა ასოციაცია გაზაფხულზე პროექტის პირველად შედეგებს საერთო კონფერენციაზე შეაჯამებს, რომლის შესახებაც ინფორმაცია გამოქვეყნდება ორგანიზაციის ვებ- და ფეისბუქგვერდებზე: www.gasa.edu.ge და https://www.facebook.com/georgianassociation.

დიდი ხნის წინათ ქუჩაში მოთამაშე ორმა ბავშვმა ხუთსართულიანი საცხოვრებელი კორპუსის კარიდან გამოსული ჩვენი თანატოლი გოგონა შევნიშნეთ. გოგონა ჩაცმულობით, ან აღნაგობით არ გამოირჩეოდა სხვებისგან, თუმცა ის, რაც ხელში ეჭირა ნამდვილად ანიჭებდა გარეგნულ მომხიბვლელობას. ეს წიგნი იყო. ოღონდ იმ სახელმძღვანელო წიგნებისგან განსხვავებული, რომლებსაც ჩვენი მშობლები წინა სასკოლოდ გაჭირვებით ყიდულობდნენ ხოლმე საკანცელარიო მაღაზიებში. ამ წიგნს გახუნებული ყდა ჰქონდა და უფერული ნახატი ამშვენებდა წარწერით: „საიდუმლო კუნძული“.

დღევანდელი ციფრული რესურსი, რომელსაც გამომცემლობები მხატვრული სათავგადასავლო ლიტერატურის გასაფორმებლად იყენებენ, ფაქტობრივად, შესაძლებლობას ართმევს მკითხველს უფრო მიენდოს თავის წარმოსახვას, აქ კი, ამ მუყაოს უფერულ და გახუნებულ ყდაზე გამოტანილი მინიმალიზმი მხოლოდ ფანტაზიის ამარას გტოვებდა და ბუნებრივად გიჩენდა კითხვებს: თუ რა საიდუმლოს მატარებელი შეიძლებოდა ყოფილიყო ან ეს კუნძული, ან ის კარი, საიდანაც გოგონა წიგნით ხელში გამოვიდა. თავსატეხი ამოსახსნელი იყო და ეს ვერაფრით მოხერხდებოდა თუ ამ კარს მიღმა არ აღმოვჩნდებოდით. ასე შევაბიჯეთ საიდუმლოებისა და ჯადოქრობების დიდ დარბაზში, რომელსაც საბავშვო ბიბლიოთეკა ერქვა და გავიგეთ, რომ ქვეყანაში, სადაც არაფერი იყო უფასო, წიგნებს უფასოდ გვთავაზობდნენ. მას შემდეგ ბიბლიოთეკაში გამომწყვდეული ისტორიების, ორიგინალური ამბების მძარცველები გავხდით, წამოვიღეთ ცოდნა უამრავი ადამიანური ისტორიის, ფათერაკებიანი ზღვების, კუნძულების, მთების, მხედრების შესახებ, სამყაროს შესახებ, რომელიც ჩვენს მიღმა, პარალელურ წარმოსახვით ველში არსებობდა.

„საიდუმლო კუნძულამდე“ რაც წავიკითხე, ეს ჟიულ ვერნის რომანი, „80.000 კილომეტრი წყალქვეშ იყო“, ამიტომ, კაპიტანი ნემოს შესახებ ყველაფერი ვიცოდი. „საიდუმლო კუნძული“ ნამდვილად აღმოჩნდა იმ შთაბეჭდილების წიგნი, რომელმაც დამარწმუნა იმაში, რომ წიგნების კითხვას არასდროს დავასრულებდი. ამ წიგნის ფინალში ნემოს წყალქვეშა ხომალდის პოვნას ლამის პორტალში გასვლის ეფექტი ჰქონდა. ასეთი რამ დამემართა კიშლოვსკის სამი ფერის ამბავში, როცა პერსონაჟებმა სამი სხვადასხვა ფილმიდან, ბოლოს ფინალში მოიყარეს თავი და თუმცა არანაირი კინემატოგრაფიული ცოდნა არ გამაჩნდა, უცებ გავიფიქრე, რომ ამ გენიალურ რეჟისორს ძალიან უყვარდა ვერნი. ეს ამტკიცებდა, რომ წიგნები, ამბები ჩვენს გარშემო ერთმანეთთან ძალიან ახლოს არსებობდნენ და თავისთავად წარმოადგენდნენ რაღაც მთლიანის და საინტერესოს ნაწილს, რასაც არ აქვს დასასრული.

