ბავშვობისდროინდელი ცათამბჯენები გაიხსენეთ. ჭრელა-ჭრულა ლეგოშენობები. მაშინ კონსტრუქციის შესაფასებლად ერთადერთ კრიტერიუმი – „სიმაღლე” – კმაროდა. ჩვენი ინჟინერია იქ დასრულდა: სიმაღლეში გავიზარდეთ, ლეგოაგურები დაპატარავდა. პლასტმასის უზარმაზარი სახლებიდან ბეტონის სახლებში გადავინაცვლეთ, რომელთა პარამეტრებიც კვ.მ.- ებით განისაზღვრა. პრაქტიკულები გავხდით და ჩეხურ პროექტსაც განვასხვავებთ „ხრუშჩოვკისგან”, ხანდახან თეთრსა და შავ კარკასებზეც ვსაუბრობთ. გვყავს მეზობლები, რომლებიც შიგადაშიგ წყალს გვიშვებენ ხოლმე და მერე რემონტის ფულს გვიხდიან. ერთი სიტყვით, პლასტმასის აგურები ნამდვილი აგურებით ჩავანაცვლეთ, უფრო ხშირად – ორით.

„ლეგოც” ჩვენთან ერთად გაიზარდა. ანიმაციური სივრცე დაიპყრო, კომპიუტერულ თამაშებში შეაღწია და ხელოვნების საზღვრებიც ხმაურიანად გადაკვეთა. 

„ლეგოს” მთავარი პრინციპია, იყო პარალელურ სამყაროში. ეს ის იყო, რაც ბავშვობაში ასე გვართობდა. ქმნის პროცესი არასოდეს ყოფილა ისეთი სახალისო და მნიშვნელოვანი, როგორც მაშინ. პლასტმასიდან დაწყებული შენება ერთგვარი შემზადება იყო იმ პრაქტიკული და ზოგჯერ რუტინული ამბისა, რომელსაც ცხოვრება ჰქვია და რომელიც დიდობისას ასე აქტიურად აღარ უნდა ანგრიო. 

უკვე უფროსებმა კი „ლეგოს მულტფილმიც” ვნახეთ ნაცნობი და უცნობი გმირებით: „ჰარი პოტერის”, „ბეჭდების მბრძანებლის”, თუ „ვარსკვლავური ომების” პერსონაჟებით, რომლებიც კუბიკების სამყაროში ცხოვრობენ და თავადაც საკმაოდ გეომეტრიულად გამოიყურებიან. ეს აუცილებლად სანახავი ანიმაციაა განსაკუთრებით უფროსებისთვის, რომლებსაც კომუნალურების გადახდა მობეზრდათ და ბავშვობა მოენატრათ.

 უფროსები, რომლებსაც ძველებურად უყვართ და ართობთ მულტფილმები, ხშირად ხდებიან დაცინვის ობიექტები, ისევე, როგორც 12 წელს გადაცილებული ბავშვები. მათ შეუძლიათ, აღფრთოვანებით ისაუბრონ, მაგალითად, “Brave”- ზე და ეს არაჩვეულებრივია, რადგან სიკეთე და სიყვარული, რომელიც ანიმაციების თვისებაა, ყველა ასაკისთვის საჭირო ატრიბუტია. წრეს ფარგლის გარეშეც შემოხაზავთ, შეგიძლიათ, ფანქარიც არ გამოიყენოთ და თითით მონიშნოთ წარმოსახვითი რკალები, მაგრამ ბედნიერები სიკეთისა და სიყვარულის გარეშე ვერ იქნებით. არც კი ეცადოთ, არც კი მოინდომოთ.

ბავშვობის ატრიბუტებზე ვსაუბრობდით, ლეგოზე, რომელიც გაიზარდა და იმდენად უზარმაზარი გახდა, „დისქავერის” მუზეუმში გამოიფინა. ნათან სავაიას ლეგოფიგურა 11 014 აგურისგან შედგება და თქვენ თვალწინ იხსნის გულს. იქედან გადმოცვენილი კუბიკები აუცილებლად დაგტოვებთ იმედგაცრუებულს. არადა, თითქოს შეგუებულები ხართ მის არც თუ ისე ადამიანურ მონაცემებსა და შემადგენლობას. თქვენ დგახართ, უყურებთ ყვითელ, თქვენნაირ HOMO FABER-ს, რომელიც აგურ-აგურ გეშლებათ. ბავშვობაში შეგეძლოთ, პლასტმასისთვის სიცოცხლისუნარიანობა შეგეძინათ, ახლა –  პირიქით. ახლა კუბიკები ნგრევაა და არა – შენება. პროფესიით იურისტმა ლეგოინჟინერმა, ნათან სავაიამ ყვითელი ადამიანის გარდა მსოფლიო შედევრების ლეგორეპროდუქციებიც შექმნა. მაგალითად, „მონა ლიზა”, რომლისთვისაც 4 773 დეტალი იკმარა. დინოზავრის ჩონჩხს კი მან 80 020 კუბიკი მოანდომა. 

ეს უცნაური ექსპოზიცია ამით არ დასრულებულა, სავაიამ კუბიკებს ხმაც ამოაღებინა და ლეგოინსტრუმენტი შექმნა. მართალია, ცოტა განსხვავებული ჟღერადობის ვიოლონჩელო გამოუვიდა, მაგრამ, რაც მთავარია, ხმაურიანი.

დიახ, კუბიკები ხმაურიანი უნდა იყოს. აუცილებლად. ისინი ხომ ბავშვობიდან მოდიან. ისინი არ უნდა დადუმდნენ, რადგან მულტფილმების გარდა მუზეუმებშიც ბევრი აქვთ სახეტიალო. მუზეუმის სიჩუმის დარღვევა კი მხოლოდ ბავშვების უფლებაა. 

 შესავალი. თანამედროვე ისტორიოგრაფიაში გავრცელებულია აზრი იმის თაობაზე, რომ  ისტორია ძირითადად სახელმწიფოსა და დამწერლობის წარმოშობიდან იწყება. მიუხედავად ამისა,  ჩვენ მაინც გადავწყვიტეთ მსოფლიო ისტორიის ეს კურსი ნეოლითიდან დავიწყოთ. ასეთ მიდგომას თავისი ახსნა მოეძებნება: ახალი ქვის ხანა, ეს ის ეპოქაა, როდესაც საფუძველი ეყრება თანამდროვე ცივილიზაციისთვის დამახასიათებელ უამრავ მოვლენასა თუ ინსტიტუტს, როგორებიცაა: სოფლის მეურნეობა, ტექნოლოგიებისა და მშენებლობის განვითარება, რელიგიური ინსტიტუტების ჩამოყალიბება, წინარე სახელმწიფოს სტრუქტურების ფორმირება  და სხვა. ჩვენი აზრით, ნეოლითის ხანაში მომხდარი ცვლილებების ანალიზის გარეშე შეუძლებელია კაცობრიობის განვითარების სრულყოფილი სურათის შექმნა.

ვინ შეიძლება იყოს კაცი, რომელიც გაზაფხულის სუსხიან ღამეს გარეუბნის სკოლის ეზოში, კალათბურთის ფარების უკან, მონჯღრეულ ძელსკამზე ჩამომჯდარა, თვალებზე მომწვანო კეპი ჩამოუფხატავს, ხელში ჩამქრალი სიგარეტი შერჩენია და უშფოთველად თვლემს? არადა, ირგვლივ საშინელი, ჭეშმარიტად გარეუბნული, სუსხიანი ქარი დაბზუის. ის ქარი ასე, უდრტვინველად მჯდომ არაერთ კაცს შესჯდომია სხეულში და აუკანკალებია, მაგრამ ეს კაცი რიგით და ერთნაირად მობუზულ მოკანკალეებს არ ჰგავს და არც შეწუხებისა ეტყობა რაიმე…

და მაინც, ვინ არის ეს კაცი? ყოველ დილით, როდესაც ბავშვები სკოლის ჭიშკარს ააჭრიალებენ, მწვანეკეპიანი კაცი იქ, იმ ძელსკამზე ჩამომჯდარი ხვდებათ, ოღონდ ამ დროს უკვე რაღაცნაირ, უცნაურ ფაციფუცშია გართული. ძველი პალტოს გამობერილი ჯიბეებიდან ამოღებული ათასგვარი ციფრებით აჭრელებული ფურცლები სკამზევე გაუშლია და საწერი კალმით გაჩქარებით ინიშნავს რაღაცებს. ბავშვები უკვე ამ კაცსაც შეეგუვნენ და აღარც აქა-იქ მიყრილი მისი ფურცლებიდან ამოკითხული ფრიად ბუნდოვანი ციფრები აკვირვებთ ძველებურად. განა მხოლოდ ციფრები?! მაგალითად, ფურცელზე, რომლის თავშიც წითელი კალმით წერია „ბაიერნი”-„ვერდერი”, მთელი ფურცლის სიგრძეზე სხვადასხვა ფერის კალმითა და ორგვარი ფანქრით ჩამოწერილი აქვს: „16 ოქტომბერი, 1997. წესით, ფრე უნდა ყოფილიყო, მაგრამ…”, „20 იანვარი, 2001 წლისა, ზუსტად ისე, როგორც ვამბობდი!”, „2003. 1:2. ბოლომდე ასე უნდა ყოფილიყო”. ამ ჩანაწერთა მიზანი და რაობა მხოლოდ მომწვანოკეპიანმა კაცმა თუ იცის, რომელიც მასთან ბავშვური და ყოველთვის მოულოდნელი კითხვებით მისულ მოსწავლეებს ბუნდოვანი პასუხებით იშორებდა და ბოლოს მათაც დაანებეს თავი.

