დისკუსიაში მონაწილეობა ყველას გვიყვარს. ზოგიერთი პედაგოგისგან განსხვავებით, მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები ამით შესანიშნავად სარგებლობენ: დღეს რადიოთი თუ ტელევიზიით ხშირად ვისმენთ დისკუსიას სტუდიაში მოწვეული ექსპერტებისა თუ ჩვეულებრივი მოქალაქეების მონაწილეობით.

დისკუსიას როგორც სწავლების მეთოდს იმაზე ხშირად იყენებენ, ვიდრე წარმოგვიდგენია. ასეთი თავისუფალი საუბრების დროს მოსწავლეებს საშუალება ეძლევათ, გამოთქვან თავიანთი მოსაზრება და მოუსმინონ თანაკლასელებს. ზოგიერთი პედაგოგი მოკლე და სპონტანურად წამოჭრილ დისკუსიებს იყენებს როგორც კითხვებზე აგებული საუბრის ბუნებრივ გაგრძელებას.

მოდი, განვიხილოთ მიზანმიმართული დისკუსიის ორგანიზება კლასში ან დიდ ჯგუფში.

როდის არის უპრიანი დისკუსიის გამოყენება

დისკუსიები ღირებულია შემდეგ სიტუაციებში:

1. როცა პედაგოგს აინტერესებს მოსწავლეთა მოსაზრება ან ერთი მოსწავლის აზრი და გამოცდილება საინტერესო და მნიშვნელოვანია დანარჩენებისთვის, მაგალითად:

• სემინარზე, სადაც მედიცინის გამოცდილი მუშაკები აფასებენ მუშაობის ძველი მეთოდების ეფექტურობას და განიხილავენ ახალ მიდგომებს;
• სოციალური აღზრდის გაკვეთილზე, როდესაც მოსწავლეები განიხილავენ აგრესიულ ქმედებებს სკოლაში;
• როდესაც საკითხი ეხება არა მხოლოდ ფაქტებს, არამედ ღირებულებებს, ურთიერთობებსა და გრძნობებს, მაგალითად:

◦ გენდერული სტერეოტიპების შესწავლისას;

◦ ქიმიის გაკვეთილებზე უსაფრთხოების ტექნიკის განვითარების ან მისდამი დამოკიდებულების შეცვლის მიზნით;

2. როდესაც მოსწავლეებს სჭირდებათ საკუთარი აზრის ფორმირებისა და სხვისი მოსაზრების განხილვის უნარის განვითარება, მაგალითად:

• ჰამლეტის პიროვნების განხილვისას ლიტერატურის გაკვეთილზე;
• უმუშევრობის შედეგების განხილვისას ლიტერატურის გაკვეთილზე.

დისკუსიის მეშვეობით სწავლებისათვის, რა თქმა უნდა, არ გამოგვადგება ის თემა, რომელიც ფაქტებს ეყრდნობა და დადასტურებულია. მრავალი პედაგოგი მოსწავლეებს წაახალისებს, ჩამოაყალიბონ საკუთარი აზრი იმ მასალის შესახებ, რომელსაც ის აწვდის. ამ შემთხვევაში დისკუსია იდეალური მეთოდია.

წარმოიდგინეთ, რომ ხართ მენეჯერი ქსელურ მაღაზიაში, რომელიც პრესტიჟულ ქუჩაზე მდებარეობს და ამ თანამდებობაზე რვა წელია მუშაობთ. სათავო ოფისმა მიგავლინათ კვალიფიკაციის ასამაღლებლად მაღაზიის მართვის კუთხით. ერთ-ერთი მეცადინეობა ეხებოდა კლიენტის მიმართ გაცნობიერებული თუ გაუცნობიერებელი რასიზმის გამოვლენის საკითხს. როგორი რეაქცია გექნებოდათ, სესიაზე რომ მოგესმინათ:

* იმ პედაგოგის მოხსენება, რომელმაც გამოიკვლია რასიზმის გამოვლინებები მაღაზიათა ქსელში და ახლა დაწვრილებით ხსნის, როგორ უნდა შეცვალონ მაღაზიის მენეჯერებმა მუშაობის სტილი, რათა ამ მიმართულებით ვითარება გააუმჯობესონ?

* დისკუსია, რომლის დროსაც პედაგოგი ჯერ აყალიბებს მაღაზიებში  გააზრებული თუ გაუაზრებელი რასიზმის გამოვლენის ფაქტებს, მერე კი ისმენს მენეჯერთა მოსაზრებებს და მათ ხედვას სიტუაციის გაუმჯობესების შესახებ?

პირველ ვარიანტზე უმრავლესობას ასეთი რეაქცია ექნებოდა: „საერთოდ რა იცის მან მაღაზიის მართვის შესახებ?!“ შედეგად კომპანია ვერაფერს მიიღებს, გარდა პედაგოგთან დაპირისპირებისა და შედეგად – უკვე არსებული ურთიერთობების განმტკიცებისა.

მეორე ვარიანტზე, დიდი ალბათობით, რეაქცია დადებითი იქნება, რადგან მსმენელებს მოსწონთ საკუთარი აზრის გამოხატვის პროცესი. როცა მსმენელთა მოსაზრებებს ინტერესით ისმენენ, ისინიც გულმოდგინედ იღებენ პედაგოგის მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას.

შესაძლოა შეგვეკამათოთ, რომ დისკუსია „მცდარი“ მოსაზრების გამოთქმის საშუალებას მისცემს ზოგიერთ მათგანს. „მცდარი“ მოსაზრება შეიძლება გასწორდეს, თუ ეჭვქვეშ დადგა, ამისთვის კი აუცილებელია, საშუალება მივცეთ, ეს მოსაზრება გულახდილად გამოთქვან.

დისკუსია როგორც სწავლების ფორმა მოიცავს „დაფარულ შეტყობინებას“ – პედაგოგი, ფაქტობრივად, მიმართავს მოსწავლეებს: „მე ვაფასებ თქვენს გამოცდილებას და მაინტერესებს თქვენი მოსაზრებები“. ამის საპირისპიროა სწავლების მშრალი, ლექციური ფორმა, რომლის მესიჯიც ასეთია: „მოსწავლეებმა ისეთი არაფერი იციან, რაც ჩემი ყურადღების ღირსია“.

კარგად ორგანიზებული დისკუსიები უსაფრთხო გარემოს ქმნის აზრთა გაცვლა–გამოცვლისა და შეცვლისათვის (თუმცა აზრის შეცვლა ხდება მოგვიანებით, რეფლექსიის სტადიაზე). დისკუსია შეფასებისა და სინთეზის დონეზე აზროვნების სტიმულაციას ახდენს. ის მნიშვნელოვანია აღზრდის კუთხით, მაგალითად, ემპათიის განვითარებისთვის, სოციალურ-ზნეობრვი ღირებულებების ფორმირებისთვის და ა.შ. დისკუსია მოსწავლეებს ერთმანეთის უკეთ გაცნობის საშუალებას აძლევს, რაც განსაკუთრებით ღირებულია კლასის შესაკავშირებლად.

დისკუსიის დაგეგმვა

ნებისმიერი დისკუსიისთვის (გარდა სპონტანურად წამოჭრილი განხილვებისა), წამყვანმა უნდა გაითვალისწინოს გადასაჭრელი ამოცანა. როცა ამოცანა გარკვეულია, აუცილებელია გეგმის შედგენა. გეგმა შეიძლება შედგებოდეს მოკლე ინფორმაციული შეტყობინებებისგან, რომლებიც განხილვის საფუძველს მოგვცემს და საკვანძო საკითხების ჩამონათვალისგან. ეფექტური დისკუსიები, ჩვეულებრივ, ზედმიწევნითაა დაგეგმილი, თუმცა მონაწილეები ამას შესაძლოა ვერც კი მიხვდნენ.

სტრუქტურულად კარგად აგებული დისკუსიის დროს დაწვრილებით განიხილება არსებული მტკიცებულებები, წარმოდგენები და ღირებულებები, რის საფუძველზეც მონაწილეებს შეუძლიათ საკუთარი აზრის ფორმირება. პოპულარული ტელეგადაცემების მონაწილეები მეტწილად სრულიად დაუსაბუთებლად გამოთქვამენ საკუთარ აზრს. ასეთი მოდელი, რასაკვირველია, პედაგოგიური მიზნებისთვის გამოუსადეგარია, თუმცა მოგვიწევს, ზოგი მოსწავლე გადავაჩვიოთ ასეთ მანკიერებას.

ზოგჯერ დისკუსია ღიად ტოვებს საკითხს. ამ შემთხვევაში მასწავლებლისთვის გაცილებით მნიშვნელოვანია, მოისმინოს მოსწავლეთა აზრი, ვიდრე მზა დასკვნებამდე მიიყვანოს ისინი. მაგალითად, მან შეიძლება დაიწყოს ლანდშაფტის დიზაინის კურსი და შესთავაზოს მოსწავლეებს, აღწერონ თავიანთი ბაღები, რათა უკეთ გაიცნოს ყოველი მათგანი.

ლიტერატურის მასწავლებელს შეუძლია სთხოვოს მოსწავლეებს, აღწერონ რომანის თითოეული პერსონაჟის მოტივაცია. ასეთ შემთხვევებში კარგი იქნება, წინასწარ მომზადდეს კითხვარი განხილვითვის. დისკუსიის დროს მას შესაძლოა გვერდიც ავუაროთ, მაგრამ საერთო ჯამში ის გვეხმარება.

დისკუსიის სხვა სახეობებს კონკრეტული საგანმანათლებლო მიზნები აქვს. წარმოვიდგინოთ კლასში სამუშაო ადგილზე უსაფრთხოების ტექნიკის საკითხის განხილვა. ასეთი განხილვისას კითხვარი ვერ უზრუნველყოფს ამა თუ იმ ამოცანის გადაჭრას.

დასკვნები, რომლებიც განხილვის მონაწილეებმა უნდა გამოიტანონ, მნიშვნელოვანია, ამიტომ აუცილებელია მათი ჩაწერა გამოტანისთანავე.

