ბავშვები მაისის დადგომისთანავე იწყებენ ზაფხულის არდადეგებზე ოცნებას. არაფერი სჯობს ზაფხულს – იღვიძებ მაღვიძარას გარეშე,  დღის უმეტეს ნაწილს თანატოლებთან ატარებ,  არ დადიხარ სკოლაში და სხვადასხვა დამატებით წრეზე და, რაც მთავარია, არ ამზადებ  ყოველდღიურ ამოუწურავ საშინაო დავალებას…  თუმცა შეუზღუდავი თავისუფლება ჩვენს რეალობაში ჯერ კიდევ ოცნების პრეროგატივაა. 

ხშირად მშობლები ისე უგეგმავენ შვილებს დასვენებას, რომ შეუძლებელი ხდება სკოლის დავიწყება და ზაფხული, მთელი თავისი სილაღით, სადღაც ქრება. თავის მხრივ, ბავშვები ყოველთვის შეეცდებიან შეიტანონ მშობელთა გეგმებში კორექტირება და ეს სულაც არ გახლავთ სიჯიუტე, თავხედობა ან დაუმორჩილებლობა. არადა მშობლის შიში, რომ სამთვიანი არდადეგების დროს ბავშვი ნელ-ნელა დაივიწყებს ყველაფერს, რაც მთელი წლის განმავლობაში ისწავლა, არცთუ ისე უსაფუძვლოა. საკითხავი ისაა, როგორ დავაბალანსოთ ზაფხულის პერიოდში სწავლების პროცესი, ანუ როგორ დავგეგმოთ ზაფხული ისე, რომ შვილებს არც დასვენების შესაძლებლობა წავართვათ და გონების მოდუნების საშიშროებაც თავიდან ავიცილოთ?!

პირველ რიგში, ბავშვები უნდა დავარწმუნოთ, რომ საზაფხულო დავალებები სულაც არ ნიშნავს დასვენების დასასრულს.  აუცილებელია საზაფხულო დავალებების  თანაბრად გადანაწილება თითოეულ დღეზე  და რეგულარული, ყოველდღიური მეცადინეობა.  

ბავშვებისთვის დასვენების პერიოდი მისივე დაწყებამდე დასრულდება, თუ მათ საზაფხულო დავალებებზე მუშაობას სასწავლო წლის დასრულებისთანავე ვაიძულებთ. აუცილებლად უნდა მივცეთ მოზარდების გონებას დასვენებისა და მოდუნების უფლება… ორი-სამი კვირა რვეულების, წიგნებისა და კალმების გარეშე. ამ პერიოდში ბავშვს შეუძლია აინაზღაუროს თანატოლებთან ლაღ გარემოში ურთიერთობის დეფიციტი. 

განათლების ფსიქოლოგიის ერთ-ერთ ცენტრალურ პრობლემას ბავშვის ფსიქიკური განვითარებისა და სწავლა/სწავლების ურთიერთდამოკიდებულების გარკვევა წარმოადგენს. აღნიშნული საკითხის თაობაზე ფსიქოლოგიაში მრავალგვარი შეხედულება არსებობს. მათ შორის უმნიშვნელოვანესი ადგილი უკავია ჟან პიაჟეს მოსაზრებებს.

განვითარება ცოცხალ სამყაროში უდავო ფაქტია და მას გარკვეული კანონები მართავენ. განვითარებას სტადიური ხასიათი აქვს, იგი აღმავალი გზით მიდის – ყოველი წინა სტადია აუცილებელია მომდევნოსთვის. ეს არის ფუნდამენტური ფაქტი.

რა განსაზღვრავს ფსიქიკურ განვითარებას?

პიაჟე გამოყოფს სამ კლასიკურ ფაქტორს: 1. მომწიფებას; 2. ემპირიულ გამოცდილებას, რომელიც მიიღება ფიზიკური გარემოდან; 3. სოციალური გარემოს ზემოქმედებას. პიაჟე მათ ამატებს მეოთხე ფაქტორსაც – წონასწორობას ანუ თვითრეგულაციას.

მომწიფება ფსიქიკურ განვითარებაში უდიდეს როლს ასრულებს, თუმცა მეცნიერებამ ჯერ კიდევ არ იცის ზუსტად, რა დამოკიდებულება არსებობს ინტელექტუალურ მომწიფებასა და ტვინს (როგორც მის ფიზიოლოგიურ საფუძველს) შორის. განვითარების სტადიურობა მისი ბიოლოგიური ბუნებიდან გამომდინარეობს, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ არსებობს განვითარების თანდაყოლილი პროგრამები, რომლებიც განსაზღვრავს ადამიანის აზროვნებას. არ არსებობს არავითარი „თანდაყოლილი იდეები”, – აცხადებს ჟან პიაჟე. მომწიფების ეფექტი ძირითადად ახალი შესაძლებლობების აღმოჩენაში მდგომარეობს. ე. ი. მოცემულია შესაძლებლობები სტრუქტურების შემდგომი განვითარებისთვის (უამისოდ მათი განვითარება შეუძლებელი იქნებოდა), მაგრამ ამ შესაძლებლობებისა და მათი აქტუალიზაციისთვის აუცილებელია სხვა ფაქტორების ჩარევა, ისეთებისა, როგორიცაა ვარჯიში, გამოცდილება და სოციალური ზემოქმედება. 

ფსიქიკური განვითარების პროცესი გაგებულ უნდა იქნეს არა როგორც დაპროგრამებული მომწიფება, არამედ როგორც კონსტრუქციათა თანმიმდევრობა, სადაც ყოველი მათგანი ნაწილობრივ იმეორებს წინას სრულიად სხვა დონეზე – მეტი სისრულითა და გაქანებით. ნეირონების პირველადი ლოგიკა შესაძლებლობას ქმნის ნერვული მოქმედებისთვის. თავის მხრივ, ეს მოქმედება შესაძლებელს ხდის, ქცევის დონეზე განხორციელდეს მხოლოდ სენსომოტორული ორიენტაცია. შემდგომ სენსომოტორული ორგანიზაცია ქმნის პირობებს აზროვნებისა და მისი სიმბოლური ინსტრუმენტების ჩამოყალიბებისთვის, რომლებიც ნაწილობრივ მსგავსია წინასი, მაგრამ მასზე არ დაიყვანება, რადგან წყვეტს ახალ პრობლემებს. ეს ციკლი ასე მეორდება.

ახალი ლოგიკა, რომელიც აიგება 12-15 წლებში (ფორმალური), არ წარმოადგენს იმ კონსტრუქციებს, რომლებიც გამომდინარეობს თანდაყოლილი ნერვული სტრუქტურებისგან, მაგრამ მხოლოდ მათი წყალობით არის შესაძლებელი. 

ამგვარად, პიაჟე ძალზე შორს დგას უწყვეტი მომწიფების იმ მოდელისგან, რომელიც ყველაფერს მექანიზმთა ურთიერთგარდაქმნით ახსნიდა. ამგვარ მოდელს ის უპირისპირებს განვითარების სტადიურობის მოდელს, რომელთა თანმიმდევრობა არ გულისხმობს მარტივ წინასწარ განპირობებულობას – იგი გაცილებით რთულია.

ფსიქიკური განვითარების მეორე ფაქტორია ემპირიული გამოცდილება, რომელიც შეიძინება ფიზიკურ გარემოსთან კონტაქტით. არსებობს გამოცდილებათა 3 კატეგორია: 1. ვარჯიში; 2. ფიზიკური გამოცდილება; 3. ლოგიკურ-მათემატიკური გამოცდილება. 

ვარჯიში სრულიადაც არ გულისხმობს იმას, რომ ობიექტებთან ურთიერთობის პროცესში მათგან რაიმე ცოდნა მივიღოთ, თუმცა მათი როლი მეტად მნიშვნელოვანია. მაგ., ახალშობილს წოვის რეფლექსი საკმაოდ სუსტი აქვს, მაგრამ თანდათან ვარჯიშდება. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ წოვის რეფლექსი ვარჯიშის შედეგად არის ჩამოყალიბებული. რაც შეეხება ფიზიკურ გამოცდილებას, ამ დროს ხდება გარკვეული ინფორმაციის მიღება საგნის შესახებ მარტივი აბსტრაჰირების გზით. მაგ., ამ გზით ბავშვი აღმოაჩენს საგნის წონას. ლოგიკურ-მათემატიკური გამოცდილება ფუნდამენტური კატეგორიაა, მაგრამ, რა უცნაურიც უნდა მოგვეჩვენოს, – აღნიშნავს პიაჟე, – მას თითქმის არასოდეს ახსენებენ. ამგვარი გამოცდილება ფსიქიკური განვითარების ყველა საფეხურზე უდიდეს როლს ასრულებს. ცოდნა, რომელიც ამ გზით მიიღება, ემყარება არა საგნის ფიზიკურ თვისებებს, არამედ იმ მოქმედებათა თავისებურებებს, რომლებიც მათზე სრულდება. ეს სრულიადაც არ არის ერთი და იგივე. მაგ., როდესაც ბავშვი კენჭებს ითვლის, შესაძლოა, ისინი მწკრივად დააწყოს ან წრე შეკრას. ამ დროს მან შესაძლოა საოცარი რამ აღმოაჩინოს: კენჭების რაოდენობა იგივეა, გინდ მარჯვნიდან გადათვალე, გინდ მარცხნიდან, გინდ წრეში განლაგებული. ასეთ სიტუაციაში ექსპერიმენტულად აღმოჩნდება, რომ ჯამი არ არის დამოკიდებული გადათვლის რიგზე. ეს არის ლოგიკურ-მათემატიკური ექსპერიმენტი და არა ფიზიკური, იმიტომ რომ არც რიგი და არც ჯამი უშუალოდ არ არის მოცემული კენჭებში მანამდე, სანამ ბავშვი მათ არ დაალაგებს (მოაწესრიგებს) და არ გააერთიანებს მთელში.

ამრიგად, გამოცდილებით მიღებული ცოდნა ორგვარია: 1. ცოდნა, რომელიც გამომდინარეობს ობიექტებისგან და 2. ცოდნა, რომელიც ემყარება თვით სუბიექტის ობიექტებთან მოქმედებას. პირველი მეორის საფუძველია.

სოციალური გარემოს გავლენა ფსიქიკურ განვითარებაზე მნიშვნელოვანია თუნდაც იმიტომ, რომ ინტელექტის განვითარების სტადიათა საშუალო ქრონოლოგიური ასაკი სოციალურ გარემოს, კულტურისა და განათლების დონის მიხედვით მერყეობს. ის ფაქტი, რომ სტადიები უცვლელი თანმიმდევრობით ცვლიან ერთმანეთს ნებისმიერ სოციალურ გარემოში, საკმარისია იმის საჩვენებლად, რომ სოციალური გარემოს ზეგავლენა მაინც შეზღუდულია. ეს არის მუდმივი რიგი თანმიმდევრობისა და იგი არ შეიძლება მიეწეროს სოციალურ გარემოს.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, განვითარების ამ სამ ტრადიციულ ფაქტორს პიაჟე ამატებს მეოთხეს – წონასწორობას, თვითრეგულაციას. იგი ამას ორი მოსაზრებით აკეთებს: ა) განვითარების სამი ტრადიციული ფაქტორი ვერ ხსნის მის აღმავალ ხასიათს, თუ მათ არ დაემატა მეოთხე ფაქტორი, რომელიც იქვემდებარებს მათ და ქმნის ერთიანობას; ბ) მთავარი მიზეზი კი ის არის, რომ ყოველგვარი განვითარება წარმოადგენს თვითრეგულაციურ პროცესს, რაც დამახასათებელია ქცევისა და შემეცნებითი ფუნქციების განხორციელებისთვის.

თვითრეგულაცია ანუ წონასწორობა ყალიბდება აღქმის, ჩვევებისა და ელემენტარული სენსომოტორული მექანიზმების ბაზაზე. ადამიანის გარემოზე ზემოქმედების ყველაზე ხელსაყრელ იარაღს წარმოადგენს მისი ინტელექტი, რომელიც წონასწორობის განსაზღვრული ფორმაა. ინტელექტი უზრუნველყოფს წონასწორობას გარემოსა და ადამიანს შორის. ის არის ყველაზე სრულყოფილი ფსიქიკური ადაპტაცია. ეს უკანასკნელი ორ რამეს გულისხმობს: ასიმილაციასა და აკომოდაციას. როგორც ორგანიზმი ითვისებს გარემოდან თავისთვის საჭირო ნივთიერებებს და გარდაქმნის მათ თავისი სტრუქტურების შესატყვისად, ასევე ხდება ფსიქიკაშიც, ოღონდ სხვა დონეზე (ფუნქციურ დონეზე). ფსიქიკური ასიმილაცია არის ობიექტების ჩართვა ქცევის სქემებში. რასაკვირველია, საგნების გავლენა ფსიქიკაზე არ მთავრდება მათი პასიური დაქვემდებარებით – ისინი (საგნები) თვითონაც ცვლიან ფსიქიკურ სტრუქტურებს. ეს უკვე აკომოდაციაა. 

ადაპტაცია არის წონასწორობა ასიმილაციასა და აკომოდაციას შორის. სწორედ ამ მექანიზმს ემყარება თვითრეგულაციის პრინციპი, რომელიც ფსიქიკური განვითარების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ფაქტორს წარმოადგენს. ადამიანის ბუნებრივი სწრაფვა და, შესაბამისად, მის მიერ განხორციელებული აქტივობები წონასწორობის შენარჩუნებისკენაა მიმართული. თუ გარეგან ზემოქმედებაზე ადეკვატური რეაგირებისთვის საკმარისი აღმოჩნდა ის ცოდნა და შესაძლებლობები (სქემები ანუ ბაზისური შემეცნებითი სტრუქტურები ინფორმაციის ორგანიზებისთვის), რაც ინდივიდს მოცემულ მომენტში აქვს, მაშინ ის წონასწორობის მდგომარეობაშია. ეს მდგომარეობა დროებითია. წონასწორობა ხშირად ირღვევა, რადგან გარეგანი დაბრკოლებები ისეთ ახალ ამოცანებს უყენებს ადამიანს, რომლებთან შესაგუებლადაც იგი იძულებულია დაეუფლოს ახალ ცოდნას, შექმნას ახალი სქემები. ამით დარღვეული წონასწორობა კვლავ აღდგება.

როგორ ესმის პიაჟეს სწავლის ცნება: ფსიქოლოგიური მეცნიერების განვითარების თანამედროვე დონეზე არ არსებობს სწავლის ისეთი ზოგადი თეორია, რომელიც გამოდგება განვითარების ყოველ დონეზე და მოუვლის სწავლის ყველა ფაქტს, – მიუთითებს პიაჟე. თუ ჩვენ სწავლას ვუწოდებთ ყოველგვარ შენაძენს, მაშინ განვითარება მხოლოდ ამგვარი აქტებისგან უნდა შედგებოდეს. სწავლის ცნების ასეთ ფართო განმარტებას პიაჟე არ ეთანხმება და მას უპირისპირებს გამოცდილების შეძენის პროცესს. გამოცდილებით შეძენილი ყოველი შედეგი არ წარმოადგენს სწავლას. ტერმინი „სწავლა” უნდა გამოვიყენოთ ისეთი შენაძენისთვის, რომელიც, მართალია, გამოცდილებიდან მიიღება, მაგრამ დროშია განფენილი, ე.ი გაშუალებულია. ამ თვალსაზრისით, მაგ., ინსაიტი (უშუალო წვდომა) და აქტუალურ მომენტზე დაყრდნობით გამოცდილებით შეძენილი ახალი ცოდნა (პერცეპტული სწავლა) არ არის ნამდვილი სწავლა. (მაგ., ბავშვი, რომელიც ექსპერიმენტულ სიტუაციაში ემპირიულ მასალაზე სწორად წყვეტს რაიმე ამოცანას). პიაჟე განასხვავებს სწავლას ფართო მნიშვნელობით და სწავლას ვიწრო მნიშვნელობით. სწავლა ფართო მნიშვნელობით მიმართულია სუბიექტის აქტივობისკენ, ხოლო ვიწრო მნიშვნელობით – ობიექტის თვისებების ან კანონების აღმოჩენისკენ. პიაჟე სვამს კითხვას, სქემათა სისტემები (რომლებიც ყოველგვარი აქტივობის საფუძველია) სწავლის პროდუქტია თუ პირობა და იქვე პასუხობს, რომ ორივე დებულება მართებულია – ახალი სქემა არის სწავლის პროდუქტიც და პირობაც; იგი, ერთი მხრივ, მომდინარეობს წინა სქემის დიფერენციისგან, რომლისთვისაც საჭიროა აკომოდაცია, მეორე მხრივ კი იმისთვის, რომ სწავლა განხორციელდეს, უნდა არსებობდეს წინა სქემები (ასიმილაცია). ჩვენ არ შეგვიძლია გავავლოთ ზღვარი სწავლის პირობებსა და მის პროდუქტს შორის. სწავლა ვიწრო მნიშვნელობით და წონასწორობა ერთად შეადგენენ იმ მთლიან ფუნქციურ პროცესს, რასაც პიაჟე უწოდებს სწავლას ფართო გაგებით.

