1526 წ. – პორტუგალიელებმა აღმოაჩინეს კ. ახალი გვინეა.

1526-1530 წწ. – სებასტიან კაბოტმა აღმოაჩინა და გამოიკვლიამდინარეების პარანასა და პარაგვაის ქვედა დინებები.

1529 წ. – ესპანეთის ექსპედიციამ აღმოაჩინა მარშალის კუნძულები(წყნაროკეანური სახელმწიფო მიკრონეზიაში).

1535 წ. –ფრანგულმა ექსპედიციამ აღმოაჩინა მდ. წმინდალავრენტისშესართავი და გამოიკვლია იგი დღევანდელ ქ. მონრეალამდე.

1536-1537 წწ. – ესპანელებმა აღმოაჩინეს და დაიპყრესკოლუმბია.

1540-1541 წწ. – ესპანურმა ექსპედიციამ (ფრანცისკო ვასკეს დე კორონადო) აღმოაჩინა მდ.კოლორადოს აუზი, დიდი კანიონი,მდ. რიო-გრანდესზემო დინება და პირველად გადაჭრადიდი ვაკეებისდაბლობი.

1540-1553 წწ. – ესპანელებმა პედრო დე ვალდივიას მეთაურობით აღმოაჩინეს დადაიპყრესჩილე.

1541-1542 წწ. – ესპანელებმა ფრანცისკო დე ორელიანას მეთაურობით გამოიკვლიეს მდ.ამაზონისშუა და ქვემოდინება.

1568 წ. – ესპანეთის ექსპედიციამ აღმოაჩინა სოლომონისა და ტუვალუსკუნძულები.

1578-1579 წწ. –ინგლისელმა ადმირალმა ფრენსის დრეიკმა ამერიკის დასავლეთ სანაპიროსგასწვრივ იმოგზაურა.

1582-1585 წწ. – ერმაკის ციმბირული ექსპედიცია.

1585-1587 წწ. – ინგლისელმა მეზღვაურმა ჯონ დევისმაარქტიკის ჩრდილო-დასავლეთიგასასვლელის ძიებაში აღმოაჩინა სრუტე, რომელიც მის სახელს ატარებს.

1592 წ. – ჯონ დევისმააღმოაჩინა ფოლკლენდის (მელვილის) კუნძულები.

1596 წ. – ჰოლანდიის ექსპედიციამ ალვარო მენდანია დე ნეირას მეთაურობით აღმოაჩინაშპიცბერგენის არქიპელაგი.

1606 წ. – პორტუგალიელმა პედრო ფერნანდეს დე კიროსმა აღმოაჩინა მარჯნის და ახალიჰიბრიდის კუნძულები. ჰოლანდიელმა ვილემ იანსონმა აღმოაჩინა კეიპ-იორკისნახევარკუნძულის დასავლეთ სანაპირო (ავსტრალია) დაკუნძულ ახალი გვინეის სამხრეთისანაპირო. ესპანელმა ლუის დე ტორესმააღმოაჩინა მარჯნის ზღვა და სრუტეავსტრალიასა დაახალგვინეას შორის. ეს სრუტე ტორესის სახელს ატარებს.

1633 წ. – ილია პერფილოვისადა ივან რებროვის მეთაურობით კაზაკთა რაზმი მდ.ლენასშესართავამდე დაეშვა.

1634-1641 წწ. – ილია პერფილოვისადა ივან რებროვის კაზაკთა რაზმმა აღმოაჩინა მდინარეებიიანა და ინდიგირკა,გამოიკვლეს სანაპირო ზოლი ამ მდინარეთა შესართავებს შორის.პირველად იცურეს აღმოსავლეთი ციმბირის ზღვაში.

1639 წ. – ტომსკელმა კაზაკმა ივან მოსკვიტინმაპირველად მიაღწია ოხოტის ზღვის სანაპიროს,აღმოაჩინა სახალინის ყურე.

1642 წ. – ჰოლანდიელმა აბელ ტასმანმააღმოაჩინა კუნძული ტასმანია, რომელიც მის სახელსატარებს, ახალი ზელანდიის კუნძულები და კუნძული ტონგა. მან პირველადშემოუარაავსტრალიას და დაამტკიცა, რომ მისი ფართობიარცთუ დიდია და იგი არწარმოადგენს”სამხრეთისმიწის” ნაწილს.

1648 წ. – რუსმა მოგზაურმა სემიონ დეჟნევმა გაცურა მდ. კოლიმას შესართავიდან წყნაროკეანეში, გარს შემოუარაჩუკოტკის ნახევარკუნძულს და აღმოაჩინა სრუტე აზიასა დაამერიკას შორის.

1649-1653 წწ. – ეროფეი ხაბაროვმა მოაწყო რამდენიმე ექსპედიცია მდ. ამურის აუზში დაშეადგინა მდინარის აუზის სქემა.

1669-1678 წწ. – მისიონერ-იეზუიტებმა (ლუი ჟოლიე,ლუი ანეპენი, ჰადიფერ დე ლა-საალი)აღმოაჩინეს ერის ტბა დაჩანჩქერი ნიაგარა.

1681 წ. – ჰადიფერ დე ლა-საალმა იმოგზაურამდ. მისისიპიზე მის შესართავამდე.

1697-1699 წწ. – ვლადიმერ ატლასოვმა გამოიკვლია კამჩატკის ნახევარკუნძული. მანმოგვცაპირველი ცნობები კამჩატკისა და კურილისკუნძულების შესახებ.

1736-1742 წწ. – დიმიტრი და ხარიტონ ლაპტევებმა გამოიკვლეს აზიის ჩრდილოეთი სანაპირომდ. ლენასშესართავიდან მდ. ხატანგამდე.

1741 წ. – რუსული ფლოტის კაპიტანმა დანიელმა ვიტუს ბერინგმა და მისმათანაშემწემალექსეი ჩირიკოვმა ორი გემითჩრდილოეთ ამერიკის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროსმიაღწიეს და აღმოაჩინეს ალეუტის კუნძულები.

1767 წ. – ინგლისის ექსპედიციამ სამუელ უოლისის მეთაურობით აღმოაჩინაკუნძული ტაიტი.