კითხვების შერჩევა განხილვისთვის

ცნობილია, რომ არსებობს კითხვების ორი ტიპი:

• დახურული კითხვები, რომლებზეც შეიძლება ვუპასუხოთ მხოლოდ „კი“ ან „არა“, მაგალითად: „სახიფათოა თუ არა ზღვაში ნავთობის ჩაღვრა?“
• ღია კითხვები, რომლებიც უფრო დაწვრილებით და დასაბუთებულ პასუხს მოითხოვს. მაგალითად: „რა შემთხვევაში შეგიძლიათ რისკზე წასვლა?“

ცხადია, ღია კითხვები უკეთ ასტიმულირებს განხილვას. თუ მოსწავლე ღია კითხვაზე მოკლე პასუხს იძლევა, გამოიყენეთ მხედველობითი კონტაქტი და ჟესტების ენა, რათა ბიძგი მისცეთ საუბრის გასაგრძელებლად.

დასვით კითხვები და აღნიშნეთ დასკვნები ისე, რომ მათ ხელი შეუწყონ დისკუსიის მიზნის მიღწევას. თუ დისკუსია დაუგეგმავია, ის შეიძლება აზრების უმიზნო გამოთქმამდე დავიდეს. მოსწავლეები ვერც ღირებულ დასკვნებს გამოიტანენ და დროც ფუჭად დაიხარჯება. უკეთესია, დაიწეროს დისკუსიის გეგმა. არავის გააღიზიანებს წამყვანი, რომელსაც წინ ფურცელი უდევს და ჩანაწერით ხელმძღვანელობს (თუ  ტელევიზიაში ხდება ასეთი რამ, ესე იგი ეს ნორმალურია!).

როგორ წარვმართოთ დისკუსია

წარმატებული დისკუსიის გასამართავად დახელოვნებაა საჭირო, მით უმეტეს, თუ თქვენ წინაშე კონკრეტული ამოცანა დგას.

თავდაპირველად განსაზღვრეთ მონაწილეთა განლაგების სქემა. ისინი კარგად უნდა ხედავდნენ ერთმანეთს, ამიტომ წრეზე განლაგება საუკეთესო ვარიანტია. თუ ეს ვერ ხერხდება, სინჯეთ ისეთი ვარიანტი, როდესაც მოსწავლეს მხოლოდ შემობრუნება მოუწევს.

დაწყება

წარმოადგინეთ თუ არა საწყისი ინფორმაცია? დისკუსიის დაწყება ყოველთვის ადვილი როდია, განსაკუთრებით მაშინ, როცა მონაწილეები თავშეკავებულნი არიან ან უცხო გარემოში აზრის გამოთქმისა ერიდებათ. უკეთესი იქნება, თუ წამყვანი მოამზადებს ფაქტობრივ ინფორმაციას, რომლითაც შეიძლება დაიწყოს დისკუსია. თუ განსახილველი თემა არაერთგვაროვანია, შესავალი ნაწილი რაც შეიძლება მიუკერძოებელი უნდა იყოს. წარმოადგინეთ აზრთა ორივე პოლუსი, მოიყვანეთ ამონარიდები განსხვავებული წყაროებიდან. ნუ გამოთქვამთ საკუთარ აზრს – ამან შესაძლოა დააბრკოლოს მონაწილენი საპირისპირო მოსაზრების გამოხატვისას.

შესავალი ინფორმაციის შემდეგ დასვით კითხვა. ის უნდა იყოს ღია, გასაგები, ლაკონიური. განხილვის „გასახურებლად“ უკეთესია, პირველი კითხვა იყოს საპირისპირო ან ყოველი მონაწილის აზრის გამოთქმას მოითხოვდეს, როგორც შემდეგ მაგალითში:

„შეუძლია თითოეულ თქვენთაგანს, მოკლედ აგვიხსნას თავისი ფუნქციები კომპანიაში?“

„ხომ არ მიგაჩნიათ, რომ მასალის მიმოხილვა სასწავლო დროის ამაო ხარჯვაა?“

ნუ დასვამთ გაუგებარ კითხვებს, მაგალითად, ასეთს: „მაშ ასე, თქვენ გაეცანით ძირითად ფაქტებს. რას ფიქრობთ ამაზე?“

სტიმული მიეცით მონაწილეებს, უფრო დაწვრილებითი პასუხი გაგცენ. დაუსვით დამატებითი კითხვები: „აი, ეს საინტერესოა. რატომ მოგაჩნიათ ასე?“

დიდ ჯგუფებში განხილვისას თავდაჯერებული მონაწილეები დომინირებენ. ამ მიზეზით ზოგი მასწავლებელი კლასის მცირე ჯგუფებად დაყოფას ამჯობინებს. როცა ჯგუფში 12 ადამიანზე მეტია, ძნელია მივაღწიოთ ყოველი მათგანის აქტიურ ჩართულობას.

ხშირად დისკუსია პინგ-პონგს ემსგავსება, სადაც კომენტარები ასე გადაეცემა:

მასწავლებელი – მოსწავლე – მასწავლებელი – მოსწავლე…

იდეალურ შემთხვევაში უნდა შედგეს კომუნიკაცია „მოსწავლე – მოსწავლე“.

თუ რომელიმე ჯგუფში დისკუსია ცუდად წარიმართა, ვითარება დაიძაბა, ღიად მიმართეთ მონაწილეებს – ჰკითხეთ, მათი აზრით, რა არის საჭირო იმისთვის, რომ დისკუსია საინტერესო გავხადოთ.

დისკუსიის სტილი

ადამიანთა უმრავლესობა ერთმანეთისგან ვერ განასხვავებს დისკუსიას და დებატებს.

დებატები ითვალისწინებს საპირისპირო აზრთა შეჯახებას, დისკუსია კი არაკონკურენტულია და უფრო ძიებითი ხასიათისაა. აქ უნდა არსებობდეს კოლექტიური სურვილი, მივიდნენ საერთო დასკვნამდე და ჯგუფის წევრები აგრესიას არ უნდა გამოხატავდნენ ერთმანეთის მიმართ. დებატებისგან განსხვავებით, დისკუსია მონაწილეებს ინტერპრეტაციის თავისუფლებასა და აზრის შეცვლის საშუალებას აძლევს.

სასარგებლო იქნება, განვსაზღვროთ დისკუსიაში მონაწილეობის წესები: არ გავაწყვეტინოთ ერთმანეთს; არ ვილაპარაკოთ ერთ წუთზე მეტხანს; პატივი ვცეთ ყველა მოსაზრებას; არ გავაკეთოთ შეურაცხმყოფელი კომენტარები.

წამყვანის როლი დისკუსიაში

თქვენ შეგიძლიათ, იყოთ ჯგუფის წევრი: „რას ვფიქრობთ ამაზე?“ – ან გაემიჯნოთ ჯგუფს: „რას ფიქრობთ ამაზე?“

თქვენ მიერ შედეგების შეჯამება მეტად მნიშვნელოვანია – ეს მოსწავლეებს იმის გააზრებაში დაეხმარება, რას შეიძენენ დისკუსიაში მონაწილეობით. ძირითადი მომენტები უმჯობესია ჩაიწეროთ ან დასარიგებელ მასალას ჩაურთოთ. წინააღმდეგ შემთხვევაში მას მალე დაივიწყებენ. ამავე მიზეზით ნახევარსაათიანზე ვრცელ დისკუსიას საეჭვოა საგანმანათლებლო ღირებულება ჰქონდეს.

წამყვანთა უმრავლესობას უჭირს იმ მონაწილეთა გაჩუმება, რომლებიც დისკუსიის თემას გადაუხვევენ, მაგრამ მეტ პატივისცემას დაიმსახურებთ, თუ შეძლებთ და ჯგუფის სახელით ჩაერევით. ეცადეთ, კორექტულად იმოქმედოთ. მომდევნო კითხვით მას მიმართეთ, ვისაც ჯერ არ გამოუთქვამს აზრი ან უბრალოდ თქვით: „მიპასუხოს მან, ვისაც აზრი ჯერ არ გამოუთქვამს“. ზოგი პედაგოგი დისკუსიის ბოლოს აზრის გამოთქმას აიძულებს ყველას, ვინც მანამდე ჩუმად იყო. ვიცნობდი ერთ პედაგოგს, რომელიც კარგი პასუხის გამცემ მოსწავლეებს იმით „აჯილდოებდა“, რომ მომდევნო ხუთი წუთის განმავლობაში უკრძალავდა აზრის გამოთქმას.

უმჯობესი იქნება, თუ საკუთარ აზრს დისკუსიის ბოლომდე დამალავთ ან საერთოდ არ გამოთქვამთ.

ამრიგად, დისკუსია სახალისოა. ის მაღალ დონეზე აზროვნების სტიმულირებას ახდენს, მაგალითად, შეფასების დონეზე, და ხელს უწყობს აზრის, ღირებულებებისა და ურთიერთობების ფორმირებას. დისკუსია შეიძლება იყოს თავისუფალი, მაგრამ, ჩვეულებრივ, საჭიროა კითხვების სერიით ბიძგის მიცემა. ენერგიული განხილვისათვის ეს კითხვები უნდა იყოს ღია, პირადული და სადავო. მნიშვნელოვანია კითხვის მოკლედ და გასაგებად ჩამოყალიბება.

დისკუსიაში მონაწილეობის მოტივირება შეიძლება როგორც პასუხების წახალისების, მონაწილეთა მოსაზრებით დაინტერესებისა და მათი აღიარების გზით, ასევე არავერბალურადაც – მზერითი კონტაქტით, ჟესტებითა და მოკლე პასუხების შემდეგ პაუზის გამოყენებით.

თუ მასწავლებელი კლასთან მუშაობისას დისკუსიას იყენებს, ეს იმის მაჩვენებელია, რომ მოსწავლეთა ცოდნასა და მოსაზრებებს აფასებენ. ამიტომ დისკუსია საუკეთესო მეთოდია ნებისმიერ ასაკობრივ ჯგუფთან საგანმანათლებლო მუშაობისას. თუ გსურთ, განხილვის პროცესში ყველა აქტიურად იყოს ჩაბმული, აღკვეთეთ შეურაცხყოფა და მუქარა, მონაწილეთა მხრივ დისკუსიის მონოპოლიზება, არავის მისცეთ ჩაკეტვის საშუალება.