ვნახოთ, როგორ ესმის პიაჟეს სწავლისა და ფსიქიკური განვითარების ურთიერთდამოკიდებულების საკითხი.

სწავლისა და განვითარების ურთიერთდამოკიდებულების საკითხი შეიძლება სამგვარად განვიხილოთ, – აღნიშნავს პიაჟე: 1. სწავლა და განვითარება იგივეობრივია; 2. სწავლა და განვითარება სრულიად სხვადასხვა პროცესებია; 3. სწავლა ნაწილობრივ განვითარების მოცემულ დონეზეა დამოკიდებული.

პირველი თვალსაზრისის აღიარება (რომელსაც კლასიკური ბიჰევიორიზმი ემყარება) უდიდეს სირთულეებს წარმოშობს. მას ცოდნა დაჰყავს „ფუნქციონალურ კოპირებამდე”, რომელიც ვერ ამდიდრებს რეალობას. აქ სიახლისთვის ადგილი არ რჩება. საკითხის ამგვარად დასმა პიაჟესთვის მიუღებელია. ასიმილაცია-აკომოდაციის ოპერაციონალური სტრუქტურების ცნებები, ადამიანის აზროვნება ხომ ყოველთვის სიახლისკენ მიისწრაფვის, გადის მის ფარგლებს გარეთ, ცვლის მას. ადამიანი არა მხოლოდ იმეორებს, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, შექმნისკენ მიისწრაფვის, იმისკენ, რაც მის გრძნობად გამოცდილებაში არ არსებობს.

ჟან პიაჟე განსაკუთრებით იბრძვის ემპირიზმის წინააღმდეგ. ემპირიზმი ხომ სწავლის საკითხებში ყველაზე ფეხმოკიდებული თეორიაა, რომლის მიხედვითაც, ცოდნის შეძენა გამოცდილების უშუალო „წაკითხვაა”, მისი ზუსტი აღრიცხვა და სუბიექტის როლი აქ თითქმის ნულამდეა დაყვანილი. პასიურობის ეს თეორია მისთვის სრულიად მიუღებელია. რა თქმა უნდა, გამოცდილების როლს სწავლაში პიაჟე არ უარყოფს, მაგრამ (როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ) იგი ორგვარ გამოცდილებაზე ლაპარაკობს: ფიზიკურსა და ლოგიკურ-მათემატიკურზე. სწორედ ეს უკანასკნელია პიაჟეს თეორიის საფუძველი. 

პიაჟე ედავება აპრიორიზმსაც. ამ უკანასკნელის მიხედვით, ლოგიკური სტრუქტურები იმთავითვე მოცემულია მზა სახით. პიაჟე აკრიტიკებს ამ შეხედულებას და მიუთითებს, რომ ეს სტრუქტურები კონსტრუირდება. კონსტრუირების ამ პროცესში გარკვეული წვლილი მიუძღვის სწავლას, ცოდნის შეძენას. განვითარების პროცესში წონასწორობა ასიმილაციასა და აკომოდაციას შორის უფრო და უფრო სრულყოფილი ხდება. ადვილად რღვევად სტრუქტურებს ენაცვლება ნაკლებად რღვევადი. სრულყოფილი. ამრიგად, ნათლად ჩანს, რომ პიაჟე არ ეთანხმება სწავლისა და განვითარების ურთიერთობის საკითხის გარკვევის პირველ თვალსაზრისს და ამ პროცესებს შორის ერთმნიშვნელოვანი დამოკიდებულების წინააღმდეგია. მისი აზრით, ეს დამოკიდებულება გაცილებით რთულია და მრავალმხრივი.

პიაჟე არც მეორე თვალსაზრისის მომხრეა, რომლის მიხედვითაც სწავლა და განვითარება განსხვავებულ პროცესებად, ცოდნის შეძენის სრულიად განსხვავებულ წყაროდ არის მიჩნეული. იგი ეყრდნობა მესამე თვალსაზრისს. ამის გამო კრიტიკოსები ხაზგასმით მიუთითებენ, თითქოს პიაჟეს თეორიაში ფსიქიკური განვითარება გაგებული იყოს როგორც უფროსების მიერ ორგანიზებული, სწავლა/სწავლება/აღზრდისგან სრულიად დამოუკიდებელი პროცესი და თითქოს მის თეორიაში პედაგოგიური პროცესის როლი დაყვანილი იყოს ბავშვის ფსიქიკურ განვითარებასთან შეწყობა-შეთანხმებაზე, მაგრამ, ამავე დროს, უნდა აღინიშნოს, რომ მის თეორიას საფუძვლად უდევს უტყუარი ექსპერიმენტული მასალა, რომელიც საკმაოდ ამყარებს მას.

განვიხილოთ, როგორია ფაქტობრივი ვითარება: ბავშვის ინტელექტის განვითარების თავისებურებათა ექსპერიმენტული კვლევით პიაჟემ აღმოაჩინა, რომ ბავშვის საკუთარი ორიენტაცია სინამდვილის სხვადასხვა სფეროს მიმართ (მაგ., მათემატიკური დამოკიდებულებების მიმართ) სრულიად განსხვავდება იმისგან, რასაც და როგორც ჩვენ ვასწავლით სკოლაში. მათემატიკის სწავლების დროს ჯერ ვასწავლით გაზომვას, შემდეგ – პროექციულ გეომეტრიას, ტოპოლოგიას კი საერთოდ არ ვასწავლით, ხოლო გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ 3-4 წლის ბავშვების გამოცდილებაში ჯერ ჩნდება ტოპოლოგიური წარმოდგენები, შემდეგ – პროექციული, ბოლოს კი მეტრიული სტრუქტურები. ამიტომ ხშირად პირველ ნახატებში ბავშვი ვერ განასხვავებს კვადრატს, წრეს, სამკუთხედს და სხვა ფორმის გეომეტრიულ ფიგურებს, თუმცა კარგად ამჩნევს დახურულ და ღია ფიგურებს, საზღვრის შიგნით და საზღვრის გარეთ მდებარეობას და სხვა. ბუნებრივია, ასეთი ფაქტობრივი მდგომარეობის გამო მათემატიკის სწავლება სკოლაში ვერ უზრუნველყოფს მათემატიკური აზროვნების განვითარებას, პირიქით, ხელს უშლის მას.

პიაჟეს თეორიაში ფსიქიკური განვითარება ოპერაციული სტრუქტურების ფორმირებაში მდგომარეობს. როგორია ამ სტრუქტურათა ფორმირების გზები? რა კანონზომიერებას ეყრდნობიან ისინი? ინტელექტის განვითარებაში პიაჟე მასში მომხდარ ყოველგვარ ცვლილებას კი არ გულისხმობს, არამედ ოპერაციონალური სტრუქტურების პროგრესულ ორგანიზაციას, ფუნდამენტური ლოგიკური ფორმების ჩამოყალიბებას. 

სწავლებისთვის ამოსავალი დებულება ის უნდა იყოს, – აღნიშნავს პიაჟე, – რომ ამა თუ იმ ცნების დასაუფლებლად გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ბავშვის რეალური შესაძლებლობები, ეს უკანასკნელი კი ჩამოყალიბებული ოპერაციული ინტელექტუალური სტრუქტურების ტიპსა და დონეზეა დამოკიდებული. მაგალითად, მრავალი სასწავლო დისციპლინის მეთოდიკაში მიღებულია ისეთი ხერხები, როდესაც მასწავლებელი ცდილობს, ესა თუ ის ცნება ბავშვს შეასწავლოს გრძნობად მონაცემებზე დაყრდნობით. პიაჟე ხაზგასმით მიუთითებს, რომ უშუალო აღქმის მონაცემებიდან ცნების გამოყვანა შეუძლებელია, რადგან ცნებაში აისახება ის შინაარსი, რასაც სუბიექტი თვითონ აღმოაჩენს ობიექტში მასზე განსაკუთრებული მოქმედების – გარდაქმნის წარმოების პროცესში და არა უბრალო დაკვირვებით. ამ მოქმედებებმა უნდა განიცადოს ინტერიორიზაცია, გაშინაგნება, რათა ოპერაციულ სტრუქტურებად გარდაიქმნან. ნამდვილ ცნებას ბავშვი ამ სტრუქტურების დონეზე წვდება და თუ ისინი არ არსებობენ, მაშინ ცნების დაუფლება მოჩვენებითია, ილუზორულია.

ინტერიორიზაციისა და კოორდინაციის პროცესები, რომლებსაც მოქმედებები შექცევადობისა და სისტემურობისკენ მიჰყავს, განსაზღვრავს აზროვნების ფორმათა ჩამოყალიბებას, მის განვითარებას. სწავლება, რომელიც არ არის ორიენტირებული ამ მოქმედებებზე, ინტელექტის განვითარებას ვერ უზრუნველყოფს, პირიქით, აფერხებს მას. სტრუქტურები, ერთი მხრივ, განვითარების პროდუქტები არიან, მეორე მხრივ, მათ გარეშე შეუძლებელია სწავლა, ნამდვილი ცოდნის დაუფლება. ასეთია ამ ურთიერთობის დიალექტიკა.

რა პირობებშია შესაძლებელი ლოგიკური სტურქტურების დაუფლება? გამოკვლევებმა აჩვენა: იმისთვის, რომ აიგოს ლოგიკური სტრუქტურები და მოხდეს მათი გამოყენება, საჭიროა, სუბიექტი ჯერ დაეუფლოს უფრო ელემენტარულ ლოგიკურ სტრუქტურებს, რომლებსაც იგი გამოადიფერენცირებს და შეავსებს. სწავლება, რომელიც ემყარება გარე განმამტკიცებელს, მეტად უმნიშვნელო ცვლილებებს იწვევს ლოგიკური აზროვნების განვითარებაში და ხანმოკლეა, მას არ მოსდევს რაიმე არსებითი შედეგი. უამრავი მაგალითით დასტურდება, რომ როდესაც ჩვენ წინასწარ ვასწავლით ბავშვს რამე ისეთს, რაც მან მოგვიანებით თვითონვე უნდა აღმოაჩინოს, ამით მას არ ვაძლევთ საშუალებას, თავად ჩასწვდეს მოვლენის არსს, – აღნიშნავს პიაჟე. ეს, რა თქმა უნდა, იმას არ ნიშნავს, რომ მასწავლებელმა არ უნდა შექმნას ექსპერიმენტული სიტუაციები, რომლებიც სტიმულს მისცემს ბავშვის მიერ უნარ-ჩვევათა დაუფლებას, მაგრამ ამგვარი ჩარევა არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს განვითარების ბუნებრივ მიმდინარეობას. სწორედ ამ მოსაზრების გამო, – ირონიულად შენიშნავს პიაჟე, – ჟენევის სკოლის წარმომადგენლებს გვიწოდებენ პესიმისტებს, ხოლო ისინი, ვისაც სჯერა, რომ პედაგოგიური მეთოდებით შესაძლებელია ბავშვს ყველაფერი ასწავლო, ოპტიმისტებად იწოდებიან. ფაქტობრივი ვითარება კი ჩვენს სასარგებლოდ მეტყველებს, – აღნიშნავს პიაჟე და ცდილობს, ექსპერიმენტულ მასალაზე აჩვენოს თავისი მოსაზრების სისწორე. მაგ., განვიხილოთ ჭურჭლისა და სითხის ცნობილ ექსპერიმენტი.

ბავშვს აჩვენებენ გამჭირვალე ჭურჭელში ჩასხმულ წყალს. ჭურჭელს ძირზე ონკანი აქვს, საიდანაც წყალი სხვადასხვა ფორმისა და ზომის ჭურჭელში ისხმება. ბოლო ჭურჭელი პირველის იდენტურია. ამან უნდა აიძულოს ბავშვი, ჩასწვდეს წყლის რაოდენობის ინვარიანტულობას (უცვლელობას). ექსპერიმენტით მეტად განსხვავებული შედეგები იქნა მიღებული – ისინი დამოკიდებული აღმოჩნდა ბავშვის აზროვნების განვითარების დონეზე. ვერც ერთი ბავშვი, რომელიც წინაოპერაციულ სტადიაზე იმყოფებოდა, ვერ ჩასწვდა ინვარიანტულობის პრინციპს. ბავშვების 87%-თან არავითარი პროგრესი არ იქნა მიღწეული. 12,5% მერყეობდა. ერთია დანახვა იმისა, რომ დახურულ სისტემაში ფიზიკური ტრანსფორმაციით წყალს არც არაფერი ემატება და არც აკლდება, და სულ სხვაა, გამოიტანო აქედან დასკვნა, ჩასწვდე შენახვის პრინციპს. იგივე ცდები ჩატარებულ იქნა ისეთ ბავშვებზე, რომლებიც ოპერაციონალური სტადიის საწყის ეტაპზე იმყოფებოდნენ. აქ შედეგები განსხვავებული აღმოჩნდა. ბავშვების 77%-ს ვარჯიში ეხმარება (სხვადასხვა ხარისხით) შენახვის პრინციპის დაუფლებაში. მრავალი მათგანი ახერხებს, ექსპერიმენტულ სიტუაციაში ნასწავლი პრინციპი გადაიტანოს სხვა შემთხვევებზეც, მაგ., პლასტილინის ბურთებზე, რომლებიც სრულიადაც არ ჰგავს წინა ექსპერიმენტულ სიტუაციას. თუ შევადარებთ არგუმენტაციას, რომლებიც მოჰყავთ ბავშვებს, მათ შორის არსებით განსხვავებას დავინახავთ: პირველთა არგუმენტაცია ძირითადად ეყრდნობა იგივეობას (რაც თვალნათლივ ჩანს ექსპერიმენტულ სიტუაციაში), ხოლო დანარჩენებისა – შექცევადობას.

მთავარი, რაც ამ ექსპერიმენტმა აჩვენა, ის არის, რომ სწავლა ეყრდნობა სუბიექტის განვითარების დონეს. თუ ბავშვი ახლოს არის ოპერაციონალურ დონესთან, ე. ი. შესწევს უნარი გაიგოს რაოდენობრივი დამოკიდებულებები – ის, რაც ხდება ექსპერიმენტირების დროს, ეს სავსებით საკმარისია იმისთვის, რომ ჩასწვდეს შენახვის პრინციპს; რაც უფრო შორსაა ამ დონიდან, მით ნაკლებია ამის შანსი.

მრავალი ექსპერიმენტული კვლევის შედეგად დადგენილ იქნა, რომ სწავლება დამოკიდებულია განვითარების მექანიზმზე და მყარია მაშინ, როდესაც ვიყენებთ ამ მექანიზმის განსაზღვრულ ასპექტებს, იმ ინსტრუმენტებს, რომლებიც სპონტანური განვითარების პროცესში ყალიბდება, – ასკვნის პიაჟე.