1768 წ. – პირველი ფრანგული ექსპედიცია ლუი ანტუან დე ბუგენვილის მეთაურობით,რომელმაც გარს შემოუარადედამიწას, აღმოაჩინა რამდენიმე კუნძული ტუამოტუსა დალუიზიადასარქიპელაგებში.

1770-1778 წწ. – ინგლისელმა მეზღვაურმა ჯეიმს კუკმა სამჯერ მოაწყო ექსპედიცია დედამიწისგარშემო. აღმოაჩინა უამრავი კუნძული წყნარ ოკეანეში, დიდი ბარიერული რიფი,ავსტრალიისაღმოსავლეთი სანაპირო. დაამტკიცა, რომ ახალიზელანდია კუნძულებია.

1787წ. – ფრანგმა მეზღვაურმა ჟან ფრანსუალაპერუზმა აზიის აღმოსავლეთი სანაპირო დათათრის სრუტე გამოიკვლია.

1789 წ. – შოტლანდიელმა ვაჭარმა ალექსანდრ მაკენზიმ გამოიკვლია მდინარე მონები, დიდიმონების ტბა; აღმოაჩინა მდინარე, მთები და ყურე, რომელთაცმისი სახელი ეწოდა,ფრანკლინის მთები და რიჩარდსონისქედი.

1792-1795 წწ. – ინგლისელმა მეზღვაურმა ჯორჯ ვანკუვერმაჩრდილოეთ ამერიკის დასავლეთსანაპირო გამოიკვლია.

1816-1818 წწ.– რუსეთის სანაოსნო ექსპედიციამ ოტო კოცებუს მეთაურობით აღმოაჩინაკუნძულები ტუამოტუს არქიპელაგში, ხოლო დასავლეთ ალიასკაზე – ყურე, რომელსაცკოცებუს სახელი ეწოდა.

1819-1821 წწ. – ინგლისელების პირველი პოლარული ექსპედიცია ჯონფრანკლინისმეთაურობით. მათ ჩრდილოეთამერიკის არქტიკული სანაპიროს ნაწილიაღმოაჩინეს.

1820 წ. – პირველი რუსული ანტარქტიდული ექსპედიცია ფადეი ბელინსჰაუზენისა დამიხეილ ლაზარევის მეთაურობით. მათ აღმოაჩინეს ანტარქტიდა და რამდენიმეკუნძულიატლანტისა და წყნარ ოკეანეებში.

1822-1823 წწ. – ინგლისელების ექსპედიციამ (კლაპერტონი, აუდნი და დანემი)გადაკვეთასაჰარა ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ და დაამტკიცა, რომ მდ. ნიგერსარავითარი კავშირიარა აქვს ჩადისტბასთან.

1823-1826 წწ. – ოტო კოცებუსმეორე სანაოსნო ექსპედიცია. აღმოაჩინეს მარშალის რამდენიმეკუნძული და ბელინსჰაუზენისკუნძულები.

1825-1827 წწ. – ჯონ ფრანკლინისმეორე პოლარული ექსპედიცია.

1826-1829 წწ. – ფეოდორ ლიტკეს რუსული ექსპედიცია დედამიწის გარშემო.

1829-1830 წწ.– ავსტრალიის ინგლისელმა მკვლევარმა ჩარლზ სტიორტმა აღმოაჩინა მდ.დარლინგი;გამოიკვლია მდ. მურეისაუზი.

1831 წ. – ინგლისელების ექსპედიციამ ჯეიმს კლარკ როსის ხელმძღვანელობით ჩრდილოეთმაგნიტური პოლუსი აღმოაჩინა.

1831-1836 წწ. – ინგლისელმა მაიორმა ტომას მიტჩელმა გამოიკვლია მდინარეები მურეი დადარლინგი და დიდიავსტრალიის წყალგამყოფი ქედი.

1838-1842 წწ. – ამერიკელების ექსპედიციამ ჩარლზ უილკსის მეთაურობით გამოიკვლიაჩრდილოეთ პოლინეზიის 260 კუნძული,აღმოაჩინა აღმოსავლეთ ანტარქტიდის სანაპიროებისნაწილი (უილკსის მიწა).

1840-1843 წწ. – ანტარქტიდაში სამი ექსპედიციის განმავლობაში ჯეიმს კლარკ როსმააღმოაჩინა ზღვა დაყინულის ბარიერი, რომელთაც შემდეგ მისი სახელი დაერქვა, აგრეთვე -ვულკანები ერებუსი და ტორერო.

1844-1846 წწ. – ჩარლზ სტიორტმა პირველად გამოიკვლია ცენტრალური ავსტრალია.

1850-1855 წწ. – გერმანელმა გეოგრაფმა ჰენრიხ ბარტმა ორჯერ გადაკვეთა საჰარა.

1852-1856 წწ. – შოტლანდიელმა დევიდ ლევინგსტონმა გადაკვეთა აფრიკა დასავლეთიდანაღმოსავლეთისაკენ, აღმოაჩინა ჩანჩქერი ვიქტორია და გამოიკვლიამდ. ზამბეზის აუზი.

1856-1857 წწ.– რუსმა გეოგრაფმა პიოტრ სემიონოვ-ტიან-შანსკიმ გამოიკვლია ტიან-შანისმთები.

1858 წ. – ინგლისელმა მოგზაურებმა რიჩარდ ბერტონმა და ჯონსპიკმა აღმოაჩინეს ტბებიტანგანიკა და ვიქტორია.

1858-1859 წწ. – დევიდ ლივინგსტონის მეორე ექსპედიციამ აღმოჩინა ტბები ნიასა და შირვა.

1860-1861 წწ. – ინგლისელმა მკვლევარმა რობერტ ო’ჰარა ბიორკმაპირველმა გადაკვეთაავსტრალია ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ.

1860-1863 წწ. – ინგლისელებმა (ჯონ სპიკი, ჯეიმს გრანტი) აღმოაჩინეს მდ.ნილოსისსათავეები.

1864 წ. – ინგლისელმა სამუელუატმა მდ. თეთრინილოსის სათავეები გამოიკვლია.