კაცს ერთი უზარმაზარი რვეული ჰქონდა, თუმცა არც მთლად რვეული – უფრო საბჭოეთის დროინდელი რომელიღაც საწარმოს საქმეთა წარმოების წიგნი. ამ წიგნსა თუ რვეულში ჩახედვის სურვილი ტოტალიზატორში მოკალათებულ არაერთ ყმაწვილკაცს კლავდა, მაგრამ ეს არცთუ ადვილი იყო. როდესაც კაცი ტოტალიზატორში შედიოდა, ყველა ესალმებოდა, ზოგი – თავის დაკვრით, ზოგი – ხელის ჩამორთმევითაც, მაგრამ ამ კიდით კიდემდე 200 კვადრატულმეტრიან საბუკმეკერო კანტორაში ერთ ადამიანსაც ვერ ნახავდით, რომელმაც ამ უცნაური კაცის სახელი იცოდა. ასე მოიხსენიებდნენ: „აი, იმ კაცმა მითხრა, სკოლის ეზოში რომ ცხოვრობს”, ანდა – „ის ხომ იცი, დიდი რვეული რომ დააქვს ხოლმე…” ხოლო მან, ვისაც ერთხელ მაინც მიეცა კაცის წიგნ-რვეულში ჩახედვის ნება, თავს ვერავინ დადებს, რომ ყოველივე გაიგო და შეიცნო, რაიც ამ საიდუმლოებით მოცულ ფურცლებზე იყო ჩამომწკრივებული. ყველამ იცოდა, რომ უცნაური კაცი არასოდეს ყიდულობდა ტოტალიზატორის მოყვარულთა გაზეთებს. ამგვარ გაზეთს თუ სადმე გადააწყდებოდა, აიღებდა, ფერადნახატებიანი წიგნივით ორიოდე წამში გადაათვალიერებდა და უმალვე უბრუნებდა პატრონს. არადა, მასზე უკეთ ბევრმა როდი იცოდა მომავლი ტურების, მომავალი მატჩებისა და, საერთოდ, მომავლის ამბები. მაგრამ საიდან უნდა სცოდნოდა  ეს ყველაფერი, არცთუ ადვილად მისახვედრი გახლავთ.

ალბათ იყო დრო, როდესაც უცნაური კაცი სულაც არ იყო უცნაური კაცი; ოციოდე წლის წინ შესაძლოა „ვახტანგიჩად” ან „მევლუდიჩადაც” კი უხმობდნენ. იცხოვრებდა ერთ პროვინციულ პატარა ქალაქში, რომელშიც წლების განმავლობაში მხოლოდ 4 დასახელების გაზეთსა და სამიოდე ჟურნალს თუ იშოვიდით, ტელევიზორი კი ჯიუტად აჩვენებდა ორად ორ არხს და ამ ორიდანაც ერთზე გამუდმებით დაბღვერილი ხალხი გამოდიოდა და სხვა დაბღვერილებს მუშტებს უღერებდა. მერე, როდესაც ერთმა მუშტმოღერებულებმა მეორეებს სძლიეს და განდევნეს, პროვინციულ ქალაქში შიმშილობა დაიწყო. ამ უცნაურმა კაცმაც, რომელიც, როგორც ვთქვით, მაშინ სულაც არ იქნებოდა უცნაური, ალბათ სახლი გაყიდა, დაჯდა უფანჯრო, მყრალ მატარებელში და თბილისში ჩამოვიდა. მერე ყველაფერი, რა თქმა უნდა, თავისით მოხდებოდა და ერთ დღესაც კაცმა სკოლის ეზოში გამოიღვიძა. ხოლო როდესაც კაცი ყოველ დილით სკოლის ეზოში იღვიძებს, მისთვის საერთოდ ცოტა რამ თუა შეუცნობელი.

მომწვანოკეპიანი კაცი არც ფულის მოგებით გახარებული უნახავთ ოდესმე და არც მატჩის ბოლო წუთზე გატანილი არასასურველი გოლის გამო ტუჩების მკვნეტავი, თუმცა ფსონს ყოველდღე დებდა და მოგების მიმღებთათვის გამოყოფილ სარკმელთანაც არაერთხელ მდგარა ხელგაწვდილი. სად და რას ჭამდა, ვერც ეს გაიგო ვინმემ. სიგარეტი კი მუდამ თავისი ჰქონდა და სათხოვნელად მისულ პატარა ბიჭებსაც არასოდეს ამადლიდა და საერთოდ, ყველას უწყინარ კაცად მიაჩნდა, სანამ თავისი რვეული არ დაკარგა. დაკარგვასაც ვერ იტყვი, რადგან ერთ ქარიან ღამეს, ძელსკამზე ჩაძინებულს, ვიღაცამ ეს რვეული დიდი ოსტატობით ასწაპნა. იმ დღეს კაცი ტოტალიზატორში არ მისულა, არც მეორე დღეს… მივიდა მხოლოდ მესამე დღეს. კვირა იყო და ჭეშმარიტი სატოტალიზატორო გაწამაწიაც იდგა. კაცი ერთ-ერთ მაგიდაზე დადგა, დოინჯი შემოიყარა და თავისი გაბზარული ხმით დაიღრიალა: „რამე დაგიშავეთ, თქვე არაკაცებო? დაგიშავეთ-მეთქი რამე?!” მერე მაგიდიდან ჩამოვიდა, კარში გასვლისას უკან, დარბაზისკენ გადააფურთხა და მას შემდეგ ის არც ტოტალიზატორში და არც სკოლის ეზოში აღარავის უნახავს.

 

ასეთი კაცის შეჩვევა უფრო ძნელია, ვიდრე დავიწყება. ჰოდა, სკოლის მოსწავლეებმაც და ტოტალიზატორის ნაცნობებმაც მალე დაივიწყეს მწვანეკეპიანი კაცი. ერთი ცნობილი ქართული მოთხრობისა არ იყოს, აზარტულმა ყმაწვილკაცებმა ის მხოლოდ ერთხელ გაიხსენეს – მაშინ, როდესაც ერთი აზარტულ ყმაწვილკაცთაგანი ირწმუნებოდა, ქალაქის სხვა უბნის სხვა ტოტალიზატორში უცნაური კაცის წიგნ-ბლოკნოტი მავანი სოლიდური ბიძაკაცის ხელში დავინახეო. ეგ იყო და ეგ… 

ხშირად გაიგონებთ, რომ ახლანდელი თაობა მეტად აგრესიული და დაუნდობელია. მიზეზებზე აქტიურად მსჯელობენ და კამათობენ, დამნაშავესაც პოულობენ: სოციალური ქსელი, ფილმები, ვირტუალური თამაშები… ყველაზე მეტად კი, რა თქმა უნდა, სკოლას და მასწავლებელს ადანაშაულებენ.

ზოგადი განათლების ერთ-ერთი მიზანი სწორედ ლიბერალურ და დემოკრატიულ ღირებულებებზე დამყარებული სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბებაა. მოთხოვნა „იყოს კანონმორჩილი, ტოლერანტი მოქალაქე” ეროვნული სასწავლო გეგმის გამჭოლ პრიორიტეტულ კომპეტენციებშიც არის ასახული:

„სოციალური და სამოქალაქო კომპეტენცია. სოციალური და სამოქალაქო კომპეტენცია გულისხმობს სამოქალაქო ცხოვრებაში ინტეგრირებისთვის აუცილებელი ისეთი უნარებისა და ღირებულებების ჩამოყალიბებას, როგორებიცაა: კონსტრუქციული თანამშრომლობა, პრობლემების მოგვარება, კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნება, გადაწყვეტილების მიღება, შემწყნარებლობა, სხვისი უფლებების პატივისცემა, დემოკრატიული პრინციპების აღიარება და სხვ.”

საგნის სწავლება სპეციფიკური კომპეტენციების განვითარებასთან ერთად ხელს უნდა უწყობდეს ეროვნულ სასწავლო გეგმაში გამოყოფილი ცხრა პრიორიტეტული გამჭოლი კომპეტენციის განვითარებასაც, რისთვისაც საგანთაშორისი კავშირების დამყარებაა საჭირო. მოსწავლეს უნდა შეეძლოს, ერთ საგანში შეძენილი ცოდნა და უნარ-ჩვევები სხვადასხვა კონტექსტში გამოიყენოს (ტრანსფერი).

გეოგრაფია როგორც კომპლექსური მეცნიერება საბაზო და საშუალო საფეხურებზე შესანიშნავ საშუალებას იძლევა, მოსწავლეებმა არა მარტო შეისწავლონ გეოგრაფია როგორც ცალკე დისციპლინა, არამედ განივითარონ გლობალური ხედვა და დამოკიდებულება, ჩამოყალიბდნენ შემოქმედებით და კრიტიკულ, შემწყნარებელ და სხვისი უფლებების პატივისმცემელ პიროვნებებად.