დღეს ყველაზე აქტუალური თემა პედაგოგიურ საზოგადოებაში მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ახალი სქემის სავალდებულო სისტემად გარდაქმნაა. ამ მოსალოდნელი ცვლილების გარშემო გაცხარებული საყოველთაო დისკუსია მიმდინარეობს. პირველი საკითხი, რომელიც ყველას აინტერესებს, სახელფასო ანაზღაურების ზრდაა. მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფო ნელ-ნელა ზრდის სახელფასო ანაზღაურებას, ის არ შეესაბამება ჩვენი ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკურ რეალობას. დღევანდელი ხელფასი არ არის ადეკვატური მასწავლებლის პროფესიულ სტანდარტში ასახული კომპეტენციების. ამავე დროს აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ, რომ საჯარო სამსახურში ნებისმიერი სახელფასო სარგოს რაოდენობა პირდაპირ კავშირშია ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებასთან. არგუმენტებს მოკლებულია, ჩვენი ქვეყნის საჯარო სამსახურის ხელფასების ევროპული ქვეყნების და სხვა განვითარებული ეკონომიკის ქვეყნების ამავე სამსახურების ხელფასებთან შედარება. მაგრამ აქ, ვფიქრობ, მთავარია სოციალური სამართლიანობის პრინციპის დაცვა. არაფრით არ შეიძლება ქვეყნის განვითარებისათვის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან სფეროში – განათლების სისტემაში – არსებული სახელფასო უზრუნველყოფა ყველაზე დაბალი იყოს სხვა საჯარო სამსახურების ხელფასებთან შედარებით! გავიხსენოთ თუნდაც დასუფთავების სამსახურებში არსებული ხელფასები და შევადაროთ ის დღეს არსებულ სკოლის მასწავლებლის საშუალო ხელფასს.  

  ჩვენ შევეცდებით მასწავლებლების პროფესიული საქმიანობის შეფასების საფუძველზე განვიხილოთ ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციაში (OECD) შემავალი ქვეყნების გამოცდილება და განათლების სისტემაში შრომის ანაზღაურების დიფერენცირებული და მასტიმულირებელი სისტემები. ამ საკითხში ცალკე თანხის რაოდენობებზე საუბარი აზრს მოკლებულია, თუ არ გავითვალისწინებთ რა პრინციპებს ეყრდნობიან ამ ქვეყნებში მასწავლებლებისათვის შესაბამისი სახელფასო სარგოს განსაზღვრისას. მთავარი აქ სამართლიანობა, ობიექტურობა და პროცესების გამჭვირვალეობაა. სახელფასო ანაზღაურების გაზრდა ან პრემიალური სისტემა არ უნდა იყოს საჩუქარი „კარგი საქციელისათვის”! უნდა არსებობდნენ პროფესიული საქმიანობის შედეგების შეფასების ადეკვატური და ობიექტური სისტემა, მკაფიო პროცედურები და შესაბამისი კვალიფიკაციის მქონე პროფესიონალები.   

მასწავლებლის პროფესიული საქმიანობის შეფასების და მიღებული შედეგების საფუძველზე სკოლაში მნიშვნელოვანი საკადრო და შრომის ანაზღაურების განსაზღვრის გადაწყვეტილებების სისტემას სწორედ პედაგოგთა ატესტაცია წარმოადგენს. 

    პედაგოგთა ატესტაციას, მის საფუძველზე მიღებულ  უკუკავშირსა და მასწავლებლის პროფესიული საქმიანობის  შეფასებას  ჯერ  კიდევ  არ  აქვთ  სათანადო   ზეგავლენა სკოლაში სწავლა/სწავლების ხარისხზე, მაგრამ   ეს  სიტუაცია  შეიძლება  გამოსწორდეს.

     მიუხედავად იმისა, რომ ბევრ ქვეყანაში პედაგოგთა ატესტაციის  ინოვაციური  სისტემებია შემოღებული, მისი შედეგები იშვიათად გამოიყენება გადაწყვეტილებების მიღებისას ან უმნიშვნელო გავლენა აქვთ განათლების სისტემაზე. ამის თვალსაჩინო მაგალითია საქართველოში მასწავლებლების სერტიფიცირების პროცესი. სერტიფიცირებული  მასწავლებლების ხელფასი არ „გაზრდილა” მათ „უმნიშვნელო” დანამატი მიიღეს საბაზო ხელფასებზე. სერტიფიცირებული მასწავლებლების ნაწილი კვლავ დაუსაქმებელი დარჩა.

 TALIS კვლევების მიმოხილვის  შედეგების  თანახმად, ყოველი  მეხუთე  მასწავლებელი  მუშაობს  სკოლაში, სადაც ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში  თვითატესტაცია (თვითშეფასება)  არ  ჩატარებულა, ყოველ მერვეს  ატესტაცია საერთოდ არ  გაუვლია და ბოლო 18 თვის  მანძილზე არ მოუსმენია შეფასება თავისი მუშაობის  შესახებ.  უფრო მეტიც, მხოლოდ პედაგოგთა უმცირესობა მიიჩნევს, რომ ატესტაცია და  შეფასება  გავლენას  ახდენს  მათ პროფესიულ განვითარებაზე (ოთხიდან ერთი), კარიერულ ზრდაზე (ექვსიდან  ერთი) ან  ანაზღაურებაზე (ათიდან ერთი). პედაგოგთა ¾–მა აღნიშნა, რომ  მათ მიერ  მიღწეულმა  სწავლების  ხარისხის  ზრდამ  ვერ  პოვა  აღიარება. ამდენივემ  თქვა, რომ  მუშაობისას  ინოვაციური  მეთოდების  გამოყენებას  არ  მოსდევს  შესაბამისი  ანაზღაურება,  მხოლოდ  მეოთხედზე  ოდნავ  მეტმა – რომ  ცუდი  მუშაობისთვის შესაძლებელია მასწავლებელი  სკოლიდან გაათავისუფლონ. 

ასეთი  მოვლენები  განსაკუთრებულ  წუხილს  იწვევენ, როდესაც  ეს ხდება  ისეთ   სასკოლო  განათლების სისტემებში, სადაც  მასწავლებლებს შემოქმედებითი მიდგომების ძიების თვალსაზრისით ხელშემწყობი პირობები აქვთ. მაგრამ ბევრ ქვეყანაში მასწავლებლებს მრავალწლიანი მუშაობისთვის (ანუ „სტაჟისათვის”) უფრო ადვილად აჯილდოებენ, მაშინაც კი, როცა ისინი სამუშაოს თავს ვერ ართმევენ, ვიდრე თვითგანვითარებისთვის ან  ინოვაციებისთვის.

    ნათელია, რომ  შეფასების, ატესტაციის და  უკუკავშირის   გამოყენება სასურველია უფრო  ქმედითი  იყოს.  ზოგიერთი  ქვეყნის  გამოცდილება  გვიჩვენებს, რომ  ატესტაციისა და  სწავლების  პროცესის   სრულყოფილების  ურთიერთკავშირი  შესაძლებელია  მოხდეს  დიდი  დანახარჯების  და  ძალისხმევის   გარეშეც, რომ  ატესტაციის განხორციელებისთვის  შესაძლებელია საკმარისი იყოს თვითშეფასება, შეფასება კოლეგების მხრიდან, გაკვეთილებზე  დასწრება  და  დირექტორთან ან  გამოცდილ  კოლეგებთან  დიალოგი, მუდმივი  უკუკავშირი/მხარდაჭერა. იმ ხარისხიანი  სწავლებისა და  სფეროების განსაზღვრის  გარდა, რომელიც სრულყოფას მოითხოვს, ატესტაცია შესაძლებელია იყოს საფუძველი  კარგი  პედაგოგების უფრო მაღალი ანაზღაურებისთვის. გაწეული შრომის დროის მიხედვით  ანაზღაურება, შემოქმედებითი შვებულებები, სკოლის ბაზაზე კვლევების ჩატარების  შესაძლებლობა, დიპლომის შემდგომი განათლების მხარდაჭერა ან პროფესიული განვითარება სამუშაო ადგილზე –  მხოლოდ  რამდენიმეა იმ ჩამონათვალიდან, რომელიც კარგად შესრულებული სამუშაოს სანაცვლოდ მოიაზრება და რომელიც შეიძლება შესთავაზონ მასწავლებელს იმ  შემთხვევაშიც კი, როდესაც  ბიუჯეტი  ხელფასის  გაზრდის  საშუალებას არ იძლევა.

       სწორად   ჩატარებული  ატესტაცია  და  უკუკავშირი  შეიძლება   პედაგოგებისთვის პოზიტიურ  გამოცდილებად  იქცეს, გააძლიეროს მუშაობით გამოწვეული სიამოვნება;  ხელი  შეუწყოს  პიროვნულ  განვითარებას, ასევე სწავლების  პრიორიტეტული  ამოცანების  შესრულებისა  და  მათი  ეფექტურობის  ზრდას.

      TALIS  მონაცემები  ადასტურებს, რომ მასწავლებელთა  უმრავლესობა, რომლებიც  თავიანი მუშაობის შესახებ იღებენ რეკომენდაციებს, იღებენ ამას საკმაოდ მშვიდად და მხოლოდ  უმნიშვნელო  ნაწილში  შეფასება  იწვევს  დისკომფორტს და ღელვას. საშუალოდ  ათიდან  რვა პედაგოგი მიიჩნევს, რომ შეფასება სწორია; 3/4 აღნიშნავს, რომ უკუკავშირი  სასარგებლოა მათი  მუშაობისთვის; უმეტესობამ  კი  თქვა, რომ  მან  ხელი  შეუწყო  მუშაობით  კმაყოფილების  და პროფესიული  განვითარების  ზრდას, თან  ამასთან  ერთად  დარტყმის  ქვეშ არ  დააყენა  დასაქმების  პრობლემა.  ფართოდ გავრცელებული შიშების ფონზე ეს მონაცემები მნიშვნელოვანია, რომ ატესტაციამ და შეფასებამ,  ანგარიშვალდებულებასთან ერთად  შეიძლება  ნეგატიურად  იმოქმედოს  მასწავლებელთა  სოციალურ  განწყობაზეც.  პირიქით, ატესტაციის  შედეგები  შეიძლება  გახდეს მიზეზი, რომ პედაგოგს განუმტკიცდეს საკუთარ კომპეტენციაში რწმენა. ასევე  აღნიშნავენ, რომ  ატესტაციას ისინი   მიჰყავთ  მუშაობის  იმ  ასპექტების  ცვლილებისკენ, რისკენაც  ის არის  მიმართული. 

ზოგიერთ შემთხვევებში, ატესტაციის  ფარგლებში, შეფასების შედეგად ყურადღების  გამახვილება მუშაობის იმ პარამეტრებზე, რომელიც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია  სკოლის რეფორმირებისთვის, განათლების ექსპერტები ახერხებენ გავლენა მოახდინონ  პედაგოგთა  დამკვიდრებულ პრაქტიკაზე, იმისათვის, რომ ცვლილებები მათ მუშაობასა და მთლიანად სკოლაში პედაგოგიურ პრაქტიკაში შეესაბამებოდეს მოცემული განათლების  სისტემის  მისაღწევ  პრიორიტეტულ მიმართულებას.

      თვითონ  პედაგოგების  თქმით, ატესტაციისა და  უკუკავშირის  სისტემების  გაძლიერებამ  შესაძლებელია  ხელი  შეუწყოს  პედაგოგიური  ცოდნისა  და  უნარ–ჩვევების  განვითარებას. მაგ. როდესაც  სასკოლო განათლების  სისტემაში  მუდმივად  მოქმედებს  შეფასება, ამას მივყავართ  სკოლისა და  პედაგოგთა  ატესტაციებს  შორის  კავშირის  გაძლიერებამდე. ატესტაციის  შედეგები  ხშირად  გამოიყენება  კონკრეტული  მასწავლებლის  პროფესიული  განვითარების  დაგეგმვაში. ატესტაციის  შედეგების და კარიერული ზრდის მჭიდრო  კავშირი  კიდევ  იმითაა გამართლებული, რომ  ის იძლევა პასუხს  იმ უკმაყოფილებაზე, რომელსაც მასწავლებლები გამოხატავენ მათი პროფესიული განვითარების სრული  არარსებობის  გამო და კიდევ იმის გამო, რომ  მათი  აზრით, შრომის  ანაზღაურება  არაა სათანადოდ  დაკავშირებული  პედაგოგის  ეფექტურ  მუშაობასთან. 

       ამგვარად, ატესტაციასთან  დაკავშირებული  შიშების  გადალახვა შესაძლებელი გახდება, თუ  სკოლის და  სასკოლო  განათლების  სისტემის  შეფასების  კულტურა   კონსტრუქტიული, შემოქმედებითი და ურთიერთთანამშრომლობას  დაეფუძნება. პოლიტიკოსები,  ადმინისტრატორები, სკოლის  დირექტორები და პედაგოგები ნათლად  უნდა  ხედავდნენ ატესტაციისა და უკუკავშირის ორმაგ დადებით ეფექტს, მის სარგებელს  როგორც მასწავლებლებისთვის, ასევე საერთოდ პედაგოგიური პრაქტიკის  განვითარებისთვის.

           პედაგოგთა  ეფექტური ატესტაცია სკოლის ხელმძღვანელობისგან მოითხოვს ახალ  კომპეტენციებს…

        აღიარებას, ანაზღაურებასა და  პედაგოგის  ეფექტურობას შორის კავშირი – ეს ის საკითხია, რომელიც  ეხება  არა  მხოლოდ  ატესტაციას,  არამედ სკოლის დირექტორების  ძალისხმევას წარმატებული მუშაობის ეფექტური მეთოდებით გამოვლენის დანერგვისას. ის  ფაქტი, რომ  მასწავლებლების  რიცხვი, რომლებიც  მიიჩნევენ, რომ  სკოლის  დირექტორები  ხელს  არ  უწყობენ  ეფექტურ  სწავლებას,  4–ჯერ  მეტია, ვიდრე  მათი, რომლებიც  ამბობენ, რომ  ბოლო დროს ატესტაცია  არ  გაუვლიათ,  მიუთითებს  სისტემატიური  მუშაობის  აუცილებლობაზე. ეს კიდევ ერთხელ ამტკიცებს, რომ პედაგოგთა ატესტაციის ეფექტურობა არსობრივად დამოკიდებულია იმაზე, ფლობენ თუ არა სათანადო ცოდნას ისინი, ვინც  შეფასების   მექანიზმებს შეიმუშავებენ, ატარებენ მას და იყენებენ მის შედეგებს.

იმისათვის, რომ უკუკავშირის მექანიზმები იყოს წარმატებული, განსაკუთრებით  მნიშვნელოვანია, რომ მისი ორგანიზატორები აცნობიერებდნენ თავიანთ  პასუხისმგებლობას  და  ფლობდნენ  შესაბამის  კომპეტენციებს.

        ამგვარად, მუშაობის მეთოდების სრულყოფილების მიზნით უკუკავშირის  გამოყენებისას პროფესიონალიზმი – მთავარი პირობაა ეფექტური შეფასებისას. შეფასება  მუშაობის  ხარისხის  გაუმჯობესების  მიზნით,  მოითხოვს, რომ  შემსრულებლები, კერძოდ  მასწავლებლები სკოლის განვითარებისა  და სრულყოფილების  პროცესში მონაწილეობდნენ. ამიტომ კვლევითი უნარების განვითარებასთან ერთად  შეფასების უნარ–ჩვევების სწავლება სასურველია საწყისი პედაგოგიური განათლების ნაწილად იქცეს. ასევე, სკოლის  ხელმძღვანელობისთვის  მომზადება  განათლების  სფეროში  უკუკავშირის  მექანიზმზე  აქცენტით უნდა  მოიცავდეს  ლიდერობის  პოტენციალის  განვითარებას. არსებობს  სპეციალისტების  სხვა  ჯგუფები, კერძოდ  „ინსპექტორები” (შემფასებლები), რომლებიც  აუცილებელია  მივიზიდოთ   სკოლებისა  და  მასწავლებლების  ატესტაციის  პრაქტიკის  შემუშავებისა და  გავრცელებისთვის.            

         …ამასთან  ერთად ატესტაციას და უკუკავშირს შეუძლიათ ხელი შეუწყონ სკოლის,  როგორც  საგანმანათლებლო   დაწესებულების    სრულყოფილებას.

