” ნეტავი ნატვრა მანატრა,

ეს ნატვრა ამიხდინაო

ოქროს სასახლე ამიგო,

ჭრელის წალკოტით წინაო!..”

აქ ჩემი და ლექსის ავტორის ნატვრები ერთმანეთს სცდება. ჩემთვის ჭრელწალკოტიანი ოქროს სასახლე სრულიად საკმარისია. ლექსის ავტორი კი უფრო შორს მიდის და შიგნით დიდგვაროვან  მოახლეებსაც ნატრობს.

ამ სახუმარო დასაწყისის შემდეგ დავწერ, რომ საქმე სწორედაც რომ ნატვრას შეეხება. უფრო რომ დავაკონკრეტო, ნატვრის ფორმის „წარმოებას“. ამაში ვმეცადინეობდით თურქული ენის ბოლო გაკვეთილზე:

„- ნეტავ… იმ უკაცრიელ  კუნძულზე გამასეირნა…

– ნეტავ… ღრუბლებთან მაფრინა…“

შემდეგ უკვე, არასწორი ნატვრის შედეგების შესახებ სინანულის გამოხატვას ვსწავლობდით:

„- იმ უკაცრიელ კუნძულზე, რომ არ წავსულიყავი, კანიბალებს ხომ არ გადავეყრებოდი?

– ცაში ღრუბლებთან, რომ არ მეფრინა, თავბრუ ხომ არ დამეხვეოდა?“.

გაკვეთილის შემდეგ, სახლისკენ მიმავალი, ჩემთვის ჩუმად კვლავ ვცდილობ ფორმების წარმოებას, ოღონდ ოდნავ რეალურ საკითხებზე:

„- ნეტავ… ჩემს ქალაქში ყოველი შებინდებისას საშინელი საცობები არ იქმნებოდეს.

– მოძრაობა რამენაირად, რომ დაგეგმონ, ალბათ საცობებიც აღარ შეიქმნება?…

– ნეტავ… ეროვნული ვალუტა მუდმივად სულს არ ღაფავდეს…

– ეს პროცესი ცოტა ჭკვიანურად, რომ გაანალიზდეს, იქნებ ვალუტის  აღმა-დაღმა ხტომაც ოდნავ შენელდეს?…

– ნეტავ… ტაქსის მძღოლები (ლარის კვდომის საბაბით) მგზავრებს ყელში ხელს არ უჭერდნენ…

– ყელში ხელის წაჭერას ვინ ჩივის, ნეტავ, წვიმის დროს ისე არ მიიჩქაროდნენ, რომ ფეხით მოსიარულეებს წყლის ნაკადს არ ასხამდნენ…

– წყლის ნაკადის მისხმას ვინ ჩივის, ნეტავ, გზებზე მანქანებიდან ნაგავს არ ყრიდნენ… (ეს უკვე, ყველანაირ მანქანას შეეხება და უფრო გზატკეცილებზე მაქვს შემჩნეული. სისუფთავე იქაც ხომ საჭიროა?)…

– ნეტავ… ამ ახალდაგებულ ასფალტზე სულ მცირე წვიმის მოსვლის შემდეგაც კი გუბეები არ დგებოდეს და მე შიგ არ დავჭყაპუნობდე.

– ასფალტის დაგებისას ოდნავი დაქანება, რომ გაკეთებულიყო, წვიმის წყალი გუბეებად, ხომ აღარ დადგებოდა…“.

ასფალტზე გამახსენდა…

იცით, რომ ასფალტს ძველ ბაბილონში, ჯერ კიდევ 2500 წლის წინ გზების დასაგებად იყენებდნენ. ბუნებაში ასფალტი მზა სახითაც გვხვდება. კუნძულ ტრინიდადზე (კარიბის ზღვაში) არის „ტბა“, რომელიც ამოვსებულია 15 მილიონი ტონა ასფალტით. ოდესღაც ალბათ იქ ნავთობის საბადო იყო, რომელიც განსაკუთრებული გეოლოგიური პროცესების გამო მიწის ზედაპირზე აღმოჩნდა. დროთა განმავლობაში ნავთობის თხევადი კომპონენტები აორთქლდა და დარჩა მხოლოდ ასფალტი.

ეს ტბა 1595 წელს უოლტერ რელიმ აღმოაჩინა. აქედან მიღებულ ასფალტს იყენებდა თავისი გემების გამაგრებისთვის. ამჟამად, ტბა ტურისტებისთვის მეტად მიმზიდველი ადგილია, მისგან მიღებული მაღალხარისხიანი ასფალტი კი ექსპორტზე გააქვთ.

ზოგადად კი, ნავთობის პროდუქტები 300⁰C-ზე მაღალ ტემპერატურაზე გამოხდით იშლება. პროცესს ვაკუუმში აწარმოებენ. ამგვარი გამოხდით მაზუთიდან სხვა პროდუქტებთან ერთად მიიღება ვაზელინი (მყარი და თხევადი მახშირწყალბადების ნარევი) და პარაფინი (მყარი მახშირწყალბადების ნარევი). მაზუთიდან ყველა ზემოხსენებული პროდუქტის გამოხდის შემდეგ რჩება გუდრონი, რომელიც ჰაერზე დაჟანგვის შედეგად ასფალტად გადაიქცევა.

რადგან ნავთობზე ჩამოვაგდე საუბარი, იმასაც შეგახსენებთ, რომ სპეციალური მიკრობების საშუალებით ნავთობის ნარჩენებისგან შესაძლებელია ხელოვნური საკვების, მაგ. ხელოვნური ხორცის მიღებაც. ასეთი ხელოვნური ხორცის მაღაზია თავად მაქვს ნანახი კანადაში, ვანკუვერში. ისე დამაინტერესა შევედი კიდეც… გარეგნულად ჩვეულებრივი ხორცისგან  ვერაფრით გაარჩევდით.

ხელოვნური ათასი რამე არსებობს, ზოგს ვანკუვერის მაღაზიის არ იყო, ოფიციალურად გვთავაზობენ (ანუ, გვეუბნებიან, რომ ხელოვნურია). ზოგ პროდუქტს კი მოტყუებით გვაჩეჩებენ, ყოველ შემთხვევაში, მცდელობა აქვთ.

წარმოვიდგინოთ თაფლის არაკეთილსინდისიერი გამყიდველი. რა შეიძლება გვავნოს? კი, შეუძლია წონაში მოგვატყუოს. კიდევ? წონაშიც მოგვატყუოს და ხელოვნური თაფლიც შემოგვასაღოს.

ერთ-ერთი ასეთი რეცეპტი ამოვიკითხე. არაკეთილსინდისიერ გამყიდველს აქვს 200მლ. სუფთა თაფლი, მაგრამ მას უფრო მეტი უნდა, რომ ჰქონდეს. აიღებს და დაუმატებს კარამელის სიროფს, ცოტა სახამებელს ან… ცარცს… დიახ, თურმე ცარციც გამოდგება. ოდნავ არომატიზატორი დასჭირდება და ეგ არის. ასეთი გამყიდველები „ნამდვილი ქიმიკოსები“ არიან. ამგვარად დამზადებული თაფლი ფრუქტოზასთან ერთად კიდევ უფრო საშიში ხდება (200 მლ. ნამდვილ თაფლს ხომ შეიცავს, ჰოდა, იმ ნამდვილი თაფლის ფრუქტოზაზეა საუბარი).

აქვე უნდა შეგახსენოთ, რომ ნამდვილი თაფლის ჩაიში გახსნა არ შეიძლება. ადუღებულ წყალში (ანუ, ჩაიში),  თაფლში შემავალი ფრუქტოზა ჰიდროქსიმეთილფურფოროლად გარდაიქმნება (ამ პროცესზე უფრო დაწვრილებით იხილეთ სტატიაში: https://mastsavlebeli.ge/?p=4058).

საქაროზა → მონოსაქარიდები (ფრუქტოზა, გლუკოზა) → შაქრის ანჰიდრიდი → ჰიდროოქსიმეთილფურფუროლი.

მით უმეტეს საშიშია ხელოვნური თაფლის ადუღებულ წყალში გახსნა – ის  სხვა კარცეროგენების მოქმედებას აძლიერებს. მაგ. დავუშვათ, მივირთვი რამდენიმე ქაფშიას კონსერვი (იგივე, შპროტი), რომელშიც საშიში ბენზოპირენია. შემდეგ  დავაყოლე ჩაი ფალსიფიცირებული თაფლით. ჩათვალეთ, რომ მიღებული კარცეროგენის მოქმედება 5-ჯერ გავაძლიერე. სხვათა შორის, ბენზოპირენი სიგარეტის მოწევის შედეგადაც გამოიყოფა. სიგარეტის კვამლში მისი შემცველობა საშუალოდ 0,025მკგ-ს შეადგენს. სადღაც გამოუთვლიათ კიდეც, რომ ერთი სიგარეტის მოწევა თექვსმეტი საათის განმავლობაში გამონაბოლქვი გაზების სუნთქვის ტოლფასია.

თუმცა, კვლავ თაფლს დავუბრუნდეთ და წინა სტატიიდან გავიხსენოთ, როგორ გავსინჯოთ თაფლი ხელოვნურია თუ არა https://mastsavlebeli.ge/?p=4310

საოცარია, მაგრამ, თურმე ზოგიერთი ნამდვილი თაფლი სამკურნალო მაინც არ ყოფილა. უბრალოდ, გემრიელი და უვნებელი დესერტია. სამკურნალო თაფლის სიაში პირველ ადგილზე ეგვიპტური თაფლია. ეს რომ წავიკითხე, ჯერ პირამიდების თაფლზე ვიფიქრე, რომელსაც პირადად მე (პირამიდების პატივისცემის მიუხედავად) არ გავსინჯავდი. https://www.nationalgeographic.com.au/history/honey-in-the-pyramids.aspx

თუმცა, აქ საუბარი თურმე კვლიავისგან (Caraway) დამზადებულ შავ თაფლზე ყოფილა, რომელიც ყველაფერს უხდება და მხოლოდ სპეციალური თაფლის სამედიცინო ბაზრობებზე იყიდება. არც არის გასაკვირი, შავი კვლიავი ასზე მეტ აქტიურ ნივთიერებას შეიცავს. დილით, ჭამამდე ერთ სადილის კოვზს მიირთმევენ, ასევე იდებენ ჭრილობებზე ან დამწვრობაზე. რევმატიზმის დროს კი საფენებს ამზადებენ.

ჰოლანდიაში ტიტას ხის და კიტრის ყვავილის  თაფლს თვლიან სამკურნალოდ. ზოგადად კი ექიმი თანხმდებიან, რომ ყვავილების ნაკრების და მწკლარტე გემოს თაფლი სამკურნალო მიზნებისთვის განსაკუთრებულად კარგია.

