ამას წინათ, ერთ-ერთი წიგნის მაღაზიაში, ჩვეულებრივი ბლოკნოტების მწკრივში  ,,პატარა უფლისწულის“ ფრაზებითა და ილუსტრაციებით გაფორმებულ დღიურს გადავაწყდი. თითქოს თვალწინ მთელი ბავშვობა გადამეშალაო, ერთბაშად გამახსენდა ყველა ის წიგნაკი, რომლისთვისაც ჩემი ფიქრები და ემოციები მიმიბარებია. უყოყმანოთ შევიძინე ბავშვობაში დაბრუნების ეს ლურჯყდიან-ვარსკვლავებიანი ,,შესაძლებლობა“ და სახლში მისვლისთანავე მისი შევსება დავიწყე. ადრე ყველა გოგონას ჩანთაში აღმოაჩენდით, ე.წ. მეგობრობის დღიურს ან ბოქლომიან ბლოკნოტს პირადი ჩანაწერებისთვის. ახლა კი, სოციალური ქსელებისა და ბლოგების ეპოქაში, მათ თითქმის აღარავინ იყენებს.

ბიბლიურ დროში ქვეყნის მმართველები მნიშვნელოვანი მოვლენების მატიანეებს აწარმოებდნენ. ბერძნების მიერ შედგენილ კრებულში „ეფემერიდები“ ვარსკვლავებისა და პლანეტების ყოველდღიური მოძრაობაა აღწერილი. საბერძნეთის დაპყრობის შემდეგ, რომაელებმა ჩანაწერების ტრადიციას პრაქტიკული დანიშნულება შესძინეს და მათ „დიარიუმი“ (,,დიას“ ლათინურად ,,დღეს“ ნიშნავს) უწოდეს. დასავლეთის ქვეყნებში პირად ცხოვრებასთან დაკავშირებული მოვლენების ჩაწერა XVII საუკუნიდან დაიწყეს. ამ პერიოდში დაიწერა სამუელ პიპსის (ინგლისელი საზღვაო მეთაური, სამეფო საზოგადოების პრეზიდენტი, მსოფლიო მოსამართლე და პარლამენტის წევრი) ყოველდღიური შემთხვევების ამსახველი კრებული. პიპსი თავის დღიურში სასულიერო და საერო ცხოვრებას აღწერდა. მისი ჩანაწერები ინგლისის მეფის ჩარლზ II-ის მმართველობის პერიოდის ამსახველ ერთ-ერთ ყველაზე ინფორმაციული დოკუმენტს წარმოადგენს. პიპსის დღიურის მსგავსად, ჩანაწერების არაერთი წიგნაკი იქცა მნიშვნელოვან ისტორიულ დოკუმენტად. მაგალითად ,,ანა ფრანკის დღიურიც“ კმარა.

დღიური, როგორც ერთ-ერთი ჟანრი, ლიტერატურულ სივრცეშიც დიდი პოპულარობით სარგებლობს (,,მწერლის დღიური“ (ფიოდორ დოსტოევსკი);  ,,ადამის დღიური“ (მარკ ტვენი); ,,სოფლის მღვდლის დღიური“ (ჟორჟ ბერნანოსი), ,,გულისრევა“ (ჟან პოლ სარტრი); ,,წრიპა ბიჭის დღიური“ (ჯეფ კინი), ,,დღიური“ (ნიკოლას სპარქსი), ,,ბრიჯიტ ჯონსის დღიური“ (ელენ ფილდინგი) და სხვ.). ეს სტილისტურ-კომპოზიციური ხერხი ლიტერატურაში სრულად ან ნაწილობრივ გამოიყენება. გმირის დღიურში ხშირად მისი სულიერი მდგომარეობა (თვითრეფლექსია, გარემოსთან დამოკიდებულება) ან არსებული პრობლემისადმი დამოკიდებულება იკითხება. ეს კი მკითხველის მიერ პერსონაჟის შინაგანი  სამყაროს გაცნობას აადვილებს. დღიურის წერის პროცესში მწერალი  გაცილებით უშუალო და თავისუფალია. ამავე მიზეზით, მკითხველი გამოჩენილი ადამიანების პირადი ჩანაწერების მიმართაც დიდ ინტერესს იჩენს.

მემუარების მსგავსად, დღიურიც ავტობიოგრაფიული პროზის ნაწილია, თუმცა მას მემუარებისგან ყველაზე მთავარი რამ – ჩაწერის დრო (ახლო წარსული ან აწმყო) განასხვავებს. ფრაგმენტული ჩანაწერები რეგულარულად იწარმოება და თარიღდება. მსგავსი შენიშვნების წარმოების მთავარი დადებითი მხარე ფურცელზე ინდივიდუალური გამოცდილების ორგანიზებულად გადმოტანაა. დღიური სხვადასხვა მიზნით იწერება. დღეს მას ყველაზე ხშირად პრაქტიკული ჩანაწერების გასაკეთებლად (ყოველდღიური გეგმები/ მიზნები, ხარჯთაღრიცხვა, საყიდლების სია და სხვ.) იყენებენ.

პირადი ჩანაწერების წარმოების პრაქტიკას სენტიმენტალიზმსა და ევროპული კულტურის რომანტიკულ ბუნებას უკავშირებენ. ადამიანები ფურცლებს ყველაზე მნიშვნელოვან საიდუმლოსაც კი ანდობდნენ. ჩანაწერების წყალობით ბევრ იდუმალებით მოცულ კითხვას გაეცა პასუხი. საკითხავია, რატომ რისკავდნენ ასე?! ფსიქოლოგების აზრით, დღიურის წარმოება ერთგვარი თერაპიაა, თან ადამიანთა ნაწილს საკუთარი რვეულის ფურცლები უფრო სანდო მეგობრად და კარგ მსმენელად მიაჩნია, ვიდრე რომელიმე კლინიკის კარტოთეკაში შენახული  ფსიქოანალიტიკოსის პირადი ჩანაწერები.

დღეს ფურცელი და კალამი აქტიურად მხოლოდ სკოლაში გამოიყენება. აქედან გამომდინარე, გასაკვირი არცაა, რომ თანამედროვე მოზარდებმა საკუთარი მე-ს ძიება კომპიუტერული ტექნიკის დახმარებით განაგრძეს, ტრადიციული დღიურის ფორმატი კი ბლოგმა ჩაანაცვლა.

ალბათ ყველას გახსოვთ სკოლის დღიური, რომელიც დავალების ჩასანიშნად, შეუსრულებელი სამუშაოს აღსარიცხად და მოსწავლის აკადემიური შეფასების დასაფიქსირებლად გამოიყენებოდა. მისი მთავარი მიზანი მშობლისთვის ინფორმაციის მიწოდება იყო და ამიტომაც ხშირად ,,იკარგებოდა“. დღეს სკოლის დღიურმა ელექტრონულ სივრცეში გადაინაცვლა და მოსწავლის აკადემიურ მიღწევებთან თუ სირთულეებთან დაკავშირებული ინფორმაცია მოზარდებსაც და მათ მშობლებსაც დროულად მიეწოდებათ.

ჩემს ბავშვობაში დიდი პოპულარობით სარგებლობდა, ე.წ. მეგობრობის დღიური, რომელში მოხვედრაც, ანუ ავტორის შეკითხვებზე პასუხის გაცემა და სამახსოვრო ჩანახატების დატოვება ავტომატურად ნიშნავდა მისი პატრონის შენდამი მეგობრულ დამოკიდებულებას. მისმა პოპულარობამ XX საუკუნის ბოლომდე გასტანა და სასკოლო ჰორიზონტიდან ინტერნეტის ეპოქის დადგომისთანავე გაუჩინარდა.

მიზნობრივ (პრაქტიკულ) დღიურებს უმეტესად საქმიანი ზრდასრულები აწარმოებენ. სწორად დაგეგმვის გარდა, ჩანაწერები საკუთარი მეხსიერების დანდობის თვალსაზრისითაც მნიშვნელოვანია.