1866-1873 წწ. – დევიდ ლივინგსტონის ბოლო ექსპედიციააფრიკაში.

1867-1869 წწ. – რუსმა გენერალმა ნიკოლაი პრჟევალსკიმ გამოიკვლია უსურიის მხარე.

1870-1873 წწ.– ნიკოლაი პრჟევალსკის ექსპედიცია მონღოლეთში, ჩინეთსა და ტიბეტში.

1874-1877 წწ. – ინგლისელების ექსპედიციამ ჰენრი მორტონ სტენლის მეთაურობითგადაკვეთა აფრიკა აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ, მთელ სიგრძეზეგამოიკვლია მდ.კონგო(ზაირი), ტბა ვიქტორიადა მდ. ნილოსისსათავეები.

1876-1886 წწ. – რუსი მკვლევარისვასილ იუნკერის ორი ექსპედიცია აფრიკაში. გამოკვლეულიქნა მდინარეების ნილოსისა და კონგოსწყალგამყოფი.

1879-1885 წწ. – ნიკოლაი პრჟევალსკის ორი ექსპედიციატიბეტში.

1900 წ. – ნორვეგიის ექსპედიციამ კარსტენ ბორჰ გრევნიკის მეთაურობით მიაღწია სამხრეთგანედის 78 გრადუსს და აღწერა როსის ყინულოვანი ბარიერი. ექსპედიციამ პირველადგამოიზამთრა ანტარქტიდაში.

1903-1906 წწ. – ნორვეგიის ექსპედიციამ რუალ ამუნდსენისმეთაურობით პირველად გაიარაჩრდილო-დასავლეთი გასასვლელი კანადის არქიპელაგში.

1907-1909 წწ. – ინგლისის ექსპედიციამ ერნსტ ჰენრი შეკლტონის მეთაურობით მიაღწიასამხრეთ განედის 82 გრადუსს.

1908-1909 წწ. – ამერიკელებმა ფრედერიკ კუკმა (1908 წ. აპრილი) და რობერტ პირმა (1909წ.აპრილი) პირველად მიაღწიეს ჩრდილოეთ პოლუსს.

1911-1912 წწ. – ნორვეგიელებმა რუალ ამუნდსენმა (1911 წ. 14 დეკემბერი)და რობერტ სკოტმა(1912 წ. 18 იანვარი) პირველად მიაღწიეს სამხრეთ პოლუსს.

1953 წ. – ედმუნდ ჰილარიმ და თენცინგნორგეიმ პირველად დაიპყრეს დედამიწის უმაღლესი მწვერვალი ჯომოლუნგმა (ევერესტი).

1955 წ. – სახელმწიფოების მიერ მიღებულია ანტარქტიდის სისტემატური კვლევისშეთანხმება. 11-მა სახელმწიფომ ანტარქტიდასადა მის მიმდებარეკუნძულებზე 60 სამეცნიეროსადგური შექმნა.

იძულებითი მიგრაცია (მესამე ნაწილი)

ვაგრძელებთ საუბარს საერთაშორისო მიგრაციის შესახებ. წინა სტატიაში მიგრაციის თეორიებს შევეხეთ, რაც ამ თემის შესწავლის მნიშვნელოვანი საფუძველია (იხ. ბმული:https://www.mastsavlebeli.ge/?action=page&p_id=7&npid=1000&id=274 ).

საბჭოთა კავშირში საზღვრები ჩაკეტილი იყო და მოსახლეობას გადაადგილების თავისუფლება შეზღუდული ჰქონდა. ამის კვალობაზე, საერთაშორისო მიგრაციის საკითხები ნაკლებად იყო შესწავლილი და ნაკლები ყურადღებაც ექცეოდა სკოლებისა თუ უმაღლესი სასწავლებლების სასწავლო კურსში.

დღეს სხვაგვარი ვითარებაა; არ მეგულება ოჯახი, რომელსაც ქვეყნიდან ამა თუ იმ მიზეზით წასული ერთი ნაცნობი მაინც არ ჰყავდეს. ამდენად, მოსწავლეები ადვილად უკავშირებენ შესასწავლ თემას რეალობას.

სწავლების პროცესში ტექსტს უდიდესი დატვირთვა აქვს. რა თქმა უნდა, ტექსტის კითხვა არ ნიშნავს მხოლოდ ასო-ნიშნებისა და მათგან შედგენილი სიტყვების ამოკითხვას – მთავარი შინაარსის გააზრებაა.

ინფორმაციული ტექსტები, ტრადიციისამებრ, შეაქვთ ყველა სახელმძღვანელოში, თუმცა უნდა ითქვას, რომ სახელმძღვანელო არ არის ინფორმაციის ერთადერთი წყარო. ეს როლი შეიძლება შეასრულოს:

* საგაზეთო სტატიამ;

* ლიტერატურულმა ნაწარმოებმა;

* გამოქვეყნებულმა თუ გამოუქვეყნებელმა ნაშრომმა;

* ინტერნეტში მოძიებულმა მასალამ.

მოსწავლეს უნდა შეეძლოს ექსპლიციტური – აშკარა, თვალსაჩინო – და იმპლიციტური – ფარული, ნაგულისხმევი – ინფორმაციის ამოკითხვა, წაკითხულის არა მხოლოდ დამახსოვრება, არამედ გააზრება-გაანალიზებაც.

მინდა შემოგთავაზოთ ისტორია, რომელიც შესაძლოა დისკუსიის დაწყების იმპულსად გამოდგეს. ამ ტექსტის წასაკითხად მოსწავლეთაგან აარჩიეთ 4 მოხალისე, გაუნაწილეთ ან აარჩევინეთ როლები (ცოლი, ქმარი, მოხუცი, მთხრობელი) და წააკითხეთ. დანარჩენები ყურადღებით ისმენენ ტექსტს.

წავიდეთ თუ დავრჩეთ?

როდესაც კაცი შინ დაბრუნდა, ძალიან შეშფოთებული ჩანდა. მან ცოლს უთხრა:

ქმარი: მგონი, მეტის მოთმენა აღარ შეიძლება, აღარც არჩევანი გვაქვს. დროა, წავიდეთ.