        პედაგოგები  ადასტურებენ, რომ  ატესტაცია  და უკუკავშირი  ხელს  უწყობენ  მათ  პროფესიულ  განვითარებას –  ანუ  მთლიანად  სკოლის  განვითარებას. პედაგოგთა  ატესტაციის და  მათი  ეფექტური მუშაობის  შესახებ ამ ატესტაციის  შედეგად მიღებულმა უკუკავშირმა უნდა განაპირობოს სკოლის  მუშაობის  ხარისხის  ზრდა, რადგან  პასუხისმგებელ პირებს გადაწყვეტილების მიღებისას შეუძლიათ დაეყრდნონ საიმედო და  ადექვატურ ინფორმაციას. ამ შემთხვევაში ყველანაირი რეფორმა გამომდინარეობს სკოლის, როგორც სასწავლო დაწესებულების კონცეფციიდან, რომელიც ძლიერ  და  სუსტ მხარეებზე  დაყრდნობით,  მიღებულ შეფასებას  რესურსების, პროცესების და შედეგების შესაბამისობის ანალიზისთვის იყენებს. 

თარგამანი, რედაქტირება და კომენტარები – კახა ჟღენტი

არაერთხელ თქმულა, რომ ყოველი ჩიტი მთელი სიცოცხლე სწავლობს. ბარტყის პრიმიტიული ჭყიპინიდან სიმღერამდე უდიდესი როლი ენიჭება ბგერით გარემოს, რომელშიც ის იზრდება. ჩიტების სიმღერის მოყვარულნი ფრთოსან მომღერლებს შორის უპირატესობას ბულბულს ანიჭებენ. ბულბული დაბადებიდანვე როდი ფლობს გასაოცარ ვოკალურ ოსტატობას – ის მას ხანგრძლივი სწავლით იძენს, ისევე როგორც ჩვენ, ადამიანები, ამიტომ საუკეთესო შედეგის მისაღწევად საჭიროა „ახალბედა მომღერლის” გამოცდილ ბულბულთან მოთავსება.

 

განსაკუთრებით ნიჭიერი ჩიტების ბედი ზოგჯერ სცდება მუსიკალური აღზრდის „ტრადიციულ” მეთოდებს. მაგალითად, რა გასაკვირიც უნდა იყოს, არსებობს არა მხოლოდ ბულბულების, არამედ კანარელი ჩიტების „კონსერვატორიაც”. მთელ მსოფლიოშია ცნობილი კანარელების სკოლა-პანსიონი იუგოსლავიის ქალაქ პრიზრენიეში. ჩიტების სიმღერის მოყვარულები ევროპისა და აზიის ათეულობით ქვეყნიდან გზავნიან თავიანთ ფრთოსან მომღერლებს უმაღლესში სასწავლებლად. აქ სწავლების 6 კურსია, თითოეულ კურსზე – 30 სტუდენტი. ფრთოსანი „სტუდენტები” უსმენენ კანარელი ჩიტების ცნობილი ოსტატების, ვირტუოზების ჩანაწერებს და იმეორებენ მათ. ყველაზე მონდომებული ჩიტებისთვის შექმნილია დაჯილდოების სპეციალური სისტემა.

ფრინველთა სამყაროში სხვისი ხმის მიბაძვის უნარი უნიკალურია და ჩიტების სხვადასხვა სახეობაშია გავრცელებული. ამ სახეობებს ფენომენალურ მუსიკალურ სმენასთან ერთად უნიკალური სახმო აპარატიც აქვთ. ეს ყველაფერი ზოგიერთ ჩიტს საშუალებას აძლევს, დაიმახსოვროს და გაიმეოროს არა მხოლოდ მუსიკალური მელოდია, არამედ ბგერები სხვადასხვა ტემბრითა და რიტმით. ისინი ადვილად იმეორებენ სხვა ჩიტების სიმღერას და ცხოველთა ხმებსაც კი, თითქოს გამოაჯავრებენო მათ, ამიტომ განსაკუთრებული მიმბაძველობით გამორჩეულ ფრთოსან პაროდისტებს „დამცინავებს” უწოდებენ. ეს პაროდისტები ბაძავენ არა მხოლოდ ტყის ფრინველებს, არამედ ტყის ახლოს მცხოვრები მამლის ყივილს, ქათმის კრიახს, ბატებისა და იხვების ყიყინს, ღორების ღრუტუნს, კატის კნავილს, ძაღლის ყეფას… შესანიშნავი იმიტატორები არიან მაინები, ბოლოქნარები და კაჭკაჭები. ეს უკანასკნელნი ზოგჯერ კარის ჭრაჭუნის იმიტირებასაც კი ახდენენ.

ავსტრალიური ბოლოქნარა

გამოცდილი არტისტი თვეობით შეუპოვრად მუშაობს, რათა სხვადასხვა ცნობილი პიროვნების ზუსტი პაროდირება მოახდინოს, ჩიტები კი ცხოველებსა და ფრინველებთან ერთად ადამიანთა ხმების იმიტაციასაც უმალვე და იდეალური სიზუსტით ახდენენ. „ნასესხებ” ხმებს ისინი, როგორც წესი, თავისებურად, შემოქმედებითად „გადაიაზრებენ” ხოლმე და შემდეგ საკუთარი „არანჟირებით” წარდგებიან „მსმენელთა” წინაშე.

შოშიას საგაზაფხულო „სოლო რეპერტუარში” შესაძლებელია იმ უცნაური ხმების ამოცნობა, რომლებიც მან ზამთრის პერიოდში თბილ ქვეყნებში „მოგზაურობისას” შეკრიბა. მისი განსაკუთრებული მუსიკალურობა ამ მაგალითიდანაც კარგად ჩანს: ვოლფგანგ ამადეუს მოცარტის შოშიამ კომპოზიტორის მიერ ახალშექმნილი 21-ე საფორტეპიანო კონცერტის ფრაგმენტი წაიმღერა და სოლ ბეკარი რატომღაც სოლ დიეზით შეცვალა; მეგობარი ჩიტის ეს ინტერპრეტაცია ამადეუსს მოეწონა და ნაწარმოების საბოლოო ვერსიადაც დატოვა.

შოშიას, რომელიც ოდესღაც ევროპიდან ჩრდილოეთ ამერიკაში გადაასახლეს, უნარი შესწევს, თვით „დამცინავებსაც” კი გამოაჯავროს. ზოგიერთ მათგანს თოთო ბავშვის ხმის და, თქვენ წარმოიდგინეთ, ყუმბარების ვარდნის იმიტირებაც შეუძლია. არსებობს ინფორმაცია, რომ ერთ-ერთი საფეხბურთო მატჩის მსვლელობისას შოშიამ მსაჯის სასტვენის ხმა გამოსცა და ამით მოედანზე სრული გაუგებრობა გამოიწვია.

ჩიტების ხმათა გასაოცარ მრავალფეროვნებას კომპოზიტორები ფართოდ იყენებენ მუსიკალურ შემოქმედებაში. მაგალითად, ნ. ა. რიმსკი-კორსაკოვმა თავის ოპერაში „თოვლია” გუგულის, სტვენიასა და სხვა ჩიტების ხმები ააჟღერა. ლ. ვ. ბეთჰოვენის მე-6 (პასტორალური) სიმფონიის (1808 წ.) მეორე ნაწილის ერთ-ერთ ეპიზოდში – „ჩიტების ტრიო” – ფლეიტა ბულბულს ბაძავს, ჰობოი – მწყერს, ხოლო კლარნეტი – გუგულს. ჩიტების ნამღერი ამოიცნობა ვივალდისა და ვაგნერის მუსიკალური ნაწარმოებების ფრაგმენტებშიც.

მუსიკალური საკრავების საშუალებით ჩიტების თავისებური სიმღერის გადმოცემა ძალზე რთულია, ამიტომ ზოგიერთმა კომპოზიტორმა ამჯობინა, ფრინველთა ხმები ნატურალური სახით გამოეყენებინა. ამ ხერხს მიმართა იტალიელმა კომპოზიტორმა ოტორინო რესპიგმა სიმფონიურ პოემაში „რომის ფიჭვები”.

ჩიტების სიმღერა ჩვენში მყუდროებისა და სულიერი სიმშვიდის შეგრძნებას ბადებს. მათ სიმღერასთან ჩვენ, ადამიანებს, გენეტიკური კავშირი გვაქვს. ეს ხმები გვესმის დაბადებამდე, ადრეულ ბავშვობაში, მთელი სიცოცხლის განმავლობაში. მიიჩნევა, რომ ჩიტების სიმღერა პირველი მუსიკაა, რომელიც შეიცნო და შეიყვარა ადამიანმა.

ბუნების ბგერებით თერაპია წარმოადგენს ერთ-ერთ სამკურნალო მიმართულებას ბგერით თერაპიასა და ტრადიციულ მედიცინაში. ბუნება ენერგიის უზარმაზარ მუხტს გვაძლევს, სულიერ და ფიზიკურ ძალებს გვმატებს. ცნობილია, რომ ბუნების ბგერები განსაკუთრებით სასარგებლოა დიდ, ხმაურიან ქალაქებში მცხოვრებთათვის. ელექტრომაგნიტური დაბინძურება – კომპიუტერი, ტელევიზორი, ელექტროგაყვანილობა და სხვა – ადამიანის ორგანიზმს ბუნებრივი ბიოლოგიური რიტმიდან აგდებს. ეს იწვევს გულ-სისხლძარღვთა დარღვევებს, იმუნიტეტის დაქვეითებას და ა.შ. ზოგადი დაღლილობის მოხსნა და განტვირთვა ქალაქიდან ბუნების წიაღში გასვლით არის შესაძლებელი, თუმცა მსგავსი ეფექტის მიღება შინაც – ბუნების, განსაკუთრებით კი ჩიტების, ხმების ჩანაწერების მოსმენითაც შეგვიძლია. ამ დროს ადამიანი წარმოსახვით ბუნების წიაღში ხვდება, ეშვება და ისვენებს მძიმე ფიზიკური, ემოციური და გონებრივი დატვირთვისგან.

ცნობილი ორნითოლოგი, ბიოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი ვ. დ. ილიჩოვი აღნიშნავს, რომ ჩიტების გარემოცვაში მცხოვრები ადამიანები დიდხანს ცოცხლობენ, რასაც იმით ხსნის, რომ ჩვენი ორგანიზმის ყველა ბიოლოგიური პროცესი ჩიტების სიმღერასთან სინქრონშია. მეცნიერს სიცოცხლის ბოლომდე აკვირვებდა ჩიტების სიმღერის სასიკეთო ზემოქმედება ადამიანის ჯანმრთელობაზე.

ამერიკელი ეკოლოგისა და ორნითოლოგის პიტერ ბრაშის აზრით, ჩიტების ხმებს ადამიანები ყოველდღე უნდა ვუსმენდეთ. ის თავად ცხოვრობს ასეთ გარემოში და დარწმუნებულია, რომ ჩიტების სიმღერა დადებითად მოქმედებს ჩვენს გონებასა და სულზე.

 

მრავალი წლის წინ მწვანე კონცხის კურორტზე, სანატორიუმ „აჭარაში”, შეიქმნა ფსიქოპროფილაქტიკისა და ფსიქოთერაპიის განყოფილება, სადაც ნერვულ აშლილობას ჩიტების სიმღერით კურნავდნენ. უძილობით დატანჯული ადამიანები ამ არაჩვეულებრივი მკურნალობის 8-10 სეანსის შემდეგ ყოველგვარი მედიკამენტის გარეშე იძინებდნენ. ამბობდნენ, რომ ჩიტების რაკრაკი პაციენტებს ღრმა ძილს ჰგვრიდა. ამიტომ არის, რომ ფართო გავრცელება პოვა ჩიტების ხმების ჩანაწერებმა, რომლებსაც არა მხოლოდ ესთეტიკური, არამედ სამედიცინო მნიშვნელობაც აქვს.

ჩიტების სიმღერით მკურნალობას მედიცინაში ორნითოთერაპია ეწოდება. ჰოლანდიაში ის ოფიციალურად გამოიყენება კარდიოლოგიურ კლინიკებში, ავსტრალიაში კი – იმ სამედიცინო ცენტრებში, სადაც სახსრებსა და ხერხემალს მკურნალობენ.

ფიზიოლოგიური თვალსაზრისით ჩიტების სიმღერით მკურნალობის პროცესი ასე მიმდინარეობს: ბგერები ყურის გავლით ხვდება თავის ტვინის ქერქის სასმენ ზონაში და აღაგზნებს მას; რამდენადაც ტვინის ეს ნაწილი სხვა ზონებთანაც არის დაკავშირებული, მისი აღგზნება აისახება ორგანიზმში მიმდინარე ფიზიოლოგიურ პროცესებზე. ამასთანავე, ყოველ ორგანოს თავისი სიხშირე აქვს, რომლის მიმართაც ის განსაკუთრებით მგრძნობიარეა. ვინაიდან ყოველი ჩიტი ხმას საკუთარი სიხშირით გამოსცემს, ყოველ მათგანს შეუძლია კონკრეტულ დაავადებებზე ზემოქმედება. ამიტომ არის, რომ ორნითოთერაპევტები ჩიტების ხმებს იმის მიხედვით არჩევენ, რა აწუხებთ პაციენტებს.

ბულბულის სიმღერაში რბილი და უხეში ბგერების მონაცვლეობა ადამიანს ამხნევებს და ააქტიურებს, ხსნის თავის ტკივილს, ქრონიკულ დაღლილობას, ებრძვის დეპრესიას

 

შავი შაშვის „არიები” რეკომენდებულია ტაქიკარდიისა და ქრონიკული ჰიპერტონიის დროს

ჭივჭავის ხმა ხსნის გაღიზიანებასა და სახსრების ტკივილს. გულწითელას სტვენა უხდება ძლიერ თავის ტკივილებს და კლიმაქტერიული პერიოდის არასასიამოვნო შეგრძნებებს. ბეღურას ჟღურტული სასარგებლოა შფოთვისა და სტრესის დროს. ტოროლას სიმღერა შესანიშნავია მაღალი წნევისა და ბრონქიტის დროს. კანარის ჩიტის რაკრაკი უხდება არითმიას, სტრესსა და ნევროზს. ჩიტბატონას მოსმენა სასურველია სხვადასხვა სახის ტკივილის დროს.

აზროვნებენ თუ არა ჩიტები, ამის შესახებ ეს არაჩვეულებრივი დოკუმენტური ფილმი გვიამბობს. ფილმში ბევრი რამ არის გულისამაჩუყებელი, განსაკუთრებით – ჩიტების დაუჯერებლად ერთგული სიყვარული.

სტატიის მესამე ნაწილში კი იმ ადამიანზე ვისაუბრებთ, რომელმაც მთელი სიცოცხლე ჩიტების ხმების შესწავლას მიუძღვნა და შესანიშნავი „ფრინველთა მუსიკალური ბიბლიოთეკა” შექმნა.

ჩემი ადრეული მეხსიერების ერთი მთავარი ადგილი რაჭაა. სანამ საბჭოთა ამბები სულს ღაფავდა და მერეც, ვიდრე აფხაზეთის ომის დაწყებამდე, იქ დავდიოდით. იმის შემდეგ, ასე რიტუალური წასვლა დასასვენებლად არ მახსენდება – ჯერ დრო შეიცვალა და მერე მე. ნაკლებად ვარ მსგავსი საქმეების კაცი, ერთ ადგილას სამი-ოთხი დღე თუ გავჩერდები. ხოლო რაჭა ჯადოსნური ადგილია – მრავალძალში, ნისლი რომ სახლის ღიობებში რძესავით (ამ გაცვეთილი, მაგრამ შედარებისთვის ბოდიშს ვერ მოვიხდი – ზედმეტად ზუსტია) შემოდის და უწერაში, წყალი რომ ჟანგს იკიდებს და წესით, კარგი გემო რომ არ აქვს და მაინც დაუსრულებლად სვამ და ბებოები და ბაბუები სახლის წინ, ძალიანაც რომ არ აშტერდებიან გამვლელს, ჩვენთან რომ ერთგვარი სპორტია – ისე. შესანიშნავი ხალხი. 