გახსოვთ, არა? წერილის დასაწყისში წვიმიან საღამოს პიკის საათში სახლში ვბრუნდებოდი. სამარშრუტო ტაქსი არსად ჩანდა, ტაქსები მგზავრობის საფასურად „ზილ მოსკვიჩის“ ფასს მიფასებდნენ (ასე ერთი ჩემი ნაცნობი ხუმრობდა ხოლმე. თუ, რამე უსაშველოდ ძვირი ღირდა, დაასკვნიდა „ზილ მოსკვიჩის“ ფასი ადევსო). ჰოდა, მივდიოდი წყალდამდგარ ახლადაგებულ ასფალტზე იმ იმედით, რომ რაიმე ტრანსპორტს მანდვილად ვიპოვიდი. მანქანები მიდიოდნენ, წყალსაც  უხვად აშხეფებდნენ და ფანჯრიდან არც რაღაც პაკეტების  მოსროლაზე ამბობდნენ უარს.

გაკვეთილზე ნატვრის „წარმოება“ ვისწავლეთ.

ნეტავი ნატვრა მანატრა,

ეს ნატვრა ამიხდინაო,

ისეთ ქალაქში მაცხოვრა…

ნაგავ არ მამაყრიანო….

სწავლა მოსაწყენი რომ არ გახდეს, სასურველია, პროცესში ჩავრთოთ თამაშები და ვიქტორინები. ფერადი ფურცლების გამოყენება მოსწავლეებს განსაკუთრებით ახალისებს. გთავაზობთ თამაშის რამდენიმე ვარიანტს.

მასწავლებელი კლასს 5 გუნდად ყოფს. მოსწავლეები ირჩევენ კაპიტანს.

თამაშის წესები:

მასწავლებელი წინასწარ ხატავს ხუთ უფოთლო ხეს. თითოეული სწორი პასუხის შემთხვევაში გუნდები იღებენ სხვადასხვა ფერის ფურცლებს, რომლებითაც თავიანთ ხეს რთავენ.

საუკეთესო პასუხისთვის გუნდი იღებს მწვანე ფოთოლს, სწორი, მაგრამ არასრული პასუხისთვის – ყვითელს. სუსტი პასუხი წითელი ფოთოლით აღინიშნება. არასრული პასუხის სრულყოფისთვისაც გუნდი იმსახურებს მწვანე ფოთოლს.

ამრიგად, კონკურსის დასასრულს თითოეულ გუნდს აქვს ფერადი ხე. ვის ხეზეც ყველაზე მეტ მწვანე ფოთოლს დაითვლიან, გამარჯვებულადაც ის ჩაითვლება.

თითოეული გუნდი რიგითობის მიხედვით პასუხობს. კენჭისყრა ხდება ნებისმიერი ხერხით.

1. ბლიც კითხვები:

1) რა არის მერიდიანი?

2) რა მიმართულებას გვიჩვენებს მერიდიანები?

3) როგორი ფორმა აქვს მერიდიანებს გლობუსზე?

4) როგორი ფორმა აქვს მერიდიანებს ფიზიკურ რუკაზე?

5) როგორია მერიდიანის სიგრძე გრადუსებში?

6) როგორია მერიდიანის სიგრძე კილომეტრებში?

7) რას უდრის ერთგრადუსიანი მერიდიანების რკალის სიგრძე კილომეტრებში?

8) რა არის პარალელი?

9) რომელია ყველაზე გრძელი პარალელი?

10) რა მიმართულებას გვიჩვენებს პარალელები?

11) რა ფორმა აქვს პარალელებს გლობუსზე?

12) რა ფორმა აქვს პარალელებს ფიზიკურ რუკაზე?

13) დედამიწის რომელ ნაწილში იქცევა პარალელები წერტილად?

14) როგორია პარალელების სიგრძე გრადუსებში?

15) როგორია პარალელების სიგრძე კილომეტრებში?

16) რას უდრის ერთგრადუსიანი პარალელის რკალის სიგრძე კილომეტრებში?

17) რა არის გეოგრაფიული გრძედი?

18) როგორ იზომება გეოგრაფიული გრძედი?

19) რა არის გეოგრაფიულ განედი?

20) როგორ იზომება გეოგრაფიული განედი?

21) რა არის გრადუსთა ბადე?

22) რა არის გეოგრაფიული კოორდინატები?

23) რომელ გეოგრაფიულ გრძედზე მდებარეობს სამხრეთ ამერიკის ნებისმიერი წერტილი?

24) განსაზღვრეთ ყველაზე ჩრდილოეთი წერტილი: ა) ს.გ. 35°; ბ) ჩ.გ. 15 °. ახსენით, რატომ ფიქრობთ ასე.

25) რა მიმართულებით შეგვიძლია წასვლა ჩრდილოეთ პოლუსიდან?

2. “ვინ უფრო სწრაფია“

პასუხობს ის გუნდი, რომელიც პირველი ასწევს საჩვენებელ ბარათს.

1) რომელ კონტინენტს გადაკვეთს ყველა მერიდიანი? აჩვენეთ მსოფლიოს ფიზიკურ რუკაზე. (პასუხი: ანტარქტიდა)

2) რომელ ოკეანეს გადაკვეთს ყველა მერიდიანი? აჩვენეთ რუკაზე. (პასუხი: არქტიკული ოკეანე)

3) რომელ პარალელზე გაივლის უფრო მოკლე გზას მოგზაური – მე-60-ზე თუ ეკვატორის გასწვრივ? (პასუხი: მე-60 პარალელზე)

4) პოლუსისკენ მიმავალი გზა 30°-იანი მერიდიანის გასწვრივ უფრო მოკლეა თუ 60°-იანი მერიდიანის გასწვრივ? პასუხი დაასაბუთეთ. (ორივე მერიდიანის გასწვრივ გზა თანაბარი სიგრძისაა, რადგან ყველა მერიდიანი თანატოლია)

5) რომელი კუნძული მდებარეობს ეკვატორიდან უფრო ჩრდილოეთით: გრენლანდია თუ სახალინი? (პასუხი: გრენლანდია უფრო ჩრდილოეთით მდებარეობს)

6) შესაძლებელია თუ არა საკლასო ოთახში მერიდიანის გატარება? (შესაძლებელია, თუ გავარკვევთ ჩრდილოეთ და სამხრეთ მიმართულებას)

7) რომელი კონტინენტები გვხვდება მხოლოდ ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში? აჩვენეთ რუკაზე. (პასუხი: ევრაზია, ჩრდილოეთ ამერიკა)

8) ჩამოთვალეთ კონტინენტები, რომლებიც მხოლოდ სამხრეთ ნახევარსფეროში მდებარეობს. აჩვენეთ რუკაზე. (პასუხი: ავსტრალია, ანტარქტიდა)

9) იპოვეთ კონტინენტები, რომლებიც ერთდროულად ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნახევარსფეროებში მდებარეობს. აჩვენეთ რუკაზე. (აფრიკა, სამხრეთი ამერიკა)

10) აჩვენეთ რუკაზე კონტინენტი, რომელიც ოთხ ნახევარსფეროში მდებარეობს. (პასუხი: აფრიკა)

11) აჩვენეთ რუკაზე წერტილი, რომლის კოორდინატებია გ. 0 ° გ. 0 °. (პასუხი: ატლანტის ოკეანის გვინეის ყურეში)

12) დაასახელეთ საქართველოს ყველა პუნქტის განედი. (პასუხი: ჩრდილოეთ განედი)

13) რომელი ქალაქი მდებარეობს თბილისის სამხრეთით – რუსთავი თუ თეთრი წყარო? (პასუხი: თეთრი წყარო)

14) რომელი ოკეანეები აკრავს აზიას? (პასუხი: ჩრდილოეთით – ჩრდილოეთის ოკეანე; სამხრეთით – ინდოეთის ოკეანე: აღმოსავლეთით – წყნარი ოკეანე; დასავლეთით – ატლანტის ოკეანე).

3. “მიპოვე“

გუნდები პასუხებს წერენ ფურცლებზე, რომლებზეც წერია გუნდების სახელები. პასუხები მოწმდება და ფასდება.

1) ტრანსპორტის რომელი სახეობით (სახმელეთო თუ საზღვაო) მოგიწევთ მისვლა პუნქტში, რომლის კოორდინატებია: ს. გ. 30° და ა. გ.70°? (პასუხი: საზღვაო ტრანსპორტით, რადგან ეს წერტილი ინდოეთის ოკეანეში მდებარეობს)

2) მე ახლა ვიმყოფები შესანიშნავ ადგილზე, რომელიც 1856 წელს ინგლისელმა მოგზაურმა დევიდ ლივინგსტონმა აღმოაჩინა. იპოვეთ ეს ადგილი რუკაზე. მისი კოორდინატებია: ს. გ. 18°, ა.გ. 26°. რომელი კონტინენტზე მდებარეობს ის? (პასუხი: აფრიკაში. ეს არის ჩანჩქერი ვიქტორია)

3) რომელ ოკეანემდე უფრო სწრაფად მივალ, თუ ამჟამად ვიმყოფები ადგილზე, რომლის კოორდინატებია ს.გ. 3° და ა.გ. 37°? (პასუხი: ინდოეთის ოკეანემდე. ეს ადგილია ვულკანი კილიმანჯარო აფრიკაში)

4. გეოგრაფიული ობიექტის განსაზღვრა გეოგრაფიული კოორდინატების დახმარებით

თითოეული გუნდი მიიღებს ერთ დავალებას, რომლისთვისაც შეარჩევს პასუხს (დრო – 1 წუთი).

ამოცანა 1. “1820 წლის 28 იანვარი, ს.გ. 70° და დ.გ. 2° კოორდინატების ახლოს ორივე გემიდან მიწა შეამჩნიეს”, – წერდა ამ მოვლენის შესახებ მკვლევარი და მოგზაური მიხეილ ლაზარევი. რომელი მიწა აღმოაჩინეს ამ დღეს?

პასუხის ვარიანტები:

ა. გვინეა

ბ. ახალი ზელანდია

გ. კუბა

დ. ანტარქტიკა

პასუხი: გ. ანტარქტიკა

ამოცანა 2. 10 იანვარი, 1821 წელი. რუსული ექსპედიციის გემებმა “ვოსტოკმა“ და “მშვიდობამ” აღმოაჩინეს კუნძული, რომლის კოორდინატებია ს.გ. 69° და დ.გ. 91°. ეს იყო…

პასუხის ვარიანტები:

ა. ვრანგელის კუნძული

ბ. პეტრე I–ის კუნძული

გ. ტასმანია

დ. მადაგასკარი.

პასუხი: ბ. პეტრე I–ის კუნძული

ამოცანა 3. ჟ. ვერნის რომანის გმირმა კაპიტანმა გრანტმა მიაღწია კუნძულს, რომლის კოორდინატებია: ს.გ. 37° და დ.გ. 153°. ეს იყო…

პასუხის ვარიანტები:

ა. პეტრე I–ის კუნძული

ბ. ტაბორი

გ. შრი-ლანკა

დ. სახალინი.