ცოლი: კი მაგრამ, სად? – უპასუხა ცოლმა და ფიჩხი შეუმატა ცეცხლს.

ქმარი: მე მგონი, ამაღამვე უნდა ავიღოთ გეზი მთისკენ. თუ ბედმა გაგვიღიმა და საზღვარი გადავკვეთეთ, – იქ ღამით ცოტა მესაზღვრეა, – მაშინ შეიძლება, ყველაფერი უკეთ აგვეწყოს.

ცოლი: კი მაგრამ, დედაზე არ გიფიქრია? – თქვა ქალმა და მოხუცი, ჩია ქალისკენ მიიხედა, რომელიც იქვე, კუთხეში, ცეცხლს მისჯდომოდა. მოხუცი არ იძვროდა, თუმცა ყველაფერი ესმოდა.

მოხუცი: მე აქაურობას ვერ მივატოვებ, ეს არის ჩემი ქვეყანა, აქ დავიბადე და აქ უნდა მოვკვდე, – თქვა მან ჩუმად.

ცოლი: ასე ნუ ამბობ, დედა, – თქვა ქალმა, – აქ მარტოს ვერ დაგტოვებთ. ათასი რამ შეიძლება მოხდეს, ხომ იცი, რა დაუცველია აქ ყველა…

მოხუცი:საერთოდ, როგორ იფიქრეთ წასვლა?! ჩვენი ადგილი ჩვენს ქვეყანაშია, ჩვენი ხალხის გვერდით! – ბრაზით წამოიძახა მოხუცმა.

ქმარი: ვინ არის “ჩემი ხალხი”, სად არის “ჩემი ადგილი”?! მე ხომ ადამიანი ვარ, აქ კი, ცხოველივით ოთხ კედელში გამომწყვდეულს, ხმის ამოღებისაც კი მეშინია! – სასოწარკვეთით თქვა კაცმა.

ცოლი: ნუთუ არ გვაქვს უფლება, ვიცხოვროთ, ვიმუშაოთ და უბრალოდ ბედნიერები ვიყოთ? არ გვეშინოდეს ჩვენი შვილის მომავლისა? – თქვა ცოლმა და მოხუცს ხელი ჩაჰკიდა, – გთხოვ, გაბედე, ჩვენ ხომ უშენოდ ვერ წავალთ!

მოხუცი:მე თქვენ ვერ დაგაკავებთ, – თქვა მოხუცმა, – თუ წასვლა გინდათ, წადით. მე ვერ წამოგყვებით. თქვენ ახალგაზრდები ხართ, ყველაფერი წინ გაქვთ, მე კი უცხოეთში ვერ გავძლებ.

ახალგაზრდა ქალმა შეხედა მოხუცს – დედამისს; გახედა მამაკაცს – თავის მეუღლეს; გახედა შვილს… რა რთულია გადაწყვეტილების მიღება, როგორ მოიქცეს?

ამის შემდეგ მოსწავლეებს ჩამოვუთვლით კითხვებს, რომლებსაც მათ პასუხი უნდა გასცენ:

* რატომ ტოვებს ხალხი საცხოვრებელს?

* რატომ რჩებიან, რა აკავებთ მათ?

* რა სარგებლობა და ზიანი მოაქვს მიგრაციას ინდივიდისთვის, სამშობლოსა და მიმღები ქვეყნისთვის?

* როგორ ექცევიან ჩამოსულებს? აქვს თუ არა მნიშვნელობა, რომელი ქვეყნის მოქალაქეა იგი?

* როგორი იქნება შედეგი გამცემი და მიმღები ქვეყნისთვის?

პასუხების სისტემაში მოსაყვანად, სასურველია, გამოვიყენოთ სამუშაო ფურცელი ცხრილის ფორმატით. ცარიელ ცხრილებს მოსწავლეებს ვურიგებთ და ჯგუფებში ვამუშავებთ. ყოველი ჯგუფი მუშაობს ცხრილის სრულად შევსებაზე. ჯგუფებში მოსწავლეთა რაოდენობა (მაქს. 6) კლასის ზომის მიხედვით უნდა შეირჩეს, რათა თითოეულმა ჯგუფმა შეძლოს ცხრილის თუნდაც თითო სეგმენტის წარდგენა. თუ ჯგუფს რომელიმე ფაქტორი გამორჩა, მას დანარჩენი ჯგუფები დაამატებენ.

ქვემოთ მოცემულ ცხრილში წინასწარ არის შეტანილი მოსალოდნელი პასუხები, თუმცა ისინი შესაძლოა გარკვეულწილად განსხვავდებოდეს მოსწავლეთა პასუხებისგან. იმისთვის, რომ მეტად დავაფიქროთ მიგრაციის პროცესის კომპლექსურობაზე, მოსწავლეებს შეიძლება ვთხოვოთ, ჩამოთვლილ ფაქტორებს ფრჩხილებში მიუწერონ, ეკონომიკური ხასიათისაა ის, სოციალური, ბუნებრივი თუ პოლიტიკური. თუ დაინახავთ, რომ რომელიმე ერთი აშკარად ჭარბობს, მოსწავლეებს შესთავაზეთ, შეავსონ ცხრილი შესაბამისი მიმართულებით.

ამის შემდეგ მოსწავლეები აანალიზებენ ტექსტს, ასკვნიან, რა პირობებში ცხოვრობდა ოჯახი, როგორი იყო მათი ეკონომიკური მდგომარეობა, რა პოლიტიკური ვითარება იყო ქვეყანაში.

* ეგოცენტრულია თუ არა წასვლის სურვილი? გაუმჯობესდება თუ არა ამ ოჯახის საცხოვრებელი პირობები?

* ყველას აქვს წასვლის უფლება?

* ყველას აქვს შესაძლებლობა?

* გვაკისრია თუ არა პასუხისმგებლობა ვინმეზე/რამეზე, რომ დავრჩეთ?

* როგორ უნდა მოიქცეს ამ ისტორიის გმირი?

სიტუაციის გაანალიზების შემდეგ მოსწავლეებს შესთავაზეთ, დაეხმარონ ისტორიის გმირებს, დაუსვან საკვანძო კითხვები, რათა ისინი უკეთ გაერკვიონ საკუთარ მდგომარეობაში და ინფორმირებული, გააზრებული გადაწყვეტილება მიიღონ.

