სიტყვა ნინძა – ორი იეროგლიფით იწერება და პირდაპირ თარგმანში საიდუმლოდ შეღწევას, აგენტს, ქურდობას ნიშნავს. ნაქურდალში კი გასაიდუმლოებული დოკუმენტები იგულისხმება. ეს სახელი XX საუკუნეში გაჩნდა, მანამდე კი მის მაგივრად, ჯერ კიდევ \|| საუკუნიდან მოყოლებული, იხმარებოდა სახელი „სინობი-ნო მანო”, რომელიც იგივე იეროგლიფებით იწერებოდა და „საიდუმლოდ მოქმედ ადამიანს” ნიშნავდა.

იაპონელი ისტორიკოსები აღნიშნავენ, რომ ნინძიუციუს განსაკუთრებული ხელოვნება \|| საუკუნის ბოლოსათვის ჩამოყალიბდა. \||| საუკუნის ნინძიუციუს სახელმძღვანელოს სახელგანთქმული ავტორი და იგას პროვინციის ნინძების ორგანიზაციის წარმომადგენელი ფუძიბაიასი იასუტაკე, აგენტურ ხელოვნებას ორ ძირითად ნაწილად ჰყოფს: ენინი (ნათელი ხელოვნება) და ინინი (ბნელი ხელოვნება). ენინი – ეს არის სტრატეგიისა და ტაქტიკის დონე.

იგი მოიცავდა აგენტური ორგანიზაციების ქსელების მეთოდებს. კეთდებოდა ინფორმაციის ანალიზი, რომლის საფუძველზეც, სიტუაციის პროგნოზირებისა და სხვადასხვა ფაქტების გათვალისწინების შემდეგ, სტრატეგიული გეგმები მუშავდებოდა. საიდუმლო დოკუმენტების ხელში ჩაგდების კონკრეტულ საქმეს უკვე ინინი ასრულებდა. თავიანთი მიზნის მისაღწევად ისინი სხვადასხვა ხერხებს იყენებდნენ, რომლებიც შემუშავებული იყო გუშაგების ყურადღების გასაფანტავად. ასევე მათ გააჩნდათ მოსასმენი და სათვალთვალო მოწყობილობა, მდევრებისაგან თავის დაღწევის ხერხები და სხვა.

გარდა ამისა, ნინძების მოსამზადებლად უამრავი დამხმარე დისციპლინა გამოიყენებოდა: ჰენსო-ძიუციუ (გადაცმის ხელოვნება), მონომანე-ძიუციუ (ხმით მიბაძვის ხელოვნება), სუიეი-ძიუციუ (ცურვა), ჰაიატაკე ნო-ძიუციუ (მარათონული სირბილი) და ასე შემდეგ.

დავალებების ეფექტურად შესრულებისთვის ნინძები სხვადასხვა სპეციალურ ინსტრუმენტს იყენებდნენ: კედელზე საცოცავი მოწყობილობა, ცურვის სხვადასხვანაირი საშუალებები და უამრავი მოსაპარი ხელსაწყო. მათ ასევე გააჩნდათ ცეცხლგამჩენი შენაერთები, ასაფეთქებელი საშუალებები და ცეცხლსასროლი იარაღები.

ამგვარად ნინძიუციუ წარმოადგენდა სტრატეგიული შპიონაჟისა და სამხედრო დაზვერვის მთლიან სისტემას, რომელიც იაპონიაში \| საუკუნის დასასრულიდან \||| საუკუნის პირველ ნახევრამდე ჩამოყალიბდა.

პირველი პროფესიონალი აგენტის მოღვაწეობა || საუკუნის დასასრულიდან იწყება. ისტორიული წყაროების მიხედვით, პირველი ნინძა იყო ოტომო-ნო საიძინი (ზოგიერთი წყაროს მიხედვით ოტომო-ნო საინუ). იგი ამომავალი მზის ქვეყნის ერთ-ერთ ყველაზე გამოჩენილ მოღვაწეს, პრინც სეტოკუ ტაისის (574-622 წწ) ემსახურებოდა.

ისტორიული წყაროებიდან ჩანს, რომ ოტომო-ნო საიძინი არა სამხედრო, არამედ პოლიტიკური და პოლიციური აგენტი იყო. მას არაჩვეულებრივი მეხსიერება ჰქონდა და შეეძლო გარშემო მყოფთაგან შეუმჩნევლად ყველა დეტალი გამოეკვლია. დამხმარე ადამიანთა დიდი არმიით იგი ერთგვარი დამაკავშირებელი ხიდი იყო ხალხის ფართო მასებსა და სასახლის არისტოკრატიას შორის, რომელთაც საკმაოდ სუსტი წარმოდგენა ჰქონდათ უბრალო ხალხის ცხოვრებაზე. შეგროვებულ ინფორმაციას, რომელიც შეეხებოდა ქურდობებს, მკვლელობებს, სახელმწიფო პოლიტიკის მიმართ უკმაყოფილების გამოვლინებასა და ასე შემდეგ, საიძინი იმპერატორს აწვდიდა, რომელიც შემდეგ ამ ინფორმაციას ანალიზს უკეთებდა და შესაბამის გადაწყვეტილებებს იღებდა. გარშემომყოფებს კი საიძინის პროფესიონალიზმი აოცებდათ.

იაპონიის მეორე სახელმწიფო მოხელე, რომელიც აგენტებს იყენებდა, იყო იმპერატორი ტემუ (673-686), რომელსაც ვინმე ტაკოა ემსახურებოდა. ოტომო-ნო საიძინისაგან განსხვავებით, ტაკოა სამხედრო აგენტი იყო და დივერსიული საქმიანობით გაითქვა სახელი. მან სრულყოფილებამდე მიიყვანა ტექნიკა, რომელიც მტრის ზურგში დივერსიული აქტების დახმარებით მოწინააღმდეგის ყურადღების გადატანას ისახავდა მიზნად. ღამით მოწინააღმდეგის ციხესიმაგრეში შეპარული ტაკოა ხანძარს აჩენდა. სანამ მტერი გონს მოვიდოდა, ჯარების ძირითადი ნაწილები შეუმჩნევლად ეპარებოდა მოწინააღმდეგეს და მოულოდნელ დარტყმას აყენებდა მას.

ლეგენდები

ისტორიული წყაროების გარდა, ხალხში სხვა ლეგენდებიცაა გავრცელებული, რომლებიც ძირითადად ნინძიუციუს სკოლების შექმნასთანაა დაკავშირებული. ერთ-ერთი მათგანის მიხედვით, ნინძიუციუს სკოლის ტოგარუკე რიუს შექმნა ტოგარუკე დეისუკეს სახელს უკავშირდება. რომელმაც თავის მხრივ ნინძიუციუ კაგარუკე დოსისაგან შეისწავლა. ერთხელ იმპერატორ ხოგენის ეპოქის ერთ-ერთ ზაფხულში (1156-1159 წწ), 16 წლის კენესადა სიმა კონსანტა მინამოტო, რომელიც მოგვიანებით ცნობილი გახდა, როგორც კაგარუკე რიუს მეორე დიდი ოსტატი, ესეს პროვინციის ძლევამოსილ კლანთან ერთად მინამოტო ესინაკას არმიას შეუერთდა და სასახლის წინააღმდეგ ამბოხებული ფუძივარა ხიდეხირას 3 ათასი მხედრის წინააღმდეგ იბრძოდა. კაგაკურე დოსიმ ბრძოლის ველზე სიკვდილისაგან იხსნა მძიმედ დაჭრილი სიმა და იგას მთებს შეაფარეს თავი. ამბობენ, რომ სიმა კაგარუკე დოსის ხელმძღვანელობით სწორედ იგას მთებში დაეუფლა ნინძუციუს საბრძოლო ხელოვნებას.

მეორე ლეგენდა მოგვითხრობს ნინძაზე, სახელად იკაი, რომელიც კორაიში (თანამედროვე კორეა) \ საუკუნის დასასრულსა და \| საუკუნის დასაწყისში ცხოვრობდა. იგი მეფე ძინსოსა და კიტანასა და იკას არმიებს შორის მომხდარ ომში დამარცხებული ძინძოს მხარეს აღმოჩნდა. იაპონიაში გაქცეული იკაი ისეზე გადმოვიდა და იგას პროვინციაში გამოქვაბულში ცხოვრობდა. დღემდე მოღწეულ ჩანაწერებში მოთხრობილია, რომ იკაი იყო მხედართმთავარი, რომელიც კარგად ფლობდა ტიტე კაგურეტას (ტიტე ძიუცეზე დაფუძნებული საიდუმლო მოქმედების ტექნიკა) და „კიაის” შეძახილით მას რამდენიმე მეტრის სიმაღლეზე შეეძლო ახტომა. ამ ლეგენდის მიხედვით იკაი იყო პირველი, ვინც ნინძიუციუ იაპონიაში შეიტანა.

არის მეორე კანდიდატი, რომელიც ნინძიუციუს დამაარსებლად ითვლება, იმპერატორ ძირიაკუს ეპოქაში (1065-1068 წწ). ფუძივარა ტიკადო ტაკაოს მთაზე, სოფელ ტანეოს მახლობლად გამოქვაბულში ცხოვრობდა, რადგან იმპერატორის სასახლეში მას უარი უთხრეს იმ რანგზე, რომლისათვისაც იღვწოდა და რომელსაც, მისი აზრით, იმსახურებდა. ამბობენ, რომ ეს გამოქვაბული იკაიმ გააკეთა, როდესაც რამდენიმე წლით ადრე კორეიდან გაიქცა.

ჩანაწერებიდან ჩანს, რომ ნინძიუციუს ისტორიის მანძილზე მისი 73 სკოლა არსებობდა. მათ შორის მთავარი სკოლები იყო: ნეგისი რიუ, სირაი რიუ, სინტო რიუ და ხაკიინ რიუ, რომელთაგან, როგორც ამბობენ, წარმოიშვა სკოლები: ტაგარუკე რიუ, კესიუ რიუ, მიამოტო რიუ, გენძცუ რიუ, რიუმონ რიუ, ტენტონ ხაპო რიუ და გოტონ ძიუპონ რიუ. იმპერატორ ტოკოგავას მმართველობის წყალობით იგა რიუ და კოგა რიუ ყველაზე დიდხანს არსებობდნენ და კარგი რეპუტაციაც ჰქონდათ.

