(ნაწილი მეორე)

„გარდატეხის ასაკი“- „კრიტიკული ასაკი“, როგორც გენებოთ ისე დაუძახეთ. სიმართლე გითხრათ, ამას არ აქვს პრინციპული მნიშვნელობა. ვფიქრობ, მთავარია გავერკვეთ მოვლენის არსში. სტატიის პირველ ნაწილში უკვე აღვნიშნე, რომ უფროსებს აკისრიათ პასუხისმგებლობა, გააცნობიერონ მოვლენის მექანიზმი. მშობლები/აღმზრდელები უნდა შეეცადონ იმის გარკვევას, რატომ იცვლება მათი შვილების/აღსაზრდელების ქცევა გარკვეულ ასაკში და, რაც მთავარია, როგორ უნდა შეიცვალოს თავად უფროსების დამოკიდებულება და ქცევა ამ მოვლენასთან მიმართებაში.

მოდით, ვცადოთ, გავარკვიოთ „ვინ არის დამნაშავე“ და „რა უნდა მოვიმოქმედოთ უფროსებმა“.

მინდა მოკლედ აღვწერო, ე.წ. ფიზიოლოგიური ფაქტორების გავლენა ამ მოვლენაზე: გოგონები დაახლოებით 10-13, ბიჭები კი – 12-15 წლის ასაკში სქესობრივ მომწიფებას იწყებენ. საყოველთაოდ არის ცნობილი, რომ ამ დროს ვლინდება სერიოზული ცვლილებები ენდოკრინულ სისტემაში. მოზარდები მატულობენ სიმაღლეში, ზოგ შემთხვევაში მატულობს სხეულის წონაც, ჩნდება მეორადი სასქესო ნიშნები. ამ პერიოდში შეიმჩნევა საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატის ერთგვარი გარდაქმნაც, მოზარდების მოძრაობა შესაძლებელია მცირედ დაირღვეს, ანუ ბავშვები თითქოს ხდებიან  „მოუხერხებლები“. ექიმები გვიხსნიან, რომ სიმაღლეში სწრაფი ზრდა შესაძლებელია გულის მუშაობის სერიოზული დატვირთვის მიზეზად იქცეს. მოზარდებს ეწყებათ გულის აჩქარება, არტერიული წნევის მატება, თავბრუსხვევები, გადაღლილობის შეგრძნება. ნერვულ და ენდოკრინულ სისტემებს შორის ირღვევა ბალანსი, რადგან ეს უკანასკნელი სქესობრივი მომწიფების პერიოდში მნიშვნელოვან ცვლილებებს განიცდის. ეს ყველაფერი ერთად კი აისახება მოზარდის შინაგან მდგომარეობაზე, მის ხასიათსა და გუნება-განწყობაზე. ხშირად, მოზარდები სწრაფად ღიზიანდებიან, აღგზნებული ან აპათიური ხდებიან.

კიდევ ერთხელ იმიტომ დამჭირდა მოზარდების ამ მძიმე მდგომარეობის შეხსენება მშობლებისა და აღმზრდელებისათვის, რომ ამ პერიოდში მოზარდებს სჭირდებათ უფროსებისაგან ამ მდგომარეობის ახსნა-განმარტება მათთვის გასაგებ ენაზე.

„კრიზისულ ასაკში“ მოზარდებში იწყება საკუთარი „მეს“ გადაფასება. მათ ეწყებათ, ასე ვთქვათ, „დიდიობის პერიოდი“ .

• „ბავშვი კი აღარ ვარ, რომ სულ ჭკუას მასწავლით“;
• „მე თვითონ შემიძლია გადავწყვიტო რა ვჭამო და რა ჩავიცვა“;
• „ძალიან გთხოვთ, ხშირად ნუ დამირეკავთ. რამდენჯერ უნდა შემახსენოთ, რომ სახლში დაბრუნების დროა?“
• „მე უკვე დიდი ვარ და ძალიან გთხოვთ, გამუდმებით ნუ მიმეორებთ, რა ვაკეთო და რა – არა, დავიღალე უკვე ამდენი შენიშვნებისაგან“;
• „და საერთოდ, ნუ ერევით ჩემს საქმეებში“.

მსგავსი ფრაზები თქვენც მოგისმენიათ? რა თქმა უნდა, თქვენ ხომ მოზარდის მშობელი ხართ.

მას უნდა, რომ თანასწორივით მოექცეთ, რადგან „გრძნობს, რომ უკვე დიდია და ამას იმსახურებს“. ჩემი პრაქტიკიდან გამომდინარე, შემიძლია გითხრათ, რომ მშობლების უმეტესობას უჭირს შეცვალოს საკუთარი დამოკიდებულება უცაბედად, მათთვის მოულოდნელად „გაზრდილი“ შვილის მიმართ. ნამდვილად არ არის ადვილი მშობლისათვის, რომელსაც მიჩნია, რომ მისი შვილი ჯერ ისევ პატარა ბავშვია და მასზე უნდა იზრუნოს, შეეგუოს იმას, რომ შვილმა გადაწყვეტილებები დამოუკიდებლად უნდა მიიღოს. ხშირ შემთხვევაში სწორედ ეს რეალობა იწვევს კონფლიქტს მოზარდსა და უფროსებს შორის.

მოდით, ახლა ერთ-ერთი პრაქტიკოსი ფსიქოლოგის, ირინა მილიუტინას განსხვავებულ მოსაზრებას გავეცნოთ:

„მე საერთოდ არ მივიჩნევ ამას პრობლემად. ეს ცხოვრებაა. უბრალოდ ბავშები რაღაც გამოსავალს პოულობენ სიტუაციიდან. უფროსებთან თანამშრომლობაზე უარის თქმა, სწავლისადმი ინტერესის დაკარგვა, სახლიდან წასვლა, ალკოჰოლის ან ნარკოტიკების გამოყენება (ესეც სახლიდან წასვლის ერთგვარი სახეცვლილებაა) – ეს ყველაფერი მოზარდების რეაგირების, პროტესტის ფორმაა მათთვის თავსმოხვეული თამაშის წესების წინააღმდეგ. როდესაც ბავშვები ცუდად იქცევიან, მათ სურთ, ყურადღება მიიქციონ. 12-14 წლის ასაკის ჩვენი შვილები სიმაღლეში თითქმის უტოლდებიან საკუთრ მშობლებს, რაც მათ აფიქრებინებს, რომ უფროსებთან ურთიერთობაში უკვე თანასწორი უნდა იყვნენ. მშობლები კი ვერაფრით აღწევენ თავს სტერეოტიპებს. ისინი მოზარდს ისევ პატარა ბავშვივით ექცევიან. სინამდვილეში, თუ უფროსებს არ სურთ, გააღვივონ კონფლიქტი, აუცილებელია ესმოდეთ მოზარდის მდგომარეობა და შეეცადონ დაეხმარონ მას წარმოქმნილი სიძნელეების დაძლევაში.

თუ მოზარდი გრძნობს, რომ მას სიყვარულით და მზრუნველობით ექცევიან, მაშინ მისი თვითშეფასება  რეალობის ადეკვატური იქნება. ის ოჯახში თავს კომფორტულად იგრძნობს და არ ექნება, ე.წ. „გარდატეხის ასაკის“ პრობლემები. იქ, სადაც თავს იჩენს ასაკობრივი პრობლემები, ნიშნავს, რომ რაღაც არ არის წესრიგში, ამიტომ მშობლებმა უნდა სცადონ შვილის მიმართ დამოკიდებულების შეცვლა. ბავშვის აღზრდის პროცესი – საკუთარი თვიდან უნდა დავიწყოთ“.

„გარდატეხის ასაკი“, ვფიქრობ, ყველაზე მეტად მოზარდების სწავლისადმი ინტერესის დაქვეითების და ზოგ შემთხვევაში, პრაქტიკულად სრულად დაკარგვის გამო იქცევა ყველაზე მძიმე პერიოდად მშობლების ცხოვრებაში. მშობლებისათვის ხომ ძალიან მნიშვნელოვანია, როგორ სწავლობს მათი შვილი, დღეს ყველა აცნობიერებს, რომ სწორედ სწავლაზეა დამოკიდებული მისი შვილის მომავალი წარმატებული ცხოვრება და მშობლის „მშვიდი სიბერე“.

ეს კრიტიკული ასაკი სწორედ აქ იჩენს თავს და აძლიერებს მოზარდებსა და უფროსებს შორის „ღირებულებით“ კონფლიქტს. მოზარდისათვის მნიშვნელოვანია სწავლის პროცესში მისი პირადი შეხედულება და უფროსების ვერავითარი გადარწმუნება მომავალი სასურველი პროფესიის უპირატესობებზე ვერ იქონიებს გავლენას მასზე.

„გარდატეხის ასაკზე“ საუბრისას, გვერდს ვერ ავუვლით პედაგოგიურ შეცდომებზე საუბარს. „ცოდვა გამხელილი სჯობსო“ – უთქვამთ ჩვენს წინაპრებს და მართლაც არავისთვის არ არის სიახლე, რომ მასწავლებლები ზოგ შემთხვევაში არასწორად ექცევიან კრიტიკულ ასაკში მყოფ აღსაზრდელებს. მნიშვნელოვანია, უფროსები გაერკვნენ, საიდან მოდის მოზარდის „ცუდი ქცევა“. პედაგოგებმა კარგად იციან ამ „საზიზღარი ასაკის“ შესახებ და ხელიდან არ უშვებენ მომენტს, ყველაფერი მას გადააბრალონ.

• „ყოველთვის ასეა ამ ასაკში. სწავლა აღარ უნდათ, აგრესიულები და უზრდელები ხდებიან“;
• „იმდენ ბავშვს გაუვლია ჩემს ხელში, არაფერი განსაკუთრებული არ ხდება“;
• „არა უშავს, გაიზრდებიან და გადაუვლით ყველაფერი. საჭირო არ არის ზედმეტი ყურადღება, უფრო აუვარდება თავში, ამ ასაკში ბავშვებს ისედაც ყველა ანებივრებს“;
• „ეგენი ბევრნი არიან, მე კიდევ ერთი და რამდენს უნდა გავწვდე? თანაც ყველას აქვს ეგ ასაკი და ყველა თავისებურად გამოხატავს“;
• „რა ვიცი, ჩვენც ვიყავით მაგ ასაკში და არაფერი ზედმეტი არ გაგვიბედავს და ვერც გავბედავდით“.

ვფიქრობ, საკმარისი მაგალითები მოვიყვანე და მკითხველი მიხვდა, რის თქმაც მსურს. მოზარდებს ყველა მხრიდან „ვერგაგების“ კედელი ხვდებათ და ამიტომაც არ უნდა გაგიკვირდეთ, რომ საკუთრი ქცევით შესაძლებელია „შურისძიების აქტს“ ახორციელებენ.