პასუხი: ბ. ტაბორი

ამოცანა 4. იალქნიანი გემი ინდოეთის ოკეანეში იძირება. მისი კოორდინატებია ს.გ. 10° ს და ა.გ. 60°. რომელი კონტინენტის სანაპიროზე გაიგებენ რადიოოპერატორები პირველად SOS სიგნალს?

პასუხის ვარიანტები:

ა. აფრიკა

ბ. ევრაზია

ბ. ავსტრალია

გ. სამხრეთი ამერიკა

პასუხი: ა. აფრიკა

ამოცანა 5. ამ კუნძულს რამდენიმე სახელი აქვს: რაპა-ნუი, ვაიგუ, მაგრამ უფრო მეტად ის სხვა სახელით არის ცნობილი. რომელ კუნძულზეა საუბარი, თუ მისი კოორდინატებია ს. გ. 27° და დ.გ. 109°?

პასუხის ვარიანტები:

ა. აღდგომის კუნძული

ბ. გრენლანდია

გ. პეტრე I–ის კუნძული

დ. მადაგასკარი

პასუხი: ა. აღდგომის კუნძული

გუნდები წაიკითხავენ პასუხებს. არასწორი პასუხის შემთხვევაში სხვა გუნდები შეუსწორებენ.

5. შენი ქალაქის კოორდინატები

თითოეული გუნდი რუკის საშუალებით განსაზღვრავს საკუთარი დასახლებული პუნქტის გეოგრაფიულ კოორდინატებს.

6. გადაადგილების მიმართულების განსაზღვრა

გუნდები იღებენ ერთ ამოცანას. მათ უნდა განსაზღვრონ მიმართულებები რუკებზე (დრო – 1 წუთი). გუნდის წარმომადგენელი კითხულობს პასუხს და მსოფლიოს ფიზიკურ რუკაზე აჩვენებს გადაადგილების მიმართულებას.

ამოცანა 1. რა მიმართულებით მიედინება მდინარე ნილოსი აფრიკაში? (პასუხი: სამხრეთიდან ჩრდილოეთით)

ამოცანა 2. რა მიმართულებით უნდა გავემგზავროთ კუნძულ მადაგასკარიდან, რათა ინდოეთში მოვხვდეთ? (პასუხი: ჩრდილო-აღმოსავლეთით)

ამოცანა 3. საიდან საით არის გადაჭიმული ურალის მთები? (პასუხი: ჩრდილოეთიდან სამხრეთით)

დავალება 4. რა მიმართულებით მიედინება სამხრეთ ამერიკაში მდინარე ამაზონი? (პასუხი: დასავლეთიდან აღმოსავლეთით)

ამოცანა 5. რა მიმართულებით უნდა იფრინოს თვითმფრინავმა, თბილისიდან ბეიჯინგში რომ მოხვდეს?

7. ობიექტის სიგრძის გამოთვლა გრადუსთა ბადის გამოყენებით

თითოეული გუნდი იღებს ამოცანას: ხუთი წუთის განმავლობაში გრადუსთა ბადის საშუალებით უნდა განსაზღვრონ, რამდენ გრადუსზე და რამდენ კილომეტრზეა გადაჭიმული აფრიკა ეკვატორის გასწვრივ. (35° (44 ° -. 9 °) ეკვატორზე 1°= 111.3 კმ. ამდენად, აფრიკა გადაჭიმულია 3900 კმ–ზე (35 ° x 111.3 კმ … ).

დასასრულ, თითოეული გუნდი ითვლის მწვანე, ყვითელი და წითელი ფოთლების რაოდენობას და ქულებს აჯამებს.

ფერადი გაკვეთილები უფრო სახალისო და საინტერესოა.

ბიოლოგია, როგორც საბუნებისმეტყველო მეცნიერება, მოსწავლეებს სამყაროს  შეცნობასა და  მის  სწორად აღქმაში   ეხმარება. საბუნებისმეტყველო   დისციპლინები  ხელს უწყობენ მოსწავლის მიერ სამყაროს ადეკვატურად აღქმის უნარის  ფორმირებას. ამიტომაც მასწავლებელი საგნის სწავლების პროცესში ვალდებულია, ბევრი პრაქტიკული  მეცადინეობა  ჩაატაროს, რათა  მოსწავლეებს  საგნის მიმართ ინტერესი გაუღვივოს და ისეთი უნარ–ჩვევები ჩამოუყალიბოს, როგორიცაა, დაკვირვება,  აღწერა, მონაცემთა ანალიზი და კლასიფიკაცია,  მოდელის  შექმნა  და  გამოყენება.

ბიოლოგიის  სწავლება რომ უფრო საინტერესო და მიმზიდველი იყოს, სასურველია საგაკვეთილო პროცესში მრავალფეროვანი აქტივობებისა და საგანმანათლებლო  რესურსების   სწორად  გამოყენება,  რაც  მნიშვნელოვნად   ზრდის   მოსწავლეთა მოტივაციას, ჩართულობასა და ინტერესს საბუნებისმეტყველო  დისციპლინების  მიმართ.

მოსწავლეთა მოტივაცია იზრდება პრაქტიკული გაკვეთილებისას, როცა ხდება მოდელებისა და სქემების შექმნა, რომელიც ეხმარება მათ საკითხის უკეთ გაგება-გააზრებაში. მოსწავლეები ხალისით ასრულებენ მსგავს დავალებებს და ინტერესით  ერთვებიან საგაკვეთილო პროცესში.

ეროვნული  სასწავლო   გეგმის   მიხედვით:

ბიოლ. IX.6. მოსწავლეს შეუძლია, დაახასიათოს მემკვიდრეობითობა და ცვალებადობა,  ჩამოაყალიბოს მემკვიდრეობითობის კანონები; იმსჯელოს გენეტიკის   მნიშვნელობაზე სელექციასა  და  მედიცინაში.

   სწავლება შედეგიანია, თუ მოსწავლე:

ადგენს მიტოზისა და მეიოზის მარტივ სქემებს, ადარებს შვილეულ უჯრედებში  ქრომოსომების განაწილების კანონზომიერებებს და  განმარტავს მათ  მნიშვნელობას;

 ბიოლ. XI.5. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს ორგანიზმთა გამრავლების და ინდივიდური განვითარების ფორმები;

თუ მოსწავლე:

იყენებს/ადგენს მეიოზის სქემატურ მოდელს და აკავშირებს ქრომოსომებისა და მათი  უბნების გენეტიკურ ცვალებადობასთან განაწილებას.

გაკვეთილის თემატიკიდან გამომდინარე მსგავსი სახის აქტივობები  მასწავლებელმა შეიძლება დაგეგმოს VII, VIII, IX, X კლასებში.

მინდა, შემოგთავაზოთ   მე–9 კლასში  მეიოზის  მოდელის   შექმნის  ეტაპები  და  საკითხის   უკეთ   გასაგებად   მისი  დამზადების აუცილებლობა.

მეიოზის   პროცესის   შესწავლა,  მიტოზთან  შედარებით,  რთულია.  მოსწავლეებს  უჭირთ  მეიოზის  ფაზების  ამოცნობა,  განსაკუთრებით – პირველი   და   მეორე  დაყოფის  ფაზებისა,  მათი   თავისებურებების  გარჩევა  და  გენეტიკური    როლის     დასაბუთება. მეიოზის პროცესის უკეთ შესწავლის მიზნით შესაძლებელია  გაკვეთილზე   ცალკეული  ფაზების ამსახველი  მოდელის  დამზადება.

გაკვეთილის   მსვლელობა:

მეიოზის მოდელის დასამზადებლად მოსწავლეებს  წარმოდგენილი უნდა ჰქონდეთ   საჭირო მასალა: სხვადასხვა  ფერის პლასტელინი, ფლომასტერები ალექსანდროვის ფურცელი   ან   მუყაოს   ქაღალდი,  წებო . (სურ.1)

სურ.1

აქტივობა 1.  მასწავლებელი მოსწავლეებს ყოფს ჯგუფებად (სასურველია 3–4 ჯგუფის შექმნა).

ის აცნობს მოსწავლეებს ჯგუფში მუშაობის წესებს, პრაქტიკული გაკვეთილის მიზანსა  და შეფასების კრიტერიუმებს. თეორიული ცოდნის შემოწმების მიზნით სვამს სავარაუდო  კითხვებს:

1. რომელ ჯირკვლებში  მიმდინარეობს  მეიოზი?
2. რას ნიშნავს ბივალენტი, კროსინგოვერი?
3. რა განაპირობებს  ქრომოსომების  რედუქციას მეიოზში?
4. ჩამოაყალიბეთ მეიოზის  გენეტიკური  მნიშვნელობა.

მეიოზის  პროცესის  შეხსენების  მიზნით  შეიძლება ტაბულებისა და ანიმაციების გამოყენებაც.

1. . https://www.youtube.com/watch?v=W7CV9_NwSHk
2.  https://www.youtube.com/watch?v=3WXx6F7quMk
3.  https://www.youtube.com/watch?v=z4z72rSvNQ0
4.  https://www.youtube.com/watch?v=dyGqKIGXLLo
5. https://www.youtube.com/watch?v=QKV0C9oVTp8

   აქტივობა 2   მასწავლებელი  თითოეულ  ჯგუფს  აძლევს  კონკრეტულ დავალებას.  თითოეულმა  ჯგუფმა  იცის, მეიოზის პროცესის  ამსახველი რომელი   ფაზა  უნდა   დაამზადოს. სურ.2 ( მუშაობის პროცესი).

(სურ.2)
 მოსწავლეებმა  ზუსტად  უნდა  შეძლონ  გაორმაგებული ქრომოსომების სწორად  წარმოსახვა, დედისეული და  მამისეული  ქრომოსომების  სხვადასხვა  ფერით აღნიშვნა  და  ერთი ცენტრომერით  გაერთიანება.  სამუშაოს   დასრულების  შემდეგ,  მოსწავლეები თანმიმდევრობით ფაზებს მუყაოს დიდ ქაღალდზე აწებებენ. თითოეულ  ფაზას  უკეთებენ  წარწერას (სურ.3) (აწყობენ მეიოზის მოდელს).

(სურ.3)

პირველი   მეიოზური   დაყოფის   ამსახველი  მოდელის  დამზადების  შემდეგ (სურ.4). მოსწავლეები იწყებენ  მეორე მეიოზური დაყოფის  ამსახველი  ფაზების დამზადებას. მათ  იციან,  რომ  მეორე  მეიოზური  დაყოფა  მიტოზის  მსგავსია.

(სურ.4)            პირველი მეიოზური დაყოფა.