მსგავსი აღმოჩენები იმდენად მნიშვნელოვანია ხოლმე, რომ ძალიან გინდა შენი შთაბეჭდილებები ვინმეს გაუზიარო, ისევე, როგორც ამას მაგალითად სპორტული გაზეთებიდან ამოკითხული საფეხბურთო სიახლეების განხილვისას აკეთებ. სპორტული სიახლეების მიმომხილველთა ნაკლებობას თანატოლებში თუ არასდროს ვუჩიოდი, სამაგიეროდ მხატვრული ლიტერატურის ქომაგები სანთლით მყავდა საძებარი, ამიტომ, საკუთარ შთაბეჭდილებებთან ინტერაქციის შესაძლებლობის ძიების გზაზე ხელში კალამმომარჯვებული, მაგიდასთან აღმოვჩნდი. ამ რვეულებში ისეთი გულუბრყვილო რამეები იწერებოდა, როგორების დაწერაც მარტო ბავშვებს შეუძლიათ. აქ იწერებოდა წერილები პორთოსისთვის, მორისისთვის, მარეკ პეგუსისთვის, ჰეკლბერი ფინისთვის, ედმონ დანტესისთვის, მაგრამ გამოხდა ხანი და ამ დიდებული ადამიანების სიას კიდევ ერთი სახელი შეემატა. სახელი, რომელმაც სრულიად განსაზღვრა ჩემი პროფესიული მომავალი, მომცა რწმენა და მაჩუქა იმედი. მას თეონა თეზელაშვილი ერქვა, ქართულ ენასა და ლიტერატურას მასწავლიდა და პორთოსისგან  ან ედმონ დანტესისგან განსხვავებით, ზედმიწევნით განიხილავდა თავგადასავლების გამოგონების ჩემეულ მცდელობებს, ყურადღებით ჩაკირკიტებდა ნებისმიერ უზუსტობას ტექსტებში და დაუზარლად მიბრუნებდა რეკომენდაციებს. ჩემი ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელს ჰქონდა ღირსება, რომელიც მარტო თეორიული ცოდნით არ მოიპოვება. მას შეეძლო დაეხსნა მოსწავლე ნებისმიერი ყოფითი აპოკალიფსისგან, გამოეცადა ნებისმიერ ასპარეზზე და ეთქვა: შენ ეს შეგიძლია, ამიტომ, ამის გაკეთებას ერთად გავაგრძელებთ და ყველაფერი უკეთესად გამოგვივა.

ამ პირობებში მუშაობა ნებისმიერ ბავშვს გაუადვილდება. როგორია, ჯერ სადღაც, იფის მივარდნილი ციხესიმაგრის ჯურღმულში გდიხარ ტუსაღ აბატთან, ფარიასთან და ედმონ დანტესთან ერთად, რომელიც ჯერ არ გამხდარა გრაფი მონტე-კრისტო, ებრძვი ჭლექს, ნესტს, მზერას სიბნელეს აჩვევ და მოთმინებას სწავლობ. უთავო მხედარს კვალში უდგახარ და რაღაც ტრამალებში, გაუვალ ეკლებში სუნთქვა გახშირებული მისდევ. ყველგან ხარ და მაინც ვერავინ გხედავს, ყველას აკვირდები და მაინც ვერავინ გამჩნევს. მერე ხურავ წიგნს, შლი რვეულს და ლამპის შუქზე რაღაც შთაბეჭდილებებს იწერ, აგროვებ, თავს უყრი იმ უჩინმაჩინი მკითხველის ემოციებს, რომელიც ერთდროულად აქაცაა, ლამპის შუქით განათებულ ოთახში და წიგნების უკიდეგანო ფანტაზიის სამყაროშიც და შენი ცხოვრების პერსონაჟის ძერწვას იწყებ. სულერთია როგორი გამოგივა, მთავარია ის შეგრძნებები სადმე წაიღო, რომელიც ამ ჯადოსნურმა წიგნებმა გაგვიჩინეს, რამე მოუხერხო ამ სევდას და სიხარულს, რადგან ეს კარგი თერაპიაა, მერე მოუკრა თავი შენი შეგრძნებების ხურჯინს და შენი სკოლის მასწავლებელთან მიიტანო, იმიტომ, რომ იცი, ის ყოველთვის დაგელოდება. არ ვიცი რამდენი ასეთი რვეული დაგროვდა წლების მანძილზე. ცხადია, მათ არანაირი მხატვრული ღირებულება არ გააჩნიათ, ერთადერთი ღირებულება წითელი კალმით შესრულებული ის შენიშვნები და შექებაა, რომლებიც მათში მრავლადაა, და ისიც მხოლოდ ერთი საიდუმლოს გამო. ეს საიდუმლო მდგომარეობს იმ დამოკიდებულებაში, რომელსაც მასწავლებელი მოსწავლისადმი იჩენს და რამდენჯერაც არ უნდა მომინდეს ამაზე ხმამაღლა ლაპარაკი, იმდენჯერვე შევძლებ მათ ნივთმტკიცებად გამოყენებას.