მასწავლებლებს უმჯობესია ესმოდეთ, რომ საჭიროა მკვეთრი საზღვრები დააწესონ საკუთარ პრობლემებსა და მოზარდების პრობლემებს შორის, რათა არცერთი მხარის ინტერესები არ დაზარალდეს.

არსებობს ისეთი ცნება, როგორიც არის: „მშობლის რეაქცია შვილის ქცევაზე“.

• „მაცადე, ხომ ხედავ საქმე მაქვს, შენ კი მაწყვეტინებ, არ შეგიძლია მერე მითხრა, რაც გინდა?“
• მე არ შემიძლია ყოველთვის, როცა შენ მოინდომებ, მაშინვე შევასრულო შენი მოთხოვნები. დიდი ხარ უკვე და ამდენი უნდა გესმოდეს“.

ეს ის მაგალითებია, რომლებიც გვეუბნება, რომ არ ღირს მოზარდს იმედი გაუცრუოთ, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ის მისთვის მნიშვნელოვან თემაზე აპირებდა საუბარს. ამ ასაკში ბავშვები ხომ ძალიან მგრძნობიარეები არიან, მათ ისედაც უჭირთ უფროსებისათვის საკუთარი განცდების გაზიარება და ასეთი შემთხვევები კიდევ უფრო აშორებს მოზარდებს უფროსებისაგან. თუ ბავშვი სახლში თავს ცუდად გრძნობს, ის ვერც გარეთ მოახერხებს საკუთარი თავისათვის „კომფორტის შექმნას“.

დასასრულ მინდა მეოცე საუკუნის გამოჩენილი კანადელი პედაგოგის პიტერ ლოურენსის ძალიან გონებამახვილური სიტყვები შეგახსენოთ:

„როდესაც ბოლოს და ბოლოს მიხვდები, რომ შენი მშობლები სიმართლეს გეუბნებოდნენ, აღმოაჩენ, რომ თავად ხარ მოზარდი შვილის მშობელი, რომელიც დარწმუნებულია, რომ მისი მშობლები მუდამ ცდებიან“.

ქეთევან კობალაძე

თბილისის წიგნის ფესტივალზე, როგორც წესი, რამდენჯერმე მივდივარ ხოლმე – სხვადასხვა ამოცანებით; ბავშვებით, მეგობრებით, ან მათ გარეშე, შესაბამისად, აღჭურვილი. სანამ თბილისში ვცხოვრობდი, ყოველთვის მქონდა საკმარისი დრო, რიგიანად და მშვიდად გავცნობოდი ახალ ლიტერატურულ მოსავალს. წელს კი, მარტვილის გზაზე მდგარმა, ექსპო ჯორჯიას დასალაშქრად ნახევარი საათი თუ მოვიხელთე. ამჯერად მხოლოდ ქართული საბავშვო ლიტერატურით შემოვიფარგლე  და აღმოჩნდა, რომ დრო არათუ არ მეყო, საკმარისად დამრჩა. შარშანდელი ფესტივალის შემდეგ მხოლოდ სამი ახალი გამოცემა შეემატა ქართული საბავშვო ლიტერატურის ისედაც მოკრძალებულ  გამოცდილებას – ირმა მალაციძის „ექიმი კოდალა“, გიორგი  კეკელიძის „თომას ზღაპრები“ და სულ ახლახანს – დიანა ანფიმიადისა და გიორგი ბარბაქაძის „სახატავ რვეულში ჩაწერილი ზღაპრები“. ვარდისფერ-ცისფრებად აღაღანებული ნახევარფაბრიკატი თარგმანების – გოგონებისა და ბიჭების ბაფთა-ბორბლიანი სასაჩუქრე წიგნების მარათონში, თვით, საბავშვო ლიტერატურის პანთეონის ღვთაებებიც უხერხულად გრძნობდნენ თავს, ჩვენებური წიგნები კი ამ ფონზე ერთიორად დაუცველად  გამოიყურებოდნენ.

რადგან ახალია და ცხელია, თან მიზნობრივ აუდიტორიაზე – ჩემი ოჯახის ორ ყველაზე პრეტენზიულ და, ამასთანავე, განსხვავებული გემოვნების მკითხველზე გამოცდილი მაქვს, „სახატავ რვეულში ჩაწერილი ზღაპრებით“ დავიწყებ. ეს დიანა ანფიმიადის პირველი საბავშვო ტექსტია, სადაც მან საკუთარი შვილის – 5 წლის გიორგი ბარბაქაძის ნახატები თხრობით სიუჟეტებად აქცია.

წარმოსახვის ფართო შესაძლებლობებით, ლექსიკურ-ფრაზეოლოგიური თამაშებით, აქა-იქ გროტესკული სახეებით ეს წიგნი უფრო მეტად მსოფლიო კლასიკოსების – დონალდ ბისეტის, ასტრიდ ლინდგრენის, ანე-კატარინე ვესტლის – გამოცდილების გაგრძელებაა, ვიდრე – ქართული ტრადიციის. თუმცა დეკონსტრუქციული პათოსი / პოლიტიკა  – მოშალოს  ნორმატიული ჩარჩოები, მყარი და ტიპური ენობრივი კლიშეები, წიგნს ახალ სულს შთაბერავს და უნიკალური ენით აამეტყველებს. ვფიქრობ, ფილოსოფიით თუ წერის მანერით ამ წიგნს აქვს რესურსი, სრულიად ახალი ლიტერატურული გამოცდილების ათვლის წერტილი გახდეს.

მთხრობელი ცდილობს, ბავშვის პერსპექტივიდან აღწეროს ამბები, ჩაწვდეს მოვლენების აღქმისა და ინტერპრეტაციის მისეულ წესებს. ამ თვალსაზრისით, წიგნი არამხოლოდ წიგნად, სიტყვიერების ნიმუშადაა ღირებული, არამედ ის თანამედროვე ლიტერატურული პრაქტიკების – კოლაბორაციული წერის, ბიბლიოთერაპიის, არტთერაპიის განვითარებისთვის ყველა პირობას ქმნის. მეთოდი – შვილის / მეურვის / მოსწავლის / პაციენტის ნახატების ამეტყველება, ყველას შეუძლია გამოიყენოს. პრინციპი ეფექტურია ნებისმიერი პრობლემის რეფლექსიისა და მართვის საქმეში, განსაკუთრებით, იმ პატარებთან, რომლებიც მეტყველების სირთულეებს ეჭიდებიან.

დიანა წერს, გიორგი ხატავს. მისი თვითგამოხატვის  სტილია საკუთარი წარმოსახვების,  ფიქრებისა და განცდების მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი წესით სტრუქტურირება და ამ სტრუქტურების ვიზუალური რეპრეზენტაცია, ვიდრე საგანთა აღმნიშვნელების,  როგორც საკომუნიკაციო ინსტრუმენტების პრაგმატული გამოყენება. შემოქმედებითი მეთოდი ფსიქოთერაპიის ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ თეორიას -ფსიქოანალიზსა და მის ტექნიკას – არტთერაპიას ეფუძნება. თერაპიის  რესურსია ყველაფერი,  რაც კი ადამიანმა ხატვისა და წერის პროცესში შეიძლება  გამოიყენოს, მასალიდან და უმცირესი მორფემებიდან – ფერი, ხაზი, დეტალი, ბგერა, სიტყვა – ვიდრე კომპლექსურ ფორმებამდე, ენობრივ კონსტრუქტებამდე და სიუჟეტურ კომპოზიციებამდე. ეს დასრულებული მეტაფორები გზავნილია არაცნობიერიდან, რაც ფსიქოანალიზის ინტერესის  ერთ-ერთ მთავარ საგანს წარმოადგენს – კაცი, ხე („კაცი და ხე“), ცალრქა ცხენები („ორი“) და რა თქმა უნდა, სახლები, კორპუსები, სასახლეები, რომლებიც, თითქმის, ყველა ტექსტში გვხვდება და  რომლებიც ყველა ნახატში ერთმანეთს უკავშირდებიან  – ხაზებით  თუ კიბეებით.

წიგნის დიდი პარადოქსია მსუბუქ, საბავშვო, მარტივ ენობრივ ქსოვილში შებურული ეგზისტენციური კითხვები და აქედან აღმოცენებული ტკივილები, ადამიანური შიშები, გატაცებები და აღმაფრენა. ვინ ვართ – საიდან „ვიწყებით“ და სად „ვმთავრდებით“, რა ვართ სხვისთვის, რას ნიშნავს „მე“ / „ჩვენ“ და სხვა  / სხვები. შემთხვევითი არ არის, რომ ონტოლოგიურ კითხვებს დედა-შვილი სვამს, რადგან თავად დედაშვილობის არქეტიპის გააზრება ამ კითხვებში ჩაღრმავების  ერთ-ერთი მთავარი წინაპირობაა.

როგორებიც ვუყვარვართ, ისეთები ვართ („როგორ ვჩანვართ მთვარიდან“); „ზუსტი მხოლოდ  რომელიმე გეომეტრიული ფიგურაა,  ან – სიყვარული“. („ზუსტი“); „ორია, მაგრამ  ერთია“ („ორი“), – ასე ჟღერს იმ მეტაფორული ინვარიანტის მწერლისეული ინტერპრეტაცია, რომელიც გიორგის, თითქმის, ყველა ნახატში მეორდება – ორსახოვნება, პარალელური გმირები. მისი აზრით, თითოეული ეს მეტაფორა, მეტყველებს, რომ ყოფიერების უტყუარი ნიშანი სიყვარულია. განსაკუთრებით ცხადად ეს ჩანს ზღაპარში – „ორი“. ენობრივ დონეზე ამ პოსტულატის მეტაფორიზება შესაძლებელია ზმნით „მიყვარხარ“ – ზუსტი ცნებით, რომელიც „ვარ“-სა და „ხარ“-ს თანასწორად აერთიანებს, სწორედ ისე, როგორც გიორგის დახატული ტოლგვერდა რომბი.

დავუბრუნდეთ ისევ გრამატიკულ პირსა და პირის ნაცვალსახელებს, რასაც ბავშვები ხშირად  ნორმატიულად არ იაზრებენ, განსაკუთრებით, აუტისტური სპექტრისთვის დამახასიათებელი თავისებურებების არსებობის შემთხვევაში. პირის ნაცვალსახელების არევა არა თვითკმარი ლინგვისტური მოვლენაა, არამედ განსაზღვრული კოგნიტური მოდელის ენობრივი მარკერი. შესაძლოა, ამიტომაც იშლება / ვრცელდება გიორგის ნახატებში „მე“ პარალელურ მეტაფორებად – კაცი-ხე, მეფე-სასახლე, სევდიანი-მხიარული ცალრქა ცხენები, ნოტი ნიტა – მხიარული მელოდია, გიო – მთვარელი ბიჭი და სხვ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ეგო „სხვაზე“, როგორც სარკეზე, თვითშეცნობის ობიექტზე პროეცირდება. უფრო ფართოდ თუ განვიხილავთ, საკუთრივ  შემოქმედებითი მეთოდიც აქეთაა მიმართული – ერთმანეთის ნახატებსა და ნაწერებში საკუთარი თავის განჭვრეტა.

