მშობლებს თავიანთ მოვალეობად მიაჩნიათ, მათი შვილები კარგად სწავლობდნენ. ისინი ზრუნავენ შვილების წარმატებაზე და მზრუნველობის ერთ-ერთი საგანი საშინაო დავალების შესრულებაა.
როცა მშობელი შვილის წარმატებას საკუთარ მოვალეობად მიიჩნევს, ის მკაცრ მოთხოვნებს უყენებს ბავშვს, მათ შორის – საშინაო დავალების შესრულების თაობაზეც, რაც საბოლოო მიზნის მიღწევის ერთ-ერთ კომპონენტად განიხილება. ჩემი რწმენით, ასეთი მიდგომა სუსტ პოზიციაში აყენებს მშობელს, რადგან შვილს მისი მოთხოვნის შესრულება არ სურს. შეიძლება ითქვას, რომ საშინაო დავალების შესრულება-შეუსრულებლობისთვის ბრძოლა რეალურად კონტროლის მოსაპოვებლად ბრძოლას წარმოადგენს. ბავშვი ცდილობს, მისი არჩევანი მისავე ხელთ იყოს, მაგრამ მშობელს მიაჩნია, რომ კონტროლის უფლება მას ეკუთვნის და არა შვილს, და საბოლოოდ მათი დაპირისპირება უკომპრომისო ოჯახურ ომში გადაიზრდება ხოლმე.
წლების მანძილზე მრავალ მშობელთან მისაუბრია, რომელთაც ასეთი ბრძოლა ჰქონიათ შვილებთან და მათი მონაყოლიდან ვიცი, რა ოინებს იგონებენ ბავშვები, როცა საქმე სასკოლო აქტივობას უკავშირდება. მათ შეიძლება „დაავიწყდეთ” საშინაო დავალების შესრულება ან ის ზერელედ, უყურადღებოდ შეასრულონ. ამ გზით ბავშვები საკუთარ ცხოვრებაზე კონტროლის შენარჩუნებას, სხვისი ჩარევისგან მის დაცვას ცდილობენ. როდესაც ბავშვები ასე იქცევიან, მშობლები გრძნობენ, როგორ უჭირთ შვილის მართვა და მათ დასჯას იწყებენ, ხოლო თუ ამანაც ვერ გაჭრა, მაშინ მათ ნაცვლად ასრულებენ საშინაო დავალებას.
რაც უფრო მეტად ღელავს მშობელი, მით უფრო მეტ წინააღმდეგობას უწევს შვილი და ამ ფონზე საშინაო დავალების შესრულებას აზრი ეკარგება; მას არ გამოაქვს ის შედეგი, რაც, წესით, უნდა გამოიღოს.
მწარე სიმართლეა: თქვენ შვილს ვერაფერს აიძულებთ. ნაცვლად ამისა, ჯობს დაუწესოთ საზღვრები, რომელთა ფარგლებშიც პატივს სცემთ მის ინდივიდუალურ არჩევანს. ეს ბავშვის მოტივაციის გაძლიერებას შეუწყობს ხელს.
შესაძლოა, ამაზე მიპასუხოთ: „თქვენ არ იცნობთ ჩემს შვილს! ვერაფით მოვახერხე მისი მოტივირება რამის გასაკეთებლად!” უმჯობესია, დამშვიდდეთ და ყურადღებით დააკვირდეთ ვითარებას. იქნებ თვითონვე უწყობთ ხელს შვილის ჯანყს თქვენ წინააღმდეგ ან მის აპათიას? თუ საშინაო დავალების შესრულების საკითხი თქვენ უფრო მეტად გაღელვებთ, ვიდრე თქვენს შვილს, ჰკითხეთ საკუთარ თავს, რისი ბრალია ეს (გახსოვდეთ: თუ მის გასაკეთებელ საქმეზე თქვენ უფრო მეტად ინერვიულებთ, ბავშვი უფრო ნაკლებად იზრუნებს დავალების შესრულებაზე).