იდეების გენერირების შესანიშნავ მეთოდს წარმოადგენს ჯულია კამერონის (ინგლისელი ფოტოხელოვანი) ,,დილის გვერდები“, რომლის  მიზანიც ყოველ დილით სამ გვერდამდე ჩანაწერების (იდეა, ინტერესი, სურვილი…) გაკეთებაა. ხელოვანი ადამიანებისთვის მსგავსი დღიურის წარმოება მათი ცხოვრების შემადგენელი ნაწილია, რადგან იგი იდეის შენახვის და მოგვიანებით მასთან მიბრუნების საშუალებას იძლევა. აღორძინების ხანის მხატვარი ლეონარდო და ვინჩი თურმე ყველგან თან ატარებდა პატარა ბლოკნოტს, რომელშიც დროდადრო ჩანახატებს აკეთებდა.

საკმაოდ წარმატებული პროექტი გამოდგა და ჩემი მოსწავლეები (III –IVკლასები) დღემდე აწარმოებენ ,,შთაბეჭდილების დღიურს“. პატარა მკითხველები მასში წაკითხული წიგნების შესახებ დაწერილ რეფლექსიებს აგროვებენ: საყვარელი ეპიზოდის შინაარსს ჰყვებიან, წიგნში დამატებით პერსონაჟად ერთვებიან და გმირებს პრობლემის გადაჭრის ახალ ხერხს სთავაზობენ, საყვარელ პერსონაჟებს წერილებს სწერენ, კითხვებს უსვამენ და რჩევებს აძლევენ, ავტორების შესახებ საინტერესო ცნობებს იძიებენ, წიგნში ამოკითხულ საინტერესო ფრაზებს ინახავენ და ა.შ. ეს აქტივობა მოსწავლეებში კითხვისა და წერის მოტივაციას ამაღლებს. პატარების უმეტესობას უჭირს სათქმელის წერილობით ჩამოყალიბება, ,,შთაბეჭდილების დღიურის“ წყალობით კი  მოსწავლეები შიშს ადვილად ამარცხებენ და წერის პროცესიდან სიამოვნებას იღებენ.

საკუთარი თავის შესწავლის პროცესში მოსწავლეები შეიძლება ავტობიოგრაფიულ დღიურზე მუშაობითაც დაინტერესდნენ. ,,ჩემი ისტორია“ კვლევითი სამუშაოების მოყვარული მოსწავლეების ფავორიტი აქტივობაა. ბავშვებმა საინტერესო ცნობები მისი ოჯახის, გვარის, წინაპრების, საცხოვრებელი ადგილის შესახებ, როგორც წერილობითი, ასევე ზეპირი წყაროდან (ოჯახის წევრები, ნაცნობები, საჭირო სფეროს სპეციალისტები…) უნდა მოიძიონ.

,,განწყობის წიგნაკი“ საკმაოდ ადვილი საწარმოებელია, თან საბაზო და საშუალო საფეხურზე ერთგვარ დამხმარე რვეულადაც შეიძლიათ გამოიყენოთ. მასში იწერება, ე.წ. დღის ფრაზები, ანუ სასურველი ციტატა იმ დღეს წაკითხული თხზულებიდან. შეგიძლიათ, გამოიყენოთ სიმღერის ტექსტის და საგაზეთო სტატიის ამონარიდები, ან თვითგამოხატვის სხვა საშუალებებს – მხატვრობას და ფოტოგრაფიას  მიმართოთ.

ერთწინადადებიანი დღიური ,,განწყობის წიგნაკის“ ერთგვარ ვარიაციას წარმოადგენს. მასში ჩავლილი დღის ,,მთავარი აზრი“ – ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვლენა უნდა დაფიქსირდეს. ავტორს აქაც შეუძლია, სათქმელის გადმოცემის სხვადასხვა საშუალებას მიმართოს (ერთი წინადადება, ფოტო, ნახატი ან ფრაზა რომელიმე თხზულებიდან).

,,ბედნიერების დღიურის“ დახმარებით კარგად ყოფნის წამებს ჩაინიშნავთ. ეს შეიძლება იყოს დილის სუფთა ჰაერის ჩასუნთქვა, ხანგრძლივი წვიმიანი დღეების შემდეგ მზიანი დილის გათენება, უცნობი ადამიანის ღიმილი, მოულოდნელი შეხვედრა და სხვ. დაუსვით თქვენს თავს შეკითხვები, მაგალითად: რა მოხდა დღეს მნიშვნელოვანი? რა გავლენა მოახდინა ამან ჩემზე? რამ გამაბედნიერა? რამ გამაღიმა?.. და პასუხები დღიურში ჩაიწერეთ. გირჩევთ, დღიური გასული წლის ბოლო დღეს გადაიკითხოთ, განწყობასაც საგრძნობლად აიმაღლებთ და ახალ გამოწვევებსაც დადებითი ემოციით აღჭურვილი შეხვდებით.

სოკრატეს ამბობდა, რომ ჩვენ ვერ მივაღწევთ ფიზიკურ და სულიერ აღზრდას, სანამ არ დავაკვირდებით, რა არის ჩვენი მიზანი. თუ დღიურის წარმოება თვითრეფლექსიის, საკუთარ თავთან დიალოგის, მოვლენების გაანალიზებისა და წარსულში დარჩენილი ,,მე“-ს გარედან შესწავლის საუკეთესო საშუალებაა, გამოდის, რომ ჩანაწერებზე მუშაობის პროცესი სულიერი აღზრდის შემადგენელი ნაწილია.

დღიურის წარმოების მთავარი წინაპირობა გულწრფელობაა. აქ არც ნაწერის ზომას აქვს მნიშვნელობა და არც მის სიხშირეს. მთავარია გონების ობიექტივმა ის მნიშვნელოვანი მოვლენები დააფიქსიროს, რომელთა გახსენებაც თქვენს ცხოვრებას გაცილებით მიმზიდველს გახდის.

თანამედროვე სტანდარტები ფართოდაა მიმართული განათლების ჰუმანიზაციაზე და  სწავლების ინდივიუალიზაციაზე, რომელიც ხელს უწყობს თითოეული მოსწავლის რეალიზაციას. ამ მოთხოვნის შესრულების ეფექტური საშუალებაა სწავლების დიფერენცირებული მიდგომები. მსგავს მიდგომებს ხშირად ვიყენებთ პრაქტიკაში, მაგალითად, როდესაც ვგეგმავთ გაკვეთილს, ვცდილობთ ვუპასუხოთ კითხვას: როგორ გავაკეთოთ ისე, რომ მოსწავლემ უბრალოდ კი არ დაიზეპიროს ცოდნის გარკვეული რაოდენობა, არამედ ისწავლოს იმისდა მიუხედავად, როგორი საშუალებებიც და  რისი პოტენციალიც  აქვს მას. და როდესაც შევადგენთ მსგავს გეგმას, აღმოჩნდება, რომ:

ა) სასწავლო პროცესის ცენტრში დგას მოსწავლის პიროვნება (რაც დამახასიათებელია სწავლებაში დიფერენცირებული მიდგომებისთვის);

ბ) სასწავლო პროცესის ორგანიზება აქცენტირებულია ინდივიდუალიზაციასა (რაც წარმოადგენს დიფერენცირებული სწავლების მეთოდურ საფუძველს) და  დავალებების დიფერენცირებაზე (გაკვეთილის ჩატარების მეთოდიკაზე).

დიფერენცირება  ნიშნავს დაყოფას, დანაწილებას, მთელის გაყოფას ნაწილებად, ფორმისა და საფეხურების მიხედვით დანაწილებას და თითოეულის შესწავლას ცალ-ცალკე.  დიფერენცირებული სწავლებისას  მასწავლებელი  მუშაობს მთელ ჯგუფთან, რომლის თითოეულ წევრს სხვადასხვა ხარისხის ცოდნა აქვს, მაგრამ პროცესი მიმართულია „გათანაბრებაზე“ – დავალებები  დახარისხებულია თითოეულის შესაძლებლობის მიხედვით, რაც ერთიანობაში ხელს  უწყობს თითოეულის მოტივაციას და შესაძლებლობებისა და ინტერესების მაქსიმალურად გამოვლენას, ერთმანეთის საშუალებით სწავლასა და თვითსწავლას.