აუტისტური სპექტრის აშლილობაზე (ASD) მსოფლიოში ყოველწლიურად უამრავი ემპირიული კვლევა ტარდება, თუმცა ჯერჯერობით  ძალიან ბევრი მოსაზრება ჰიპოთეზად რჩება და ამ მდგომარეობის შესახებ თანამედროვე მსოფლიომ ცოტა რამ იცის. ფაზლის ერთი დეტალი, რომელიც აუტიზმის სიმბოლოდ  იქცა, სწორედ ამას შეგვახსენებს  – ჩვენი ცოდნა ზღვაში წვეთია, საერთო სურათის უმცირესი ნაწევარია. დიანაც, როგორც დედა, მწერალი, ლინგვისტი, სხვადასხვა მიმართულებით გაფანტული დიდი სურათის ასეთი დეტალების  მოხელთებას ცდილობს.

ჭიქაში გამომწყვდეული გემი, რომელიც  გიომ დახატა, დიანასთვის ბრაზის მეტაფორაა, რომელსაც მან, ვფიქრობ, საუკეთესო განვითარება მოუძებნა. „დედამ წყალი დაალევინა, ჩაეხუტა და წყენა თითქოს, არც ყოფილა, პატარა გემივით წყალს გაჰყვა. მიხვდა, რომ გაბრაზება დიდხანს  არ უნდა დაიტოვო გულში, უნდა თქვა, ანდა დაივიწყო, მით უმეტეს, როცა საყვარელ ადამიანებს ეხება. თორემ ბრაზი დიდხანს, დიდხანს დაცურავს და არსად მიდის, როგორც გემი შუშის ჭიქაში“. კონფლიქტის გადაჭრა ბრაზის გათავისუფლებაა (ამ შემთხვევაში, დავიწყება), როცა ბრაზი მისი გარემომცველი სივრცის გაფართოების პირდაპირპროპორციულად  მცირდება. სწორედ აქ არის ბიბლიოთერაპიისა და არტთერაპიის ეფექტი – უარყოფითი ემოციის დასურათხატება, თან  ასე მართებულად. პატარა  გემი არც არაესთეტიკურია, არც საზარელი, არც ძლევამოსილი, მასთან თანაცხოვრება, პრინციპში, შესაძლებელია, თუმცა ნაკლებ კომფორტული – ეს არის დიანასა და გიორგის  გზავნილი ბავშვებს და მათ მშობლებს, რომლებიც უარყოფით  ემოციებს თვალს ვერ  უსწორებენ და მათი მიღება უჭირთ. ეს  შთამბეჭდავი და მშვენიერი პასაჟი, ჩემი აზრით პატარა მკითხველს ბრაზთან  გამკლავებაში ყოველდღიურად ძალიან დაეხმარება.

ვფიქრობ, ასეთი  ტექსტები,  გარდა აუცილებელი ემპათიისა ბავშვების ფიქრების, მათი განცდების მიმართ, სპეციალური  ცოდნის  გარეშე ვერ დაიწერება. საბავშვო  ლიტერატურის ავტორებმა კარგად უნდა იცოდნენ – ვისთვის წერენ და ღრმად შეისწავლონ მკითხველთა თავისებურებები. „სახატავ რვეულში ჩაწერილი ზღაპრები“ ამ მოლოდინს წარმატებით ამართლებს. გარდა ამისა, ის მოუწოდებს სხვა ბავშვებსა და მათ დედებს კოლაბორაციული შემოქმედებისკენ, რათა ყველამ ერთად, მცირე დატალებით შექმნან სხვადასხვა ასაკის, შესაძლებლობების, ინტერესის  ბავშვთა საჭიროებების სრულყოფილი  სურათი.

     აჰა, ბეჭედნი საფლავისანი ჰგიან აღუტეხელად…

                                                                                                                      მიქაელ მოდრეკილი

პირველი სამაროვნები, ანუ თანამედროვე ენით რომ ვთქვათ, საფლავები, საქართველოში ძვ.წ. XVII-XVI საუკუნეებით თარიღდება და აქედანვე ირკვევა, რომ მიცვალებულის პატივისცემა ჩვენში ოდითგანვე საყოფაცხოვრებო კულტურის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილი იყო.

ეს კულტურა კი ბუნებრივად უკავშირდება ზოგადად, სიკვდილის არსის გააზრებას, ვთქვათ ასე _ სიკვდილის ესთეტიკას, და საბოლოოდ, საუკუნეების მანძილზე ამ კავშირს შედევრებიც კი შეუქმნია ხელოვნების სხვადასხვა სფეროში. ჩვენ ხომ ის ხალხი ვართ, ვინც ასე თქმაც შეძლო: „შენი ჭირიმე სიკვდილო, სიცოცხლე შვენობს შენითა!“..

ჰოდა, სიცოცხლის დამამშვენებელს პატივიც სჭირდება და ღრისეულად შეტოქებაც!

ამ ოპოზიციური ტანდემის _ სიკვდილის და სიცოცხლის მარადიული ორთაბრძოლის თუ სიყვარულის ანასხლეტებია საფლავის ქვები, ჩვენს მიწაზე გაბნეული _ ეს სრულიად უნიკალური ძეგლები, ლამის ხელოვნების ნიმუშები, რომლებიც ყველაზე ზუსტად ყვებიან ადამიანის ბედზე წუთისოფელში…

ისინი ჩვენს ისტორიაზეც ყვებიან, ყოფაზე, ნაღველზე და სიხარულზე, რაც მათ დახავსებულ ზურგებს ამოეფარა, რამაც ისინი _ უბრალო ქვები _ მარადისობის ქრონიკებად აქცია…

ცოტა ხნის წინ სოციალურ ქსელს რისხვასავით გადაუარა ინფორმაციამ იმაზე, რომ მთიულეთში, ერთ-ერთ სოფელში, ელექტროგადამცემი ანძების დასადგმელად სხვა ადგილი რომ ვერ მონახეს, საფლავების თხრა დააპირეს და მათ ნაცვლად რკინის ჩონჩხების ჩაშენება… ამაზე დიდი მითქმა-მოთქმაც იყო, მტყუან-მართალიც კარგა ხანს ირჩეოდა, ზოგი ინფორმაციის გადაუმოწმებლობაზე და ცრუ განგაშზე ჩიოდა, ზოგიც (უმეტესობა) ფაქტმა შეაძრწუნა _ ერთ-ერთი იმ ცოტა სიძვირფასეთაგანი, რაც შემოგვრჩა, წინაპრების და იმათი საფლავების პატივისცემაა და, ესე ხელაღებით თუ ამის განადგურებაც უკვე შეგვიძლია!.. მოკლედ, გათხრები შეჩერდა და იქ არავითარი სამუშაოები ჯერჯერობით აღარ წარმოებს, სამაგიეროდ, ამ ფეისბუქ-საგიჟეთში ერთი გადასარევი გოგოს, ხატია მაღლაფერიძის ფოტოებს გადავაწყდი, _ ყველაზე ნათელ შეკითხვებსაც და ცხად პასუხებსაც ეს ფოტოები ინახავენ და, ძალიან მომინდა თქვენთვისაც გამეზიარებინა _ ხატია იმ დღესვე მთიულეთში წავიდა თავისი ფოტოაპარატით და მცხუნვარე და მოცახცახე გულით, ყოველთვის ასე იქცევა ხოლმე, როცა და სადაც რამე სახიფათოს დაინახავს ან იგრძნობს, როცა და სადაც ადამიანს ადამიანი სჭირდება, ან ბუნებას სჭირდება ადამიანი…

ეს ფოტოები ხატიამ გადაიღო სოფელ მუგუდაში, ეს სწორედ ის საფლავის ქვებია, რომლებიც მრავალი ათეული წელიწადია, იქაურობის სასაფლაო ადგილებს ამშვენებს. სწორედ ასე – ამშვენებს და, ჩვენ, ჯერ კიდევ ცოცხლებს, სიკვდილის საიდუმლოზე გვიამბობს…

„ჭირისუფალს წყურვილი ახრჩობს, როგორმე მკვდრის ხსოვნა მაინც დაიჭიროს, დაიბას, ჩაიბეჭდოს. მშიერი დარჩება, მაგრამ საფლავის ქვას იყიდის. აღარ ჩაიცვამს, ოღონდ საფლავს ყვავილები ჩააცვას. უკანასკნელს გაჰყიდის, ოღონდ ძეგლი უყიდოს. იქაურობა ცრემლით მორწყოს და თავის თავთან ერთად სხვებიც აატიროს…“ _ ეს მიხეილ ჯავახიშვილია. სწორედ ასეთმა დამოკიდებულებამ შექმნა ეს უცნაური, მისტიკური მუზეუმი ცისქვეშეთში, ცალკე ხელობა იყო საფლავის ქვის მთლელობა, ცალკე ოსტატობა და ხელოვნება. ჩვენ ამ ოსტატთა სახელები აღარ ვიცით, თუმცა მათი ნამუშევრებით ბევრი რამის წაკითხვა კი შეგვიძლია _ მაგალითად, ერთმანეთისგან გაარჩევ სხვადასხვა კუთხის საფლავის ქვებს, ქართლში ქვათა ზედაპირებზე სხვა ორნამენტს დააქარგავდნენ, იმერეთში _ სხვას, მთიულეთში კი სულ სხვას; შეამჩნევ იმ საყოფაცხოვრებო რიტუალებსაც, რომლებიც ამა თუ იმ მხარეშია გავრცელებული; უბრალო, ცხოვრებისეულ ეპიზოდებსაც, რაიმე დეტალს, რაც კი განსვენებულს უკეთ, მხატვრულად გამოსახავდა…

მამაკაცი _ ან სანადირო, ან საომარი თოფით, ხელში ცხენის აღვირით და, შესაძლოა, იქვე, ცხენიც სადმე… უფრო ბევრი კი _ ცხვრები, ცხვრები და ბატკნები საფლავის ქვებზე, როგორც მაცხოვრის სიმბოლო, წუთსოფლის სიმშვიდის და იმქვეყნიური საუფლო სიწმინდის გამომხატველი! გოდერძი ჩოხელის საფლავის ქვა გაიხსენეთ, მცხეთაში, სამთავროს დედათა მონასტრის ეზოში _ ცისფერ-ვერცხლისფერი ქვა, ზედ თეთრი ბატკნით _ გოდერძის სამყარო, მთელი მისი სულიერი ვნება-შფოთის და სისპეტაკის დაბოლოება!..