გთავაზობთ გეოგრაფიისა და სამოქალაქო განათლების ინტეგრირებული გაკვეთილის გეგმას, რომლის ჩატარებაც შესაძლებელია როგორც საბაზო, ისე საშუალო საფეხურზე, გლობალური გეოგრაფიის შესწავლისას.

ორგანიზაციის „ადამიანი გაჭირვებაში” და სამოქალაქო განათლების მასწავლებელთა ასოციაციის თანამშრომლობის ფარგლებში გაართულ ტრენინგზე შემოგვთავაზეს სწავლება დოკუმენტური ფილმების მეშვეობით. საგანმანათლებლო პაკეტი მოიცავს 6 დოკუმენტურ ფილმს, 4 სოციალურ რეკლამასა და მეთოდურ სახელძღვანელოს მასწავლებლებისთვის. თითოეული ფილმის ნახვით გამოწვეულ ემოციებზე ცალკე სტატია დაიწერება…

მინდა, შემოგთავაზოთ სამოქალაქო განათლებისა და გეოგრაფიის ინტეგრირებული გაკვეთილის გეგმა ერთი-ერთი დოკუმენტური ფილმის გამოყენებით.

ფილმი ოთხწუთიანია და ეხება ბავშვთა უფლებების დაცვას, ბულინგს. რატომ დამაინტერესა ამ ფილმმა? ალბათ იმიტომ, რომ მიიჩნევა, თითქოს საქართველოში ეს პრობლემა არ არსებობს და არც ჩვენს სკოლებში ბულინგის შემთხვევათა ზუსტი სტატისტიკა მოიპოვება.

2013 წელს ჩემმა მეათეკლასელებმა სხვადასხვა საკითხზე გამოკვლევა ჩაატარეს. გამოკითხვის დროს ისინი არ შემოფარგლულან თავიანთი სკოლით. კითხვაზე, ხდება თუ არა სკოლაში რაიმე სახის ძალადობა (ფიზიკური, სექსუალური, ფსიქოლოგიური), მათ ასეთი შედეგი მიიღეს.

 

აქვე უნდა ითქვას, რომ გამოკითხულთა უმრავლესობა ფსიქოლოგიურ ძალადობას ვერ აღიქვამს, არ იცის, რა არის ბულინგი და ეს ძალადობად არ მიაჩნია.

ამიტომ იყო, ამ პატარა ფილმმა რომ დამაფიქრა და სამოქალაქო განათლების გაკვეთილის ჩატარების სურვილი აღმიძრა. ბულინგი არ არის ცალკეული ქვეყნებისთვის დამახასიათებელი პრობლემა, ის შეიძლება ნებისმიერი ქვეყნის ნებისმიერ სკოლაში მოხდეს. მთავარია ვიცოდეთ, როგორ დავადგინოთ, ბავშვი პოტენციური მსხვერპლია თუ აგრესორი. ნებისმიერი მოსწავლე შეიძლება იყოს როგორც ბულინგის მსხვერპლი, ისე მისი ინიციატორიც.

სასურველია, გაკვეთილამდე მოსწავლეებმა ჩაატარონ მცირე კვლევა ძალადობის შესახებ. საკმარისია რამდენიმე კითხვა:

1. რა არის ბულინგი?

2. არის თუ არა ძალადობა სკოლაში?

3. რას მიიჩნევთ ძალადობად?

მოსწავლეები კითხვარს თავად ადგენენ. 

გაკვეთილი იწყება ფილმის ჩვენებით.

„რომი” /ნიდერლანდები/

ფილმი მოგვითხრობს 12 წლის გოგონას ისტორიას, რომელიც წლების განმავლობაში თანატოლების მხრიდან ბულინგს განიცდის. რომი უბედურია, ხშირად ტირის და გაურბის მეგობრებს. იმის მაგივრად, რომ პრობლემა მოაგვაროს და სხვა ბავშვებივით იცხოვროს, დარდის დასავიწყებლად ჭამს და კიდევ უფრო უმწეოდ და უბედურად გრძნობს თავს. ყველაზე თვალშისაცემი ფილმში ის არის, რომ რომის პრობლემის შესახებ არავინ იცის, არც მშობლებმა და არც მასწავლებელმა.

მერწმუნეთ, ფილმი გულგრილს არც ბავშვებს დატოვებს. პირველი აქტივობაც სწორედ ემოციებისა და შთაბეჭდილებების გამოხატვაა. ასეთ დროს შეიძლება ყველაზე გულახდილი დიალოგი წარიმართოს. 

* რა ემოცია მოგგვარათ ფილმმა?

* რა პრობლემაა წამოჭრილი მასში?

* რა არის მისი ძირითადი თემა? დამატებითი?

ამ საკითხების განხილვის შემდეგ მასწავლებელი ატარებს აქტიურ ლექციას, რადგან ბულინგის სახეობათა განხილვაში სასურველია მოსწავლეთა ჩართვა.

მასწავლებელი განიხილავს ბულინგსა და მის სახეობებს.

ბულინგი ტერმინია, რომელიც აღნიშნავს გარიყვას, შეშინებას, ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ დევნას. ეს არის აგრესიული ნეგატიური ქცევა. არსებობს ბულინგის რამდენიმე სახეობა:

ფიზიკური ბულინგი გულისხმობს ფიზიკურ თავდასხმას.

სიტყვიერი ბულინგი გულისხმობს სიტყვიერ შეურაცხყოფას, რომელიც დაკავშირებულია ეროვნებასთან, რელიგიასთან, რასასთან და ა.შ.

არაპირდაპირი ბულინგი გულისხმობს ინფორმაციის, ჭორის გავრცელებას. იგი ბულინგის ყველაზე გავრცელებული სახეობაა.

კიბერბულინგი გულისხმობს ბულინგს ტექსტური გზავნილების, სურათების, ბლოგებისა და სოციალური ქსელის საშუალებით.

ბულინგის ფორმების განხილვაში მოსწავლეები აქტიურად არიან ჩართული და გამოთქვამენ საკუთარ აზრს.

შემდეგ მოსწავლეები ავსებენ T დიაგრამას. მათ აგრესორი და მსხვერპლი ბავშვის დამახასიათებელი თვისებები უნდა ჩამოაყალიბონ: 

ბავშვი მსხვერპლი ———— ბავშვი აგრესორი

შემდეგ მოსწავლეები ჯგუფებად მსჯელობენ იმაზე, არის თუ არა მათ გარშემო ბულინგის შემთხვევები და ფიქრობენ პრობლემის მოგვარების გზებზე.

პრეზენტაციის დროს შეიძლება მცირე დისკუსიაც გაიმართოს.

სასადილო ოთახი

გარეთ ბერძნული გაზაფხულია, თბილი, თესალიური.

სასადილო ოთახში  დიდი, მრგვალი მაგიდაა გაშლილი – ფეტა, ზეთისხილი, ძაძიკი, ტოლმა ვაზის ფოთოლში, ქართულად შეზავებული ლობიო, თეთრი, მაკედონური ღვინო.

სუფრასთან პონტოელი ბერძნები სადილობენ. სასაუბრო ენა რამდენიმე – ბერძნული, ქართული, პონტოური, ალაგ – ალაგ რუსული, თემა – ერთი – სამშობლო.

–ჩვენ მოხუცები კატებივით ვართ – ამბობს მოხუცი ბებია – გადმოვიღებ საჭმელს თეფშზე, მგონია, შევჭამ, მაგრამ ერთი ლუკმაც მყოფნის. ადრე ბევრს ვმუშაობდით და გემრიელადაც ვჭამდით. ადრე, ჩვენს სოფელში…

მთავარ კედელზე აია სოფიას ტაძრის უზარმაზარი სურათი ჰკიდია – გრანდიოზული  ბიზანტიური ტაძარი ულამაზეს თურქულ ქალაქში. 

სხედან ჩემი მოხუცები.

უყურებენ ტაძრის გრანდიოზულ არქიტექტურას.

ბერძნულ სიმღერებს მღერიან და თავიანთ ქართულ სოფელს გლოვობენ.

ჩვენი სასტუმრო სტამბულის ცენტრშია, მანქანის დასაყენებელ ადგილს ვპოულობთ,  მანქანაში ინგოლშტატის ბაზრობაზე ნაყიდი ველოსიპედი, თხილამურები, ბავშვის საწოლი, ჩემი ბალიში და პლედი და კიდევ რა აღარ დევს. 

სასტუმროს ადმინისტრატორმა ღერი ინგლისური არ იცის, როგორღაც ვაგებინებთ, რა გვინდა, საიდან ვართ, საქართველოს გაგონებაზე გვეუბნება, რომ ძალიან გაგვიმართლა, რადგან მათ სასტუმროში ორი ქართველი გოგო მუშაობს.

ბარგს სასტუმროში ვტოვებთ და მაშინვე გავდივართ ქალაქის სანახავად, ცოტა დრო გვაქვს, მე კი კონსტანტინეპოლში პირველად ვარ. ( ვერაფრით ვეძახი სტამბულს).