სტიმული მიეცით გადაწყვეტილების მიღებისას, მოახდინეთ ძირითადი დასკვნების რეზიუმირება, გამოაცოცხლეთ განხილვა, როცა რაიმე საკითხზე კონსენსუსია მიღწეული ან თემა იწურება.

შეაჯამეთ დისკუსიის შედეგები. ამასთანავე, სასურველია, მონაწილეებს წერილობითი რეზიუმე დაუტოვოთ.

თვითშემოწმებისთვის ვცადოთ სავარჯიშო

წარმოვიდგინოთ გამოცდილი პედაგოგის მიერ ორგანიზებული ათწუთიანი დისკუსია. როგორ აიცილებს ის თავიდან შემდეგ პრობლემებს?

1. ყველა ერთდროულად ცდილობს ლაპარაკს.
2. ზოგი მონაწილე თავს არიდებს აზრის გამოთქმას.
3. დისკუსიაში ერთი მონაწილე დომინირებს.
4. მონაწილეები თემიდან უხვევენ.
5. მონაწილენი ბრაზდებიან ერთმანეთზე.
6. კლასი დაბნეულია, რადგან მონაწილეებს არ შესწევთ აზრის მკაფიოდ გამოთქმის უნარი.
7. მოსწავლეებს არ ესმით, რა დასკვნა უნდა გამოიტანონ დისკუსიიდან.
8. მოსწავლეები გამოთქვამენ ცუდად ფორმულირებულ და დაუსაბუთებელ მოსაზრებებს, რადგან ინფორმაცია არ აქვთ.

წყარო:

1.Geoff Petty.Teaching Today a Practical Guide. 4-th Edition Publisher: Oxford University Press. 2009, p. 254-263.

სადახლოს მიმართულებით მიკროავტობუსი ყველაზე ადრე, სამგორის სადგურიდან დილის  რვა საათზე გადის. თუ ახალი მგზავრი ხარ, ჯობია წინა საღამოს დაურეკო მძღოლს და შეუთანხმდე რომ ადგილი შეგინახოს. შაკო – სამარშრუტოს მძღოლი  მიჩვეულია, რომ ადგილი შეუნახოს მგზავრებს, ოღონდ ერთი პირობით – არ უნდა დაიგვიანონ.

 მძღოლის გვერდით , წინა ადგილები თბილისიდან – მარნეულისკენ მიმავალ მასწავლებლებს უკავიათ. ისინი გზადაგზა, მარნეულის სხვადასხვა სოფლებში ნაწილდებიან. თითქმის, ყველა ქართულის მასწავლებელია და უკვე რამდენიმე წელია ეს მათი ყოველდღიური მარშრუტია.  ნათია ტრაპაიძე სადახლოსკენ მიმავალ მიკროავტობუსს  მარნეულში ხვდება, შაკოს მისთვის ადგილი აქვს გადანახული.

ნათია სადახლოს ნომერ პირველ  საჯარო სკოლაში ქართულ ენას და ლიტერატურას ასწავლის მოსწავლეებს და მასწავლებლებსაც.  ეს მისთვის უკვე მეოთხე სკოლაა, სადაც ეთნიკურ უმცირესობებს სახელმწიფო ენას შესწავლაში ეხმარება. თავიდან იყო კახეთი, გარდაბანი, ბოლნისი   და ახლა უკვე მესამე წელი დაიწყო, რაც სადახლოს სკოლაში   განათლების და მეცნიერების სამინისტროს ერთ-ერთი პროგრამის „არაქართულენოვან სკოლების მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ფარგლებში“  ქართულ ენას  წარმატებით შეასწავლის  აზერბაიჯანელ მასწავლებლებს და მოსწავლეებს .

,,2009 წლის მაისში მეგობარმა მითხრა, რომ მაღალმთიან და საზღვრისპირა სოფლებში მასწავლებლებს აგზავნიდა “მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი ” და ვაკანსიები იყო გამოქვეყნებული. კონკურსი წარმატებით გავიარე და პროექტის „ასწავლე საქართველოსათვის“ მონაწილე გავხდი. ახმეტის რაიონის სოფელ კასრისწყალის საჯარო სკოლაში დავიწყე მუშაობა. სწორედ აქედან დაიწყო ჩემი მასწავლებლობა. კასრისწყალში სკოლა ქართულენოვანი იყო, მაგრამ ეთნიკურ ქართველებთან ერთად  ეთნიკური აზერბაიჯანელები და ეთნიკური სომხები სწავლობდნენ. ამ სოფელში ორი წელი ვიცხოვრე და ძალიან მნიშვნელოვანი პედაგოგიური თუ ცხოვრებისეული გამოცდილება შევიძინე. სკოლებში წასვლამდე ტრენინგები გავიარეთ გაკვეთილის დაგეგმვაში, კლასის მართვასა და ფსიქოლოგიაში, მაგრამ დასაწყისში მაინც ძალიან გამიჭირდა. ხშირად ვურეკავდი ჩემს ქართულის მასწავლებელს და რჩევას ვთხოვდი. იქ ვნახე ადამიანები, რომლებმაც არ იცოდნენ ქართული ენა , მაგრამ ძალიან უნდოდათ შვილებს განათლება მიეღოთ და სახელმწიფო ენა სცოდნოდათ. ეს იყო ჩემი შეხება ეთნიკურ უმცირესობებებთან მასწავლებლის ამპლუაში’’- იხსენებს ნათია.

სადახლო, მოსახლეობით  საქართველოში ერთ-ერთი დიდი და საზღვრისპირა სოფელია. სოფელში   ორი სკოლაა, სადაც   სულ 1500 მოსწავლეა რეგისტრირებული. სკოლაში, სადაც ნათია ასწავლის,  700-მდე მოსწავლე სწავლობს და 72 მასწავლებელია. საგაკვეთილო პროცესი რვა საათზე იწყება. ნათია ქართული ენის კაბინეტში შედის, ღუმელში ცეცხლს უკეთებს და გაკვეთილისთვის იწყებს მზადებას. საკუთარ პროექტორს  ზურგჩანთიდან იღებს და მოსწავლეებთან შესახვედრად ემზადება.  კედლებზე ქართველი მწერლების პორტრეტებია, რომლებიც  მათი ბიოგრაფიებით და ნაწარმოებებით არის  გაფორმებული. ნათიას პირველი გაკვეთილი მეხუთე კლასთან აქვს. ამბობს, რომ ძალიან მონდომებულები არიან და კარგი შედეგებიც აქვთ.

სკოლის მასწავლებელთა უმრავლესობამ ქართული არ იცის და B1 დონეს ახლა 6 მასწავლებელს ასწავლის. B1  დონის ცოდნის დროს, მასწავლებელს უკვე შეუძლია პროფესიული განვითარების ტრენინგს დაესწროს, მოისმინოს და გაიგოს ინფორმაცია და გამოიყენოს მიღებული ცოდნა მოსწავლეებთან.  ქართულის კაბინეტს  რუსალა სტუმრობს. ნათია მასაც ქართულ ენის შესწავლაში ეხმარება. რუსალამ თბილისში ილიას უნივერსიტეტი დაამთავრა და ახლა თავისი სოფლის სკოლაში  ინგლისურ ენას  ასწავლის. ამასობაში, ქართულის კაბინეტს აიაზ მასწავლებელი სტუმრობს და ნათიას ტელეგადაცემა „ეტალონის“ ტესტებში გასარკვევად  დახმარებას სთხოვს. ნათია ამბობს, რომ ყველა ძალიან მონდომებულია, ოლიმპიადებზე სიხარულით რეგისტრირდებიან, რადგან  მოსწავლეებსაც   და  მასწავლებლებსაც გააზრებული აქვთ , რომ მარტო  წარმატების მიღწევა კი არა, ცხოვრებაც ძნელია ქვეყანაში, რომლის მოქალაქე ხარ, მაგრამ ენა არ იცი. ამიტომ, არ უკვირს რომ ყოველ წელს უფრო და უფრო იზრდება იზრდება ინტერესი ქართული ენის მიმართ.

და მარტო გაკვეთილებიც არ არის! არის კიდევ, ერთი პროგრამა „ქართული ენა მომავალი წარმატებისთვის“, რომლის ფარგლებში  ეწყობა საზაფხულო ბანაკები. ნათია სადახლოელ მოსწავლეებთან ერთად უკვე ორ ბანაკში იყო, ბაკურიანში და კეჩხობში, სადაც მოსწავლეები კარგ დროს ატარებენ  და საშუალება აქვთ თავიანთ თანატოლებთან ურთიერთობისას მიღებული ცოდნა დიალოგის დროსაც გამოიყენონ და ენის ცოდნა გაიღრმავონ. ეს  მოსწავლეები  მხოლოდ ბიჭები არიან, რადგან გოგონებს  საზაფხულო  ბანაკში არ უშვებენ და ნათია ამბობს, რომ ისინი ამ ფაქტს  ისედაც შეგუებულები არიან.  გოგონებს, რომლებმაც ძალიან კარგად იცოდნენ ქართული და ძალიან აქტიურები იყვნენ  კლასში, მიუხედავად ამ უპირატესობისა,  არცერთ მათგანს  არ გამოუთქვამს ბანაკში  წასვლის სურვილი.  ნათია ამბობს, რომ გოგონები შეგუებეულები არიან, რომ  მაინც არაფერი გამოვა და სურვილსაც არ გამოთქვამენ. თუმცა, დირექტორს ჰქონდა სურვილი შეხვედროდა მათ მშობლებს და ამ საკითხზე ელაპარაკათ.

ნათია კვირაში რვა საათს მასწავლებლებს ასწავლის ქართულს, დანარჩენი დრო მოსწავლეებისაა. საახალწლო არდადეგებზე ორჯერ იყო სადახლოში მარნეულიდან ასული, რომ რაღაც საკითხებში დახმარებოდა სადახლოელ  მასწავლებლებს. ნათია დილის ცხრის ნახევრიდან  ათამდე მასწავლებლებს ამეცადინებს, შემდეგ უკვე გაკვეთილები ეწყება. თერთმეტის ოც წუთზე ქართული ენის და ლიტერატურის კაბინეტში მეხუთე კლასი შემოდის. ნათია პროექტორს რთავს და ქართული ენის გაკვეთილიც იწყება.

