თანამედროვე გლობალიზაციის პირობებში ადამიანი მუდმივად ეჯახება უამრავ სხვადასხვა მოსაზრებას, განსხვავებული კულტურის, რელიგიის, ეროვნების, სოციალურ-პროფესიული ჯგუფების ადამიანთა შეხედულებებს და იძულებულია კომპრომისული გადაწყვეტილებები მიიღოს, გაუგოს სხვა ადამიანებს, გაითვალისწინოს სხვისი აზრი, იყოს ტოლერანტული სხვათა ტრადიციების მიმართ. ამ პრობლემებთან ერთად მან მთელი ცხოვრება უნდა იზრუნოს კვალიფიკაციის ამაღლებაზე, რისთვისაც უნდა ისწავლოს და შეძლოს ინფორმაციის დამოუკიდებლად მოპოვება და გადამუშავება, შეიძლება შეიცვალოს პროფესიაც, საქმიანობის სფეროც და ის მუდმივად მზად უნდა იყოს ამისთვის.
ამიტომაა რომ მოსაზრება – „განათლება მთელი ცხოვრებისთვის” სადღეისოდ შეიცვალა მიდგომით – „განათლება მთელი ცხოვრების მანძილზე”. ასეთ პირობებში საგანმანათლებლო დაწესებულებებიც ვალდებულია ფეხი აუწყოს ახალ გამოწვევებს და სწავლების მეთოდიკაც შესაფერისად მოქნილი, ღია გახადოს. შედეგებს, ცხადია, წინასწარ ვერავინ გათვლის, მაგრამ მაინც შესაძლებელია გარკვეული შეკითხვების ფორმულირება, რომელზე პასუხის გაცემაც მოსწავლეებს მთელი ცხოვრების მანძილზე მოუწევთ.
შესაბამისად, გასაგებია რამდენად დიდია დატვირთვა სკოლაზე და მის უმნიშვნელოვანეს კომპონენტზე – გაკვეთილზე. მსგავსი მოთხოვნები ხომ სწავლების უმთავრეს მიზანს წარმოადგენს და მეტ–ნაკლებად თითქმის ყველა გაკვეთილზე წამოიჭრება. ისინი არც პედაგოგის ყურადღების მიღმა რჩებიან, მაგრამ განსაკუთრებით ეფექტურად ცხოვრებიდან წამოსულ პრობლემებზე ფიქრი და განსჯა ინტერაქტიურ გაკვეთილებზე ხდება.
ასეთი გაკვეთილების თავისებურებას წარმოადგენს თვითონ ამ გაკვეთილების მიზანი და მასწავლებლის მისწრაფება – გაამრავალფეროვნოს მოსწავლეთა ცხოვრება, გამოიწვიოს შემეცნებითი ინტერესი, დააკმაყოფილოს მოსწავლეთა მოთხოვნილება ინტელექტის განვითარების კუთხით, ხელი შეუწყოს მათ პიროვნულ ზრდას, მოტივაციის, კომპეტენციის, კომუნიკაციური კულტურის ამაღლებას. ამავე დროს ასეთი გაკვეთილებით მასწავლებლები არღვევენ შაბლონს, თავისუფლდებიან მეთოდოლოგიური ჩარჩოებისგან, ამიტომ თითოეული ასეთი შემთხვევა ნამდვილი ზეიმია მოსწავლეებისთვის.
ინტერაქტიური გაკვეთილები თავის თავში მოიცავენ:
დამატებითი მასალის გაცნობას;
სხვადასხვა პროფესიების (სხვადასხვა პროფესიების ადამიანების) გაცნობას;
საკლასო სივრცის შესაბამისად გაფორმებას და ამით მოსწავლეთა მოტივაციის გამოწვევას;
შემოქმედებითი დავალებების გადაწყვეტას;
გაკვეთილის დაწყების წინ და შემდეგ თვითანალიზის, თვითკონტროლის წარმოებას;
დიდაქტიკური მიზნების მკაფიოდ განსაზღვრას;
მასწავლებლის გამოცდილების გამდიდრებას;
გაკვეთილის სტრუქტურული ხერხების გამყარებას;
აღმზრდელობით ფუნქციას (პიროვნების ფსიქოტრენინგს და ფსიქოკორექციას ცხოვრებისეული სიტუაციების მოდელირების გზით);
რელაქსაციას (ემოციური დაძაბულობის მოხსნას).