მას შემდეგ 15-18 წელზე მეტი გავიდა. თეონა მასწავლებელი ისევ სკოლაშია და ასწავლის. მას ჰყავს, ჰყავდა და კიდევ ეყოლება ჩემზე უკეთესი მოსწავლეები, რომლებსაც საკუთარი გზის პოვნაში დაეხმარება, მაგრამ, რომლებსაც მათი წინამორბედის მსგავსად, ერთხელაც აუცილებლად მოუწევთ დაფიქრება იმაზე, თუ რა ფორმით შეიძლება დაუბრუნონ ვალი გაწეული ამაგისთვის. და ვერაფერსაც ვერ მოიფიქრებენ, რადგან ამხელა შესაძლებლობები სამყაროში არ არსებობს.

ალალად გეტყვით, მიჭირს იმ ტექსტის მნიშვნელობაზე საუბარი, რომლის დაწერასაც ვაპირებ. თვალნათლივ ვიცი, სამყაროს მისხალი არ დააკლება, საერთოდ რომ არ დავწერო. ვიცი ხალხი, რომლებსაც შეუძლიათ დარდი ბოლომდე ამოიღონ გულიდან, მე კი არ შემიძლია და ამიტომ ვწერ.

პროგრამაში მოხვედრის შემთხვევაში მინდა, დავწერო ბიჭზე, რომელსაც წვიმაში გაგდებული ლეკვივით აქვს თვალები და ეტყობა, ყოველთვის ბიჭად დარჩება.

მინდა, დავწერო ადამიანებზე, რომლებიც წლები ცხოვრობენ და დღეები არ უნახავთ კარგი; ადამიანებზე, რომლებიც იმდენს შრომობენ უნაყოფოდ, თავის მოკვლის დრო აღარ რჩებათ; ბოლოს კი იმაზე, რომ ამ სამყაროში ყველანი ცოდონი ვართ: კეთილებიც და ართვალებიც, მიმტევებლებიც და შურისმაძიებლებიც.

იმასაც გეტყვით, რატომ ვერ დავწერე აქამდე და რატომ არის ეს პროგრამა მნიშვნელოვანი ჩემთვის.

კაცისგან გაქცევა რა სათქმელია, მაგრამ უნდა გავიქცე; გავიქცე ლესნიჩი ცოტნესგან, ფანოღა ლევანისგან, ატეკა ზაქროსგან, კრიმინალი ცისკოსგან, იმიტომ, რომ რამდენჯერაც სახედარივით დაღლილი ჩემს საწოლზე მივეგდები, ზარია. ვიცი, რომ უნდათ, მათთან ვიყო. ამიტომაც მატყუებენ, რომ სასმელს მისაყოლებელი პური არა აქვთ და სიგარეტიც გამოელიათ. მეც მუცელი ამიქოთქოთდება, თანაც მენატრებიან და მივდივარ.

უნდა გავექცე ძროხებს… შემოდგომა მოვიდა, ბალახი უკან გაბრუნდა და ისინიც ვეღარ ძღებიან, ყოველ ღამე ტყეში მაძებნინებენ თავს.

უნდა გავექცე კარტოფილს, რომელიც ისეთი ჟიჟმატია, ამოსაღებად არ ღირს. ჩემი ჯაფა რომ არ მენანებოდეს, მიწაში დავტოვებდი.

უნდა გავექცე ბოსტანსა და ეზოს, რომელთა ღობეები მოირღვა და ღორებს ვეღარ იმაგრებს.

გავექცე წვრილ პოლიტიკოსებსა და ჩინოვნიკებს – ჭრელი გველებივით შემაზიზღეს თავი.

გავექცე მშობლებს – მათ მე ვეცოდები, მე კი ისინი მეცოდებიან.

