ხმა გამორთულია და შარვლის ჯიბეს ვიბრაცია მიწვავს. ეკრანს დავხედე. დათო კახაბერი მირეკავს. დადიანების სასახლის საგამოფენო დარბაზში გიდი წარსულის ამბებს ჰყვება – ტკბილად, ემოციურად, სხაპასხუპით, თითქოს ძალიან უნდა, არც თვითონ გამორჩეს და არც ჩვენ გამოგვატოვებინოს საზეპიროები ისტორიიდან.

ვუპასუხო თუ არ ვუპასუხო? კარგი, არა უშავს, ხუთ წუთში გადავურეკავ. აქედან გავალ თუ არა, მაშინვე გადავურეკავ. ეკრანს დავცქერი და თან ექსპონატებსაც ავხედავ ხოლმე, ხანაც ჩემი სტუმრისკენაც გავაპარებ თვალს – რაც თავი მახსოვს, იმდენჯერ და იმდენ ადამიანთან ერთად მოვსულვარ, წესით მოყირჭებული უნდა მქონდეს აქაურობა, მაგრამ აი, ის მიყვარს: ემოციებზე დაკვირვება. როგორ დაიმუხტება, აინთება, რას გაიფიქრებს და მერე იტყვის (ან არ იტყვის), რა შეეტყობა და რას გამოხატავს, განცვიფრდება თუ დაიბნევა, რამე აზრიანს იტყვის თუ უცნაურ შეკითხვას დასვამს, როგორც ერთ გოგოს დაემართა, როცა სოფ. თაგილონთან აღმოჩენილ კოლხური ცულის ყალიბზე იკითხა, – ეს ეკატერინე ჭავჭავაძის დროინდელია?

ეკრანს დავყურებ. ზარი არ შემოდის და შემომავალი ზარების მწკრივში წითლად მოჩანს გამოტოვებული ზარი. ეზოში რომ ჩავალ, დავურეკავ. აუცილებლად. ვინ იცის, რა უნდოდა. ბოლოს რომ ველაპარაკე, – მოემზადე, პაპა, პრუსტის „გერმანტები“ უნდა ვთარგმნოო, ერთი-ორი პატარა საქმე და მერე შევუდგებიო.

ვურეკავ. ზარი წყდება. არა, გამორთული არა აქვს, ალბათ სიხშირის პრობლემაა. ისევ ვურეკავ. ისევ წყდება. დადიანების ეზოში ვართ. სანამ თბილისისკენ დავეპირებით, სტუმარ-მასპინძლები ერთმანეთს სიტყვას ვუცვლით – ისეთი ამბავია, თითქოს ყველაზე მნიშვნელოვნი რაღაცის თქმა რომ გევალება და ამ დროს ყველაზე ჩვეულებრივ რამეზე ლაპარაკობ: ამინდზე და პარტიების დაპირისპირებაზე, რომელმაც ოჯახები ერთმანეთს გადაჰკიდა; შიგადაშიგ საჭირო და აპრობირებულ წინადადებებს შევურევთ ხოლმე: „დიდი ხანია ტელევიზორისთვის არ შემიხედია, ან რას უნდა უყურო – კინკლაობას, სკანდალს თუ დაცინვას? გამასხრებული ჰყავთ მოხუცები, ბავშვები და უზნეო ქალების ვალიდან ხომ ვერ ამოვედით ჯერ კიდევ, დროდადრო მფარველი ანგელოზებივით რომ გამოჩნდებინ ეკრანზე ჭკუის დამრიგებლად“.

თბილისში გვიან ღამით ჩავდივართ. რამდენიმედღიან დაჭიმულ რიტმში გამოღლილი ტანსაცმლის გამოცვლას ვასწრებ და სამსახურში დაგეგმილი შეხვედრების წყებას მთელი დღის განმავლობაში ვუმკლავდები. შინ საღამოხანს მისულს მკვდარივით მეძინება. ნაშუადღევის სადილობისა და ბავშვებთან თამაშის შემდეგ, ლეპტოპს ვხსნი. მანონ ბულისკერიას თავის გვერდზე დათო კახაბერის ფოტო უდევს და… გამოსამშვიდობებელი ტექსტი. ღმერთო, რა ხდება?! ფოტოს ვუყურებ, მერე ტელეფონს ვიღებ და შემომავალი ზარების მწკრივში გამოტოვებულ ზარებს დავცქერი. ისევ ფოტოს ვუყურებ და მის ქვეშ გაჩენილ სამძიმრის კომენტარებს – ერთს, მეორეს, მესამეს… ღმერთო, ეს როგორ დამემართა! რისი თქმა უნდოდა?! ვდგები და ოთახიდან ოთახში დავბორიალობ იმის გასააზრებლად, რომ ადამიანი, რომელიც გუშინ თუ გუშინწინ მირეკავდა და რაღაც უნდოდა ჩემგან, რაღაცაზე პასუხი სჭირდებოდა – ცოცხალი არ არის. და მე ამ დროს თავი მომაქვს იმით, რომ ძვირფასი ადამიანების ტელეფონის ნომრებს მათი ამქვეყნიდან წასვლის შემდეგაც არ ვშლი მობილურიდან. ჰო, ბევრჯერ მიტრაბახია (მათ შორის, საკუთარ თავთანაც), რომ ჯემალ მონიავას, არიანე ჭანტურიას, ჯანრი კაშიას ნომრები – მათთან ურთიერთობის უკვე ჩამქრალი ხაზები – მკაცრი და ულმობელი დროის ცვლილებას არ გადაურეცხავს ჩემთვის.

ჟიდი თარგმნაო, იონესკო თარგმნაო, უელბეკი თარგმნაო, ბევრი ნიჭიერი ახალგაზრდა გამოიყვანაო, – წერდნენ და ამბობდნენ იმ დღეებში დათო კახაბერზე, ისე, როგორც წესია და როგორც მშრომელ, კეთილ კაცზე უნდა ილაპარაკო. იმსახურებს. დრო რომ გავა, უფრო მეტად დაფასდება მისი საქმე. მე კი სამუდამოდ დამიტოვა იმ უპასუხო, გამოტოვებული ზარის სევდა, მოურჩენელი და გამოულეველი.

სუბიექტურ თუ ობიექტურ მიზეზთა გამო ხშირად მიწევს მასწავლებელთა კონფერენციებში მონაწილეობა სარედაქციო კოლეგიისა თუ საორგანიზაციო ჯგუფის წევრის ამპლუაში. კარგი გამოცდილებაა, ბევრ საინტერესო პედაგოგს ხვდები, კითხულობ და ისმენ მნიშვნელოვან საგნობრივ თუ ზოგადპედაგოგიკურ თემებზე მათს ნაფიქრალსა და ნააზრევს. შენც იზრდები – გიჩნდება შეკითხვები, იგებ აქამდე არგაგონილს, მსჯელობ ამა თუ იმ საგანში პრაქტიკულ მიგნებებზე… მოკლედ, კარგი პროცესია. თუმცა, დღეს ცოტა სხვა სათქმელი მაქვს, „უშიშარად მოსაფენი ხალხში“, ბევრს რომ ენიშნება და ბევრიც გიჟიას დამიძახებს.

ჰოდა, იმას ვამბობდი, რომ ბევრ საკონფერენციო მასალას ვისმენ და ვკითხულობ, ზოგსაც ჩვენი ჟურნალის ფურცლებზე ვეცნობი ხოლმე და სწორედ ამან გადამაწყვეტინა მეთქვა სათქმელი.

როგორც ცნობილია, სახელმწიფომ მასწავლებლებს შეუქმნ-დაუდგინა ერთგვარი მინიმალური სტანდარტი – „მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემა.“ ამ დოკუმენტით მათ, სხვა აქტივობებთან ერთად, განესაზღვრათ კონფერენციაში მონაწილეობა და სასწავლო-მეთოდური სტატიის დაბეჭდვა, რაც გარკვეული კრედიტ-ქულის მოპოვების საწინდარია.

მკითხველს მოეხსენება, რომ სასწავლო-მეთოდური სტატიის დაწერა არც თუ მარტივი რიგის საქმეა, დიდი ფიქრისა და შრომის შედეგია – ჯერ დაძებნო პრობლემა, მერე თავი მოუყარო მასალას, შეადგინო სამოქმედო გეგმა, გაწერო ამოცანები, შექმნა სამუშაო ვერსია და ასე შემდეგ. „ესე ყოველი ერთად და თვითოეული ცალკე“ დიდ დროსა და რუდუნებას მოითხოვს, შესაბამისად, რთულია და შრომატევადი. მახსოვს ერთ-ერთ გასაუბრებაზე სადოქტორო პროგრამაზე სწავლის მსურველმა ახალგაზრდამ რომ თქვა 20-მდე სამეცნიერო სტატია მაქვს დაწერილიო, მარიკა ლორთქიფანიძემ გაოგნება ვერ დამალა – გენიოსი ყოფილხართ თქვენ ახალგაზრდავო. ეს ამბავი ლირიული გადახვევა არაა, სათქმელთან არის სწორედ დაკავშირებული. ერთ თავში ერთი წლის განმავლობაში 5-6 და მეტი სასწავლო-მეთოდური მიგნება გადამუშავდეს, დაიწუროს, მიეცეს საბოლოო სახე და პროფესიული საზოგადოების წინაშე გამოსატანად ღირსი გახდეს, ძალიან იშვიათია, ფაქტობრივად, ერთეულთა ხვედრია. თავი ფუჭსიტყვაობით რომ არ მოგაბეზრო, მკითხველო, აქვე მოკლედ მინდა ჩამოვთვალო აკადემიური კეთილსინდისიერების დარღვევასთან დაკავშირებული ის ძირითადი ტენდენციები, რომლებიც გვხვდება ხოლმე საკონფერენციო მასალებში, სტატიებსა თუ მოხსენებებში.