ტბეთში, გადაღებების დროს, მთელ „სერიას“ წავაწყდი ქოლგიანი და ჩიხტიკოპიანი ქალებით დატვიფრული საფლავის ქვებისას, ალბათ რამე საერთო „მოდა“ იყო, მათი უწყინარი ტენდენცია, ქალები ასე გამოესახათ, ყველაზე ლამაზები ალბათ ამ ქოლგებით გამოდიოდნენ _ კოპწიები, დახვეწილები… ამ ქოლგების და თოფების და აღვირების ქვეშ ან გასწვრივ კი, ეპიტაფიებს კაწრავდნენ _ ყველაზე ბუნებრივ, ნაღდ პოეზიას…

ხანდახან ღიმილიც მოგერევა, ზოგიერთ ქვაზე რომ დიდი ამბით ნაწერ ეპიტაფიას ამოიკითხავ, იფიქრებ _ ეს რა ადვილი ყოფილა სიკვდილის ზღურბლზე გადაბიჯება, თუ ცოტა იუმორსაც ჩაიყოლებ, თუ, მაგალითად, შენს ტრაგედიას აი ასე შეხედავ:

„ბედშავი მწყემსი ვიყავი დაღლილმა არაგვის წყალი დავლიე რა ჩავაყოლე არ ვიცი იმ ღამეს სული დავლიე“ (ვინმე ნიკოლოზ ილიას ძე მამულაშვილის საფლავის ქვის ეპიტაფია)…

და როგორც ქვის მთლელები, შესაძლოა, ცალკე იყვნენ ამ ეპიტაფიების ოსტატებიც, ისინიც თავიანთ სტილს ამკვიდრებდნენ, თავიანთი „მოდა“ ჰქონდათ, ხანდახან მარტო ერთი სოფლის გაწვდენაზე, მაგრამ ეს ერთი სოფელიც ჰყოფნიდათ თავიანთი შემოქმედების ასპარეზად, ერთი სოფელი ხომ ბოლოს და ბოლოს, მთელი წუთისოფელია…

ხოლო, როცა ეპიტაფიებზე ვსაუბრობთ, შეუძლებელია არგახსენება იმ დიდებული არმაზული ბილინგვასი, გურამ ასათიანი როგორც იტყოდა _ „სარკოფაგის ათასწლოვანი სიგრილიდან“ დღემდე რომ გიზგიზებს ჩვილი, უმწეო, სამარადისო ხმა:

„მე ვარ სერაფიტი, ასული ზევახისა, მცირისა პიტიახშისა ფარსმან მეფისა, მეუღლე იოდმანგანისა – ძლევამოსილისა და მრავალი გამარჯვების მომპოვებელი ეზოსმოძღვრისა ქსეფარნუგ მეფისა, ძისა აგრიპა ეზოსმოძღვრისა ფარსმან მეფისა. ვაება ვაებისა. ის ვინც იყო ახალგაზრდა და იმდენად კეთილი და მშვენიერი იყო, რომ არავინ იყო მისი მსგავსი სილამაზით და გარდაიცვალა 21 წლისა.“

საფლავის ქვებზე და მათ უნიკალურ შინაარსზე ჩვენი საყოფაცხოვრებო კულტურის ისტორიაში, შესანიშნავი წიგნი გამოსცეს ამირან არაბულმა და ეთერ თათარაიძემ. „შენდობით მომიხსენიეთ“ _ ასე ჰქვია წიგნს და, მასში უამრავ საინტერესო რამეს პოულობს მკითხველი _ ამბით დაწყებული, ფოტოებით გათავებული, საქართველოს თითქმის ყველა კუთხეში აღბეჭდილი, საგულდაგულოდ შესწავლილი საფლავების შესახებ.

ხატია მაღლაფერიძის ფოტოებიც, ამ წერილს რომ ერთვის, იმ საფლავის ქვებს აცოცხლებს, რომლებიც ერთხელ უკვე აღბეჭდეს ბატონმა ამირანმა და ქალბატონმა ეთერმა სოფელ მუგუდაში.

თუმცა, დღეს ისინი კვლავ გვახსენებენ თავს, ჩვენს თვალწინ ხელახლა იფურცლებიან, რათა ის მთავარი აზრი ამოვიკითხოთ, რისთვისაც მათი ცხოვრება ღირდა და ჩვენი ცხოვრება ღირს, რის გამოც უხილავი კავშირი _ სულთა საუფლოს და აქაურთა შორის, დღემდე ცოცხალია და თუ მტკიცედ ვიდგებით, არც არასდროს გაქრება…

წლების წინ ერთი უცნაური შემთხვევის მოწმე გავხდი. მეექვსეკლასელი გელა, რომელსაც მეტსახელად „მელაკუდას“ ეძახდნენ, ყველანაირად გაურბოდა როგორც თანატოლებთან, ისე უფროსებთან ურთიერთობას, საკუთარ თავში ჩაკეტილი, გულჩათხრობილი, მუდამ განმარტოებით იჯდა, ერიდებოდა აქტიურობას, სწავლისადმი არავითარ ინტერესს არ ამჟღავნებდა. მხოლოდ ერთ მასწავლებელთან, როცა ის დაფასთან იძახებდა და ირონიულად მიმართავდა: „აბა, მელაკუდა, გამოდი და მოგვიყევი ერთი, რა იცი!“ – ცდილობდა ლაღი ბიჭის როლის თამაშს, ამ მიმართვაზე თანაკლასელებთან ერთად იცინოდა და დაფისკენ მიემართებოდა, თუმცა დაფასთან ვეღარაფერს პასუხობდა და მერხს თავჩაღუნული უბრუნდებოდა. აღმოჩნდა, რომ გელას მელაკუდა სწორედ ამ მასწავლებელმა შეარქვა. როცა ავუხსენი, როგორ მოქმედებდა ბავშვზე მეტსახელი და ვთხოვე, სახელით მიემართა, გაოცებულმა მიპასუხა, რომ აზრადაც არ მოსვლია მისი დაცინვა, პირიქით, ამას სიყვარულით აკეთებდა, და დასძინა: „ხომ ხედავ, ჩვენთან ერთად იცინის, ესე იგი, არ სწყინს“. გელა ნამდვილად იცინოდა, მაგრამ ეს ის მწარე სიცილი იყო, რომლითაც ადამიანი ხშირად უხერხულობის დაფარვას ცდილობს.

ბევრი მშობლისთვის ნაცნობია სიტუაცია, როცა ბავშვი ატირებული ბრუნდება სკოლიდან და ჩივის, რომ თანატოლები მას სახელით კი არა, მეტსახელით მიმართავენ. ზემოთ განხილული შემთხვევისგან განსხვავებით, ბავშვები ხშირად თავად არქმევენ ერთმანეთს მეტსახელებს. გამოგონილი სახელით მიმართვა ბავშვისთვის საწყენია, თუმცა არის ისეთი შემთხვევებიც, როცა მეტსახელი მომგებიან პოზიციაში აყენებს მას, მოსწონს, სიამოვნებით რეაგირებს მასზე და უცხო თანატოლებს საკუთარ თავს ხშირად სწორედ ამ სახელით წარუდგენს. მაგალითად, თუ ბავშვი თანატოლებს შორის ავტორიტეტით სარგებლობს, „საქმეებს აგვარებს“, ურთიერთობებს აწესრიგებს, ამის გამო მეტსახელად შერქმეული „ყოჩი“ შესაძლოა სრულიადაც არ იყოს მისთვის შეურაცხმყოფელი. თუმცა ბავშვების უმრავლესობისთვის მეტსახელით მიმართვა გამაღიზიანებელი და საწყენია, უხერხულ მდგომარეობაში აყენებს, პრობლემებს უქმნის და ურთიერთობის შემაფერხებელიც ხდება.

ვფიქრობ, საინტერესო იქნება იმის ცოდნა, რა შემთხვევაში მოქმედებს ამგვარად მეტსახელი ბავშვზე.

მეტსახელი უმეტესად იწარმოება ადამიანის სახელისგან ან გვარისგან. გარდა ამისა, ის შესაძლოა უკავშირდებოდეს გარეგნობას, ფიზიკურ ნაკლს, გონებრივ ან ქცევით მახასიათებლებს.

საინტერესოა, რომ ბავშვები საკმაოდ ადრეული ასაკიდან იწყებენ ერთმანეთისთვის მეტსახელებით მიმართვას, თუმცა ყველაზე მტკივნეული ეს გარდატეხის ასაკში ხდება, განსაკუთრებით მაშინ, როცა მეტსახელი ფიზიკურ ნაკლს ან თავისებურებას უკავშირდება. ეს არ არის შემთხვევითი, რადგანაც განვითარების დისჰარმონიულობა ბავშვს ამ ასაკში ისედაც უამრავ თავსატეხს უჩენს. ადვილი შესამჩნევია, რომ ამ პერიოდში ბავშვის სახის ნაკვთები უცვლელი რჩება, ცხვირი და ყურები კი სწრაფად ეზრდება, უგრძელდება კიდურები, რაც სხეულის ზომასთან შედარებით საკმაოდ თვალში საცემია. ყოველივე ეს მოზარდს სერიოზულ დისკომფორტს უქმნის და თუ ამაზე ვინმემ ყურადღება გაამახვილა, ასაკობრივი ცვლილებების ატანა მოზარდისთვის ბევრად უფრო მტკივნეული ხდება. ამ დროს ისეთი მეტსახელები, როგორიცაა „ყურშა“ ან „ცხვირა“, ძლიერ ემოციურ აფეთქებას იწვევს. მოზარდები მათ გარეგნობაში მომხდარ ცვლილებებზე ყურადღების გამახვილებას განსაკუთრებით მტკივნეულად აღიქვამენ უფროსებისგან – პედაგოგებისა და მშობლებისაგან, თუმცა, როგორც წესი, უფრო ხშირად თანატოლებთან ურთულდებათ ურთიერთობა მეტსახელით მოხსენიების გამო.

როგორ უნდა მოიქცეს მშობელი, როცა გრძნობს, რომ მისი შვილი მტკივნეულად რეაგირებს თანატოლების მხრივ მეტსახელით მიმართვაზე?