მოკლედ, უნდა გავიქცე რა, ცოტა ხნით მაინც, ეს დაგროვილი რომ ამოვიღო გულიდან.

გავიქცე, სანამ ჩემი უწიაღო მიწა მომენატრება და დამიძახებს.

გამომცემლობა „ინტელექტის“ მთავარმა რედაქტორმა, ზვიად კვარაცხელიამ წუხელ მითხრა, რომ ათ დღეში ჩემი წიგნი გამოვა.. ზუსტად იგივე დამემართა, რაც მაშინ, როცა თონეთის სკოლის დირექტორმა, ნანა აზრუმელაშვილმა მითხრა, ორშაბათიდან სკოლაში მუშაობას იწყებო… სიხარული და შიში გულს რომ შეგიგუბებს.

იმ წელს მწერალთა სახლმა სარეზიდენციო პროგრამა გამოაცხადა ქართველი მწერლებისთვის. ათ მწერალს ორი კვირის განმავლობაში მწერალთა სახლის სხვენში უნდა ეცხოვრა და დაეწერა. გამიმართლა და მოვხვდი. ვიცხოვრე ორი კვირა კატო ჯავახიშვილთან და ნინია სადღობელაშვილთან ერთად. კატო პიესას წერდა პირველ რესპუბლიკაზე, ნინია კიდევ – რომანს. ხელში შეკლული მყავდა ორივე, იმის მაგივრად რომ თავიანთი საწერი ეწერათ, ჩემს ნაცოდვილარს კითხულობდნენ.

ნინია ახლა ამ წიგნის რედაქტორია, რომელიც ათ დღეში გამოდის, რომ არა ის, წიგნი არ იქნებოდა; და კიდევ – მწერალთა სახლი, თავისი სარეზიდენციოთი. არანაირი რეკლამა, წუხელ უძილო ღამეს, უჯრების ქექვისას ამ ჩანაწერს გადავაწყდი.. .

ძვირფასო მასწავლებლებო, ჩვენო ერთგულო მკითხველებო,  გილოცავთ შობა-ახალ წელს!

ინტეგრირებული გაკვეთილი არის ერთი და იმავე თემის ირგვლივ გაერთიანებული ორი ან მეტი საგნის მიხედვით დაგეგმილი და ჩატარებული გაკვეთილი. ინტეგრირებულ სწავლებას დიდი ხნის ისტორია აქვს, თუმცა თანამედროვე ყოფაში მან მეტი საჭიროება შეიძინა. სწორედ ამიტომ თანამედროვე მოქალაქის აღზრდისთვის მასწავლებლის მოვალეობაა, არ შემოიფარგლოს მხოლოდ ერთი საგნის სწავლებით და ხშირად გამოიყენოს საგანთა შორის ინტეგრაცია, რათა მოსწავლეებმა ისწავლონ ერთი თემის/საგნის მეორესთან დაკავშირება, რაც ხელს უწყობს ისეთი უნარის განვითარებას როგორიცაა ცოდნის ტრანსფერი, ერთ საგანში შეძენილი ცოდნისა თუ უნარების მეორეში გადატანა. ამისთვის საჭიროა მასწავლებელმა სასწავლო თემატიკიდან გამომდინარე შეარჩიოს ისეთი თემა, რომელსაც მჭიდრო კავშირი ექნება სხვა დისციპლინებთან. ეს უფრო მარტივია, როცა საგნები მომიჯნავეა, თუმცა თუ საქმე სხვა საგნებს ეხება, მაშინ კიდევ უფრო მეტ დაფიქრებას, დროსა და შრომას მოითხოვს. მთავარი მაინც ერთია, ინტეგრირებული გაკვეთილისთვის ისე შეირჩეს თემა, რომ მას აშკარა და ლოგიკური შეხება ჰქონდეს  ინტეგრირებულ საგნებთან და უზრუნველყოფდეს ყველა ამ საგნის სასწავლო შედეგების მიღწევას.

ცხადია, მასწავლებელს მეტი ინფორმაცია და რესურსი აქვს საკუთარ საგანში. მაგრამ თემა შეიძლება მეტ მოკვლევასა მოითხოვდეს სხვა საგნის ჭრილში. გაკვეთილის გეგმის სრულყოფის მიზნით მასწავლებელმა მჭიდროდ უნდა ითანამშრომლოს იმ საგნის მასწავლებლებთან, რომელთა ინტეგრირებაც აქვს განსაზღვრული. გააცნოს მათ გაკვეთილის გეგმის მონახაზი და მოისმინოს მათი რეკომენდაციები. ეს შრომატევადი პროცესია, რადგან მოითხოვს  სწორ აქცენტებს, მეტ დროსა და ენერგიას მასწავლებლების მხრიდან.