„რაქსანა, რამიზი,უმიდი? უმიდი ბორჯომშია. ფიდანი, თაბანი, ელვინი, მურადი,ფარდი, სევგი, გუმბათი, რამალი, მემათი, აგშინი, ხარმინი, ისმაილ, საფია, მაგამედი, ჯამალი, აინური, ორუჯი, შახინი, მეთუნი, ფარიდი, საფურა, ჯაპანდარი, მალიკი. მალიკი ავადაა “ – ნათია კლასის სიას ენერგიული ხმით და შემართებით კითხულობს და გაკვეთილიც იწყება.

გაკვეთილის თემა – წყლის ცხოველებია. გაკვეთილს სკოლის დირექტორი საიათ ხალილოვიც ესწრება და ყურადღებით უსმენს  ნათია მასწავლებელს, რომელიც მოსწავლეებს  ახალ სიტყვებს უხსნის. გაკვეთილის პროცესში თითქმის ყველა მოსწავლე ჩართულია. ცდილობენ რაც შეიძლება მეტი სიტყვა გაიხსენონ და გამოიყენონ წყლის ცხოველებთან დაკავშირებით.  შემდეგ, ახალ  თემაზე გადადიან და  მეხუთეკლასელები  ცდილობენ სოფლისა და ქალაქის განმასხვავებელ ნიშნებზე ისაუბრონ .  მომდევნო გაკვეთილი მეთორმეტე კლასელებთანაა. უფროსკლასელები  ბავშვის უფლებებზე საუბრობენ  და  აქტიურად განიხილავენ, რა შეიძლება იყოს ბავშვის უფლება, როგორ გარემოში უნდა ცხოვრობდნენ ბავშვები და ვინ უნდა დაიცვას მათი უფლებები. გაკვეთილის პროცესში ყველა ჩართულია და ყველა ცდილობს თავისი აზრი გამოხატოს.

ბოლო შეკითხვაზე, როგორი გამოცდილებაა მასწავლებლისთვის  უცხოენოვან გარემოში მუშაობა,  ნათია მპასუხობს:   ,,აზერბაიჯანულენოვან სკოლაში მუშაობა ძნელიცაა და სასიამოვნოც. მაგრამ, როცა შენი მოსწავლე მაღალ ქულას იღებს საატესტატო გამოცდაზე ქართულ ენაში, ხვდები,რომ შენ კიდევ ერთ გამარჯვებას მიაღწიე,ხოლო შენმა მოსწავლემ კი კიდევ ერთი დიდი ნაბიჯი გადადგა ცხოვრების გზაზე“.

„განათლების რეფორმები უსარგებლოა, რადგან რეფორმა, თავისი არსით, მხოლოდ არსებული მოდელის გაუმჯობესებას გულისხმობს. მე თუ მკითხავთ, ერთიანი მოდელი საერთოდ არ უნდა არსებობდეს. უნდა არსებობდეს შესაძლებლობა იმისა, რომ სისტემა ადაპტირდებოდეს და ერგებოდეს მოსწავლეთა მოთხოვნილებებს გარკვეულ დროსა და ვითარებაში“, – ეს სიტყვები განათლების ბრიტანელ თეორეტიკოს, კენ რობინსონს ეკუთვნის. ის დარწმუნებულია, რომ სკოლა ბავშვის შემოქმედებითი უნარების აღმოჩენას უნდა ემსახურებოდეს და არა მათ დათრგუნვას. თავის წიგნებსა და გამოსვლებში კენ რობინსონი სწავლებაში რევოლუციების მომხრეა. მას სწამს, რომ არ არსებობს უნიჭო ადამიანი.

გთავაზობთ ბრიტანელი ექსპერტის მიერ გამოთქმულ ძირითად თეზისებს სკოლაზე, ბავშვებსა და განათლების რეფორმებზე.

„განათლების არსებული სისტემა სხვა ეპოქისთვის შეიქმნა – ის ინდუსტრიული რევოლუციის საჭიროებებს ერგებოდა. მაშინ პრიორიტეტი ენიჭებოდა ისეთ დისციპლინებს, რომლებიც ადამიანს დასაქმებაში ან მეცნიერული მუშაობის დროს დაეხმარებოდა. მას შემდეგ ცოტა რამ შეიცვალა.

გაიხსენეთ, სკოლაში ყველანაირად ცდილობდნენ ჩვენი ყურადღება ჩვენთვის საინტერესო და საყვარელი საგნებიდან სხვა საგნებზე გადაეტანათ, რომელიც „ცხოვრებაში გამოგადგებოდა“. „რად გინდა მუსიკა, შენ ხომ მუსიკოსი არ გამოხვალ. რად გინდა ხატვა, შენი პროფესია მხატვრობა ხომ არ იქნება?..“ – ასეთ რჩევა-დარიგებას ყველას გვაძლევდნენ, არადა, ეს ნამდვილად შეცდომა იყო.

იმ პერიოდში უნივერსიტეტებში შემუშავდა განათლების სისტემა, რომელიც ადამიანის გონებას მხოლოდ მისი აკადემიური შესაძლებლობებიდან გამომდინარე განიხილავდა. ამ შესაძლებლობების მიხედვით ორ კატეგორიად ვიყოფოდით – ჭკვიანებად და არცთუ ჭკვიანებად. ამ სისტემის იდეალად კი მეცნიერ-მუშაკი რჩებოდა. სამწუხაროდ, განათლების სახელმწიფო სისტემა დღესაც ისეა მოწყობილი, რომ ნიჭიერი ადამიანები იძულებული არიან „ცხოვრებაში გამოსადეგი“ პროფესიები აითვისონ, რადგან ის საგნები, რომელიც სკოლაში უყვართ, „უსარგებლოა“.

საგნების იერარქიის კუთხითაც ყველა განათლების სისტემა ერთნაირია. მოწინავე პოზიციებზე მათემატიკა და ენებია, შემდეგ ჰუმანიტარული მეცნიერებები და ბოლოსკენ მოჩანჩალებს ხელოვნება. იერარქია შემოქმედებით საგნებშიც იგრძნობა – .  მხატვრობა და მუსიკა მეტად პრიორიტეტულია, ვიდრე თეატრი და ქორეოგრაფია. არ არსებობს განათლების სისტემა, სადაც ცეკვა ისეთივე ყოველდღიური საგანია,  როგორც მათემატიკა. მათემატიკა მართლაც მნიშვნელოვანი რამაა, მაგრამ მნიშვნელოვანია ცეკვაც. ბავშვებს ისევე სჭირდებათ ფიზიკური მოძრაობა, როგორც გონებრივი განვითარება. ბავშვს ტვინიც აქვთ და ხელ-ფეხიც. დღემდე სკოლაში სიხარულით მიესალმებიან „საჭირო“ საგნების სწავლებას, მოძრავი, აქტიური  ბავშვების მშობლებს კი იბარებენ და ექიმებთან კონსულტაციას ურჩევენ.

მგონია, რომ სწავლების ამ მოდელმა უამრავი ადამიანის ბედი გააუკუღმართა. ბევრისთვის არსებული სისტემა მისაღები იყო, მაგრამ ბევრი იძულებული იყო მორგებოდა მას. დაკვირვების თანახმად, სწორედ ამის შედეგად იქცა ყურადღების დეფიციტი და ჰიპერაქტიურობის სინდრომი ეპიდემიად, რომელიც სინამდვილეში ჩვეულებრივ ფიქციას წარმოადგენს. ტესტირების სტანდარტული მეთოდების დანერგვის შემდეგ ეს სინდრომი კიდევ უფრო გახშირდა. ამ დიაგნოზს მედიკოსები თითქმის ყოველ დღე სვამენ. ამავდროულად, თანამედროვე ბავშვებზე ადრინდელზე გაცილებით მეტი რამ ახლა ზემოქმედებს. მათ ყურადღებას იპყრობენ კომპიუტერები, მობილურები, რეკლამები, ასობით ტელეარხი და ეს ყველაფერი ბავშვისთვის აკრძალულია. მათი მოხმარებისთვის ბავშვებს სასჯელი ელის. თუმცა, რა გასაკვირია – სწავლა თუ მოსაწყენია, რაღაცით გაერთო.

ბავშვების უმრავლესობას ტანჯავს არა ფსიქიკური სინდრომები, არამედ ბავშვობა. თუკი მას რამდენიმე საათის განმავლობაში პრიმიტიული საკანცელარიო საქმის კეთებას ვაიძულებთ, ის სკამზე აწრიალდება და მოსვენებას დაკარგავს. მოუსვენარ ბავშვებს კი ექიმები ათასგვარ პრეპარატს დაუნიშნავს. ეს პრეპარატები ადამიანების გრძნობებს თრგუნავს და გარე სამყაროს მიმართ ინტერესს აქვეითებს. ჩვენი შვილები ნარკოზის ქვეშ იღებენ განათლებას! მე ხშირად ვამბობ: არ არის საჭირო ბავშვებისა მიძინება, მინელება, პირიქით, მათი ფარული უნარები ბოლომდე უნდა გამოვავლინოთ.

ერთხელ, სადილობის დროს, ჯილიან ლინს (მიუზიკლ „კატებისა“ და „ოპერის აჩრდილის“ ქორეოგრაფს) ვკითხე, როგორ დაიწყო ცეკვა. აღმოჩნდა, რომ სკოლის ასაკში მისი მშობლები სკოლაში დაუბარებიათ და განუცხადებიათ, რომ  ბავშვს პრობლემები ჰქონდა, ძალიან მოუსვენარი იყო და ვერაფერზე კონცენტრირდებოდა. ალბათ ჩვენს დროში სწორედ ასეთ მდგომარეობას უწოდებენ ყურადღების დეფიციტის სინდრომს. მშობლებმა გოგონა ექიმთან წაიყვანეს. ექიმმა შეამოწმა, მერე კი ოთახიდან დედასთან ერთად გავიდა რომ დალაპარაკებოდა. ოთახში რადიო იყო ჩართული და მარტოდ დარჩენილმა გოგონამ ცეკვა დაიწყო… ექიმი შეტრიალდა და დედას უთხრა: „მის ლინ, თქვენი შვილი ჯანმრთელია. ის მოცეკვავეა. მიიყვანეთ ქორეოგრაფიულ სკოლაში“.