• ციტირების წესის აბსოლუტური იგნორირებით მოყვანილია სხვადასხვა ავტორის მასალა;
• ხშირად შემოთავაზებულ სტატიებში გამოყენებულია სხვადასხვა აკადემიურ გამოცემებსა და, მათ შორის, ჩვენს ჟურნალში გამოქვეყნებული მასალები – ზოგ შემთხვევაში აბსოლუტური „ქოფი- ფეისთით“, ზოგიერთ შემთხვევაში კი, მართალია, მითითებულია წყარო, თუმცა მთელ სტატიაში ავტორის ორიგინალური ნააზრევის 10%-საც კი ვერ შეხვდებით. ასე მაგალითად, ერთ-ერთი კონფერენციის ფარგლებში სამეცნიერო ჟურნალში 15 -18 გვერდებზე დაბეჭდილი სტატია (https://gesj.internet-academy.org.ge/ge/list_artic_ge.php?b_sec=edu&issue=2013-03)წარმოადგენს აბსოლუტურ პლაგიატს ამავე წელს აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტის შრომებში 28 – 31 გვერდებზე განთავსებული სამეცნიერო სტატიისას https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/154104/1/Akaki_Weretlis_Saxelmwifo_Universitetis_Shromebi_2013.pdf  ცხადია, ამ პედაგოგს აკადემიური ხელმრუდობის გადაწყვეტილება კრედიტის მოპოვების სურვილმა გადააწყვეტინა.
• ხშირია თავისივე ავტორობით უკვე გამოქვეყნებული მასალებისათვის სათაურის შეცვლის და მინიმალურამდე დაყვანილი კორექტივის შეტანის შედეგად ერთი და იმავე პრობლემისა და შინაარსის ტექსტების ტირაჟირება და სხვადასხვა საკონფერენციო მასალად წარდგენა.
• თავის მიერ შექმნილი სხვა სასწავლო-მეთოდური სტატიის შესავლის აბსოლუტური კოპირება მითითების გარეშე.
• საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტის, ჯიპრაიდის, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის სატრენინგო საკითხავი ლიტერატურისა თუ სხვა სასწავლო რესურსის მიმწოდებელი ორგანიზაციების მიერ შექმნილი მასალების პირველ პირში გადაწერა, როგორ მათ მიერ მოფიქრებულ-განცდილის. ასე მაგალითად: „ ჩემი პრაქტიკის კვლევის შედეგად მივედი დასკვნამდე … „ და მოცემულია ნახევარგვერდიანი მსუყე ამონარიდი რომელიმე მეთოდური რესურსიდან.
• როგორც წესი, და, სამწუხაროდ, იგივე ტენდენციაა ჩვენს ვებფურცლებზეც, სტატიის ავტორები უგულებელყოფენ ან ნაკლულად გვთავაზობენ დამოწმებული/გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხას.
• ცალკე აღნიშვნის ღირსია საკონფერენციო მასალებად წარმოდგენილი ორიგინალურობისგან დაშორებული, გამოქვეყნებულ-დაბეჭდილ-სივრცეში განთავსებული რომელიმე მეთოდითა თუ სტრატეგიით ჩატარებული გაკვეთილების აღწერები, რომლებიც ანალიზურ კომპონენტს არ შეიცავენ და აღიარებული მეთოდური პროდუქტების ოდენ პრაქტიკაში განხორციელების მცდელობებს წარმოადგენენ.
• აქვე უნდა აღინიშნოს კიდევ ერთი მახასიათებელი – სასწავლო-მეთოდური ნაშრომის ფარგლებში შემოთავაზებულია გადაღეჭილი თემატიკები, რომლებსაც აქვთ უმნიშვნელო ავტორისეული პრაქტიკული კომპონენტი, რაც გულისხმობს, რომ, პირობითად, 5-გვერდიან სტატიაში 4 გვერდი გადმოწერილია სწორედ ჩვენი ჟურნალის ფურცლებიდან და მხოლოდ რამდენიმე აბზაცია ავტორის ორიგინალური ნააზრევი.
• როგორ არაეთიკურადაც არ უნდა ჩანდეს, მინდა აქცენტი გავაკეთო ჟურნალ მასწავლებლის, როგორც აკადემიური კეთილსინდისიერების სანიმუშო სუბიქტის როლზე და ვისურვო გაცილებით მნიშვნელოვანი კონტროლის მექანიზმების გაჩენა ამ სივრცეში. მით უფრო, რომ ეს ჟურნალი მართლაც ერთ-ერთ უძირითადეს წყაროს წარმოადგენს ქართველი პედაგოგებისათვის პროფესიული განვითარების მიმართულებით. განსჯისათვის მინდა შემოგთავაზოთ სწორედ ჩვენი ჟურნალის ვებფურცლებიდან ერთი ნიმუში, რომლის შეფასებაც მკითხველისათვის მომინდია:

გთხოვთ შეადაროთ 2014 წლის 11 ნოემბრის  ამ სტატიის https://mastsavlebeli.ge/?p=1844ნარატიული ნაწილი და 2013 წლის 11 მარტს გამოქვეყნებული სტატიის  https://mastsavlebeli.ge/?p=2412  დასაწყისი. პირველი სტატიის ავტორი, ასევე, უშურველად ეყრდნობა  და იყენებს მანამდე გამოქვეყნებულ ამ ორ მასალასაც https://tpdc.gov.ge/uploads/pdf_documents/rogor%20davgegmoT%20da%20ganvaxorcieloT%20proeqtgakveTili.pdf

https://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00—off-0civil2–00-1—-0-10-0—0—0prompt-10—4——-0-1l–10-ka-50—20-about—00-3-1-00-0-0-01-1-0utfZz-8-00&a=d&cl=CL2.17&d=HASH01aba976ff11adc4d564b004.2.fc

რა თქმა უნდა, მე არ ვარ წინააღმდეგი, თეორიული ნააზრევი დაეყრდნოს უკვე არსებულ სასწავლო-მეთოდურ რესურსს, მაგრამ, როგორც მინიმუმ, წყაროს მითითებით და არა სათქმელის აბსოლუტური კოპირებით.

სამწუხაროდ, მკითხველისათვის შემოსათავაზებელი ნიმუშები კიდევ ბევრია, მაგრამ სათქმელი ითქვა და არც ამ პრობლემაზე კონკრეტული მაგალითებით საუბარია ჩემთვის მომხიბლავი. უბრალოდ, ეს მიჩქმალული, რატომღაც ტაბუდადებული რეალობაა და უნდა გაჟღერდეს ხმამაღლა. მით უფრო სიმბოლური იქნება, თუ ეს ჟურნალ მასწავლებლის ვებფურცლიდან მოხდება.

აქვე ვფიქრობ, სახელმწიფომ სტატიების წერით პედაგოგების მიერ კრედიტების დაგროვების მარათონს უნდა გადახედოს –  გააკონტროლოს და არ აქციოს ფაბრიკაციისა და არააკადემიური ქმედების ასპარეზად. თავად პედაგოგებმა კი კარგად უნდა გაიაზრონ, რომ მასწავლებლის დიდოსტატობასა და ხელოვნებას არანაირი ჩრდილი არ მიადგება, თუ კი სტატია არ ეწერება. არც მორიგ კონფერენციაზე სახელდახელოდ მომზადებული, დარგისა და მისი პროფესიული განვითარებისათვის ნაკლებმნიშვნელოვანი მასალით გამოსვლა-არგამოსვლა აღელვებთ  მშობლებს და, მით უფრო, მოსწავლეებს. მათ შემოქმედებითი, მაძიებელი მასწავლებელი გაკვეთილზე სჭირდებათ. მიგნებები და ხარისხიანი, მნიშვნელოვანი სათქმელი კი იშვიათია და გაცილებით აღემატება კრედიტ-ქულის ქონა-არქონას..

იმისთვის, რომ ამ შინაარსის სტატიისა თუ ბლოგის შექმნის საჭიროება აღარ გვქონდეს მომავალში, შემოგთავაზებთ ორ მნიშვნელოვან რესურსს, რომელიც აკადემიური კეთილსინდისიერების დაცვის მსურველ ყველა პედაგოგს, და არა მარტო მათ, მისცემს საშუალებას თავი დაიზღვიოს ზემოაღნიშნული გადაცდომებისაგან.

https://moodle.iliauni.edu.ge/mod/page/view.php?id=133

https://erasmusplus.org.ge/files/publications/plagiati.pdf

სკოლა ზუსტად და ნათლად ასახავს ამა თუ იმ ქვეყანაში საზოგადოების მდგომარეობას, დამოკიდებულებებსა და ხედვებს. სკოლა ზუსტად ისეთია – როგორიცაა საზოგადოება. სასკოლო განათლების საკითხი პირდაპირ მიბმულია ქვეყანაში არსებულ სოციალურ, პოლიტიკურ და ეკონომიკურ სიტუაციასთან.

საქართველოში ხშირად ამბობენ, რომ ქართული სასკოლო განათლება იაკობ გოგებაშვილის გზაზე დგას, და რომ გოგებაშვილისეული ხედვა და მე-19-ე საუკუნის განათლების სისტემა სრულიად შეესაბამება საქართველოს და ჩვენს მომავალს. გოგებაშვილის ღვაწლის შესახებ ალბათ დავაც კი ზედმეტია, მაგრამ, გვინდა კი ჩვენ დავრჩეთ იქ, საიდანაც მთელი მსოფლიო კარგა ხანია გამოვიდა? ჩვენ ხომ  ბოლოს და ბოლოს იმასაც მივხვდით, რომ სკოლაში სწავლა ხელზე სახაზავის დარტყმასა და მასწავლებლის თვალების ბრიალს არ უნდა ნიშნავდეს.

ჩემს ბავშვობაში ქვეყანაში უმძიმესი ყოფითი ვითარება იყო და ეს სკოლაზეც სათანადოდ აისახა. ქვეყანაში სამოქალაქო ომი მძვინვარებდა, ამას მოჰყვა ომი საქართველოს ორ რეგიონში. გაჭირვებამ სახელმწიფო ინსტიტუტებიც ჩამოშალა და საბოლოოდ ეკონომიკურ კოლაფსამდეც მივედით. მიუხედავად მრავალი ნაკლოვანებისა, ფაქტია, რომ ჩემს ბავშვობაში სასწავლო პროცესის უწყვეტობა მთლიანობაში მაინც შენარჩუნდა და სამოქალაქო ომის მდგომარეობაში მყოფი ქვეყნისათვის,  ვფიქრობ, თავად ეს ფაქტიც მნიშვნელოვანი გამარჯვებაა.

შორს წაგვიყვანს იმაზე საუბარი, რამდენი პრობლემა იყო ჩემი მოსწავლეობისას სკოლაში, როგორ არცერთხელ არ ჩატარებულა ცდა ქიმიაში და ფიზიკაში, როგორ უცნაურად და ჩიქორთულად ისწავლებოდა ქართული გრამატიკა და სხვა… ამას ემატებოდა გაყინული საკლასო ოთახები და ჩვენ მივიღებთ სურათს 90-იანი წლების ქართული სკოლისა, რომელმაც დიდი წვალებითა და მრავალი ლაფსუსით, მაინც შეძლო დიპლომების გაცემა. დიპლომების, რომელთა ასაღებადაც 11-წლიანი წვალება და მაშინდელ რეალობასთან შეგუება გვიწევდა.