ნინძიუციუს კიდევ ერთი სკოლის – საკუუნ რიუს შემქმნელად გარიუ დოძი ითვლება, რომელიც მოგვიანებით საკუუნ დოძიმ დროში გააუმჯობესა. ამბობენ, რომ საკუუნ რიუში ოთხი დემონი იყო გაერთიანებული: სიბნელის დემონი, ცეცხლის დემონი, მიწის დემონი და ქარის დემონი. იმპერატორ ოხოს ეპოქაში, ძირიაკუს ეპოქიდან დაახლოებით 100 წლის შემდეგ, კაკუუნ დოძის მოსწავლემ კაგაკურე დოძიმ ნინძიუციუს გამოცდილება ტოგაკურე დეისაკეს გადასცა, მან კი, თავის მხრივ, სიმა კოსანტაზე იზრუნა. ჩანაწერებში მოყვანილია ფაქტები, რომ ერთ-ერთ ბრძოლაში დამარცხებული სარდლის კიმო ესინავას არმიის გადარჩენილი ხალხის ნაწილებმა იგას პროვინციის მთებს შეაფარეს თავი. მოგვიანებით იმპერატორების ენგენისა (1136-1139 წწ) და სეხეის (1346-1369 წწ) ეპოქის დროს ბევრმა გაქცეულმა როგორც სამხრეთის, ასევე ჩრდილოეთის დინასტიიდან, იგასა და კოგას პროვინციის მთებს შეაფარა თავი. ზოგიერთები ამტკიცებენ, რომ სწორედ ამ პერიოდს უკავშირდება იგასა და კოგა რიუს ნინძიუციუს სკოლების დაარსება.

კოგას ნინძიუციუს სკოლის ჩანაწერების მიხედვით, იმპერატორ ტენკეს ეპოქის დროს (938-966 წწ), სინანოს პროვინციის მმართველის სუვა საემონა მინამოტო სიგეერის მესამე შვილმა მოტიძუკი საბურო კენეიემ, თავი გამოიჩინა ტაირა ნო მასაკადოს ბუნტის ჩახშობის დროს. ამის გამო მას ჩრდილო-აღმოსავლეთის პროვინცია ოსიში შემავალი კოგა გუნის გუბერნატორის პოსტი უბოძეს, რის შემდეგადაც მან სახელი მოტიძუკი საბურო კენეიე კოგა ოუმი კენეიეთი შეიცვალა. მის შვილს, ოუმი კამი ეიტაკას ლიტერატურული და სამხედრო განათლება ჰქონდა. ამბობენ, რომ ნინძიუციუს იგი ბუდისტი ბერისაგან სწავლობდა, რომელსაც ტაცუმაკი ხოსი ერქვა. ბერი გენძიუციუს ოსტატი იყო და კოგას პროვინციაში ცხოვრობდა. ზოგიერთები ამტკიცებენ, რომ სწორედ აქედან წამოვიდა კოგა რიუს ნინძიუციუს სკოლის დაარსების ისტორია.

გიფიქრიათ იმაზე, რაზე ველაპარაკებით ბავშვებს ყველაზე ხშირად?

რას ვიმეორებთ დაუსრულებლად და რატომ ვწყვეტთ ნაადრევად საუბარს სხვადასხვა მიზეზის გამო? არის თემები, რომლებზეც გვინდა მეტი ვუთხრათ და თემები, რომლებსაც არ უნდა შევეხოთ? გიკითხიათ თვითონ ბავშვებისთვის, რაზე სურთ საუბარი, რა შემთხვევაში აინტერესებთ უფროსების აზრი და გამოცდილება და რა ჰგონიათ მოსაწყენი? შეგიძლიათ მოუსმინოთ მათ და მაშინაც კი, როცა ისინი შეკითხვებს არ სვამენ, მიაგნოთ იმ კითხვებს, რომლებიც ბავშვებს აწუხებთ და რომლებზე პასუხებიც შესაძლოა მათთვის მთელი შემდგომი ცხოვრების განმავლობაში სანდო ორიენტირად იქცეს? ან იმაზე, რა პრობლემები შეიძლება მოგვიტანოს უფროსებსაც და ბავშვებსაც გაუმართავმა კომუნიკაციამ, უნდობლობამ, კითხვების ჩვენთვის შენახვამ? ალბათ – კი. შეუძლებელია ბავშვებთან გქონდეთ ურთიერთობა და ამ თემებზე არ გეფიქროთ.  ამ კითხვები საკუთარ თავს მეც მას შემდეგ დავუსვი, რაც ჩემმა შვილებმა და მათმა მეგობრებმა ერთი შეხედვით მარტივი კითხვების დასმა დაიწყეს. მე კი მივხვდი, ახლავე, მცირე ასაკში შემეძლო მათთვის ისეთი პასუხების გაცემა, რაც მათ მომავალში უკეთეს მოქალაქეებად გაზრდიდა. ასე გაჩნდა ვრცელი სია საჭირო აქცენტების, რომელზეც ყურადღების მიქცევა პატარა ასაკიდან მარტივად და უმტკივნეულოდ არის შესაძლებელი და რაც, ვფიქრობ, ძალიან სუბიექტურია, მაგრამ გაზიარებად მაინც ღირს, ვინაიდან სამყაროს მაინც უნივერსალური წესები მართავს და ადამიანიც ევოლუციის მეტ-ნაკლებად მსგავს გზას გადის დაბადებიდან სიკვდილამდე.

მაგალითად, მე  სახლის გარეთ ხშირად მიწევს ლაპარაკი საგზაო მოძრაობის წესებზე, საცობებზე, მათ გამომწვევ მიზეზებსა და ქუჩების განტვირთვის შესაძლებლობებზე, საზოგადოებრივი სივრცეების მნიშვნელობასა და მათი მოფრთხილების ვალდებულებაზე, ნაგვის სეპარაციაზე, ჯანსაღი კვების პრინციპებზე, გენდერული ჩაგვრის მიზეზებზე, ეკოლოგიურად სუფთა ტრანსპორტზე და ათას მსგავს რამეზე, რაზეც ვერასოდეს წარმოვიდგენდი, თუ სამი, ოთხი, ხუთი ან თუნდაც 7 წლის ბავშვთან ვილაპარაკებდი, ის კი ყურადღებით მოისმენდა და დაიმახსოვრებდა. ცხადია, ვერც იმას წარმოვიდგენდი, რომ მათ ამ საკითხების მიმართ რიგ შემთხვევაში ზრდასრულებზე მეტი მგრძნობელობა და ინტერესი ექნებოდათ. თურმე  ზუსტად ამ ასაკიდან უნდა დაიწყო საჭირო აქცენტების გაკეთება.

მე ქვეითად მოსიარულე ადამიანი ვარ, რომელიც, როგორც წესი, საზოგადოებრივი ტრანსპორტით სარგებლობს, იმ შემთხვევების გარდა, როცა ეს უბრალოდ შეუძლებელია. ასე რომ, მარტივად შემიძლია ავუსხნა ბავშვებს, რომ იმას, რაც ჩვენ გარდა, სხვებსაც ეკუთვნის, პატივისცემით უნდა მოექცნენ. თუ თვითონ არ უნდათ ჭუჭყიან სკამზე დაჯდომა, არც სხვას მოუნდება, ამიტომ მათზე ფეხები არ უნდა შემოაწყონ, არ დაჩხაპნონ და ა.შ. როცა პატივისცემასა და სურვილებს ვახსენებ, ისინი, რა თქმა უნდა, ამბობენ, რომ არ მოსწონთ დანგრეული, ჭუჭყიანი და გატენილი ავტობუსით მგზავრობა, რომელიც ბევრად გვიან მიდის დანიშნულების ადგილამდე, ვიდრე მამას მანქანა ან ტაქსი და ჩვენ ვსაუბრობთ იმაზე, რომ მანქანებს სწორედ იმიტომ უჭირთ გადაადგილება, რომ არჩევანს ყველა, ვისაც ეს შეუძლია საკუთარი მანქანის ან ტაქსის სასარგებლოდ აკეთებს. ისინი კი, ვინც ავტობუსით ვმგზავრობთ, საკმარისად ხმამაღლა არ ვითხოვთ უკეთეს ტრანსპორტს, რათა მათ, ვისაც ამ დანგრეული მანქანების გამოცვლა ევალება, გამოცვალონ. ეს საბაზისო დონეა, მერე მოდის აქტივიზმი, ავტობუსებისთვის განკუთვნილი ხაზების აუცილებლობა და სხვა ამბები.

თუ თქვენც ქვეითი ხართ და ბავშვებთან ერთად თბილისში დღეში ერთხელ მაინც გადაადგილდებით, გეცოდინებათ, რომ საზოგადოებრივი ტრანსპორტი პრობლემების მხოლოდ ერთი კომპონენტია. მოუწესრიგებელი და ჩახერგილი ტროტუარები, მიწისქვეშა და მიწისზედა გადასასვლელები, ზებრაზე გზის დათმობის პრობლემები და ა.შ. იმდენად ყველა ნაბიჯზე გეჯახება, რომ ბავშვებს სრულიად გულწრფელად უჩნდებათ ის კითხვები, რაზეც უფროსებს არ სურთ დაფიქრება: სად უნდა იარო, თუკი სამანქანე გზაზეც და ტროტუარზეც მანქანები დადიან ან დგანან? რატომ უნდა ახვიდე ან ჩახვიდე უზარმაზარ კიბეებზე იმისათვის, რომ გზის მეორე მხარეს გადახვიდე, თუკი სხვაგან მხოლოდ შუქნიშანზე „მწვანე კაცის” ანთებას ელოდები; არ შეიძლება ეს ზებრები ბევრგან იყოს? და თუკი ზებრა იმისათვის არის, რომ მეორე მხარეს გადავიდე, რატომ არ გვითმობენ გზას? იმიტომ, რომ ქალაქი გეგმის გარეშე ვითარდება; ადამიანებმა არ იციან, რა უნდათ და რა სჭირდებათ; ჰგონიათ, რომ საკუთარ მანქანაში გამოკეტილები უფრო კომფორტულად არიან და საერთოდ, უფროსებს ბევრი რამ არასწორად ჰგონიათ და ისინი ქმნიან ისეთ გარემოს, რომელიც ბავშვების ინტერესებსა და საჭიროებებზე სრულიად არ არის მორგებული.

გოგოებისა და ბიჭებისთვის დაყოფილი სათამაშოები და ტანსაცმელი, წესები, რომელიც ადამიანმა არა მორალური პრინციპებისა და ინტერესების მიხედვით, არამედ სქესის გამო უნდა დაიცვას და შემთხვევითი გამვლელების შემაწუხებელი ინტერესი, თუკი რაიმეს სხვანაირად, მათი დადგენილი წესების შეუსაბამოდ აკეთებ – ამ ყველაფრის ფონზე ძალიან მარტივია იმის ახსნა, რომ სხვებს ნაკლებად უნდა უსმინო და საკუთარ სურვილებზე მეტი იფიქრო; თუკი ვინმე ხელს შეგიშლის, ის აკეთო, რაც გინდა, მკაცრად დაიცვა საკუთარი პოზიცია, მშვიდად, მკაფიოდ და მკაცრად.

ბავშვებთან მნიშვნელოვან თემებზე სასაუბროდ არ არის საჭირო ამისთვის ცალკე გამოყოფილი დრო და ვრცელი ლექციები. საჭიროა მოსმენის უნარი და ინტუიცია, როდის რის თქმა შეიძლება. მანამდე უნდა ვიფიქროთ იმაზე, რა ვასწავლოთ ბავშვებს, იმისათვის, რომ ჩვენზე უკეთეს ადამიანებად გაიზარდონ, ჩვენზე უკეთეს გარემოში ცხოვრობდნენ, ჩვენზე უკეთ გრძნობდნენ პასუხისმგებლობას თავიანთ გარემოზე და იცოდნენ, როგორ დაიცვან საკუთარი პოზიცია ყოველთვის, როცა ამის საჭიროება დაუდგებათ.