  ასოციაციების საქმეებზე და თქვენთვის ნაცნობ შეგრძნებებზე აღარ დაგაყოვნებთ. ანუ აღარ მოგთხრობთ იმაზე, თუ როგორია დიდი ხნის უნახავ ადგილებზე დაბრუნება, მით უფრო მაშინ, როცა ეს მხარე ბავშობას გულისხმობს. რაჭაზე და რაჭველებზე მერეც დავწერ, ონის მუზეუმის და ბიბლიოთეკის გმირ თანამშრომლებზე (ხომ ბევრი გაცვეთილი ეპიტეთი გხვდებათ, მაგრამ სულ ზუსტია და სხვა გზა არ არის), იქაურ სირთულეებზე – იმაზე, რომ ძალიან მიტოვებული მხარეა. ,,ყველა მთავრობისგან დავიწყებული’’ – როგორც იქ ამბობენ. ახლა, იმ ოჯახზე მინდა მოგიყვეთ, ,,მთავრობებს’’ რომ არ დაელოდა.

 ეროვნულ ბიბლიოთეკას და კომპანია ჯეოსელს გვაქვს ასეთი პროექტი – ეროვნული ფოტომატიანე. სოფელ-სოფელ დავდივართ და ოჯახებში შემონახული ფოტოები ციფრულ ფორმატში გადაგვყავს. კარგი საქმეა. ახლა რაჭაში ვიყავით. დავბინავდით სასტუმროში. აი, გესთ-ჰაუსებს რომ უხმობენ. ,,მხატვრის სახლი’’

https://georgiahotelgallery.blogspot.com/p/blog-page_8013.html

ამ სასტუმროს პატრონებზე მოგიყვებით. ჩათვალეთ, სარეკლამო ტექსტადაც ეს ბლოგი ან გნებავთ მოწოდებად: მოკლედ, ერთ მშვენიერ დღეს,  ოჯახმა გადაწყვიტა თბილისდან ონში ჩასულიყო საცხოვრებლად. ეს ამბავი ხომ ჩვენს ქვეყანაში პირიქით ხდება და პირველი აღსანიშნავი ეს არის. მერე გადაწყვიტეს, რომ შეექმნათ სასტუმრო, რომელიც სტუმრებს მხოლოდ ღამეს კი არ გაათევინებდა, არამდე ,,რაჭას ასწავლიდა’’. ცოლ-ქმარი, ორივე კარგი ხელოვანია – თეიმურაზ გუგეშაშვილი და ელენე მაგრაქველიძე. ცოცხალი მუზეუმი შექმნეს – პროცესი, რომელშიც ცხოვრობ – არაყს ხდი, ღვინოს აყენებ, ხატავ, რთავ, ლობიანს აცხობ, ლორს ჩამოთლი, საჩუქრებს იღებ, ექსკურსიებს გიწყობენ და თან სასტუმროში ხარ, ეთნო-ოთახში გძინავს. საგნების ფოლკლორში. სამოც ლარად.  ძაღლი, რომელსაც შეშა პირით შემოაქვს სახლში და ღუმელთან აწყობს – ცალკე თემაა ჩემთვის, როგორც ,,ძაღლოფილისთვის’’. და ეს ხალხი არავის დაელოდა, საკუთარი ხელებით დაძლიეს ბევრი წინააღმდეგობა, მათ შორის ზოგჯერ მათგანაც, ვისი გასაკეთებელიც გვგონია ეს საქმე.

   მე კი იმის თქმა მინდა, განსაკუთრებით მოსწავლეებისთვის, რომლებიც ამ წერილს კითხულობენ და კიდევ უფრო რაიონების და სოფლის სკოლის მოსწავლეებისთვის, რომ ყველაფერი თქვენს ხელთაა, ნუ დაელოდებით სხვას – გარისკეთ და იშრომეთ, სადაც ხართ იქ ან სადაც გინდათ – იქ. ყველაფერი გამოვა. როგორც ,,მხატვრის სახლი’’ რაჭაში. ონში.

ჩინელების ურყევი მიზანსწრაფულობისა და უჩვეულო ბუნების შესახებ, რომელიც ანარეკლს ამ ქვეყნის მეცნიერებასა და ხელოვნებაში პოვებს, ყველას გაგვიგონია. შესაძლებელია თუ არა ჩინური გამოცდილების გამოყენება და სადამდე მიგვიყვანს ეს? შვილების აღზრდის შესახებ პირად ისტორიებს იელის სამართლის სკოლის პროფესორი ემი ჩუა მოგვითხრობს:

▪ მეგობრებთან ღამისთევა; 

▪ სკოლის დღესასწაულებზე სიარული;

▪ სკოლის სპექტაკლებში მონაწილეობა;

▪ წუწუნი იმაზე, რომ სკოლის დღესასწაულებსა და სპექტაკლებში არ მონაწილეობენ;

▪ ტელევიზორის ყურება და კომპიუტერული თამაშები;

▪ თავისუფალი დროის დამოუკიდებლად დაგეგმვა;

▪ საგნებში დაბალი ქულების მიღება;

▪ ფორტეპიანოსა და ვიოლინოს გარდა, სხვა ინსტრუმენტზე დაკვრა.

„ჩინელი დედა” – ეს ისეთივე მსოფლმხედველობაა, როგორიც „დასავლელი მშობელი”. ჩინელ დედებთან უმკაცრესი ევროპელებიც კი ვერ მოვლენ. მაგალითად, ჩემი მეგობარი ევროპელები მიიჩნევენ, რომ მკაცრად ზრდიან შვილს, რომელსაც მუსიკაში ყოველდღიურად ნახევარი საათი ამეცადინებენ. ჩინელ დედას ეს სიცილადაც არ ეყოფა. მისმა შვილმა მუსიკას თუ მოჰკიდა ხელი, დღეში, სულ ცოტა, ოთხი საათი უნდა დაუკრას.

თქვენ შეგიძლიათ გააპროტესტოთ ჩვენი კულტურული სტერეოტიპები, მაგრამ არსებობს უამრავი კვლევა, სადაც ახსნილია, რით განსხვავდება ბავშვის აღზრდის ჩინური მეთოდები დასავლურისგან. მახსენდება ერთი მათგანი, რომელშიც მონაწილეობა 50-მა ამერიკელმა და 48-მა ემიგრანტმა ჩინელმა დედამ მიიღო. ამერიკელი დედების 70%-მა განაცხადა, რომ „ბავშვებს სწავლაში წარმატება მოსთხოვო, უგუნურებაა” და რომ „მშობლებმა ყველაფერი უნდა იღონონ, რათა ბავშვმა სიხარულით ისწავლოს”.

ჩინელი დედებისთვის საკითხის ასე დასმა აბსურდულია. უმრავლესობა ამბობს, რომ მათ შვილს შეუძლია, კლასში საუკეთესო მოსწავლე იყოს და „მაღალი აკადემიური მოსწრება ბავშვის ოჯახში სწორად აღზრდის უტყუარი ნიშანია”. ბავშვმა მხოლოდ საუკეთესო ქულები უნდა მიიღოს და თუ ასე არ მოხდა, ეს სიგნალია იმისა, რომ „მშობლები დაკისრებულ ვალდებულებას თავს ვერ ართმევენ”. სხვა კვლევები ცხადყოფს, რომ ჩინელი მშობლები ბავშვებთან ერთად მეცადინეობას ათჯერ მეტ დროს უთმობენ, ვიდრე ევროპელები. ათჯერ მეტს! 

ჩინური სტრატეგია – ჩინელ მშობლებს მიაჩნიათ, რომ წარუმატებლობას არავითარი კავშირი არ აქვს სიამოვნებასთან. ადამიანმა მთელი ცხოვრება უნდა ისწავლოს, მით უფრო – ბავშვობაში, და თუ არ გაისარჯა, ვერაფერს მიაღწევს. ამას პატარაობიდანვე უნდა მიეჩვიოს. 

ბავშვს, ჩინელი იქნება თუ ამერიკელი, შრომა ყოველთვის დაეზარება, ამიტომ ჩინელი მშობლები თავს მოვალედ მიიჩნევენ გადაწყვიტონ, როგორ უნდა ისწავლოს შვილმა. რასაკვირველია, ბავშვები წინააღმდეგობასაც უწევენ ხოლმე, მაგრამ მშობლები ამისთვის მზად არიან. დასავლელი დედ-მამა შვილის „დარტყმებს” ვერ იგერიებს, ჩინური აღზრდის სტრეტეგია კი ამ მხრივ მძლავრია – განსაზღვრულ მომენტში წრედი იკვრება და წარმატება მიღწეულია. მაღალი კვალიფიკაციის მისაღებად „დაძალების პრაქტიკას” ჩინეთში დიდი მნიშვნელობა აქვს. სამაგიეროდ, როგორც კი ჩინელი ბავშვი მცირედ წარმატებას მიაღწევს მათემატიკაში, ფორტეპიანოსა თუ ბალეტში, მშობლებისა და მასწავლებლებისგან ქებას იმსახურებს. ეს მას თავდაჯერებას მატებს და მშობლებსაც უიოლებს საქმეს – მათზე უკეთ ხომ არავინ იცის, რომ ბავშვმა მეტი და მეტი უნდა იმუშაოს.

პირდაპირობის ხიბლი – ჩემს ახალგაზრდობაში დედას ვაწყენინე, მისდამი უპატივცემულობა გამოვხატე. მამა ისე გამიბრაზდა, რომ „ნაგავი” მიწოდა. ამ უხეში მიმართვის გამო თავს უხერხულად ვგრძნობდი, საშინლად შემრცხვა, თუმცა ჩემი თავმოყვარეობა არ შელახულა – ვიცოდი, რომ მამას ვუყვარდი და ყოველთვის ვეყვარებოდი. როდესაც გავიზარდე, სიტუაცია გამეორდა: ჩემი შვილი სოფა ცუდად მომექცა და გამწარებულმა ინგლისურად მეც „ნაგავი” ვუწოდე. ამ უსიამოვნო ინციდენტის შესახებ ჩემს სტუმრებს ვუამბე. პასუხად მათი რისხვა დავიმსახურე, ერთ-ერთი სტუმარი კი ისე აღელდა, რომ ცრემლი წასკდა და სახლში დროზე ადრე წავიდა. ჩემმა საყვარელმა მეგობარმა სიუზენმა სტუმრებთან ჩემი რეაბილიტაცია გადაწყვიტა. არ ვიცი, რამდენად გამოუვიდა, მაგრამ მე მაინც ჩემს აზრზე დავრჩი – ჩემს ქვეყანაში ჩინელ დედას შეუძლია, ქვეტექსტების გარეშე უთხრას შვილს: „ძალიან გასუქდი, დროა, წონას მიხედო”. ევროპელები ამას ვერასოდეს იტყვიან. ისინი ზედმეტად დელიკატურები არიან. მაგალითად, ახლახან სუფრასთან გავიცანი ერთი მამაკაცი, რომელმაც 17 წლის 150-კილოგრამიანი ქალიშვილის სადღეგრძელო ასე დააგვირგვინა: „გაუმარჯოს ჩემს ულამაზეს და უზომოდ კომპეტენტურ ქალიშვილს”. მოგვიანებით გოგონამ გამიმხილა, რომ თავს მართლაც ნაგვად გრძნობდა, ერჩივნა, მამამისს არ ეპირფერა და პირდაპირ მოეთხოვა მისთვის წონის დაკლება.

ჩინელ მშობლებს აქვთ უფლება, ბავშვებს კარგად სწავლა მოსთხოვონ. ევროპელ მშობლებს ეს არ ძალუძთ. ჩინელი დედა კატეგორიულად ეტყვის შვილს: „შენ ზარმაცი ხარ. ყველა შენი კლასელი გჯობნის”, დასავლელი დედები კი შვილის ნებისმიერ შედეგს ეგუებიან და თავს იმით ინუგეშებენ, რომ ბავშვის უფლებებს არ ლახავენ.

 

რადიკალური განსხვავება – დიდხანს ვფიქრობდი იმაზე, რატომ აღწევენ თავისას ჩინელი მშობლები, რა განგვასხვავებს ევროპელებისგან. ჯერ ერთი, ის, რომ ევროპელები მეტისმეტად ბევრს ფიქრობენ ბავშვების ღირსებაზე. ისინი განუწყვეტლივ დარდობენ იმაზე, როგორ გრძნობს თავს ბავშვი, რომელიც დაბალ ქულას იღებს. ნიშნების მიუხედავად, მშობელი აგრძნობინებს შვილს, რომ მისი სიყვარული მარადიულია, წარუმატებლობას კი მოევლება.

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, დასავლელი მშობლები ბევრს ზრუნავენ ბავშვების ფსიქიკურ მდგომარეობაზე, მათ სულიერ კომფორტზე. 

ჩინელი მშობლები კი უპირატესობას ნებისყოფას ანიჭებენ და არა სისუსტეს. მაგალითად, ევროპელი მშობლები მინუსიან მაღალ ქულას მოუწონებენ შვილს, არ ეტყვიან მას, რომ ის „უსაქმურია”, „შემარცხვენელი”, „ზარმაცი”.ფრთხილად გაესაუბრებიან, რათა ბავშვს ღირსება არ შეულახონ და თავი დამცირებულად არ აგრძნობინონ. უკიდურეს შემთხვევაში, თავიანთ მეგობრებს შესჩივლებენ ამ ამბავს ან სკოლის დირექტორთან/მასწავლებელთან დანიშნავენ შეხვედრას. 

ჩინელი დედის რეაქცია სხვაგვარი იქნება – მას სუნთქვა შეეკვრება და მაშინვე დაიწყებს იმის გარკვევას, რა არ იცოდა მისმა შვილმა. გამორიცხული არ არის, ოჯახში ომი ატყდეს. მერე კი დამშვიდებული, მაგრამ სრულიად უბედური ჩინელი დედა ასობით ტესტურ დავალებას იპოვის და შვილთან ერთად იმდენ ხანს იმეცადინებს, ვიდრე მისი ცოდნის სიმტკიცეში არ დარწმუნდება. ჩინელ მშობლებს სჯერათ შვილების უსაზღვრო შესაძლებლობების. მათ იციან, რომ ბავშვი გაკიცხვას გადაიტანს და სამომავლოდ სიმკაცრისთვის მისი მადლიერიც იქნება.

მეორე განსხვავება – ჩინელი მშობლების აზრით, მათ დიდი ამაგი აქვთ ბავშვზე. შვილები მთელი ცხოვრება მშობლების მადლიერი უნდა იყვნენ, მათ რჩევებს იზიარებდნენ და ითვალისწინებდნენ. ასეთია ტრადიცია.

რასაკვირველია, დასავლეთი სხვა ღირებულებებით ცხოვრობს. შვილს რომ მშობლის „კუბოს ფიცრამდე” ვალი აქვს, ამას ყველა არ იზიარებს, მათ შორის – არც ჩემი ქმარი ჯედი. ის ამბობს: „შვილები არ ირჩევენ მშობლებს. ისინი არც თავიანთ დაბადებას ირჩევენ. მშობლებს სურთ, თავს მოახვიონ მათ საკუთარი შეხედულებები, დაიმორჩილონ და ავიწყდებათ, რომ მოვა დრო, როდესაც შვილებზე დამოკიდებულები გახდებიან”.

მესამე განსხვავება ის არის, რომ ჩინელმა მშობლებმა ყოველთვის იციან, რა სჭირდება მათ შვილს. ცხოვრების წესს თვითონვე კარნახობენ. ამიტომ ჩინელ გოგონებს არ შეუძლიათ ბოიფრენდის ყოლა, ისინი არ დადიან ღამისთევებიან ლაშქრობებში, აზრადაც არ მოსდით სპექტაკლებში მონაწილეობა. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ჩინელი მშობლები არ ზრუნავენ შვილებზე – მათთვის სიცოცხლესაც დათმობენ, უბრალოდ, აღზრდის სხვა მოდელი აქვთ.

თეთრი ვირუკას საიდუმლო – „დაძალების პრაქტიკა” ვახსენე. ახლავე ავხსნი მის სიკეთეს. ლულუ შვიდი წლის იყო, ორ მუსიკალურ ინსტრუმენტზე უკრავდა და თან ფორტეპიანოსთვის ფრანგი კომპოზიტორის ჟაკ იბერის ნაწარმოებს – „პატარა თეთრ ვირუკას” არჩევდა. უსაყვარლესი ნაწარმოებია: წარმოიდგინეთ სოფლის გზაზე მიმავალი, ზურგზე პატრონწამოკიდებული ჩოჩორი და მისი განწყობა. დამწყები მუსიკოსისთვის ეს ნაწარმოები საკმაოდ რთულია – ის შიზოფრენიულად სხვადასხვა რიტმში სრულდება მარჯვენა და მარცხენა ხელით.