დიფერენცირებული მიდგომა სწავლებაში პირველად გამოიყენეს XX  საუკუნის დამდეგს და ის დაკავშირებულია  ჰუმანიტარული ფსიქოლოგიის წარმომადგენლების – კ. როჯერსის, ა. მასლოუს, რ. მეის  სახელებთან. დიდაქტიკის კუთხით დიფერენცირებული სწავლება თავის თავში მოიცავს განათლების მიზანს,  შინაარსს, სწავლა/სწავლების საშუალებების ორგანიზაციას და საგანმანათლებლო პროცესის ეფექტურობის თითქმის ყველა კრიტერიუმს. ის ეძებს გზას – უფრო მეტად დააკმაყოფილოს მოზარდის შემეცნებითი ინტერესი, გააღვივოს და გამოიწვიოს კიდეც ის  და მხარდაჭერა აღმოუჩინოს მოსწავლეს განვითარებისა და პიროვნულ ზრდის პროცესში.

დიფერენცირებული მიდგომის ვარიანტებია:

• მოსწავლეთა დაყოფა ინტელექტუალური განვითარების მხრივ მათი მომავალი  განვითარებისა და შემდგომი  გაერთიანების მიზნით;
• სრული თავისუფლება სასწავლო მასალის არჩევაში, მასალის შესწავლაში;
• თვითშეფასება;
• ინტეგრირებული სწავლებისა და  ზოგადად საგანთაშორისი კავშირების აქტიური გამოყენება ცოდნის გაღრმავებისათვის.

დიფერენცირებული  მიდგომების სხვადასხვა სახის გამოყენებისას შედეგებიც სხვადასხვანაირია:

• სიმძიმის ცენტრი გადატანილია სწავლებიდან მოსწავლეზე, რომელიც  დამოუკიდებლად გადაამუშავებს  და აითვისებს ინფორმაციას;
• მასწავლებელი ცალსახად ორიენტირებულია სამუშაოს შინაარსზე;
• კლასის ობიექტურადაა დაყოფილი მიკროჯგუფებად –  მოსწავლე თვითონ ვერ აირჩევს სამიზნე დონეს, რომელიც შეესაბამება მის შესაძლებლობებსა და მოთხოვნილებებს;
• კლასში გამეფებულია ურთიერთნდობისა და თანხმობის ატმოსფერო, მოსწავლეებს უყვართ ჯგუფური სამუშაო, რომლის დროსაც უვითარდებათ  მოთმინების, ჯგუფურობის, მხარდაჭერის, კომუნიკაბელურობის უნარები.

დიფერენცირებული მიდგომების დროს მნიშვნელოვან ფაქტორს  წარმოადგენს მოსწავლის მოსწრების დონე.  ამ მხრივ მოსწავლეები ძირითადად იყოფიან  3 დონედ: სუსტი, საშუალო და ძლიერი მოსწავლეები. ჩვეულებრივი გაკვეთილი შესაძლებელია ჩავატაროთ მოსწავლეთა დონეების გათვალისწინებით:

I დონე – ძლიერი შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეები, რომლებიც დამოუკიდებლად ასრულებენ რთულ სავარჯიშოებს, შეუძლიათ ცოდნის გამოყენება უცნობ სიტუაციაში და აქვთ შემოქმედებითი უნარები, გამოყოფენ საკითხიდან არსებითს, ძირითადს, კანონზომიერს, აღწევენ მაღალ შეფასებებს;

II დონე – შედარებით განვითარებული უნარის მქონე მოსწავლეები, მათ უჭირთ ერთბაშად აღიქვან საკითხის ძირითადი არსი, გამოყონ კანონზომიერებები, ამისთვის  სჭირდებათ გარკვეული დრო, მაგრამ შეუძლიათ დაინახონ ზოგადში კერძო და კერძოში – ზოგადი ელემენტები. სათანადო დახმარების პირობებში ამ ჯგუფის მოსწავლეებს შეუძლიათ გაუმკლავდნენ I ჯგუფის მოთხოვნებსაც.

III  დონე – სუსტი, არასაკმარისად მომზადებული მოსწავლეები, ანუ ისინი, რომლებიც  დიდ ინტერესს არ ავლენენ ისტორიის საგნის მიმართ და თითქმის არ ფლობენ ისტორიულ მასალასთან დამოუკიდებლად მუშაობის უნარს. მათ არ შეუძლიათ ისტორიული მასალის აღქმა, წარმოსახვა, გადამუშავება,  ემოციური დამოკიდებულების გამოვლენა, არ შეუძლიათ დამოუკიდებლად ანალიზი და შედარება. ისინი მასალას ითვისებენ მრავალჯერადი განმეორების გზით და ყოველთვის   სრულად ვერ აღწევენ ამას, დავალებების შესრულებას ანდომებენ დიდ დროს.

რაც  შეეხება  ჯგუფების შედგენას – დიფერენცირებული მუშაობის დროს ჯგუფები მუდმივი არაა, ის იცვლება არამარტო დროთა განმავლობაში, არამედ შეიძლება შეიცვალოს ერთი გაკვეთილის ფარგლებშიც კი.

დიფერენციაციის საშუალებები:

• დავალების შინაარსი ერთნაირია მთელი კლასისთვის, მაგრამ ძლიერ მოსწავლეებს ნაკლები დრო ეძლევათ დავალების შესრულებისთვის;
• დავალების შინაარსი ერთნაირია ყველასთვის, მაგრამ ძლიერი მოსწავლეებისთვის დავალების მოცულობა გაცილებით დიდია სხვებთან შედარებით;
• დავალება საერთოა მთელი კლასისთვის, მაგრამ სუსტ მოსწავლეებს ეძლევათ დამხმარე მასალა, რომელიც გაუადვილებთ სამუშაოს (საყრდენი სქემები, ცხრილები, ნიმუში და ა.შ. );
• სხვადასხვა დონის მოსწავლეებისთვის გაკვეთილის ერთ-ერთ ეტაპზე გამოიყენება სხვადასხვა შინაარსის და სირთულის ამოცანა;
• მოსწავლეები თვითონ ირჩევენ დავალებების ვარიანტებს;
• ხშირად გამოიყენება მასალის გამტკიცება.

დიფერენციაციის  დროს  მიმდინარე, თემატური და შემაჯამებელი დავალებები სხვადასხვა დონისაა  და  განსხვავებულია უნარ-ჩვევების კუთხითაც. მაგალითად,

• დამოუკიდებელი მუშაობის დროს დიფერენცირებული დავალებები მიმართულია ცოდნის გამჭვირვალობაზე, მოქნილობაზე, კონკრეტულობაზე, გაცნობიერებზე.  მათი შესრულებისთვის გამოიყოფა 10-15 წუთი.
• სხვადასხვა დონის დავალებების დროს მოსწავლეებს ურიგდებათ სხვადასხვა ფერის ბარათები სხვადასხვა დავალებებით: მწვანე – I დონე, ლურჯი – II დონე, წითელი – III  დონე. დავალებების რაოდენობა დამოკიდებულია შესასწავლ საგანზე, სირთულეზე, მოსწავლეთა ინდივიდუალურ თვისებებზე და დამოუკიდებელი მუშაობის დროზე;

საჭიროების დროს მოსწავლეს შეუძლია გამოცვალოს დავალება, ან ხელახლა შეასრულოს იმავე დონის სხვა დავალება. შეფასება დამოკიდებულია დავალების სირთულეზე: I დონე -5/6 ქულა ; II დონე – 7/8 ქულა; III  დონე – 9/10 ქულა;  მოსწავლეთა თვითშეფასებაში  კი გამოჩნდება, რამდენად სწორად იქნა შერჩეული დონე.