საქართველოს საჯარო სკოლებში სწავლების პროცესი დღეს შეუდარებლად გამოსწორებულია, ასე თუ ისე მოწესრიგდა სასკოლო ინფრასტრუქტურა და ზოგიერთ სკოლას ისეთი ლაბორატორია და სპორტული დარბაზი აქვს, აღმოსავლეთ ევროპის ბევრ ქვეყანას რომ შეშურდება, მაგრამ მხოლოდ ესაა სკოლა და შეგვიძლია ჩავთვალოთ ეს ყველაფერი წარმატებულად? ცხადია, არა!

რაც დღეს საქართველოს სკოლებს აწუხებს – ეს, პირველ ყოვლისა, არის პედაგოგების მომზადების არასათანადო დონე. რასაკვირველია, ბევრია მონდომებული და საკუთარ კვალიფიკაციაზე მზრუნველი პედაგოგი, მაგრამ მოსწავლეთა მიერ ნაჩვენები შედეგებიდანაც (განსაკუთრებით ეს საბუნებისმეტყველო საგნებს ეხება) ნათლად ჩანს, რომ  პედაგოგთა დონე ხშირ შემთხვევაში ვერ პასუხობს თანამდროვე გამოწვევებს და ეს, ცხადია, მოსწავლეებზე მკვეთრად უარყოფითად აისახება.

კვალიფიკაცია და ცოდნის ხარისხი განსაკუთრებით კარგად ჩანს უცხო ენის პედაგოგებში, რადგან ეს, როგორც იტყვიან, „ხელისგულზეა“. ენა ადამიანმა ან იცის, ან არ იცის და ის მრავალწლიანი შრომა, რაც უცხო ენების კარგად დაუფლებას სჭირდება, ბევრისათვის ხშირად მხოლოდ და მხოლოდ სიტყვების დაზეპირებაში გამოიხატება.

ამ კუთხით სასურველიც და აუცილებელიცაა, რაც შეიძლება ბევრი პედაგოგი გადამზადდეს და რაც შეიძლება ბევრ უცხო ენის მასწავლებელს ჰქონდეს შეხება მათ უცხოელ კოლეგებთან. ენა განვითარებადი და დროის მიმყოლი ფენომენია და მუდმივად საჭიროებს პრაქტიკულ სამუშაოებს. საკმარისია ადამიანი ერთხელ ჩამორჩეს რომელიმე ენაში მომხდარ ცვლილებებსა თუ რეფორმებს, რომ შემდეგ ამ დანაკლისის აღმოსაფხვრელად განუსაზღვრელად მეტი შრომა და რესურსი დასჭირდება.

მომავალი სკოლა რასაკვირველია პედაგოგთან ერთად მოსწავლეზეც უნდა იყოს მორგებული. სკოლა თანაბრად ეკუთვნის პედაგოგსაც და მოსწავლესაც და მხოლოდ ამის გააზრების შემდეგ შეიძლება ვიფიქროთ ჩვენ სკოლაში დემოკრატიული ღირებულებების დანერგვაზე და დასავლური ფასეულობების წინ წამოწევაზე.

საქართველოს ევროპული არჩევანი სხვა მრავალ ფაქტორთან ერთად, სასკოლო სწავლების დასავლური სტანდარტების მიღებას და აღიარებასაც გულისხმობს და ეს არ უნდა იყოს მხოლოდ ლიტონი სიტყვები. სახელმძღვანელოების გათანამედროვება და დახვეწა, პედაგოგთა ხელფასების ეტაპობრივი – მაგრამ მუდმივი მატება, სასკოლო ინფრასტრუქტურის კიდევ უფრო მეტად გაუმჯობესება და მორგება შეზღუდული შესაძლებლობების პირებზე, მასწავლებლებში ბილინგვური განათლების გაცემის უნარების დანერგვა, ჯანსაღი ცხოვრების წესის პროპაგანდა და შემწყნარებლობის – ტოლერანტობის ხელშეწყობა უნდა იყოს ის საფუძველი, რაზეც მომავალი, ევროპული ქართული სასკოლო განათლება უნდა აშენდეს.

ეს ყველაფერი, ცხადია, დიდი შრომით მიიღწევა, მაგრამ სხვა ქვეყნების გამოცდილება გვაძლევს იმის მაგალითსა და იმედს, რომ შეუძლებელი არაფერია და სულ მალე დადგება საქართველოში დრო, როდესაც მოსწავლეებიც და პედაგოგებიც სკოლაში სიხარულით წავლენ და სკოლა საზარელს სიტყვასთან – რუტინასთან არ იქნება ასოცირებული!

ერთი ახალგაზრდა ქართველი მწერალი თავის პატარა მოთხრობაში ილია ჭავჭავაძესთან დაკავშირებულ განსაკუთრებულ ფენომენზე ამახვილებს ყურადღებას. ავტორი შემოქმედის ღვაწლისა და საქმიანობის უსამართლო ინტერპრეტაციაზე სვამს აქცენტს. ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის ლიდერის სახელი ყველა თავზეხელაღებულის თავშესაფრად გადაიქცა. სხვადასხვა ტიპის ფუნდამენტალისტები საკუთარი ძალადობრივი იდეების გამართლებას კლასიკოსის კონტექსტიდან ამოგლეჯილი, საზრისდაკარგული ციტატებით ცდილობენ. ხშირად კუთხეში მიმწყვდეული პოპულისტებიც შედეგიანად იყენებენ „თერგდალეულის“ ფიგურას და საზოგადოებას ილიას მომხრეებად, კომუნისტებად, გაუნათლებლებად, განათლებულებად ანაწევრებენ. გამოჩნდნენ პოლიტიკური პარტიებიც, რომლებიც „ივერიის“ რედაქტორს ლიბერტარიანელად, ნეოკონსერვატორად და მარგარეტ ტეტჩერის დიდი ბაბუის გარე ბიძაშვილად ასაღებენ.

ჩემთვის ილია ჭავჭავაძე კარგი მწერალი, დიდი პატრიოტი და გულმხურვალე დემოკრატი გახლავთ. მწერლის ჰუმანიზმის სხვადასხვა მარგინალურ იდეოლოგიად დახურდავება მაინცდამაინც ქველი საქმე არ უნდა იყოს. თუმცა აღსანიშნავია, რომ ჰუმანიზმის იდეები გასულ საუკუნეებშიც და დღესაც მკაფიო პასუხებს გვთავაზობს სოციალურ გაჭირვებასა და მოქალაქეების ჩაგვრასთან დაკავშირებულ უმწვავეს კითხვებზე. აქედან გამომდინარე, ჩემი მეგობრების „კომუნისტებად“ შერაცხვისა და შეჩვენების შემდეგ, ჩემს სასკოლო წიგნებსა და ჭავჭავაძის მრავალტომეულს მივუბრუნდი. მიზნად კი „წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების“ ერთ-ერთი დამფუძნებლის მემკვიდრეობაში სოციალური საკითხების კონტექსტის გამოვლენა დავისახე და ჩემთვის საკმარისს ნამდვილად მივაკვლიე.

ჩემი მოსწავლეობის დროს ილია ჭავჭავაძის პირველი პოემა, რომელსაც სკოლაში გვასწავლიდნენ, „რამდენიმე სურათი ანუ ყაჩაღის ცხოვრებიდამ“ გახლდათ. ბავშვობიდან ხშირად მესმოდა კაკო ყაჩაღის შესახებ. ერთი სული მქონდა, კლასში როდის წავიკითხავდით და გავარჩევდით ნაწარმოებს. მახსოვს გაკვეთილისთვის განსაკუთრებულად ვემზადებოდი. მასწავლებელთან შეხვედრამ ჩემი მოლოდინები ვერ გაამართლა. განხილვის დროს ბევრი ვისაუბრეთ მჭმუნვარე ღამის გუშაგზე, ტყეში ფოთლებთან მოჩურჩულე ნიავზე, დამდურებულ და შეუპოვარ ალაზანზე, დაღლილ მიწაზე, ცაზე, მოჭრიალე ურემზე. მოკლედ, დაწვრილებით შევიმეცნეთ გენიალურად აღწერილი ბუნების თითოეული დეტალის მნიშვნელობა. პოემის სიუჟეტზე გადასვლა კი არ დაგვცალდა, რადგან სახემძღვანელოს ბედნიერ ავტორს დრამატული თავების წიგნში დაბეჭვდა ზედმეტ გარჯად მიუჩნევია. ჩემი თანაკლასელების უმრავლესობამ დიდი ხნის განმავლობაში ვერაფერი გაიგო პოემაში გადმოცემული უმძიმესი სოციალური ყოფის შესახებ. ჩემმა მეგობრებმა გვიან შეიტყვეს, რომ ბატონები გლეხთა ოჯახებს იმონებდნენ, ადამიანებს ღრმა მოხუცებულობამდე აიძულებდნენ შრომას და შვილებს მამების შიმშილით სიკვდილისგან დახსნის შესაძლებლობლობასაც კი არ აძლევდნენ. ჩემებმა გვიან გაიგეს, რომ მესაკუთრენი ძველ საქართველოშიც არ ერიდებოდნენ მომაკვდავი ადამიანების დაუნდობლად გაროზგვას. ბუნებრივია, სასკოლო წიგნებში აღმოჩენილი, უმოწყალოდ დანაწევრებული პოემის ერთადერთი მონაკვეთიდან ბავშვები ვერაფერს აღმოაჩენდნენ ილია ჭავჭავაძის აჯანყებული ადამიანებისადმი დამოკიდებულების თაობაზე. „თერგდალეულთა“ ლიდერი კაკოს პირით აქებს და სწორუპოვარ რაინდად აცხადებს ზაქროს, ჭაბუკს, რომელიც ჩაგვრას აუჯანყდა და თავისი საქციელიდან გამომდინარე უსამართლობის წინააღმდეგ თავგანწირულად ბრძოლის, ტყეში გახიზვნის გადაწყვეტილება მიიღო.