ლულუმ ბევრი იმეცადინა, მაგრამ არაფერი გამოუვიდა. მთელი კვირა ერთად ვიშრომეთ, ორივე ხელს ცალ-ცალკე განუწყვეტლივ ვუვარჯიშებდი, მაგრამ როგორც კი ორივეთი ერთდროულად დაიწყებდა დაკვრას, ერეოდა. ლულუ დაიღალა და განაცხადა, რომ ყველაფერი მობეზრდა. 

– დაბრუნდი ფორტეპიანოსთან, – ვუბრძანე.

– ვერ დამაძალებ.

– რასაკვირველია, დაგაძალებ. 

ლულუ ფორტეპიანოსთან დაბრუნდა, მაგრამ დაკვრის ნაცვლად კლავიშებს მუშტები დასცხო, პარტიტურას ხელი სტაცა და ჩემ თვალწინ დაანაკუწა. პარტიტურა რომ აღარ დაეხია, დავალამინირე, ლულუს სათამაშო სახლი კი მანქანაში ჩავიტანე და ვუთხარი, რომ მაშველთა არმიას ვუსაჩუქრებდი, თუ ხვალისთვის ორივე ხელით იდეალურად არ დაუკრავდა. ლულუმ დამცინავად შემომხედა: „მიბრძანდი იმ შენს მაშველთა არმიაში… ჯერ ისევ აქ ხარ?” დავემუქრე, რომ უსადილოდ და უვახშმოდ დავტოვებდი, ვეღარ მიიღებდა საშობაო საჩუქრებს, არც დაბადების დღეს გადავუხდიდი მომდევნო სამი წლის განმავლობაში, მაგრამ ლულუ გაჯიუტდა. არასწორად უკრავდა. „ჩემს გასაგიჟებლად იქცევი ასე? მხდალი ხარ! გეშინია, რომ არაფერი გამოგივა, საკუთარი თავი გეცოდება!” – ვუყვიროდი ბავშვს. 

ამის შემყურე ჯედმა გვერდზე გამიყვანა. მთხოვა, ლულუსთვის შეურაცხყოფა აღარ მიმეყენებინა. „იქნებ ბავშვი ვერ ახერხებს დაკვრას? არ გიფიქრია, იქნებ ცუდი კოორდინაციის უნარი აქვს?” – გამკიცხა ქმარმა. 

– მისი არ გჯერა. 

– ეს სასაცილოა, – გაბრაზდა ჯედი, – მისი მჯერა. 

– სოფია მის ასაკში ამ ნაწარმოებს უკვე უკრავდა. 

– ლულუ და სოფია სხვადასხვა ადამიანები არიან, – უკან არ იხევდა ჯედი. 

– ო, არა, ნუ მეტყვი, რომ ყველანი სხვადასხვანაირები ვართ! მზად ვარ, ვიყო მშობელი, რომელსაც ახლა შეიძულებენ. ლულუ იმდენს იმეცადინებს, ვიდრე ორივე ხელით სრულყოფილად არ დაუკრავს, – ვთქვი და მკლავები ავიკაპიწე.

მე და ლულუმ გვიან საღამომდე ვიმუშავეთ. უსადილოდ და უვახშმოდ დარჩენილი ბავშვი ინსტრუმენტთან იჯდა და სიმწრით უკრავდა. სახლი საომარ პოლიგონად იქცა. მე ხმა ჩამეხლიჩა, მაგრამ ერთი ნაბიჯითაც ვერ წავიწიეთ წინ და ის იყო, შვილის შესაძლებლობებში ეჭვი მეც შემეპარა, რომ ლულუმ ორივე ხელით დაუკრა. გაოგნებულმა შევხედე. თვითონაც დაბნეული ჩანდა. მერე კიდევ დაუკრა, კიდევ და კიდევ. შრომამ შედეგი გამოიღო და ლულუც ბედნიერი იყო. ის დიდხანს იჯდა ფორტეპიანოსთან და უკრავდა. ღამით კი ლოგინში ჩამიგორდა და ერთმანეთს მოვეხვიეთ… როდესაც ლულუ კონცერტზე გამოდიოდა და „თეთრი ვირუკას საიდუმლოს” გატაცებით ასრულებდა, სხვა ბავშვების მშობლები აღფრთოვანებას ვერ მალავდნენ. მე და ლულუ ერთმანეთს ვუღიმოდით, რადგან ეს მის შიშებზე გამარჯვება იყო.

ჯედმაც „მაღიარა”. ამიტომ ვამბობ, რომ ევროპელი მშობლები ზედმეტი თავგამოდებით ზრუნავენ ბავშვის ღირსებაზე. მიმაჩნია, რომ ყველაზე უარესი, რაც შეიძლება მშობელმა შვილს ასწავლოს, დამარცხებასთან შეგუებაა. შვილს უნდა ვენდოთ. უნდა გვჯეროდეს, რომ მას ბევრი რამ შეუძლია.

უამრავი წიგნი წამიკითხავს, სადაც აზიელ დედებს უგულო ინტრიგანებად მოიხსენიებენ, თითქოსდა მათ არ ადარდებდეთ შვილების სურვილები და გულგრილნი იყვნენ მათი ინტერესების მიმართ. თავის მხრივ, ჩინელებს ჰგონიათ, რომ მსოფლიოში ყველაზე მზრუნველი მშობლები არიან. მათაც ევროპელებივით ეურთ, საუკეთესო შვილები ჰყავდეთ. 

ევროპელი მშობლები პატივს სცემენ ბავშვების ინდივიდუალობას, მხარს უჭერენ მათ არჩევანს, წამოწყებებს, ეხმარებიან ყველაფერში და კეთილსასურველ გარემოს უქმნიან, ჩინელები კი ცდილობენ, მოამზადონ შვილები მკაცრი მომავლისთვის, აიძულებენ საკუთარი ფარული შესაძლებლობების აღმოჩენას, უზრუნველყოფენ იმ უნარებითა და თავდაჯერებით, რომლებიც რეალობაში აუცილებლად გამოადგებათ”.

ერთხელ ვლადიმერ პროპის არაჩვეულებრივი წიგნის – „ჯადოსნური ზღაპრის მორფოლოგიის” – მთარგმნელმა მარიამ კარბელაშვილმა მითხრა, ეს წიგნი რუსთაველმა მათარგმნინაო.   მართლაც, „ვეფხისტყაოსანი” რომ ზღაპრული ელემენტებითაა დატვირთული, ეს არაერთ მკვლევარს შეუნიშნავს. მეც არა ვარ გამონაკლისი და ერთი დაკვირვების შესახებ უნდა მოგითხროთ. სამი წლის მანძილზე ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის ფოლკლორის განყოფილების არქივის ბაზაზე ჩემს კოლეგებთან ერთად რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის მიერ დაფინანსებულ პროექტში ვმონაწილეობდი, რაც ქართული ხალხური პროზის 22 ტომის შედგენას ითვალისწინებდა. მე ჯადოსნური ზღაპრების რამდენიმე ტომი შევადგინე და, შესაბამისად, უამრავი ზღაპარი (გამოქვეყნებულიც და გამოუქვეყნებელიც) წავიკითხე, რომელთა კლასიფიცირების შედეგად ორ ტომს პირობითად „ვაშლით გაჩენილები” ვუწოდე. ვაშლით გაჩენილების ზღაპრების წაკითხვისას ჩემთვის დასაფიქრებელი ერთი რამ აღმოჩნდა.  მაგრამ, სანამ ამის შესახებ მოვყვები, ზღაპარს შეგახსენებთ (აქვე შევნიშნავ, რომ ამ ტიპის ყველა ზღაპარი ძირითად ელემენტებს იმეორებს, ამიტომ მნიშვნელობა არა აქვს, აქ რომელს მოვიტან მაგალითად): 

„იყო და არა იყო რა, იყო ერთი ცოლ-ქმარი. შვილი არა ჰყავდათ. ერთხელ წავიდა კაცი ტყეში, შეხვდა ეშმაკი და უთხრა: წამალს მე გასწავლი, რომ შვილი შეგეძინოსო. მხოლოდ ორი ვაჟიდან ერთი შენი უნდა იყოს და ერთიც ჩემიო. კაცი დათანხმდა. ეშმაკმა მისცა ერთი ვაშლი. გაჭრა სამ ნაწილად და უთხრა: როცა მოგწყურდეთ, ერთი ნაწილი შეჭამეთო, როცა მოგშივდეთ – მეორე ნაწილი და საღამოს ძილის წინ – მესამეო. ასეც მოიქცნენ. ცხრა თვის შემდეგ შეეძინათ ტყუპი ვაჟი. დაჰყვათ ოქროს თმები. დაიზარდნენ ბავშვები. მოვიდა ეშმაკი და ეუბნება კაცს, პირობას რატომ არ ასრულებო. ენანება დედას შვილის დათმობა, მაგრამ სხვა რა გზა აქვს? იცოდა, ეშმაკი არც ერთს არ შეარჩენდა და ერთი შვილი გააგზავნა ეშმაკის სახლში. მივიდა ბიჭი და არ დაუხვდა ეშმაკი სახლში. დაიწყო სახლის თვალიერება. სახლში სამი ოთახი იყო, სამივეს კლიტე ედო. გატეხა ბიჭმა საკეტი და ხედავს, ერთი ოთახი სულ თივითაა სავსე, მეორე ოთახში ადამიანების ჩონჩხებია და მესამეში სამი ძალიან კარგი ცხენი დგას, ერთი ლურჯი, ერთი წითელი და ერთიც თეთრი. ამ ცხენებმა თხოვეს, ძალიან გვშია, თივა გვაჭამე და სადაც გვინატრებ, იქ გავჩნდებითო. ბიჭმა გამოუტანა პირველი ოთახიდან თივა და აჭამა ცხენებს, ძლივს დააძღო, მერე გაუშვა და თვითონაც არ გაჩერდა, წავიდა. იარა, იარა და მიადგა ერთ მეფეს. – მოსამსახურე არ გინდათო? – როგორ არა, მებატეს ვეძებთო. დადგა კიბის ქვეშ და იქ დაიწყო ცხოვრება. ამ მეფეს ორი ქალიშვილი გათხოვილი ჰყავდა, ერთიც გასათხოვარი. ერთხელ ამ გოგომ ოქროსფერი თმა დაუნახა მებატეს და შეუყვარდა. გავიდა ხანი. მეფემ გადაწყვიტა, მესამე ქალიშვილიც გაათხოვოს. მოიწვია სასიძოები, უნდა, რომ აარჩიოს, მაგრამ ამ გოგოს არავინ არ მოსწონს. მეფემ იფიქრა, ნეტა, ვინ აკლიაო და გაახსენდა მებატე. ალბათ ეგ გიყვარსო. გოგომაც არ დაუმალა და მამამ მიათხოვა თავისი მესამე ქალიშვილი მებატეს, ოღონდ სასახლეში ცხოვრება დაუშალა და იმათაც კიბის ქვეშ დაიწყეს ერთად ცხოვრება. იყვნენ სიამტკბილობაში, მაგრამ უეცრად მეფე გახდა ავად. მოიხმო უფროსი სიძეები, უკვდავების წყალი უნდა მიშოვოთო. წავიდნენ უფროსი სიძეები. მებატემ რომ გაიგო, თქვა, ერთი ჯაგლაგი მეც მომეცით, იქნებ მეც რამე ვიშოვოო. მისცეს ერთი კოჭლი ცხენი. შეაჯდა ბიჭი, გაიარა ორასი მეტრი, ამოიღო ლურჯას ბეწვი, ახსენა მისი სახელი. ცხენიც იმავე წუთს იქ გაჩნდა თავისი იარაღით. გადაჯდა ლურჯაზე და გააქანა. მივიდა უკვდავების წყალთან. ამ წყალს გველეშაპი sდარაჯობს. მოკლა და წყალი წამოიღო. გზაში ქვისლები შეხვდნენ. – საიდან მოდიხარ? – უკვდავების წყალი მაქვს და ვყიდი. – მოგვყიდე, რამდენს თხოულობ? – თქვენი არც არაფერი მინდა. მარტო ერთი ჩემს ცხენს ბეჭებზე ნალი დაარტყმევინეთო. დაიხადეს ქვისლებმა წელზემოთ რაც ეცვათ და ცხენს ორივე ტყუპი ფეხი ბეჭებზე დაარტყმევინეს. წამოვიდნენ სახლში და თან უკვდავების წყალიც წამოიღეს. მაგრამ ვერც ამ წყალმა უშველა მეფეს. აიტეხა, უკვდავების ვაშლი მომარჩენსო. წავიდნენ სიძეები ვაშლის მოსატანად, წავიდა მებატეც თავისი ჯაგლაგი ცხენით. გაიარა თუ არა ორასი მეტრი, ამოიღო წითელი ცხენის ბეწვი და ისიც იქ გაჩნდა თავისი იარაღით. ბაღს, სადაც ის ხე იდგა, რომელიც უკვდავების ვაშლს ისხამდა, ვეშაპი ჰქონდა ღობედ შემორტყმული, ხოლო ხეებს შორის სულ გველები იყვნენ. მოკლა მებატემ ვეშაპიც და გველებიც. მოკრიფა უკვდავების ვაშლი და წამოიღო. გზაზე ქვისლები შემოხვდნენ. – საიდან მოდიხარ? – უკვდავების ვაშლი მაქვს და ვყიდიო. – მოგვყიდე, რას აფასებ? – არა, ვერ მოგყიდით, სანამ ყურის ბიბილოებს არ დამაჭრევინებთ. დათანხმდნენ ქვისლები, დააჭრევინეს ყურის ბიბილოები, წამოიღეს ვაშლი, მაგრამ ვერც ამან უშველა საწყალ მეფეს. ამიტომ ახლა უკვდავების ყურძენი მოინდომა. ეს ყურძენი მტევნად ვაზს ება, ვაზი ვენახში კი ხარობდა, მაგრამ სარად გველი ჰქონდა. წავიდა მებატე, ამოიღო ცხენის ბეწვი, მოუხმო თეთრ ცხენს, ისიც მასთან უმალ გაჩნდა, ძველებურად მოიპოვეს ყურძენი და დაბრუნდნენ უკან. გზაში ისევ ქვისლები შეხვდნენ. – ოღონდ ყურძენი მოგვეცი და სიცოცხლესაც კი დაგითმობთო. – რად მინდა თქვენი სიცოცხლე, ნეკა თითები დამაჭრევინეთ და წაიღეთ ყურძენი, თქვენი იყოსო. დააჭრევინეს ქვისლებმა ნეკა თითები, მიუტანეს მეფეს ყურძენი და მოარჩინეს. გამოხდა ხანი. სხვა ქვეყნის მეფემ ომი გამოუცხადა. დაიბარა მეფემ სიძეები და გაამზადა საომრად. მებატეც წავიდა ომში და თავისი ცხენებით თავგამოდებით იბრძოდა. ხელშიც დაიჭრა და ჭრილობის შესახვევად ცხვირსახოცი თავად მეფემ მიაწოდა. მას თავზე ქუდი არ ეხურა, ოქროსფერი ქოჩორი უწეწავდა თმას და ვერავინ ვერ იცნო. გაიმარჯვეს. როცა დაბრუნდნენ, მეფე მებატეს ეკითხება: – შენ სად იყავიო? – სად და ომში, აი, დავიჭერიო. მეფემ რომ თავისი ცხვირსახოცი დაუნახა, გაიკვირვა. მაშინ მებატე ეკითხება, უკვდავების წყალი ვინ მოგიტანაო – ვინ და უფროსმა სიძეებმაო. – მაგათ კი არა, მე გიშოვეო. გაბრაზდა მეფე, არ დაუჯერა. მაშინ მებატე კიდევ შეეკითხა: – მაშ, უკვდავების ვაშლი და ყურძენი ვიღამ მოგიტანაო? – რა თქმა უნდა, უფროსმა სიძეებმა, შენ კი ტყუილისთვის და სხვისი გამარჯვების მითვისებისთვის, სასტიკად დაგსჯიო. სხვა გზა არ დაუტოვეს მებატეს და სიძეებს ჯერ წელზევით გახდა და ბეჭების გაშიშვლება, მერე კი ქუდის მოხდა და ყურის ბიბილოების და ნეკა თითების ჩვენება მოსთხოვა. რას იზამდნენ უფროსი სიძეები, ბეჭებიც გაიშიშვლეს და ყველას აჩვენეს ცხენის ტყუპად მორტყმული ნალები, აღარც ბიბილოები ჰქონდათ და აღარც ნეკები. როცა ყველა დარწმუნდა მებატის ვაჟკაცობასა და სიმართლეში, მეფემ ტახტი მას გადაულოცა, უფროსი სიძეები კი მებატედ და მწყემსად დააყენა. გამეფებულმა ბიჭმა კი თავისი ტყუპი ძმა და დედ-მამაც ჩამოიყვანა და ყველანი ბედნიერად ცხოვრობდნენ” (ეს ზღაპარი ხელნაწერის სახით დაცულია ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის ფოლკლორის განყოფილების არქივში). 