მეიოზის  მოდელის    დამზადების   დროს   მნიშვნელოვანია  მოსწავლემ   როგორც   პირველი,  ისე   მეორე  დაყოფის  მეტაფაზასა  და  ანაფაზაში  სწორად   შეძლოს   ქრომოსომული   წყვილების   განლაგება   და  განაწილება, რათა  ნათელი  გახდეს  ბივალენტებისა  და  კროსინგოვერის წარმოქმნის, ასევე  ქრომოსომების რედუქციის მიზეზი  მიღებულ    უჯრედებში.   შესრულებული  სამუშაოს  წარმოდგენის  შემდეგ  მასწავლებელი  აფასებს  პრაქტიკულ გაკვეთილს.

აქტივობა 3.  პრაქტიკული გაკვეთილის შეფასების რუბრიკა

• 5 –

პრაქტიკული  გაკვეთილები   შეიძლება   ჩატარდეს საკლასო  ოთახში:

(სურ.6)
გაკვეთილის  თემატიკიდან  გამომდინარე,  მსგავსი  გაკვეთილები  სხვა  მოდელების   დასამზადებლადაც (სურ.6) პრაქტიკულ  შემაჯამებელ   მეცადინეობად   შეიძლება  ჩაითვალოს, ხოლო  დამზადებული  მოდელები – სასწავლო  რესურსად.

მოდელისა  და  სქემების  შექმნა    მოსწავლეებს   მეიოზის  საფუძვლების გარკვევაში ეხმარება. ისინი  უკეთ   იმახსოვრებენ  თითოეული  ფაზის   თავისებურებებს,  ნათელი  ხდება  ბივალენტებისა  და   კროსინგოვერის  მექანიზმი  და  აღარ   უჭირთ  მეიოზის  გენეტიკური  როლისა  და  ევოლუციის   პროცესში   მისი   მნიშვნელობის   დასაბუთება.

მსგავსი  დავალებები    მოსწავლეებს    საკითხის   ერთიანობაში განხილვისა  და   მიზეზ-შედეგობრივი   კავშირის   დადგენის  საშუალებას აძლევს. იზრდება სწავლის  მოტივაცია, მოსწავლეები აქტიურად ერთვებიან სასწავლო პროცესში.   გამოიმუშავებენ   დამოუკიდებლობას,  კრიტიკულ  ხედვას; უნარს,  პრაქტიკულად   გამოიყენონ  და კონკრეტულ სიტუაციას  მიუსადაგონ მიღებული ცოდნა;  გადაჭრან  ესა  თუ   ის    პრობლემა,  რაც   ამავე  დროს  ზრდის    მათი   თვითშეფასების   ხარისხს.

გამოყენებული  ლიტერატურა

1. ეროვნული  სასწავლო  გეგმა,  2011-2016 წ.

ფეხბურთელებისა და მწვრთნელების ლიტერატურულ გმირებად წარმოჩენა ჩვენი მოგონილი ამბავი ნამდვილად არ არის. ყველას გვახსოვს, ვინც არიან ფეხბურთელები მეტსახელად: „ჰალკი”, „პიტერ პენი”, „რობინ ჰუდი” და სხვა… თუმცა, იმის გამო, რომ ქართული მწერლობა, ისევე როგორც მთლიანად ჩვენი ქვეყანა, ასწლეულების განმავლობაში დანარჩენ სამყაროსგან იზოლაციაში იყო, ბუნებრივია, პლანეტის უდიდეს ნაწილში არათუ ჩვენი მწერლობის, არამედ ქართველთა სახსენებელიც კი არ იყო. ჰოდა, წესით, ნამეტანი საინტერესო უნდა იყოს ქართული ლიტერატურის გმირების და თანამედროვე ფეხბურთელებისა და მწვრთნელების ერთგვარი შეთანასწორება…

ჟოზე მოურინიო ალბათ ოთარაანთ ქვრივია. ადამიანი, რომელსაც არაფერი მოსწონს, რომელიც ყველას ჭკუას არიგებს, ყველგან ცხვირს ჰყოფს და ამის გამო ბევრი მტერი და ავის მოსურნე გამოუჩნდა. მაგრამ, ამასთან ერთად ყველა აღიარებს მის შესაძლებლობებსა და თავის საქმეში განსაკუთრებულობას. ოთარაანთ ქვრივისა არ იყოს, ჟოზეც „პილპილმოყრილი მადლის” გამცემია.

დევიდ ბექჰემი სოლომონ მორბელაძეა. სოლომონის მსგავსად, რასაც ეს კაცი აქეთ-იქით დაწანწალებს, ერთი სერის წოდება მარტო მაგაში უკუთვნის. ერთ წელიწადს მანჩესტერშია, მეორე წელს – მადრიდში, მერე – მილანში, მერე – ამერიკაში… პარიზსაც კი გაუსინჯა გემო და მუღამი. ერთი ისაა, რომ ბედშავი სოლომონ მორბელაძე ამ წანწალში კაპიკებს იღებდა, ეს ჩვენი დევიდი კი გვარიან ფულს ღუნავს.

პეპ გვარდიოლასა და ზლატან იბრაჰიმოვიჩის ურთიერთობა ძალიან ჰგავს აკაკი წერეთლის „გამზრდელის” სიუჟეტს. მიუხედავად იმისა, რომ ზლატანი კატალონიის „ბარსელონაში” უკვე ჩამოყალიბებული ვარსკვლავი ჩავიდა, თავიდან სულ იმას იძახდა, რომ პეპისგან ბევრი რამ ისწავლა და რომ არა გვარდიოლა, ფეხბურთის ავან-ჩავანი ასე კარგად არ ეცოდინებოდა. მაგრამ, ბოლოს მოხდა ისე, რომ „გაზრდილმა” „გამზრდელს” უღალატა და ახლა სადაც კი შანსი ეძლევა, ყველგან პეპის წლევლა-კრულვაშია.

დიეგო მარადონა და სერხიო აგუერო, ბეკინა სამანიშვილი და მისი სიძე – კირილე მიმინოშვილი არიან. თუმცა იმ განსხვავებით, რომ მარადონა-აგუეროს შემთხვევაში სიმამრი სიძეზე ბევრად გადარეულია. წარმოდგენის ამბავია, თორემ დიეგო მარადონას სიძე ნაგიჟარი კირილე მიმინოშვილი რომ ყოფილიყო, და პირიქით – ბეკინას აგუერო რომ ესიძებოდეს, კარგ კოხტა სიძე-სიმამრებს მივიღებდით. მაგრამ, სამწუხაროდ, ვერც ბეკინასა და კირილეს ამოვიყვანთ წიგნის ფურცლებიდან და ვერც გავაგანიერ დიეგოს ჩავტენით შიგ.

კლარენს ზეედორფი ხევისბერი გოჩას შვილი – ონისეა, რომელმაც თავის მეგობარსა და მოკეთეს, ლუის რონალდუს, (ისევე როგორც გუგუას) მილანის „ინტერში” თამაშის დროს სატრფო გაუბახა და თან ეს ისე ურცხვად გააკეთა, თვალიც კი არ დაუხამხამებია. სამწუხაროდ თუ სასიხარულოდ, მილანში არ გამოჩენილა ხევისბერ გოჩასთანა სიმართლის მაძიებელი კაცი, თორემ კლარენს ზეედორფს კაი სქელტარა ხევსურული ხანჯალი ნაღდად არ ასცდებოდა მარცხენა ძუძუს ქვემოთ.

სერ ალექს ფერგიუსონი ლიტერატურული გმირი კი არა, თავადი გრიგოლ ორბელიანია. უფრო ზუსტად, მობერებული და გადამდგარი გენერალი – გრიგოლ ორბელიანი. მრავალი ომის მნახველი, მრავალი ლექსის დამწერი, მრავალი კარგი თუ ავი საქმის ჩამდენი. კაცი, რომელსაც სიბერემ ფრონტის ხაზზე უწია და ახლა ორთაჭალის (ედინბურგის) ბაღებში ქეიფებში უნდა გალიოს თავისი დარჩენილი დღეები.

თემურ ქეცბაია ილიას „განდეგილია”, რომელიც ახლოს არამკითხე ხალხს (მაგალითად, ჟურნალისტებს) არ იკარებს და თუ იკარებს, მაშინაც დიდ ცოდვას სჩადის (მისი აზრით). ამასობაში კი ცხოვრება წინ მიდის, ქვეყნები ფეხბურთის კუთხით სულ უფრო ვითარდებიან. ჩვენ და ჩვენი მწვრთნელი კი ვზივართ გამოქვაბულში სულის ცხონების იმედად…

მასწავლებელი – ცოდნის ნათელით

უსწავლელობის დამმარცხებელი.

აი, რას ნიშნავს მასწავლებელი,

აი, რად გვიყვარს მასწავლებელი.

(მასწავლებელი – იოსებ ნონეშვილი).

7. „ნათქვამის გასაანალიზებლად მოსმენის დროს ყურადღებას ვაქცევ და ვითვალისწინებ მოსწავლის ხმის ტონს, სახის გამომეტყველებას, ჟესტიკულაციას, მიმიკებს და ა.შ. (არავერბალური კომუნიკაციის ნიშნებს)“.

ქალბატონი ირმა – ფიზიკის მასწავლებელი:

„სანამ ამ პუნქტს ვუპასუხებ, გულწრფელად ვიტყვი, რომ მასწავლებლებლებს ხშირად გვითქვამს ერთმანეთისთვის, რომ მავანთ ჩვენ კონკრეტული საგნის პედაგოგები კი არა, ზოგჯერ ფსიქოლოგები ვგონივართ. რადგან ისეთი ტერმინებით გველაპარაკებიან, რომ კარგ ფსიქოლოგსაც შეშურდება. არავერბალური კომუნიკაცია შესანიშნავია და მასზე დაკვირვების გარდა, რას ვაკეთებთ აბა კლასში? ბავშვები, ხომ მუდამ იმას ცდილობენ, ჩვენ რამე მოგვატყუონ, და ჩვენც სულ გაფაციცებული ვართ, არ გამოგვეპაროს მათი „ოხუნჯობები“ და მერე ბავშვებმა ზურგს უკან არ დაგვცინონ. „ნახე, როგორ წავეკაიფე (უკაცრავად ჟარგონისთვის) ინგლისურის მასწავლებელს?“ ასეთი და უარესებიც ძალიან ხშირად მოგვისმენია, სამწუხაროდ.