„ლუარსაბ თათქარიძე“ დაწვრილებით და ზედმიწევნით კარგად შეგვასწავლეს. შემდეგ უკვე „გლახის ნაამბობის“ დროც დადგა. სახელმძღვანელოს ნაცნობი, ბედნიერი შემდგენელი კვლავ დაუნდობლად მოგვექცა. ჩვენს წიგნში მოთხრობიდან მხოლოდ მღვდლის ეპიზოდისთვის გამოინახა ადგილი. ქართული პროზის შესანიშნავი ნიმუში კლერიკალურ, მარტოდმარტო მღვდლის საქმიანობის მადიდებელ ტექსტად წარმოგვიჩინეს (არავინ აკნინებს მღვდლის მნიშვნელობას მოცემულ ნაწარმოებში). უკვე დიდები გახლდით, უფრო მზრუნველი მასწავლებელიც გვყავდა, ამიტომ „გლახის ნაამბობი“ ბოლომდე წავიკითხეთ. წაკითხვის შემდეგ ბევრი ვიმსჯელეთ, ბოლოს კი გადავწყვიტეთ, რომ დიდ ქაღალდზე დაგვეწერა და კედელზე ჩამოგვეკიდებინა მთხრობელის სიტყვები, რომელსაც იგი მონადირებული და მომაკვდავი ირმის დანახვისას ამბობს: „უნდა ჰნახოთ ის ამაყი, თავისუფალი ნადირი, რა-რიგად უდრტვინველად და მშვიდადა კვდება, მაგრამ მე ყოველთვის მის ცრემლმორეულ თვალებში ეს აღმომიკითხავს: ჩემო მკვლელო! ქვეყანა ღვთისა დიდია და ფართო… რად შეგშურდა, რომ მეც, უბოროტოს და მშვიდსა, ამ ღვთის მიუწვდომელ ქვეყანაში ერთი მტკაველი ალაგი მეჭირა?.. ეს სიტყვები აღონებდნენ გულს, მინამდინ დედამიწა შეიშრობდა სისხლსა დაღვრილსა და როცა შეიშრობდა, მეც კი მომაგონდებოდა, რომ ჩვენ თითონ სულიერთა მეუფენი, ჩვენ თითონ ქმნილებათა გვირგვინნი, ჩვენ თითონ ღვთის სახისანი ერთი-ერთმანეთს არ ვუთმობთ ადგილსა“. ქვეყნად ყველასთვის სამყოფი სივრცე და რესურსები არსებობს, მაგრამ სიხარბე და უპირატესობის შეგრძნების დაუოკებელი სურვილი ნერგავს უსამართლობას, რომელიც ამაყ და თავისუფალ ადამიანებს ანადგურებს.

თანამედროვე საზოგადოება მოგების საზოგადოებაა. დღეს ყველა მოგების მნიშვნელობაზე ქადაგებს. ზოგიერთები ადამიანების სიცოცხლესაც კი არაფრად დაგიდევენ, ოღონდ კი მოგება ნახონ. ქართულ ლიტერატურაში ძნელად თუ მოიძებნება ავტორი, რომელიც ილიას მსგავასად უჭერს მხარს უბრალოებას, ხელმომჭირნეობას, ზედმეტი შემოსავლის სრულად გაცემის პასუხისმგებლობას. ალბათ, ყველას წაგიკითხავთ „ოთარაანთ ქვრივი“. ალბათ, ყველას გახსოვთ, რომ მუყაითად მშრომელ და წარმატებულ გლეხ ქალს ხუთი ქისა ჰქონდა. ოთხ მათგანში მეურნეობის ელემენტარული საჭიროებებისა და მოკრძალებული ცხოვრებისთვის ანაწილებდა შემოსავალს, მეხუთე ქისაში კი მთელ თავის მოგებას ინახავდა. „რაც პირველს ოთხს ქისას გადარჩებოდა, ყველას მეხუთე ქისაში დაუთვლელად ჩაჰყრიდა და, მინამ გამოილეოდა, დაუთვლელადვე ჰხარჯავდა“. მეხუთე ქისა უპოვართათვის და ღარიბთათვის იყო განკუთვნილი. ოთარაანთ ქვრივი მთელ თავის მოგებას სოლიდარობისთვის გასცემდა.

სოციალური საკითხი ჭავჭავაძის პატარა ლექსებშიც იჩენს ხოლმე თავს. წაუკითხეთ თქვენს შვილებს, უმცროს დებსა და ძმებს, მოსწავლეებს ილიას ლექსი „მუშა“, რომლითაც მწერალი მშრომელი ადამიანების პრობლემების წარმოჩენას ცდილობს. ვფიქრობ, მისი ბწკარები შესანიშნავად გამოხატავს საქართველოს პატარა ინდუსტრიულ ქალაქებში, ტყიბულში, ჭიათურასა თუ კაზრეთში მცხოვრები ადამიანების ბედს:

„შენ სიცოცხლესა დააღამებ ესრეთს შრომაში,
კაცი კაცურად ვერ იცხოვრებ ვერც ერთსა დღესა…
მერე, ვინ იცის, რომელ ქოხში, რომელ სარდაფში
დაუწყებ ბრძოლას სასიკვდილოდ მოსულსა სენსა. ……

მოჰკვდები და მსწრაფლ ჩაგჭედავენ საკაცეშია,
უცრემლოდ, ძმაო, ჩაგიშვებენ სამარეშია!
ეგრეთ უბრალოდ გაფუჭდები, — და ჩვენ ხსოვნასა
არაფერი არ მოაგონებს შენს ”აქ” ყოფნასა.“

ბოლოს კი იმ ადამიანებს მინდა გავუცრუვო იმედი, რომლებიც „ივერიის“ რედაქტორს ურცხვად მოიხსენიებენ ეგოისტური ინდივიდუალიზმის დამცველად. გადაშალეთ მეცხრამეტე საუკუნის ქართული პრესის ფლაგმანის ფურცლები. სხვა სტატიებთან ერთად შეიძლება ერთი პატარა წერილიც შეგეფეთოთ, რომელსაც სათაურად „ზოგიერთი რამ“ ეწერება. ტექსტში ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის ხელმძღვანელი ქართულ საზოგადოების, ქართველი ხალხის მყარი კოლექტიური ცნობიერებისა და მის წევრებს შორის მუდმივი თანაგანცდის ტრადიციის ჩამოყალიბების აუცილებლობაზე ამახვილებს ყურადღებას: „ვაი იმ ხალხს, რომელსაც საერთო ძარღვი გაუწყდა; ვაი იმ ქვეყანას, საცა საერთო ძარღვში სისხლი გაშრა, საცა ყველაში თითო არ არის და თითოში – ყველა, საცა თვითეული ყველასათვის არ ჰფიქრობს და ყველა თვითეულისათვის, საცა “მე” ხშირია, და “ჩვენ” – იშვიათი!“.

ასე, რომ კარგად დავიმახსოვროთ – ილია ჭავჭავაძე ქართულ ენასთან, კულტურასთან, ისტორიასთან, მიწასთან, სკოლასთან, არისტოკრატიის საკუთრებასთან ერთად ღარიბ და გაჭირვებულ ადამიანებსაც იცავდა. ის საზოგადოებას მეტი სოლიდარობისა და თანამშრომლობისკენ მოუწოდებდა. სოციალური საკითხი ჭავჭავაძისთვის მემილიონეხარისხოვანი არ ყოფილა.

პოლიტიკური კარიკატურა ნახატის ისეთ ფორმას წარმოადგენს, რომლის მიზანიც კონკრეტული სიტუაციის, საქმისა თუ პიროვნების კრიტიკა ან მათთან დაკავშირებით მოსაზრების, დამოკიდებულების გამოხატვაა. კარიკატურით მიწოდებული ინფორმაცია იოლად აღსაქმელი და დასამახსოვრებელია. კარიკატურისტი მიზნის მიღწევისათვის მრავალფეროვან მეთოდებს იყენებს, მაგ. ფიზიკური მახასიათებლების დამახინჯებას, სიმბოლოებს, ტექსტებს და ა. შ.

პოლიტიკური კარიკატურა აქცენტს პოლიტიკურ მოვლენებზე აკეთებს. ის ვრცელდებოდა და დღესაც ვრცელდება გაზეთების, ჟურნალების, ახლა უკვე ვებგვერდების მეშვეობით. პოლიტიკური კარიკატურა ჩვეულებრივ სასაცილო, დამახინჯებული ფორმით გამოხატავს ვინმეს ან რაიმეს, თუმცა მისი მიზანი სულაც არ არის ის, რომ საზოგადოება გაართოს, კარგი პოლიტიკური კარიკატურა ადამიანებს აიძულებს, დაფიქრდნენ მიმდინარე მოვლენებზე, ხშირად კი უბიძგებს მათ, რომ შეცვალონ თავიანთი დამოკიდებულებანი აქტუალური საკითხების მიმართ და გაიზიარონ კარიკატურისტის ხედვები. ზოგჯერ ეს პროცესი იმდენად თავისთავად ხდება, ადამიანი ვერც კი ახერხებს გააზრებას.

პოლიტიკური კარიკატურა ნათლად ასახავს ამა თუ იმ ეპოქის ტენდენციებს და დამაინტრიგებელი, საინტერესო ფორმით გადმოგვცემს საზოგადოების დამოკიდებულებას აქტუალური მოვლენების მიმართ. მოყოლებული მე-18 საუკუნიდან კარიკატურა წარსულის სულისკვეთების ამსახველ საინტერესო იარაღად იქცა. დღესდღეობით კარიკატურას ისტორიის  სასკოლო სახელმძღვანელოებში თავისი ადგილი უჭირავს.

მოსწავლეებისათვის არც თუ ისე მარტივია, წარსულის ამსახველ კარიკატურებში დაინახონ შეფარული აზრი. ეს სათანადო მიდგომებს და პედაგოგის მხრიდან რესურსის სწორ  გამოყენებას საჭიროებს. მე-18,  მე-19 საუკუნის კარიკატურები ხშირად იყენებენ არქაულ ენას, რთულ დიალოგებს, რომელთა ახსნაც საჭიროებს ისტორიული კონტექსტის სათანადო ცოდნას. კარიკატურებში ხშირადაა გამოყენებული რთული ვიზუალური სტრატეგიები. მასწავლებელმა უნდა იზრუნოს იმაზე, რომ მოსწავლეები დაეუფლონ კარიკატურის ენას, რათა ამ საინტერესო რესურსიდანაც სარგებელი მიიღოს.

კარიკატურის ანალიზი პირველ რიგში მის მახასიათებლებში გარკვევას გულისხმობს. ის დახმარებას გაუწევს მოსწავლეებს კარიკატურის უნიკალური ენის შესწავლაში.