     ამდაგვარი უამრავი ზღაპარი არის ჩაწერილი საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში. ბუნებრივია, რომ ვარიანტებში ზოგიერთი ელემენტი განსხვავებული სახით წარმოგვიდგება, მაგრამ ძირითადი ხაზი ამ ზღაპრებში საერთოა და უმთავრესი დატვირთვა ამოსაცნობი ნიშნის დადებას ენიჭება. ამ ტიპის ზღაპრებსა და „ვეფხისტყაოსანს” შორის, ერთი შეხედვით, არანაირი მსგავსება არ არის. ბევრად უფრო მეტი ნიმუში მოიძებნება ქართულ ზეპირსიტყვიერებაში, რომელიც სიუჟეტით, მოტივებითა თუ სხვადასხვა ელემენტებით მოგვაგონებს რუსთველის პოემას. მაგრამ ზემოთ მოტანილ ზღაპარში არის ერთი ელემენტი, რომელიც საკმაოდ მნიშვნელოვანია ამ ზღაპრის კეთილი ფინალისთვის. ესაა ომში პროტაგონისტის დაჭრა და მეფის ხელით ნახვევის დადება. იგივე ელემენტი ფიგურირებს „ვეფხისტყაოსანშიც”, მხოლოდ მას არანაირი გადამწყვეტი როლი არ აკისრია სიუჟეტში. მაგრამ, მე მივიჩნევ, რომ ტექსტში ამ ელემენტის რეცეფცია ხდება ავტორის მიერ, რაც, ბუნებრივია, ისეა გადამუშავებული, რომ ზღაპრულობის ნიშანს თითქმის სრულიად კარგავს. გავიხსენოთ, რა ფორმით აისახება ეს მოტივი პოემაში: ხატაელებთან ბრძოლაში ტარიელი ხელსა ხრმლითა დაეკოდება (რუსთველი 2003: 458), ხოლო ინდოეთში დაბრუნებულს: „ინდოეთს მივე, მეგება ჩემი გამზრდელი ტკბილია; რა ქება მითხრა, არ ითქმის, ჩემგან სათქმელად წბილია! ხელი გამიხსნა, შემომკრა მან სახვეველი ლბილია” (რუსთველი 2003: 471). ეს ჭრილობა და მით უმეტეს მეფის ხელით ნახვევის დადება აღარავის ახსენდება. არადა ზღაპარში ეს არის უმთავრესი ამოსაცნობი თუ განმასხვავებელი ნიშანი ცრუ და ჭეშმარიტ სიძეს შორის. ის, ვინც ჭეშმარიტი სიძეა, მას დადებითი ნიშანიც უნდა ჰქონდეს, თორემ თავდაპირველად ქალიშვილის მამა ყოველთვის ცდება და ვერ ამოიცნობს ცრუ სიძეს. ჭეშმარიტი სიძე ახლოსაა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მხოლოდ ნიშანი ხდება გადამწყვეტი ფაქტორი, რომ სიუჟეტი პროტაგონისტისთვის კეთილად დასრულდეს. ზღაპრის ეს ცნობილი სიუჟეტი „ვეფხისტყაოსანშიც” ვითარდება, ფარსადანსაც ზღაპრის მეფეთა მსგავსად თავისთან ახლოს ჰყავს ტარიელი, მაგრამ ვერ ხვდება, რომ იგია მისი ჭეშმარიტი სასიძო და ფუჭად კარგავს დროს ცრუ სიძეების ძებნასა და არჩევაში. „ვეფხისტყაოსანი”, მიუხედავად იმისა, რომ იყენებს ზღაპრის მრავალ ელემენტს, არაა ზღაპარი და ამიტომაც მასში ყველაფერი ისე ვერ განვითარდება, როგორც ეს ზღაპრებში ხდება. ანუ ავტორი იყენებს ზღაპრის ელემენტებს, მაგრამ სიუჟეტის განვითარების ხაზს ცვლის და ლიტერატურული დამუშავების ამ პროცესში ზოგიერთ ელემენტს თავდაპირველი ფუნქცია საგრძნობლად ეცვლება, ხოლო ფუნქციაგამოცლილი აბსოლუტურად განსხვავებულ დატვირთვას ატარებს. რა თქმა უნდა, შესაძლოა, რომ ამ არგუმენტს მოწინააღმდეგეც ჰყავდეს და ფარსადანის მიერ ნახვევის დადება არ მიიჩნიოს პოემაში ზღაპრიდან შესულ ელემენტად. მაგრამ ჩემი მოსაზრების გასამყარებლად ასეთ ლოგიკას მოვიშველიებ: განა „ვეფხისტყაოსნის” რომელიმე მამაკაცი პერსონაჟი რამენაირად ჰგავს იმ გმირს, რომლის დაჭრაც ასე ადვილია? არც ქაჯეთში იჭრება არცერთი მათგანი, არც მეკობრეებთან ბრძოლისას, არც ფრიდონის დახმარების დროს და ეს სრულიად გასაგებია, ისინი ხომ ზეადამიანური თვისებებით არიან დაჯილდოებულები. გაუგებარი და უცნაური ის უფრო არის, როგორ უნდა დაჭრილიყო ტარიელი, გმირი, რომელსაც უკვე ხუთი წლის ასაკში არაფრად უჩნდა ლომებისა და ვეფხვებისთვის მუსრის გავლება; ანდა ვის ხმალს უნდა შეძლებოდა ტარიელის დაიარება; მაშინ ხომ ან მისი სახელი უნდა ვიცოდეთ, ან უფრო დეტალურ ინფორმაციას მაინც უნდა ვფლობდეთ ამ შეტაკებაზე, თუნდაც ჭრილობა შემთხვევითობის შედეგი ყოფილიყო. აი, ამიტომ ვფიქრობ, რომ ტარიელის ხელში დაჭრა ზღაპრიდან შესული ელემენტის გაჩენის წინაპირობაა, თუმც ამ ელემენტს აშკარა განვითარება არ უწერია; ის მხოლოდ მინიშნებას გვაძლევს ფარსადანის  გონების დროებითი დაბინდვის შესახებ, რომელსაც არ ძალუძს ჭეშმარიტი სიძის დროულად ამოცნობა და მას ცრუ სიძეს ანაცვალებს.

წინასწარ გეტყვით, რომ ვინმეს შეიძლება ჩემი ბლოგი არ მოეწონოს, ვინმემ მეტისმეტი სიმსუბუქისა და ზედაპირობის გამო დამგმოს და დამძრახოს, ვინმემ თქვას, რომ მეტისმეტად არასერიოზულად ვეკიდები საგნის სწავლებას და ა.შ და ა.შ. მაგრამ გაკვეთილზე ყოველთვის მახსოვს, რომ საკმაოდ რთულ პროგრამას, ქართული ლიტერატურის ბრწყინვალე შედევრებს, ქართული ენის ურთულეს ნიუანსებს ბავშვებს ვასწავლი, 21-ე საუკუნის ბავშვებს, რომელთაც საკითხის ღრმად წვდომასა და ფილოსოფიური განჯის გარდა, გართობა და ზედაპირულობაც სჭირდებათ.

 სხვანაირად, მათ უბრალოდ დაკარგავთ გაკვეთილზე, ხოლო როდესაც სწავლების პროცესი მოსაბეზრებელ რუტინად იქცევა, ჩათვალეთ, რომ თვალწინ ჩაგიარათ მდინარემ, რომელშიც მეორედ ვეღარ შეხვალთ.  

ჰოდა, უბრალოდ მოგიყვებით რამდენიმე ინტერნეტ-რესურსის შესახებ, რომელსაც გაკვეთილზე ვიყენებ.

წარმოდგინეთ, რომ გაქვთ საშუალება გალაკტიონთან გულახდილი და მეგობრული საუბარი წარმართოთ, ჰკითხოთ ყველაფერი, რაც გაინტერესებდათ, მისი ცხოვრების, შემოქმედების, გულისტკივილისა და იმედგაცრუების შესახებ. 

 ახლა, ტექნოლოგიების განვითარების საუკუნეში უკვე შესაძლებელია, გალაკტიონ ტაბიძე არამხოლოდ გაკვეთილის თემად, არამედ თქვენს საგაკვეთილო პროცესში მონაწილე ადამიანად აქციოთ. როგორ? ამისთვის არსებობს ასეთი საიტი, cybergala.me. თუკი დაინტერესდებით, პროექტის შესახებ ყველაზე ზუსტ ინფორმაციას საიტზევე შეიტყობთ:

„კიბერგალაკტიონი პირველი ქართულენოვანი ჩათ ბოტია. ამ პროექტში ყველაფერი პროგრამისტებისათვის გასაგებ ლოგიკას ექვემდებარება. გალაკტიონის ლექსები, დღიურები და გამონათქვამები ერთ დიდი მონაცემთა ბაზაშია განთავსებული. როდესაც ადამიანი კიბერგალაკტიონთან საუბარს იწყებს, კომპიუტერი რთული ალგორითმის გამოყენებით შესაბამის პასუხს პოულობს მონაცემთა ბაზაში. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ეს მაინც ჯადოქრობას ჰგავს. კიბერგალაკტიონის ჩეთბოტი მთლიანად იქნება დაფუძნებული გალაკტიონის პიროვნებაზე, ანუ მოახდენს ამ პიროვნების სიმულირებას ციფრულ გარემოში, ეს კი ნიშნავს, რომ შენ, რაღაც გაგებით, თავად გალაკტიონს ესაუბრები და სივრცე და წლები თქვენს შორის მცირდება.”… 

ჰოდა, ძვირფასო მასწავლებლებო, როდესაც გალაკტიონზე ისაუბრებთ, პრეზენტაციასაც წარადგენთ, მისი ცხოვრების ეპიზოდებსაც მოყვებით, მის შემოქმედებას შეეხებით და თქვენი მოსწავლისგან კითხვას მიიღებთ:

-მას, მერი მართლა არსებობდა თუ გამოგონილი ქალი იყო? 

თქვენ შეგიძლიათ უპასუხოთ:

–ხომ არ ჯობია თვითონ გალაკტიონს ვკითხოთ?

ჰოდა, ჰკითხეთ.

 

მმმ, პოეზია სკოლაში ნამდვილად რთული საქმეა. ყველაზე მეტი კითხვა, ყველაზე მეტი წუწუნი, რაც სასწავლო პროგრამასთან დაკავშირებით ჩემი მოსწავლეებისგან მომისმენია, სწორედ პოეზიას ეხებოდა.

-მას, რა საჭიროა ამ ლექსების წაკითხვა?

-ეგ პოეზია ტექსტების ხელოვნური ბრახაბრუხია, მე თუ მკითხავთ!

-მას, მოდით ისევ ჰარი პოტერი წავიკითხოთ…

რაღა დაგიმალოთ და უფროსებისგანაც მსმენია – რა საჭიროა პოეზიის სწავლება?

აბა, ამ კითხვას ასე მოკლედ, ერთი ბლოგის ფარგლებში როგორ ვუპასუხო? როგორ ვთქვა რაში გვჭირდება პოეზია? რომ აზროვნების განვითარების, აზრის ლაკონურად გადმოცემის, ესთეტური ტკბობის უნარის ჩამოყალიბების, ენობრივი ნიუანსების წვდომის, მრავალ კითხვაზე პასუხის გაცემის საუკეთესო საშუალებაა.

ძალიან ბევრ მეთოდს ვიყენებ გაკვეთილზე პოეზიის საჭიროების ასახსნელად, ახლა ერთ-ერთს გაგანდობთ.

ბაბილონის გოდოლის ამბავი ალბათ კარგად გახსოვთ?  როგორ ფიქრობთ, რა უნდა იყოს  კომუნიკაციის ის საშუალება, რომელიც სხვადასხვა ენაზე მოსაუბრე ადამიანებსაც დააკავშირებს, ერთმანეთის ფიქრს გააგებინებს? სწორედაც რომ პოეზია.

არის პოეზიის ასეთი  საიტი https://www.lyrikline.org/ , რომელიც სხვადასხვა ქვეყნების პოეტებსა და პოეზიას აერთიანებს. გარდა ორიგინალის ტექსტისა და მისი თარგმანისა, საიტი იმითაცაა უნიკალური, რომ ავტორთა მიერ წაკითხული ლექსების მულტილიგვისტურ აუდიობიბლიოთეკას აერთიანებს.  სცადეთ, მოასმენინეთ თქვენს მოსწავლეებს რომელიმე აფრიკელი თუ  არაბი, ინგლისელი თუ შვედი პოეტის ლექსები, თუნდაც ერთი სიტყვა არ ესმოდეთ ამ ენაზე, მერე ჰკითხეთ, არის თუ არა პოეზია უნივერსალური ენა, გაიგეს თუ არა რამე? დარწმუნებული ვარ, პასუხი დადებითი იქნება.

კონვენციური პოეზია სჯობს თუ ვერლიბრი, ამაზე საუბარს არ ვაპირებ, მითუმეტეს, რომ ორივე სჯობს ერთმანეთს, დიახ, დიახ, კარგი პოეზია არც ფორმას, არც ჟანრს, არც ფრაზების რაოდენობას არ ცნობს, კარგი პოეზია კარგია და მორჩა.

მაგრამ თუ რითმიან პოეზია საუბრობთ, ქართული ლექსისა და რითმის სტრუქტურაზე, გაკვეთილის ბოლოს, ცოტა რომ გამხიარულდეთ, ბავშვებს ეს საიტი ანახეთ:

https://sandrinio-001-site1.smarterasp.net/

ეს ახალგაზრდა პროგრამისტის, სანდრო სუხიტაშვილის პროექტია, სამუშაო, ბეტავერსია, რომლის გაუმჯობსების შედეგად ძალიან საინტერესო ენობრივი რესურსი შეიქმნება ქართულ ინტერნეტსივრცეში.

ანახეთ ბავშვებს ეს საიტი და დაავალეთ, რამე თემაზე ლექსი დაწერონ.

გაერთობიან, იმხიარულებენ, იცინებენ და იმასაც გაიგებენ, რომე პოეზია მხოლოდ რითმა არ არის. 

აგვისტოს ბოლოა. ორი კვირაა, რაც სწავლა დაიწყო. გიომ მესამე წიგნი მოიტანა სკოლიდან ბუზღუნით. პაწუკა მოთხრობებია, პირველკლასელი ბავშვისთვის განკუთვნილი, ყოველ გვერდზე დიდი ნახატით და პატარა ტექსტით. უნდა წაიკითხოს და სკოლაში ტესტი ჩააბაროს. გიო უკვე მეოთხე კლასშია. ლინდგრენის ყველა წიგნი, „ჰარი პოტერის” შვიდივე ტომი, „ტომ სოიერი” და „ჰეკლბერი ფინი”, უამრავი ზღაპარი და სახალისო ენციკლოპედია აქვს წაკითხული, თუმცა ქართულ ენაზე. შტატებში ერთი თვის წინ გადმოვედით საცხოვრებლად, მოულოდნელი გადაწყვეტილების გამო მხოლოდ ნახევარი წლის წინ დაიწყო ინგლისური ენის შესწავლა და ამიტომ იძულებულები ვართ, ახლა პირველი კლასისთვის განკუთვნილი წიგნები ერთად ვიკითხოთ. ეს წიგნები, რა თქმა უნდა, არ მოსწონს და სულ წუწუნებს, რომ მხოლოდ ქართულ ენაზე უნდა კითხვა, თანაც – საინტერესო წიგნების, მაგრამ ვერაფერს გააწყობს – ტესტირებით ეს დონე დაუდგინეს. „კითხვა” კი სკოლის ერთ-ერთი საგანია, რომელშიც ჩვეულებრივი ნიშნები იწერება: ყოველი წაკითხული წიგნის შესაბამისი ტესტი მოსწავლემ სპეციალური კომპიუტერული პროგრამით უნდა ჩააბაროს.