სასწაული ქალაქია, ვნახულობთ უმდიდრეს მუზეუმებს, სასახლეებს, მეჩეთებს… წმინდა სოფიას ტაძარს, რომელიც ვინმე ანთიმოსმა ააშენა, რომელიც, ბიძაჩემის თეორიის მიხედვით, ჩვენი გვარის ერთ–ერთი მამამთავარი იყო.  

ვესტუმრეთ  ბერძნების ნასახლარებს, ეკლესიებს, ისტორიის უსამართლობა ყელში მიჭერს, მაგრამ არაფერს ვიმჩნევ – ძალიან სტუმართმოყვარეები არიან ჩვენი თურქი მასპინძლები…

საუზმეზე ჩავდივართ.

შვედურ მაგიდასთან ტურისტები ირევიან, სკანდინავიელი წყვილი მზისფერი თმითა და გულღია ღიმილით, ჩინელი გოგონა, თან საუზმობს, თან ბლოკნოტში რაღაცებს ინიშნავს, ფრანგი შეყვარებულები…

ყავას ვისხამ, ცივია.

ზაზას რაღაცას ვეუბნები.

შავთმიანი მიმტანი გოგონა გვიახლოვდება:

–საქართველოდან ხართ?

–დიახ… – უხარია, გვესაუბრება, ქართულ ენას ისრუტავს თითქოს.

–სახლში მიდიხართ? – დასტურის შემდეგ თვალები უნაღვლიანდება:

–ნეტა მეც მოვდიოდე, პატარა გოგო მყავს, სამი წლის, წითელ მანიკურებს და წითელ კაბას მაბარებს, ერთი წელია არ მინახავს,  იმდენი რამე უნდათ ბავშვებს….

… თითქოს არც ყოფილა ეს საოცარი მოგზაურობა, გერმანული მუზეუმები, მზიანი ტოსკანა და აღორძინების ხანის ზეიმი ფლორენციაში, თითქოს არც არაფერი ყოფილა, ისე მიმძიმდება გული და სახლში, ჩემს სამი წლის ბიჭთან სასწრაფოდ დაბრუნება მინდება.

( საქართველოში დაბრუნებული ფერეიდნელის ნაამბობიდან)

„ – ხო, ახლა ემეჩი უშიშროების ხალღმა, ვინც ჩვენ ჩოგიყანა იქა, ხო, იმ უშიშროების ხალღმა რო წაგიყვანა იქა, რათ მიდიხართ იქაო, იცით, რო იქ ბალახის გარდა არაფერი არ იჭმევისო. მარტო ბალახი მიწის საჭმელი არაფერი არ არიო.

მე თქი, რო ჩემო ბატონო, მე კი პარსული არ ვიცი კარქათ-მეთქი, და ბეჰთარას-მეთქი, იმ ჩემ სამშობლოჩი წაიღებ, ბეჰთარი უფრო კარგია, იმდენი ვიცი-მეთქი. ჩემ სამშობლოს ბალახი ჯობია–მეთქი….”

ესეც საქართველოს საზღვარი. ახლა უფრო ნელა მივდივართ, დაგემოვნებით.  ისეთი გრძნობაა, თითქოს ორი კვირა კი არა, 2 წელი არ ვყოფილვართ აქეთ.  მშვენიერი გაზაფხულია, აყვავებული ხეებით ვტკბები, ფანჯრიდან თავი მაქვს გაყოფილი.

უცებ რაღაცამ ჩამიქროლა ყურთან, კიდევ კარგი ამცდა – პლასტმასის ბოთლია, კოკა–კოლის.

–გოგო, შემოყავი თავი, საქართველოში ხარ – დამცინის ზაზა – თვითონ უკვე ქართულმძღოლურად მანევრირებს, ხმოვან სიგნალს და ხმოვან შეძახილებს ხშირად იყენებს. 

ფანჯარას სასწრაფოდ ვკეტავ, მაინც სულელივით  მიხარია რაღაც და ვარინკა წერეთლისეულ ცნობილ მოტივს ხმადაბლა ვღიღინებ:

„გულამოსკვნილი ვტიროდი

სადა ხარ, ჩემო სულიკო?!”

ჩვენი ქვეყანა პროფესიული განვითარებისა და კარიერული ზრდის ახალი სისტემის ამოქმედების მოლოდინშია. მიმდინარეობს დისკუსია სისტემის დადებით მხარეებსა და იმ საფრთხეებზე, რომელთა გათვალისწინებაც აუცილებელია ასეთი მნიშვნელოვანი სიახლის წარმატებით განხორციელებისთვის. ამ კონტექსტში საყურადღებოა ანალოგიური სისტემების გაანალიზება და შედარება ჩვენი ქვეყნის რეალობასთან. ჩვენი წერილი ეყრდნობა ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის განათლების ექსპერტების 2011 წლის მოხსენებას. მოხსენება მომზადებულია ანდრეას შლეიხერის (გერმანია) – განათლების მკვლევარის, ეკონომიკური და კულტურული განვითარების ორგანიზაციის (OECD) PISA-ს ერთ-ერთი ხელმძღვანელისა და კოორდინატორის – მიერ.

განათლების სისტემების წინაშე დგას რთული ამოცანა – დააინტერესონ უმაღლესი სასწავლებლების ნიჭიერი კურსდამთავრებულები მასწავლებლის პროფესიით. სხვადასხვა ქვეყანაში ამ პრობლემას სხვადასხვანაირად წყვეტენ. შრომის ანაზღაურების კონკურენტუნარიანობა, კარიერული ზრდის პერსპექტივა, პროფესიული თვითრეალიზაციის განსხვავებული გზები და მასწავლებლებისთვის როგორც პროფესიონალებისთვის განსაზღვრული უფლებამოსილების მინიჭება გამოყენებული სტრატეგიების მნიშვნელოვანი ასპექტებია.

კადრების შერჩევის აქტიურ კამპანიაში აქცენტი შეიძლება დაისვას იმაზე, რომ ამ პროფესიას შეუძლია მორალური კმაყოფილების მოტანა – ამგვარად ამ პროფესიაში შეიძლება ისეთი ადამიანების მოზიდვა, რომლებიც სხვაგვარად არც კი განიხილავდნენ ამ შესაძლებლობას. იქ, სადაც პედაგოგიური მოღვაწეობა პრესტიჟულ საქმიანობად ითვლება, შესაძლებელია სტატუსის უფრო მეტად აწევა კონკურსის მეშვეობით, რომელიც მასწავლებლებს წარმოდგენას შუქმნის იმის შესახებ, რომ მათ პოპულარული პროფესია აირჩიეს. ამასთან ერთად, აუცილებელია გარკვეული დონე პროფესიული განათლების დასაწყისში, რომელიც ახალ მასწავლებლებს არა მხოლოდ სტანდარტული მეთოდების გამოყენებისთვის, არამედ საგანმანათლებლო პროგრამების შემუშავებასა და განხორციელებაში აქტიური მონაწილეობისთვისაც ამზადებს.

საგანმანათლებლო სისტემებს შეუძლია მაღალი კლასის სპეციალისტების მოზიდვა არა მარტო ანაზღაურებით, არამედ იმ პირობებითაც, რომლებშიც მასწავლებელი პროფესიონალად ჩამოყალიბდება.

PISA კვლევის მონაცემების თანახმად, მსოფლიოს წარმატებული საგანმანათლებლო სისტემები სტუდენტებს სთავაზობენ ისეთი სახისა და ხარისხის განათლებას, რომელიც ნაკლებწარმატებულ სისტემებში მხოლოდ ელიტური უმცირესობისთვის არის ხელმისაწვდომი. ეს იმას ნიშნავს, რომ მათ უნდა შეძლონ ყველასთვის უმაღლესი დონის პედაგოგიური მომსახურების უზრუნველყოფა. როგორც გვიჩვენებს განათლების სფეროში ნაციონალური პოლიტიკის მიმოხილვა, წარმატებულ საგანმანათლებლო სისტემებს ხშირად აჰყავთ სამუშაოდ ისეთი სასწავლო დაწესებულებების კურსდამთავრებულები, რომლებიც საუკეთესო სპეციალისტებმა დაამთავრეს. ადამიანები, რომლებიც პროფესიული თვითრეალიზაციისკენ მიისწრაფვიან და დაინტერესებულები არიან სტატუსის შესაბამისი პროფესიული შრომის პირობებით, შესაძლოა შეაშინოს სკოლებში დირექტიულმა ატმოსფერომ და მმართველობაში ბიუროკრატიული მექანიზმების გამოყენებამ. ამიტომ ბევრი საგანმანათლებლო სისტემა სკოლების მართვის რეორგანიზაციის გზით მიდის: ადმინისტრაციის სანაცვლოდ მოვიდა მმართველობა ნორმების საფუძველზე, რომელსაც პროფესიული საზოგადოება შეიმუშავებს და რომელიც უზრუნველყოფს საზოგადოებრივ სტატუსს, შრომის ანაზღაურების განსაზღვრულ დონეს, პროფესიულ დამოუკიდებლობას, ხარისხიან პროფესიულ განათლებას და პასუხისმგებლობას როგორც პროფესიული მოღვაწეობის შემადგენელს. ამავე საგანმანათლებლო სისტემებმა შექმნეს საზოგადოებრივი დიალოგის ეფექტური მექანიზმები. დაბოლოს, მათ შეიმუშავეს თანამშრომლობის მიმზიდველი ფორმები, რომლებიც შესაბამისობაშია მუშაობის მოქნილ გრაფიკთან დასაქმების გარანტიით და რომელიც სკოლას საკმარის უფლებამოსილებას სთავაზობს პედაგოგიური კადრების მართვის კუთხით.