1. სიმბოლოები და მეტაფორები. კარიკატურისათვის დამახასიათებელია სათქმელის სიმბოლოების ენით გადმოცემა. სიმბოლოები შესაძლებელია გამოხატავდეს ადამიანებს, საგნებს, აბსტრაქტულ იდეებს, მოვლენებს, ტენდენციებს და სხვა. მაგალითად: ჩვეულებრივ კარიკატურაზე  დოლარი გამოსახავს ეკონომიკას. მეტაფორები, როგორც სიმბოლოები, აღწერენ ერთს და გულისხმობენ სხვას. მაგალითად, გავიხსენოთ შექსპირის ცნობილი სიტყვები, „მთელი სამყარო სცენაა“. ანალიზის საწყის ეტაპზე დეტალურად უნდა იქნას აღწერილი კარიკატურაში გადმოცემული სიმბოლოები და მეტაფორები:

• აღწერეთ კარიკატურის მხატვრული ელემენტები (ადამიანების, ცხოველები, საგნები…), რომელთაც სიმბოლური დატვირთვა აქვთ.
• რა იგულისხმება სიმბოლური დატვირთვის მქონე გამოსახულებების უკან?
• რამდენად მართებულად იყენებს ავტორი სიმბოლოების ენას?
• აღწერეთ ავტორის მიერ კარიკატურაზე გამოყენებული ტექსტური მინაწერები.
• როგორ შეიძლება გავიგოთ ავტორის მიერ გამოყენებული ტექსტები, პირდაპირი თუ გადატანითი მნიშვნელობით? პასუხი დაასაბუთეთ.
• რისი თქმა სურს ავტორს ტექსტების დახმარებით?

2. დამახინჯება/გაზვიადება. შესაძლოა შეცვლილი, დამახინჯებული ან გაზვიადებული იყოს გამოსახულების ზომა, ფორმა, ემოციები, ჟესტიკულაცია და სხვა, რაც თავის მხრივ მიზანმიმართულად არის გაკეთებული და ამა თუ იმ მახასიათებლის გაზვიადებით, ავტორი მასზე ყურადღების გამახვილებას ისახავს მიზნად. ამიტომ ანალიზის დროს, ყურადღება უნდა მიექცეს კარიკატურაზე ნებისმიერ დამახინჯებას, რაკი ის დიდი ალბათობით მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მატარებელია.

• აღწერეთ კარიკატურის ელემენტები, რომლებიც სახეცვლილი (დამახინჯებული, გაზვიადებული) ფორმითაა გამოსახული.
• რა სახის ინფორმაციაა დამალული კარიკატურის დამახინჯებულ დეტალებში?
• რა მიზანს ისახავს ავტორი ნახატის ელემენტების დამახინჯებული ფორმით წარმოდგენისას?
• დაგეხმარათ თუ არა კარიკატურისტის მიდგომა სათქმელის უკეთ გაგებაში?

3. მარკირება. კარიკატურისტები ხშირად ახდენენ ამა თუ იმ სუბიექტის მარკირებას, რათა ხაზი გაუსვან იმ ფაქტს, რომ სახელდობრ ნაგულისხმევი საგანია წარმოდგენილი. მაგალითად: ცივი ომის პერიოდის პოლიტიკურ  კარიკატურებზე ხშირად გამოიყენებოდა დათვი, რომელზეც ნამგალი და ურო იყო გამოსახული. ამით ავტორი ხაზს უსვამდა იმ ფაქტს, რომ მასში საბჭოთა რუსეთი იგულისხმებოდა. ანალიზის დროს უნდა დავუკვირდეთ, როგორ არის მარკირება გამოყენებულია ამა თუ იმ ადამიანის თუ ობიექტის ასახვის დროს და გახდა თუ არა მისი წყალობით სათქმელი უფრო მკაფიო.

• იყენებს თუ არა კარიკატურის ავტორი მარკირებას?
• რომელი სუბიექტები/ ობიექტები არის ნაგულისხმევი მარკირების ქვეშ?
• გაამარტივა თუ არა მარკირებამ ავტორის სათქმელი?
• შეძლებდით თუ არა მარკირების გარეშე ავტორის სათქმელის ამოცნობას?

4. ანალოგია. გულისხმობს ორი განსხვავებული საგნის ერთმანეთთან გაიგივებას საერთო მახასიათებლებზე დაყრდნობით. რთული პრობლემისა თუ სიტუაციის უფრო მარტივთან შედარებით კარიკატურისტები ეხმარებიან თავიანთ მკითხველებს, დაინახონ პრობლემა განსხვავებული მხრიდან. მას შემდეგ, რაც კარიკატურას გავეცნობით, უნდა გავარკვიოთ, რომელი ორი სიტუაციაა შედარებული. შეუწყო თუ არა კარიკატურისტის სტრატეგიამ ხელი სათქმელის გამარტივებას.

• რომელ საგნებს/მოვლენებს შორის აკეთებს ავტორი ანალოგიას?
• გამოყავით საერთო მახასიათებლები, რომლებზე დაყრდნობითაც ავტორი აკეთებს ანალოგიას.
• დაეხმარა თუ არა ავტორს ანალოგია სათქმელის გამარტივებაში?
• დაგეხმარათ თუ არა ანალოგის პრობლემის განსხვავებული კუთხიდან აღქმაში? პასუხი დაასაბუთეთ.

5. სიტყვებსა და გამოსახულებაში გამოხატული ირონია. ირონია წარმოადგენს იუმორის ერთგვარ ფორმას, აზრი აქაც შეფარულია, გამოხატავს ერთს, მაგრამ გაგებული უნდა იქნას საწინააღმდეგოდ. ირონია კარგად ერგება პოლიტიკურ კარიკატურას, რომლის მიზანიცაა ვინმეს გაღიზიანება და მისი სიცრუის, არაკეთილსინდისიერების თუ სხვა მანკიერი თვისებების მხილება. ირონია შეიძლება გამოხატული იყოს სიტყვებში ქმედებაში და ასე შემდეგ. ის შესაძლოა ღია და იოლად შესამჩნევი იყოს, ან პირიქით ძნელად ამოსაცნობი და საჭიროებდეს კონტექსტის კარგ ცოდნას. ის ნათლად გვიჩვენებს განსხვავებას იმათ შორის, რაც არის და რაც უნდა იყოს.

• იგრძნობა თუ არა კარიკატურაში ირონია? დადებითი პასუხის შემთხვევაში აღწერეთ სად.
• აღწერეთ უარყოფითი მოვლენები, რომელთაც მხილების მიზნითაც ავტორი იყენებს ირონიას.
• ვინ არის კარიკატურის ირონიის სამიზნე?
• რა ემოციას იწვევს აუდიტორიაში კარიკატურაში ასახული ირონია?

6. სტერეოტიპები. სტერეოტიპები წარმოადგენს ჯგუფის ამა თუ იმ წევრებისათვის დამახასიათებელი გარკვეული თვისებების მთელ ჯგუფზე განზოგადებას. სტერეოტიპები ხშირად შესაძლოა შეურაცხმყოფელი იყოს, თუმცა ის კარიკატურისტისათვის მახვილი იარაღია, რათა თავის სამიზნეს მისწვდეს. სტერეოტიპები მეტწილად დაკავშირებულია საზოგადოებრივ და კულტურულ ურთიერთობებში არსებულ წარმოდგენებთან. აუცილებელია სტერეოტიპებისადმი კრიტიკული დამოკიდებულება. უნდა გავაანალიზოთ კარიკატურაში მოცემული ნებისმიერი სტერეოტიპი, მეორე მხრივ, ყურადღება უნდა გავამახვილოთ იმაზე, რამდენად ეხმარება ავტორს ის თავისი მიზნის მიღწევაში.

• იყენებს თუ არა კარიკატურის ავტორი სტერეოტიპებს? აღწერეთ სად.
• გააანალიზეთ, რა მახასიათებლების განზოგადებას ახდენს ავტორი, სტერეოტიპების გამოყენებით.
• რატომ დასჭირდა ავტორს სტერეოტიპების გამოყენება?
• იმსჯელეთ, რას ეყრდნობა კარიკატურაში გამოყენებული სტერეოტიპები, რა მიზეზებმა შეუწყო ხელი მის ჩამოყალიბებას.

7. არგუმენტების ენა. ლოზუნგისგან განსხვავებით, რომელიც ღიად და მარტივად ამტკიცებს თავის სათქმელს, კარიკატურა თავის სათქმელს ღიად არ ამბობს, თუმცა მნახველს არგუმენტების ენით ესაუბრება. კარიკატურის არგუმენტაცია მიზეზებია, რომელთა გამოც უნდა გავიზიაროთ ავტორისეული ხედვა. კარიკატურის არგუმენტები ვიზუალური თუ წერილობითი ფორმით არის გადმოცემული, რომლებიც კომპლექსურად აკეთებენ თავიანთ საქმეს. ამიტომ კარიკატურის ანალიზის დროს უნდა დავაკვირდეთ, რა არგუმენტებს იყენებს ავტორი სათქმელის გადმოსაცემად.

• რისი თქმა სურს კარიკატურის ავტორს?
• ჩამოაყალიბეთ არგუმენტები (ვიზუალური, ტექსტური), რომელზე დაყრდნობითაც აღნიშნულ დასკვნამდე მიხვედით.
• რამდენად მარტივია, ამ არგუმენტაციაზე დაყრდნობით კარიკატურისტის მთავარი სათქმელის გაგება.
• იზიარებთ თუ არა ავტორის არგუმენტებს?

8. მიზნობრიობა. კარიკატურა არ არის მხოლოდ ნახატი. მას ყოველთვის ჰყავს კონკრეტული სამიზნე, რომლის წინააღმდეგაც მიმართულია მისი ირონიის ისარი, ასევე აუდიტორია, რომელთანაც უნდა მიიტანოს ავტორმა თავისი სათქმელი. კარიკატურა შესაძლოა, ერთი მხრივ, იყოს დამცინავი, აღმაშფოთებელი, ასევე შეურაცხმყოფელი, მეორე მხრივ, კარიკატურის მიზანია, მოახდინოს რაღაც აზრისა თუ საკითხის პროვოცირება. ის არ ეგუება რეალობას და წარმოაჩენს საზოგადოების განწყობებს არსებული პრობლემების მიმართ.

• ვის წინააღმდეგ არის მიმართული კარიკატურა?
• ვინ არის კარიკატურის აუდიტორია?
• რა პრობლემა არის დასმული კარიკატურაში
• როგორ დაეხმარა ავტორს კარიკატურა თავისი სათქმელის გადმოცემაში?
• იზიარებთ თუ არ ავტორის ხედვას?