• უპირველეს ყოვლისა, არ არის სასურველი ასეთ სიტუაციაში უფროსებისი პირდაპირ ჩარევა. ხშირად მშობლები ცდილობენ, შეუმსუბუქონ შვილს ტკივილი და უხერხულობა, დაელაპარაკონ მის თანაკლასელებს და აუხსნან, რომ ბავშვს მეტსახელით მიმართვა არ სიამოვნებს. ასეთი ჩარევა, როგორც წესი, ბავშვს უფრო მეტად უკარგავს თავდაჯერებას. ამასთან, ასეთი ქმედებით ის შესაძლოა ახალი დამამცირებელი მეტსახელის, მაგალითად, „დონდლოს“, შეძენის საფრთხის წინაშეც დავაყენოთ.
• კარგი იქნება, თუ გავარკვევთ, რას უკავშირდება მეტსახელი, მერე კი დაველაპარაკებით თავად ბავშვს, რომლისთვისაც ის მტკივნეული და დამამცირებელია. თუ ბავშვს თანატოლები სათვალის გამო აღიზიანებენ, დასცინიან და დამამცირებელი მეტსახელით მიმართავენ, ის შესაძლოა ჩაიკეტოს საკუთარ თავში, გახდეს მორცხვი, წყენია. ამ შემთხვევაში ყველაზე უარესი ის იქნება, თუ ბავშვმა უარი თქვა სათვალის ტარებაზე, რაც მნიშვნელოვნად გაუუარესებს მხედველობას. უნდა ავუხსნათ მას, რომ სათვალის ტარება და მასთან დაკავშირებული ზედმეტსახელი სრულიადაც არ არის დამამცირებელი და შეურაცხმყოფელი, რომ ბევრი ცნობილი ადამიანი ხმარობდა სათვალეს ბავშვობაში, თუმცა ამას ხელი არ შეუშლია მათი წარმატებისთვის.
• ვასწავლოთ ბავშვს მისთვის გამაღიზიანებელ სიტუაციაზე მშვიდად რეაგირება. ავუხსნათ, რომ მეტსახელით მიმართვაზე წყენის გამოხატვით ის დამატებით იარაღს აძლევს „თავდამსხმელს“, რომელიც, ასეთი რეაქციის შემყურე, მომავალშიც გააღიზიანებს მას, როცა მის გაბრაზებას მოისურვებს. სიმშვიდე და გულგრილობა კი იმას გამოიწვევს, რომ მოზარდი, რომელიც მის განაწყენებას ცდილობს, ინტერესს დაკარგავს „მსხვერპლის“ მიმართ.
• ხშირად შედეგიანია მეტსახელით მიმართვის იგნორირება. თუ ბავშვი არ გამოეხმაურება მეტსახელს, თუ თავს ისე დაიჭერს, თითქოს მისკენ მიმართული სიტყვები არ ესმის, აგრესორი, დიდი ალბათობით, იძულებული გახდება, მისი ყურადღების მისაპყრობად, სახელით მიმართოს მას.
• ცნობილია, რომ მეტსახელით მიმართვას განსაკუთრებით მტკივნეულად აღიქვამენ მორცხვი ბავშვები და ბავშვები, რომლებსაც ურთიერთობის პრობლემები აქვთ. ისინი, ჩვეულებრივ, არაადეკვატურად დაბალი თვითშეფასებით გამოირჩევიან, ამიტომ სასურველია, მათ, უპირველეს ყოვლისა, თვითშეფასება ავუმაღლოთ და საკუთარი ძალების რწმენა გამოვუმუშაოთ.

დაბოლოს, ვასწავლოთ ბავშვებს ნებისმიერ სიტუაციაში შეძლებისდაგვარად შეინარჩუნონ კეთილგანწყობა, სიმშვიდე და სიყვარული. ავუხსნათ, რომ ბოღმა, ბოროტება, სიძულვილი მათ ისეთ ჩიხში შეიყვანს, საიდანაც გამოსავლის პოვნა ძალიან ძნელია.

ცნობილი მწერლები და მეცნიერები ჩვეულებრივი ადამიანები არიან, მაგრამ მათმა უმეტესობამ კარგად იცის დაბალანსებული მუშაობისა და დასვენების ფასი. მათ ესმით, რომ შემოქმედებითი შთაგონების წყარო არ უნდა დაშრეს. ეს კი ძალების მობილიზაციას საჭიროებს.

1912 წელს პარიზის ერთ-ერთი სადაზღვეო კომპანიის თანამშრომელი, ფრანც კაფკა თავის საცოლეს, ფელიცია ბაუერს წერდა: „დრო საერთოდ არ მაქვს, არც – ძალა, ჩემი სამსახური საშინელებაა, სახლში კი ხმაური მკლავს. რადგან ცხოვრებაში ნაკლებად მიმართლებს, სხვადასხვა ხრიკს მივმართავ“. კაფკას ხრიკი განმარტოებით სეირნობაში მდგომარეობდა, ღამით კი დაძინება ძალიან უჭირდა.

ამ მხრივ არც ჩვენი ცხოვრება განსხვავდება ცნობილი ადამიანების ცხოვრებისაგან, რადგან ნებისმიერი ჩვენგანის ყოველდღიურობა შედგება მყარი ჩვევებისგან, რიტუალებისგან,  ვალდებულებებისგან, რომელთა შესრულების შემდეგ, ცოტა პირადი დრო გვრჩება.  როგორ უნდა ვაბალანსოთ სამუშაო და დასვენება, დაგეგმარება და იმპროვიზაცია ისე, რომ არც ძალა დაგვეკარგოს და არც შთაგონება?

მეისონ კარის წიგნში „გენიოსის რეჟიმი: დღის წესრიგი ცნობილი ადამიანებისთვის“ თავმოყრილია 161 მწერლის, მხატვრის, მეცნიერისა თუ ფილოსოფოსის ცხოვრებისეული დეტალები, სადაც ბევრი რამ ჩვენთვის მახლობელი უნდა იყოს.

ძილი

ყველა ადამიანი, რომელიც აქტიური ცხოვრების ნაკადში ხვდება, ყოფიერების მოთვინიერების თავისებურ ხერხებს მიმართავს. მაგალითად, გიუსტავ ფლობერს წერა მხოლოდ ღამღამობით შეეძლო, დღისით კი მცირედი ხმაურიც თავ-გზას ურევდა. გიუნტერ გრასი პირიქით იყო. ის ამბობდა, რომ ღამით შთაგონებით წერდა, მაგრამ დილით რომ გადახედავდა წუხანდელ ნაწერს, მისი გადაკეთება უწევდა.

თანამედროვე ამერიკელი მწერალი ნიკოლსონ ბეიკერმა ასეთი რამ მოიგონა: ერთ დღეში ორი დილა „შეათავსა“. ის წერდა: „როგორც წესი, დილის ოთხ საათზე ან ხუთის ნახევარზე ვიღვიძებ. ვწერ და ყავას ვსვამ. საათნახევრის შემდეგ ძილი მერევა, თვინიერად ვუბრუნდები ლოგინს და ცხრის ნახევარზე მეორე დილა მითენდება“.

ფსიქოლოგი ფრენსის სკინერი დიდი ხანია იღვიძებს შუაღამისას და საათნახევრის განმავლობაში გულმოდგინედ მუშაობს. ლოგინთან ახლოს შემზადებული აქვს ხის დაფაზე მიმაგრებული ბლოკნოტ-ფანქარი. დაფას თავისი პატარა სანათიც მოჰყვება. ფსიქოლოგი არ უჩივის უძილობას. ის ცოტას წაიმუშავებს და კვლავ მშვიდობიანად იძინებს.

ძილთან დაკავშირებულ პრობლემებს ბევრი შემოქმედებითი ადამიანი უჩივის. მაგალითად, უილიამ ჯეიმსი საკუთარ თავს დიდხანს აძინებდა ქლოროფორმით, ფერენც ლისტი ღამღამობით ნერვულად სცემდა ბოლთას ოთახში, ჩარლზ დარვინი კი ჩაძინებამდე საათობით ფიქრობდა სხვადასხვა სამეცნიერო პრობლემაზე.

ზოგიერთ ცნობილ ადამიანს მიაჩნდა, რომ ძილის ტრადიციული რეჟიმი მისთვის მიუღებელი ან უეფექტო იყო. ამერიკელი არქიტექტორი და გამომგონებელი ბაკმინსტერ ფულერმა მოიგონა „მაღალხარისხიანი“ ძილის თავისებური სქემა: დღისით ის ცოტა ხნით იძინებდა და შემდეგ ისევ უბრუნდებოდა სამუშაოს. მისი ბიოგრაფი წერს, რომ ფულერი მოულოდნელად ითიშებოდა ნებისმიერ ადგილას და ღრმა ძილს მიეცემოდა ხოლმე. ეს გარშემო მყოფთ შოკში აგდებდა. შემდეგ კი, ასეთივე სისწრაფით იღვიძებდა.

რენე დეკარტი ყოველდღიურად ათ-თერთმეტ საათს იძინებდა, ბევრს სეირნობდა ტყე-ტყე და ირწმუნებოდა, რომ მხოლოდ ხანგრძლივი დასვენების შემდეგ შეეძლო, გონებრივად ემუშავა.

კვება და სტიმულატორები

ბევრი მხატვარი და მოაზროვნე უპირატესობას მსუბუქ და მცირეულუფიან საკვებს ანიჭებდა. პიკასო მარტო ბოსტნეულს, ბრინჯს, თევზეულს და ყურძენს მიირთმევდა. ფრენსის ბეკონი კი პირიქით, დღეში სამჯერ აწყობდა პურ-მარილობებს და ერთ ჭამაზე რამდენიმე ბოთლ ღვინოს ცლიდა. ეს ხელს არ უშლიდა მუშაობაში: „შეზარხოშებულს უფრო კარგად გამომდის ყველაფერი, ჩემი ტვინი ცოცხლდება, ენერგია მემატება“.

ონორე დე ბალზაკი დღეში 50-მდე ფინჯან მაგარ ყავას სვამდა. იუნსტონ ჰიუ ოდენი კი ყავასთან ერთად ალკოჰოლს, თამბაქოს და ამფეტამინებს ეძალებოდა. სამწუხაროდ, თამბაქო ყველაზე გავრცელებული სტიმულატორია შემოქმედებით ადამიანებში. ზიგმუნდ ფროიდი, რომელიც მთელი ცხოვრება ეწეოდა, წერდა, რომ თამბაქო ამ ცხოვრებაში ყველაზე იაფფასიანი სიამოვნება იყო.

ბოჰემური ცხოვრების წესი, რომელსაც შემოქმედებითი ადამიანები ირჩევენ, მეტად მიდრეკილს ხდის მათ სტიმულატორების მიმართ. თუმცა არსებობენ ისეთი ცნობილი ადამიანებიც, რომლებიც მუშაობის დროს კატეგორიულად ეწინააღმდეგებიან ნებისმიერი სახის სტიმულატორებს – ინგმარ ბერგმანი ყოველთვის ფხიზელი მუშაობდა; ალკოჰოლიზმით შეპყრობილი ფრენსის სკოტ კეი ფიცჯერალდიც კი მოგვიანებით აღიარებდა, რომ ვრცელი ნაწარმოების წერის დროს, შემდგომში კი რედაქტირებისას, სასმელთან საერთოდ არ მეგობრობდა.