გაგრძელება იქნება

მიგრაცია (ნაწილი პირველი)
ამ წერილს სტატისტიკური მონაცემებით დავიწყებ. საერთაშორისო მიგრანტთა რაოდენობა, 2010 წლის მონაცემებით,214 მილიონს უტოლდება. თუ ზრდის ტემპი გაგრძელდა,2050 წლისთვის მათმა რიცხვმა შესაძლოა 405 მილიონს მიაღწიოს. ეს მაჩვენებელი ყველაზე უკეთ წარმოაჩენს პრობლემის გლობალურ ხასიათსა და მასშტაბს. განვითარების სხვადასხვა დონეზე მდგომ ქვეყნებს საერთაშორისო მიგრაცია სხვადასხვა კუთხით ეხება. მეტწილად, განვითარებადი ქვეყნები მიგრანტთა მიმწოდებელია განვითარებული ქვეყნებისთვის, ხოლო ეს უკანასკნელნი – მიგრანტთა მიმღებნი. თუმცა გამონაკლისებიც არსებობს. მაგალითად, რესურსმომპოვებელი ქვეყნებისკენ ნაკადი მძლავრია, რადგან იქ სამუშაო ადგილებზე მუდმივი მოთხოვნაა.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, მსოფლიოში სამი ძირითადი მიმღები ბირთვია: აშშ, დასავლეთი ევროპა და აზიის ნავთობმომპოვებელი ქვეყნები.

უნდა ითქვას, რომ გეოგრაფიის საბჭოთა სკოლა საკმარის ყურადღებას არ უთმობდა იმას, რასაც დასავლეთში ინტენსიურად შეისწავლიდნენ. მიგრაციის თეორიები აქ სხვა კუთხით ისწავლებოდა. ამდენად, მიგრაციის მოდელების განხილვა მასწავლებლებისთვის ინტერესმოკლებული არ უნდა იყოს. ეს საკითხები ჩვენი მოსწავლეების ყოველდღიურობას ეხება და ამიტომ არის მათთვის აქტუალური. ისინი ვერ დარჩება სახელმძღვანელოს ფურცლებზე, კონკრეტულ კონტურებს შეიძენს და ნასწავლის რეალურ ცხოვრებასთან კავშირს გაამძაფრებს.

ქვემოთ მიმოხილულია მიგრაციის მოდელები, რომლებიც ხსნის მოსახლეობის მოძრაობის არსს, ძირიდად კონცეპტებს. ამ მოდელების დახმარებით ჩვენ შეგვიძლია აღქმად ფორმატში, გაცილებით ადვილად გავიგოთ რთული პროცესები, რომლებიც მსოფლიოში მიმდინარეობს. თეორიებიდან ამოღებულია ობსტრუქციული დეტალები, რომლებიც მთავარი პრინციპების აღქმაში გვიშლის ხელს. ისინი გამოყენებითი ხასიათისაა და შესაძლებლობას იძლევა, მიგრაციის პროცესი სასწავლო დანიშნულებით გასაგები გავხადოთ. ზოგიერთი მოდელი, რომელიც დიდი ხნის წინ შემუშავდა, დღემდე საინტერესო და ღირებულია.

რავენშტეინის მიგრაციის თეორია 1875-1889 წლებშია შემუშავებული და მის მიერ გამოყოფილი პრინციპები დღემდე საინტერესო და აქტუალურია, თუმცა დროთა განმავლობაში მათ შინაარსი იცვალეს, ამიტომ ამ მოდელის განხილვა კიდევ უფრო საინტერესოა, რადგან ბევრ სადისკუსიო საკითხს ტოვებს.

1. მიგრანტების უმეტესობა გადაადგილდება მოკლე მანძილზე. არსებობს უარყოფითი დამოკიდებულება მათ რაოდენობასა და მანძილს შორის:

2. მიგრაცია საფეხურებრივი პროცესია; როდესაც ერთი ჯგუფი რაიმე ახალი ადგილისკენ გადაადგილდება, ჩაანაცვლებს იქ მყოფი ადამიანების ჯგუფს, ეს უკანასკნელნი კი მომდევნო იერარქიული საფეხურისკენ გადაადგილდებიან და ა.შ.

სოფელი → რეგიონული ცენტრი/მცირე ქალაქი → დიდი ქალაქი → მეგაქალაქი/დედაქალაქი

3. ემიგრაცია იმიგრაციის საპირისპირო პროცესია.

4. მიგრაციის ყოველი ტალღა ახალისებს ნაკადს საპირისპირო მიმართულებით. პროცესი დაბალანსებულია ბუნებრივი მატებით სოფელში და მექანიკურით – ქალაქში.

5. მიგრანტები, რომლებიც დიდ მანძილზე მიემგზავრებიან, მეტი ალბათობით აღმოჩნდებიან მსხვილ საფინანსო, ადმინისტრაციულ ან ეკონომიკურ ცენტრებში.

6. სოფლის მოსახლეობა, ქალაქის მოსახლეობისგან განსხვავებით, მეტი ალბათობითაა ჩართული მიგრაციულ პროცესში. ისინი ზრდასრულები არიან და მთელი ოჯახი ნაკლებად მიგრირებს.

7. ქალები მეტად მიგრირებენ ქვეყნის ფარგლებში, ხოლო მამაკაცები – ქვეყნის გარეთ.

რავენშტეინის პრინციპებს გეოგრაფებმა მოგვიანებით რამდენიმე მნიშვნელოვანი წესი დაუმატეს:

<> მსხვილი დასახლებები და ქალაქები მიგრაციის ხარჯზე მეტად იზრდება, ვიდრე ბუნებრივი მატების ხარჯზე.

<> ადამიანები ყველაზე ხშირად ეკონომიკური მიზეზების გამო მიგრირებენ.

<> მიგრანტების უმეტესობა დაუქორწინებელია, 20-35 წლისა.

<> მიგრაციის მაჩვენებელი იზრდება, როცა ქალაქებში ინდუსტრია და სატრანსპორტო კავშირები ვითარდება.