ზემოთ მოცემულ შეკითხვებზე დაყრდნობით პედაგოგს შეუძლია შეიმუშაოს ანალიტიკური სქემები, რომლებზე დაყრდნობითაც მოსწავლეები გააანალიზებენ კარიკატურებს. შეკითხვები და ორგანიზების ფორმები შეუძლია განსაზღვროს კლასის საჭიროების მიხედვით. როგორც წესი, კარიკატურაზე მუშაობის დროს აუცილებელია ნახატს სხვადასხვა კუთხიდან შევხედოთ. ამის მიზეზი ის არის, რომ კარიკატურა სუბიექტურად ასახავს მოვლენებს და ზემოქმედებს ადამიანის ემოციებზე. მიუხედავად ამისა, მას ისტორიული პროცესების შესახებ, საინტერესო ინფორმაციის მიცემა შეუძლია, მთავარია სწორად შევძლოთ მისი ინტერპრეტაცია.

მაგალითისათვის მოვიყვანთ  კარიკატურის ანალიზის ნიმუშს:

საგაკვეთილო მუშაობის დროს, კარიკატურის ანალიზისათვის ეფექტურია შემდგომი სტრატეგიების გამოყენება.

სტრატეგია 1.

საწყის ეტაპზე პედაგოგი მოსწავლეებს ინდივიდუალურად ურიგებს კარიკატურებს. რამდენიმე მოსწავლეს, რომლებიც შემდგომ ეტაპზე წყვილში ან ჯგუფში უნდა გაერთიანდნენ, აძლევს ერთსა და იმავე კარიკატურას.

პირველი ეტაპი. მოსწავლეები, განსაზღვრული პერიოდის განმავლობაში, ინდივიდუალურად, გულმოდგინედ აკვირდებიან კარიკატურაზე მოცემულ ყველა დეტალს.

მეორე ეტაპი. მოსწავლეები ინდივიდუალურად აღწერენ კარიკატურაზე გამოსახულ ადამიანებს, საგნებს, სხვა ობიექტებს, ყოველგვარი ინტერპრეტაციის გარეშე.

მე ვხედავ…..

მესამე ეტაპი. მოსწავლეები  იწყებენ  კარიკატურის ინტერპრეტირებას, ჩამოწერენ შეკითხვებს, რომლებიც მათ ნახატის ირგვლივ გაუჩნდა, სამუშაო კვლავ ინდივიდუალურად სრულდება.

მე მსურს, ვიცოდე…. მე მაინტერესებს…

ვინ?… რა?… სად?… როდის?… რატომ?… რისთვის?… როგორ?…

მეოთხე ეტაპი. მოსწავლეები წყვილში ან ჯგუფში ერთიანდებიან. შეაჯერებენ და განიხილავენ კარიკატურის ირგვლივ გაჩენილ შეკითხვებს და ეძებენ მათზე პასუხებს.

მეხუთე ეტაპი. მოსწავლეები წყვილში ან ჯგუფში, ისტორიული კონტექსტის გათვალისწინებით ცდილობენ, პასუხი გასცენ შეკითხვებს, ვისთვის არის კარიკატურა განკუთვნილი და რა არის ავტორის მთავარი სათქმელი.

მე ვფიქრობ, მხატვარს სურს თქვას…

მე ვფიქრობ, კარიკატურა განკუთვნილია….

მეექვსე ეტაპი. წყვილიდან/ჯგუფიდან შერჩეული მოსწავლე თავის თვალთახედვას წარუდგენს კლასს. ხდება მოსაზრებების საერთო საკლასო განხილვა და შეჯერებულ პოზიციამდე მისვლა.

სტრატეგია 2.

მოსწავლეებმა კარგად რომ გაიგონ, თუ რა არის კარიკატურის გზავნილი, საჭიროა გაიაზრონ, რა ნაწილებისაგან შედგება ის და როგორი მიმართება არსებობს ამ ნაწილებს შორის. შემდგომი სტრატეგიის გამოყენება, რომელიც მოსწავლეებს დაეხმარებათ, გაიაზრონ კარიკატურის ცალკეული ასპექტების მნიშვნელობა და მათი როლი კარიკატურის გზავნილის აღქმის პროცესში.

საწყის ეტაპზე მასწავლებელი ამზადებს სიმბოლოებს, რომლებიც ხშირად გამოიყენებოდა პოლიტიკური მიზნებისათვის. მაგალითად, ჩაქუჩი, ურო, არწივი, რაკეტა, ტანკები, ასევე, შესაძლებელია ცნობილი ისტორიული პირების სურათები, ისტორიულ მოვლენათა სურათები და ა.შ.

პირველი ეტაპი. პედაგოგი ჰყოფს მოსწავლეებს მცირე ჯგუფებად და აძლევს თითოეულ ჯგუფს სიმბოლოებს. მოსწავლეები ყურადღებით აკვირდებიან დარიგებულ მასალას.

მეორე ეტაპი: პედაგოგი სთხოვს თითოეულ ჯგუფს, 5-10 სიმბოლოს გამოყენებით შექმნან  პოლიტიკური კარიკატურა, ტექსტური წარწერა არ დაიშვება. მოსწავლეები უნდა დარწმუნდნენ, რომ მათი ნახატი კონკრეტულ მიზანზეა გათვლილი. პედაგოგს შეუძლია წინასწარ განუსაზღვროს თემა მოსწავლეებს, ანდა მისცეს მათ თავისუფალი არჩევანი.

მესამე ეტაპი:  ჯგუფები ერთმანეთს შორის ცვლიან შექმნილ ნახატებს.  ამჯერად მათი ფუნქციაა, შეისწავლონ სხვა ჯგუფის მიერ შექმნილი კარიკატურა  და დაასათაურონ ის.

მეოთხე ეტაპი: კარიკატურა კვლავ უბრუნდება ავტორ ჯგუფს. ისინი კითხულობენ დასათაურებას და ფიქრობენ შემდეგ შეკითხვაზე: შეესაბამება თუ არ სათაური ჩვენს ჩანაფიქრს? ჯგუფი აუმჯობესებს თავის კარიკატურას, რათა თავისი გზავნილი გახადოს უფრო ნათელი და მკაფიო. მას შეუძლია შეცვალოს კარიკატურის სახელწოდებაც.

მეხუთე ეტაპი: ნახატი კვლავ გადაეცემა მეორე ჯგუფს, რომელიც ნახატსა და მინაწერზე დაყრდნობით ამჯერად პასუხობს შემდეგ შეკითხვას: „რა არის კარიკატურის მთავარი გზავნილი?“ ისინი თავიანთ შეხედულებებს კარიკატურის ავტორ ჯგუფს წარუდგენენ და განიხილავენ საკითხს, თუ რა იყო კარიკატურის მთავარი გზავნილი და როგორ დაეხმარა მათ გამოყენებული სიმბოლოები ამის აღქმაში.

შედეგები:

• მოსწავლეები მარტივად ჩასწვდებიან მოვლენის არსს, უკეთ გაიაზრებენ ისტორიული კონტექსტს;
• განუვითარდებათ კრიტიკული აზროვნებისათვის საჭირო უნარები;
• დახვეწენ დაკვირვებისა და ინტერპრეტაციის უნარ-ჩვევებს;
• განუვითარდებათ ანალიზის უნარი;
• კარიკატურებზე მუშაობა ხელს შეუწყობს მოსწავლეებში შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებას.

მასალები:

https://teachinghistory.org/teaching-materials/teaching-guides/21733

https://www.eiu.edu/eiutps/cartoon.php

https://www.learnnc.org/lp/editions/nchist-eg/6460

დავით ჩივაძე

პროგრამა „ასწავლე საქართველოსთვის“.

დიდი ხანია, მინდოდა, კალიგრაფიასა და მასთან დაკავშირებულ მიდგომებზე დამეწერა. საკითხზე დაფიქრებისაკენ კი ხელახლა მიბიძგა ცოტა ხნის წინ გამართულმა შეხვედრამ, რომელზეც  ქართულის სახელმძღვანელოს პოტენციური ავტორები მსჯელობდნენ, თუ როგორ უნდა ჩაიდოს დაწყებითი საფეხურის სახელმძღვანელოში  წერაზე, კალიგრაფიის დახვეწაზე მიმართული სავარჯიშოები, უნდა წერდნენ თუ არა მოსწავლეები ბადიან რვეულებში და ა.შ.

დავიწყოთ მცირეოდენი შესავლით, როგორც რიტორიკის კანონები მოითხოვს.         ,,კალიგრაფია“ ბერძნული სიტყვაა და სიტყვასიტყვით ლამაზად წერას ნიშნავს. საქართველოში მას ოდითგანვე დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა. ბეჭდური სისტემის განვითარებამდე კალიგრაფისტთა სკოლები არსებობდა, რომლებში განსწავლულებიც დიდი რუდუნებითა და მოწიწებით  ასრულებდნენ სხვადასხვა მნიშვნელობის ტექსტის გადამწერთა ფუნქციას. ერთი სიტყვით,  კალიგრაფისტობა ჩვენს ქვეყანაში ხელოვნების რანგში იყო აყვანილი . ბუნებით ესთეტი ქართველი ყოველთვის თვლიდა, რომ თვალი ჭამს და თვალი სვამს, ამიტომ ხელით ნაწერი ძალიან ლამაზი უნდა იყოს.  განათლების საბჭოური სისტემა ამ საკითხს კიდევ უფრო ხისტად  უდგებოდა-მოსწავლეებს სხვადასხვა წესით აიძულებდნენ ლამაზად წერას, მემარცხენეებს მაინცდამაინც მარჯვენა ხელის ხმარებას უკიჟინებდნენ, ,,ბატიფეხურის’’ ავტორს კი ხშირად აგემებდნენ ხოლმე იმ ავადსახსენებელ სახაზავს, წესით ჭკუა რომ უნდა ესწავლებინა.

გავიდა ხანი. მსოფლიო გადავიდა ბეჭდურ სისტემაზე. საზოგადოებაში გაჩნდა ლიბერალური შეხედულებები, განათლების სფეროში კი-კონსტრუქციული მიდგომები, მაგრამ ბევრისთვის ეს საკითხი რატომღაც იმავე სიმაღლეზე დგას, რა სიმაღლეზეც მაშინ იყო, როცა ადამიანები ჯერ კიდევ ბატის ფრთას აწებდნენ მელანში. ლამაზად წერა ისევაა ძალდატანების, წვალების, იძულების და, შესაბამისად, მოსწავლის მხრიდან წერითი სამუშაოს სიძულვილის ერთ-ერთი მიზეზი.  ვისაც დაბალ საფეხურზე ქართულის მასწავლებლად უმუშავია და საკითხსაც ჯანსაღად უყურებს, იშვიათია, არ ჰქონოდა ამ საკითხზე მცირეოდენი შეუთანხმებლობა მაინც მშობლებთან და ზოგიერთ კოლეგასთან. მასწავლებელთა ნაწილი ისევ აწვალებს მოსწავლეებს კალიგრაფიის გამო,  მშობელთა უმრავლესობაც  ჯიუტად თვლის პრიორიტეტად ლამაზად წერას, წერის სხვა ასპექტები კი ამის ფონზე მათთვის მნიშვნელობას კარგავს.