„თქმული და უთქმელი ისტორიები: გერმანელები საქართველოში“ გამოსული არ იყო, უკვე წიგნის მაღაზიებში რომ ვეძებდი. ზეპირი ისტორიების კითხვა ყოველთვის მიყვარდა, საქართველოში დასახლებული გერმანელების თავგადასავალსაც ცუდად ვიცნობდი და უფრო მეტის შეტყობა მინდოდა. თამთა მელაშვილმა დიდი საქმე გააკეთა ამ მთხრობელების მოძებნით და ამბების შეკრებით – გასული საუკუნის საქართველოს სხვა სახე გვაჩვენა, წარსულის ცარიელი ფურცლები ისე შეავსო, რომ თითოეული სიტყვის დავიწყება შეუძლებელი გახადა. არ ვაჭარბებ. წაიკითხეთ საქართველოში დასახლებული გერმანელების შთამომავლების (და არა მარტო მათი) ამბები და ყოველგვარი ეჭვი გაქრება: დიახ, ჩვენ შეგვიძლია ვიყოთ ქედმაღლურად მომზირალი არამზადები.

ბავშვობის ამბები, როგორც ყოველთვის, ახლაც ყველაზე ამაღელვებელია. მთხრობელთა უმრავლესობა იხსენებს, რა სირთულეებს უსწორებდნენ თვალს, რა დაბრკოლებების გადალახვა უწევდათ მხოლოდ იმის გამო, რომ გერმანელებად დაიბადნენ საქართველოში, მეორე მსოფლიო ომამდე თუ მის შემდეგ. ზოგიერთს მშობლები გერმანულ ენას არც ასწავლიდნენ – ეშინოდათ. ათწლეულების შემდეგაც კი ერიდებოდნენ საკუთარი ეროვნების ხმამაღლა გაცხადებას – ის ძველი შიში მეტისმეტად სიცოცხლისუნარიანი გამომდგარიყო.

საკმაოდ მძიმე წიგნი აღმოჩნდა. თითქმის ყოველი ისტორიის კითხვისას ვტიროდი – შეულამაზებელ ფრაზებში წლობით ნაგროვები ტკივილი, გაუზიარებელი დარდი ჩანდა.

რამდენიმე ნაწყვეტი:

იულია ფერენგერი: „რომ ნახა, ასეთ ცუდ მდგომარეობაში ვიყავით, დედაჩემი ისევ გათხოვდა ქართველზე. იმ ქართველს ჰყავდა სამი შვილი და ჩვენ ორნი – ხუთ ბავშვს ინახავდა, როგორც ოჯახის ქალი. ის კაციც გვეხმარებოდა, როგორც კაცი. უკვე დედას ისე აღარ ჩაგრავდნენ და ჩვენც თავში არავინ გვირტყავდა. აღარ გვეძახოდნენ, გერმანელებო, ფაშისტებოო“.

ვიქტორ შანინი: „დედა დიასახლისი იყო. ჩემს ძმას კი ასწავლა  გერმანული. ჩემი ძმა ჩემზე უფროსი იყო. მე 43 წელს დავიბადე. ჩემი ძმა ათი წლით იყო ჩემზე უფროსი. ვალოდიამ იცოდა გერმანული, მაგრამ მერე აღარ იცოდა. სკოლაში დაუწყეს გაჯავრება – ფაშისტო, ფაშისტოს ძახილი. მოდიოდა მერე სახლში და ტიროდა. ომი იყო ახალი დამთავრებული“.

გურამ შალი: „იყო შემთხვევები, რომ დავაშავებდი რაღაცას და პირდაპირ მეტყოდნენ – შე ფაშისტო. უფროსებიც, მეზობლებიც… არ დავაშავებდი, მაინც მე მბრალდებოდა ყველაფერი… სიგარეტს ვინმე მოწევდა, გურამა დაგაჩვევდათ. არადა, მე რო ჯარში წავედი, მაშინ დავიწყე სიგარეტის მოწევა. […] ომის გამო ზიზღი ქონდათ, ზოგს ვინ ყავდა დაღუპული, ზოგს ვინ და ჩვენზე ანთხევდნენ. მარა ბავშვი რა შუაშია…“

სულიკო სიბოშვილი: „სკოლაში რომ დავდიოდი, ვიძახდი: მეთქი, რა ბედნიერები არიან სხვები, რო ქართველები არიან და მაინცდამაინც მე ვარ ნემეცი… ძნელი იყო. ახლა, დღესდღეობით კარგია, მარა მაშინ არ ვარგოდა ნემეცობა. კინოში რო დავდიოდით, თუ კინო გადიოდა ომზე, აი, ფაშისტო, ფაშისტო, გიტლერო, ვის როგორ უნდოდა, ისე მეძახდა, ისე დამცინოდა. ცოტა რთულად გავიზარდე რა… აქ, უბანში სულ თანაკლასელები ვიყავით. ვმეგობრობდით, მაგრამ გოგოსთან თუ უნდოდათ ჩემი შერცხვენა, ისინიც მეძახდნენ ნემეცს“.

თინათინ ჰაინე: „მწარედ მახსოვს, მესამე თუ მეოთხე კლასში გადავედით. ხომ ვიყავით მანამდე ოქტომბრელები და ვარსკვლავი გვეკეთა, მერე უნდა გავმხდარიყავით პიონერები. გადაარჩიეს მოსწავლეები და მე მესამე ჯგუფში მოვხვდი. რეპრესირებული, გერმანელი, ლამის ჰიტლერის შვილიშვილად ვიყავი გამოცხადებული. პირველ ჯგუფში პრივილეგირებულები იყვნენ, მეორე – რაღაც საშუალო კლასი და მესამე – ნაყარნუყარი. არც ძალიან ბევრი ვიყავით იმ მესამე ჯგუფში, სხვათა შორის. ეს მახსოვს ძალიან მწარედ. ისე ვტიროდი, ისე ვტიროდი…“

ანა კოხის ისტორია კიდევ უფრო მძიმეა. ის ყაზახეთში დაიბადა და რასაც ბავშვობის შესახებ ჰყვება, სწორედ ყაზახეთის ერთ-ერთ რაიონულ ცენტრში ხდებოდა. ერთ დღესაც სიძულვილი უკიდურესი ფორმით გამოვლინდა: მეხუთეკლასელი ანა თხუთმეტამდე ბავშვმა დაუნდობლად სცემა, მათ შორის თანაკლასელებმაც. წიხლებს ურტყამდნენ, ბოლოს კი გულწასული დატოვეს ხის ქვეშ. რა თქმა უნდა, მთავარი მიზეზი მისი „ფაშისტობა“ იყო. ერთი თვე სკოლაში არ დავდიოდი, სულ გაშავებული ვიყავიო, ჰყვება ის.

ძალიან მინდა, მჯეროდეს, რომ ასეთი საშინელება მაინც არ მომხდარა იმ ქვეყანაში, რომელშიც დავიბადე და რომლის ნათელ მხარეზეც სიხარულით ვსაუბრობ ხოლმე მათთან, ვინც საქართველოსა და ქართველების ამბავს მეკითხება. წარსულისთვის თვალის გასწორება ადვილი არ არის. საბედნიეროდ, თამთა მელაშვილის ეს წიგნი სხვა გზას არ გვიტოვებს.

ქალბატონ  „მელიჰატს“ ყველაფერი აინტერესებს. ყველაფრის საქმის კურსში უნდა იყოს. ვინ სად მიდის, საიდან მოდის, რა დროს ბრუნდება და ხელში რამდენი პაკეტი უჭირავს. უნდა იცოდეს მეზობლების დღის მენიუ და მეორე დღის გეგმები. თურქული ფოლკლორიდან ბრძანდება, თუმცა, ასეთი „მელიჰატები“ ყველგან და მათ შორის, საქართველოშიც  არიან.  უჰ… მერე რამდენი. მათ თქვენ პირადადაც იცნობთ, უბრალოდ სახელები აქვთ განსხვავებული.

ერთი ქალაქის მეცნიერების ცენტრში (მისი მიზანი ბავშვების მეცნიერებით დაინტერესება და მეცნიერების პოპულარიზაციაა) „მელიჰატის“ ცნობისმოყვარეობა დადებითი კუთხითაა წარმოდგენილი. აქ „მელიჰატს“ ყველაფერი აინტერესებს ქიმიაც, ფიზიკაც, ბიოლოგიაც. კედელზე ჩამოკონწიალებული სურათებიდან ბავშვებს მოუწოდებს – ყველაფერი გაინტერესებდეთ და ყველაფერი გაიგეთო.

ჰმ… სწორია ეს ქალი. ყველაფერი ინტერესით იწყება. დაგაინტერესებს და მთებს გადადგამ, არ გაინტერესებს და სავარძლიდან ვერ ადგები.

ამავე ქალაქში ადამიანები ბევრ ჩაის სვამენ. მეც მათი შემყურე ჩაის სმა დავიწყე, თუმცა დავაკვირდი, რომ ათიდან რვა ჩაიში რძეს იმატებდა. მეც იმავეს მთავაზობდნენ, მაგრამ უარი განვაცხადე. რატომ?

„მელიჰატს“ ვეთანხმები, რომ ყველაფერი უნდა გვაინტერესებდეს. ოღონდ, ვინ სად  წავიდა, ვინ სად რა შეიძინა, ვინ რომელ საათზე რა მიირთვა – ეს კი არა!… არამედ ის, თავად რას მივირთმევთ და შემდეგ ჩვენს ორგანიზმში მირთმეულ საკვებს რა დაემართება. ან თუნდაც რომელი პროდუქტების ერთად მიღება არ შეიძლება. შეგვიძლია  ტონი ოდნავ  შევარბილოთ და ასე დავწეროთ: რომელი პროდუქტების ერთად მიღება არ არის რეკომენდებული.

რძე და ჩაი ერთად არც არაფერს გავნებთ, შეიძლება ზოგიერთს გემოც მოეწონოს, ოღონდ, მოდით დავსვათ შეკითხვა – რატომ ვსვამთ ჩაის? რა სარგებელია ჩაისგან?

სარგებელი #1

ჩაი შეიცავს კატექოლამინებს, რომლებსაც ანტისიმსივნური მოქმედება ახასიათებთ. ისინი ბუნებით ანტიოქსიდანტები არიან და თავისუფალ რადიკალებს ებრძვიან. თუმცა, თუ სადმე სიმსივნურ უჯრედს წააწყდებიან, მასშიც სიამოვნებით  შეაღწევენ, მჟანგავის თვისებებს იძენენ და შიგნიდან ანადგურებენ მას.