ამ კუთხით საქმე უფრო მარტივადაა იმ დაწყებით კლასებში, რომლებშიც სწავლება კომბინირებულად მიმდინარეობს და ერთ მასწავლებელს აქვს საშუალება, სამი ან მეტი საგანი ასწავლოს. გარდა ამისა, არც გაკვეთილების რაოდენობით იქნება შეზღუდული და მას შეუძლია შეწყვილებული გაკვეთილების რაოდენობა თავად განსაზღვროს საჭიროების მიხედვით.

ქვემოთ წარმოგიდგენთ ინტეგრირებული გაკვეთილის მაგალითს პირველი კლასისთვის, რომელიც აერთიანებს ორ საგანს და სამ საგაკვეთილო დროს.

პროვოცირების მიზნით ქართულის გაკვეთილზე მასწავლებელს შეუძლია მოსწავლეებს წაუკითხოს ირმა მალაციძის არაკი „მებადურის ვაჟის ამბავი“, რომელსაც ასევე თან ახლავს ტექსტის შინაარსიდან გამომდინარე ანდაზაც. ტექსტი შეიძლება დამუშავდეს ქართული ენის ყველა იმ აქტივობითა თუ მეთოდოლოგიით, რომელსაც მასწავლებელი ჩათვლის საჭიროდ. მაგალითად, დაამუშაოს ახალი ლექსიკური ერთეულები, აქციოს რებუსებად, მოიფიქროს საინტერესო კითხვები, განიხილოს არაკის შინაარსი, რომელიც ასე ნათლად წარმოაჩენს თანდართული ანდაზის მორალს სიჯიუტეზე. თავად ტექსტის ელემენტი „ზღვა, წყალქვეშა სამყარო, თევზი“ კი აქციოს ინტეგრირებული გაკვეთილის თემად შემდეგი საგნებისთვის:

ბუნებისმეტყველება

გაკვეთილის მიზანი: მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ წყლის ბინადარი ზოგიერთი ცხოველის ამოცნობა/დასახელება; დაკვირვების უნარის განვითარება, მარტივი კვლევის წარმოება და დასკვნების  გამოტანა, ფრაგმენტებიდან მთლიანი მოდელის შექმნა, წყლის ბინადრების გადაადგილების საშუალებაზე მსჯელობა, ქერცლებისა და ფარფლების დანიშნულებაზე საუბარი.

კავშირი ესგ-ის სტანდარტებთან: 

ბუნ.დაწყ.(I).1. მოსწავლემ უნდა შეძლოს პრაქტიკულ აქტივობებში მონაწილეობა და ელემენტარული კვლევითი უნარ-ჩვევების დემონსტრირება.

ბუნ.დაწყ. (I).3. მოსწავლემ უნდა შეძლოს ცოცხალი სხეულებისა და მათი შემადგენელი ნაწილების აღწერა, თვისებების დახასიათება.

სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნება

გაკვეთილის მიზანი: ლიტერატურული ნაწარმოებისა და თვალსაჩინოებებისგან მიღებული შთაბეჭდილებებით და  სხვადასხვა მასალის გამოყენებით ნამუშევრების შექმნა.

კავშირი ესგ-ის სტანდარტებთან: 

ს.გ.დაწყ.(I).1. მოსწავლემ უნდა შეძლოს საკუთარ ინტერესებსა და გამოცდილებაზე დაყრდნობით ჩანაფიქრის, იდეის, გუნება-განწყობის (ემოციების) და/ან გარემოზე დაკვირვების შედეგად მიღებული შთაბეჭდილებების ასახვა ნამუშევარში სახვითი ხელოვნების ელემენტებისა და პრინციპების გამოყენებით.

ს.გ.დაწყ.(I).2. მოსწავლემ უნდა შეძლოს სხვადასხვა მასალისა და ტექნიკის შერჩევა და გამოყენება საკუთარი ჩანაფიქრისა და იდეის განსახორციელებლად.

ს.გ.დაწყ.(I).3. მოსწავლემ უნდა შეძლოს თანაკლასელებთან თანამშრომლობით (წყვილში, გუნდში) შესასრულებელი სამუშაოს დაგეგმვა და განხორციელება.