მმართველობის ეს პრინციპები ნაციონალურ და რეგიონულ პოლიტიკაში პრიორიტეტული გახდა.

უნდა გავითვალისწინოთ სამუშაო ძალით სახელმწიფოს უზრუნველყოფა და მასზე მოთხოვნა და იმ სტრატეგიების მოფიქრება, რომლებიც მიმართულია პროფესიაში ახალგაზრდობის მოზიდვისკენ, ასევე – განსაზღვრულ საგნებში სპეციალისტების უკმარისობის პრობლემის მოგვარებისკენ.

იმ ქვეყნებშიც კი, სადაც განათლების სისტემას აქვს განსაკუთრებით ნიჭიერი კურსდამთავრებულების რეკრუტირების საშუალება, აღიარებენ, რომ სწავლების ხარისხი მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული იმაზე, რომელი სასწავლო დაწესებულება დაამთავრა მასწავლებელმა. პოტენციური პედაგოგები, რომელთა შორისაც ხდება არჩევა, განიცდიან გავლენას საზოგადოებაში გაბატონებული აზრისა მოცემულ პროფესიაზე, მათ შორის – საზოგადოებრივ სტატუსზე; შრომის პირობებზე; მასთან დაკავშირებულ შესაძლებლობაზე იგრძნონ, რომ შენს სამუშაო ადგილზე რაღაც შენზეც არის დამოკიდებული; მატერიალურ შემადგენელზე. ეს ფაქტორები ყურადღებით არის შესასწავლი, იმის გათვალისწინებით, რომ მრავალი განვითარებული ქვეყნის ეკონომიკა უკვე შეეჯახა პედაგოგიური კადრების დეფიციტს და მომავალში სიტუაცია გაუარესდება, რადგან ბევრი მასწავლებელი პენსიაზე გავა. იმ ქვეყნებშიც კი, სადაც მოთხოვნები განათლების სფეროში დაბალანსებულია, ცალკეულ საგნებსა და სკოლებში არ ჰყოფნით პედაგოგები მოსახლეობის სოციალურად მგრძნობიარე და იზოლირებული ჯგუფებისთვის.

ამ სფეროში პოლიტიკური გადაწყვეტილებები ორ სხვადასხვა დონეზე უნდა მიიღებოდეს. პირველი ეხება პროფესიის ხასიათს როგორც ასეთს და სპეციფიკურ პირობებს, რომლებშიც მასწავლებლები მუშაობენ. აქ ძალისხმევა საზოგადოდ მასწავლებლის პროფესიის სტატუსის ამაღლებისა და ბაზარზე მისი კონკურენტუნარიანობის ზრდისკენ უნდა იყოს მიმართული. მეორეა კონკრეტული ზომები, რომელთა მიზანია მასწავლებელთა მოზიდვა ქვეყნის იმ რეგიონებში, იმ თემებში, იმ სპეციალიზაციებში, სადაც ისინი არ ჰყოფნით. ამ დონეზე გადაწყვეტილების მიღებისას ჩვენ ამოვდივართ იქიდან, რომ პედაგოგებისთვის არსებობს შრომის არა ერთი ბაზარი, არამედ მთელი წყება ბაზრებისა, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდება სკოლის ტიპის, განსაზღვრული საგნის სპეციალიზაციის მიხედვით. გამოკითხვისას ვიგებთ, რას აფასებენ თავიანთ მუშაობაში თავად მასწავლებლები, ასევე – რაზე დაისვას აქცენტი პროფესიაში ამა თუ იმ კატეგორიის სპეციალისტების მოსაზიდად: სწავლების სოციალურ მნიშვნელობაზე, ახალგაზრდებთან მუშაობის შესაძლებლობაზე, შემოქმედებითი თვითგამოხატვის პერსპექტივებზე თუ პროფესიულ დამოუკიდებლობასა და თანამოაზრეების ჯგუფში მუშაობაზე.

სხვადასხვა ქვეყნის მაგალითი გვიჩვენებს, რომ პოლიტიკური საშუალებებით შესაძლებელია გავლენის მოხდენა პედაგოგის პროფესიის მიმზიდველობაზე.

პედაგოგის პროფესიის სტატუსი არ წარმოადგენს ამა თუ იმ კულტურის უცვლელ მახასიათებელს და ზოგიერთ ქვეყანაში ის დროთა განმავლობაში იცვლება. სინგაპურის, ინგლისისა და ფინეთის მაგალითები მოწმობს, რომ სიტუაციის კარდინალური შეცვლა შესაძლებელია. სხვადასხვა ქვეყანაში შემჩნეულია კადრების შერჩევისადმი საინტერესო მიდგომები, მათ შორის:

▪ სარეკლამო პროგრამები, ორიენტირებული მასწავლებლობის კანდიდატების „არატრადიციულ” ჯგუფზე;

▪ შერჩევის ინსტრუმენტების გაფართოება;

▪ სამუშაო სტაჟის გათვალისწინების ნორმების გადახედვა პედაგოგთა ამა თუ იმ დაწესებულებაში დასაკავებლად, რათა თავიდან იქნეს აცილებული სიტუაციები, როდესაც ახალბედა მასწავლებლებს გზავნიან რთულ და არაპოპულარულ სკოლებში, რაც უფრო მეტად აუარესებს მდგომარეობას ამ სკოლებში და შესაძლოა, უარყოფითად იმოქმედოს მასწავლებელთა პროფესიულ ზრდაზეც.

თუ კანდიდატი მასწავლებლობის დიდ სურვილს ამჟღავნებს, შერჩევის დროს ხანდახან უპირატესობა ენიჭება რთულად გაზომვად თვისებებს, ისეთებს, როგორებიცაა ენთუზიაზმი, შრომისმოყვარეობა და მოსწავლეთა მოთხოვნებისადმი გულისყურიანი დამოკიდებულება, რადგან ზოგ შემთხვევაში სწავლების ხარისხის კუთხით ისინი უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე შრომითი გამოცდილება და დიპლომი.

კვლევებმა გვიჩვენა, რომ ადამიანებს, რომლებიც მჭიდროდ არიან დაკავშირებულნი სკოლასთან: მშობლებს, რომლებიც ეხმარებიან მასწავლებლებს, ასევე დამსაქმებლებს, რომელთა თანამშრომლები მონაწილეობენ სამუშაო ადგილზე სასწავლო პროგრამებში – მასწავლებლებისადმი უკეთესი დამოკიდებულება აქვთ , ვიდრე ადამიანებს, რომლებსაც მათთან უშუალო კავშირი არ გააჩნიათ. სკოლასა და საზოგადოებას შორის ურთიერთობის გამყარებამ შესაძლოა ხელი შეუწყოს პედაგოგის სტატუსის ამაღლებას. მასწავლებლებსა და სკოლის ხელმძღვანელობას უნარი შესწევთ, საკვანძო როლი შეასრულონ სკოლასა და ოჯახებსა თუ მთლიანად საზოგადოებას შორის კავშირის გაძლიერებაში.

შრომის მიმზიდველ პირობებს ძალუძს გააუმჯობესოს მორალური კლიმატი, შეამციროს კადრების გადინება და გააფართოოს პედაგოგთა კონტინგენტი. 

თანამედროვე დამსაქმებლებს ესმით, რომ თანამშრომლებს ხელი უნდა შეუწყონ სამუშაოსა და პირად ცხოვრებას შორის ბალანსის შენარჩუნებაში. ზოგიერთ ქვეყანაში მასწავლებლებს საშუალება ეძლევათ, იმუშაონ არასრული რეჟიმით, ისინი სარგებლობენ შემოქმედებითი შვებულებით და უხანგრძლივდებათ შვებულება საკუთარ ხარჯზე, ხდება საწარმოო დაწესებულებებთან გაცვლა-გამოცვლსი ორგანიზება. ეს წამოწყებები მოითხოვს თანხებს, მაგრამ ამ დანახარჯის ფასად მცირდება კადრების გადინება, უმჯობესდება მორალური კლიმატი, სკოლებში შემოდის ახალი ცოდნა და უნარები.

პედაგოგიურ მუშაობას მეტი კმაყოფილება მოაქვს, როდესაც მასწავლებელი მონაწილეობს სკოლის მუშაობის გაუმჯობესების პროცესში. 