სარგებელი #2

კატექოლამინები ორგანული ნივთიერებებია და ფლავინების ჯგუფს მიეკუთვნებიან. პოლიფენოლურ ნაერთებს წარმოადგენენ და ძლიერი ანტიმჟანგავური თვისებები აქვთ. ის მეტი რაოდენობით შავ ჩაიში გვხვდება, ნაკლები რაოდენობით – მწვანე ჩაიში. აქვეა ტანინები, ანუ კატექინების ერთ-ერთი ჯგუფის იზომერები. ჩაის სწორედ კატექინებისა და ტანინების გამო მივირთმევთ. გაციებისას კატექინები ჩვენს ბრონქებს აფართოებს და სუნთქვას გვიადვილებს.

სარგებელი #3

ჩაი გვიცავს ზედმეტი წონისგან. ამას კვლავ კატექოლამინები აკეთებენ, რადგან ნივთიერებათა ცვლას აჩქარებენ და ერთი ჭიქა ჩაის დალევის შემდეგ  40-50 კკალ-ით მეტი დაიწვება.

სარგებელი #4

ძვლოვანი ქსოვილი რომ გვაქვს, ეს ვიცით. ახლა ისიც ვიცოდეთ, რომ უჯრედები, სახელად ოსტეოკლასტები ძვლოვან ქსოვილს შლიან. სხვა უჯრედები, სახელად ოსტეობლასტები კი – აღადგენენ. კატექოლამინები ოსტეობლასტებს ააქტიურებენ, ოსტეოკლასტებს კი თრგუნავენ. ანუ, ძვლოვან ქსოვილს დაზიანებისგან იცავენ.

ჰოდა, რძის დამატებისას რძის ცილა კაზეინი კატექინებში შემავალ ჰიდროქსილ ჯგუფებს უკავშირდება, ბოჭავს და მოქმედების საშუალებას არ აძლევს. ჩვენც ჩაის მივირთმევთ, ოღონდ ოთხივე სარგებელს წყალს ვატანთ, უფრო სწორედ რძეს…

„მელიჰატთან“ ერთად დავადგინე – ჩაიში რძის დამატება არასასურველია.

ამავე ქალაქში ადამიანები რძეს არა მხოლოდ ჩაის უმატებენ, შვრიის ფაფასაც ასხამენ. რძე აქაც არ არის კარგი პარტნიორი. შვრიის ფაფა შეიცავს ფეტინის მჟავას. იგივე, D-მიოინოზიტოლ-1,2,3,4,5,6-ჰექსაჰიდროფოსფატმჟავას, რომელიც ციკლური ექვსატომიანი პოლისპირტის მიო-ინოზიტოლის რთულ ეთერს წარმოადგენს. რძის დამატების შემდეგ ფეტინის მჟავა აქტიურდება და საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში ზოგიერთი ფერმენტის ინაქტივირებას იწვევს, ასევე ბოჭავს კალციუმის შეწოვას. გარდა ამისა, ფაფაში შემავალი უხეში ბოჭკოს 15% (არადა, ფაფიდან ამ ბოჭკოს მიღება ძალიან საჭიროა) იკარგება იმაზე, რომ რძის ქოლესტერინის შეწოვას შეუშალოს ხელი.

შედეგად გამოდის, რომ თავად ფაფა ძალიან სასარგებლოა, ოღონდ რძის გარეშე, წყლით.

რძეც სასარგებლო გახლავთ, ოღონდ ცალკე მივირთვათ, ან სულაც ყავას დავუმატოთ.

ამავე ქალაქში საქონლის შემწვარი ხორციც ძალიან უყვართ. მართალია, ზედ არც წითელ ღვინოს აყოლებენ და არც თეთრს, მაგრამ ამას უამრავ სხვა ქალაქში სჩადიან. ხორცზე წითელი ღვინის დაყოლება არ შეიძლება. რატომ?

ხორცი ორგანიზმისთვის რკინის წყაროს წარმოადგენს. თუმცა, წითელ ღვინოში არსებული მთრთიმლავი ნივთიერებები მის შეწოვას ბლოკავს. გამოსავალი ერთია, ხორცს თეთრი ღვინო დააყოლეთ, წითელი კი ცალკე მიირთვით.

ამ ქალაქში კიდევ ერთ გარემოებას დავაკვირდი. ჩაის ხომ სვამენ ბევრს, რძესაც ხომ აყოლებენ, არც უამრავ შაქარზე ამბობენ უარს. ერთ საშუალო ზომის საშაქრეს უცებ აცარიელებენ. პატარა ფინჯანში ლამისაა 5 ნატეხი შაქარი ჩაყარონ. შაქრის მიღება ჩვენს ტვინს სიამოვნებს, გემრიელია და ძალიან უყვარს. თუმცა, ნარკოტიკივით არის, ჭამ და უფრო მეტი გინდება.

შაქარი მარტივი ნახშირწყალია. მისი და სხვა უფრო რთული ნახშირწყლების მონელება პირის ღრუდან იწყება. საჭმლის მომნელებელი ფერმენტებიდან ნერწყვი შეიცავს ალფა-ამილაზას და მალტაზას. ალფა-ამილაზა სახამებლისა და გლიკოგენის, ხოლო მალტაზა-დისაქარიდ მალტოზას ჰიდროლიზურ დაშლას აკატალიზებს. ალფა-ამილაზა ენდოამილაზაა. იგი პოლისაქარიდებში შიდამოლეკულური ალფა 1,4-გლიკოზიდური ბმების ჰიდროლიზურ გაწყვეტას  იწვევს და მას ქლორის იონები ააქტიურებს. ნერწყვის როლი საჭმლის მონელებაში მნიშვნელოვანი არ არის, რადგან პირის ღრუში საკვები მცირე ხანს რჩება. ამიტომ ნერწყვის ალფა-ამილაზას მოქმედებით საკვებში არსებული სახამებელი (ან, გლიკოგენი) ნაწილობრივ იშლება და, ძირითადად, სხვადასხვა სირთულის დექსტრინები და უმნიშვნელო რაოდენობით მალტოზა წარმოიქმნება.

კუჭში ნახშირწყლების მონელება არ მიმდინარეობს, მხოლოდ ცილა მოინელება. სწორედ ამიტომ კიდევ ერთი შეუთავსებელი წყვილი საკვებში პური და ხორცი გახლავთ, ან კარტოფილი და ხორცი, ან სულაც ცომში გამოხვეული ხორცი. ანუ, ცილა და ნახშირწყალი ერთად. როგორც უკვე ვთქვით, კუჭში მხოლოდ ცილა მოინელება, ამ დროს კი, ნახშირწყალი მჟავა არეში (კუჭის წვენს მჟავა გარემო აქვს) დუღილს იწყებს და ორგანიზმისთვის, შეიძლება ითქვას, თავსატეხად იქცევა.

სხვათა შორის, ერთხელ შესავალი კურსის ლექციაზე, სწორედ ამის შესახებ ვსაუბრობდი, როცა ერთმა ბიჭმა შეცბუნებულ-აღშფოთებული ხმით მითხრა:

• მოიცა, მოიცა, რა გამოდის, რომ ხინკალი ვეღარ უნდა ვჭამოო?!…

მიირთვით, მეც მივირთმევ, მაგრამ ფაქტი ფაქტია და ნახშირწყალი და ცილა მონელების დროს ერთმანეთს ხელს უშლიან.

ნახშირწყლების მონელების შემდეგი ადგილი თორმეტგოჯა ნაწლავია. პანკრეასის ალფა-ამილაზა აქტიურია ტუტე არეში. მისი მოქმედებით პოლისაქარიდები და პირის ღრუში მათი დაშლის შედეგად მიღებული დექსტრინები მალტოზამდე და იზომალტოზამდე იშლება. იზომალტოზა დისაქარიდია, რომელიც გლუკოზას ორი ნაშთით ერთმანეთთან ალფა-1,6-გლიკოზიდური ბმითაა დაკავშირებული.

წვრილი ნაწლავის წვენი შეიცავს ნახშირწყლების მომნელებელ შემდეგ ფერმენტებს: საქარაზას, მალტაზას, იზომალტაზას, ლაქტაზას.

პანკრეასის წვენის ალფა-ამილაზას მოქმედების შედეგად წარმოქმნილი მალტოზა, ისევე როგორც, საკვებთან ერთად წვრილ ნაწლავში მოხვედრილი სხვა დისაქარიდები (საქაროზა, ლაქტოზა) შემადგენელ მონოსაქარიდებად იშლება ნაწლავის წვენში არსებული დისაქარიდების მოქმედებით. მალტაზა (ალფა-გლუკოზიდაზა) მალტოზაზე მოქმედებს და მას გლუკოზას ორ მოლეკულად შლის. საქარაზა საქაროზას ფრუქტოზასა და გლუკოზას მოლეკულებად დაშლას იწვევს, ხოლო ლაქტაზას (ბეტა-გალაქტოზიდაზას) მოქმედებით ლაქტოზა (რძის შაქარი) გლუკოზასა და გალაქტოზას მოლეკულებად იშლება. რაც შეეხება, იზომალტაზას (ალფა-დექსტრინაზას), იგი იზომალტოზას გლუკოზას ორ მოლეკულად შლის. გარდა ამისა, იზომალტაზა მოქმედებს ოლიგოსაქარიდებზე, რომლებიც ალფა-1,6-გლუკოზიდურ ბმას შეიცავს და ამ ბმის ჰიდროლიზურ დაშლას იწვევს. ამიტომ იზომალტაზას ოლიგო ალფა, 1,6-გლუკოზიდაზასაც უწოდებენ.

ასეთია ნახშირწყლების მონელების გზა. თუმცა რაფინირებული მარტივი შაქარი მყისიერად მოინელება და შეიწოვება. ამიტომაც არის უფრო საშიში.

რაც შეეხება ცხიმს, ისიც ნახშირწყლების მსგავსად მოინელება, ანუ პირის ღრუში, თორმეტგოჯასა და წვრილ ნაწლავში. ფერმენტები განსხვავებულია, თუმცა ამ წერილში მათ არ დავახასიათებ. უბრალოდ დავწერ, რომ თუ ადამიანი ჭამს ცხიმიან საკვებს, ფიზიკურად აქტიურობს და არ მიირთმევს ნახშირწყალს, მისი ინსულტით, ინფარქტით სიკვდილის რისკი მაღალი არ არის. რაფინირებული შაქრის უხვად მიღება კი გაცხიმიანებას აორმაგებს, რადგან ზედმეტი ნახშირწყალიც ცხიმად გარდაიქმნება. შესაბამისად, რისკებიც მატულობს.

ზემოთ დაწერილი რომ ცხოვრებაში გადმოვიტანო, ასეთ მარტივ მაგალითს მოვიყვან: თუ საუზმეზე მივირთმევ ტაფამწვარს და შაშხს, შემდეგ წავალ და ვიმუშავებ, გარკვეულ მანძილს ფეხით გავივლი, სართულებზეც ლიფტის ნაცვლად ფეხით ვივლი, პრობლემა არ მექნება. მაგრამ თუ ამ ყველაფერს მივაყოლებ პურს და შაქრიან ჩაის, მაშინ ეს დამატებითი ცხიმის წარმოქმნას განაპირობებს. თუმცა ესეც არ იქნება პრობლემა, თუ ფიზიკურ დატვირთვას გავზრდი და, მაგალითად, ფეხით ვივლი ბევრს.