დასვენება

საჭირო დროს დასვენება შემოქმედებისთვის კონცენტრაციაზე არანაკლებ მნიშვნელოვანია. ძალიან ადვილია მორიგ პრობლემასა თუ საკითხზე გავამახვილოთ ყურადღება, დროის ათვლა დავკარგოთ და ისე „გადავიწვათ“, რომ რამდენიმე დღის განმავლობაში საერთოდ აღარ შეგვეძლოს მუშაობა. მაგრამ დასვენებაც სხვადასხვანაირად არის შესაძლებელი.

როცა იგორ სტრავინსკის მუშაობა არაპროდუქტიული ხდებოდა, ის თავზე დგებოდა, ბეთჰოვენი კი ასეთ დროს, სადილის შემდეგ, სასეირნოდ მიდიოდა, რასაც თითქმის მთელი დარჩენილი დღე მიჰქონდა. სეირნობის კიდევ ერთმა მოყვარულმა, სერენ კიერკეგორმა, სამუშაოს შორის დასვენებებისას თითქმის მთელი კოპენჰაგენი მოიარა. ბენჟამინ ფრანკლინი დილაობით თითქმის მთელი საათის განმავლობაში იღებდა ჰაეროვან აბაზანებს, ამის შემდეგ კი ცოტა ხნით წაუძინებდა კიდეც.

კარლ იუნგი წერდა: „მივხვდი, რომ ადამიანი, რომელიც მუშაობას აგრძელებს იმის მიუხედავადაც კი, რომ მას დასვენება სჭირდება, უბრალოდ სულელია“.

როგორც ჩვენ ყველა, გენიოსებიც წუხდნენ კონცენტრაციის ნაკლებობით, ისიც პროკრასტინირებენ (საქმის მუდმივად სამერმისოდ გადადება). პროკრასტინაციის პრობლემა განსაკუთრებით აწუხებდა უილიამ ჯეიმსს. ის უნივერსიტეტის ლექტორი იყო და ლექციების მომზადებას ხშირად გადადებდა უკანასკნელი წუთებისთვის, რასაც საკმაო ირონიით აღნიშნავდა კიდეც: „კარგად ვიცნობ ადამიანს, რომელიც დიდხანს უნდება ბუხრის ანთებას, სკამების გადაადგილებას, მაგიდის უკანასკნელი ბუმბულებისგან გასუფთავებას, მაგიდაზე ნივთების დალაგებას, თაროდან პირველივე წიგნის გამოღებასა და თვალიერებას, ფრჩხილების გაპრიალებას და მთელი დილა ლაპარაკს – ის ამ ყველაფერს უმიზნოდ აკეთებს, მხოლოდ იმიტომ, რომ იმ ერთადერთ საქმეს არ მოკიდოს ხელი, რომელიც დილას უნდა შეესრულებინა და რომელიც მასში ზიზღს იწვევს (ლექციის მომზადებას ვგულისხმობ)“.

იმისთვის, რომ ოდნავ მოდუნებულიყო, ფრენსის ბეკონი ძილის წინ კულინარიულ წიგნებს კითხულობდა, ვუდი ალენი ყურადღების სხვა რამეზე გადასატანად დღეში რამდენჯერმე იღებს შხაპს, დევიდ ლინჩი კი ტრანსცენდენტალურ მედიტაციას მისდევს.

სამუშაო

იმისთვის, ვინც ბოლომდე უძღვნის თავს საქმეს, სამუშაო არის ის, რაც ცხოვრებას აზრს სძენს. ყველაფერი დანარჩენი მხოლოდ სამუშაოსთვისაა საჭირო. ამიტომ ისეთი სამუშაოც კი, რომელიც ყველაზე მეტად უკავშირდება ხელოვნებას, დისციპლინასა და თითქმის ასკეტურ, მტკიცე თვითშეზღუდვას გულისხმობს.

„მადამ ბოვარზე“ მუშაობის დროს ფლობერი წერდა: „ჩემი სამუშაო უცნაური სიყვარულით მიყვარს, როგორც ასკეტს კელია, რომელიც მუცელს უღრღნის… დროდადრო, როცა თავს დაცარიელებულად ვგრძნობ, როცა ფრაზები არ ეწყობა და მხოლოდ რამდენიმე გვერდის დაწერის შემდეგ ვამჩნევ, რომ ჯერ არცერთი მზა ფრაზა არ დამიწერია, დივანზე ვენარცხები და ვწევარ უიმედო სევდისაგან გასულელებული. მძულს ჩემი თავი და ვწყევლი მას იმ უგონო სიამაყისთვის, რომლის გამოც ქიმერასთან რბოლაში ვიხრჩობი. გადის საათის მეოთხედი და ყველაფერი იცვლება – გული ბედნიერებით ძგერს“.

„ბოლოს და ბოლოს, სამუშაო საუკეთესო გზაა ცხოვრებისაგან თავის დასაძვრენად,“ – წერდა მოგვიანებით.

მწერლისა თუ მხატვრის რეალური ცხოვრება იშვიათად გვაგონებს რომანტიკულ წარმოდგენებს ღვთაებრივად შთაგონებულ პოეტ-შემოქმედზე, რომელიც ინსპირაციას ელის. პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია ყოველდღიური შრომა, შთაგონება კი როგორმე გამოიძებნება. ჰენრი მილერი, მწერალი, რომელსაც, რთულია, ზედმეტი ასკეტიზმი დავაბრალოთ, წერდა: „გასხივოსნების ჭეშმარიტი მომენტების შენარჩუნებისთვის მკაცრი დისციპლინაა საჭირო“. ამას ადასტურებდა  ბერნარდ მალამუდიც: „დისციპლინა საჭირო რამეა. თუკი საჭიროა, რომ ხელოვნებისთვის თავი გააკონტროლოთ, აკონტროლეთ თავი!“

ერნესტ ჰემინგუეი ყოველთვის დილის ექვსზე იწყებდა წერას, შუადღისას კი ჩერდებოდა: „როცა წერას ამთავრებ, სიცარიელეს გრძნობ, მაგრამ მუდმივად ავსებადი ხარ, თითქოს საყვარელ ადამიანთან სიყვარულით იყავი დაკავებული. შენთან ახლოს არაფერი მოვა, არაფერი მოხდება, დიდ მნიშვნელობას არაფერს მიაწერ – ელოდები მომდევნო დღეს, როცა ამასთან დაბრუნებას შეძლებ. ყველაზე რთული სწორედ მეორე დღის მოლოდინთან გამკლავებაა. ეს ყველაზე რთულია“.

ბევრი მწერალი იწესებდა იმ მინიმუმს, რომელიც დღის განმავლობაში უნდა დაეწერა. თუნდაც მომავალში ნახევრის წაშლა ან გადაწერა გახდეს საჭირო, თავად  ტექსტთან მუშაობის პროცესია აუცილებელი. მხატვარი ჩაკ კლოუზი კარგად აჯამებს ამ „დედამიწურ“ და ფხიზელ აზრს შემოქმედებაზე: „შთაგონება დილეტანტისთვისაა, ჩვენ კი, პროფესიონალები, უბრალოდ ვიწყებთ მუშაობას“.

მწერლების, მხატვრების, ინტელექტუალებისა და მეცნიერების ცხოვრება, ისევე, როგორც უმრავლესობა ჩვენგანის ცხოვრება, წონასწორობაა წესრიგსა და ქაოსს შორის. დეტალური რეგლამენტაცია ისეთივე საშიშია, როგორც სრული თავისუფლება, გაწერილი გეგმები მუდმივად იშლება, თავდაჯერება ზოგჯერ ყველაზე საჭირო მომენტში მიგვატოვებს, შემოქმედებით პროცესს კი ხშირად ზღუდავს რუტინა.

რუტინის მოთვინიერება, საქმისა და არჩეული ცხოვრების წესისთვის დღის ყველაზე ოპტიმალურად გაწერა ის პრობლემაა, რომელსაც ყველა თავისებურად უმკლავდება. აქ არ არსებობს მზა რეცეპტები, მაგრამ არსებობს იმ მოქმედებათა ჩამონათვალი, რომელიც შეიძლება ჩვენი ყოველდღიურობის რეჟიმის შექმნისას გამოვიყენოთ.

უახლესმა ტექნოლოგიურმა გამოგონებებმა დიდი გავლენა მოახდინა ჩვენი ცხოვრების სხვადასხვა ასპექტზე: კომუნიკაციაზე, თანამშრომლობაზე, სწავლაზე, სწავლებაზე.

აშკარაა, რომ XXI საუკუნე სხვა ფენომენია და სწავლა სულ სხვა, ისეთი პრინციპებით ხდება, რომელიც აქამდე არ გამოუყენებიათ.

დღეს მოსწავლეებს ხელი მიუწვდებათ ციფრულ ტექნოლოგიებზე, რომელთა გამოყენებითაც მათ შეუძლიათ დაურეკონ ოჯახის წევრებს, მეგობრებს, შეტყობინება გაუგზავნონ,  შეუძლიათ  ტექნოლოგიების გამოყენებით შექმნან ბლოგები, ვიდეოები, წიგნები და შემდეგ ეს ყველაფერი გაუზიარონ სხვებს.

იმისათვის, რომ მასწავლებელმა მოსწავლეს შესთავაზოს არჩევანი, ის უნდა იყოს გარკვეული  ტექნოლოგიებში და მუდმივად ეცნობოდეს მათ განვითარებას.

შეუძლებელია მხოლოდ სახელმძღვანელოს გამოყენებით ვასწავლოთ დღევანდელ მოსწავლეებს სხვადასხვა ქვეყნების,  კულტურების და ადამიანების შესახებ. უნდა მივცეთ მათ საშუალება ტექნოლოგიების გამოყენებით სამყაროს ნებისმიერ კუთხეში მოხვდნენ. ეს მათ ძალიან მოსწონთ. ასეთი მიდგომით სწავლისადმი ინტერესი და მოტივაცია იზრდება.

ტექნოლოგიების გამოყენებით თანამშრომლობა ხდება მაშინ, როცა მასწავლებელი და მოსწავლე ერთობლივად ქმნიან პრეზენტაციას, ვიდეოს, ციფრულ რესურსს და პროექტებს. ასევე, დოკუმენტების გაცვლა  ხდება ელქტრონული ფოსტით.

საკლასო ოთახში სიახლეების დანერგვა ძალიან კარგი საშუალებაა მოსწავლეების ჩართულობის გასაზრდელად.

კომპანია მაიკროსოფტის ინიციატივით საქართველოში  ექსპერტი მასწავლებლების  მიერ ტარდება სკაიპგაკვეთილები. არის ე.წ  Mystery Skype, Skype Lessons, Virtual Field Trips, Skype Collaborations, Guest Speakers.