დიფერენცირებულ  დავალებებს შორის გვხვდება  ადაპტირებული (შედარებით ადვილი) დავალებებიც, რომელიც:

• შეიცავს დავალების შინაარსს, ალგორითმს და მის მიხედვით შესრულებულ ნიმუშს;
• დავალებას, რომელიც უნდა შესრულდეს წყვილში;
• სხვადასხვა დონის დახურული ტიპის ტესტურ დავალებას, რომლის დროს მოსწავლეს სთავაზობენ 10-15 ტესტს, რომელთა შესრულებისთვის (თითოეულის) დასჭირდება 7-10 წუთი.

განვიხილოთ  გაკვეთილის ფრაგმენტი დიფერენცირებული დავალებებით: გაკვეთილის თემა – საღვთო რომის იმპერია კარლ V-ის დროს;

დრო – 15 წუთი.

დაახლოებით  5/6 ქულიანი დავალება:

• დაასახელეთ კონკრეტული რეფორმები, რომელსაც ადგილი ჰქონდა კარლ V-ის ცხოვრებაში;
• რას გეუბნებათ სახელები: ა) მ. ლუთერი? ბ) ფილიპე II?
• როგორი იყო კარლ V-ის საშინაო  და საგარეო პოლიტიკის შედეგები?

დაახლოებით  7/8 ქულიანი დავალება:

• რას წარმოადგენდა „95 თეზისი“? ვინ იყო მისი ავტორი?
• დაახასიათეთ, როგორ გაიყო ჰაბსურგთა იმპერია ორ შტოდ.

დაახლოებით 9/10 ქულიანი დავალება:

• რატომ თქვა უარი კარლ V-მ ნიდერლანდებზე და ესპანეთზე და არა გერმანიაზე?
• რატომ დათანხმდა კარლ V 1555 წლის აუგსბურგის რელგიურ ზავზე და არ გააგრძელა ბრძოლა რეფორმაციის წინააღმდეგ? მიაღწია თუ არა ამით თავის მიზანს?

ადაპტირებული  დავალებები:

• მოამზადეთ პატარა დავალებები მოცემულ თემაზე (სუსტი მოსწავლისათვის);
• დაწერეთ ესე მოცემულ თემაზე (დავალება ყველასათვის);
• პრეზენტაციის მომზადება გაკვეთილის თემის მიხედვით და პრეზენტირება კლასის წინაშე;
• კროსვორდის მომზადება (ყველა მოსწავლისთვის, მათ შორის – პასიური მოსწავლეებისთვისაც);
• პორტრეტ-ამოცანის მომზადება (დავალება ყველასათვის).

ჩათვლა თემაზე  –  „ტიუდორები“: ყველა დავალება იყოფა ორ ნაწილად: სავალდებულო ნაწილი 5/6  ქულაზე  და დამატებითი დავალება – 9/10 ქულაზე:

სავალდებულო ნაწილი: იმისათვის, რომ მიიღოს შეფასება 5/6 – საჭიროა შესრულდეს არაუმეტეს 7 დავალებისა მიმდინარე თემის შესახებ:

• მიუთითეთ, რა სახელწოდებით შევიდა ეკლესიის ისტორიაში ჰენრი VIII?
• გააგრძელეთ ფრაზა: „პირველი მმართველი ტიუდორების დინასტიიდან, რომლის მეფობის პერიოდი ყველაზე მშვიდი ეპოქა იყო ინგლისის ისტორიაში იყო…“ (ჰენრი VII);
• რომელი მოვლენა უფრო ადრე მოხდა: რეფორმაცია თუ ანგლიკანური ეკლესიის შემოღება? (რეფორმაცია);
• მიუთითეთ, რა ტერმინით აღინიშნება საეკლესიო და სამონასტრო საკუთრების გადაქცევა სახელმწიფო საკუთრებად?“ (სეკულარიზაცია);
• ინგლისის დედოფალი, ვისი სახელიც დაკავშირებულია „ინგლისის ოქროს ხანასთან“? (ელისაბედ I);
• რას წარმოდგენდა „უძლეველი არმადა“? (ესპანეთის სახელგანთქმული ფლოტი, რომელიც ინგლისმა გაანადგურა);
• რა კავშირი აქვს ფილიპე II-ს ინგლისთან? (თავისი დაუფიქრებელი პოლიტიკით ხელი შეუწყო ინგლისის დაწინაურებას);
• როგორ აღმოჩნდნენ ინგლისის ტახტზე სტიუარტები?
• ვის სახელს უკავშირდება „ინგლისური პროტესტანტიზმი?“ (ელისაბედ I).
• ვინ დააარსა ინგლისში „ვარსკვლავიანი პალატა“ – საგანგებო სასამართლო?

ა) ჰენრი VII;                                    გ) ელისაბედ I;

ბ) ჰენრი VIII;                                    დ) ედუარდ VI.  (პასუხი – ჰენრი VII;)

ადაპტირებული  დავალებები  (ყველა სწორი პასუხი ფასდება 1 ქულით):

• რა კავშირშია ლანკასტერები და იორკები ტიუდორების გამეფებასთან?
• რატომ უწოდეს ინგლისელებმა კათოლიკე მერის „სისხლიანი მერი“?
• რამ შეუწყო ხელი ამერიკის კონტინენტზე ინგლისის კოლონიების გაჩენას?

დიფერენცირებული სწავლების უპირატესობები:   ადვილად  დაიძლევა სიძნელეები; კლასში არცერთი ჩამორჩენილი მოსწავლე არაა; ყველა მოსწავლე ჩართულია სამუშაოში; აქტიურად ფორმირდება პიროვნული თვისებები; იზრდება დამოუკიდებლობა, შრომისმოყვარეობა, თავდაჯერებულობა, შემოქმედებითობა, მოტივაცია, შემეცნებითი ინტერესი;  აქტიურად მიმდინარეობს მასალის შინაარსის გადამუშავება; მეთოდი უზრუნველყოფილია დიდაქტიკური კუთხითაც; მოსწავლეები წინასწარ ემზადებიან ამგვარი მუშაობისათვის; ექვემდებარება მონიტორინგს.

ორი მეფის, ერეკლესა და გიორგის მრჩეველი იყო ეგნატე თუმანიშვილი, გავლენიანი, ჭკვიანი, ცბიერი კაცი.  როცა გიორგი მეფემ რუსეთის იმპერატორს ტრაქტატის ახალი პირობები შესთავაზა, ისიც მის გვერდით იყო. გარდაცვლილი პატარა კახის ნაიარევი სახე სიზმარშიც არ ასვენებდა, მაგრამ მაინც თვლიდა, რომ ერთადერთი გამოსავალი პატარა ქვეყნისთვის რუსეთის სრული მორჩილება იყო, ამიტომაც  მეფის გადაწყვეტილებას არც შეწინააღმდეგებია,  პირიქით, იქნებ დიდმა ქვეყანამ უფრო დიდი ფრთებიც გაგვაშლევინოსო.

ქართლ-კახეთის სამეფო გაუქმდა და ახალი, სხვაგვარი ცხოვრება დაიწყო დიდი სახელწიფოს წესებით. ეგნატეც პოლიტიკულ საქმიანობას შეეშვა და თავისი ძველი, საყვარელი საქმე-მწიგნობრობა გაიხსენა.