<> დაუსაქმებლობის შემთხვევაში მიგრანტთა უმეტესობა თავის საცხოვრებელ ადგილს უბრუნდება.

ალბათ, რავენშტეინის მიერ გამოყოფილი პრინციპები წლების განმავლობაში დროის შესაბამისი იყო, ვიდრე ტექნოლოგიები, სატრანსპორტო კავშირები მკვეთრად გაუმჯობესდებოდა და განვითარდებოდა. ამავე პერიოდში ადამიანებმა მეტი იცოდნენ თავიანთი საცხოვრებელი ადგილის ახლოს მდებარე დასახლებებზე. სწორედ მოშორებით მდებარე ადგილებზე ინფორმაციის ნაკლებობა განაპირობებდა საერთაშორისო მიგრაციის, შორ მანძილებზე მიგრაციის მცირე მასშტაბს. მეგაქალაქებს მიმღებ ქვეყანაში იმ მიზეზით ირჩევენ, რომ მეტი ინფორმაცია სწორედ მათ შესახებ აქვთ, ამოუცნობი კი ადამიანს აფერხებს/აშინებს. სოფელში დასაქმება და თავისუფალი დროის ორგანიზება შეზღუდულია, დიდ ცენტრებში კი შესაძლებლობა მეტია, რაც სოფლის მოსახლეობას უფრო მეტად უბიძგებს მიგრაციისკენ. ქალები, ეკონომიკური დამოუკიდებლობისა და უფლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესების პარალელურად, აქტიურად ჩაერთნენ საერთაშორისო მიგრაციაში. წინათ მეტად იყო განვითარებული მეურნეობის პირველადი და მეორეული დარგები, სადაც მამაკაცის შრომა უფრო მოთხოვნადი გახლდათ; მოგვიანებით, მეურნეობის სტრუქტურის გამრავალფეროვნებასთან ერთად, გაჩნდა მოთხოვნა ქალების შრომაზეც, მოთხოვნა კი იწვევს მიწოდებას.

სტაფერის კანონი შუალედური შესაძლებლობების შესახებ 1960 წელს იქნა შემუშავებული. სტაფერი ამტკიცებდა, რომ მიგრაციის მოცულობა მანძილზე ნაკლებად არის დამოკიდებული; პირდაპირი დამოკიდებულება მოსახლეობის შესაძლებლობებთან ვლინდება. ადამიანი მიგრაციაში გარკვეული მიზნის მისაღწევად მიდის. ეს შეიძლება იყოს სამუშაო ადგილის შოვნა, უკეთესი საცხოვრებელი პირობები, მეტი დემოკრატია და თავისუფლება, განათლების მიღების შესაძლებლობა და სხვა. ამ ასპექტებზე საუბარია რავენშტეინის მე-2, მე-5 პრინციპებში. სტაფერის მიხედვით, მიგრანტს, სანამ მიმღებ ქვეყანას მიაღწევს, გზაზე, მოსალოდნელია, სხვადასხვა შესაძლებლობა გამოუჩნდეს. თუ ეს შესაძლებლობა შეესაბამება მის მოლოდინს, – რის მისაღწევადაც დატოვა თავისი ქვეყანა, – მიგრანტმა შესაძლოა გადაწყვეტილება შეიცვალოს და შუალედურ ადგილას დასახლდეს. ეს, რა თქმა უნდა, იმ შემთხვევაში მოხდება, თუ მისი მიზანი კონკრეტულ ადგილას ცხოვრება არ ყოფილა.

ლის მოდელი, რომელიც 1966 წელს შეიქმნა, ყველაზე უკეთ სწორედ ქვემოთ ნახსენებ ფაქტორებს ასახავს.

გადაწყვეტილება, დატოვო თუ არა საცხოვრებელი ადგილი, ძნელი მისაღებია. ყველა თანხმდება, რომ აქ ეკონომიკური ფაქტორია გადამწყვეტი, თუკი ეს არ ეხება იძულებით მიგრაციას. ფაქტორთა ერთობლიობას, რომლებმაც შეიძლება აიძულოს ადამიანი, გახდეს მიგრანტი, გამომწვევი ფაქტორები ეწოდება. ამ ფაქტორებს შორისაა უმუშევრობა, მცირე ხელფასი, ბუნებრივ-კატასტროფული მოვლენები, უფლებების შელახვა, განვითარების დაბალი დონე, გაუდაბნოება, შიმშილობა, პოლიტიკური დაძაბულობა, დიქტატურა, არასათანადო ჯანდაცვა, თავისუფლებათა (რელიგიურის, პოლიტიკურის) შეზღუდვა, გარემოს დაბინძურება, გაუსაძლისი საცხოვრებელი პირობები, ჩაგვრა, დისკრიმინაცია და სხვა. იმავდროულად, მეორე მხარეს არის მიზიდულობის ფაქტორები, რომლებიც ადამიანის წარმოდგენებზეა დაფუძნებული: უკეთესად ანაზღაურებადი სამსახური, მეტი სამუშაო ადგილი, კარგი სკოლები, დაცულობა, გართობა, უკეთესი საცხოვრებელი პირობები, ცხოვრების მაღალი ხარისხი, განვითარების დონე, დემოკრატია, ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა, უკეთესი ჯანდაცვა, მიმზიდველი კლიმატი, განვითარებული ეკონომიკა და სხვა. თუმცა მათი ნაწილი შესაძლოა მხოლოდ ადამიანის წარმოსახვაში იყოს და რეალობას არ შეეფერებოდეს.