საკითხის უკეთ გასაშლელად ჩემი  პრაქტიკიდან ერთ ადრეულ და უხერხულ ეპიზოდს გავიხსენებ: სკოლაში მუშაობა ახალი დაწყებული მქონდა. ენთუზიაზმს არ ვუჩიოდი და , ბუნებრივია, დიდ დროს ვუთმობდი მოსწავლეებში წერისა და კითხვის უნარების გაუმჯობესებას. ამ ძნელად სავალ გზაზე ერთი გასაოცარი ამბავი გადამხდა: ერთ-ერთ მოსწავლეს უცნაური ჩვევა ჰქონდა : სახლში მიცემული  წერითი დავალება მინიმუმ შვიდჯერ დაწერილი მოჰქონდა. რომ მეგონა, ჩემ მიერ შესასწორებლად გამიზნულ ნაწერს ვეცნობოდი, აღმოჩნდებოდა, რომ 6-7 ვარიანტი შემდეგ გვერდებზე ეწერა. ვერ ვიგებდი, რა ხდებოდა. ნერვები მაწყდებოდა იმის გარკვევაში, რომელი იყო საბოლოო, რადგან ხშირად წინა ნაწერი სჯობდა შემდეგს. ვერ ვხვდებოდი , რატომ ,,თამაშობდა’’ ბავშვი ასე საშინაო დავალების რვეულში. მიზეზს კი არა და არ მეუბნებოდა. არაერთხელ მივეცი შენიშვნა ამის გამო. ჯიუტად იმავის გამეორების შემდეგ კი  გავაფრთხილე, რომ თუ კიდევ მომიტანდა ამდენჯერ დაწერილ ერთსა და იმავე დავალებას, ყველას გადავუხაზავდი. შენც არ მომიკვდე- არაფერი შეცვლილა. ერთ დღესაც ნერვებმა მიმტყუნა, ავიღე რვეული და ყველა გამეორებული დავალება გადავხაზე.  რას ვიზამთ, მუშაობის ადრეულ საფეხურზე ყველას მოგვდის მსგავსი შეცდომები.

შედეგმაც არ დააყოვნა. მეორე დღეს მოსწავლის დედაცა და მამაც ერთად დამესხნენ თავს. მიზანი კაპასი მასწავლებლის ,,შეხურება’’ იყო. დიალოგში, რომელიც ჩემი ძალისხმევით კონსტრუქციულ ჩარჩოში წარიმართა, გამოირკვა, რომ  თურმე შვილს მამა კალიგრაფიაში ავარჯიშებდა, არც მეტი და არც ნაკლები, საშინაო დავალების რვეულში. ეს იყო ერთი დავალების მრავალი ასლის არსებობის მიზეზი. გავშრი. შემეცოდა ბავშვი, რომელიც რატომღაც მიზეზს ვერ მაგებინებდა. ალბათ, ინტუიციურად ხვდებოდა, რომ ჩემი და მამის მიდგომები დიდად არ ემთხვეოდა. წარმოვიდგინე, როგორ იჯდა ღამით და ხვნეშა-ხვნეშით, მინიმუმ რვაჯერ, იძულებით წერდა ერთსა და იმავე დავალებას… მე კი ამდენი შრომა ერთი ფხრიწინით წყალში ჩავუყარე…

ეს ყველაზე დრამატული ფაქტია ჩემი პრაქტიკიდან კალიგრაფიასთან დაკავშირებით მშობელთა რადიკალურ-კონსერვატორული მიდგომების საილუსტრაციოდ. შესაძლოა, სხვები იძულების უარეს მეთოდებსაც მიმართავენ შინ.  მასწავლებელთან მშობლის დიალოგში კი საკითხი დაახლოებით ასე ისმება ხოლმე:

მშობელი:

-თქვენ ხომ სთხოვთ მკაცრად, რომ ლამაზად წეროს? (რატომღაც საეჭვოა ხოლმე მოთხოვნა, არადა, საინტერესოა, რომელ მასწავლებელს სიამოვნებს გაურკვეველი და უსუფთაო ნაწერის კითხვა?)

მასწავებელი:

-რა თქმა უნდა, წერის კულტურის ჩამოყალიბება ძალიან მნიშვნელოვანია. თუმცა  ეს საკითხი გარკვეულწილად კომპენსირდება იმ ფაქტით, რომ მოსწავლე ახერხებს უფრო მნიშვნელოვან რამეებს: აზრის გამართულად და მოქნილად ჩამოყალიბებას, ახალი ლექსიკური ერთეულების ოსტატურად გამოყენებას, კონკრეტული საკითხის ირგვლივ ვრცელ და თანმიმდევრულ მსჯელობას…

მშობელი:

-კი, მაგრამ ნაწერს რომ შეხედავ, სურვილი არ გაგიჩნდება წაკითხვის, როგორ ასოებს წერს, რა საშინელებაა…

მასწავლებელი:

– არც ისე ცუდად წერს. მთავარია, წერის კულტურა დაიცვას. ასოების მოხაზულობას რაც შეეხება, კალიგრაფია ხშირად გენეტიკურია, ინდივიდის გასაღებია, ასე ადვილად არ იცვლება. თან, მსოფლიო ბეჭდურ სისტემაზეა გადასული, ეს საკითხიც ასე მტკივნეულად აღარ დგას…

მშობელი:

– ასე როგორ შეიძლება, ბევრი უნდა ივარჯიშოს გამოსწორებაზე, ზოგი ხატავს, ისე წერს..

მასწავლებელი:

-მართალს ბრძანებთ, მაგრამ მას სხვა უფრო მნიშვნელოვანი უნარები აქვს. ასოების მოხაზულობას რაც შეეხება, ყველა ერთნაირად ვერ დაწერს. ყველა ვან გოგივით ხომ ვერ ხატავს…

(დუმილი)

არ იფიქროთ, რომ მასწავლებელი ან მოსწავლის ლამაზ ნაწერს არ აფასებდეს, ან წერის კულტურაზე არ მუშაობდეს, ან ღვლარჭნილი და აბდაუბდა ნაწერის კითხვა სიამოვნებდეს. მაგრამ მოგეხსენებათ, სწავლების პროცესში გონივრულია,  მეტი ძალისხმევა მიმართო შინაარსობრივ და არა- ფორმალურ მხარეზე. ენისა და ლიტერატურის სწავლება არ გახლავთ გრაფიკისა და ფერწერის გაკვეთილები, სადაც ფორმაზე მუშაობას უამრავ დროს დაუთმობ.

კაცმა რომ თქვას, რა პრობლემაა მასწავლებლისათვის კალიგრაფიის გაუმჯობესებისათვის ხშირი და მიზანმიმართული ვარჯიში. ,,სუფთა წერის გაკვეთილები“ ხომ ყველაზე ადვილი ჩასატარებელია: მიეცით მოსწავლეებს საწერი, ყოველგვარი ტვინის ჭყლეტისა და ფიქრის გარეშე, ერთადერთი მოთხოვნით: ,,წეერეთ ნეელა და ლაამაზად.“

მზრუნველმა და მოტივირებულმა მასწავლებელმა კი იცის, რომ ლამაზად წერის მოთხოვნა არ უნდა აქციოს მოსწავლის ტანჯვისა და წვალების იარაღად. ფორმალური მხარის ლაფსუსები კი მოსატანიც არაა იმ ბარიერებთან, რაც მოსწავლეს შეიძლება შეექმნას გრამატიკული პარადიგმების გაგების, გამართულად წერისა და აზროვნების კუთხით.  საოცარი ისაა, რომ ადამიანთა ნაწილს ამ ყველაფერზე უფრო პრიორიტეტულად სუფთად და ლამაზად წერა ესახება. ჩემი აზრით, ეს დამოკიდებულება ტიპური ანარეკლია საზოგადოების ცნობიერებისა, რომელიც ფორმას შინაარსზე მეტ დატვირთვას ანიჭებს.

ყოველივე ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, კითხვაზე, თუ როგორ უნდა გადაიჭრას მოსწავლეებში კალიგრაფიის ჩამოყალიბების პრობლემა სახელმძღვანელოს შემქმნელთა, მშობლებისა თუ მასწავლებლების მხრიდან ,  ერთადერთი პასუხი არსებობს, რომელსაც უნდა დაეფუძნოს ყველა მეთოდი თუ სტრატეგია: უმტკივნეულოდ, ტანჯვისა და ძალადობის გარეშე!

 ჩრდილოეთ ირლანდიის დედაქალაქ  ბელფასტში  მეცნიერების ფესტივალის ფარგლებში ჩატარდა გაკვეთილი ქიმიაში, რომელსაც  სხვადასხვა სკოლის 1339 მოსწავლე  ესწრებოდა. აქცია-გაკვეთილი გინესების რეკორდების წიგნში მოხვდა, როგორც ყველაზე მასობრივი გაკვეთილი  ქიმიაში. ასევე მსოფლიო რეკორდი დაამყარეს მოსწავლეებმა, რომლებმაც აქციის მოთხოვნის მიხედვით გარკვეულ დროში შეასრულეს მინიმუმ  ორი მეცნიერული ექსპერიმენტი და მოასწრეს დაკვირვების შედეგების ჩაწერა – მონაცემთა აღრიცხვა. ამ ინფორმაციის შედეგად გამიჩნდა სურვილი მსგავსი მოდელით ჩამეტარებინა ექსპერიმენტულ–კვლევითი გაკვეთილი თემაზე  –  ,,ქიმიური რეაქციის სიჩქარეზე მოქმედი ფაქტორები“.

სანდრო: „კვლევების შედეგად მე მარტივად  გავიგე და უკეთაც დამამახსოვრდა სიჩქარეზე

მოქმედი ფაქტორები!”

ქეთი: „ამ გაკვეთილზე ჩემი ჯგუფიდან  კვლევაში  ყველა აქტიურად  იყო  ჩართული“.

თიკა: „მართალია, ცდებს ხშირად ვატარებთ, მაგრამ განსაზღვრულ  დროში დავალებების შესრულება/მოსწრება უფრო საინტერესო და სახალისო იყო!“

გაბრიელი: „მოდით, ჩვენც ჩავატაროთ გინესის  რეკორდის მსგავსად მასობრივი გაკვეთილი ქიმიაში!“.