სკაიპჩართვა სასწავლო პროცესში შესაძლებლობას აძლევს მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს, გაუზიარონ მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის წარმომადგენლებს (თანატოლებსა და კოლეგებს) ცოდნა და გამოცდილება, გაცვალონ ინფორმაცია.

მაგალითად, Mystery Skype არის ინტერაქტიული სწავლების მეთოდი, რომლის გამოყენებითაც სხვადასხვა ქვეყანაში მოსწავლეები ერთმანეთს უსვამენ კითხვებს და მიღებული პასუხებით ცდილობენ გამოიცნონ  ქვეყანა, რომელთანაც მიმდინარეობს სკაიპჩართვა. ინტერაქტიული სწავლების ეს მეთოდი მისაღებია მოსწავლეთა ყველა ასაკისათვის და პასუხობს XXI საუკუნის მთავარ გამოწვევებს.

სკაიპში ჩართვის დროს მოსწავლეები მუშაობენ გუნდურად, ყველას თავისი ფუნქცია აქვს: მისალმება, კითხვების დასმა, ფოტოებისა და ვიდეოს გადაღება, სოციალურ ქსელებში განთავსება და ა.შ. ასეთი ინოვაციური მეთოდებით სწავლება ხელს უწყობს დემოკრატიული ღირებულებების მატარებელი, თავისუფალი პიროვნების ჩამოყალიბებას.

სკაიპჩართვების გამოყენება სასწავლო პროცესში ხელს უწყობს ტექნოლოგიების დაუფლებას და გამოყენებას სწავლისას, უცხო  ენის დაუფლებას, სხვადასხვა ქვეყნების შესახებ არსებული ცოდნის გაღრმავებას, ამა თუ იმ ხალხის ისტორიის, კულტურის, ეკონომიკის, ბუნებრივი პირობების გაცნობას, ანალიზის უნარის განვითარებას.

მასწავლებლებში ინოვაციური მეთოდების (ამ შემთხვევაში, სკაიპჩართვის) გამოყენება ზრდის კომუნიკაციის უნარს, სხვადასხვა ქვეყნის მასწავლებლების გამოცდილების გაზიარებას და გამოყენებას პრაქტიკაში.

მე განვახორციელე  ბევრი სკაიპჩართვა სხვადასხვა ქვეყნის მასწავლებლებთან და მოსწავლეებთან. მაგალითად, მქონდა ძალიან საინტერესო სკაიპჩართვა ბაჰრეინთან, სადაც, ვფიქრობ, საკმაოდ კრეატიულმა პედაგოგმა გაგვაცნო იქაური საკლასო გარემო, დაგვათვალიერებინა სკოლა ვირტუალურად. ქვეყნის თავისებურებებზე ესაუბრა მოსწავლეებს, მომავალ პროფესიაზე, გატაცებაზე(ინგლისურად). მიხარია,რომ უცხო ენას საკმაოდ კარგად ფლობენ ჩვენი მოსწავლეები. ჩართვა გვქონდა ისრაელთან, ეგვიპტესთან, ინდოეთთან, ახალ ზელანდიასთან, გვაქვს ძალიან ბევრი შემოთავაზება.

ექსპერტ-მასწავლებლებს ასეთივე ჩართვები გვაქვს ჩვენი ქვეყნის სხვადასხვა სკოლასთან. მაგალითად, მე მქონდა ძალიან საინტერესო სკაიპგაკვეთილი ქ.გორის ამერიკის უნივერსიტეტის სკოლის ისტორიის მასწავლებელ ლელა კაკაშვილთან. გაკვეთილის თემა იყო ,,საქართველოს ოკუპაცია“. ქუთაისის 33-ე საჯარო სკოლის დირექტორის, მარინა ისკაკოვას ინიციატივით,რომელიც ასევე ექსერტ-მასწავლებელია,  განხორციელდა კონფერენცია/workshop “მასწავლებელთა აკადემია Microsoft-ის ინოვაციური სწავლების ექსპერტებთან ერთად”,სადაც ექსპერტებმა ჩაატარეს ინოვაციური გაკვეთილები. ლელა კაკაშვილმა ჩაატარა გაკვეთილი თემაზე ,, “ნუმიზმატიკური კვლევა”, სადაც მე, როგორც ისტორიკოსი, სკაიპით ჩავერთე და მონეტების კვლევის ისტორიის შესახებ ვესაუბრე მოსწავლეებს. ჩემი თანამონაწილეობით მოსწავლეებმა შეისწავლეს ძველი მონეტები, ჩაატარეს კვლევა და Pen Tableti-სა და sankore-ის საშუალებით მოახდინეს ეპოქისათვის დამახასიათებელი ნიშნების ვიზუალიზაცია.

სკაიპის საშუალებით მოსწავლეები  დიდი ინტერესით უსმენენ  უცხო მასწავლებელს, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია მოტივაციის ასამაღლებლად.

ასევე, სკაიპჩართვა გვქონდა  რუსთავის მე-4 საჯარო სკოლასთან. ინგლისური ენისა და ისტორიის ინტეგრირებული გაკვეთილი დავგეგმეთ მე და ინგლისურის მასწავლებელმა, ნათია შევარდენიძემ. სხვა აქტივობებთან ერთად ჩართვის დროს  გამოვიყენეთ ვიქტორინა გუნდის კაპიტნებთან, რამაც ძალიან გაზარდა ინტერესი მოსწავლეებში და გაკვეთილიც უფრო პროდუქტიული გამოვიდა.

მაიკროსოფტის უსაზღვრო შესაძლებლობებიდან არ შემიძლია არ აღვნიშნო ვირტუალური საველე მოგზაურობა ( Virtual field trip), რაც საშუალებას იძლევა ნებისმიერი ქვეყნის მუზეუმი,ზოოპარკი თუ ბოტანიკური ბაღი დავათვალიეროთ. მქონდა  შესაძლებლობა რუსეთის მუზეუმში მოგზაურობისა. ელენა დეგტიარევა გამოწყობილი იყო რუსულ ეროვნულ სამოსში (რამაც ძალიან დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა მოსწავლეებზე) და ასე გვაჩვენა მუზეუმის ექსპონატები.

საქართველოში მიმდინარე დემოკრატიულმა ცვლილებებმა და მსოფლიო გლობალურ პროცესებში მოქალაქეთა ჩართულობამ შეცვალა დამოკიდებულება სწავლების პროცესისადმი. მოსწავლეებს ახლა უკვე განსხვავებული მოთხოვნილებები გააჩნიათ.

სწავლების  ინოვაციური მეთოდი-სკაიპჩართვა საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს, განივითარონ XXI საუკუნის უნარები და მოერგონ თანამედროვე მსოფლიოს. ეს არის საშუალება, გაიზარდოს მოსწავლეთა დამოუკიდებელი მუშაობის უნარი.

სკაიპჩართვების გამოყენება სასწავლო პროცესში ხელს უწყობს მოსწავლეებში გუნდური მუშაობის, ლიდერობის, ჯანსაღი კონკურენციის, პრეზენტაციის, სხვისი აზრის პატივისცემის, შემოქმედებითი უნარების განვითარებას.

აღსანიშნავია, რომ სწავლება-სწავლის პროცესი მნიშვნელოვნად ეფექტურია მაშინ, როდესაც იგი მოსწავლის კვლევითი ინტერესებისკენ არის მიმართული. ამგვარად აგებული სასწავლო პროცესი მოსწავლეს უვითარებს კრიტიკულ და შემოქმედებით აზროვნებას, ინფორმაციის მოპოვების, პრობლემათა გადაჭრისა და კომუნიკაციის უნარებს.

დღეს მსოფლიო პედაგოგიკა ცდილობს სასწავლო პროცესის ტექნოლოგიზებას. თავდაპირველად იგი გულისხმობდა სასწავლო პროცესის ტექნიკური საშუალებით ორგანიზებას. ყოველივე ამას ხელი უნდა შეეწყო და გარდაექმნა მასობრივი სწავლების პროცესი.

ამჟამად ტექნიკური სწავლების მეთოდი არ გულისხმობს მხოლოდ სწავლების ტექნიკური საშუალებების  გამოყენებას, არამედ იგი მოიცავს სასწავლო პროცესის კონსტრუირებასაც, კერძოდ: შედეგზე ორიენტირებული სასწავლო მიზნების დასახვას, დასახული მიზნების შესაბამისად, სასწავლო მასალების მომზადებასა და ორგანიზებას, სასწავლო პროცესში მიმდინარე შედეგების შეფასებას, საჭიროების შემთხვევაში სწავლების პროცესის კორექციას, საბოლოო შედეგების შეფასებას.

მასწავლებელმა უნდა შეძლოს მოსწავლეთა შემოქმედებითი აქტივობისათვის საჭირო მიმართულების მიცემა, საკუთარი შესაძლებლობების, როგორც შემოქმედებითი მუშაობის სტიმულის, რწმენის ჩანერგვა.

ეფექტიანი სწავლა სოციალური ინტერაქციის გზით მიიღწევა. შესაბამისად, სასწავლო გარემოში ცოდნის კონსტრუირების საუკეთესო საშუალებაა თანამშრომლობითი სწავლების გამოყენება, მაგალითად, ჯგუფური მუშაობა, დისკუსიები, ურთიერთსწავლება და სხვა.

ინტერნეტ ტექნოლოგიების ათვისება და ყველა სფეროში დანერგვა სწავლის პროცესისა და ცხოვრების ახალი წესის დამკვიდრების კანონზომიერი პროცესია. ამიტომ მისი მიღწევისათვის  ერთადერთ რეალურ გზად გვესახება სასწავლო-აღმზრდელობით პროცესში ინტერნეტ-ტექნოლოგიების ფართო დანერგვა.

ინტერნეტი აწვდის მოსწავლეს იმდენად ღრმა და ვრცელ ინფორმაციას, გამდიდრებულს ეფექტური თვალსაჩინოებით, რაც მიუწვდომელია სწავლების ტრადიციული მეთოდისათვის. იგი მკვეთრად აფართოებს სწავლების შესაძლებლობებს.