აქვე მინდა გითხრათ, ერთმა ფსიქოლოგმა ამაზე გვითხრა: „ბავშვების ქცევები პირად შეურაცხყოფად არ უნდა მიიღოთ“. კრიტიკულ სიტუაციებში ხშირად მახსენდება და ვფიქრობ სიმართლეა, რადგან ბავშვები ხომ მუდმივად თვითდამკვიდრებას ცდილობენ,  ხშირად ტრაბახობენ, რათა თავი გამოიჩინონ, შეყვარებულს გაეპრანჭონ, ძმაკაცზე შთაბეჭდილება მოახდინონ. მასწავლებელი კი ამ დროს საკუთარი კომპლექსების ტყვეობაში არიან და ფიქრობენ, ბავშვებმა როგორ უნდა მაჯობონ? ამათ რა საკუთარი მშობელი ხომ არ ვგონივარ, რომ ამდენს მიბედავს? მოკლედ, მოსმენა და ჟესტები ნამდვილად ძალიან მნიშვნელოვანია და, სიმართლე უნდა ითქვას, ზოგჯერ ვფიქრობ: ნეტავ ეს ფსიქოლოგიური ტრენინგები ადრეც ყოფილიყო, როდესაც მასწავლებლობა დავიწყე, მაშინ შეიძლება უკეთესი პედაგოგი ვყოფილიყავი.

ისე, განა ადამიანები ყოველდღიურ ურთიერთობებში ჟესტებსა და მიმიკებს არ აკვირდებიან? პედაგოგები – მით უფრო. ახლა კიდევ ერთი რამ  უნდა აღვნიშნო: ჩემს პედაგოგიურ პრაქტიკაში ყოფილა შემთხვევები (არც თუ იშვიათად), როდესაც ბავშვი მიმტკიცებდა, რომ მისი ხმის ტონი და მით უფრო მიმიკა მე არასწორად გავიგე და რომ ჩემი მხრიდან სრული უსამართლობა იყო მისთვის შენიშვნის მიცემა. ამიტომ გამოდის, რომ თუ გულწრფელად შევავსებთ ამ პუნქტს, უნდა ვთქვათ, რომ ზოგ შემთხვევაში მასწავლებლის ცოდნა და კომპეტენცია არავერბალური კომუნიკაციის საკითხებში არ არის საკმარისი, მის მიზნობრივად გამოსაყენებლად“.

8. „მოსწავლეებთან საუბრისას ყურადღებას ვაქცევ საკუთარ ლექსიკას, ასევე ხმის ტონს, სახის გამომეტყველებას, ჟესტიკულაციას, მიმიკებს და ა.შ.“.

ქალბატონი ლიკა – ინგლისური ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი საბაზო და საშუალო საფეხურებზე:

„თუ გულწრფელობაა, გულწრფელობა იყოს: როდესაც გამაბრაზებენ, აღარაფერს ვაქცევ ყურადღებას – კიდეც ვყვირი, ხელებსაც ვიქნევ, ზოგჯერ მაგიდაზეც დამირტყამს ხელი. ამ დროს სახის გამომეტყველებაც, რომ „შესაბამისი“ მექნება, ამას თქმაც არ უნდა. ყველას უნახავს გაცოფებული მასწავლებელი თვალებიდან ნაპერწკლები, რომ სცვივა.

კითხვარის შევსების დროს, ამას არ ვწერთ. მიხვდებით ალბათ რატომაც. ჩვენ ხომ მასწავლებლები ვართ და არ შეგვშვენის ეგეთი საქციელი. ეს ძალიან კარგად ვიცით და ვადასტურებთ, რომ ეგრეც უნდა იყოს. მაგრამ მასწავლებლებიც ხომ ადამიანები ვართ და ერთმანეთს სულ იმას შევჩივით, რომ ძალიან რთულ საქმიანობას ვართ შეჭიდებული და ნერვები ზოგჯერ გვღალატობს ხოლმე. რადგან ასეთი გულწრფელი საუბარი წავიდა, იმასაც გეტყვით, რომ ძალიან გვწყინს, ჩვენი პროფესია ასეთი დაუფასებელი რომ არის. იმედია, ცუდად არავინ გაიგებს, რადგან მართლაც საჭიროა მასწავლებელმა ბრაზის მართვა იცოდეს და საკუთარი  მიმიკები, ჟესტები, გამომეტყველება და ემოციები აკონტროლოს“.

9. „მოსწავლეებთან ურთიერთობას ვამყარებ სტერეოტიპებისა და წინასწარ ჩამოყალიბებული განწყობების გარეშე“.

ბატონი რეზო – ერთადერთი მამაკაცი პედაგოგი ჯგუფში, რომელიც მათემატიკას ასწავლის:

„დიახ, რა თქმა უნდა. ჩემზე სულ არ მოქმედებს მოსწავლე ბიჭია თუ გოგო, ნიჭიერია თუ ნაკლებად ნიჭიერი, დამჯერეა თუ ჯიუტი, ქართველია თუ არაქართველი, ქრისტიანია თუ სხვა რელიგიის წარმომადგენელი, როგორი ოჯახიდან არის, მერამდენე შვილია და კიდევ რა ვიცი, რა სტერეოტიპები შეიძლება არსებობდეს? ერთადერთი წინასწარი განწყობა მაქვს, თუ მათემატიკას კარგად ითვისებს, ესე იგი, კარგი მოსწავლეა“.

ახლა მეც მინდა გულწრფელად ვთქვა, ჩვენ ძალიან გვიჭირს სტერეოტიპებისგან გათავისუფლება. ადამიანური სისუსტეები ჩვენთვის უცხო არ არის და თუ ზოგჯერ რამე ახდენს გავლენას ჩვენს მოსწავლეებთან ურთიერთობებზე, ვფიქრობ, ეს წინასწარ განზრახვით არ ხდება“.

10. „ყველა მოსწავლეს ვუდგები ინდივიდუალურად; ჩემთვის მნიშვნელოვანია თითოეული მათგანის, როგორც პიროვნების, ღირებულება და უნიკალურობა“.

ქალბატონი თამარი – დაწყებითი საფეხურის მასწავლებელი. პედაგოგობა სულ ცოტა ხნის წინ დაიწყო:

„სიმართლე გითხრათ, მე ჯერ არ შემივსია თვითშეფასების კითხვარი და, ვფიქრობ, საკმაოდ გამიჭირდება, რადგან ძალიან ვრცელია და სერიოზულ ძალისხმევას საჭიროებს. მასწავლებლობა მომწონს, მიუხედავად იმისა, რომ არასოდეს მიოცნებია სკოლაში მუშაობაზე. მიმაჩნია, რომ ბავშვებს კარგად ვუგებ, ისინიც პატივისცემით მექცევიან, არ ცდილობენ ჩემი გამოუცდელობით ბოროტად სარგებლობას. ალბათ პატარებთან ყველა ასეა. გაცილებით უფრო დამღლელი და შემაწუხებელი ჩემთვის ამდენი დამატებითი აქტივობაა, უამრავი საწერი გვაქვს. ვფიქრობ, სხვა მასწავლებლების აზრსაც გამოვთქვამ ამით.

ინდივიდუალური მიდგომების გამოყენებას მართლა ვცდილობ, მაგრამ ვაღიარებ, რომ ყოველთვის არ გამომდის, ძალიან ძნელია. შესანიშნავი იქნებოდა მეტი ცოდნა, რომ მქონოდა ამ სფეროში. მე ხომ კარგად მახსოვს, როდესაც თავად ვიყავი მოსწავლე, ის მასწავლებლები ძალიან მიყვარდა, რომლებიც ჩემს პიროვნებას პატივისცემით ექცეოდნენ და ჩემი ღირსების შელახვას არასოდეს დაუშვებდნენ. ერთ-ერთი ფსიქოლოგი ქცევის მოდელირების შესახებ გვიყვებოდა და ამიტომ ვფიქრობ, რომ მეც ისევე კარგად მოვექცევი  ჩემს მოსწავლეებს, როგორც ჩემი საყვარელი პედაგოგები მექცეოდნენ. უდავოდ, უსიამოვნო შემთხვევებიც იყო, მაგრამ მე მათ აღარ ვიხსენებ. რაღაც ძალიან იდეალური გამოვედი ხომ?“

11. „ხელს ვუწყობ მოსწავლეებს, გაბედულად დასვან კითხვები, გამოთქვან მოსაზრებები და გამოხატონ თავიანთი დამოკიდებულებები“.

ქალბატონი ნატა – გეოგრაფიის მასწავლებელი. მართალია, მისი სკოლა შედარებით პატარაა და არც ისე პრესტიჟული, მაგრამ მას მიაჩნია, რომ თუ შენი საქმე გიყვარს, არ აქვს მნიშვნელობა სად ასწავლი, მნიშვნელოვანია – როგორ ასწავლი:

„მგონია, რომ ჩემი საგანი თავად განაწყობს მოსწავლეებს შემეცნებისკენ, კითხვების დასმისკენ. რაიმე დამატებითი სტრატეგიები არ მაქვს ამ მიმართულებით. მოგეხსენებათ, დღეს ინტერნეტის ეპოქაა და ბავშვებს უამრავი ინფორმაციის მოპოვება შეუძლიათ. ისინი გამუდმებით ცდილობენ, კითხვები დამისვან. სიმართლე გითხრათ, ხშირად „ჩამჭრელ“ კითხვებსაც არ ერიდებიან და ისეთი ეშმაკი თვალებით მიყურებენ, აინტერესებთ – რას ვუპასუხებ, მოვახერხებ თუ არა სიტუაციიდან „გამოძრომას“. ძალიან მახალისებს და ენერგიით მავსებს ეს ყველაფერი და ბავშვებიც კიდევ უფრო ხალისობენ, ცდილობენ ახალ-ახალი ოხუნჯობები მოიფიქრონ“.

12. „ვფლობ და შესაბამისად ვიყენებ კონფლიქტის პრევენციისა და მოგვარების სხვადასხვა სტრატეგიას“.

ქალბატონი ხათუნა – ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი ერთ-ერთ არაქართულენოვან სკოლაში:

„რადგან გულწრფელად ვსაუბრობთ, მაშინ მეც გულწრფელად გეტყვით. სხვებივით მეც უამრავი ტრენინგი მაქვს მოსმენილი. მათ შორის საკუთრივ კონფლიქტების მართვაზე. გვასწავლეს, ასევე, სხვადასხვა სტრატეგია და მიდგომა. მაგრამ ვერ მოგატყუებთ, რომ რომელიმე გამოვიყენე და წარმატებით მოვაგვარე სასკოლო  კონფლიქტი. საერთოდაც მიმაჩნია, რომ ყველა მასწავლებელს მისთვის მისაღები მეთოდი აქვს, თუ როგორ უნდა მოიქცეს კონფლიქტურ სიტუაციაში. კონფლიქტი ხომ მრავალ რამეზეა დამოკიდებული და, სამწუხაროდ, ის, რომ მე მასწავლეს კონფლიქტის რაობა, ხშირ შემთხვევაში ვერ მეხმარება მისი პრევენციის მიღწევაში“.

აი ეს არის, რაც მოვისმინე ჩვენი მასწავლებლებისგან. ჩემთვის საინტერესო იყო და ამიტომ თქვენც გაგიზიარეთ.