დივერგენტული აზროვნება აუცილებელი პირობაა შემოქმედებითობისთვის. ეს არის საკითხის სხვადასხვაგვარად, არასტანდარტულად მოგვარებისა და ინტერპრეტაციის  უნარი. აბა, სცადეთ,  მოიფიქრეთ რაში შიძლება გამოგვადგეს საკანცელარიო სამაგრი („სკრეპის“). ადამიანთა უმრავლესობა 10-15 ვარიანტს შემოგვთავაზებს, მაღალი ინტელექტის მქონე კი – 200 ვარიანტს. თან უამრავი კითხვაც გაუჩნდება: შეიძლება თუ არა სამაგრი სიგრძეში 100 მეტრიანი იყოს და თანაც პენოპლასტისგან შედგებოდეს… ასეთი ადამიანების წარმოსახვით გიგანტური სამაგრიც სამაგრია, მაგრამ უკვე განსხვავებული (სამაგრთან დაკავშირებულ ექსპერიმენტში ათას ხუთასამდე ადამიანი მონაწილეობდა. ის დეტალურადაა აღწერილი ჯოეჯ ლენდისა და ბეტ ჯარმანის წიგნში „საკონტროლო წერტილი და შემდგომი“).

3-დან 5 წლამდე ბავშვებში დივერგენტულად მოაზროვნეთა რიცხვი 98%-ს შეადგენს. ხუთი წლის შემდეგ მეცნიერებმა კვლავ  ჩაატარეს გამოკითხვა იმავე ბავშვებში, მაგრამ სასურველი შედეგი მხოლოდ 32%-ისგან მიიღეს, ხუთი წლის შემდეგ კი 10%-ისაგან. შედარებით უფროს ბავშვებში ჩატარებულმა ტესტირებამ აჩვენა, რომ დივერგენტულად მხოლოდ და მხოლოდ 2% აზროვნებდა. გამოდის, რომ წლების განმავლობაში ამ ადამიანების ცხოვრება შეიცვალა. ერთ-ერთი მთავარი ცვლილება ის იყო, რომ მათ განათლება მიიღეს. ათი წლის განმავლობაში, ვიდრე სკოლაში სწავლობდნენ, მათ უმტკიცებდნენ, რომ არსებობს მხოლოდ ერთი სწორი პასუხი სასწავლო სახელმძღვანელოს ბოლო გვერდზე.

თანამედროვე განათლების სისტემის პირველი პრობლემა სწორხაზოვნებაა. ეს არის გზა დასაწყისითა და დასასრულით, ამ გზის გავლა შეიძლება იმ შემთხვევაში, თუ ყველაფერს „სწორად“ აკეთებ. სკოლის განათლების კულმინაცია უნივერსიტეტში ჩაბარებაა, უნივერსიტეტში სწავლის კი – დიპლომის აღება.

დაახლოებით ცხრა წლის წინ ლოს-ანჟელესში ჩავედი და თვალში ერთი დეკლარირებული პრინციპი მომხვდა: „უნივერსიტეტი საბავშვო ბაღიდან იწყება“. მაპატიეთ, მაგრამ ეს ასე როდია! საბავშვო ბაღი საბავშვო ბაღიდან იწყება. ერთმა ჩემმა მეგობარმა მითხრა: „სამი წლის ბავშვი არ უდრის ორზე გაყოფილ ექვსი წლის ბავშვსო. ის უბრალოდ სამი წლისაა“.

ადრე მოსწავლეებს ეუბნებოდნენ: თუ კარგად ისწავლი, უმაღლესში მოეწყობი, დიპლომს აიღებ და აუცილებლად იპოვი სამსახურს. ეს სიმართლე იყო. ახლა ბევრი რამ სხვანაირად არის. განსაკუთრებით საწყენია, როდესაც განათლების გამო ადამიანს უარის თქმა უწევს მისთვის მნიშვნელოვან ამბებზე.

ცხადია, დიპლომი კარგია, მაგრამ ახლა დიპლომი არაფრის გარანტიას აღარ იძლევა. ჩემი სტუდენტობის დროს დიპლომი მართლაც გეხმარებოდა დასაქმებაში და თუ არ მუშაობდი, ეს მხოლოდ შენი სურვილით ხდებოდა. დღეს კი უნივერსიტეტდამთავრებული სტუდენტები სახლში ბრუნდებიან ვიდეოთამაშების სათამაშოდ. იქ, სადაც ადრე ბაკალავრობა იყო საკმარისი, მაგისტრს ითხოვენ; მაგისტრის ადგილზე კი – მეცნიერებათა კანდიდატს. განათლების ინფლაცია იმის ნიშანია, რომ საგანმანათლებლო სტრუქტურა ფეხქვეშ გვეცლება.

მეორე პრობლემა ერთფეროვნებაა. ადამიანებს სხავადასხვა უნარები და ტალანტები გააჩნიათ, მაგრამ სისტემა ამას არ ითვალისწინებს და სულ უფრო და უფრო მეტად ახდენს განათლების სტანდარტიზაციას.

ჩვენ განათლების სისტემა სწრაფი კვების მოდელის მიხედვით შევქმენით. იქ კი ხარისხის მხოლოდ ორი მოდელი არსებობს. პირველი – სწრაფი კვება, სადაც ყველაფერი სტანდარტს არის მორგებული და მეორე, მაგალითად, სადაც ყველაფერი არასტანდარტულია და ადაპტირებული ადგილობრივ პირობებზე. განათლების სისტემაში რატომღაც სწრაფი კვების მოდელი ვამჯობინეთ. ის მორალურად გვჯაბნის და ჩვენს გონებრივ ენერგიას ისევე ასუსტებს, როგორც ფასფუდი – ფიზიკურ ჯანმრთელობას.

ბევრ ქვეყანაში განათლების სისტემა მბრძანებლური მმართველობის პრინციპით მუშაობს, თუმცა, სინამდვილეში საგანმანათლებლო პროცესი მიმდინარეობს არა სხდომის დარბაზებში, არამედ სასკოლო კლასებში, სადაც პროცესის მთავარი მონაწილენი ჩინოვნიკები კი არა, მოსწავლეები და მასწავლებლები არიან.

განათლების მართვა არ უნდა შემოიფარგლებოდეს მბრძანებლური მმართველობით. ის უნდა ქმნიდეს სასურველ კლიმატს შესაძლებლობების გამოსავლენად. თუკი ამ პროცესის მონაწილეებს თავისუფლებას წავართმევთ, პროცესი შეჩერდება. შეუძლებელია განათლების გაუმჯობესება, თუ მასწავლებელი მონდომებული და ნიჭიერი არ იქნება, თუ მას მუდმივ მხარდაჭერას არ გამოვუცხადებთ. უნდა გვახსოვდეს, რომ მოსწავლე სწავლობს, სისტემამ კი ის სწავლით უნდა დააინტერესოს, უნდა გამოიყენოს  მისი ცნობისმოყვარეობა, ინდივიდუალობა და შემოქმედებითობა.

XXI საუკუნის  უცხოური ენის  გაკვეთილი განსხვავდება ტრადიციული გაკვეთილისგან. პირველ რიგში იმით, რომ ორიენტირებულია კომუნიკაციაზე, რაც ენობრივი მასალის დასწავლა-თარგმნისა და მასალის მექანიკური დაზეპირების გზით სწავლებას არ გულისხმობს. უცხოური ენის სწავლების ძირითად მიზანს დღეს კომუნიკაციური უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბება წარმოადგენს.  ეს ეხება ნებისმიერ უცხო ენას.

უნდა აღინიშნოს, რომ (2017 წლამდე არსებული) ეროვნული სასწავლო გეგმის უცხოური ენის სტანდარტი საერთო იყო ნებისმიერი უცხო ენისათვის, რომელიც შეიძლება სკოლაში ისწავლებოდეს. არ ჰქონდა მნიშვნელობა სწავლების დონეს, საათებისა და წლების რაოდენობას. არსებული სტანდარტი კი განსაზღვრავს  უცხოური ენის სწავლების წლის ბოლოს მისაღწევ შედეგებს სწავლების თითოეული საფეხურისათვის. მისი ახალი რედაქცია ორი ტიპის სტანდარტს გვთავაზობს: პირველი უცხოური ენისთვის (ინგლისური ენა)  და მეორე უცხოური ენისთვის (რუსული ენა, ფრანგული ენა, გერმანული ენა და სხვ.).  თუმცა ორივე შემთხვევაში,  უცხოური ენის სტანდარტი ენის ფლობის დონეების მიხედვითაა დაყოფილი. სტანდარტის საბაზო-საშუალო საფეხურებზე მოსმენისა და კითხვის მიმართულებებში აქცენტი სასწავლო პროცესში ავტენტური მასალის გამოყენებაზე კეთდება. მესამე ეტაპზე (საშუალო საფეხურზე) მოსწავლეებს მოეთხოვებათ ავთენტური, სხვადასხვა ჟანრისა თუ ტიპის, ლიტერატურული თუ ფუნქციური ტექსტების გაგება და გაანალიზება. აქ იგულისხმება შემეცნებითი გადაცემის, დებატების, ზეპირი გამოსვლის, რეპორტაჟის, ინტერვიუს, ტელეჟურნალის, ლექციის მოსმენა-გაგება. რაც შეეხება კითხვას, მოსწავლეს მოეთხოვება  წაიკითხოს და გაიგოს სხვადასხვა სახის შემეცნებითი ტექსტი (ისტორიის, კულტურის, არქეოლოგიის, გეოგრაფიის, ეკოლოგიის და სხვა სფეროდან),  საგაზეთო პუბლიკაციები მისთვის საინტერესო თემებზე (მაგ., ინტერნეტის/ მობილურის/მპ3-ის დადებითი და უარყოფითი მხარეები, უსაფრთხო სკოლა, როკ–მუსიკა, ჯანსაღი კვება, წიგნი, კომპიუტერი და სხვა),  ტექსტები (სამეცნიერო–პოპულარული სტატია, ესე, საგაზეთო პუბლიკაცია, ბუკლეტი, რეპორტაჟი, ბიოგრაფია, ავტობიოგრაფია, მოგონება, დღიური – როგორც ავტობიოგრაფიული ტექსტი) მხატვრული ტექსტი (მოთხრობა, ნოველა, მინიატურა, პოეზიის, თანამედროვე პროზის ნაწყვეტები).