შვილები უკვე მოიზარდნენ, ყველა განსაკუთრებული ხელოვანი იყო გადაწერის, კალიგრაფიის, მწიგნობრობის საქმეში, ზოგიერთი – პოეზიასაც ეპარებოდა, მათ შორის, საკმაო წარმატებითაც. შტატსკი სოვეტნიკი – გიორგი რუსულ მედალსა და მეფის გამოცხადებულ მადლობებს შორის ლექსების წერასაც ახერხებდა, თანაც, თავისი განსაკუთრებული მუზის, ულამაზესი მაია ორბელიანით შთაგონებული, დასეირნობდა ტფილისის ქუჩებში დროშკით და ხან რუსთაველის, ხანაც ჩახრუხაძის კიდობნიდან ამოცლილი რითმა-მაჯამებით ლექსებს წერდა. დავითი – კალოგრაფობდა, იესეც, ანა ხომ დღესა და ღამეს ლამაზ-ლამაზი წინადადებების ამოგვირისტებაში ატარებდა. ახლაც კიდევ ერთი წიგნის  გადაწერა ჰქონდა დაწყებული, მამას ხშირად ეკითხებოდა რჩევას, მელნის ფერსა და ფურცლის ხაოს უთანხმებდა.

დიდი თავისნათქვამა გოგო იყო ანა,  მამის ნებიერა, ყველაზე საყვარელი შვილებს შორის.  იშვიათად იცლიდა მისთვის ეგნატე, ამიტომაც, ყოველი მათი შეხვედრა კიდევ უფრო ძვირფასი იყო ანასთვის. რაზე აღარ საუბრობდნენ, „ვისრამიანსა“ და “ბარამიანზე”,  საქართველოს მომავალსა და წარსულზე, ანა ფიქრობდა, რომ რუსეთის ქვეშევრდომობა არასწორი გადაწყვეტილება იყო, ეგნატე ორი ცუდი არჩევანიდან ნაკლებად უარესზე მიუთითებდა, საერთო აზრამდე კი ვერ მიდიოდნენ.

სამაგიეროდ, როცა „ვეფხისტყაოსანსა“ და ლიტერატურას, გადაწერილ თუ გადასაწერ წიგნებს მიადგებოდნენ, მამა-შვილის თანამოაზრეობა ცხადი ხდებოდა.

ლექსებსაც წერდა ანა, თუმცა მამას არ აკითხებდა, ამისთვის მეგობარი, ისიც კარგი პოეტი და მწიგნობარი პეტრე ლარაძე ჰყავდა, ანდა ძმა – გიორგი თუმანიშვილი. ერთხანს მიმოწერისათვის სრულიად ახალი, საიდუმლო დამწერლობა მოიფიქრეს, დაშიფრული სიტყვებითა და მარცვლებით, რომელსაც სხვა ვერავინ გაიგებდა. ასეთივე მინაწერებს ტოვებდა ანა თავის გადაწერილ წიგნებზეც, ეს მისი საკუთარი საიდუმლო იყო, მისი სულისა და ფიქრის გამოხატულება.

ერთგვარი ლიტერატურული სამეგობრო ჰქონდათ, ორდენის მსგავსი, იკრიბებოდნენ, ჩაის სვამდნენ, ლექსებს კითხულობდნენ, ზოგს სხვისას, ზოგსაც – თავიანთს, ახალს. ცოტა ხანს ანას ძმა-დავითიც მათთან იყო, შემდეგ ოჯახსა და სამსახურს მოეკიდა და წიგნებისთვის ვეღარ იცლიდა.

ლექსებსაც ბევრს უძღვნიდნენ, მეგობარ პოეტებსაც ჩუმ-ჩუმად უყვარდათ, თუმცა დიდი მრჩევლის შვილსა და გიორგი თუმანიშვილის დას ვერაფერს უბედავდნენ. „«ან ამან მომკლა ანა მან“ – მაჯამურ ლექსებს წერდა პეტრე ლარაძე და ხმამაღლა არაფერს ეუბნებოდა. რომ ეთქვა, იქნებ თანაგრძნობაც მიეღო, მაგრამ ვერასდროს სცადა, მერე კი დაგვიანდა.

დიდხანს სწერდნენ ერთმანეთს საიდუმლო წერილებს, აკროსტიხებს, მაჯამებს,

მერე ანაც გათხოვდა და ყველა პოეტსა და აშიკს გული დასწყვიტა, სამაგიეროდ, ავთანდილ ამილახვარი გააბედნიერა და ორი შვილიც გაუჩინა.

„ვეფხისტყაოსანი“  უკვე ოჯახს მოკიდებულმა, შვილების აღზრდით დაკავებულმა კნეინა ანამ გადაწერა,  მუყაოს ყდიანი ხელნაწერი, ლამაზად გამოყვანილი სინგურის ასოები, თავსამკაულით,  ანამ თავისი შვილის, ალექსანდრეს მიუძღვნა, როგორც ხელნაწერიდან ვიგებთ.

მოგვიანებით ამ ხელნაწერის მინაწერებში კიდევ ერთ ქალს – ბარბარე ჯორჯაძეს ვპოულობთ, რომელიც წლების მერე თავის პოეტ ბებიას ეხმიანება.

ხელნაწერის მინაწერებში კიდევ ერთი ქალისა და ოჯახის ამბავი ცოცხლდება, პოეტის, კალიგრაფის, მკითხველისა და საინტერესო ლიტერატორის. „მე ვარ უმოყვრო მოყვარე“ – როგორც ის თავის ერთ-ერთ მინაწერში ამბობს.

“4 აბზაცის გზით წერა“ კრიტიკული აზროვნების ერთ-ერთი კლასიკური, ამავდროულად, თვალსაჩინო სტრატეგიაა. მისი ავტორია კელი ამბროუსი[1], რომელიც მიიჩნევს, რომ სტრატეგიის გამოყენებით წერას დაწყებითი კლასებიდანვე შეიძლება შევაჩვიოთ ბავშვები. სტრატეგია წარმატებით გამოიყენება სწავლების საბაზო და საშუალო საფეხურებზეც, ასევე ყოველთვის, როდესაც ესეის წერას გადავწყვეტთ.

სქემა 1.

აღნიშნული მოდელი ძალიან ეფექტური და ეკონომიურია, რადგან სქემა შეიძლება გამოვიყენოთ ფაზლი ჯგუფური სამუშაოების შესრულებისასაც. ამგვარ შემთხვევაში გაკვეთილზე ერთდროულად რამდენიმე ესეის შექმნა და გაცნობა მოხერხდება.

საგაკვეთილო თუ სალექციო პროცესში აქტიურად გამოიყენება ხაზგასმის სტრატეგიაც. ამ სტრატეგიის არსი ის არის, რომ გამოვიყენოთ ხაზგასმის მეთოდი ძირითადი აზრისა და მისი მხარდამჭერი დეტალების მიმართ.

„შენ ამბობ/მე ვწერ“  სტრატეგია

„შენ ამბობ/მე ვწერ“ არის დაგეგმვისა და გადამოწმების სტრატეგია, რომელიც ეყრდნობა წერის თანამშრომლობით მოდელს და წერისას ავითარებს იდეებს. სტრატეგიის ავტორია კეითი სქარაფია (Kathie Scarafia).

ნაბიჯი 1: შესავალი

„შენ ამბობ/მე ვწერ“ სტრატეგია დაეხმარება იმ სტუდენტებს, ვისაც უჭირს აზრების/იდეების ფურცელზე გადატანა. სტრატეგია მოითხოვს 2 ადამიანს. ესეის ავტორი ზეპირად პასუხობს მასწავლებლის/ლექტორის ან თანაპარტნიორის მიერ დასმულ შეკითხვებს. ამ დროს კი წერის მეორე მონაწილე ყველაფერს ზუსტად ინიშნავს ფურცელზე. ეს მნიშვნელოვანია, რადგან ესეის ავტორებმა უნდა ამოიცნონ თავიანთი აზრები ან სიტყვები, როდესაც მონახაზს კვლავ დაუბრუნდებიან.  კითხვები, რომლებსაც მსმენელ/ჩამნიშვნელი სვამს, დაფუძნებულია მონახაზსა თუ თეზისზე, როლის შესახებაც იწერება ესეი. „სად გვჭირდება მეტი იდეა?“,  „სად შეიძლება დავამატოთ მეტი დეტალი?“. სტუდენტები, რომლებიც ამგვარად მუშაობას ეჩვევიან, მერე თავადაც, პარტნიორის გარეშეც უიოლდებათ წერა. ზოგი ჩანაწერს თავისით კრავს, ზოგიც დაბალ ხმაზე მსჯელობს ამა თუ იმ იდეის შესახებ.[2]