 ს.გ.დაწყ.(I).4. მოსწავლემ უნდა შეძლოს ინდივიდუალური და ერთობლივი ნამუშევრის წარდგენა; აზრის, იდეების, შთაბეჭდილებების გაზიარება და საუბარი საკუთარ, თანაკლასელთა ან ცნობილ ხელოვანთა ნამუშევრებზე შესაბამისი ტერმინოლოგიის გამოყენებით.

ს.გ.დაწყ.(I).6. მოსწავლემ უნდა შეძლოს სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების დარგებისა და ჟანრების  დაკავშირება ყოველდღიურ ცხოვრებასა  და სხვა საგნებში განვლილ მასალასთან.

გაკვეთილის ფარგლებში ასევე ხდება ინფორმაციის ნიშანთა ერთი სისტემიდან მეორეში გადატანა, ამ შემთხვევაში სიტყვიერი ტექსტის საფუძველზე ნამუშევრის შექმნა, რაც გამჭოლი (სემიოტიკური) კომპეტენციის განვითარებასაც უწყობს ხელს.

გაკვეთილის მსვლელობა:

მასწავლებელი სვამს კითხვას: როგორ გგონიათ, რომელი წყლის ბინადარი შეიძლება მოხვედრილიყო მებადურის ბადეში კიდევ? მოსწავლეები, სავარაუდოდ, დაასახელებენ წყალქვეშა სამყაროს ბინადართ, რომელიც გაახსენდებათ. რის შემდეგაც მასწავლებელი აზუსტებს საგნების (ბუნებისმეტყველება, სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნება) თემას – „წყალქვეშა სამყარო“.

აგრძელებს კითხვებით: რა მნიშვნელობა აქვს ადამიანის ცხოვრებაში წყალს? რაში ვიყენებთ? რატომ უნდა გავუფრთხილდეთ წყაროს, მდინარეს, ზღვებსა და ოკეანეებს? რატომ არ უნდა დავაბინძუროთ ისინი?

მოსწავლეთა პასუხების შემდეგ მასწავლებელი საუბრობს წყლის რესურსების მნიშვნელობაზე. შემდეგ კი ამბობს, რომ წყალქვეშა სამყარო, რომელიც ლამაზი, მრავალფეროვანი და საინტერესოა ბევრი მხატვრისთვის, მწერალსა თუ ანიმატორისთვის გამხდარა  მუზა ნამუშევრის შესაქმნელად. და უკითხავს ნაწყვეტს ჰანს ქრისტიან ანდერსენის ზღაპრიდან „ქალთევზას“ იმ ეპიზოდს, სადაც მეზღაპრე აღწერს წყალქვეშა სამყაროს:

„შორს, ზღვის შუაგულში, სადაც წყალი ულამაზესი ღიღილოს ფურცელზე მეტად ლურჯია და ბროლზე უფრო გამჭვირვალე, ზღვა ისე ღრმაა, რომ ფსკერს ვერცერთი გემის ღუზის ბაგირი ვერ ჩასწვდება… არ გეგონოთ ზღვის ფსკერზე მხოლოდ თეთრი სილაა, სადაც არაფერი არ ხარობს. არა! იქ მშვენიერი მცენარეები უხვად გაფოთლილან, რომელთა მოქნილი ღეროები წყლის ოდნავ შერხევაზეც კი ირწევიან. ღეროებს შორის თევზები ისე დანავარდობენ, როგორც ხეებს შორის ფრინველები. ყველაზე ღრმა ადგილზე ზღვის მეფის სასახლეა აღმართული, რომელსაც კედლები მარჯნისა აქვს, წვრილი, ისრულა სარკმლები კი ქარვის. იგი მთლიანად ნიჟარებითაა გადახურული, რომლებიც წყლის მოქცევა-უკუქცევის მიხედვით იხურებიან და იღებიან. ეს კი ძალიან ლამაზი სანახაობაა, რადგან ყოველ ნიჟარაში ისეთი თვალისმომჭრელი მარგალიტები დევს, რომ მათგან ერთიც შეამკობდა ნებისმიერი დედოფლის გვირგვინს“.