ნუ ეცდებით ბავშვის დამორჩილებას, უბრალოდ, უხელმძღვანელეთ
ბევრი მშობელი მეუბნება, რომ მათი შვილები არ არიან მოტივირებულნი თავიანთი საქმის შესასრულებლად, მე კი დარწმუნებული ვარ, რომ არიან, თუმცაღა, შესაძლოა, არა ისე, როგორც თქვენ გსურთ. გთავაზობთ რამდენიმე რჩევას იმის თაობაზე, როგორ უხელმძღვანელოთ მათ საშინაო დავალების შესრულებისას ყოველგვარი ბრძოლის, მუქარისა და ზეწოლის გარეშე.
. გაიხსენეთ, როგორი მიდგომა ჭრიდა წარსულში. გაიხსენეთ ის დრო, როცა თქვენი შვილი კარგად ასრულებდა საშინაო დავალებებს. რა იყო მაშინ განსხვავებული? როგორ ახერხებდით თანამშრომლობას? ჰკითხეთ ამის შესახებ თქვენს შვილს. შეეცადეთ გაარკვიოთ, რა ზრდის თქვენი შვილის (და არა თქვენს) მოტივაციას.
შეწყვიტეთ ბრძოლა. ყველანაირად ეცადეთ, არ იმოქმედოთ ბრძოლის სცენარით ყოველ საღამოს. ეცადეთ, სხვაგვარად წარმართოთ შვილთან ურთიერთობა. თუ ჩხუბის გარდა მოქმედების სხვა ტაქტიკას არ ცნობთ, ჯობს, საერთოდ არაფერი მოიმოქმედოთ. მიანდეთ საშინაო დავალების შესრულებაზე ზრუნვა მას, ვისი საქმეც არის ეს – მასწავლებელსა და მოსწავლეს. ნუ ჩაერევით ამ სასკოლო დავიდარაბაში, საკუთარ საქმეს მიხედეთ, თქვენი შვილი კი თავის საქმეს გააკეთებს.
შეისვენეთ: თუ ფრუსტრაციას გრძნობთ, თავი დაანებეთ შვილის იძულებას საშინაო დავალების შესასრულებლად. თქვენი წნევის აწევა სარგებლობას არავის მოუტანს. შეისვენეთ თქვენც და დაასვენეთ ბავშვიც, თუ გრძნობთ, რომ ისიც გადაიღალა. დააწესეთ საშინაო დავალების შესასრულებლად საჭირო დროითი ჩარჩო.
აქვე გთავაზობთ რამდენიმე მითითებას, რომლებიც მრავალი ოჯახისთვის ეფექტური აღმოჩნდა:
. საშინაო დავალება უნდა შესრულდეს ყოველ საღამოს ერთსა და იმავე დროს;
. საშინაო დავალება უნდა შესრულდეს თქვენი სახლის გაშლილ სივრცეში.
. თუ მოსწავლეს დაბალი ნიშნები აქვს, ეცადეთ ყოველგვარი პირობა შეუქმნათ, რათა მან უკეთ მოახერხოს შესასრულებელ სამუშაოზე კონცენტრაცია;
. უქმეებზე გართობა მანამდე აკრძალეთ, სანამ ბავშვი მეცადინეობას არ დაასრულებს.
ამოსავალი ბავშვის პოზიცია უნდა იყოს და არა თქვენი. როცა შვილის სამუშაოზე ფოკუსირებას დაიწყებთ, ცოტა ხანს შეჩერდით და თქვენს მიზანს დაუფიქრდით. რა მიგაჩნიათ ცხოვრების მიზნად და რას მოელით საშინაო დავალებისგან, რით შეუწყობს ეს ხელს მიზნის მიღწევას? სანამ შეუპოვარ ბრძოლაში ჩაებმებით, ვითარებას შვილის თვალითაც შეხედეთ.
მიეცით ბავშვს არჩევანის უფლება – თქვენ მხოლოდ ამ არჩევანის შედეგებთან უნდა გქონდეთ საქმე. დაე, თქვენს შვილს თავისუფალი არჩევანი ჰქონდეს. თქვენ, მშობელმა, უკან დაიხიეთ. წინააღმდეგ შემთხვევაში ვერაფრით დაეხმარებით შვილს თავისი მოვალეობის წარმატებით აღსრულებაში. თუ ეცდებით, სიტუაცია მთლიანად მართოთ, ყოველივე საპირისპიროდ შემოგიბრუნდებათ და ძალაუფლებისთვის ბრძოლა ხელახლა დაიწყება. ბრძოლა კი, მერწმუნეთ, საშინაო დავალების შესასრულებლად ნამდვილად არ არის საჭირო. ბევრი ბავშვი მინახავს, რომლებიც განზრახ ცუდად ასრულებენ საშინაო დავალებას, რათა მშობელს დაანახვონ, „ვინ მართავს რეალურად სიტუაციას”. ისეთი ბავშვებიც ვიცი, რომლებიც მშობლის კონტროლის ფონზე ასე თუ ისე ასრულებენ საშინაო დავალებას, მაგრამ ვერასოდეს სწავლობენ დამოუკიდებლად აზროვნებასა და გადაწყვეტილების მიღებას.