ნაბიჯი 2: „შენ ამბობ/ მე ვწერ“ სტრატეგიის მოდელირება

„შენ ამბობ/მე ვწერ“ სტრატეგია აიგება პარტნიორებისადმი „კარგის“ პრიმიტივზე დაფუძნებული შეკითხვების დასმით. სტუდენტები ასევე ხედავენ, როგორ გარდაიქმნება ავტორისეული აზრები მის საკუთარ სიტყვებად. მოსაუბრე ავტორებს გაცნობიერებული აქვთ, რომ ნელა უნდა ისაუბრონ, რათა მათი სიტყვები არ დაიკარგოს. ესეი აიგება ზედაპირული მონახაზის/ ჩანაწერის გამოყენებით. სტუდენტები რწმუნდებიან სტრატეგიის წარმატებაში.  სპეციფიკური ინსტრუქციების წარმოებისთვის სასარგებლოა ნაბიჯების სიის გამოქვეყნება დაფასა თუ დიდ ეკრანზე.  მაგალითად, ამ ფორმით:

სქემა 2.

ამ ყველაფრის შემდეგ დროა, სტუდენტების ხელი შევუწყოთ სტრატეგიის წარმატებით განხორციელებაში.[3]

ნაბიჯი 3: „შენ ამბობ/მე ვწერ“ სტრატეგიის ხარაჩო

ამ სტრატეგიით იქმნება წერილობითი ნაწილი, ასევე წერითი მსჯელობისა და ზეპირი მეტყველების გამოყენებით იხსნება წერის სირთულეები.   ქაღალდის ცალკე ფურცელზე პარტნიორის მიერ იწერება ყველა აზრი, რომელიც მსჯელობისას თანაავტორის მიერ წარმოითქმის. ნაწერს მთხრობელი ავტორიც გადაიკითხავს და ერთად ეძებენ ადგილებს, რომლებიც ჩასწორებას საჭიროებს.  ამ სტრატეგიის გამოყენებით ავტორს ენიჭება ნდობა, რომ ყველა მისი აზრი თუ სიტყვა უცვლელად ინახება ფურცლის ნაწილზე.  ის კი, ვისაც ფურცელზე თავისი აზრების გადატანა უძნელდება, წერაში თანდათან იწაფება და მალე თავის აზრებსაც ისევე სწრაფად გარდაქმნის არგუმენტად თუ ესეიდ, როგორც ეს პარტნიორთან თანამშრომლობის შემთხვევაში ხდებოდა ხოლმე[4].

რა სტრატეგიასაც არ უნდა ვიყენებდეთ, მთავარია, გვახსოვდეს, რომ თეზისისა თუ არგუმენტისთვის ნებისმიერი აზრი ფასეულობას დავაფუძნოთ და ისე დავუკავშიროთ განსაზღვრის კრიტერიუმს, ასევე მართებულობას/რელევანტურობას, მნიშვნელოვნებასა და თანმიმდევრულობას[5]. რადგან  სწორედ ამგვარი მიდგომა წარმოადგენს ეფექტური არგუმენტის შექმნისა და არგუმენტირებული მსჯელობის  საფუძველს.

მაგრამ კიდევ უფრო მთავარია, ვასწავლოთ იმის წარმოდგენა, რომ ყველაფერი შეუძლიათ და შეძლებენ, ყველაფერი წარმოიდგინონ. ეს ფრაზა „კრეატორის დღიურიდანაა“. კოტე იანტბელიძის ეს საინტერესო წიგნი კი ცალკე წერილს  ნამდვილად იმსახურებს.

სხვა რესურსები:

https://www.youtube.com/watch?v=owZxVE1SALg&t=328s

https://www.michigan.gov/documents/mde/Writing_to_Learn_Mathematics_306722_7.pdf

[1] https://gseweb.gse.buffalo.edu/org/writingstrategies/pdffiles/ambrose.pdf

[2] Higher Quality Video

[3]  Higher Quality Video

[4] Higher Quality Video

[5] https://mastsavlebeli.ge/?p=11024

ჯადოსნური აქტი სცენაზე – ფარდის გახსნა და დახურვა – ისეთივე მარტივ მითად იქცა, როგორც ბევრი სხვა მოვლენა, რაც ადამიანმა ცხოვრებით ჩაანაცვლა.

მიზეზიც მარტივია – სცენას ფარდა აღარ სჭირდება. ფარდა – როგორც დეკორაცია. ის შეიძლება იგულისხმო, გამოიგონო, თუმცა ვერაფერს უზამ სინამდვილეს, რომელიც ამ ფარდის მიღმა ისედაც ცხადად ჩანს. სინამდვილე შიშველია, ხანდახან ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით, გამჭვირვალე, და მაყურებელს ეს ზუსტად ესმის.

როგორც იტყვიან, ხელოვნებასაც (და ცხოვრებასაც) ფარდა აეხადა. ასეთი გამონათქვამიც გვაქვს ქართველებს – ნამუსი აეხადაო. შეცვალეთ ნამუსი ფარდით და, შესაძლოა იგივე აზრობრივი კონსტრუქცია მივიღოთ. თუკი შევთანხმდებით, რომ ნამუსი, ისევე როგორც ფარდა, დღეს უსარგებლო, მითოსური დეკორაციაა.

ფარდის საჭიროებაზე აქამდე ასე არ დავფიქრებულვარ. გუშინ კი, პირველად ვნახე „სამეფო უბნის თეატრში“ სპექტაკლი „პრომეთე“ და თითქმის ორი საათის მანძილზე, მონუსხული და დაძაბული, ტექსტის ჭარბი დინამიკით, მსახიობების ოსტატობით, კარგი მუსიკით დატყვევებული, რეფლექსიის რომელიღაც სიხშირეზე გაუჩერებლად ვგზავნიდი მოკლე მტკივნეულ შეტყობინებას: „სად არის ფარდა?!“..

ახლა კი არა, ამ სპექტაკლში კი არა, ამ თეატრში კი არა, ზოგადად – სად არის ფარდა?

„პრომეთე“ მართლაც მნიშვნელოვანი სპექტაკლია – ის უამრავ საფიქრალს აჩენს. ფიქრი კი, კარგი რამაა. რახანია, აღარ ვნებივრობთ იმგვარი ტექსტებით თუ არტტექსტებით, ბევრი ფიქრის კოდირება რომ შეეძლოს.

„პრომეთე – დამოუკიდებლობის 25 წელი“ – ესაა სპექტაკლის სრული სათაური. რეჟისორი – დათა თავაძე, ტექსტი – დავით გაბუნია და დათა თავაძე, კომპოზიტორი – ნიკა ფასური, სცენოგრაფია და კოსტუმები – ქეთი ნადიბაიძე, მსახიობები – დამოუკიდებელი საქართველოს ტოლი ახალგაზრდები. მოკლედ – ახალგაზრდა შემოქმედებითი ჯგუფის ნამუშევარი. ეს „ახალგაზრდა“ კონკრეტული მდგომარეობაა და იმ აზრს აზუსტებს, რომ სპექტაკლმა ქვეყნის დამოუ

კიდებლად ყოფნის 25-წლიანი ისტორია უნდა მოჰყვეს. როგორც მის ანოტაციაში ვკითხულობთ – „ცალკეული ადამიანის ბიოგრაფია მთელი ქვეყნის კონცენტრირებული ისტორიაა. სად იშლება ზღვარი ბიოგრაფიასა და ისტორიას შორის და სად იბადება პერსონალური მითოლოგია? საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადების წელს დაბადებული თაობა, თანატოლ სამშობლოსთან ერთად საკუთარ დამოუკიდებლობას ეძებს. აქ ყველა ადამიანი არის გმირი და ყველა გმირი პრომეთესავით მიჯაჭვულია“.