ტექსტის წაკითხვის შემდეგ მასწავლებელი აზუსტებს, რომ წყალქვეშა სამყაროში უამრავი ბინადარია. უზარმაზარი ვეშაპებიდან დაწყებული პაწაწინა თევზებამდე, გამჭვირვალე მედუზები, რვაფეხები, მოლუსკები/ნიჟარები (ზოგიერთ მათგანში  ულამაზესი და უძვირფასესი მარგალიტებია), უამრავი ფორმისა და ზომის წყალმცენარეები. აღნიშნავს, რომ ადამიანს ყოველთვის აინტერესებდა წყალქვეშა სამყარო და ზოგიერთ მათგანს სახლშიც კი აქვს პატარა წყალქვეშა სამყარო (აკვარიუმის სახით), წყალმცენარეებით, ნიჟარებით, ლოკოკინებითა და, რა თქმა უნდა, თევზებით.

მასწავლებელი აქვე ეკითხება მოსწავლეებს – ხომ ვერ გაიხსენებდნენ რომელიმე ანიმაციას, სადაც წყალქვეშა სამყაროა წარმოდგენილი („არიელი“, „ნემოს ძიებაში“, „ზვიგენთა საძმო“ და სხვა). შეუძლია თავადაც შესთავაზოს, რომელიმე ანიმაციის ან დოკუმენტური ფილმის ერთად ყურება.

მერე კი სთავაზობს გამოცანებს პატარა ბარათებად დაჭრილს, შესაბამის სურათებსა და სახელწოდებებს. მოათავსებს აკვარიუმის მსგავს დოლურაში და მოსწავლეებს სთხოვს, სათითაოდ ამოიღონ ფურცლები. ვისაც ტექსტი შეხვდება, ხმამაღლა წაიკითხოს და სახელწოდებისა და შესაბამისი სურათის მქონე კლასელთან  შექმნას სამეული. ამის მიხედვით მოემზადონ ჯგუფური მუშაობისთვის. მასწავლებელი კი ამოწმებს, რამდენად სწორად მოახერხეს ბავშვებმა გუნდის წევრების მოძებნა.

საბარათე გამოცანები შეიძლება იყოს შემდეგი სახის:

წყლის ამ ბინადარს სხეული ქერცლით აქვს დაფარული, თვალები მუდამ გახელილი, რადგან ქუთუთოები არ აქვს. მისი წვრილი კვერცხებიდან ლიფსიტები იჩეკებიან, რომლებიც მაშინვე სწრაფად იწყებენ ცურვას“ (თევზი);

ის თევზს წააგავს თუმცა თევზი არ არის. თავის ნაშიერს ცოცხლად შობს და რძითაც კვებავს. ის გონიერი არსებაა და ადამიანები მარტივად წვრთნიან. მეტიც, იმეგობრებენ კიდეც (დელფინი);

ეს არსება დედამიწაზე ყველაზე დიდია, სპილოზე დიდიც კი. ისიც ცოცხლადმშობია. ნახატებზე მას ხშირად შადრევანს მიუხატავენ, რადგან ის ამოსუნთქვისას წყლის შხეფებსაც ამოისვრის ხოლმე (ვეშაპი);

ეს არსებები  რბილტანიანები არიან. ამიტომ ისინი ნიჟარებში ბინადრობენ, რათა მტრისგან მეტად დაცული იყვნენ. წყლის ქვეშ, ფსკერზე ან კლდეებზე წვანან და ძალიან ნელა გადაადგილდებიან (მოლუსკები);

ეს არსებაც ჟელესავით რბილია. არ აქვს თვალი, ცხვირი, პირი. მისი სხეული მთლიანად წყლისგან შედგება. ამიტომ გამჭვირვალეა. მოძრაობაში ქოლგას წააგავს. ადამიანები მას ხშირად ხვდებიან ზღვებში და მის ნაპირებთან. მისი საცეცები ზოგჯერ ისუსხება კიდეც (მედუზა);

ეს არსება ბინადრობს ოკეანეებსა და ზღვებში. იმდენი ფეხი აქვს, რამდენიც ორ ბაჭიას  ერთად. მის ფეხებს საცეცებს უწოდებენ. დაასახელე ეს არსება (რვაფეხა);

ეს არსება წყალქვეშა სამყაროს მიეკუთვნება. შეხვდებით ცისფერსაც  და თეთრსაც. საშიშია, რადგან მტაცებელია. აქვს ძალიან დიდი და ბასრი კბილები (ზვიგენი).