„საღამოობით უფრო მეტად მიყვარხარ, ვიდრე დილას” – მითხრა ჩემმა უფროსმა  შვილმა ერთ საღამოს, ვახშმის, აბაზანის რიტუალებისა და წაკითხული წიგნის დახურვის შემდეგ, როცა ოთახში შუქი ჩავუქრე, ვაკოცე და ვთხოვე, დაეძინა, რომ დილამდე გამოძინება და დასვენება მოესწრო. „მე სულ მიყვარხარ” – ვუთხარი და ზუსტად მივხვდი, რის თქმა უნდოდა დღის სხვადასხვა მონაკვეთში გადანაწილებული სიყვარულებით.

ჩემს ორივე შვილს თავიანთი ცხოვრების ნახევარი ისეთ რიტმში აქვთ გატარებული, რაზეც მეამბოხე სულის სტანდარტული გრაფიკით მომუშავე ადამიანები ზრდასრულ ასაკშიც კი დაუღალავად  წუხან ხოლმე. კვირაში 5 დღეს, წელიწადში 10 თვის განმავლობაში 8 საათს ატარებენ ბაღში, რაც იმას ნიშნავს, რომ თითქმის არ აქვთ დრო დილას ძილისთვის, გაღვიძების მერე თამაშისა და ფიქრისთვის; არამართული, თავისი გამოგონილი თამაშებისთვის; მინდვრებსა და ტყეებში სიარულისთვის; თავგადასავლების ძიებისთვის; მშობლებთან და მეგობრებთან არალიმიტირებული  ურთიერთობებისა და სხვა ამბებისთვის, რომლებიც ასე მნიშვნელოვანი და საჭიროა ბავშვების ბედნიერებისა და განვითარებისთვის.

მე, რომელიც  მტკივნეულად განვიცდი როგორც ჩემს, ასევე სხვების რუტინულ ცხოვრებას,  ვცდილობ, როცა კი შესაძლებლობა მაქვს, გამოვტაცო ბრუტალურ რიტმს დრო სეირნობისთვის, გაწელილი საუზმეებისთვის, ღამის საუბრებისთვის, მკვეთრად განსაზღვრული მოცემულობიდან დროებით მაინც ამოვარდნისთვის, ამოსუნთქვისა და ჩასუნთქვისთვის. ათას ხრიკს ვიგონებ იმისათვის, რომ ის დრო, რომელსაც მე და ბავშვები ერთად ვატარებთ, მრავალფეროვანი იყოს და ეს დროც იმაზე მეტი იყოს, ვიდრე დილის და საღამოს 3 საათია.  ცხადია, სამყაროში ასეთი მარტო მე არ ვარ. ამგვარი ვნებები უამრავ აქტიურ მშობელს აწუხებს. ბევრი ვიფიქრე, ვიკითხე და ვიდარდე თანამედროვე ცხოვრების აჩქარებულ რიტმზე, ურბანულ ჯუნგლებში მცხოვრები ბავშვების ბედსა და ამ მოცემულობიდან შესაძლო გამოსავლებზე და მივხვდი, რომ არსებობს რაღაცები, რასაც ვერ შეცვლი; რაღაცები, რაც სულაც არ არის ტრაგედია და რაღაცები, რაც აუცილებლად უნდა გააკეთო შენი და შენი შვილების ბედნიერებისთვის.

რას ვერ შეცვლი

თუ მუშაობ (და  ეს თავისთავად უფრო კარგია, ვიდრე – ცუდი), ვერაფრით აიცილებ თავიდან ბავშვებისთვის სამუშაო დღეებში რუტინულ განრიგს. დასამშვიდებლად შესაძლოა გამოდგეს ის კვლევები, რომლებიც ამბობენ, რომ ბავშვებს ადრეულ ასაკში სჭირდებათ კიდეც რუტინა და იმის წინასწარ ცოდნა, რაც ელოდებათ კონკრეტულ დღეს ან დროის სხვა მონაკვეთში. ისინი უფრო მშვიდად არიან, როცა იციან, რის მერე რა ელოდებათ. რეჟიმიდან მკვეთრი ამოვარდნები მათთვის რთულად აღსაქმელია. ამიტომ, თუ რუტინას ვერ გავექცევით, შეგვიძლია რუტინულ ყოფაში შევიტანოთ ბავშვისთვის სასიამოვნო რამეები, როგორიცაა, მაგალითად, ჩემი შვილისთვის ძილის წინ აბაზანაში დიდხანს მარტო ყოფნა და თამაში. ან  დაძინებამდე წიგნების კითხვა. სწორედ ამ საყვარელი რიტუალების გამო ვუყვარვარ  საღამოობით მეტად, ვიდრე დილას, როცა მთავარი მიზანი ბაღში და სამსახურებში დროულად მისვლაა.

რა არ არის ტრაგედია

აღმოჩნდა, რომ ის, რაზეც მე და უამრავი მშობელი ვდარდობთ, სულაც არ არის ტრაგედია, და რომ ბავშვებისთვის პერიოდულად მოწყენილობა საჭიროც კია, რათა მათ თვითონ გამოიმუშაონ საკუთარი თავის გართობის უნარი; იფიქრონ იმაზე, რა სურთ მაშინ, როცა გარემო არაფერს სთავაზობს და მოიფიქრონ რაიმე ისეთი, რაც მოწყენილობას გააქრობს. აღმოჩნდა ისიც, რომ ადამიანები უფრო საინტერესო რამეებზე  მაშინ ფიქრობენ, როცა ფიქრი არ ევალებათ და თავშიც უკეთესი აზრები მოსდით (მაგალითად – აბაზანაში, საოჯახო საქმეების კეთებისას, სეირნობისას და ა.შ), ვიდრე მაშინ, როცა სამუშაო გარემოში არიან და რაიმე „განსაკუთრებული” აქვთ გასაკეთებელი. ასე რომ, თუკი ბავშვი „უსაქმოდ” არის, დაუტოვეთ ეს დრო საკუთარ თავთან ყოფნისთვის და დაელოდეთ შედეგებს.

ნუ ეცდებით, მისი ყველა წუთი რაიმეთი იყოს დაკავებული. მიეჩვიოს საკუთარი თავისთვის იმის მიცემას, რაც სურს, რომ ჰქონდეს და იმაზე ფიქრს, რა სურს.

რა უნდა გააკეთო ბედნიერებისთვის

თუ ვინმე მკითხავს, რა მახსოვს კარგად ჩემი  ადრეული ბავშვობიდან, დაუფიქრებლად ვუპასუხებ, რომ მშობლების მიერ წაკითხული წიგნები, მამასთან ერთად ტყეში გასეირნებები და ხევსურეთში, ბებიაჩემისა და ბაბუაჩემის სახლში გატარებული ზაფხულის თვეები, როცა მთელი სოფელი ჩემი ეზო იყო და ყველგან ჩემთვის საინტერესო და სხვებისთვის ჩვეულებრივი ამბები ხდებოდა: ზოგი ცხოველებს უვლიდა, ზოგი მინდორს თიბავდა, ზოგი ბოსტანს უვლიდა, საჭმელებს ამზადებდა, წინდებს ქსოვდა, შელოცვებს ბუტბუტებდა, ძაფებს ღებავდა, ავეჯს ამზადებდა, სახლს ამაგრებდა – ზღვარი ადამიანებსა და გარე სამყაროს შორის მხოლოდ სახლის კედლები იყო, რომელშიც მხოლოდ საღამოს, დასაძინებლად შევდიოდით.

თანამედროვე ბავშვებს დიდ ქალაქებში ალბათ სწორედ ეს აკლიათ. მათ ყველაზე მეტად სჭირდებათ, დაინახონ, როგორ კეთდება ის საკვები, რომელიც ჩვენს მაცივარში სუპერმარკეტში 10 წუთით შერბენის შედეგად აღმოჩნდება ხოლმე; გაიცნონ ხალხი, რომლებიც ისეთ სიბრძნეს ატარებს, როგორსაც წიგნების კითხვით ვერ შეიძენ; დარჩნენ მარტოები წვიმიან ტყეში; ეძებონ სახლამდე მისასვლელი ბილიკები მაღალ ბალახებში; გამოიცნონ მეორე დღის ამინდი მერცხლების ფრენის სიმაღლით და ა.შ.

ბავშვების ბედნიერებისთვის,  იმ მკვეთრად შეზღუდულ დროში, რასაც ცხოვრება გვაძლევს, ალბათ სწორედ ის უნდა გავაკეთოთ, რომ ვაჩვენოთ მათ სხვა სამყაროები – ჩვენი გაწერილი დღის რეჟიმების,  შეჩვეული ცხოვრების წესისა და ნაცნობი ადგილების მიღმა არსებული; წავუკითხოთ და ველაპარაკოთ ბევრი სხვა ხალხებზე, მათ კულტურასა და ცხოვრებაზე, სხვანაირად მოწყობილ საზოგადოებებზე და მათ წესებზე; პატარაობიდანვე ავუხსნათ, რომ ბედნიერება უმეტესად კარგად შეჩვეული რუტინებიდან ამოვარდნა და ამ ამოვარდნებისთვის ძალისა და დროის მოპოვების უნარია – სამყაროს მრავალფეროვნების შეცნობა და ამ მრავალფეროვნებით ტკბობა; მოწყენილობისას, ახალი გასართობების, გამოსავლებისა და სიმართლეების აღმოჩენა და მიყოლა. და თუ ამას შევძლებთ, შეგვიძლია მშვიდად ვიყოთ, რომ ბავშვები რუტინაშიც თავისუფალ სულებად გავზარდეთ.

 „ძვლებიც კი ფიქრობს საქართველოზე“.

                             გავრცელებული წარწერა ემიგრანტი ქართველების საფლავებზე უცხოეთში

თავშივე ვიტყვი, რომ წერილის სათაური მე არ მეკუთვნის – ასე ჰქვია დოკუმენტურ ფილმს, რომელიც ამერიკაში მოღვაწე ქართველი მხატვრის სვიმონ-პეტრე დადიანის ცხოვრებას და შემოქმედებას ეძღვნება. ფილმის ავტორი ნინო ხოფერიაა. ეს ფილმი აუცილებლად უნდა ნახოთ.

სიმონიკა დადიანი საფრანგეთის ქართული ემიგრაციის პირველი ტალღის შვილია – ის 5 წლისა იყო, როცა 1921 წელს მისი ოჯახი (მამა – კოკი დადიანი, სენაკის მაზრის თავადაზნაურობის წინამძღოლი, მარშალი, დედა – მერი წერეთელი, სოლომონ მეფის შთამომავალი – და სამი და-ძმა) საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დევნილ მთავრობასთან ერთად საფრანგეთში გადასახლდა.