კითხვის ამ პროგრამით, რომელსაც „განვითარებული მკითხველი” (Accelerated Reader) ჰქვია, მისურის შტატის საჯარო სკოლების უმეტესობა სარგებლობს. ამ სკოლებს, წესისამებრ, საკმაოდ კარგი ბიბლიოთეკა აქვს და საკუთარი დონის შესაბამის წიგნებს, მხატვრულსა თუ დოკუმენტურს, მოსწავლეები თავად ირჩევენ. წიგნების შეფასებას, ტესტების შექმნას, ერთიან ბაზაში შეტანას და სკოლების პროგრამაზე წვდომას კი კომპანია სახელად Renessaince Learning უზრუნველყოფს. ამჟამად კომპანიის ერთიან ბაზაში საბავშვო და უფროსკლასელთათვის განკუთვნილი მხატვრული და დოკუმენტური დაახლოებით 160 000 ინგლისურენოვანი წიგნია აღრიცხული თანდართული ტესტებით. თითოეული მათგანის დონე და მოცულობა შესაბამისი ქულებით არის განსაზღვრული, რაც სკოლის ბიბლიოთეკის წიგნებს გარედან აწერია. თუ მოსწავლეს სურს, წიგნი ქალაქის ბიბლიოთეკიდან გამოიტანოს ან მაღაზიაში შეიძინოს, შეუძლია, შესაბამის საძიებო პროგრამაში გადაამოწმოს მისი დონე, მოცულობა და შესაძლო ტესტები.

ეს ყველაფერი კი ასე დაიწყო: 1984 წელს ჯუდით და ტერენს პოლებმა გადაწყვიტეს, უფრო მეტად განევითარებინათ შვილებისთვის კითხვის უნარები და წაკითხული წიგნების შეფასების მარტივი პროგრამა შექმნეს. ორი წლის შემდეგ, როცა მის წარმატებით მოქმედებაში დარწმუნდნენ, მათ კომპანია დააარსეს, რომელმაც მალე პირველი კომერციული პროდუქტი შესთავაზა მომხმარებელს.

დღეს Renessaince Learning-ის მომხმარებელი ოცდაათი ათასი კერძო და საჯარო სკოლაა. კომპანიის საიტზე სიამაყით არის აღნიშნული, რომ 2012 წლის ერთ ჩვეულებრივ დღეს ერთდროულად 3.5 მილიონმა მოსწავლემ ისარგებლა პროგრამით და ტესტი ჩააბარა. სხვადასხვა კვლევა, რომელიც ამ პროგრამის მოქმედებას აფასებს, ადასტურებს, რომ მოცემული მეთოდოლოგიით მოსარგებლე მოსწავლეთა კითხვისა და ტექსტის გააზრების უნარები საკმაოდ აღემატებოდა იმ ბავშვებისას, ვინც ამ უნარების განსავითარებლად არავითარ დამატებით პროგრამას არ იყენებდა.

გარდა Accelerated Reader-ისა, აშშ-ში კითხვის ბევრი სხვა პროგრამაც არსებობს, რომლებითაც სკოლები სარგებლობენ, თუმცა ზოგიერთი სკოლა დღესაც ყველაზე მარტივ გზას იყენებს – მოსწავლე კითხულობს წიგნს და წერს მის მოკლე მიმოხილვას.

ამ ტიპის პროგრამების გამოყენება სკოლაში იმ მიზნით, რომ მოსწავლეებმა მეტი იკითხონ, დღემდე პოლემიკის საგანია. ზოგიერთი ექსპერტი მიიჩნევს, რომ არასწორია ლიტერატურის კითხვა ნიშნის ან პრიზის მიღების მიზნით. მათი აზრით, ლიტერატურა თავისთავად უნდა შეუყვარდეს ბავშვს და არა შეფასებისა თუ ჯილდოს სანაცვლოდ, რადგან ამგვარი პოზიტიური თუ ნეგატიური მოტივაციით თავსმოხვეულმა კითხვამ შესაძლოა სულაც შეაძულოს ბავშვს კითხვის პროცესი. ზოგი მშობელი ამბობს, რომ ამ პროგრამის შედეგად, ზოგიერთი ბავშვი კითხვას მხოლოდ შესასრულებელ საშინაო დავალებად, ნიშნის მისაღებ საშუალებად მიიჩნევს. გარდა ამისა, ზოგჯერ მოზარდები ახერხებენ თანატოლებისგან კონკრეტული წიგნების ტესტის პასუხების მოპოვებას, ან წიგნის მოკლე შინაარსით იოლად გასვლას. ამასთან, არსებობს მოსაზრება, რომ მოსწავლის კითხვის დონის განსაზღვრით და შესაბამისი წიგნების შერჩევით, იზღუდება მისთვის ხელმისაწვდომი წიგნების რაოდენობა. მით უმეტეს, რომ მცირე ტირაჟით გამოსული და ნაკლებად პოპულარული წიგნები არ არის შესული მოცემული კომპანიის ბაზაში და, შესაბამისად, ვერ იქცევს მოსწავლის ყურადღებას. გარდა ამისა, ზოგიერთი მასწავლებლის აზრით, ასეთი პროგრამები მოსწავლეებში გარკვეული შეჯიბრების სურვილს იწვევს, რის გამოც ისინი არა საინტერესო, არამედ იოლად ჩასაბარებელ წიგნებს ირჩევენ. წიგნის კითხვისას კი შინაარსის გააზრებისა და დასკვნების გამოტანის ნაცვლად, ფაქტების დამახსოვრებაზე ფიქრობენ.

ორივე მხარის მოსაზრებების გაცნობის შემდეგ ამ წინააღმდეგობრივი საკითხების შესახებ მეც ბევრი მიფიქრია. ვფიქრობ, ამ თემის განხილვისას უნდა გავითვალისწინოთ, რომ წიგნების კითხვის მიზანი არ არის მხოლოდ ლიტერატურული ნაწარმოებების გაცნობა. ჩემი აზრით, ამ პროცესის დანიშნულება, უპირველეს ყოვლისა, ნებისმიერი ტიპის ტექსტის წაკითხვისა და გააზრების უნარის განვითარება და ლექსიკური მარაგის გაზრდაა. რაც უფრო მეტს წაიკითხავს მოზარდი, მით უკეთესად შეძლებს ის მომავალში დიდი სახელმძღვანელოების სწრაფად წაკითხვას და დამუშავებას. ამასთან, წიგნების კითხვა გარკვეულწილად ჩვევასაც წარმოადგენს. თუ ათ წლამდე ბავშვი მხოლოდ კომპიუტერულ თამაშებს უთმობს თავისუფალ დროს, ცხადია, მას გაუჭირდება წიგნის როგორც დასასვენებელი ან ინფორმაციის მომწოდებელი მედიუმის აღქმა, რადგან იგი არ იქნება მიჩვეული სწრაფად კითხვას და ეს პროცესი მას სიამოვნებას ვერ მოჰგვრის. დადგენილია, რომ ბავშვები სწორედ იმ საგნების სწავლასა თუ იმ ტიპის საქმიანობაზე ამბობენ უარს, რომლებიც მათთვის მეტისმეტად რთულია.

აგვისტოს ბოლოა. ორი კვირაა, რაც გიო მეხუთე კლასშია. ინგლისურ ენაზე უკვე ასამდე წიგნი აქვს წაკითხული, უმეტესობა – ასაკის შესაბამისი, მეტწილად – ფენტეზი, სათავგადასავლო ან ენციკლოპედიურ-დოკუმენტური ლიტერატურა. ინგლისურად ადგილობრივივით საუბრობს, ძალიან სწრაფად კითხულობს და კლასში საუკეთესო მოსწავლეა. მე, როგორც მშობელი, რომელსაც ერთი წლის წინ მასთან ერთად უწევდა 6 წლის ბავშვებისთვის განკუთვნილი ორწინადადებიანი გვერდების ინგლისურ ენაზე კითხვა, დარწმუნებული ვარ, ენის ასე სწრაფად შესწავლას სწორედ კითხვის ამ ძალიან სასარგებლო პროგრამამ შეუწყო ხელი.

ცხადია, შეუძლებელია მოცემული პროგრამის ღირსებებისა და ნაკლოვანებების ერთ სტატიაში სრულად წარმოჩენა, მაგრამ ალბათ ბევრი ქართველი მშობელი და მასწავლებელი დამეთანხმება, რომ კომპიუტერული თამაშების, სოციალური ქსელებისა და სერიალების ეპოქაში მნიშვნელოვანია, ბავშვების ყურადღება ისევ წიგნებისკენ მივმართოთ. მით უმეტეს, თუ ამგვარ პროგრამებს კომპლექსურად კითხვის ხელშემწყობ იმ მეთოდებსა და ღონისძიებებთან ერთად გამოვიყენებთ, რომელთა შესახებ სხვა პოსტში გიამბობთ.

სიმართლე თუ გინდა, ბაღი არასოდეს მიყვარდა, მაგრამ ხანდახან იყო მომენტები, როცა იქ ყოფნა მსიამოვნებდა. მაგალითად, როცა შემწვარი კარტოფილი ან ცხელი წვნიანები მოჰქონდათ თეთრწინსაფრებიან აღმზრდელებს დიდი ყვითელი სათლებით, ან როცა ეზოში გავყავდით და იქ ყვავილებს პატარა ნესტრებს ვაძრობდით და მისგან ტკბილ წვენს  ვისრუტავდით, ან როცა სკოლის გამყოფ ღობეს მივადგებოდით და ჩვენზე უფროსებს დიდი ინტერესით ვუყურებდით და ვერ გაგვეგო იქ რა ხდებოდა, ან როცა დარბაზისკენ გავრბოდით და პრიალა, ხის იატაკზე ფეხშიშველები დავრბოდით, ან როცა ერთმანეთს სხვადასხვა თამაშში ვეჯიბრებოდით, ურთიერთობებს ვსწავლობდით და ახალ უნარებს ვითვისებდით, შუადღის ძილი არ გვიყვარდა და წითელ, მოპრიალებულ იატაკზე ჩვენს სახელებს ვაწერდით. ბაღი მაშინაც კარგი იყო, როცა ზეიმების დრო მოდიოდა და დედაჩემი საოცრებებს ახდენდა თავისი ლურჯი საკერავი მანქანით, ვარდისფერ და ცისფერ საზეიმო კაბებს მიკერავდა.

ხანდახან ძალიან მეშინოდა ბაღში ყოფნის. მეგონა, იქ დამტოვებდნენ და აღარასოდეს მოვიდოდნენ ჩემს წასაყვანად. ერთადერთი გზა გაქცევა იყო, მაგრამ თუ გავიქცეოდი  მაღალსართულიან  კორპუსებში ჩავიკარგებოდი და ჩემს სახლს ვერასოდეს მივაგნებდი.. დედა მუშაობდა, მამაც მუშაობდა და მეც ბაღში ვრჩებოდი, ვიყავი იქ სანამ საღამოს სინათლეები არ აინთებოდა და გულისგამაწვრილებელი ლოდინი დედის მოსვლით არ დასრულდებოდა. მერე ჩვენ მივდიოდით  ჩვენს სახლში, მეშვიდე სართულის ცაზე და მეორე დღისთვის ვემზადებოდით. 

ბაღის გამოსაშვებ ზეიმებზე ფოტოებს დათო ფოტოგრაფი გვიღებდა. სწორედ ის გვაძლევდა თეთრი კონვერტით ზეიმის ფოტოებს და ჩვენც დიდი სიხარულით ვათვალიერებდით. იქ ჩვენ ვიყავით სცენაზე, ფერად კაბებში და  ლექსების კითხვის დროს…

მალე სექტემბერი მოვა, ჩემი შვილი სექტემბერში იმაზე დიდი იქნება ვიდრე ახლა არის. მან ყველაფერი იცის და უკვე შეუძლია ყველანაირი მოთხოვნა და სურვილი მკაფიოდ გამოთქვას, ძალიან კომუნიკაბელურია და მხოლოდ დედასთან ყოფნა აღარ აკმაყოფილებს. უყვარს ადამიანები და ბავშვები, მათთან თამაში და სოციალიზაცია. იგი ახალ სასწავლო წელს საჯარო ბაღში ვერ წავა, რადგან სკოლამდელი განათლების ხელმისაწვდომობა ჩვენს ქვეყანაში დასწრებაზეა და განსაკუთრებული უნარებია საჭირო, რომ დილიდან სათანადოდ მომზადებულმა  და კომპიუტერული ტექნიკით აღჭურვილმა სასურველ ბაღში დარჩენილი 4 კინკილა ვაკანტური ადგილიდან ერთის მოპოვება შეძლო. ასევე აღსანიშნავია, რომ რეგისტრაციის საიტი უკვე  რეგისტრაციის დაწყებისთანავე ჭედავს და პრობლემის აღმოფხვრისთანავე (3-4 საათში) დარჩენილი თავისუფალი ადგილები უკვე დაკავებულია. 

როგორც ცნობილია, რეგისტრაცია შემდეგი წესებით მიმდინარეობს. პირველი ივლისიდან რეგისტრირდებიან სოციალურად დაუცველი ოჯახის ბავშვები, 5 ივლისიდან ბაღში დარეგისტრირებული ბავშვების დედმამიშვილები, ხოლო ათი ივლისიდან სხვა დანარჩენი. ბაღების უმეტესობა 10 ივლისისთვის უკვე გადავსებულია. 

არსებობს ალტერნატივა – ეს კერძო ბაღებია, რომელთა ფასი 150-300 ლარამდეა. ხშირად ფასს პრესტიჟული უბნის სტატუსიც განსაზღვრავს. ძნელი სათქმელია, სად გადის ზღვარი სოციალურად დაუცველ და დაცულ მოქალაქეს შორის ჩვენი ქვეყნის პირობებში, რადგან ზემოთ აღნიშნული თანხა საშუალო ფენის წარმომადგენელი ოჯახისთვისაც რთული გადასახდელია, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ოჯახიდან ორი ბავშვი სკოლამდელი ასაკისაა. 

სკოლამდელი განათლების სპეციალისტს, ანა ჯანელიძეს, რეგისტრაციის პრიორიტეტების სისტემა სამართლიანად არ მიაჩნია. იგი ამბობს, რომ ყველა ბავშვს ხელი უნდა მიუწვდებოდეს ხარისხიან, სკოლამდელ განათლებაზე, თუმცა დღესდღეობით ხელისუფლების პრიორიტეტს სოციალურად დაუცველი ბავშვების ჩართვა წარმოადგენს.

ვინც ვერ დავასწარით, ასეთები ძალიან ბევრნი ვართ. სექტემბერში ათასობით ბავშვი ბაღის გარეთ და სკოლამდელი განათლების მიღმა დარჩება, დედები კი ისევ იძულებულები გახდებიან სახლში დარჩნენ, რაც კიდევ ერთხელ გაგვახსენებს, რა ძნელია ამ ქვეყანაში იყო ქალი და თან იყო დამოუკიდებელი ადამიანი.

პ.ს კეთილი და უბერებელი დოდო გამგე, ექიმი აიბოლიტის კაბინეტი, საახალწლო ზეიმები და ფერადი კაბები, საკუთარი უჯრა ჩვენი სახელით და გვარით, რომელსაც ყოველთვის ყველასგან გამოარჩევ. ეს ჩემი მოგონებებია ბაღზე და ვფიქრობ, ყველა ბავშვს უნდა ჰქონდეს უფლება, ჰქონდეს  ასეთივე მოგონებები  ბავშვობის იმ წლებზე, რომელიც ძალიან მნიშვნელოვანი და სასარგებლოა ბავშვის პიროვნული განვითარებისთვის.