  ავთენტური მასალის გამოყენება   დაკავშირებულია ენის სწავლების თანამედროვე მოთხოვნებთან, თუმცა ამ თემამ მეთოდისტებში   აზრთა   სხვადასხვაობა გამოიწვია. რუსული ენის სწავლების მეთოდიკაში ავთენტური მასალის ცნება არც ისე დიდი ხანია რაც გაჩნდა. ტერმინმა „ავთენტური მასალა“, ფაქტობრივად, ჩაანაცვლა ტერმინი „ორიგინალური მასალა“, რომელიც ადრე გამოიყენებოდა. ამას გარდა, მასალის ავთენტურობის ხარისხი წარმოადგენს სერიოზულ მეთოდურ პრობლემას. ავთენტურობის ასპექტის აღწერა სხვადასხვა მიდგომითაა შესაძლებელი.

ერთი მიდგომა განიხილავს  ავთენტურობას, როგორც სასწავლო პროცესის დახასიათებას, მიჯნავს ავთენტურობისა და ორიგინალის ცნებას. ამ მიდგომის თანახმად ორიგინალურად ითვლება  არასასწავლო მიზნით ენის გამოყენების ყველა  შემთხვევა. ავთენტურობა კი განიხილება, როგორც „შემთხვევა“ სწავლების პროცესში. მაგალითად, არ არის საკმარისი  მასწავლებელმა კლასში შემოიტანოს  სტატია ჟურნალიდან ან გაზეთიდან,  აუცილებელია, მან  ეს რესურსი ავთენტურად აქციოს. სწავლების პროცესში მასწავლებელმა უნდა მიაწოდოს ტექსტი არა როგორც სავარჯიშო, არამედ როგორც ავთენტური საკომუნიკაციო საშუალება, რაც მას კონკრეტულ გაკვეთილზე ბუნებრივი სიტუაციის შექმნის საშუალებას მისცემს.    მეორე მიდგომით, მასალის ავთენტურობა არ უარყოფს სასწავლო მიზნებისთვის სპეციალურად შექმნილ მასალას. არსებულ მრავალფეროვან მიდგომებს შორის  ავთენტური მასალის გამოყენების მეთოდიკა გულისხმობს ისეთი მასალის გამოყენებას, რომელიც უცხოენოვანის მიერ არის შექმნილი, მაგრამ გამოიყენება ყოველგვარი ცვლილებისა და სიტუაციის მორგებაზე ორიენტირების გარეშე.

თუ ქვემოთ წარმოდგენილი ავთენტური მასალის ჩამონათვალს დავაკვირდებით, დავრწმუნდებით, რომ  ის ესგ-ის უცხოური  სტანდარტის მოთხოვნებთან სრულ თანხვედრაშია:

• ლიტერატურული, მუსიკალური, სახვითი ნაწარმოები, ფოლკლორი, ილუსტრაციები და სხვა;
• პრაგმატული ხასიათის მასალები, როგორიცაა, განცხადება, ანკეტა-კითხვარი, ეტიკეტი, მენიუ, ანგარიში, ქვითარი, სარეკლამო განცხადებები, რომლებიც მოსწავლეს უცხოენოვან გარემოსთან ადაპტაციაში ეხმარება. რაც მეტად პროდუქტიულია, ვიდრე ნებისმიერი ტექსტის სახელმძღვანელოდან სწავლა.

პრაქტიკული მაგალითი.

წარმოგიდგენთ ერთ პატარა მაგალითს, რომელიც გაახალისებს და მოტივაციას აუმაღლებს თქვენს მოსწავლეებს და გაკვეთილს უფრო საინტერესოსა და შედეგიანს გახდის.

გაკვეთილის ჩასატარებლად დაგჭირდებათ ჯგუფებში დასარიგებელი სუპერმარკეტის ქვითრები. ქვითრის შერჩევისას ყურადღება უნდა მიაქციოთ ნაყიდი პროდუქტების ჩამონათვალს, რომელიც, სასურველია, იყოს მრავალფეროვანი და არ შეიცავდეს  ალკოჰოლსა და სიგარეტს.

კლასი შესაძლებელია დაიყოს 5 ან 6 ჯგუფად, სადაც დაარიგებთ სუპერმარკეტის ქვითრებს.

მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს შემდეგ დავალებას. მათ ქვითარში ჩამოთვლილი პროდუქტების მიხედვით უნდა განსაზღვრონ, რამდენი ადამიანია ოჯახში? ვინ არის მყიდველი? რა პროფესიის ადამიანები? რა გემოვნება (გასტრონომიული) აქვთ  ან ნებისმიერი სხვა კითხვა, რომლის პასუხის მოძებნა შესაძლებელია. მათ თავიანთი მოსაზრება უნდა გაამყარონ არგუმენტებით; მასწავლებელმა, შესაძლოა, მოიფიქროს ნებისმიერი სხვა ტიპის  კითხვა, რომელიც აალაპარაკებს და ფანტაზიას გაუღვივებს მოსწავლეს. ჯგუფებს განუსაზღვროს დრო, რომ ისინი მოემზადონ საკუთარი ვერსიების წარსადგენად. საინტერესო ისაა, რომ ჯგუფებს ერთნაირი შინაარსის ქვითრები არ შეხვდებათ. ამიტომ ერთმანეთის მოსმენა არ იქნება მოსაბეზრებელი. ჯგუფების პრეზენტაციის შემდეგ, რაიმე კონკრეტული გრამატიკული კონსტრუქციის გამოყენების მიზნით, მასწავლებელმა შესაძლოა მისცეს კონკრეტული წერითი დავალება. მაგალითად, დაწერონ ადამიანის ან ოჯახის დახასიათება,  რაიმე ამბავი ან საყვარელი მენიუ, რის საშუალებასაც ქვითრის ჩამონათვალი მისცემს. სასურველია, ისეთი დავალების მიცემა, რომლის შესრულება დამოუკიდებლად შეეძლებათ. რა თქმა უნდა, მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს სწავლების საფეხური, დონე და ასაკობრივი ჯგუფი. ამ აქტივობის ჩატარება შესაძლებელია საშუალო საფეხურზეც. მასალის სირთულის გათვალისწინებით შესაძლებელია დავალების გართულება და შესაბამისი შეფასების კრიტერიუმების გამოყენებაც. ეს ძალიან მარტივად ჩასატარებელი აქტივობა გაახალისებს გაკვეთილს, მოსწავლეებს დაგროვილი ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენების საშუალებას მისცემს.

  საინტერესო და მნიშვნელოვანია ავტენტური  ვიდეო- და აუდიოვიზუალური რესურსის  გამოყენება. ეს შეიძლება იყოს ახალი ამბები, ამინდის პროგნოზი, საინფორმაციო განცხადებები სადგურებსა და აეროპორტებში და სხვ. ეს მასალა ფასეულია იმით, რომ წარმოადგენს თანამედროვე ენის ნიმუშს და ამავე დროს  ქმნის ყოველდღიურობის ილუზიას, რაც ხელს უწყობს მოსწავლის მოტივაციის ამაღლებას.

მეთოდური ლიტერატურის თანახმად, სასწავლო პროცესში ავთენტური მასალის გამოყენების უპირატესობები:

• ავთენტური მასალის გამოყენება ენობრივ რეალობაში კომუნიკაციის ტოლფასია;
• ავტენტური მასალის გამოყენებით მცირდება უცხოენოვანი რეალობის დამახინჯებისა და რეალობიდან მოწყვეტის საშიშროება;
• აღწერილი იდეები და მოსაზრებები ასახავენ კონკრეტული საზოგადოების, კულტურის  რეალობას;

მეთოდისტებმა შეიმუშავეს ავთენტური სასწავლო ტექსტების პარამეტრები. მათი მოსაზრებით, ასეთი ტექსტები წარმოადგენს   ავთენტურ დისკურსს, რომელიც წარმოადგენს ბუნებრივი ლექსიკური ელემენტებისა და გრამატიკული ფორმების, სიტუაციების  ერთობლიობას.  ავთენტურ მასალას ისინი მიაკუთვნებენ პირად წერილებს, ანეკდოტებს, სტატიებს, რეკლამას, კულინარულ რეცეპტებს,  ზღაპრებს, სხვადასხვა ტიპის ტექსტებს. თუმცა, მიუხედავად, ასეთი ტიპის მასალის გამოყენების უპირატესობისა, ერთიანი ხედვა ამ მიმართულებით მაინც არ არის. არსებობს აზრი, რომ ხელისშემშლელი ფაქტორები ასეთი მასალის ხშირად გამოყენებისა არსებობს:

1. ვიზუალური, ვერბალური და ხმოვანი ინფორმაციის დიდი რაოდენობა, რომლის მოცვა ერთი გაკვეთილის ფარგლებში რთულია;
2. თემატური მრავალფეროვნება, რომელიც ყოველთვის არ არის თანხვედრაში ლექსიკურ მასალასთან;

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასწავლო პროცესში  ავთენტური ვიდეომასალის გამოიყენება მნიშვნელოვანია საინფორმაციო, სამოტივაციო, სამოდელო, ინტეგრირებული და განმავითარებელი მიზნით. ავთენტური ვიდეომასალის შერჩევისას გასათვალისწინებელია ენობრივ-შინაარსობრივი და მოსწავლეთა მომზადების თანხვედრა, მასალის აქტუალობა, გახმოვანების ხარისხი, მხატვრული  გაფორმება. ეს ყველაფერი შესაბამისობაში უნდა იყოს სასწავლო მიზნებთან და ამოცანებთან. სასურველია, ყურადღება მიექცეს აუდიო და ვიდეომასალის სპეციფიკას, სოციოკულტურული შინაარსის გათვალისწინებას. ამასთანავე, შესაძლებელია არასასწავლო მიზნებისთვის შექმნილი ტექსტების გადამუშავება და ისე გამოყენება. ასეთი ტექსტები ლიტერატურაში მოხსენიებულია, როგორც ნახევრადავთენტური,  რედაქტირებული ავთენტური ტექსტი, ავთენტურთან მიახლოებული ან სასწავლო-ავთენტური ტექსტი. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ   თანამედროვე უცხოური ენის შესწავლისას სასურველი და ეფექტიანია ისეთი მასალის გამოყენება, რომელიც შერჩეულია კულტურული თავისებურებებისა და თანამედროვე ცოცხალი ენობრივი ნორმების გათვალისწინებით. არასწორი იქნება, მედიის როლის დაკნინება უცხოური ენის ათვისების საქმეში. მედიების გამოყენება სასწავლო პროცესში აიოლებს და სრულყოფს გაკვეთილს, მინიმუმადე დაჰყავს მშობლიური ენის გამოყენება, მრავალფეროვანი მეთოდებისა და ხერხების გამოყენების საშუალებას იძლევა და დადებითად მოქმედებს მოსწავლეთა მოტივაციაზე.