„მელიჰატის“ ქალაქში დაკლაკნილი მდინარეა, პორსუქი ჰქვია. აქეთ-იქეთ ხმაურიანი კაფე-რესტორნებით მოფენილ ქუჩებს ორ ნაწილად ჰყოფს. ყველაფერი მწვანეშია ჩაფლული და თავისუფალ დროს იქ სეირნობით კალორიების დაწვას არაფერი სჯობს.  სწორედ ასე მივდიოდი, რომ უცებ ერთი ჩათქვირებული, რაღაცნაირად მოხატული ძაღლი წამომეწია, წინ გადამისწრო და ზუსტად ჩემ წინ ზურგზე ამოტრიალებული წამოწვა. ფეხები ჰაერში სასაცილოდ აათამაშა, ენა გადმოაგდო, თითქოს იცინისო და ოდნავ დაელმებული თვალებით გადმომხედა: ჰა, მოდი მეთამაშეო.

ეს ამბავი, იცით, რატომ გამახსენდა?

ძაღლის წელი მოდის.

ჰოდა, ვისურვებდი, თავისთან ყველა მხოლოდ სათამაშოდ და სახალისოდ მიეხმოს.

გაზეთ „მასწავლებლის“ მკითხველებს კი, „მელიჰატის“ არ იყოს, ყველაფერი აინტერესებდეთ… ოღონდ, მეცნიერებაში…

ყველა ადამიანი თავის ცხოვრებას მოკლე მონაკვეთებად ჰყოფს: ბავშვობა, მოზარდობა, ახალგაზრდობა, მაგრამ, აი, დგება 40 წელი და ამ ასაკში ბევრი პანიკაში ვარდება. საკუთარ თავს ახალგაზრდობას ვეღარ უწოდებ, თუმცა კი გონება კვლავ კარგად გიმუშავებს და გარკვეული გამოცდილებაც მიღებული გაქვს. შემაწუხებელი ფიქრი კი, რომ ეს სიბერის დასაწყისია, აუტანელი ხდება. რასაკვირველია, ამაზე არც უნდა იფიქროთ! პირველ რიგში, ორმოცი წლის ასაკს და კიდევ რამდენიმე შემდგომ წელს მედიკოსები ახალგაზრდობად მიიჩნევენ. შემდეგ სიბერე კი არა, ნამდვილი შუა ასაკი დგება და მას თან მრავალი სიამოვნება და ბედნიერი განცდა მოაქვს ადამიანისთვის. რის გაკეთებაა აუცილებელი შუა ასაკში, განსაკუთრებით მასწავლებლებისთვის, რომლებმაც ტონუსი და განწყობა უნდა შეინარჩუნონ როგორც სკოლაში, ისე ოჯახურ გარემოში:

უნდა იკვებონ სწორად  – არ იგულისხმება საშინელ დიეტებზე ყოფნა, ეს უფრო ნერვულ გოგონათა აღტკინება და ხვედრია. მათ სურთ, რომ ორ დღეში ოცი კილოგრამი დაიკლონ, რათა პაემნებზე და სელფებში კარგად გამოიყურებოდნენ.

მასწავლებლის შემთხვევაში სწორად კვებაში იგულისხმება გემრიელი და მრავალფეროვანი კვება. მაგალითად, საუზმეზე – არომატული შვრიის ფაფა თხილით, ნიგვზით, ხილით, შავი ქლიავით ან სხვა რძიანი ფაფა ხილით, ბოსტნეულით. ის ორგანიზმს ვიტამინებით დაანაყრებს, „განაწყობს“ მუშაობისთვის, უსაჩუქრებს ენერგიას. ასევე, შვრიის ფაფა შეიცავს B ჯგუფის ვიტამინებს, რომლებიც პედაგოგებისთვის აუცილებელია ნერვული სისტემის გასამაგრებლად და დასამშვიდებლად.

მას ერთი ფინჯანი არომატული სასმელიც შეიძლება დავაყოლოთ. მკვლევრები ერთ კონკრეტულ აზრამდე ვერ მივიდნენ: რა სჯობს მივირთვათ – მწვანე ჩაი თუ შავი ჩაი ლიმონით? იქნებ ყავაც? ალბათ, მათ, ვისაც ფინჯანი ყავის გარეშე დილა ვერ წარმოუდგენია, არ უნდა უღალატონ თავიანთ ჩვევას, მაგრამ ბევრი ყავის მოხმარება, რა თქმა უნდა, არ ღირს.

სადილისთვის კარგია სალათი, უცხიმო ხორცის ნაჭერი, ბრინჯი ან წიწიბურა. ამ ასაკში ყველაზე სასარგებლო გარნირი ლობიო, პომიდორი, კომბოსტოს სხვადასხვა სახეობებია: თეთრი კომბოსტო, ბროკოლი, ყვავილოვანი კომბოსტო. მავნებელია ცხიმიანი ხორცის ჭარბი მიღება, თევზი კი სწორედ ისაა, რაც ასე გვჭირდება.

სასურველია, საღამოს ექვს-შვიდ საათამდე ივახშმოთ, მაგრამ თუ არ გამოგდით, არც ესაა საშიში. მნიშვნელოვანია არა „როდის“, არამედ „რას“ მიირთმევთ. კარგი ვახშამია ხაჭო ან მოთუშული ბოსტნეული. ვახშმის დასრულება ჯობია ხილით და არა ჩაით. მთავარია, შეზღუდოთ ტკბილი და ცხიმიანი საკვების მიღება; მიიღეთ რძის პროდუქტი – ის კალციუმის წყაროა; არ დაგავიწყდეთ ხილი და ბოსტნეული; დალიეთ მეტი წყალი.

წყალი ცხოვრების წყაროა და ალბათ თქვენ ამის შესახებ უკვე გსმენიათ. ის დაგეხმარებათ იმ პროცესების გააქტიურებაში, რომლებიც ასაკის მატებასთან ერთად ნელდება. უმჯობესია, ჩვეულებრივი სუფთა წყლის მიღება. ჩაი, ყავა, რძე და გაზიანი სასმელები მისი დანამატია და ვერ ჩაენაცვლება;

უნდა ჰქონდეთ ლამაზი ნივთები – ალბათ ახლა მხრებს აიჩეჩთ, მაგრამ ფაქტია, რომ ასაკთან ერთად ადამიანი შარმს იძენს, პოულობს საკუთარ სტილს. პოპულარული ბრენდების ტანსაცმლის ჩაცმის, პრესტიჟული აქსესუარების გამოყენების, მოდურობისა და თანამედროვეობის სურვილს ცვლის საკუთარი იმიჯის მშვიდი გაცნობიერება. საკუთარი თავის დაფასებას სწავლობ ისეთად, როგორიც ხარ, საკუთარ ნაკლოვანებებსა და დადებით მხარეებს ადეკვატურად აღიქვამ. რაც ადამიანს გემოვნებიანად ხდის ეს არის თავის ბუნებრივად დაჭერა, ორგანულად ჩაცმა.

გირჩევდით, თავი აგერიდებინათ ჭრელი, ბრჭყვილა კაშნეებისგან, მოკლე კაბებისგან, დახეული ჯინსისა და ძალიან მაღალი ქუსლებისგან. ადამიანების უმრავლესობა 40-ის შემდეგ უპირატესობას მშვიდ ტონებსა და ფაქტურებს ანიჭებს. ტანსაცმელიც და კოსმეტიკაც უნდა იყოს მაქსიმალურად მაღალი ხარისხის. იაფფასიანმა ტანსაცმელმა ან მაკიაჟმა შეიძლება კიდევ უფრო გამოააშკარაოს თქვენი ასაკი. ეს განსაკუთრებით ფეხსაცმელს ეხება. თუმცა, თუ სადად ჩაცმის სტილს ვერ ელევით, არც ესაა დიდი პრობლემა. მთავარია, მოიხდინოთ!

იარონ გამოფენებზე, მუზეუმებში, სპექტაკლებზე – აი, როგორც იქნა, მეტი დრო გაქვთ: ბავშვები საკმარისად მოზრდილები არიან, სამსახურში ყველაფერი მოგვარებულია. თქვენ მშვიდად ატარებთ გაკვეთილებს, გეხერხებათ კლასის მართვა, დისკებზე ინახავთ პრეზენტაციებს, საკონტროლო სამუშაოების ათობით ვარიანტს. სკოლას უკვე დიდი ხანია შეეჩვიეთ და შეგიძლიათ ისე გაანაწილოთ თქვენი დრო, რომ ყველაფერი ხარისხიანად აკეთოთ. დაესწარით სპექტაკლს, რომელზეც თქვენს საყვარელ პედაგოგიურ პორტალზე ლაპარაკობენ, წადით საინტერესო გამოფენაზე, მუზეუმში. მერე კი ამის შესახებ თქვენს მოსწავლეებს უამბეთ.

იმოგზაურონ – დიდი ხანია ოცნებობთ ყაზბეგში გამგზავრებაზე ან პარიზის მონახულებაზე? ახლა თქვენ გაქვთ დროც და ფულიც თქვენი ოცნების ასასრულებლად. თუ ფული არ არის, არაა საჭირო შორს გამგზავრება, პარიზი ცოტა ხნით მოიცდის. შეგიძლიათ ახლო მდებარე ქალაქს ესტუმროთ ან მეგობრებთან ერთად პიკნიკზე წახვიდეთ. მთავარია, ახალი შთაბეჭდილებები, რომლებიც ცხოვრების სიხარულით აგავსებენ.

იპოვონ ახალი ჰობი – თქვენ უკვე გაქვთ ჰობი, მაგრამ ახალი გატაცებაც არ შეგიშლით ხელს. ის აფერადებს ჩვენს ცხოვრებას, გვაიძულებს ახალი თვალით შევხედოთ სამყაროს, რომელსაც 40 წლის შემდეგ უკვე ჩვეულები ვართ. იქნებ ფერწერით ან ცეკვებით დაკავდეთ? ორიგამის კეთება ისწავლოთ? იყიდოთ ხარისხიანი ფოტოაპარატი? საქსოვი მანქანა? ტელესკოპი?

ივარჯიშონ – ეს 40 წელს  გადაცილებული ადამიანებისთვის უაღრესად მნიშვნელოვანია, რადგან ორგანიზმში პროცესები შენელებას იწყებს. ამან რომ ნაადრევი სიბერემდე არ მიგვიყვანოთ, საჭიროა სისხლს უფრო სწრაფად მოძრაობა დავაძალოთ, ფილტვებს კი უფრო ღრმად სუნთქვა. თუ თქვენ აქამდე სპორტის მიმართ გულგრილი იყავით, მაშინ არ ღირს  ხასიათის გაფუჭება. უბრალოდ, სცადეთ ფეხით სიარული, ცურვა, ველოსიპედით სეირნობა ან იქნებ ცეკვამ გაგიტაცოთ? ესეც კარგი ხერხია რეგულარული ვარჯიშისთვის.