პროფესიონალიზმის არსი მდგომარეობს იმ ფაქტის აღიარებაში, რომ „ჩინოვნიკს” კი არა, არამედ პროფესიონალს აქვს ის ცოდნა, რომელიც აუცილებელია იმის შესახებ გადაწყვეტილებათა მისაღებად, რა მომსახურებაა საჭირო და როგორ უზრუნველვყოთ ის. როდესაც ორგანიზატორთა რიგებში პროფესიონალი ჭარბობს, მასში მმართველობის ნაკლები დონეა, მუშახელი იღებს კონსულტაციებს ყველა საჭირო საკითხზე და აქვს ფართო უფლებამოსილება კლიენტების მოთხოვნების დიაგნოსტირებისა და იმის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღების კუთხით, როგორი მომსახურება დააკმაყოფილებს ამ მოთხოვნებს. მართლაც, მრავალ პროფესიაში და მრავალი პროფესიონალისთვის მუშახელი ხელმძღვანელიცაა, ხშირად კი – ბიზნესის მფლობელიც.

პოლიტიკოსები, რომლებიც განათლების სფეროში გადაწყვეტილებებს იღებენ, არაერთხელ მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ ზემოდან წამოსული ინიციატივები არ კმარა იმისთვის, რომ რეალურად განხორციელდეს ღრმა და შეუქცევადი ცვლილებები. ზემოდან განხორციელებული რეფორმების წარუმატებლობის მიზეზი მრავალია: ასეთი რეფორმები ფოკუსირებულია ასპექტებზე, რომლებიც სწავლა-სწავლების ძირითად საფუძვლებსაა აცდენილი; რეფორმა გამომდინარეობს დაშვებიდან, რომ მასწავლებლებმა იციან, როგორ აკეთონ ის, რისი კეთებაც სინამდვილეში არ იციან; რეფორმატორები მასწავლებლებისგან ერთდროულად ბევრი რამის კეთებას ითხოვენ; მასწავლებლები და სკოლები არ ეთანხმებიან რეფორმის სტრატეგიას. 

უკანასკნელ ათწლეულში მრავალ საგანმანათლებლო სისტემაში სკოლების ხელმძღვანელობამ და პედაგოგებმა მიიღეს მოქმედების მნიშვნელოვანი თავისუფლება – ეს არის ის, რასაც მასწავლებლები უწოდებენ ფაქტორს, რომელიც მიმზიდველობას მატებს პედაგოგის პროფესიას და რომელიც, PISA პროგრამის შედეგების თანახმად, მჭიდროდაა დაკავშირებული სკოლის საქმიანობის წარმატებასთან ანგარიშვალდებულების ზომებთან შესაბამისობაში. ფინეთი და ონტარიო არიან იმის მაგალითები, წინათ ცენტრალიზებულმა სისტემებმა როგორ გადაიტანეს აქცენტები:

· სწავლების სრულყოფილებაზე;

·მასწავლებლებისთვის ახალი იდეების გამოცდისა და კოლეგებისგან სწავლების საშუალებების უზრუნველყოფაზე;

·ერთიანი სტრატეგიისა და შესაძლო შედეგების კომპლექსის შემუშავებაზე როგორც პედაგოგებისთვის, ისე მოსწავლეებისთვისაც;

·რეფორმის მხარდაჭერის უზრუნველყოფაზე პედაგოგთა და პროფკავშირების მხრივ. 

ზოგიერთ ქვეყანაში მოქმედების დიდი თავისუფლება მიენიჭა როგორც მთლიანად სკოლის კოლექტივს, ასევე თითოეულ მასწავლებელს. სხვაგან უფლებამოსილება გაეზარდათ სკოლებს, რომლებმაც შედეგები გააუმჯობესეს და შეუმცირდათ მათ, ვინც სირთულეებს განიცდის. ზოგიერთ ქვეყანაში სკოლის დირექტორი სტატუსით ოდნავ თუ განსხვავდება წამყვანი მასწავლებლისგან; სხვაგან ისევ ელიან, რომ სკოლის დირექტორი უხელმძღვანელებს მასწავლებლებს და მისცემს მიმართულებას მათ განვითარებას.

PISA-ს შედეგები ადასტურებს, რომ აქცენტი პროფესიულ პასუხისმგებლობაზე არ ეწინააღმდეგება დადგენილ ცენტრალიზებულ სტანდარტებს და შეფასების სისტემებს; სავარაუდოდ, ისინი ერთმანეთთან კავშირშია.

სტატია მომზადდა „Building a high-quality teaching profession. Lessons from around the world” მოხსენების საფუძველზე.

რედაქტირება გაუკეთა კახა ჟღენტმა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Building a High-Quality Teaching Profession Lessons from around THe worLd – https://asiasociety.org/files/lwtw-teachersummit.pdf

2. https://www.oecd.org/education/school/programmeforinternationalstudentassessmentpisa/47506177.pdf

3. „Учитель как специалист высокой квалификации: построение профессии.Уроки со всего мира”, Вопросы образования, 2011

თვითშეფასება მე-კონცეფციის ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპონენტია. იგი მე-ს მიმართ განზოგადებული შეფასებითი დამოკიდებულებაა, რომელიც გავლენას ახდენს როგორც გუნება-განწყობილებაზე, ისე ინდივიდუალური და სოციალური ქცევების ფართო სპექტრზე. თვითშეფასებას აყალიბებს როგორც საკუთარი, ისე პიროვნებისთვის მნიშვნელოვანი ადამიანების შეფასება. მას საფუძველი ბავშვობასა და მოზარდობაში ეყრება. დაბალი თვითშეფასების მქონე ადამიანი წარუმატებლობის შემთხვევაში შესაძლოა დაიბნეს და არაადეკვატურად მოიქცეს, მაშინ როცა ადეკვატური თვითშეფასების მქონე პიროვნებისთვის სირთულე ცხოვრებისეული გამოწვევა და განვითარების ხელშემწყობი ფაქტორია. ადეკვატური თვითშეფასება ჯანმრთელი პიროვნების ძირითადი მახასიათებელია. აღმოჩნდა, რომ საკუთარ თავზე მეტისმეტად უარყოფითი წარმოდგენა პრობლემებს წარმოშობს. საკუთარ თავზე მეტისმეტად დიდი წარმოდგენაც ბადებს პრობლემებს, მაგრამ ასეთი ადამიანი, დაბალი თვითშეფასების მქონისგან განსხვავებით, ამას სულაც არ განიცდის. დაბალი თვითშეფასება საკუთარ თავში დაურწმუნებლობის, მორცხვობის, მოშიშრობის, საკუთარი თავის რეალიზების შეუძლებლობის განცდებს ბადებს. ასეთი ადამიანები აზვიადებენ წარუმატებლობას, მეტისმეტად კრიტიკულები არიან საკუთარი თავის მიმართ, ადვილად სწყინთ და სოციალური მხარდაჭერა სჭირდებათ.

გთავაზობთ ფ. ზიმბარდოს რეკომენდაციებს, რომლებიც თვითშეფასების ამაღლებაში დაგეხმარებათ. მანამდე კი თქვენი თვითშეფასების დონის გარკვევა ვცადოთ.

მოწესრიგებული, საზრიანი, ფეთქებადი, მგრძნობიარე, ამაყი, უხეში, ხალისიანი, ირონიული, მზრუნველი, მორცხვი, გულწრფელი, დახვეწილი, აუჩქარებელი, მეოცნებე, ეჭვიანი, ჯიუტი, ნაზი, უშუალო, თანამგრძნობი, იმპულსური, მომხიბვლელი, ბუტია, ფრთხილი, პედანტური, პრინციპული, რომანტიკული, გონიერი, მიზანსწრაფული, თავშეკავებული. ენთუზიასტი, მიმტევებელი.

1. ამოიწერეთ თვისებები, რომლებიც უნდა ახასიათებდეს თქვენთვის იდეალურ ადამიანს (შეგიძლიათ, დაამატოთ სხვა თვისებაც, რომელიც, თქვენი აზრით, უნდა ჰქონდეს იდეალს, მაგრამ ჩამონათვალში არ არის). დათვალეთ, რამდენი თვისება ამოიწერეთ.

2. ამოწერილთაგან ხაზი გაუსვით იმ თვისებებს, რომლებიც თქვენ გაქვთ. დათვალეთ, რამდენ სიტყვას გაუსვით ხაზი.

3. მეორე მაჩვენებელი გაყავით პირველზე.

შედეგების ინტერპრეტაცია: 0,4-0,6 – ადეკვატური თვითშეფასება; 0,7 და მეტი – მაღალი თვითშეფასება; 0,4 და ნაკლები – დაბალი თვითშეფასება.

1. გააცნობიერეთ საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეები, დაისახეთ რეალური მიზნები. ზედმეტს ნუ მოსთხოვთ საკუთარ თავს, განსაჯეთ და განსაზღვრეთ, რისი მიღწევის შანსი გაქვთ. არ დაუშვათ, მიზნები სხვებმა დაგისახონ. დაფიქრდით თქვენი მიზნების საფუძვლიანობასა და მათი განხორციელების საშუალებებზე, თქვენი იდეალებია წარმოდგენილი მათში თუ სხვებისგან პასიურად მიღებული შთაბეჭდილებები აისახება.

2. განსაზღვრეთ, რა არის თქვენთვის ღირებული, რისი გწამთ. აწონ-დაწონეთ თქვენი შესაძლებლობები და გადაწყვიტეთ, როგორი გინდათ იყოთ, შექმენით „სცენარების საწყობი”, შეუსატყვისეთ ისინი დღევანდელობას, თქვენს აქტუალურ ფსიქიკურ მდგომარეობას, იმოქმედეთ იმგვარად, რომ სცენარი კი არ გმართავდეთ, არამედ ცხოვრებაში გეხმარებოდეთ.