სკოლებში ნიშნებით შეფასებაზე მსჯელობისას ვირტუალურ თუ პირად საუბრებში ბევრი კარგი პედაგოგი ღიად აცხადებს, რომ შეფასება მისი ყველაზე სუსტი წერტილი, აქილევსის ქუსლია. ყველამ ვიცით, თეორიულად შეფასების პრინციპების ცოდნა და ის, რომ ნიშნები სამართლიანობასა და ობიექტურობაზე, სიზუსტესა და გონივრულობაზე, სწორ განსჯასა და პროფესიონალიზმზე უნდა დავაფუძნოთ, მაგრამ შესასწავლი მასალის მოცულობა, კლასში მოსწავლეთა რაოდენობა და მათი საჭიროებების მრავალფეროვნება, დროის სიმცირე თუ  ბევრი სხვა მიზეზი არ იძლევა იმის საშუალებას, რომ მოსწავლის ცოდნა, მისი სააზროვნო უნარების განვითარება ზუსტად, სრულყოფილად შევაფასოთ და ჩვენ მიერ ბავშვისთვის დაწერილი ესა თუ ის ნიშანი ჩვენივე ქმედების მსაჯულად, მკაცრ შემფასებლად არ გადავაქციოთ.

ბავშვების ამა თუ იმ ქულით შეფასებისას საკუთარ თავს ალბათ ყველა მასწავლებელი მკაცრად აკონტროლებს და ცდილობს, ზემოთ მოხმობილ პრინციპებს არ გადაუხვიოს, ზუსტად, ზედმიწევნით ასახოს ქულა და პირნათელი იყოს როგორც მოსწავლის, ისე საკუთარი თავის წინაშე. მიუხედავად ამისა, ხშირად მოძულებული თავკიდური ლოდის პოზიციაში ისევ ჩვენ აღმოვჩნდებით ხოლმე, რადგან არასასურველი ნიშნის გამო მოსწავლე ან ტირის და მშობელსაც ანერვიულებს, ან ბრაზობს და მშობელსაც ბრაზით აღავსებს ხოლმე. ბრაზმორეული მშობელი ძალიან ხშირად უკონტროლოა, მიმართავს დირექციას, რომელიც თავის მხრივ, „გამღიზიანებელ“ პედაგოგს მიადგება და დათმობაზე წასვლას სთხოვს, რადგან  სკოლებში მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლება გვაქვს. მასწავლებელი ან არბილებს თავის პოზიციას და მზადაა, პრეტენზიულ მოსწავლეს იმაზე მაღალი ქულა დაუწეროს, ვიდრე იმსახურებს, ან პოზიციას არ ცვლის და, შესაბამისად, ყველას პრობლემას უქმნის. სხვათა შორის, ამგვარი შემთხვევა არაერთია არა მხოლოდ სასკოლო, არამედ საუნივერსიტეტო ცხოვრებაში, სადაც არცთუ იშვიათად მოიძებნება ხოლმე მოსწავლე ან სტუდენტი, რომლის ობიექტური შეფასება კვალიფიციური პედაგოგის ან ლექტორის სამსახურიდან წასვლის მიზეზი გამხდარა.

პედაგოგებს ან დირექციის წარმომადგენლებს გამოცდილება ხშირად ათქმევინებს: „მოუმატე ნიშანი, შენც დაისვენებ, მოსწავლეც და მშობელიცო“. განსაკუთრებით სასწავლო წლის დასაწყისში, როდესაც მასწავლებელი მოსწავლეს არ იცნობს კარგად და, პირიქით, მოსწავლე – მასწავლებელს. ეს სამწუხარო რეალობაა, რომელიც ჩვენს სკოლებში სუფევს და რომლიდან საუკეთესო გამოსავლის საძებნელად არც დრო გვყოფნის და არც ის გარემო გვეხმარება, რომელსაც დიდი ძალისხმევითა და  მონდომებით ვქმნით ხოლმე.

რატომ? – იმიტომ, რომ ქვეყანაში არასაკმარისად კარგი, არასაკმარისად ნათელი, არასაკმარისად პრაქტიკული და შედეგზე გათვლილი შეფასების სისტემა გვაქვს და თუ იოანე დამასკელის ან აინშტაინის ლოგიკას მოვიშველიებთ, გამოდის, არასაკმარისად კარგი – ცუდია, არასაკმარისად ნათელი – ბნელი, არასაკმარისად პრაქტიკული გამოუყენებელია და არასაკმარისად შედეგზე გათვლილი – არავალიდური და ფუჭია. ამიტომ იგი აუცილებლად ითხოვს გადაფასებას, შეცვლას თუნდაც იმიტომ, რომ ჩვენს პირობებში მოსწავლის შეფასება ცოდნის დონეზეც კი რთულია, რადგან ცოდნის ცნება არასათანადოდ არის გააზრებული. უკანასკნელი წლების ეროვნულ სასწავლო გეგმაში ცოდნის სამი კატეგორიაა წარმოდგენილი. ესენია: დეკლარატიული, პროცედურული, პირობისეული. ჩვენს წერილში ვერბალიზმსა და ნეგატიური დემოსტრაციულობის შესახებ ვწერდით, რომ ბევრი ლექსის, განმარტების, თეორემის, კანონის დახსომება სულაც არ ნიშნავს ცოდნას, რადგან ხშირია შემთხვევა, როდესაც მოსწავლეს მართლაც ბევრი რამ ახსოვს, მაგრამ არ შეუძლია მიღებული ცოდნის შესაბამის სიტუაციაში გამოყენება. გამოდის, ცოდნის მხოლოდ და მხოლოდ პირველ კატეგორიაზე ვრჩებით და მიღებული ცოდნის ადეკვატურად გამოყენების პროცესს თითქმის არ მოვიაზრებთ, ანუ არ ვაკავშირებთ ცოდნის ფუნქციურ გამოყენებას დინამიკასთან. ამიტომაც დღესაც სწავლება-სწავლა და მოსწავლეთა შეფასება მხოლოდ სტატიკურ დონეზე მიმდინარეობს და არ ითვალისწინებს ცოდნის ცნების ადეკვატურ გაგებას.

იან ამოს კომენსკის ნაშრომში „კარგად მოწყობილი სკოლის კანონები“ ცოდნის პროცედურული და პირობისეული გაგება მთელი სიცხადითა და პრინციპულობითაა წარმოდგენილი. განმანათლებლის აზრით, ცოდნა არის ის, რის გამოყენებაც შეუძლია ადამიანს: „მხოლოდ ლაპარაკი რომ ვასწავლოთ და ამასთან ერთად არ ვასწავლოთ გაგება (ე.ი ვასწავლოთ ენა საგნების გაგების გარეშე) – ეს იმას ნიშნავს, რომ არ სრულვყოთ ადამიანის ბუნება, არამედ მივცეთ მას გარეგნული, ზერელე მორთულობა.  ვასწავლოთ საგნების გაგება, მაგრამ ამავე დროს არ ვასწავლოთ მოქმედება – ფარისევლობის ერთ-ერთი სახეა: თქმით ვთქვათ, მაგრამ არ გავაკეთოთ… ბოლოს გვესმოდეს და ვაკეთებდეთ საგნებს, ნახევრად უვიცობაა… სკოლამ უნდა წარმართოს გონება საგნების შესწავლით იმგვარად, რომ ყველგან დაცული იყოს სარგებლობა…“.

„იცის, მაგრამ არ ახსოვს“,  „ახსოვს, მაგრამ არ იცის“ – ამ ტიპის მაგალითები არაერთია  სკოლის ცხოვრებაში. მაგალითად, თუკი მოსწავლეს ახსოვს, რომ ალუდა ქეთელაურს „სიტყვა მოუდის გზიანი“ – ეს დეკლარატიული ცოდნაა, თუკი ის ამ ცოდნას ვერ დააკავშირებს ალუდას საქციელს მუცალთან ან თემთან მიმართებით. გამოდის, მან არ იცის ალუდას პიროვნება და, შესაბამისად, საკითხი. მაგ., მოსწავლეს ახსოვს დიდგორის ბრძოლის თარიღი ან მონაწილე მხარეები (დეკლარატიული ცოდნა), მაგრამ ვერ განმარტავს, რამ გამოიწვია ამ ბრძოლის წარმატება ქართველთათვის, გამოდის, მან საკითხი არ იცის, რადგან ცოდნას ვერ ასახავს პროცედურულად და ვერ პასუხობს კონკრეტულ პირობას, ცოდნის ამოცანას;  თუკი მოსწავლემ იცის, რომ სამკუთხედის შიდა კუთხეების ჯამი უდრის 2d-ს, ეს დეკლარატიული ცოდნაა, მაგრამ თუ ის ამ თეორემას ვერ დაამტკიცებს, ვერ განმარტავს, რას ნიშნავს ერთი d, ჩავთვალოთ, რომ მან საკითხი არ იცის, რადგან არ ერგება ცოდნის პროცედურას და ვერ პასუხობს კონკრეტულ პირობას, ცოდნის ამოცანას. ჩვენში არსებული საგაკვეთილო ფორმატი კი ნაკლებად იძლევა აზროვნების პირამიდის დონეების შესაბამისად ცოდნის გადაცემის თუ სათანადოდ შეფასების საშუალებას. შედეგად ვიღებთ მოსწავლეებში სწავლისადმი ნეგატიური დამოკიდებულების ჩამოყალიბების რისკებს და არა პოზიტიური დამოკიდებულების შექმნის საშუალებას, რაც იმთავითვე მოითხოვს სწავლებაში მოსწავლეთა აქტიურობისა და შეგნებულობის მოთხოვნების დაცვას და გამორიცხავს მექანიკური დაზეპირებით ინფორმაციის დამახსოვრებას.