ინტერაქტიური გაკვეთილის შესახებ ზოგადად განსხვავებული მოსაზრებები არსებობს: ზოგის აზრით ისინი დამატებითი სირთულეა მასწავლებლისთვის, რადგან იძულებულს ხდის მას დაეყრდნოს ისეთ მოსწავლეებსაც, რომელთაც გარჯა ეზარებათ. ზოგის აზრით კი, სწავლების ტრადიციული ფორმები მოძველდა და მოსწავლეთა ყურადღებას ვეღარ იმსახურებენ. ამიტომ ინტერაქტიურ გაკვეთილებს პედაგოგიური ძიებების პროგრესად, სკოლის დემოკრატიზაციის ნიმუშად მიიჩნევენ. თვლიან, რომ მათი მეშვეობით შესაძლებელია მოსწავლეთა მეტად დაინტერესება, გაკვირვება, გაოცება. მაგრამ ეს, ცხადია, არც ისე მარტივია, რადგან ასთი გაკვეთილები საკმაოდ დატვირთულია შინაარსით.
ინტერაქტიურ გაკვეთილებზე მიმდინარეობს მოსწავლის:
საერთოკულტურული განვითარება;
პიროვნული განვითარება;
მოსწავლეთა შორის შემეცნებითი საქმიანობის გაღვივება;
სწავლის უნარების განვითარება;
კომუნიკაციური კულტურის განვითარება.
ფაქტია, რომ ინტერაქტიური გაკვეთილები სასწავლო პროცესის მნიშვნელოვანი ნაწილია და კონკრეტული მეთოდური კონცეფციის ხორცშესხმას ემსახურება (ბუნებრივია, გარკვეული დაგეგმარების გარეშე მათი ჩატარება წარმოუდგენელია).
რაც შეეხება ამ ტიპის გაკვეთილების ჩატარების მეთოდიკას, მისი კოპირება შეუძლებელია. ყოველ კონკრეტულ სიტუაციაში ისინი სპეციფიკური ხასიათისაა. მიუხედავად ამისა, თითოეული მათგანის დასახელებაც კი გარკვეულ წარმოდგენას გვაძლევს მათ მიზნებზე, დავალებებზე და ასეთი მეცადინეობების ჩატარების მეთოდებზე.
ინტერაქტიური გაკვეთილების ვარიანტები
·გაკვეთილი – თამაში ( როლური თამაში);
·გაკვეთილი – კონფერენცია, პრეს-კონფერენცია;
·გაკვეთილი – შეჯიბრი;
·გაკვეთილი – „მხიარულთა და საზრიანთა კლუბი”;
·შემოქმედების გაკვეთილი;
·გაკვეთილი – ბენეფისი;
·გაკვეთილი- კონკურსი;
·ინტეგრირებული გაკვეთილი;
·გაკვეთილი – აუქციონი;
·გაკვეთილი – პარადოქსი;
·გაკვეთილი – ექსკურსია;
·გაკვეთილი – მოგზაურობა;
·გაკვეთილი – „რა, სად, როდის?”
·გაკვეთილი – ლიტერატურული სალონი;
·განზოგადების გაკვეთილი „სიმაღლეზე ასვლა”;
·გაკვეთილი – „გამოძიებას წამყვანი ექსპერტები აწარმოებენ”;
·გაკვეთილი – „სასამართლო მოდის”;
·გაკვეთილი საწარმოში;
·გაკვეთილი – რეფერენდუმი;
·გაკვეთილი – მუსიკალური სალონი;
·გაკვეთილი ნახატების გამოფენაზე, ტყეში, მინდორში, მდინარესთან;
·გაკვეთილი – თეატრი;
·გაკვეთილი – „მკითხე-გიპასუხებ” და ა.შ.
როგორც ვხედავთ, ამ სქემაში ზოგიერთი ისეთი მეცადინეობის ტიპებიც მოხვდნენ, რომლებიც მანამდე კლასიფიცირდებოდნენ როგორც დამხმარე, კლასგარეშე სამუშაოები. ეს გასაგებიცაა, რადგან ასეთი გაკვეთილები თავისი ჩანაფიქრის, მეთოდიკის და ორგანიზაციის უჩვეულობიდან გამომდინარე შეიცავენ მსგავს სიტუაციებსაც. უფრო მეტად ხომ მოსწავლეებს ასეთი გაკვეთილები მოსწონთ.
მოვიყვანოთ „თამაში-გაკვეთილის” მაგალითი
XI კლ.