ის, რომ ქართული ემიგრაცია როგორც მოვლენა, ფენომენი, ჩვენში დღემდე განსაკუთრებულ ნოსტალგიას, ღრმა რეფლექსიას იწვევს, ალბათ უპირველესად სწორედ ამ პირველი ტალღის ემიგრანტების, ამ ძველი, ნამდვილი, დარდიანი ქართველების დამსახურებაა, მათი ცხოვრების შთაბეჭდილებაა, რომელიც ბუნებრივად გადმოგვედო ჩვენც და გაგვეზიარა. ამის დადასტურებაა დადიანების ოჯახიც – სულით, ხორცით, აზროვნებით არისტოკრატები, აფხაზეთის უკანასკნელი მთავრის, მიხეილ შერვაშიძის შთამომავლები – რომლებიც, მთელ  მსოფლიოში მიმოფანტულები, სიცოცხლის ბოლომდე მაინც საქართველოზე მეოცნებეები, შინ დაბრუნების მოლოდინით გულატკივებულები, მგზნებარე პატრიოტები დარჩნენ. დაათვალიერეთ მათი ფოტოები, თვალი შეავლეთ მათ სახეებს – თუ გჯერათ ამაღლებული იდეების ან მშვენიერების არსებობის, თუ ხანდახან მაინც გიფიქრიათ იმაზე, როგორები იყვნენ ჩვენი წინაპრები – ამ ფოტოებზე უკეთესად ამ რწმენას ვერაფერი დაგიდასტურებთ.

სიმონიკა დადიანი, დადიანების ოჯახის ნაბოლარა ვაჟი, თავისი ცხოვრების შუადღეს ამერიკაში გადასახლდა და სიკვდილამდე იქ ცხოვრობდა.

სამხატვრო განათლება პარიზში მიიღო. ამერიკამ კი მისი შემოქმედებითი გამოცდილება გააღრმავა და სათანადოდაც დააფასა. ერთი ეგაა – მას ყველა ამერიკელ მხატვრად იცნობდა. აი, რას წერდა ჟურნალი „Art gigost“ გასული საუკუნის 50-იან წლებში: „დადიანის ნამუშევრებში გამოყენებულია სტილიზაციის მთელი სისტემა, რომელიც მოდილიანის სტილიზაციას მოგვაგონებს. მისი ქანდაკების დახვეწილი აბსტრაქტული ფორმები ადამიანის სხეულის ანატომიის ცოდნას ეფუძნება, ავლენს ავტორის იუმორის გრძნობას და განსაკუთრებული ძალით გადმოსცემს პიროვნების ხასიათის თავისებურებებს“.

ამ გამოფენის შემდეგ შეერთებული შტატების საგამოფენო დარბაზებში პერმანენტულად იფინებოდა სვიმონ დადიანის ქანდაკებები და ფერწერული ტილოები. მისი გახმაურებული ქანდაკება „შავი ტორსი“ საგანგებო პრემიითაც დაჯილდოვდა.

მისი ნახატები მიმობნეულია კერძო კოლექციებში, ხოლო ის, რაც გაჩუქება-გაყიდვას გადაურჩა და სიმონიკამ თავის არქივში შემოინახა, 23 ტილოს და ორ ქანდაკებას მოიცავს. სიკვდილის წინ ანდერძად დაიბარა, ყველა ნამუშევარი მისი სამშობლოსთვის გადაეცათ.

ოჯახის წევრები გამუდმებით ენატრებოდა. წამითაც არ შეუწყვეტია მათზე ფიქრი. ამაზე მეტყველებს ის აქტიური მიმოწერა, რომელიც სიმონიკას ჰქონდა პარიზსა და თბილისთან, თავის და-ძმებთან. გამორჩეულად მტკივნეული წასაკითხია საქართველოში დარჩენილ უფროს დასთან – ბაბოსთან მიწერილი მისი წერილები:

„…ამას წინათ ვათვალიერებდი შენს გამოგზავნილ ღია ბარათებსაც. მარტვილის სურათები გამომიგზავნე, თუ იყოს…“

„ჩემი ნამუშევრებიდან ზოგი მომწონს, ზოგი – არა, მაგრამ ამას არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს. მთავარია, რომ კეთდება. გემოვნება ვითარდება მუშაობაში და დიდ ხელოვანთა ნამუშევრების შესწავლაში. ამას დრო უნდა, მოთმინება და დიდი თავმდაბლობა…“

ოცნებებს უზიარებდა ბაბოს, თავის ყველაზე დიდ და მიუწვდომელ ოცნებებს:

„იქნებ ჩემი ყოველი ნამუშევარი მამის სახლში ერთად ეკიდოს ან ბაბუის (გიორგი შარვაშიძის) ზღვისპირა სახლში მოვათავსო… ჩემი წიგნებიც და ვინ იცის, კიდევ რამდენი ნამუშევარი…“

ვერც ერთი ვერ აიხდინა. 1974 წელს, ორმოცდაჩვიდმეტი წლისა, სან-ფრანცისკოში სისხლის მძიმე სნეულებით გარდაიცვალა. დაკრძალეს სან-ფრანცისკოს სამხედრო სასაფლაოზე, როგორც ამერიკელი ჯარისკაცი.

გავიდა 40 წელი. შარშან, 2016 წელს, სიმონიკა დადიანის დაბადებიდან 100 წელი შესრულდა. დოკუმენტალისტ ნინო ხოფერიასა და მხატვრის შთამომავლის მია ღვინიაშვილის ინიციატივითა და დაჟინებული მეცადინეობით ჯერ კიდევ რამდენიმე წლის წინ დაიძრა სიმონიკა დადიანის ანდერძის აღსრულების საკითხი – ქართველი საზოგადოებისთვის მისი შემოქმედებისა და ბიოგრაფიის გაცნობა და მისი ნახატების ჩამოტანა. დაიწყო მოლაპარაკებები ფრანგულ მხარესთან (სიმონ დადიანის შთამომავლებთან), ვინც ფლობდა ამ წლების განმავლობაში ამერიკიდან ჩამოტანილ მხატვრის პირად კოლექციას. მათი მოთხოვნით, ნახატებს და ქანდაკებებს იმ შემთხვევაში დაუბრუნებდნენ საქართველოს, თუ მათი მფლობელი გახდებოდა სახელმწიფო მუზეუმი.

პროცესი გაიწელა, გართულდა, რომელიღაც ეტაპზე გაიყინა კიდეც. შესაბამისად, საიუბილეო თარიღის მასშტაბურად აღნიშვნა პროექტის ორგანიზატორებმა ვერ მოახერხეს. თუმცა აქტიური დიპლომატიური ჩარევის (რის გამოც ინიციატორები მადლობას უხდიან სალომე ზურაბიშვილს) და კერძო მეცენატების წყალობით, ანდერძი ერთი წლის დაგვიანებით მაინც აღსრულდა – სულ ცოტა ხნის წინ სიმონიკა დადიანის შემოქმედებითი მემკვიდრეობა საქართველოში დაბრუნდა.

ვიდრე ნახატები და ქანდაკებები საბოლოოდ დაბინავდება ხელოვნების სასახლეში, ნოემბრის ბოლომდე მათი ნახვა კლინიკა „ოფთალმიჯის“ სამხატვრო გალერეაში შეიძლება – ასე გამოხატეს პროექტის ავტორებმა მადლიერება კლინიკის ხელმძღვანელის და მეცენატის გია ჯავრიშვილის მიმართ, რომლის მხარდაჭერის გარეშეც ეს ისტორიული მოვლენა, სავარაუდოდ, კიდევ დიდხანს არ აღსრულდებოდა.

სიმონიკა დადიანი საქართველოშია – დღეს მისი ნახატების ხილვა და შეფასება უკვე ყველას შეუძლია. ეს ახალი პროცესების საწინდარია – უნდა დაიწყოს მისი შემოქმედების პროფესიული გააზრება და მისი ჩართვა ქართული სამხატვრო ხელოვნების დისკურსში.

ხოლო რაც შეეხება დიდ ოცნებას აფხაზეთში, ზღვის პირას მდგარ ბაბუისეულ სახლში, მისი ტილოების გამოფენაზე – ის მაინც შევძლოთ, რომ ამ ოცნებაში შევუერთდეთ დიდებულ წინაპარს. მით უფრო, რომ ოცნება მხოლოდ ფიქრის ბურუსი კი არა, უპირველესად, – ენერგიაა, სულისა და ფიქრის ენერგია, რომელსაც განხორციელების ძალა აქვს.

ხანდახან ჩვენი უმთავრესი პრობლემა წარსულის არასწორი, ან ვთქვათ რბილად: თავისებური გაგებაა. ის, ვინც უარესია, ზოგჯერ უკეთესი გვგონია. ის ვინც უკეთესია, ჩვენი შებრუნებული ქოთნის ყურის მიმართულებით გვგონია კარგი. აქ გადამწყვეტი სიტყვა სწორედ ამ საიტის მკითხველებს უნდა ეკუთვნოდეთ – მასწავლებლებს.

შეიძლება თვალს და ხანდახან გონებას ატყუებდეს სახელდება ,,უგვირგინო მეფე’’. ილიას მეფესავით არასდროს უცხოვრია, თუმცა ,,სამეფო’’ საქმეებს კი აკეთებდა. ძნელად მახსენდება, ასე მრავლამხრივად მასშტაბური კაცი და თანაც ასე მრავალმხრივ გალანძღული საკუთარი ხალხისგან. მისი ცხოვრება მომზადება იყო იმ ცნობილი აღსასრულისთვის. სამწუხაროდ, მისი მკვლელობა მოულოდნელი არ ყოფილა! მისი პირველი ნაბიჯებივე გულისხმობდა სხვათა ჩასაფრებას და ცილისწამებას, ბოლოს კი საერთოდ სარწყავების გადაკეტვა და გლეხების დახოცვა დააბრალეს. ყველაფერი აიტანა კაცმა, რომელმაც ხელახლა გამოძერწა საქართველო და ჩვენს ახლა სწორედ მის საქართველოში, ილიას მამულში ვცხოვრობთ, ოღონდ არა ილიას წესებით.

ილია მოკლეს ! მაგრამ ყველაზე დიდი და მასშტაბური ,,მკვლელობის’’ სერია მომავალში, სიკვდილის შემდეგ ელოდა: მისი სახელი იოლ და კომფორტულ თავშესაფრად იქცა ათასი ჯურის ადამიანისთვის. ყველა ,,ილიელობას’’ იბრალებდა, ვისაც ნამუსი თუ უნამუსობა ნებას აძლევდა. მე ვფიქრობ, რომ ჩვენ ისევ გვჭირდება ნამდვილი ილიას პოვნა, გაგება და გათვალისწინება.

სწორედ ამიტომ გავხსენით წიგნის მუზეუმი.