პრობლემის გადაჭრის გზად ვერც ნიშნების კვალიფიციურად  წერის ინსტრუქციები გამოგვადგება [ნოზაძე 2017] და ვერც  სკოლაში შეფასების სანდოობისა და ვალიდურობის დადასტურების კარგად გამართულ ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემის დანერგვა ხარისხის კონტროლისა და მონიტორინგის მიზნით [კობახიძე 2016].

ამ ხარვეზს ალბათ მხოლოდ ნიშნებით ყოველდღიური შეფასების შეცვლა და რეიტინგულ-დაგროვებითი სისტემის დანერგვა თუ მოაგვარებს. იგი  მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის განათლების სფეროში ეფექტურად გამოიყენება  მე-20 საუკუნის 50-იანი წლებიდან. რეიტინგი ადამიანთა მიერ შესრულებული საქმიანობის ხარისხის, შედეგების განსაზღვრისა და შედარების საშუალებას იძლევა და ყოველთვის გულისხმობს ჯანსაღ კონკურენციას, თანამშრომლობით შეჯიბრს. ამდენად, ფართოდ გამოიყენება მოსწავლეებისა/სტუდენტების, პედაგოგების და სხვათა შესაფასებლად. რეიტინგი (rating – ინგლისურად) შეფასებას ნიშნავს.

       მოსწავლეთა მიერ შესრულებული სამუშაოები  განსხვავებულ ძალისხმევას მოითხოვს, აქედან გამომდინარე, რეიტინგის დადგენისათვის საჭიროა „წონათა“ განსაზღვრა, რადგან სხვადასხვა საქმიანობას განსხვავებული ღირებულებითი მნიშვნელობა აქვს. მოსწავლეთა შეფასების რეიტინგული მოდელი ტრადიციული შეფასების სისტემაში ხარვეზების გამოსწორების ან ზოგიერთი მათგანის “განეიტრალების” საშუალებას იძლევა,      მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარ-ჩვევების შემოწმებისა და შეფასების დროს მთავარია არა ქულების რაოდენობის (ხუთბალიანი, ათბალიანი და სხვა) გაზრდა ან შემცირება (რადგან ყოველთვის აღმოჩნდება ციფრთა გარკვეული რაოდენობა, რომელსაც შეფასების დროს მასწავლებელი ვერ გამოიყენებს (მაგალითად, ათბალიან სისტემაში „1“, „2“, „3“ და „4” ან ხუთბალიან სისტემაში „1“ და „2“  და სხვა). შესაბამისად, ეს ციფრები მოსწავლის შესახებ სრულყოფილ ინფორმაციას ვერ მოგვცემს), არამედ აუცილებელია მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარ-ჩვევების შეფასების მიზნებისა და პრინციპების ძირეული ცვლილება.

      ამერიკისა და ევროპის სკოლებში უკვე დიდი ხანია შეიცვალა ნიშნებით (ქულებით) შეფასების სისტემა. მათთვის გაცილებით მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა შესაძლებლობების მაქსიმალური რეალიზება. ამისათვის კი შეფასების მრავალფეროვან მეთოდებსა და სტრატეგიებს იყენებენ, რითაც ხელს უწყობენ მოსწავლეებში შემოქმედებითი უნარების განვითარებას და კრიტიკული აზროვნებისათვის სასურველი სასწავლო გარემოს ორგანიზებას (Assessment, Evaluation, and Curriculum Redesign).  ამერიკისა  და ევროპის სკოლები  თავად ირჩევენ შეფასების სისტემას, ადგენენ შეფასების კრიტერიუმებს, შეიმუშავებენ ტესტებს, დავალებებს, პროგრამებს. სკოლა არის დეცენტრალიზებული. მისი ანგარიშვალდებულება მხოლოდ მოსწავლეთა სახელმწიფო (შემაჯამებელი შეფასება) გამოცდით განისაზღვრება (Rules and regulations 2011/2012- European School Strasbourg).

ფინეთში საბაზო საფეხურის ჩათვლით მხოლოდ განმავითარებელი შეფასება არსებობს. სკოლაში არ არსებობს ნიშნებით შეფასება  მეცხრე კლასის ჩათვლით. ალბათ, შეფასების მოცემული სისტემის დამსახურებაა, რომ მოსახლეობის წიგნიერების დონის მიხედვით ფინეთი  მსოფლიოს ლიდერია. აქ დაწყებით და საბაზო საფეხურზე (I-IX კლასები) „უნიშნო“ სწავლებაა. სკოლაში დადგენილია შიდა, კლასიდან კლასში გადასაყვანი, სტანდარტები. საჭიროების შემთხვევაში იქმნება ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა და პროგრამა მოსწავლეებში კითხვისა და გაგების უნარების გასაუმჯობესებლად. ისინი მხოლოდ მე-9 კლასში აბარებენ სახელმწიფო გამოცდას და მხოლოდ მისი წარმატებით დამთავრების შემდეგ ეძლევათ კოლეჯში ჩაბარების უფლება. მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარ-ჩვევების შემოწმებისა და შეფასების დროს დიდი ყურადღება ექცევა კითხვის, წერისა და საკითხის გაგების უნარების შეფასებას, რომლის საფუძველზეც სასწავლო პროცესში ჩართულობისა და მიღწეული შედეგების დაბალი მაჩვენებლებით გამორჩეული მოსწავლეები მასწავლებლებთან ერთად გეგმავენ სწავლის პროცესს, დელეგირების მეშვეობით უვითარდებათ პასუხისმგებლობის გრძნობა და სისტემატურად ზრუნავენ თვითგანათლებაზე. ასეთი ტიპის მონიტორინგი და შეფასება პედაგოგიური პროცესის განუყოფელი ნაწილია და საშუალებას აძლევს მასწავლებელს, სასწავლო პროცესში არსებული მიღწევებისა და ნაკლოვანებების გამომჟღავნების საფუძველზე სწორად წარმართოს მუშაობა.

შორს რომ არ წავიდეთ,  ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნის ბოლოსა და მე-20 საუკუნის დასაწყისში  საქართველოში, ჩემთვის ესოდენ მშობლიურ და საამაყო პირველ ქართულ გიმნაზიაში ყოველდღიური შეფასებისთვის უნიშნო, განმავითარებელი მოდელი მოქმედებდა. ქულით შეფასება ხდებოდა მხოლოდ გამოცდებზე („ეკზამენებზე“) სემესტრების ბოლოს. აკი აქ მოღვაწე და შემდგომ ქალთა გიმნაზიის დამაარსებელი დიმიტრი უზნაძე „აღზრდის ტრაგედიას“ უწოდებს  განათლების ისეთი სისტემის არსებობას, რომელშიც ნიშანი უარყოფით ზეგავლენას ახდენს მოსწავლის პიროვნულ განვითარებაზე, რადგან ამ ტიპის შეფასება მოსწავლეებში იწვევს მთელ რიგ ფსიქიკურ და ფსიქოლოგიურ დარღვევებს და მოზარდის ფსიქო–სოციალური ადაპტაციის ხელისშემშლელ ფაქტორებად ითვლება. დ. უზნაძის ქალთა სკოლაში მასწავლებლები მოსწავლეთა წარმატებებისა და წარუმატებლობების შესახებ ინფორმაციას ნიშნების ნაცვლად თავიანთ რვეულებში ინიშნავდნენ. მათი გაანალიზების საფუძველზე აღსაზრდელებსა და მათ მშობლებს აძლევდნენ რჩევებს პრობლემების აღმოსაფხვრელად. ასეთმა მიდგომამ საკმაოდ კარგი შედეგი გამოიღო, სკოლაში გაიზარდა სწავლის ხარისხი, თუმცა კი სკოლის მუშაობა გართულდა. დ. უზნაძის აზრები საკმაოდ პროგრესული იყო, მაგრამ როგორც ყველა ტოტალურ სახელმწიფოში, მიუხედავად იმ მნიშვნელოვანი მიღწევებისა, რაც ამ სკოლას ჰქონდა, პროგრესული აზრი დაიკარგა. Dmitry Uznadze www.ibe.unesco.org

ეს გამოცდილება უკუსაგდები როდია, პირიქით, მეტისმეტად საშური და ყურადსაღებია, მით უფრო, როცა ვიცით, რამდენი საზოგადო მოღვაწე და დიდი პიროვნება აჩუქა ამ გიმნაზიებმა ერს. იქნებ იმიტომ, რომ აქ ცოდნისთვის აფასებდნენ და არა – ნიშნებისთვის?! იქნებ იმიტომ, რომ შეფასება კი არ მიაჩნდათ სასწავლო პროცესის დასკვნით აქტად, არამედ  მუდმივი ძიების შემოქმედებითი პროცესი, რომელმაც უამრავი მისაბაძი ადამიანი აჩუქა ერს. ამდენად, დროა, უკუვაგდოთ ნაკლი და მანკიერება მოსწავლეთა შეფასებისას და ავირჩიოთ ის მშვენიერი მოდელი, რომელიც აზროვნებას, შემოქმედებას გაუხსნის გზას და ამ გზაზე კვლავაც უამრავ კარგ პიროვნებას, ერის მოამაგესა თუ ბურჯს წარმოაჩენს.

გამოყენებული რესურსები:

1. ი.კიკვაძე, მოსწავლეთა ცოდნის განმავითარებელი და განმსაზღვრელი შეფასება, ბათუმი, 2013.
2. თ. კობახიძე, სწავლის შედეგების შიდაშეფასება (ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემა სკოლაში, ნაწილი I, II, III, IV, თბ., 2016. https://mastsavlebeli.ge/?p=10811
3. გ. ნოზაძე, რატომ, რისთვის და როგორ უნდა დაიწეროს ნიშნები სკოლაში? თბ. 2017, https://mastsavlebeli.ge/?p=12780
4. გ. ნოზაძე, ბარიერები შეფასების სისტემის რეფორმაში, თბ., 2017.https://mastsavlebeli.ge/?p=12848