საგანი – ისტორია
თემა – „ნაპოლეონის ეპოქა”
თამაში სასწავლო მეცადინეობის აქტიური ფორმაა. ისტორიის გაკვეთილზე მისი გამოყენებისას ხდება წარსულისა და აწმყოს გარკვეული სიტუაციის მოდელირება. მთავარია, ამ დროს შეიქმნას სათამაშო სიტუაცია ანუ სპეციფიური ემოციური მდგომარეობა ისტორიული სინამდვილის მიმართ. თამაშმა უნდა გაუღვიძოს მოსწავლეს სურვილი – გადაიქცეს სხვა ადამიანად (წარსულში ან თანამედროვეობაში), აიძულოს ის, განასახიეროს მოზრდილი ადამიანი; გრძნობების, ქმედებების და აზრების გამოხატვით მოახდინონ ისტორიული სინამდვილის მოდელირება. ამ გზით მოსწავლეები უკეთ გაიცნობენ ეპოქას და ცოდნა, რომელსაც ისინი მიიღებენ გაკვეთილის მომზადების პროცესში, გახდება გაცილებით ღრმა და გააზრებული. გაიზრდება ინტერესი საგნის მიმართაც.
თამაშის დროს მოსწავლეები სხვადასხვა როლებში გამოდიან: იქნება ეს მსახიობის, მაყურებლის თუ ექსპერტის როლი.
ისტორიის გაკვეთილზე შეიძლება სასამართლო პროცესის მოდელირებაც მოეწყოს. თამაშის ასეთ ფორმას ბევრი მასწავლებელი უარყოფს, თუმცა მოსწავლეებს ის ძალიან ეხმარება წარსულის შეფასებაში, რადგან
·ამ დროს ხდება საკითხის სიღრმისეულად განხილვა/შესწავლა;
·ამიერიდან მოსწავლეები გაითვალისწინებენ, რომ უაპელაციოდ, გარკვევა-განხილვის გარეშე არ შეიძლება სხვათა მტკიცებულებების მიღება;
მაგრამ ასეთი გაკვეთილის ჩატარება ხანგრძლივ და სერიოზულ მომზადებას ითხოვს:
1.მოსწავლეები, გამოდიან რა მოწმეების როლში, სწავლობენ წყაროებს (წერილებს, მემუარებს და სხვა დოკუმენტებს);
2.მათი მუშაობის შედეგი გამოჩნდება სასამართლო პროცესზე და ეს იქნება – მოწმის ჩვენებები;
3. მოსწავლეები, გამოდიან რა ადვოკატისა და პროკურორის როლში, წინასწარ ემზადებიან, ეცნობიან შესაფერის მასალებს;
4. ნაფიცი მსაჯულები სწავლობენ ეპოქას და ემზადებიან მოწმეებისთვის შეკითხვების მისაცემად;
5.მასწავლებელი განაჩენის გამოტანის შემდეგ თავის აზრს გამოთქვამს.
მოვიყვანოთ კონკრეტული ნიმუში:
როლური თამაში „ნაპოლეონ ბონაპარტეს სასამართლო”
გაკვეთილის მიზანი:
§თემა – „ნაპოლეონის ეპოქა” – მიღებული ცოდნის განზოგადება და განმტკიცება;
§ისტორიული მოვლენებისა და იმ ადამიანების შეფასების უნარის განვითარება, რომლებიც ამ მოვლენებთან იყო დაკავშირებული;
§არგუმენტირებული მსჯელობა;
§დისკუსიის წარმოება;
§სხვადასხვა შეხედულებების გაანალიზება;
§ისტორიული მოვლენების მრავალმნიშვნელობის შესახებ წარმოდგენების ფორმირება, პიროვნების როლის წარმოჩენა ისტორიაში, ქვეყნის საშინაო მდგომარეობის გავლენა ადამიანთა ბედზე.
გაკვეთილის მომზადება
მოსწავლეებს ურიგდებათ რეკომენდებული ლიტერატურა, ნაწილდება როლები, თითოეული იღებს თავის როლს და შესაბამის ინსტრუქციასაც (მოსამართლე, თავმჯდომარე, ნაფიცი მსაჯულები, მთავარი ბრალმდებელი, დამცველი, დაცვისა და ბრალდების მოწმეები).
სასამართლო დარბაზის მოწყობისთვის და კლასის გაფორმებისთვის აუცილებელია ასევე რეკვიზიტები. ამისთვის უნდა „გამოვიყენოთ” წარმოდგენები მაშინდელ ევროპაზე, იმდროინდელ ეპოქაზე.