ესქილეს, ჰოვარდ ბარკერის, აუგუსტო ბოალის და ფრანც კაფკას ტექსტები ორგანულად ერწყმის თითოეული გმირის ნარატივს. პრომეთეს ისტორია თანამედროვე ქართველი ახალგაზრდების „ჩვეულებრივ“ ისტორიაში გადაიზრდება, ან პირიქით, ჩვენი ნაცნობი თავგადასავალი იძენს ეპიკურ მასშტაბებს, ეროვნული მოძრაობის, სამოქალაქო და აფხაზეთ-სამაჩაბლოს, შიმშილის, ნარკოტიკის, დევნილობის, ციხის კადრების, ძალადობის თუ ათასი სხვა გამოვლილი ჭირის და უბედურების პირადი ამბები ბუნებრივად „თავსდება“ დიდი მოაზროვნეების ტექსტებთან, რათა მძლავრად გამოიხატოს ხელოვნების მთავარი არსი. რათა დაიბადოს თეატრი.

ეს ბუნებრივი ნარჩენებიც – ყოფითი ტექსტები, რომლებსაც მსახიობები არანორმალურად ზუსტად ირგებენ, როგორც სამოსს და სცენის საგანგებოდ მწირ დეკორაციას – საუკეთესო მასალაა, რათა ცხოვრება ხელოვნებად გადამუშავდეს.

თეატრი საკუთარი თავისთვის გვერდიდან ყურებაა – ამბობს ერთი გმირი და ეს ამოცანა, როგორც მნიშვნელოვანი კიბერმისია, სპექტაკლში შესრულებულია!

„პრომეთე“ მაყურებელს ეძღვნება. მაყურებელს – ამ უკიდურესად აუცილებელ ვინმეს არამხოლოდ თეატრისათვის, არამედ ცხოვრებისთვისაც.

მაგრამ, თუკი გავხსნით მარტივ მითს და წარმოვიდგენთ, რომ სადღაც, მაყურებელსა და სცენას შორის, ფარდა უნდა იგულისხმებოდეს, როგორც დაძაბული წამი, დანაღმული საზღვარი რეალურსა და გამოგონილს შორის (ეს წამი, ეს საზღვარი ისედაც არსებობს თითოეული ჩვენგანის ცნობიერში და ხანდახან მას საბედისწერო, ხანაც – ფატალური მნიშვნელობა აქვს), მაშინ ისიც წარმოვიდგინოთ, როგორ დაიხურება ეს ფარდა ორი საათის (სპექტაკლის დაახლოებითი ხანგრძლივობა) შემდეგ და რა დარჩება ადამიანისგან, ვინც აიძულეს, ამ დროის მანძილზე დიდი ტკივილებით დაჩეხილიყო, ეს ზღვრული მდგომარეობა განეცადა, საკუთარი თავისთვის გვერდიდან შეეხედა? რა დარჩება მსახიობისგან და მაყურებლისგან, რომელმაც დამოუკიდებლობაზე ფიქრში დაძაბა გულისყური, ისედაც ათასი ეჭვით დაფლეთილი ცნობიერება ახალ ქიმერებს შეუშვირა: რა არის თავისუფლება, რატომ არ გამოდის თავისუფლება, რას ნიშნავს მიჯაჭვა, რატომ არ გამოდის მიჯაჭვაც!..

მეჩვენება, რომ ამ სპექტაკლში პასუხები არ არის. ამ დაუნდობელ გაშიშვლებაში, გულისწასვლამდე ექსპრესიაში და ფიზიკურ ტკივილებამდე (დ)აყვანილ ისტორიაში პასუხები არ არის. მხოლოდ კითხვებია.

ისინი კი – კითხვები – სიზიფეს ლოდები – ადამიან-მიჯაჭვული კლდიდან წამდაუწუმ გორავენ.

სპექტაკლში ორი მთავარი აქცენტია – „გახსოვს“ და „დაივიწყე“. გმირები თვითრეფლექსიისასაც და დიალოგებშიც ამ აქცენტებით ერთმანეთს (და მაყურებელს) კატეგორიულად მიმართავენ.

შესაძლოა, ეს „ახალგაზრდა დამოუკიდებლობის“ ინსტინქტია. პირველადი, როგორც ჩვილური გაკვირვება და ბუნებრივი რეაქცია, რომლითაც დანარჩენ დროს უნდა მოერიო. გაუძლო. იცხოვრო.

„გახსოვს“ და „დაივიწყე“ – ყველაფერი ამ შინაგანი აქტების მერე იწყება…

ხელოვნება არის გზა, რომელსაც შეუძლია გადაგარჩინოს. სხვათა შორის, ყველაფრის დავიწყების შემდეგაც.

და თუკი „პრომეთე“ მაყურებელს ეძღვნება, იქნებ სწორედ ესაა მისი ფარული გარიგებაც, იდუმალი შეთანხმება მასთან – აქციოს ცხოვრების ნარჩენები ხელოვნებად, მერე კი ყველაფერს გვერდიდან შეხედოს.

დამოუკიდებლობა ხომ ჯერ ასეთი ახალგაზრდაა – სულ რაღაც 25 წლისა. თუკი წარმოვიდგენთ და, მითოსურ ფარდას 25 წლის წინანდელ საზღვარზე დავკიდებთ.

(გაგრძელება)

უნდა ითქვას, რომ განცდების პედაგოგიკის კონცეფცია არ შეიძლება ხისტ, მკაცრ ჩარჩოებში იყოს მოქცეული (ეს ეხება მეთოდებს, საშუალებებს და მიზნებს). ასევე შეუძლებელია სამიზნე ჯგუფების ზუსტი განსაზღვრა. რაც უფრო აქტუალური და მასშტაბური ხდება განცდების პედაგოგიკა (შინაარსი და მეთოდები), მით უფრო ადვილია სამიზნე ჯგუფების გაფართოება.

ამ პედაგოგიკის სპეციალისტების უმრავლესობა ახლაც მიიჩნევს, რომ მათი ძირითადი სამიზნე ჯგუფია გარდატეხის ასაკის ზღვარზე მყოფი ახალგაზრდობა, თუმცა ლიტერატურასა და პრაქტიკაში სულ უფრო ხშირად ვლინდება სხვა ჯგუფები, მაგალითად:

. მარგინალური ჯგუფები, რომლებსაც სოციალური პედაგოგები კურირებენ;

. ახალგაზრდა გოგონები და ქალები;

. ახალგაზრდული გაერთიანებები;

. მოსწავლეები;

. ოჯახები;

. პენსიონერები;

. პროფესიონალები, რომლებიც ეწევიან სოციალურ-პედაგოგიურ პრაქტიკას;

. ჯგუფები, რომლებიც გუნდის შეკვრასა და განვითარებაზე მუშაობენ.

ანეტა რეინერსის აზრით, განცდების პედაგოგიკის მიზნები შეიძლება გადანაწილდეს სამ დონეზე: შიდაპიროვნულზე, პიროვნებათაშორისსა და ინსტიტუციურზე.

პირველ დონეზე ყურადღება ძირითადად ეთმობა პიროვნების ფორმირებას, ანუ საუბარი შეეხება საკუთარი პიროვნებისადმი ნდობის განვითარებას, ინიციატივის საკუთარ თავზე აღებას, კრიატიულობას, სპონტანურობას, პასუხისმგებლობის გრძნობის განვითარებას და თვითშეფასების დონის შემოწმებას.

მეორე დონე გულისხმობს ქცევის პიროვნებათაშორისი მოდელის განვითრებას, უფრო ზუსტად, ურთიერთნდობის, ურთიერთგაგებისა და ურთიერთთანაგრძნობის ჩამოყალიბებას.