წიგნის მუზეუმი არის ბოლო ათწლეულების ყველაზე მასშტაბური პროექტი ამ სფეროში. მუზეუმი კავკასიაში უდიდესი და ევროპაში ერთ–ერთი საუკეთესოა, როგორც ვიზუალური, ისე თვისობრივი თვალსაზრისით. ეს არის ქვეყანაში დაცული ძვირფასი წიგნების პირველი მუდმივმოქმედი გამოფენა, რომელიც ოთხ ნაწილადაა წარმოდგენილი: 1) საკუთრივ იშვიათი გამოცემების მუზეუმი, სადაც სიძველით და ფორმით გამორჩეული წიგნებია წარმოდგენილი – მაგალითად; ქართულ–იტალიური ლექსიკონი (1629), ვახტანგის სტამბის გამოცემებები, ინკუნაბულა და სხვა. 2) ვეფხისტყაოსნის მუზეუმი – წარმოდგენილია ყველა გამოცემა ქართულ და უცხოურ ენებზე 3 ) ილია დარბაზი – ილია ჭავჭავაძის კაბინეტის ექსპოზიცია, მისი პირადი ნივთებითა და ბიბლიოთეკით 4) ბროსეს საცავი – ულტრათანამედროვე საცავი, შესაბამისი კლიმატ–კონტროლის აპარატურით.

იშვიათ გამოცემათა გამოფენის დარბაზი, ვეფხისტყაოსნის მუზეუმი და ილიას დარბაზი. ეს სამი პასუხია: რა არის ჩვენი ცნობიერების მთავარი ნიშანი? – წიგნი. რომელია მთავარი ქართული წიგნი? – ,,ვეფხსიტყაოსანი’’ და მთავარი ქართველი? – ილია ჭავჭავაძე.

ჩვენ უნდა ვისწავლოთ წარსულის წაკითხვა და გათვალისწინება. მით უფრო, როცა წარსულის ოცნებები მომავალს ეკუთვნოდა.

’’შემოქმედება აზრს შეუზავა,

ვეფხის დაარქვა მან ტყაოსანი

და საუკუნე გააუკვდავა”.

გალაკტიონი

ილიას უნივერსიტეტში  სემიოტიკის სემინარზე ვიყავი… საინტერესო მომხსენებელი საინტერსო თემით“ვეფხისტყაოსნის” გარემოს რეკონსტრუქცია“. გიგი თევზაძემ ახლებურად წაკითხული “ვეფხისტყაოსანი” სრულიად უცნობი სოციალური რაკურსით წამოადგინა. ამიტომაა ამოუწურავი ეს წიგნი,  “თუ მივალთ “ვეფხისტყაოსანთან”, იქ დავინახავთ აკლდამას საუნჯეთა, იქ ინახება ჩვენი ეროვნული სული ამაყი; სიყვარულის, მიჯნურობის, მეგობრობის, სიმამაცის, ძლიერი ნებისყოფის, უმაღლესი ფორმების შემეცნება; ქართველთა მრავალსაუკუნოვანი კულტურისა და ცივილიზაციის დაწმენდილი და განსპეტაკებული სახე; ქართველი ერის ოპტიმისტური სული მისი, ესთეტიკა, მის მიერ ამქვეყნიური არსებობის და დანიშნულების უმშვენიერესი გაგება“…(ალ. მანველიშვილი). ნებისმიერ მკითველს ნებისმიერ დროს ათასმეერთედ      წაკითხვისასაც კი  შეუძლია პოემაში  ახალი,ჯერ კიდევ უცნობი შრე აღმოაჩინოს.

რაც გუშინ მოვისმინე და რაზეც იყო მსჯელობა, იქიდან რაღაც ახლი იყო ჩემთვის, რაღაცაზე უკვე ნაფიქრი მქონდა.იქ გამართულამ დისკუსიამ გამახარა, რადგან დავრწმუნდი, რომ საზოგადოება მზადაა და შეიძლება “ვეფხისტყაოსნის” შესახებ სტერეოტიპების დანგრევა. ამით არც “ქართველობას დავკარგავთ “ და არც “წინაპრებს შეურაცხვყოფთ”. ან კი რატომ უნდა დაგვაბრალონ  ჩვენ პოემის  შეურაცხყოფა, როცა  არქიეპისკოპოსმა ტიმოთე გაბაშვილმა(მისი ფრესკის აღმომჩენმა)  რუსთველს უწოდა  ’’მთქმელი ლექსთა ბოროტთა, რომელმაც ასწავა ბოროტი ბილწიერება და გარყვნა ქრისტიანობა, ხოლო უწინარეს ჩვენთა უმეცართა სამღვთოთ თარგმნეს ბოროტი ლექსი მისიო…’’

“ვეფხისტყაოსანი” მხოლოდ აფორიზმებისა და “გაუგებარი” მეტაფორების  კრებული რომ არ უნდა ეგონოს ახალგაზრდათა ნაწილს,  საჭირო რომ არის ამ პოემის ახლებურად, ამ გადმოსახედიდან წაკითხვა ჯემალ  ქარჩხაძის სიტყვებით  გავამყარებ:  “ ნამდვილი კლასიკა მუდმივად იძლევა დიალოგის საშუალებას, რადგან ყოველი თაობა მასში რაღაც ახალსა და თავისთვის მნიშვნელოვანს პოულობს. ჩვენ კი ჩვენი კლასიკა მუზეუმში მოვათავსეთ, მინის კედელი ჩამოვაფარეთ და მხოლოდ შორიდან ცქერის უფლება დავიტოვეთ”.

დროა, სამზითვო და სამაგიდო (მაგიდაზე გადაუშლელი) წიგნიდან  “ვეფხისტყაოსანი” სამუშაო წიგნად ვუქციოთ ახალგაზრდებს. მხოლოდ საზეპიროების დაზუთხვა კი არ უნდა მოვთხოვოთ და ამით შევაშინოთ, არამედ  მათთვის მისაღები, გასაგები რესურსებით  ეტაპობრივად ძვალსა და რბილში გავუჯინოთ, პერსონაჟებთან ერთად ვამოგზაუროთ, შევაგრძნობინოთ და  შევაყვაროთ. აი, მერე კი მათგან  წამოვა საინტერესო, უცნაური, მისაღები, მიუღებელი, მაგრამ მათი(მოსწავლეთა)  ხედვა,მოსაზრება, ვარაუდი..

მგონი, ცოტა გამექცა სიტყვა. ისევ მოხსენებას დავუბრუნდები. რით იყო საინტერესო?  მომხსენებელმა პოემა  სრულიად ახალი და უცნობი სოციალური რაკურსით წამოადგინა , “ვეფხისტყაოსანი” როგორც იმ ეპოქის “სოციალური პროექტი“… გაჩნდა უამრავი კითხვა, მოსაზრება, იყო კამათი, რაღაცაში შევთანხმდით, რაღაცაში ვერა.ვფიქრობ, სწორედ ეს არის ის, რაც მერე მოსვენებას არ გაძლევს, მოდის და მოდის ვარაუდები, ჩნდება ეჭვები და ჩადიხარ უფრო ღრმად და რომ გგონია, რაღაცას მიაგენი , სწორედ ამ დროს კიდევ ახალი ჩნდება და ხვდები, რომ “შენი იცი ის, რომ არაფერი არ იცი”. ეს არის სწორედ ტექსტის სიდიადე.

ის რომ, რუსთაველი წინ უსწრებს არა მარტო იმ ეპოქის, არამედ შემდეგი საუკუნეების  მოწინავე ადამიანებს, ჰუმანისტური  და პროგრესული იდეალების ქადაგებაში, სადავო არ არის. ’’ვეფხისტყაოსნის’’ დაწერით ახალი პერიოდი იწყება არა მარტო ქართული სალიტერატურო ენის განვითარებაში, არამედ ქართულ ცნობიერებაშიც…

 შოთამ გადატრიალება მოახდინა, რომ მან იმ დროისათვის აბსოლუტურად მიუღებელი და ახალი ადამიანის ტიპი შექმნა. მან თქვა, რომ სამყაროში მთავარი ადამიანია  და არა “რაღაც სხვა”… ჩემთვის  “ვეფხისტყაოსნის” პერსონაჟები ერთი პიროვნების სხვადასხვა წახნაგნი არიან, მათი ხასიათები, თვისებები ერთ ადამიანში იყრის თავს. ერთ ადამიანშია თავმოყრილი მოყვასისათვის თავის გამწირავი ავთანდილიცა და სიყვარულის გამო თავდაკარგული ტარიელიც, “ვეფხივით პირგამეხებული” და ატირებული ნესტანიცა და გაწონასწორებული, “მაცდური” თინათინიც, ფატმანიცა და დავარიც, როსტევანი, შერმადინი, ფარსადანი, დევიცა და ქაჯიც…რომ დავუკვირდეთ  თითოეულის ხასიათის რაღაც ნაწილს მეტ-ნაკლებად საკუთარ თავში აღმოვაჩენთ. ჰოდა, ვფიქრობ, სწორედ ეს იყო ამ პოემის შექმნისა ერთ-ერთი მოტივი –  ადამიანის , არა იდეალურის, არამედ ჩვეულებრივი ადამიანის, ჩვენება თავისი დადებითი და უარყოფითი თვისებებით, რა შეუძლია და რამდენად საინტერესოა ის…

და აი,  შეხვედრაზე მოსმენილმა ფრაზამ, რომ რუსთაველის “ვეფხისტყაოსანი” იმ პერიოდის სოციალური პროექტი იყო, ამაში კიდევ ერთხელ დამარწმუნა. შეიძლება “პროექტი “ვეფხისტყაოსანი” სახელმწიფოს სტრუქტურების, მმართვლობის, ეკონომიკის შეცვალა-გაუმჯობესება-გაძლიერებას ისახავდა მიზნად, არ ვიცი, თუმცა დარწმუნებული ვარ  ერთ–ერთი თუ არა ერთადერთი მიზანი ამ პროექტისა საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება  იყო. სწავლება იმისა , რომ “რაც არა გწადდეს, იგი ქმენ, ნუ სდევ წადილთა ნებასა”, რომ თავისუფალი უნდა იყო , მიუხედავდ იმისა,სიყვარული შემოგიტევს, სასოწრკვეთა თუ შურისძიება. არასოდეს დაგავიწყდეს, რომ უმთავრესი ადამიანია, ჯერ კიდევ რუსთაველმა დააწყებინა ავთანდილს ამაზე საუბარი,  მე რად გავწირო მოყვარე, ძმა უმტკიცესი ძმობისაო?! დაიწყო  მოქმედება და პოემაში შეძლო კიდეც თხასა და მგელს ერთად “მოეძოვათ”. ჰოდა, ვფიქრობ სწორედ ამიტომ შეიქმნა  “ვეფხისტყაოსანი”, ამას, ადამიანის ცნობიერების ამაღლებას,  ემსახურებოდა როგორც პროექტი. რადგან მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება ქვეყანა წარმატებული იყოს.

რამდენად  და როგორ განხორციელდა  ეს “სოციალურ-ცნობიერებითი“  პროექტი მეტ-ნაკლებად ყველამ ვიცით… ავთანდილს მოჰყვა ალუდა, ალუდას მოყმის დედა, დედას იგი, იგის ცასწავალა და გრძელდება ასე… ნეტავ როდემდე?!