ამრიგად, მაიკროსოფტის ინიციატივები: სკაიპგაკვეთილები, სასწავლო რესურსების შექმნა გრაფიკული ტაბის გამოყენებით  და სხვა- ეს ყველაფერი ემსახურება მასწავლებელთა შორის თანამშრომლობითი სწავლების, გამოცდილების გაზიარების, ინტერაქტიული მეთოდების, ინოვაციების სასწავლო პროცესში დანერგვას, რათა მოსწავლეებს განუვითარდეთ XXI საუკუნის უნარები. ამგვარი ხედვა იმედს იძლევა, რომ შეიცვლება სკოლის ,,პროდუქციაც“-სკოლადამთავრებული ახალგაზრდა იქნება არა მარტო ფართო თვალსაწერის მქონე წიგნიერი ადამიანი, არამედ ინიციატივიანი ქმედითუნარიანი პიროვნება, რომელსაც წარმატებით შეუძლია გადაჭრას  საკუთარ თავთან და  სოციალურ გარემოსთან დაკავშირებული პრობლემები.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ჩაჩანიძე გ, სანთარია ვ. ინტერნეტ-განათლების ტექნოლოგიები და მისი განვითარების პერსპექტივები. თბილისი გვ: 132-136.
2. სწავლების მეთოდები და სწავლის სტრატეგიები, სოფიკო ლობჟანიძე, 2012 წ 16.05
3. М. В. Кларин «Инновационные модели обучения в зарубежных педагогических поисках,», Москва, 1994. გვ. 31-32

წერით მეტყველებას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ადამიანთა გონებრივ-ინტელექტუალური სრულყოფის საქმეში. პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ ის ჩამორჩება ზეპირი მეტყველების განვითარებას, რადგან მისი ყოველმხრივ დახვეწა ხანგრძლივი პროცესია და მნიშვნელოვან ფაქტორებზეა დამოკიდებული.

წერა სოციალური პროცესია. ოჯახური გარემო, ნათესავები, მეგობრები, თანატოლები   დიდ გავლენას ახდენენ მოზარდის ლექსიკაზე, მისი ცნობიერებისა და თვალსაწიერის განვითარებაზე. სწორედ ამიტომაა, რომ წიგნიერ გარემოში აღზრდილი მოზარდი უკეთესად კითხულობს. მასწავლებლებსაც უფრო გვიადვილდება ისეთი მოსწავლეების სწავლება, რომელთაც ოჯახისა და ახლობლების ხელშეწყობით წიგნზე მუშაობის უნარ-ჩვევები აქვთ გამომუშავებული.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, სოციალურად და ინდივიდუალურად განვითარებული მოზარდისაგან შეუძლებელია სიამოვნება არ მოგვენიჭოს, მაგრამ ასეთი მოსწავლეებით სკოლაში ნაკლებად ვართ განებივრებულნი და წამოჭრილი პრობლემები ხშირად შეგვახსენებენ ჩვენს მოვალეობას – ვასწავლოთ მათ, ვისაც უნდა ვასწავლოთ, სწავლა – სწავლების დროს არავითარი შეღავათები! ჩვენ მთლიანად უნდა დავიხარჯოთ!

აღსანიშნავია ისიც, რომ წერა არა მარტო სოციალური, არამედ ინდივიდუალური პროცესიცაა. იმისათვის, რომ მოსწავლემ სათქმელი მაღალ დონეზე ჩამოაყალიბოს, მისი შედეგები უნდა შეესაბამებოდეს ესგ-ს საგნობრივ სტანდარტებსა და ინდიკატორებს.

„…მსჯელობის უნარის განვითარება, აზრის გააზრების უნარის ჩამოყალიბება.

ტექსტთან შემოქმედებითი (თავისუფალი) დამოკიდებულების გამომუშავება.

ტექსტის ანალიზის უნარის განვითარება…

მიზნობრივი ამოცანის შესატყვისი წერა და მეტყველება…

ლიტერატურულ ნაწარმოებში ასახული პრობლემატიკის მიმართ საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვა, პიროვნული პოზიციის ჩამოყალიბება და მისი არგუმენტირება.“

– აი, იმ მოთხოვნათა არასრული ჩამონათვალი, რაც ესგ-ს პორტალითაა გათვალისწინებული.

ცნობილი ფილოსოფოსი დ. კლუსტერი წერის დროს წინ წამოწევდა კრიტიკულ აზროვნებას და წერითი მეტყველების განვითარებაში გამოყოფდა 5 ძირითად პროცესს: ინდივიდუალობას, მოტივირებულობას, სირთულის გააზრების აუცილებლობას, საკითხის გადაჭრის უნარს, არგუმენტირებულობას.  „კრიტიკული აზროვნება სოციალური მოვლენაა, რამდენადაც ყოველი მოსაზრების გამოცდა და დახვეწა ხდება მაშინ, როდესაც მას ვუზიარებთ სხვებს“. კრიტიკული აზროვნებისათვის დამახასიათებელია ანალიზის, სინთეზისა და შეფასების უნარები. ზოგი მათ თვითრეგულაციას უკავშირებს, რაც აზრის ლამაზად გამოხატვის საშუალებაა.

მასწავლებელთათვის მოსწავლეთა წერითი მეტყველება გამუდმებული ფიქრისა და განსჯის საგანია. ჩვენი ყოველდღიურობიდან გამომდინარე, გასათვალისწინებელია მოსწავლეთა ასაკობრივი პრობლემები, ინდივიდუალური თავისებურებები, არასასურველი სოციალური გარემო, რომლებიც აქილევსის ქუსლად გადაიქცევიან და წერითი მეტყველების ტემპს ანელებენ.

წერითი მეტყველების დროს სირთულეები თითქმის ყველა საფეხურზე გვხვდება.

დაწყებით კლასებში ის ასოთა მოხაზულობაში, სიტყვათა ერთმანეთთან დაკავშირებასა თუ მარტივი წინადადებების გადმოცემაში ვლინდება.

საბაზო საფეხურის მოსწავლეთა შეცდომები უფრო ხშირად ორთოგრაფიულ-მორფოლოგიური ხასიათისაა. გონია, მოატანია, ანვითარებს, მაყვალის, დედამიწაო… – ვკითხულობთ V – VI კლასელთა ნაწერებში. დასახელებული ასაკის მოსწავლეები წერენ ტექსტის შინაარსს ყოველგვარი კომენტირების გარეშე, უჭირთ ნაწარმოების პრობლემატიკაზე მუშაობა. საშუალო საფეხურის მოსწავლეებისათვის სირთულეს წარმოადგენს აზრის ქვეტექსტს მიღმა წაკითხვა, თემაში ავტორისა თუ საკუთარი დამოკიდებულების ჩამოყალიბება, არსებული პრობლემატიკის დანახვა, ისტორიული კონტექსტის სრულფასოვნად გაშუქება, მოვლენების თანამედროვე პოზიციებიდან ხედვა.

სტილისტური შეცდომები ყველა ასაკის მოსწავლეთათვის არის დამახასიათებელი, რაც მწირი ლექსიკისა და წიგნიერების დეფიციტის  შედეგია. პუნქტუალურ შეცდომათაგან ყველაზე მეტად წერტილ-მძიმის უადგილოდ გამოყენების მაგალითები გვხვდება. „ეკალში ვარდი შევნიშნე ობლად, რომ ამოსულიყო“, – წერს მოსწავლე და იმაზე მიგვანიშნებს, რომ მას უჭირს გაარჩიოს დამოკიდებული წინადადების საზღვრები.

ყოველივე ზემოთქმულს საინფორმაციო ტექნოლოგიებით წერა ემატება. ადვილად მისახვედრია, რომ ამ მხრივ ურთულესი მდგომარეობა გვაქვს.

ამ დროს ქართულის მასწავლებელს მკურნალის ფუნქცია ეკისრება და ერთ-ერთ უებრო წამლად ის საპროგრამო თუ კლასგარეშე საკითხავ ლიტერატურას მოიშველიებს. კითხვა მართლაც, რომ უპირველესი, ყველაზე აუცილებელი საშუალებაა პრობლემებთან შესაჭიდებლად. იგი ამდიდრებს მოსწავლის ლექსიკას, აფართოებს მხატვრულ წარმოსახვას, აძლიერებს კრიტიკულ აზროვნებას, ხელს უწყობს მკითხველებს იყონ უფრო ლოგიკურნი, არგუმენტირებულნი, მიზანმიმართულნი, სწორსიტყვაობას დაუფლებულნი.

წერითი მეტყველება მოითხოვს აზრის მოქნილობას, სათქმელის ლამაზ სამოსელში სწორად განთავსებას, რაც დაკავშირებულია ლიტერატურულ ტექსტზე მუშაობის პროცესში გრამატიკული მასალის ღრმად წვდომასთან. აქედან გამომდინარე, გაკვეთილის მიმდინარეობისას სისტემატურად უნდა განიხილებოდეს გრამატიკის თეორიული საკითხები მხატვრულ ნაწარმოებებთან მიმართებაში და ხდებოდეს პრაქტიკული გავარჯიშება, მართლწერის საკითხების წინა პლანზე წამოწევა.

შეცდომების გასწორებაზე მუშაობის პროცესის ახლებურად წარმართვა ერთგვარ გამოცდილებას შემოიტანს მოსწავლეებში. ამ დროს მასწავლებელი სათითაოდ უნდა მივიდეს ყველა მოსწავლესთან და რვეულის გამოყენების გზით გაარკვიოს ისინი დაშვებული შეცდომის არსში. ჟურნალ „მასწავლებელში“ ვკითხულობთ: „ძალიან შედეგიანია შეცდომების მონიშვნა და მომდევნო გაკვეთილზე მათი ანონიმურად განხილვა ან ამ შეცდომების გათვალისწინებით სავარჯიშოების შექმნა და მათზე ამ სახით მუშაობა. შეცდომების გასწორება მოსწავლეთა მხრივ პოზიტიურად აღიქმება, თუ მას მასწავლებელი თავისი ქცევით აჩვენებს, რომ შეცდომა პრობლემას არ წარმოადგენს და აუხსნის მოსწავლეს, რომ მისგან … ამ კონტექსტში მხოლოდ დახმარებას უნდა ელოდნენ“.

მოსწავლეთა წერითი მეტყველების განვითარება მოითხოვს როგორც განათლების დარგის მესვეურთა, ისე სახელმწიფოს მოხელეთა (ვისაც ეს ხელეწიფება) დიდ ყურადღებას, სკოლებში გონივრულად შედგენილი ქართული ენის გრამატიკის სახელმძღვანელოების შემოღებას, ერთიანი წერითი რეჟიმის არსებობას, ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლების გადამზადებას სიახლეთა გასაცნობად და სკოლის საჭირო რესურსებით აღჭურვას.

         დამხმარე ლიტერატურა:

1. მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტი
2. ეროვნული სასწავლო გეგმის პორტალი
3. სოციალურ მეცნიერებათა სერია „აკადემიური წერა დამწყებთათვის“, ლია კაჭარავა, ხათუნა მარწყვიშვილი, ლილი ხეჩუაშვილი, წერის პროცესის ანალიზი, გვ 5.
4. ჟურნალი მასწავლებელი, №4, 2016 წ. ხათუნა მჭედლიშვილი, გვ. 43. შეცდომების გასწორება