1.გაკვეთილის მსვლელობა
მასწავლებელი ხსნის გაკვეთილის მიზანს, წარუდგენს მოსწავლეებს იმპროვიზირებულ სასამართლო პროცესს და წარმოთქვამს შესავალ სიტყვას:
„წარსულის მიმართ ინტერესი ყოველთვის არსებობს, განსაკუთრებით იმ ადამიანების მიმართ, ვინც მსოფლიო ისტორიაში ღრმა კვალი დატოვეს. ასეთ ადამიანებს შორის უპირობოდ იგულისხმება გენერალი ბონაპარტიც, რომელიც 1804 წელს საფრანგეთის იმპერატორი გახდა. ნაპოლეონს დღემდე ბევრი თაყვანისმცემელი ჰყავს, მასზე მრავალი მონოგრაფია არსებობს, დღესაც ხშირად წერენ და ხატავენ მას. თანამედროვე მსოფლიოში დღემდე ცოცხლობს პოლიტიკური ტრადიცია, რომელსაც შეგვიძლია ბონაპარტიზმიც კი ვუწოდოთ.
მაგრამ ასეთი გამორჩეული პიროვნებების შესახებ ყოველთვის არსებობს განსხვავებული მოსაზრებები. ზოგიერთისთვის ნაპოლეონი – „მომავლისთვის მებრძოლი ადამიანის სიმბოლოა”, სხვათათვის – ნამდვილი სისხლისმსმელი, რომელმაც საფრანგეთის რევოლუციური მონაპოვარი დაასამარა. ბონაპარტის ობიექტური შეფასება მხოლოდ იმ შემთხვევაშია შესაძლებელი, თუ მის პიროვნებას მრავალმხრივად განვიხილავთ, თუ გავთავისუფლდებით წინანდელი მოსაზრებებისაგან. ამიტომ ძალიან დასამახსოვრებელი და საინტერესო იქნება, თუ ნაპოლეონის ეპოქას თანამედროვის თვალთახედვით, სხვადასხვა შეხედულებებისა და სხვადასხვა ფენის ადამიანების თვალით შევხედავთ.
ბატონ ნაპოლეონ ბონაპარტს, დაბადებულს 1769 წლის 15 აგვისტოს კ. კორსიკის ქ. აიაჩოში, ბრალად ედება მთელი რიგი დანაშაულებები დემოკრატიისა და ადამიანის წინაშე. ამ გარემოებების გათვალისწინებით მის სასამართლო პროცესს გახსნილად ვაცხადებ”.
2. ამის შემდეგ გამოდიან მოწმეები და პასუხობენ ნაფიცი მსაჯულის, პროკურორის და ადვოკატის შეკითხვებს. შემდეგ კი სიტყვა ეძლევა მბრალდებელს.
ბრალდების მხარე – მადამ დე სტალი, ტალეირანი, ევროპელი მონარქები, მ. კუტუზოვი – საუბრობენ ნაპოლეონის მიერ ხელისუფლების ხელში ჩაგდებაზე, მისი რეჟიმის დამახასიათებელ თვისებებზე, ნაპოლეონის ომებზე ევროპაში.
მოსამართლე იძლევა შეკითხვებს, შეაქვს შესწორებები, დაზუსტებები, ითხოვს მტკიცებულებებს.
2.შემდეგ ეტაპზე სიტყვა ეძლევა დაცვის მხარეს.
დაცვის მოწმედ გამოდიან პოლკოვნიკი ლაბედუაიერი, ჟოზეფინა ბოგარნე, მხატვარი ჟ-ლ. დავიდი, ბანკირი კოლო, საფრანგეთის არმიის რიგითი ჯარისკაცი. დაცვაზე სიტყვა შესაძლებელია ნაპოლეონსაც მიეცეს.
სასამართლო პროცესის შემდეგი მიმდინარეობის ფორმატი:
Øმოწმეთა ჩვენებების შემდეგ სასამართლოზე გამოდიან პროკურორი და ადვოკატი;
Ø შემდეგ ნაფიც მსაჯულებს გამოაქვთ თავისი ვერდიქტი;
Ø გაკვეთილის ბოლო ნაწილში კი სასამართლოზე დასკვნით სიტყვას წარმოთქვამს მასწავლებელი;
Ø მასწავლებელი აჯამებს შედეგებსაც.
4. სულ ბოლოს მასწავლებელი იძლევა საშინაო დავალებას:
ა) ისტორიის სახელმძღვანელოსათვის ანდა ლექსიკონისთვის გააკეთეთ ჩანაწერი ნაპოლეონ ბონაპარტის შესახებ;
ბ) ნაპოლეონის რომელ პორტრეტს შეარჩევთ თქვენი ტექსტისთვის და რატომ?
ინტერაქტიური გაკვეთილები კარგად პასუხობენ თანამედროვე საგანმანათლებლო და ცხოვრებისეულ გამოწვევებს და ამიტომ ეფექტურად გამოიყენებიან სასწავლო პროცესში, რის შედეგადაც მოსწავლეები დინამიკურ და ფუნქციურ ცოდნას იძენენ.