3. გააცნობიერეთ, რა არის თქვენი პიროვნული ღერძი. წარსულის ანალიზის გზით განსაზღვრეთ, რომელმა პიროვნულმა ურთიერთობებმა და გადაწყვეტილებებმა განსაზღვრა, ისე გეცხოვრათ, როგორც ცხოვრობთ. შეეცადეთ, გაუგოთ და აპატიოთ მათ, ვინც გაწყენინათ და ვერ დაგეხმარათ, როცა დახმარება გჭირდებოდათ. საკუთარ თავსაც აპატიეთ შეცდომები, ცოდვები, წარუმატებლობა და ჭოჭმანი. დაივიწყეთ უარყოფითი მოგონებები, მაგრამ მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მათგან სასარგებლო დასკვნებს გამოიტანთ. გახსოვდეთ: ვიდრე ცუდი მოგონებებით ცხოვრობთ, ისინი გიმონებენ. იცხოვრეთ კარგი მოგონებებით, გაიხსენეთ წარსული წარმატებები, თუნდაც უმნიშვნელო.

4. თუ თქვენს ქცევას დანაშაულის გრძნობა და სირცხვილი წარმართავს, ეს პოზიტიურ მიზნებს გაშორებთ, ზღუდავს თქვენს შემოქმედებითობას. აუცილებელია, ენდოთ საკუთარ თავს.

5. განიხილეთ თქვენი ქცევის მიზეზები ამჟამინდელი ფიზიკური, სოციალური, ეკონომიკური და პოლიტიკური თვალსაზრისით, მაგრამ არა პიროვნული ნაკლოვანებების პოზიციიდან.

6. ყველაფერი შეფარდებითია. ამქვეყნად რამდენი ადამიანიცაა, იმდენი აზრია. შეახსენეთ თავს, რომ ყოველთვის და ყველაფერზე არსებობს ალტერნატიული თვალსაზრისი. რეალობა სხვა არაფერია, თუ არა ადამიანთა გარკვეული ნაწილის შეთანხმება, ერთი და იგივე სახელი დაარქვან საგნებს და არა ის, რაც თითოეულ მათგანს სურდა თავისი წარმოსახვის შესაბამისად. ეს საშუალებას მოგცემთ, უფრო ადვილად აიტანოთ მოვლენათა განსხვავებული ინტერპრეტაციები, უკეთ გააცნობიეროთ ადამიანთა ქცევის მოტივები.

7. ნურასოდეს იტყვით საკუთარ თავზე ცუდს. წარმატებას იღბალს ნუ მიაწერთ, ხოლო წარუმატებლობას – საკუთარ თავს. წარმატებას თქვენს თავს უნდა უმადლოდეთ და წარუმატებლობის შემთხვევაში ისიც უნდა დაუშვათ, რომ ეს შესაძლოა თქვენი ბრალი არ ყოფილიყო. როგორც ა. ელისი აღნიშნავს, ადამიანები ხშირად ირაციონალურად ფიქრობენ და უარყოფითი დასკვნები გამოაქვთ საკუთარ თავზე, რაც დაბალი თვითშეფასების საფუძველი ხდება. განსაკუთრებით ერიდეთ ისეთ შეფასებით კატეგორიებს, როგორებიცაა უნიჭო, მახინჯი, უიღბლო, გამოუსწორებელი და სხვა; ასეთი შეფასებები დამანგრეველი ძალაა და ის უნდა შეაჩეროთ.

8. ნურავის მისცემთ უფლებას, გააკრიტიკოს თქვენი პიროვნება – კრიტიკის საგანი შეიძლება იყოს ქცევა. ნუ შეგეშინდებათ, ნუ მოერიდებით უკუკავშირს – ის შესაძლოა საკმაოდ კონსტრუქციული აღმოჩნდეს

9. გახსოვდეთ, წარუმატებლობა და იმედგაცრუება ზოგჯერ თქვენს საკეთილდღეოდ მუშაობს – ხომ შეიძლება, არასწორ მიზნებს ისახავდეთ? ეს ცხოვრებისეული გაკვეთილები უფრო დიდ იმედგაცრუებას აგაცილებთ თავიდან.

10. ერიდეთ სიტუაციებს, სადაც დისკომფორტს გრძნობთ, ადამიანებს, ვისთან ურთიერთობაც არ გსურთ. თუ სიტუაციას ვერ ცვლით და საკუთარი რეაქციების კორექტირებას ვერ ახერხებთ, განერიდეთ, რათა არასრულფასოვნების კომპლექსი არ გაგიჩნდეთ. ცხოვრება ისედაც ხანმოკლეა და არ ღირს, დრო ჭმუნვაში დაკარგოთ.

11. მიეცით თავს დასვენების, მოდუნების უფლება და დრო. უსმინეთ მე-ს, მიიღეთ სიამოვნება ისეთი საქმეებისგან, რომლებიც შეგიძლიათ მარტომ აკეთოთ და თანაც გიტაცებთ.

12. პრაქტიკაში იყავით საზოგადოებრივი ტიპი – გალაღდით, იგრძენით ენერგია, რომელსაც სხვები ასხივებენ. წარმოიდგინეთ, რა აწუხებთ თქვენს ახლობლებს და რით შეგიძლიათ დაეხმაროთ. გაიგეთ, რაში სჭირდებით და რა შეგიძლიათ მისცეთ მათ. აღიარეთ, რომ მზად ხართ გასაცემად.

13. ზედმეტად ნუ დაიცავთ ყველაფერს საკუთარს, უკეთესია, დროდადრო გეტკინოთ იმის გამო, რომ კარგად არ მოიქეცით, ვიდრე ემოციურად გამოიფიტოთ.

14. დაისახეთ შორეული მიზნები და გულდასმით შეარჩიეთ უახლოესიც. შეიმუშავეთ მათი მიღწევის რეალური გეგმა, რეგულარულად შეაფასეთ პროგრესი და იყავით პირველი, ვინც მხარზე ხელს დაგკრავთ ან ჩაგჩურჩულებთ, რომ ფრთხილად იყოთ. ნუ შეგაშფოთებთ, რომ თავმდაბლად არ გამოიყურებით, მით უფრო – მაშინ, როცა არავინ ისმენს საკუთარი თავისკენ მიმართულ თქვენს ქება-დიდებას.

15. თქვენ არ ხართ ის ადამიანი, რომლის ცხოვრებაშიც მუდამ ცუდი უნდა ხდებოდეს. კალია ხომ არ ხართ, გამუდმებით იხტუნოთ, რათა ფეხი არ დაგადგან – თქვენ ევოლუციის დამაგვირგვინებელი სახეობა, თქვენი მშობლების ოცნების ხორცშესხმა და უფლის ნებით გაჩენილი ადამიანი ბრძანდებით, უნიკალური ინდივიდი, რომელსაც შეუძლია, რეალურად შეცვალოს მოვლენათა მდინარება – რასაკვირველია, თუ მოინდომებთ, თუ საკუთარი თავის რწმენა გექნებათ. და თუ ეს ყველაფერი განახორციელეთ, პრობლემები გამოწვევებად იქცევა, ხოლო გამოწვევები – გამარჯვებად.

 ვრცლად

აშშ-ში ჩატარებული კვლევის შედეგები ასეთია: იმ ადამიანთა 36%, რომლებიც ბავშვობაში  ხშირად იტყუებოდნენ, გასამართლებულია ქურდობისათვის. მატყუარები მეტად არიან მიდრეკილნი კანონდარღვევებისადმი, ხშირად ხვდებიან არაკეთილსაიმედო წრეებში, ხდებიან ალკოჰოლისა და ნარკოტიკის მომხმარებლები. შერჩენილი ტყუილი მათ მატებს თავდაჯერებულობას, უჩენს დაუმარცხებლობისა და დაუსჯელობის განცდას. თუმცა პატარა მატყუარების 2/3 კანონმორჩილ მოქალაქედ,  კარგ  პიროვნებად ყალიბდება.

მატყუარებად არ იბადებიან – ასე დაასკვნა ამერიკელმა ფსიქოლოგმა ეკმანმა, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში  სწავლობდა ტყუილის პრობლემას. მისი აზრით, აქ მემკვიდრეობითობის როლი ყველაზე უმნიშვნელოა. თუმცა  ცნობილია, რომ 3-4 წლის ბავშვები შეგნებულად ცრუობენ. როდის ასწრებენ ისინი ტყუილებში ,,დაოსტატებას”? 

ყველაფერი ოდესღაც იწყება, მაგრამ როცა საუბარი ბავშვის ტყუილს ეხება, ძნელია თქმა, როდის მოხდა ეს პირველად. სასკოლო სივრცე ახალი გარემოა, სადაც მოზარდს თავის დამკვიდრება უწევს. პირველი სასკოლო დღეები, კვირები და თვეები გარბის და უცებ პედაგოგი მოსწავლის ტყუილის პირისპირ აღმოჩნდება. თუნდაც სრულიად უმტკივნეულო, ,,უბოროტო” სიცრუე   განგაშის განცდას გვიჩენს. კითხვებს კითხვები ებმის: საიდან იღებს სათავეს მსგავსი გამოგონებები? გადაიზრდება თუ არა ისინი სერიოზულ ტყუილში? საჭიროა თუ არა დასჯა? ჩნდება ბუნებრივი ეჭვი, მანამდეც ხომ არ მატყუებდა? ასეთ დროს ემოციებს თუ ავყვებით, შეიძლება  მატყუარას დასჯის  სურვილმა გვძლიოს.