შეიტანონ ცხოვრებაში სიახლე – მაგალითად, გაიარეთ პროფესიული გადამზადების კურსი. თუ თქვენ ქიმიას ასწავლით, მაგრამ ყოველთვის მოგწონდათ ასტრონომია, ასტრონომიაც სიღრმისეულად შეისწავლეთ. რატომაც არა! მიიღეთ ამ საგნის სწავლების დიპლომი. იქნებ, თქვენ პედაგოგ-ფსიქოლოგის ან ლოგოპედის პროფესიის ათვისება გინდათ? ოცნებობთ ფრანგულის სწავლაზე? 40 წლის ასაკში ერთ-ერთი მთავარი მიღწევა თვითმყოფადობაა. იყავით ის, ვინც ხართ და არ მიაქციოთ ყურადღება სხვების აზრებს, მით უმეტეს, თუ მათ არ ენდობით. რაც მთავარია, დატკბით ცხოვრებით. ის მშვენიერია ნებისმიერ ასაკში.

არ შეინახონ მთელი ინფორმაცია გონებაში – კომპიუტერიც კი, როცა რამდენიმე დავალებას ერთდროულად ასრულებს, იჭედება, იტვირთება. ადამიანის მეხსიერებაც იმავე პრინციპით მუშაობს: თუ თავში რამდენიმე საქმე ერთდროულად გიტრიალებთ, შრომისუნარიანობა მცირდება, თვითონ ადამიანი კი ნერვიულობას იწყებს, რომ რამე არ დაავიწყდეს. ამიტომ, ყველაფერი, რაც გასაკეთებელი გაქვთ, ჩამოწერეთ ქაღალდზე ან სპეციალურ ბლოკნოტში. ასე თქვენ მთლიანად ათავისუფლებთ თქვენს გონებას და მას სხვა საქმეზე ფიქრის საშუალებას აძლევთ. ამასთანავე, ამით თქვენ მშვიდდებით, რომ არაფერი დაგავიწყდებათ და ყველაფერს თავის დროზე გააკეთებთ. ამიტომ, გაუკეთეთ ორგანიზება სპეციალურ ადგილს, სადაც ამ ჩანაწერებს შეინახავთ: ერთი საქაღალდე გრძელვადიანი მიზნებისთვის გამოყავით, მეორე – ოპრერატიული ამოცანების ჩასანიშნად.

მოამზადა ირმა კახურაშვილმა

„ საიდუმლო დიდი ხანია გახსნილია და იგი მდგომარეობს იმაში, რომ უშუალობა შეუძლებელია ენის მეშვეობით გამოითქვას, რადგან თავისი ბუნებით ენა ყოველთვის გამაშუალებელ როლს თამაშობს: მას არ შეუძლია რამე გამოხატოს, ტკივილის ან სიხარულის გამოხატვა შესძლებელია მხოლოდ ინსტინქტური ყვირილით, ანდა, უარეს შემთხვევაში, შორისდებულებით. ნებისმიერი რეალობა გარდაისახება ამ რეალობის ნიშანში“.

ბარტი

წერას და მეტყველებას გამოხატვის განსხვავებული პარამეტრები აქვს და ხშირად ისე ხდება, რომ ადამიანს რომელიმე უნარი უფრო განვითარებული აქვს, თუმცა ორივე აზრის გამოხატვის ფორმატია.

რიტორიკის ჯგუფში ყოველთვის ვსვამ სტუდენტებისთვის ერთ კითხვას: რატომ ლაპარაკობს (წერს) ადამიანი…? ან თქვენ, ვინც ახლა ამ სტრიქონებს კითხულობთ, თქვენც გეკითხებით: რატომ ლაპარაკობთ…? რა „აიძულებს“ ადამიანს, ილაპარაკოს…?

თუ ჩვენ გადავხედავთ მთელი დღის ჩვენს ენობრივ სიტუაციებს, ამ კითხვას ადვილად გავცემთ პასუხს ენის ძირითადი ფუნქციების მოშველიებითაც. ადამიანი ენას იყენებს: საკომუნიკაციოდ, ინფორმაციის გაცვლა-გამოცვლისთვის, გამოხატვისთვის და, რა თქმა უნდა, ამ ყველაფერს ანაწევრებს დროში, რადგან ეს გამოხატვა ხაზოვანი ბუნებისაა, ყველაფერი მიმდინარეობს დროსა და სივრცეში… აგერ ამ ნაწერსაც თუ დახედავთ, დიდი დაკვირვება არაა სჭირო, დაინახავთ, აზრი, რომლის გამოთქმასაც ვცდილობ, როგორ არის დაწყობილი გრაფიკულად ხაზებზე.

დიახ, ჩვენ გარკვეულ აზრს გამოვხატავთ ამ დანაწევრებული მეტყველებით, მაგრამ მეორე კითხვა: როდის იბადება აზრი…? (თქმამდე, თქმის დროს თუ თქმის შემდეგ?) და სანამ სიტყვის ფორმაში გამოეწყობა, სად არის მანამდე და რა ფორმა აქვს მას და აქვს თუ არა ფორმა საერთოდ? ამის საილუსტრაციოდ ხშირად ვიშველიებ ვიგოტსკის მეტაფორას: აზრი ღრუბელია, ხოლო წვიმა – სიტყვები…

ამ კითხვებზე მრავალი მეცნიერული თეორია შეიძლება მოვიშველიოთ, მაგრამ ახლა ეს თეორიები კი არ მაინტერესებს, არამედ ის, რასაც თავად განიცდით, როცა გამოთქვამთ (ან ვერ გამოთქვამთ). შეგვიძლია, აზრს ვკითხოთ: როგორი გამოხატვა ურჩევნია: წერით თუ მეტყველებით…? მაგრამ დაგროვილი აზრი, ემოცია, გრძნობა, განცდა რომ აუცილებლად გამოხატვას მოითხოვს, ამაში რუსთაველსაც დავიმოწმებ: „დიდი ლხინია ჭირთა თქმა“. რატომ გამოთქმა? იმიტომ რომ, მხოლოდ ეს აწონასწორებს ადამიანს, როდესაც შინაგანი იხსნება გარეგანში და ეს მხოლოდ წერას ან მეტყველებას შეუძლია. ფრანგი მწერალი ფრენსის პონჟი წერდა: „ჩვენ რომ მხოლოდ სხეული ვიყოთ, ადვილად მივაღწევდით წონასწორობას ბუნებასთან, მაგრამ ჩვენ სული გვაქვს… მსუბუქი თუ მძიმე, – ეგ ვინ იცის? მას ამძიმებს ხსოვნა, წარმოსახვა, განცდები… მაგრამ თქვენ გაქვთ სიტყვა. თითოეული წარმოთქმული სიტყვა ჩვენ სულ უფრო გვამსუბუქებს, წერა კი – საერთოდ სხვა მხარეს გვაბრუნებს… წონასწორობა აუცილებელია.“  ეს წონასწორობა კი მხოლოდ გამოთქმითაა შესაძლებელი.

სოსიური ენას, როგორც სისტემას, ჭადრაკს ადარებდა და ინდივიდის მეტყველებას კი – უნიკალურ პარტიას, რომელიც არ მეორდება. ამით იმის თქმა უნდოდა, რომ, იმის მიუხედავად, ჩვენ თამაშის ერთნაირი წესებით ვსარგებლობთ ენის გამოყენებისას (მოცემული გვაქვს ენის ლექსიკური მარაგი, გრამატიკა, სტილისტიკა და ასე შემდეგ…) კვლავ და კვლავ შეგვიძლია ახალი პარტია ვითამაშოთ… სხვაგვარად როგორ შევძლებდით განსხვავებული ემოციების, გრძნობების, განცდების ერთი ენით გამთქმას, ყველაფერი რომ სტანდარტიზებული იყოს? თუმცა, ენა კლიშეებსაც ატარებს და სტანდარტიზებული გამოთქმებიც მუდამ მზადა აქვს, მეტაფორების შექმნაზე რომ არ იწვალოთ, მაგრამ აქვე გაგაფრთხილებთ, რომ ასეთი მეტყველება მკვდარი და უემოციოა, რადგან ის, რაც ერთხელ უკვე დაიშტამპა, დაკარგა ემოციურობა და ზემოქმედების ძალა.

მოკლედ, ამ შესავლის შემდეგ ვიტყვი, რომ ვწერთ თუ ვმეტყველებთ, ჩვენ გარკვეულ აზრს გამოვხატავთ; რომელია უპირატესი: წერა თუ მეტყველება…? ლოგოცენტრული თეორიის მიხედვით, მეტყველება უპირატესია. დერიდამ  წიგნში „გარამატოლოგიის შესახებ“ გრამატოლოგია (წერის თეორია) წარმოადგინა, როგორც მეტყველების პრივილეგიის დეკონსტრუქციის საშუალება.

ჩვენ „წერას“ ვამჩნევთ მეტყველების ზოგადი ინფლაციის ფონზე, როდესაც მისი ფუნქციები იცრიცება… დღესდღეობით ითვლება, რომ ყოველგვარი ნიშანი (წერილობითიც და ზეპირიც) არის მხოლოდ ნიშნის ნიშანი, კვალის კვალი, აღმნიშვნელის აღმნიშვნელი… გადაგზავნათა უსასრულო ბმული, რომელიც ვერასდროს აღწევს აღსანიშნამდე…“ (დერიდა).

პოლანი ზუსტად იმავეს ამობობს: სიტყვა აზრს იძენს მხოლოდ ფრაზაში, ფრაზის აზრი გასაგები ხდება აბზაცის კონტექსტის მიხედვით, აბზაცისა – წიგნის კონტექსტში, ხოლო წიგნის აზრი – ავტორის შემოქმედების კონტექსტში. დედამიწის აზრი – მზის სისტემაა, მზის სისტემისა – ირმის ნახტომი, ირმის ნახტომის აზრი კი…. ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ არასდროს არ ვიცით რაიმეს სრული აზრი და, შესაბამისად, არც სიტყვისა…. სიტყვა არის ახალ-ახალი პრობლემების ამოუწურავი წყარო, სიტყვის აზრი არასდროს არ არის სრული.

ამ თეორიებს თითქოს პასუხს სცემს და საინტერესოა უნივერსალური სიმბოლიზმის შუასაუკუნეების თეორია, რომელიც დაკავშირებულია უკანასკნელი აღსანიშნის გაგებასთან.  წმინდა ავგუსტინეს ნიშნის თეორია შემდეგში მდგომარეობდა: „სამყარო იყოფა საგნებად (res)  და ნიშნებად (signum), ნიშანი განისაზღვრება როგორც საგანი, რომელსაც იმის გარდა, რომ თვითონ თავისთავად აქვს აზრი, ავლენს კიდევ რაღაცას, რადაც ის არ გვევლინება,  წმინდა ავგუსტინესთან რეალურად ყოველ საგანს შეუძლია აღნიშნოს მეორე საგანი, ანუ გამოვიდეს აღმნიშვნელის როლში. ამ პერსპექტივაში, ერთადერთი საგანი, რომელიც არ შეიძლება აღმნიშვნელის როლში გამოვიდეს, არის ღმერთი. გარკვეული აზრით, აქ გათანაბრებულია რეფერენტის სემიოტიკური გაგება და პირველმიზეზის მეტაფიზიკური გაგება. სიგნიფიკაციური დამოკიდებულების საბოლოო პოლუსებია: ღმერთი – სიტყვა.