ამრიგად, არსებობს ფაქტორები, რომლებიც აიძულებს ადამიანს, დარჩეს ან წავიდეს. ასევე არსებობს ფაქტორები, რომლებსაც გადაწყვეტილების მიღების პროცესზე გავლენა არ აქვს. მათ ნეიტრალურ ფაქტორებს უწოდებენ. საინტერესოა, რომ ეს ფაქტორები ძალიან სუბიექტურია. ყველას, ასაკიდან, სქესიდან, სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსიდან, განათლების დონიდან თუ ოჯახური მდგომარეობიდან გამომდინარე, თავისი პერსონალური ფაქტორები აქვს, რომლებიც გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობს. ლის მოდელში სწორედ ეს ფაქტორებია ნაჩვენები. იმის მიხედვით, რომელი გადაწონის, ადამიანი შესაბამის გადაწყვეტილებას იღებს. ლი შემაფერხებელ ფაქტორებზეც ამახვილებს ყურადღებას – ეს შეიძლება იყოს სავიზო რეჟიმი, მგზავრობის ხარჯები, ენის არცოდნა, განსხვავებული კულტურა, რელიგია…

დაბოლოს, ყველა მოდელს აქვს თავისი შეზღუდვები. იგივე შეიძლება ითქვას მიგრაციის მოდელებზეც. სწორედ გამარტივების დროს ხდება სხვადასხვა შინაარსისგან დაცლა, რაც მის განზოგადებას უშლის ხელს.

<> მაგალითად, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ყველა ადამიანი არ არის თავისუფალი, რომ გადაადგილდეს;

<> ყველას არ აქვს საჭირო განათლება, უნარები და კვალიფიკაცია იმისთვის, რომ შეძლოს მიმღებ ქვეყანაში დასაქმება;

<> რომ დღემდე არსებობს ისეთი ბარიერები, როგორებიცაა რასა, კლასი, ხარჯი, ენა და სქესი.

ამ შეზღუდვების გამო არ შეიძლება, მანძილი ყველაზე მნიშვნელოვან ხელშემშლელ ფაქტორად განვიხილოთ.

მიგრაციაზე როგორც გლობალურ დემოგრაფიულ პრობლემაზე საუბარი ერთი სტატიით ვერ ამოიწურება. მომდევნო სტატიაში ამ თემის ირგვლივ მოსწავლეებთან ერთად განსახორციელებელ აქტივობებს შემოგთავაზებთ.

აფრიკის გრილი ნიავი მიბერავდა და აფრიკის სივრცეების სურნელი მცემდა… ვუყურებდი სამყაროსავით უსასრულო, ცაში აზიდულ, მზით განათებულ და საოცრად ქათქათა მთას და თავს ბედნიერად ვგრძნობდი…”

ერნესტ ჰემინგუეი, “კილიმანჯაროს თოვლიანი მთა”

ინგლისის სამეფო გეოგრაფიული საზოგადოების კედლებში სიცილ-ხარხარი ისმოდა: “თოვლი? აფრიკაში?! მომხსენებელს როგორი მხედველობა აქვს? ხომ არ დაავადდა იგი შავ კონტინენტზე ყვითელი ციებით?” ასე ცინიკურად გერმანელ მისიონერს იოჰან რებმანს მიმართავდნენ, რომლის დანაშაულიც მხოლოდ ის იყო, რომ მან სიმართლე თქვა.

მოხსენებამდე რამდენიმე თვით ადრე აღმოსავლეთ აფრიკაში მისიონერული მოგზაურობისას რებმანმა ზღაპრული სანახაობა იხილა: მის წინ აღმართულიყო მთა, რომლის მწვერვალებიც თეთრ ღრუბლებში გახვეულიყო, თუმცა მათი უმოძრაობა ეჭვს იწვევდა. დაკვირვების შემდეგ რებმანი მიხვდა, რომ მთის მწვერვალი თოვლით იყო დაფარული და ძლიერ გაოცდა: “თოვლი ეკვატორთან, აფრიკულ სიცხეში?!” 1848 წლის 11 მაისს მისიონერმა ნანახი თავის დღიურში აღწერა და თანაც აღნიშნა, რომ ამ საოცარ მთას ადგილობრივი მცხოვრებლები “ბერედის” ეძახიან, რაც “ცივს” ნიშნავს. ლეგენდის თანახმად, ერთხელ ადგილობრივმა ბელადმა მთაზე თავისი ქვეშევრდომები გაგზავნა ვერცხლის ჩამოსატანად, მაგრამ იქ მცხოვრებმა ბოროტმა სულებმა ხელი შეუშალეს ბელადის სურვილს – უკან დაბრუნებისას ძვირფასი ლითონი წყლად გადაიქცა. მისიონერი მიხვდა, რომ ლეგენდაში ნახსენები ვერცხლი თოვლი იყო, მაგრამ აღჭურვილობამ, რომელიც მხოლოდ ბიბლიისა და ქოლგისგან შედგებოდა, მას საშუალება არ მისცა, მთაზე ასულიყო და საბოლოოდ დარწმუნებულიყო თავისი დაკვირვების სიზუსტეში.

იოჰან რებმანი

ევროპაში დაბრუნებული რებმანი სამეფო გეოგრაფიულ საზოგადოებაში მიიწვიეს, სადაც იმხანად დებატები იმართებოდა ნილოსის სათავის მდებარეობის შესახებ. ამაზე მისიონერს პასუხი არ ჰქონდა, თუმცა მეცნიერებს ამცნო, რომ აფრიკის გულში ყინულით დაფარული მთა იხილა, რის გამოც ანეკდოტების გმირად იქცა.

რამდენიმე თვის შემდეგ მისი თანამემამულე და კოლეგა იოჰან კრაპფი აფრიკიდან დაბრუნდა და რებმანის ცნობები დაადასტურა, თუმცა კატეგორიულად არ ეთანხმებოდა მას მთის სიმაღლის საკითხში. მთის “პირველაღმომჩენი” ამტკიცებდა, მისი სიმაღლე დაახლოებით 6 კმ-იაო, მისი ოპონენტის აზრით კი მთა 1,5-ჯერ დაბალი იყო. მთის გაბარიტების შესახებ ატეხილი დავის გამო მეცნიერებმა, რომელთაც აფრიკა მხოლოდ რუკასა და გლობუსზე ჰქონდათ ნანახი, დაასკვნეს, რომ თოვლიანი მთა ამ კონტინენტზე საერთოდ არ არსებობდა.