ფრთხილად! ჯერ გავერკვეთ მისი ქცევის მიზეზებში. მხოლოდ  შემდეგ  გადავწყვიტოთ, როგორ მოვიქცეთ.  

რაოდენ არასასიამოვნოდაც არ უნდა ჟღერდეს, ბავშვი მაგალითს იმ ადამიანებისგან იღებს, რომელთა შორისაც მას უწევს ყოფნა შინ, ეზოში, სკოლაში. უფროსები ხანდახან სრულიად უმნიშვნელო ტყუილებს ამბობენ. მაგალითად, ნაცნობს ეუბნებიან , რა კარგად გამოიყურებიო, როცა ეს ასე არ არის; გამყიდველს ეუბნებიან, ხურდა არ მაქვსო, როცა უბრალოდ ჩანთაში ჩხრეკა ეზარებათ. ანალოგიური ტყუილი შეიძლება ბავშვების თანდასწრებით მასწავლებელსაც წამოსცდეს… 

პრობლემა ისაა, რომ პატარებისთვის არ არსებობს სხვაობა დიდსა და პატარა ტყუილს შორის. სიცრუის ნებისმიერ მაგალითს ისინი აღიქვამენ, როგორც უსიტყვო ნებართვას, თავადაც გაიმეორონ მსგავსი საქციელი. ამიტომ, თუ ასეთი შემთხვევა შენიშნეთ, ამას მყისიერად უნდა მოჰყვეს უფროსების განმარტება. ზოგადად კი, მასწავლებლისათვის იკვეთება ძალიან მიზნობრივი საჭიროება და თემა კლასის საათისათვის. მოვემზადოთ ტყუილსა და მართალზე სასაუბროდ, იმის ასახსნელად,  რა არის დასაშვები, რაც ხანდახან შეიძლება… და რა არის ცუდი და დაუშვებელი…

თუ რომელიმე უფროსი (მშობელი თუ მასწავლებელი) დაიჩემებს, ამ ბავშვს არასდროს უთქვამს ტყუილიო, თითქმის დაბეჯითებით შეიძლება ითქვას, რომ ის თავად ტყუის ან აჭარბებს.  

მიზეზი შეიძლება უამრავი იყოს, მაგრამ შევჩერდეთ ძირითად, ტიპურ მიზეზებზე:

·სასჯელისგან თავის არიდების მიზნით.

·ახლობელი, საყვარელი ადამიანის დაცვის მიზნით.

·სურვილით, იყვნენ უკეთესები, ვიდრე სინამდვილეში არიან.

·პირად ცხოვრებაში ჩარევისაგან თავის დაცვის მიზნით.

·მისწრაფებით, მიაღწიონ იმას, რასაც უფროსები უკრძალავენ.

ზოგჯერ ტყუილის მიზეზად შეიძლება იქცეს ძლიერი სტრესი (მშობლების განქორწინება, ძალადობა, ახლობლის გარდაცვალება და ასე შემდეგ). ასეთ შემთხვევაში, სიცრუე დროებითია და ის გაივლის პრობლემის დაძლევის ან დროის გასვლის შემდეგ.

ამიტომ სანამ მოსწავლის ტყუილზე რეაგირების სტრატეგიას ავირჩევთ, ჯერ ტყუილის მიზეზს უნდა ჩავწვდეთ.

როგორ უნდა მოვიქცეთ, როცა მოსწავლე აშკარად ტყუის, თუნდაც დავალების შეუსრულებლობის  მიზეზის შესახებ. არ ავყვეთ ემოციებს და თავი ავარიდოთ დადანაშაულების ისეთ ფორმულირებას, რომელიც იწყება სიტყვებით „შენ”, „შენგან”… „შენთვის”… სათქმელი გადავიტანოთ თავად ქმედებაზე და არა პიროვნებაზე.  გამოვიყენოთ სხვაგვარი ფორმულირებები : „ძალიან ცუდ  ხასიათზე  ვდგები, როცა…” „გული მწყდება, როცა ბავშვები… „განა, არ სჯობს სიმართლის თქმა…”  „ყოველთვის შევეცდები, გაგიგოთ, ამისთვის სიმართლის თქმაა საჭირო” და ასე შემდეგ.

ბავშვი ჩიხში არ უნდა შევიყვანოთ, მას უნდა ვაგრძნობინოთ, რომ ცუდად მოიქცა და მივცეთ დრო და საშუალება საკუთარი საქციელზე დაფიქრებისათვის, თვითშეფასებისათვის. აღარ ვსაუბრობთ ისეთ დრომოჭმულ სანქციაზე, როგორიც  საჯარო გაკიცხვა და თითით ჩვენებაა.

ნდობა მასწავლებლისა და მშობლის მიმართ ამ ასაკის ბავშვებისათვის ძალიან მნიშვნელოვანი ღირებულებაა და ნუ დავაკარგვინებთ მას. მივცეთ მათ შანსი, თვითონ გაართვან თავი ტყუილთან ბრძოლას. კონტროლის გამკაცრება და ყოველ ნათქვამში ეჭვის შეტანა, საქმეს მხოლოდ ავნებს. ხანდახან კონკრეტულ სიმართლეზე ფასეული სწორედ თანამშრომლობა და ნდობაა, რათა ბავშვს დავეხმაროთ დაძლიოს სისუსტე – ტყულისადმი მიდრეკილება.

შეუძლებელია ვინმემ განსაზღვროს, რამდენი ტყუილი შეიძლება ეპატიოს ბავშვს. მაგრამ არსებობს საგანგაშო სიგნალები, რომელთა შემჩნევის შემდეგ საჭიროა სპეციალისტის ჩარევა:

·ბავშვი იტყუება სისტემატურად, შინ და სკოლაში, უფროსებთან და თანატოლებთან.

·არანაირი საუბრები, ახსნა-განმარტებები, მასწავლებლისა და მშობლების ერთობლივი მცდელობები არ ამცირებს ტყუილების ნაკადს.

·ბავშვს არ აქვს დანაშაულის განცდა ტყუილის გამო, არ აღიარებს, რომ ტყუილი ცუდია.

·ტყუილს თან ახლავს სხვა უსიამოვნებები: ქურდობა, აგრესიული საქციელი, მტკივნეული რეაგირება, საკუთარ თავში  ჩაკეტილობა…

ასეთი ნიშნების შემჩნევისას აუცილებელი ხდება ექიმი ფსიქოლოგის ჩარევა. ის შეიმუშავებს სტრატეგიას, რომლის განხორციელებისთვის ექიმის, მშობლისა და პედაგოგის შეთანხმებული ძალისხმევაა საჭირო. 

გულუბრყვილობა იქნება ვიფიქროთ, რომ რომელიმე მცდელობის შედეგად იქმნება გარანტია, რომ ბავშვი აღარასდროს  იტყვის ტყუილს. ჩვენ უნდა ჩავწვდეთ მის გამომწვევ მიზეზებს. მასწავლებელს კარგად მოეხსენება, რომ ყველა მოსწავლე განსხვავებულია, თითოეულს სწავლისა და ურთიერთობების ინდივიდუალური შესაძლებლობები აქვს, აქვთ განსხვავებული ინტელექტუალური უნარები; ვისთვის ჯგუფისადმი მიკუთვნებულობის განცდაა უპირატესი, ვისთვის აღიარების…

პრობლემის გასაღებიც, უმრავლეს შემთხვევაში, აქ იმალება. ხანდახან ჩვენი და მშობლების მიდგომა ბავშვისადმი წაყენებული მოთხოვნების მიმართ გადახედვას ითხოვს. რამდენად რეალისტურია ამოცანები, რომელსაც კონკრეტულ მოსწავლეს ვუსახავთ? ტყუილის პრობლემა ხომ არ არის ამოზრდილი იმ მიზნებიდან, რომელიც ბავშვს დავუსახეთ და რომელთან გამკლავებაც მას უჭირს? ტყუილში ხომ არ იპოვნა მან „ხსნა”? ან ხომ არ უნდა გავამახვილოთ ყურადღება იმაზე, როგორია ბავშვის თვითშეფასება, რატომ ცდილობს ის უკეთესობის ილუზიის შექმნას? სამუშაო ბევრია, დიდი მნიშვნელობა აქვს ნიუანსებს. მათ განსაზღვრაში პედაგოგს შეუცვლელ დამხმარებას გაუწევს განმავითარებელი შეფასების ისეთი ფორმა, როგორიც არის მოსწავლეზე დაკვირვება. დამრიგებელს დაკვირვების  გაანალიზებით  ისეთი ,,მაშველი რგოლის” შექმნა შეუძლია, რომელიც მოსწავლეს ტყუილების მორევიდან კეთილგანწყობის ნაპირზე გამოიყვანს.