მე მწამს ასეთი მეთოდის ეფექტურობის, როცა საქმე სასკოლო აქტივობას ეხება. იმ სტრუქტურის ფარგლებში, რომელსაც თქვენ ადგენთ, შვილს არჩევანის უფლება უნდა ჰქონდეს. მან თავად უნდა გადაწყვიტოს, შეასრულოს თუ არა საშინაო დავალება, კარგად შეასრულოს ის თუ ცუდად. ყოველგვარ არჩევანს თავისი ლოგიკური შედეგი მოსდევს – თუ ბავშვი დავალების შეუსრულებლობას ამჯობინებს, მისი ნიშნები გაუარესდება, ეს კი დააფიქრებს მას.
როდესაც ასე მოხდება, თქვენ შეგიძლიათ შვილს ჰკითხოთ: „კმაყოფილი ხარ შენი აკადემიური მოსწრებით?”, „თუ არა, რის გაკეთებას აპირებ ამ პრობლემის მოსაგვარებლად?”, „რით შემიძლია დაგეხამრო?”
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ბავშვი საშინაო დავალებებს თავისი უნარისა და მოტივაციის მიხედვით უნდა ასრულებდეს. თუ ის საერთოდ აღარ იჩენს ძალისხმევას და ხედავთ, რომ მისი ნიშნები უარესდება, ჩაერიეთ და უთხარით: „მე დაგეხმარები. მოდი, მუშაობის გეგმა შევიმუშაოთ, მე კი დროდადრო შევამოწმებ, როგორ მიჰყვები მას”. ამის შემდეგ ერთად იწყებთ გეგმის შედგენას. ის შეიძლება ითვალისწინებდეს საშინაო დავალებების შესრულებას საერთო ოთახში, სანამ ბავშვის ნიშნები არ გამოსწორდება, მასწავლებელთან ერთად შეხვედრას და ერთობლივ კონსულტაციებს. ერთი სიტყვით, თქვენ მხოლოდ ხელს შეუწყობთ შვილს, ჩვეულ კალაპოტს დაუბრუნდეს. როდესაც მდგომარეობის გაუმჯობესებას შეამჩნევთ, შეგიძლიათ უკან დაიხიოთ და ისე აქტიურად აღარ ჩაერიოთ ბავშვის ცხოვრებაში.
კონტროლის ხარისხი ბავშვის ასაკის მიხედვით უნდა განსაზღვროთ. გეგმის შედგენისას ნახევარი საათით მაინც უნდა გაზარდოთ ყველა საგანში მისი მოსწრების შემოწმების დრო. რაც მთავარია, გახსოვდეთ: ამ პრაქტიკულ გეგმას მის დასასჯელად კი არ ადგენთ, არამედ დასახმარებლად.
ბავშვი ამბობს, რომ ცუდი ნიშნები არ აღელვებს
ბევრი მშობელი იტყვის, რომ მათ შვილს უბრალოდ არ ადარდებს მოსწრება, მაგრამ, ჩემი დაკვირვებით, ცუდი ნიშნები ბავშვებს გულის სიღრმეში ძალიანაც აწუხებთ. გამოთქმა „არ მაინტერესებს” ხშირად ძალაუფლებისთვის ბრძოლის ნაწილია. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, თქვენი შვილი აცხადებს: „არ ვაპირებ, ნიშნების გამოსწორებაზე ვიზრუნო; ვერ მაიძულებ ამის გაკეთებას; შენ არ ხარ ჩემი ცხოვრების ბატონ-პატრონი”. სიმართლე ის არის, რომ თქვენ მართლა ვერ აიძულებთ ბავშვს. ნაცვლად ამისა, ჯობს იმის გაცნობიერებაში დაეხმაროთ, რომ ნიშნებზე ზრუნვა სწორედ მის ინტერესებში შედის.