გაბრიელის  ამ იდეას მისი ჯგუფი შეუერთდა, ჯგუფს კლასი, კლასს . . . 

ეს ხომ  საინტერესო და ინოვაციური გამოწვევაა!

ეს არის შეფასებები, რომელიც ექსპერიმენტულ-კვლევითი გაკვეთილის – ,,ქიმიური რეაქციის სიჩქარეზე მოქმედი ფაქტორების“ – შემდეგ მოსწავლეებმა გამოთქვეს, ამიტომ შესაძლოა კოლეგებისათვის საინტერესო აღმოჩნდეს ჩემი გამოცდილების გაზიარება კვლევაზე დაფუძნებული და მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლებისათვის. მარტივი, ხელმისაწვდომი მასალებით კვლევის დაგეგმვა და ექსპერიმენტების განხორცილება კოლეგებს დაეხმარება სასწავლო პროცესის გაუმჯობესებაში.

გაკვეთილის თემა – ქიმიური რეაქციის სიჩქარეზე მოქმედი ფაქტორები

გაკვეთილის მიზანი – მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ, ჯგუფურად  ჩაატარონ  ექსპერიმენტული კვლევები №1-4 და თითოეული კვლევის  საფუძველზე დაადგინონ, რა ფაქტორი  განსაზღვრავს ქიმიური რეაქციის სიჩქარეს. მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ ექსპერიმენტით კონკრეტული პრობლემის გადაჭრა,  წინასწარ  დარიგებული  კვლევის ცხრილი 1-ის შევსება და კვლევის შედეგებზე დაყრდნობით დასკვნის გამოტანა.

აქტივობა  1. მოსამზადებელი ეტაპი;

აქტივობა  2. წინარე ცოდნის შემოწმება;

აქტივობა  3. გამოწვევა; პრობლემის  დასმა;

აქტივობა 4. პრობლემის გადაწყვეტა: კვლევა №1.-4;

აქტივობა  5. საშინაო დავალება;

აქტივობა 6.  გაკვეთილის შეჯამება/მოსწავლეთა შეფასება.

აქტივობა  1.(3წთ) მოსამზადებელი ეტაპი

მასწავლებელი კითხულობს სიას, მიმართავს კლასს წინა გაკვეთილის მსგავსად დაჯგუფდნენ ნომრების მიხედვით და დასხდნენ ერთი მაგიდის გარშემო. კლასი დაყოფილია სამ ჯგუფად,

აცნობს შეფასების რუბრიკას.

აქტივობა  2.(8წთ.) წინარე ცოდნის შემოწმება.

1. 1. ცოდნის შემოწმება ხდება კითხვებით:

– როგორ განისაზღვრება ქიმიური რეაქციის სიჩქარე?

– რომელი ფორმულით გამოსახავენ ქიმიური რეაქციის სიჩქარეს?

– რა არის ქიმიური რეაქციის სიჩქარის ერთეულები?

– წამიკითხეთ, როგორ გააფორმეთ ამოცანის მოცემულობა?

(სახელმძღვანელო, გვ.64. ამოცანა 3). – რა უნდა გვეპოვა ამ ამოცანაში?

– გამაცანით, როგორ შეასრულეთ  ამოცანის გამოთვლა?

2. მასწავლებელი იბარებს რეფერატებს თემაზე:

პირველი ჯგუფი –  ვინ იყო ა. გინესი?

 მეორე – გინესის წიგნის შექმნის ისტორია;

მესამე  ჯგუფი – გინესის მიხედვით სიჩქარესთან დაკავშირებული რეკორდები.

აქტივობა  3.გამოწვევა; პრობლემის დასმა (5წთ.)

– ჩვენ ირგვლივ  მრავალი ქიმიური რეაქცია ხდება (მაგ: შაქრის დუღილით სპირტის მიღება – რამდენიმე კვირა, ბენზინი წამებში იწვის…). როგორ ფიქრობთ, რეაქციები ერთნაირი სიჩქარით მიმდინარეობს თუ – სხვადასხვა?

– რა განაპირობებს რეაქციის სიჩქარეს? (პასუხები მრავალფეროვანია).

uმასწავლებელი:   2015წ.  როგორც ყველაზე მასობრივი გაკვეთილი ქიმიაში, გინესების რეკორდების წიგნში მოხვდა, რომელიც ჩრდილოეთ ირლანდიის დედაქალაქ  ბელფასტში (ქალაქი დიდ ბრიტანეთში)  მეცნიერების ფესტივალის ფარგლებში ჩატარდა.  აქცია-გაკვეთილს  ესწრებოდა სხვადასხვა სკოლის 1339 მოსწავლე.

ასევე, მსოფლიო რეკორდი დაამყარეს მოსწავლეებმა, რომლებმაც აქციის მოთხოვნის მიხედვით გარკვეულ დროში შეასრულეს მინიმუმ  ორი მეცნიერული ექსპერიმენტი და მოასწრეს დაკვირვების შედეგების ჩაწერა – მონაცემთა აღრიცხვა.

მოდით, ჩავთვალოთ, რომ ეს გამოწვევაა და იმავე მოდელით ჩავატაროთ გაკვეთილი – ,,ექსპერიმენტული’’.  შესრულებული კვლევებით  დაადგინეთ, თუ  რა ფაქტორები განაპირობებს  ქიმიური რეაქციის სიჩქარეს.

uმასწავლებელი:  *დავალება სრულდება ჯგუფებში (1-3). *კვლევის ინსტრუქციები თოთოეული  ჯგუფისთვის  საერთოა. *თითოეული კვლევა უნდა შესრულდეს განსაზღვრულ დროში.  * კვლევის ჩატარება/დაკვირვების შემდეგ, მოყვანილი  პირობები მოკლე ჩანაწერის სახით უნდა გააფორმოთ თაბახის ფურცელზე – ცხრილი 1, რომელიც მაგიდაზე გიდევთ. *ჯგუფური მუშაობის შედეგს თქვენ მიერ ჯგუფიდან შერჩეული რამდენიმე მოსწავლე წარმოადგენს

ქიმიურ რეაქციის სიჩქარეზე მოქმედი პირობების განსაზღვრა

ცხრილი 1.

აქტივობა 4. (6წთ.) პრობლემების გადაწყვეტა:  კვლევა №1.(6წთ.)

ჯგუფები აყალიბებენ რეაქციის სიჩქარეზე მოქმედ ფაქტორებს:

სქემა:    

აქტივობა  5. (2წთ.)  საშინაო დავალება.

1. რვეულში ჩაწერეთ დაფაზე გამოსახული სქემა. თითოეულ ფაქტორს  მიუწერეთ  შესაბამისი ქიმიური რეაქციის ტოლობა.
2. ჟანგვა-აღდგენის რეაქციებს მიუთითეთ შესაბამისი ჟანგვის რიცხვის მნიშვნელობა.

აქტივობა 6. (5წთ) გაკვეთილის შეჯამება/მოსწავლეთა შეფასება.

შეფასების რუბრიკა განმსაზღვრელი შეფასებისთვის

მასწავლებელი:  როგორ მოგეწონათ დღევანდელი გაკვეთილი?

რას  შეცვლიდით/დაამატებდით  ამ გაკვეთილს?

სანდრო: „კვლევების შედეგად მე მარტივად  გავიგე და უკეთაც

დამამახსოვრდა სიჩქარეზე მოქმედი ფაქტორები!”

ქეთი: „ამ გაკვეთილზე ჩემი ჯგუფიდან კვლევაში  ყველა

აქტიურად  ვიყავით  ჩართული“.

თიკა: „მართალია, ცდებს ხშირად ვატარებთ, მაგრამ განსაზღვრულ

დროში დავალებების შესრულება/მოსწრება უფრო საინტერესო და

სახალისო იყო!“

გაბრიელი: „მოდით, ჩვენც ჩავატაროთ გინესის რეკორდის მსგავსად

მასობრივი გაკვეთილი ქიმიაში!“

(პრაქტიკული რჩევა – რეაქტივებისთვის გამოიყენეთ: ალუმინის ფოლგა, სპილენძის მავთული; სპილენძის მავთულის გაცხელებითა და ჩამოფხეკის შედეგად  შესაბამისი ოქსიდის მიღება და შეგროვება, თუთია – ბატარეის დაშლის შედეგად მიღებული კორპუსი).

გაკვეთილის დასრულების შემდეგ, დასვენებაზე ანი მეუბნება: მასწ! იცით, რომ  ბელფასტი ლეგენდარული ტიტანიკის სამშობლოა და იმავე ადგილზე ტიტანიკის ფორმის უდიდესი კომპოზიცია – მუზეუმი აშენდა?

– ანი, ტიტანიკი 1912 წელს  გავიდა და საუკუნის შემდეგ  – 2012წ. გაიხსნა მუზეუმი.

როგორც ,,ტიტანიკს“, ასევე მუზეუმს სამი წლის განმავლობაში აშენებდნენ და

სიმბოლურად იმდენივე ადამიანის მიღება  შეუძლია, რამდენიც  ლაინერზე იყო.

მოდი, ეს ინფორმაცია შემდეგ გაკვეთილზე გააცანი მოსწავლეებს, იქნებ კიდევ გაჩნდეს ახალი იდეა, რომელიც დაგვეხმარება დავგეგმოთ ახალი კვლევა, ამოვხსნათ და  აღმოვაჩინოთ დაფარული საიდუმლოებები...

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. 1. მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის გზამკვლევი. ნაწილი II. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2016;
2. პრაქტიკული პედაგოგიკა – ფოკუსირებული დაკვირვების პრაქტიკა. მ. ბოჭორიშვილი. ჟურნალი ,,მასწავლებელი“, 8 ოქტომბერი, 2014წ., გამომცემლობა: მასწავლებლის სახლი;

3.პრობლემაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილის დაგეგმვა. მ.სეხნიაშვილი.  ჟურნალი ,,მასწავლებელი“, 9 მარტი,2016წ., გამომცემლობა: მასწავლებლის სახლი;

4. სააზროვნო უნარების განვითარების ეფექტიანი სტრატეგიები.

     https://tpdc.gov.ge/uploads/pdf_documents/saazrovn%20unarebi.pdf

5. როგორი უნდა იყოს 21-ე საუკუნის მასწავლებელი – 15 მახასიათებელი -https://edu.aris.ge/news/rogori-unda-iyos-21-e-saukunis-maswavlebeli-15-maxasiatebeli.html

6.School children at Belfast’s Odyssey Arena smash record for world’s largest science lesson.

February 24. 2015.

7. https://irelandru.com/world-record-school-kids-belfast/