„ღმერთი – სიტყვის“  მეტაფორა იგივეა, რაც იდეა და მატერია, სული და ხორცი… მატერია, სიტყვა, ენა – ყოველთვის შუამავალია იდეისა, მხოლოდ გამოვლენილის მიხედვით შეიძლება ვიმსჯელოთ, რამდენად არის დაკავშირებული ან დაშორებული სული სხეულს, იდეა – მატერიას, აზრი – სიტყვას… ეს ჰქონდა მხედველობაში ციცერონს, როდესაც ამბობდა: „არ შეიძლება გამოიყოს სიტყვა აზრიდან, როგორც სული სხეულიდან, რათა არ წაერთვას სიცოცხლე არც ერთს, არც მეორეს.“ ეს ნიშნავს, რომ სიტყვა შეიძლება ეკუთვნოდეს მხოლოდ მატერიას, ნიშანთა სამყაროს და დაშორებული იყოს აზრისგან, ან განუყოფელი იყოს აზრისგან და სიტყვა წარმოადგენდეს აზრის უშუალო ნაწილს, ფრაგმენტს, რომელიც მიანიშნებს, როგორც ნიშანი, გარკვეული აზრის მყოფობას სიტყვაში.

ზემოდასახელებული არგუმენტების შემდეგ შეგვიძლია თამამად ვთქვათ, რომ წერაც და მეტყველებაც ორივე ემსახურება აზრის გამოთქმას, გამოხატვას. სწორედ ამ გამოთქმა-გამოხატვის შემდეგ აცნობიერებს სუბიექტი აზრს, რომელსაც ატარებს და, შესაბამისად, ამ გაცნობიერებით ქმნის იგი საკუთარ თავს. „საკუთარი ხმის, მეტყველების მოსმენით ადამიანი აგებს საკუთარ თავს“ (ჰეგელი).

რაც შეეხება წერა-მეტყველების მიმართებას, ისევ დერიდას მიხედვით, წერა მეტყველებისათვის არის შინაგანიც და გარეგანიც და მეტყველება წერისთვის ასევე გარეგანიც და შინაგანიცაა და ამავე დროს, ადგილი აქვს ორივეს „ამოშლას“, თითქოს ზღვარი იშლება შინაგანსა და გარეგანს შორის.

წერა-მეტყველებამ კი დაიმკვიდრა თანაბარი ადგილი აზრის გამოთქმისას, მაგრამ ახლა ავიღოთ ცალკეული ინდივიდი: ერთ შემთხვევაში, ადამიანი, რომელიც განუწყვეტლივ წერის მეშვეობით გამოიხატება და ადამიანი, როომელიც მხოლოდ მეტყველებით გამოიხატება. წერისა და გამოთქმის უნარი ორი განსხვავებული უნარია და ორივე მოითხოვს თანაბარ განვითარებას, რადგან თანამედროვე ადამიანი ამ ორი უნარის შესაბამისი ფლობის გარეშე წარმოუდგენელია.

ეს განსხვავებული უნარები განსაკუთარებით კარგად ჩანს სტუდენტთა პრეზენტაციისას, როდესაც ერთსა და იმავე სტუდენტს კარგად შეუძლია წერა და საერთოდ არ შეუძლია ზეპირი გამოთქმა და პირიქით.

რა ხარვეზი შეიძლება გააჩინოს ერთ-ერთი უნარის განუვითარებლობამ ან გამოუყენებლობამ პიროვნებაში? პირობითად, „მწერალი“ მიმართულია შინაგან მეტყველებაზე, შინაგან დიალოგზე, ჩაკეტილია, აუდიტორიის წინაშე თავს უხერხულად გრძნობს, უჭირს ზეპირად აზრის გამოთქმა მაშინ, როცა წერილობით ამას კარგად ახერხებს. პირობითად „ორატორი“ კი კომუნიკაბელურია, ადვილად ამყარებს აუდიტორიასთან კავშირს, გახსნილია, შეუძლია ნებისმიერი აზრის განვითარება-დასაბუთება, მაგრამ წერის დროს არ შეუძლია აზრის ჩამოყალიბება.

რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია ამ ორი უნარის ფლობა და განვითარება. სტერეოტიპია, რომ „მე წერა არ გამომდის“ ან – „მე ლაპარაკი არ მეხერხება“. წერითი უნარები წერით ვითარდება და რიტორიკული – მეტყველებით.

ერთ ძველ ლექსში ასეთი სტრიქონები მაქვს და ახლა გამახსენდა, ფინალისთვის და ამ სტატიის აზრისთვის გამოვიყენებ:

„რაც უნდა გითხრა, ვერაფრით მოგწერ

და, რასაც მოგწერ, ვერაფრით გეტყვი“.

აკაკი ბაქრაძე იგონებს, როგორ იკითხა ერთმა მწერალმა (თუ კინორეჟისორმა, ზუსტად აღარ მახსოვს), მის წიგნზე (თუ ფილმზე) დაწერილი ნეგატიური კრიტიკის წაკითხვის შემდეგ: რამდენს მისცემდნენ ავტორს ამის დაწერაშიო. როცა პასუხი მიიღო, დაამატა: ორმაგს მივცემდი, ოღონდ ეს არ დაეწერაო, და წნევააწეული წავიდა სახლში.
ეს იყო მაშინ ტიპური, თუმცა ლოიალური მიდგომა კრიტიკოსის მიმართ ავტორის მხრიდან. სამოცდაათიან, ოთხმოციან წლებში, მეორე და მესამე ხარისხოვანი ავტორები უფრო აგრესიულად უდგებოდნენ საკითხს: უბრალოდ და მარტივად ცვხირ-პირს უმტვრევდნენ კრიტიკის ავტორს, შემდეგ ლეგენდად დადიოდა ეს ამბები ბოჰემურ წრეებში. პირადად მომისმენია მსგავსი ისტორია მოკრძალებული ნიჭის პოეტის, თუმცა კარგი კაცის მოყოლილი, თუ როგორ გაუნგრია თავ-ყბა ოთხმოციანი წლების დასაწყისში ერთ ცნობილ კრიტიკოსს, რომელმაც მისი სადებიუტო წიგნი (სხვათა შორის, არცთუ უსაფუძვლოდ,) მიწასთან გაასწორა. თუმცა, უნდა ითქვას, რომ მაშინაც და დღესაც, ზოგიერთ კრიტიკოსს, განსაკუთრებით თუ ირონიული პათოსი აქვს არჩეული, უჭირდა და უჭირს ზომიერების დაცვა და ტექსტის დაცინვასთან ერთად, ავტორის შეურაცხყოფაზე გადადის. ირონიული პათოსით კრიტიკული წერილის წერა ყველა, საქმეში მეტ-ნაკლებად ჩახედულ და იუმორის მქონე ადამიანს შეუძლია ნებისმიერ ტექსტზე, ეს მარტივი და ბანალურად მომგებიანი გზაა, ამიტომ, ჩვენი ჭკუით, თავმოყვარე კრიტიკოსმა სხვა გზები უნდა ეძებოს.
ერთ დროს ლიტერატურული საიტების მჩქეფარე ცხოვრებაში აქტიურად ვიყავი ჩართული, საინტერესო ამბები ხდებოდა. ამ საიტებზე ბლომად გადააწყდებოდი მოძველბიჭო ელემენტებს, მათ ცხოვრებისეულ გაგებასთან სრულიად შეუსაბამო ნიკებით. ისინი, როგორც წესი, ლექსის მთხზველები იყვნენ, პროზას ნაკლებად ეტანებოდნენ, ალბათ იმიტომ, რომ პროზის წერას ბევრი კითხვა, დრო და წვალება უნდა. უარყოფით, თუნდაც ძალიან კულტურულ, კომენტარზე მათი რეაქცია სამ ეტაპად იყოფოდა: პირველი, ეს იყო იქვე, კომენტარებში პასუხის მოთხოვნა, თუ რატომ არ მოეწონა მავანს მისი ლექსი („მე რაც მტკივა, იმას ვწერ, ძმაო, შენ ამას ვერასოდეს გაიგებ”, “თუ არ მოგწონს, რას კითხულობ, ვინ გეხვეწება”, „ეგეთები სხვას დაუკომენტარე” და უფრო მწვავე რაღაცები.); მეორე ეტაპი იყო კორექტულობის ჩარჩოებიდან დიდი მანძილით გასული წერილის გაგზავნა პირადი შეტყობინების სახით (ჰქონდა ასეთი ფუნქცია იმ საიტებს), ანუ ისეთი სიტყვების მიწერა, რასაც, ბანის დადების შიშით, კომენტარებში ვერ გამოიყენებდნენ. თუ კომენტარის ავტორი მედგრად დაუხვდებოდა, ამის შემდეგ უკვე იწყებოდა ტელეფონის ნომრების გაცვლა და შეხვედრის დათქმა სადმე, მოფარებულ ადგილას. ხოლო თუ კომენტარის ავტორი დაშინდებოდა, არც ნომერს გასცემდა და არც საჩხუბრად გავიდოდა, უახლოეს პოეზიის საღამოზე (იცოცხლე, საღამოებს ყოველ კვირა ვატარებდით) ხდებოდა მისი დაჭერა და გალახვა. მე არავის ვუწერდი უარყოფით კომენტარებს და ყველასთან ვმეგობრობდი, შეიძლება ზოგიერთებს ლექსები არ უვარგოდათ, მაგრამ სულაც არ იყვნენ ცუდი ბიჭები.
ახლა დავსერიოზულდეთ: ავტორი, რომელსაც მშვიდად არ შეუძლია განსხვავებული აზრის მოსმენა, საერთოდ არ მიმაჩნია შემდგარ მწერლად ან პოეტად. ნეგატიური კრიტიკის შემთხვევაში ავტორს ყოველთვის რჩება გადამწყვეტი უპირატესობა: არ ეთანხმებოდეს, და სულაც არაა აუცილებელი ამისი ხმამაღლა და უხეში ფორმებით აფიშირება. აქსიომა: ავტორის სიმშვიდე მისი თვითრწმენისა და სიძლიერის დამადასტურებელია. გული მიკვდება, როცა ფეისბუქზე უამრავი ლაიქით და გაზიარებით ნირვანაში მყოფი კარგი ავტორის სამარცხვინო რეაქციას ვაწყდები, როცა ვინმე განსხვავებულ აზრს გამოთქვამს მის ტექსტთან დაკავშირებით. შემიძლია ვთქვა, რომ პატივისცემა მეკარგება ასეთი ავტორისადმი.
არ ვიქნები ორიგინალური, თუ ვიტყვი, რომ დღეს ჩვენში კრიტიკა ფაქტობრივად არ არსებობს, ხოლო რაც არსებობს, მეტწილად, ტენდენციურია და ავტორთან კრიტიკოსის მეგობრობა განსაზღვრავს, ან სულად დაკვეთით იწერება. არსებობს მესამე მოტივიც: პირფერობა და პირადი გამორჩენის იმედი.
ერთი ამბავი მინდა გავიხსენო: ამ რამდენიმე წლის წინ ერთი ძალიან კარგი თანამედროვე პოეტის (და ლიტწრეებში დიდად მიღებული კაცის) ძალიან კარგი წიგნიდან ძალიან კარგი ლექსები დავდე ჩემს ფეისბუქგვერდზე, ერთმა ძალიან კარგმა, თუმცა მაშინ ნაკლებად ცნობილმა მწერალმა ყველა ლექსზე დააფიქსირა თავისი უარყოფითი და, ერთგვარად, შეურაცხმყოფელი დამოკიდებულება ამ ტექსტებისა და მათი ავტორისადმი. დღეს ხსენებული პოეტი ხსენებული მწერლისთვის ერთ-ერთის საუკეთესო პოეტია, იმიტომ კი არა, რომ პოეტმა უკეთესად წერა დაიწყო. არა. უბრალოდ ისინი ახლა მეგობრები არიან. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, მე ეს მიხარია, რადგან ხსენებული მწერლის დამოკიდებულება ხსენებული პოეტის შემოქმედებისადმი აბსოლუტურად სწორია, უბრალოდ ეს არის ტიპური მაგალითი იმის საილუსტრაციოდ, თუ რა ხდება თანამედროვე ქართულ ლიტერატურაში.
დაბოლოს: ვისთვის იწერება კრიტიკა?! რა თქმა უნდა, მკითხველისთვის. ზოგიერთს ჰგონია, რომ კრიტიკა მწერლისთვის იწერება, კრიტიკამ მწერალი უნდა გაზარდოს და ა.შ. ეს სისულელეა, ლიტერატურა სპორტი არაა, რომ ვეტერანმა სპორტსმენმა გამოცდილება გაგიზიაროს, ეს ის ხელობაა, სადაც სწავლება არა რჩევის, არამედ მაგალითის მიცემით ხდება.
ფოლკნერი ამბობდა: მირჩევნია შეცდომა დავუშვა, ვიდრე სხვისი რჩევა გავითვალისწინოო. ჩვენის მიხვედრილობით კი უფალ უილიამს უფრო დაეჯერება, ვიდრე კრიტიკის არსებობის ისტორიაში ერთად აღებულ ყველა კრიტიკოსს.