ვფიქრობ, ასევე მნიშვნელოვანია იმის მიხვედრაც, რომ მზრუნველობასა და მოტივაციას ფესვები სწორედ ფლობის შეგრძნებაში უდგას. თქვენ შეგიძლიათ, დაეხმაროთ შვილს იმის გაცნობიერებაში, რომ საკუთარი ცხოვრების ბატონ-პატრონი თვითონ არის. ამ შემთხვევაში ის საკუთარი ნიშნების გამო პასუხისმგებლობასაც გააცნობიერებს. ნუ განიცდით ბავშვის ცუდ ნიშნებს მასზე მეტად. ეცადეთ გაარკვიოთ, რა გაზრდის მის მოტივაციას და ნუ დაისახავთ მიზნად, შვილს თქვენი ეშინოდეს. ეცადეთ, უხელმძღვანელოთ მას, მაგრამ არასწორი არჩევანის შედეგები მან თავად უნდა გააცნობიეროს. უმჯობესია, ამ შედეგებს 10 წლისა შეეჯახოს, ვიდრე 25 წლისა, როდესაც ამის გამო სამსახურს დაკარგავს.
ბავშვს შეზღუდული შესაძლებლობები აქვს
ძალიან მნიშვნელოვანია იმის გარკვევა, რისი ბრალია დავალებების შეუსრულებლობა. თუ ბავშვი თავიდანვე ცუდად სწავლობდა, შეამოწმეთ მისი ყველა უნარი, რათა ყოველგვარი უნარშეზღუდულობა გამოირიცხოს.
თუ ბავშვს რომელიმე უნარი აქვს შეზღუდული, მას მეტი ხელშეწყობა დასჭირდება. რასაკვირველია, ამ შემთხვევაშიც შეგიძლიათ სტრუქტურული საზღვრების დაწესება, მაგრამ აუცილებლად თქვენი შვილის შესაძლებლობების გათვალისწინებით. შეზღუდული შესაძლებლობების ბავშვებს ხშირად ზომაზე მეტად ეხმარებიან და საბოლოოდ გამოდის, რომ ისინი ფაქტობრივად არ მონაწილეობენ დავალებების შესრულებაში, მაშინ როდესაც ასეთი მოსწავლეები მცირე დახმარებითაც თავისუფლად შეასრულებდნენ დავალებებს საკუთარი ძალებით.
განსხვავება ხელმძღვანელობასა და ზედმეტ აქტიურობას შორის
თქვენს შვილს მხოლოდ ხელმძღვანელობა სჭირდება, რაც არ გულისხმობს საშინაო დავალების მის ნაცვლად შესრულებას. როცა თქვენ, მშობელი, ასე იქცევით, მის წილ პასუხისმგებლობას საკუთარ თავზე იღებთ.
თუ ბავშვი დახმარებას გთხოვთ, შეგიძლიათ მხოლოდ კონსულტაცია გაუწიოთ მას. ურჩიეთ, გაურკვეველი საკითხის შესახებ მასწავლებელს გაესაუბროს, ანუ განუვითარეთ მას კომუნიკაციის უნარი. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მხოლოდ გზა უჩვენეთ, რათა თავის თავს დაეხმაროს. ერთი სიტყვით, შუალედური პოზიცია დაიკავეთ – არც სრული უმოქმედობა და არც ზედმეტი ჩარევა.
ასევე ვურჩევ მშობლებს, ჰქონდეთ საკუთარი შვილების რწმენა. ნუ შეხედავენ შვილს როგორც სუსტ არსებას, რომელსაც თავისი საქმის გაკეთება არ შეუძლია. რატომღაც გვგონია, რომ თუ შვილს არ დავეხმარეთ, ის არაფერს გააკეთებს. სიტყვები „მე მხოლოდ შენს დახმარებას ვცდილობ” ბავშვმა შეიძლება ასე გაიგოს: „შენ სუსტი ხარ”. ნაცვლად ამისა, თქვენი მესიჯი ასეთი უნდა იყოს: „მე ვიცი, რომ შენ შეგიძლია ამის გაკეთება და საკმაოდ მჯერა შენი შესაძლებლობების, რათა თავისუფalი არჩევანის საშუალება მოგცე”.