ჯგუფური მუშაობა ტრიადებში:

მასწავლებელი ჯგუფებს ურიგებს სამუშაოდ თევზის კონტურსა და ქერცლის დეტალებს. სთხოვს მოსწავლეებს, გამოჭრან და დააკრან კუდიდან თავის მიმართულებით ისე, რომ  ქერცლი ერთმანეთს სანახევროდ ფარავდეს. სამუშაოს დასრულების შემდეგ კი მასწავლებელმა ხელი უნდა გადაასმევინოს მოსწავლეებს თავიდან კუდამდე და პირიქით. ჰკითხავს, თუ იგრძნეს განსხვავება და რატომ?  და სთხოვს ეს მოვლენა დაუკავშირონ  თევზის წყალში  თავისუფლად მოძრაობას.

ამის შემდეგ მასწავლებელი სთავაზობს მოსწავლეებს, დაათვალიერონ თვალსაჩინოება.

აღწერონ ისინი. დაუსვან ერთმანეთს კითხვები. დაასახელონ, რომელი ნამუშევარი უფრო მოეწონათ? რატომ? იციან თუ არა რომელიმე მულტფილმის გმირი? ყურადღება მიაქციონ თევზებს, მათ ფორმას, ფერს. მასწავლებელი აქვე ხაზს უსვამს, როგორ შეიძლება სხვადასხვა მასალის გამოყენებით ერთი და იმავე შინაარსის ნამუშევრის შექმნა.

ბავშვებს ძალიან მოსწონთ და ამასთან ერთად დაკვირვების უნარს ავითარებს ისეთი სავარჯიშო, როგორიცაა ორ, თითქმის იდენტურ სურათზე რამდენიმე განსხვავების პოვნა. ამიტომ მასწავლებელს შეუძლია ეს ამ თემაშიც გამოიყენოს და მოსწავლეებს დაავალოს 4 განსხვავების პოვნა ანრი მატისის ტილოზე –  „ოქროს თევზები“:

მასწავლებელი მოსწავლეებს აჩვენებს უსულო საგანთა და ცოცხალ არსებათა შერეულ კლასს. დახმარებას სთხოვს მათ კლასიფიცირებაში. თუ ბავშვებს დამოუკიდებლად გაუჭირდათ ამ დავალების შესრულება მასწავლებელი სთავაზობს ცხრილს, სადაც დასახელებულია თითოეული ჯგუფის  სახელი (უსულო საგნები, თევზები, ცხოველები, ფრინველები), მოსწავლეები კი ცხრილში მიუთითებენ შესაბამის  ნუმერაციას.

მასწავლებელი მოსწავლეებს სთავაზობს შემდეგ პრაქტიკულ სამუშაოს „ნიმუშის ან დამხმარე ვიდეოს გამოყენებით დახატონ თევზი და სწორად დაიტანონ შემდეგი სიტყვები: თავი, ფარფლები, კუდი, ქერცლი“.

სამუშაოს დასრულების შემდეგ მოსწავლეები ახდენენ ნამუშევრების პრეზენტაციას და და თავად აფასებენ მუშაობის პროცესს.

ბოლოს მასწავლებელი აჯამებს გაკვეთილს, აფასებს მოსწავლეებს და აძლევს საშინაო დავალებას: აპლიკაციის ხერხით შექმნან წყალქვეშა სამყარო.  აღნიშნავს, რომ მუშაობისას შეიძლება გამოიყენონ მრავალფეროვანი, შერეული მასალა, მაგ. კანფეტის ქაღალდები, ქსოვილი, მაქმანი, წვრილი ქვები, ნიჟარები და ა.შ. თუმცა იქვე  ურჩევს, რომ უკანა ფონად აიღონ თაბახის ფურცელი და გააფერადონ, ან  აიღონ ფერადი ფურცელი, რომელიც შექმნის წყლის შთაბეჭდილებას და ისე დაიწყონ მუშაობა. მასწავლებელი მოსწავლეებს სთხოვს: ფერადი ფურცლებისგან გამოჭრან ერთი წრე (თევზის ტანისთვის) და სამი სამკუთხედი სხეულის სხვა დეტალებისთვის (კუდი, ფარფლები, თავი) და ისე შექმნან თევზები.

საპრეზენტაციო მასალა დისტანციური სწავლების შემთხვევაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმა (დაწყებითი საფეხური) 2018-2024;
2. კვანტალიანი გ., მიქიაშვილი ლ., კვანტალიანი თ., ბუნება, პირველი კლასი, მასწავლებლის წიგნი, თბილისი, 2018;
3. კახიანი ჯ., გორგაძე ლ., სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნება, მასწავლებლის წიგნი, თბილისი, 2018.