1861 წელს ენთუზიასტებმა აფრიკის უმაღლესი მწვერვალის დალაშქვრა გადაწყვიტეს, მაგრამ ხან უამინდობამ, ხან არასათანადო აღჭურვილობამ და ხანაც სხვა ფაქტორებმა ევროპელებს ხელი შეუშალა კილიმანჯაროს დაპყრობაში. საბოლოოდ, 1889 წელს, გერმანელი მოგზაური და გამომცემელი ჰანს მაიერი და ავსტრიელი ალპინისტი ლუდვიგ პულჩელერი 60 ადგილობრივი მეგზურის თანხლებით ექვსკვირიანი მგზავრობის შემდეგ 5895 მეტრ სიმაღლეზე ავიდნენ და აფრიკის “სახურავს მიაღწიეს” – ასე ეძახიან მთა კიბოს უმაღლეს მწვერვალს, ერთ-ერთს იმ სამიდან, რომლებიც კილიმანჯაროს ქმნიან. გერმანიის იმპერატორის პატივსაცემად მას ვილჰემ II-ის პიკი უწოდეს. დავა იმის შესახებ, არის თუ არა ეკვატორთან თოვლი, ამ მტკიცების მომხრეთა გამარჯვებით დასრულდა. მთის ორი დანარჩენი მწვერვალი, შირა (3962 მ) და მავენზი ( 5149 მ), რომელთაც მეტად რთული ფერდობები აქვთ, ალპინისტებმა მხოლოდ XX საუკუნეში დაიპყრეს.

კილიმანჯაროს შესახებ რამდენიმე ლეგენდა არსებობს. ამბობენ, რომ ძველი ეთიოპიის მბრძანებელმა მენელიკ I-მა, სოლომონ მეფისა და დედოფალ საკიას ძემ, სიკვდილის მოახლოება რომ იგრძნო, შეკრიბა თავისი ავლადიდება, მათ შორის – სოლომონ მეფის ცნობილი ბეჭედი წარწერით “ესეც გაივლის”, და მონებთან ერთად მთაზე ასვლა გადაწყვიტა. იგი წინ მიუძღოდა პროცესიას, ვულკანის კრატერშიც პირველი ჩახტა და მთელი სიმდიდრე თან წაიყოლა. ლეგენდის თანახმად, ვინც ამ საგანძურს იპოვის, – და, რა თქმა უნდა, სოლომონ მეფის ბეჭედსაც, – მას ეთიოპიის მბრძანებლად აღიარებენ.

მწვერვალზე ასვლისას მოგზაური 6 ბუნებრივ ზონას კვეთს. მთის ძირას სავანებია.
კილიმანჯაროს ძირას, სავანებში, თავისუფლად დასეირნობენ სპილოები, ჟირაფები, ლომები, ზებერბი, ბეჰემოთები,მარტორქები.

შედარებით მაღლა, იქ სადაც დამდნარი თოვლიდან ნაკადულები მოედინება, ადგილობრივ მოსახლეობას ყავა, ბანანი, სიმინდი, პომიდორი მოჰყავს. 1800 მ სიმაღლეზე ეს პეიზაჟი ხშირი და გაუვალი ტყეებით იცვლება,
300 მ-ით ზემოთ კი უკვე ალპური მდელოებია. ზ. დ-დან 4000 მ-ით მაღლა ხავსების სამეფოა, ხოლო 5000 მ-დან ნამდვილი ქვიან-ყინულიანი უდაბნო იწყება. იმის გამო, რომ ჰაერი გაიშვიათებულია, იქ ცოცხალი ორგანიზმები არ ბინადრობენ, თუმცა არსებობს ორი გადმოცემა ადგილობრივი ფაუნის შესახებ. ერთი თეთრ ლეოპარდს ეხება, რომელიც კიბოს ყინულებში უნახავთ და ამერიკელმა მწერალმა ერნესტ ჰემინგუეიმა აღწერა მოთხრობაში “კილიმანაჯროს თოვლიანი მთა”, მეორის თანახმად კი 1962 წელს ტურისტთა ჯგუფმა 5000 მ სიმაღლეზე ხუთი ველური ძაღლი შეამჩნია.

მთის ძირას ოდითგანვე ცხოვრობენ მასაისა და ჩაგას ტომები.

კილიმანჯაროზე ასვლის მსურველები დღესაც მრავლად არიან – იგი ხომ ცალკე მდგომი ყველაზე მაღალი მწვერვალია დედამიწაზე და მასზე ასვლა სპეციალური მომზადების გარეშეც შესაძლებელია. მათ, ვინც კილიმანჯაროზე ასვლას აპირებს, ურჩევენ, ასვლამდე ორი კვირის განმავლობაში ყოველდღიურად 5-10 კმ ფეხით გაიარონ. ტურისტებს მთაზე ასასვლელად 5-7 დღე სჭირდებათ და თან მეგზურებიც უნდა იახლონ. მარშრუტისა და ასასვლელი დღეეების რიცხვის მიხედვით, ასეთი ექსკურსია 500-1000 დოლარი ღირს, რაშიც არ შედის ტანზანიაში გამგზავრებისა და მეგზურთა ხარჯები. ტურისტებს შორის შედარებით ნაკლები პოპულარობით სარგებლობს უჰურო (სუაჰილის ენიდან – “თავისუფლება”) – ასე უწოდებენ დღეს ვილჰემ კაიზერის პიკს, რომელსაც 1961 წელს, ტანზანიის დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ, შეეცვალა სახელი.

კილიმანჯარო ტურისტების ნაკლებობას არ უჩივის. XXI საუკუნის პირველ განთიადს 1000-ზე მეტი კაცი სწორედ კილიმანჯაროზე შეხვდა.

სტატისტიკის მიხედვით, მწვერვალის ყველაზე ხანდაზმული დამლაშქრავი 87 წლის ყოფილა, ხოლო ყველაზე ახალგაზრდა – 11-ის. თუმცა ახლა მთაზე ასვლა მხოლოდ 12 წლიდან შეიძლება. მწვერვალის დაპყრობის რეკორდი ბრაზილიელ მოცარტ კატაუს ეკუთვნის, რომელმაც მთაზე ასვლას 17 საათი და 30 წუთი მოანდომა, თანაც იმ მარშრუტით, რომელსაც ტურისტები ხუთ დღეში გადიან.

გლობალიზებული სამყარო, ანტიგლობალისტები და არაგლობალიზებული ჩრდილოეთი კორეა