სამოქალაქო განათლება ან მოქალაქეობის სწავლება სამოქალაქო ჩართულობის აუცილებელი  წინაპირობაა. რა არის სამოქალაქო განათლება? ლინმა (2015) შეაჯამა სამოქალაქო განათლების შესახებ ლიტერატურა და წარმოადგინა ქვემოთ მოყვანილი სამი განმარტება:

1. 1. მოქალაქეობის სწავლება ნიშნავს სასწავლო პრაქტიკას, წარმოდგენილს ისეთი სასწავლო აქტივობებით, რომლებიც ხელს უწყობს დემოკრატიულ აზროვნებას;

2. 2. მოქალაქეობის სწავლება მოიცავს როლურ თამაშებს, როგორიცაა მაგ. დებატები, სადაც ახალგაზრდებს შეუძლიათ კრიტიკულად მიუდგნენ და გაიგონ დემოკრატიის აბსტრაქტული კონცეფციები;

3. 3. მოქალაქეობის სწავლება შეიძლება შეიცავდეს მომსახურების სწავლების პროგრამებს, სადაც ახალგაზრდები ეხმაურებიან საზოგადოების საჭიროებებს მომსახურების პროექტის შემუშავებისა და განხორციელების გზით.

ვიდრე სამოქალაქო ჩართულობის ხელშეწყობის კონკრეტულ გზებს განვიხილავთ, შევჩერდეთ სამოქალაქო ჩართულობას, ახალგაზრდების შედეგებსა და ბავშვის აღზრდას შორის ურთიერთდამოკიდებულებაზე. ბავშვის აღზრდისა და ახალგაზრდების სამოქალაქო ჩართულობის კვლევა ფოკუსირდებოდა მშობლების ოთხ ქცევაზე: სამოქალაქო ქცევის მოდელირება, სამოქალაქო ღირებულებებზე ყურადღების გამახვილება, პოლიტიკური დისკუსიების ქონა და ხელშემწყობი საოჯახო გარემოს უზრუნველყოფა.

ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ ის ახალგაზრდები, რომლებიც აქტიურად ეძებდნენ ინფორმაციას, იყვნენ თვითკრიტიკულები და მზადმყოფნი ახალი გამოცდილებების მისაღებად, ჰქონდათ უფრო მაღალი შედეგები სამოქალაქო ჩართულობასა და ახალგაზრდობის პოზიტიურ განვითარებაში (მაგ. კომპეტენცია, ცოდნა, ხასიათი, დამოკიდებულება და ზრუნვა). სხვა კვლევებმა უჩვენა, რომ სათემო ჩართულობას შესაძლოა დადებითი გავლენა ჰქონდეს ახალგაზრდობის მენტალურ ჯანმრთელობაზე. კვლევამ, რომელიც მარგინალიზებულ ახალგაზრდებზე იყო ორიენტირებული, გვიჩვენა, რომ მშობლებისა და თანატოლების მხარდაჭერამ  შესაძლოა ხელი შეუწყოს მარგინალიზებული ახალგაზრდების რწმენას, რომ შეუძლიათ ცვლილებების განხორციელება და მათ სურვილს, იმუშაონ საზოგადოებრივი სამართლიანობისათვის.

როგორ შეუძლიათ მშობლებსა და მზრუნველებს ხელი შეუწყონ ახალგაზრდებში მოქალაქეობის სწავლებას და სამოქალაქო ჩართულიბას? აი, რამდენიმე იდეა:

1. 1. მშობლებმა და მზრუნველებმა პირველ რიგში საკუთარ თავს შემდეგი კითხვები უნდა დაუსვან:

ა. რამდენად ხშირად ვსაუბრობთ მიმდინარე მოვლენებზე ან ახალ ამბებში მოსმენილ შემთხვევებზე ოჯახის წევრებთან და მეგობრებთან?

ბ. რამდენად ხშირად განვიხილავდით პოლიტიკას ოჯახში, როდესაც პატარა (ახალგაზრდა ან თინეიჯერი) ვიყავით?

2. 2. დაუსვით ახალგაზრდებს კითხვები მიმდინარე მოვლენების შესახებ ისე, რომ ხელი შეუწყოთ კრიტიკული აზროვნების უნარებისა და ემოციური კომპეტენციის განვითარებას.

3. 3. განამტკიცეთ ახალგაზრდების ცხოვრებისეული გამოცდილება და პერსპექტივა სოციალურ და პოლიტიკურ მოვლენებთან მიმართებაში. მაგ. ნუ იქნებით უყურადღებო და ნუ უგულვებელყოფთ მათ ფიქრებს.

4. 4. დაეხმარეთ ახალგაზრდებს, ჩამოაყალიბონ თავიანთი მოსაზრებები სოციოპოლიტიკურ მოვლენებზე და წაახალისეთ დემოკრატიული დიალოგი.

5. 5. მიეცით უფლება გოგონებს ჩაერთონ სოციალურ ქმედებებში. ბიჭები ხშირად სოციალიზდებიან, რომ იყვნენ საკუთარ თავში დარწმუნებული, გოგონები კი – რომ დაეთანხმონ არსებულ მდგომარეობას (სტატუს ქვოს).

6. 6. წაახალისეთ ახალგაზრდები, კრიტიკულად იკვლიონ არსებული მდგომარეობა ისეთი კითხვების დასმით, რომლებიც წარმოაჩენს სხვადასხვა თვალთახედვას და ხელი შეუწყვეთ პერსპექტივების ცვლას.

7. 7. წაახალისეთ ახალგაზრდები, გამოავლინონ სოციალური პრობლემა ან საჭიროება თავიანთ თემში და მოახდინონ გონებრივი შტურმი ისეთი მოქმედების გეგმის შესამუშავებლად, რომელიც სხვებთან ერთად მუშაობას გულისხმობს.

8. 8. გააცანით ახალგაზრდებს ადგილობრივი პოლიტიკის აქტორები სათემო და პოლიტიკურ ღონისძიებებზე დასწრების გზით.

წყარო: https://www.psychologytoday.com/blog/you-empowered/201712/how-teach-kids-about-civic-engagement

სიკვდილზე ბევრი დამიწერია.  ახლა აღარ ანუ უფრო ზუსტად, ვეღარ დავწერ. არის სიკვდილები, რომელიც ისე მტკივნეულია,  ფიქრს არიდებ.  თან უამრავი სიტყვა დაიხარჯა უკვე.

სხვა რამის თქმა მინდა. ესეც ითქვა, ოღონდ ცოტა ვრცლად ვეცდები:

ხშირად მოგიკრავთ ხოლმე ყური, როცა ვინმე დაშავდება ან მოკლავენ, მივლენ, იქვე  შემსწრეს კითხავენ რამეს და ის პასუხობს: არ ვიცი, არაფერი არ ვიცი. და მერე სახლში შესული ალბათ იტყვის – ორი თავი ხომ არ მაქვს, თან ამით არაფერი ეშველებათ იმ საწყლებს.

მე კიდევ მგონია, რომ ჩვენი – ჩემი და თქვენი მთავარი პრობლემა სწორედ ის არის, რომ არაფერი არ ვიცით ან უფრო ზუსტად ვიცით და თავს ვიტყუებთ. ვიცით, მკველობამდეც, მკვლელობისას და მკვლელობის შემდეგ. ვიცით, რომ ძალადობის პრიმიტიული რომანტიზაციის ინერცია, რამაც თაობები შეჭამა, ჯერ არსად გამქრალა და მას ყოველდღე უნდა ვებრძოლოთ, მაგრამ ვდუმვართ.  ვდუმვართ ასე, სანამ სხვისი სისხლი ჩვენად არ იქცევა.

აბა, ორი თავი ხომ არ გვაქვს?  არადა – დიახ! ორი თავი უნდა გვქონდეს, ორი და ხუთიც და ათასი თვალი, რომ ერთამენთი და ეს ქვეყანა ამ ბეწვის ხიდზე გადავატაროთ. ორი თავია საჭირო. აქ და ახლა. სხვების, გადარჩენილების სიცოცხლისთვის!

ამ გულგრილობამ ქვეყანაში თაობები გამოტოვა. ამ ცხოველურმა თვითგდარჩენის ინსტიქტმა – ყველაზე მშიშარა ხალხის საქმემ. იყო დრო, როცა სიკვდილმა ლამის ტრაგიკულობა დაკარგა, იმდენად საბითუმო გახდა. საბითუმო კი არა, ლამის საბუთი გახდა – ციხეში შემავალ კარში კაი ტიპობის დამადასტურებელი.

ჩვენ ახალი დროის ადამიანები გვქვია და თუ მართლა გვქვია, ეს მოჯადოებული წრე უნდა დავძლიოთ.

მაინც თქვენი იმედი მაქვს – იმ ხალხის, რომელთა სახელიც ამ გამოცემას ჰქვია. ვცადოთ.