მესამე დონეზე საუბარი შეეხება მიღებული პრაქტიკული კომპეტენციის რეალურ ცხოვრებაში, ჯგუფის საზღვრებს გარეთ გამოყენებას. მსაგავსი კომპეტენციების კონკრეტულ მაგალითებად შეგვიძლია მივიჩნიოთ: ჯგუფში მუშაობის უნარი; სიფრთხილე ურთიერთობისას (ტაქტი); ერთმანეთთან ურთიერთობის უნარ-ჩვევები, თანაგრძნობა, დახმარებისათვის მზადყოფნა და კონფლიქტის მშვიდობიანად მოგვარების ცოდნა.

ამჟამად მიიჩნევა, რომ განცდების პედაგოგიკა არის ტრადიციული პედაგოგიკის ახალი მიმართულება, რომელიც საშუალებას გვაძლევს, წარმატებით ვიმუშაოთ ახალგაზრდებთან. ამასთან, ის არის აღიარებული საგანმანათლებლო კონცეფცია, პიროვნული განვითარების ტრენინგი ან ყველაზე რთული მოზარდების გადარჩენის უკანასკნელი იმედი.

შეიძლება ითქვას, რომ გერმანიაში განცდების პედაგოგიკა უფრო და უფრო მეტად იკიდებს ფეხს. ის უმაღლესი სასწავლებლები, რომლებიც სოციალურ პედაგოგიკას ასწავლიან, საკუთრ პროგრამებში რთავენ განცდების პედაგოგიკის ბლოკს, მიუხედავად იმისა, რომ ტრადიციული პედაგოგიკის მომხრეები სკეპტიკურად ეკიდებიან ამ პრაქტიკას.

მინდა გაგაცნოთ განცდების პედაგოგიკის სხვა პედაგოგიური მიმდინარეობებისგან განმასხვავებელი ელემენტები.

1. მიზნები. განცდების პედაგოგიკის ყველა ღონისძიება მკაფიოდ პედაგოგიურ მიზნებს ისახავს. ამ მიზნების საფუძველზე მკაფიოდ განისაზღვრება გამოყენებული საშუალებები, მეთოდები და ქმედებები. სწორედ მიზნები იძლევა განცდების რეფლექსიის საშუალებას. ეს ყოველთვის პედაგოგების ინიციატივაზე არ უნდა იყოს დამოკიდებული. ზოგჯერ ეს შეიძლება იყოს სპონტანური საუბარი ჯგუფის წევრებს შორის. პედაგოგიური მიზნების რეალიზებისთვის საკმარისი არ არის მხოლოდ იმის იმედად ყოფნა, რომ ქმედება თავად მეტყველებს საკუთარ თავზე. რაღა თქმა უნდა, არ შეიძლება, მიზნები მეტისმეტად ხისტად იყოს განსაზღვრული. მუშაობის პროცესში ისინი შესაძლოა შეიცვალოს როგორც ჯგუფისთვის, ისე ინდივიდუალურად, კონკრეტული პიროვნებისთვის.
2. განცდები ყოველთვის აწმყო დროში მიმდინარეობს. ცნობიერი აღქმა განცდების შემადგენელი ნაწილია. რეფლექსიის ხარჯზე უცაბედი განცდები სწავლების მდგრად გამოცდილებად უნდა გარდაიქმნას. სწორედ ამიტომ განცდების პედაგოგიკა მუშაობს აქტუალურ შეგრძნებებთან, აქტუალურ სიტუაციებსა და აქტუალურ ურთიერთობებთან.
3. შეხება. განცდების პედაგოგიკა დაკავშირებულია შეხებასთან, რომელიც აღქმის მგრძნობელობას გულისხმობს. ერთი მხრივ, ეს შეიძლება იყოს სიცხის, სიცივის ან დაღლის განცდა, მეორე მხრივ კი შიში, გამარჯვების განცდა, სიხარული, უიმედობა ან ტკივილი. ამის ხარჯზე პიროვნება იძენს გარე სამყაროზე წარმოდგენას. პიროვნების განვითარებისთვის ეს განცდები ძალიან მნიშვნელოვანია.
4. მოძრაობა. ეს ცნება სულისა და სხეულის მოძრაობას გულისხმობს. განცდების პედაგოგიკისთვის ეს ნიშნავს შემდეგს: ფიზიკურ დონეზე მოსწავლეები (მონაწილეები) იღებენ დროისა და სივრცის შეგრძნების გამოცდილებას, ამიტომ „სხეული და მოძრაობა“ ძალიან მნიშვნელოვანია. ფიზიკური და სულიერი აქტიურობა მჭიდროდ არის დაკავშირებული ერთმანეთთან. ფიზიკური მოძრაობა უნდა ვითარდებოდეს სიტუაციის შეფასების, გადაწყვეტილების მიღებისა და მისი განხორციელების უნარებთან ერთად.
5. ცვლილება. გრძელვადიანი (მდგრადი) ცვლილება – აი განცდების პედაგოგიკის მიზანი. ცვლილებები ეფუძნება პიროვნების ცვლილების პროცესს, რომელიც მთელი სიცოცხლის განმავლობაში მიმდინარეობს. განცდების პედაგოგიკა ცდილობს, ეს პროცესი პედაგოგიური მიზნების შესაბამისად წარმართოს. ამ მხრივ ცვლილებები წარიმართება თავად პიროვნების ხარჯზე. ცვლილებები ცნობიერების შეცვლის შედეგად ხდება. განსხვავებულად აღიქმება საკუთარი პიროვნება, სხვა ადამიანები და საცხოვრებელი გარემო. ცვლილებათა განხორციელების მეთოდებად შესაძლოა განიხილებოდეს: პერსპექტივის შეცვლა, როლების შეცვლა, ფიზიკური აქტივობა, ფანტაზიის გამდიდრება და ა.შ.

სკოლაში ძალადობრივი ქცევის წინასწარ აღმოფხვრა (პრევენცია). Coolness-Training (CT(r)) (სიმშვიდის, წონასწორობის შენარჩუნების ტრენინგი) 1993 წელს შეიმუშვეს ქალაქ ობერჰაუზენში. მისი კონცეფცია ცნობილია სახელწოდებით „ახალგაზრდობა და ძალადობა – გაგება, მაგრამ არა დათნხმება“. არაძალადობრივი ტრენინგის საფუძველზე შემდგომში შეიმუშავეს „სიმშვიდის შენარჩუნების ტრენინგი“. ის ძირითადად სკოლებში ტარდება და მისი სამიზნე ჯგუფია არა მხოლოდ ის ბავშვები, რომლებიც ძალადობრივი ქცევისაკენ არიან მიდრეკილები, არამედ ისინიც, რომლებიც ერთი შეხედვით არ არიან ჩართული არავითარ ქმედებაში, ასევე – ძალადობის პოტენციური და რეალური მსხვერპლები. ახალგაზრდებმა უნდა ისწავლონ ყველაზე რთულ და კრიტიკულ სიტუაციებში სიმშვიდისა და სიმტკიცის შენარჩუნება. ამავე დროს, ტრენინგის მონაწილეები ეცნობიან სხვადასხვა სახის შესაბამის მასალას. მაგალითად: „მე-შენ შეტყობინება“, კონფლიქტების დარეგულირება, როგორ არ წამოვეგოთ პროვიკაციას და სხვა.

მოსწავლეებმა უნდა შეიმეცნონ და მიიღონ საკუთარი სხეული, საკუთარი პიროვნება და ამავე დროს აგრესია. მათ უნდა ისწავლონ სხვების მიღება და მათთან ურთიერთობა.

ტრენინგის ძირითადი მდგენელებია:

. აგრესიული გრძნობების გამოვლენა;

. საკუთრი შესაძლებლობების გაცნობიერება;

. საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების შეცნობა;

. პირველი პროვოკაციები;

. როლური ქცევის შემეცნება;

. აღქმის აგრესიულობის შემცირება;

. რთულ სიტუაციებში გონივრული ქცევა.

სიმშვიდის შენარჩუნების ტრენინგი გერმანიის არაერთ სკოლაში ტარდება. არსებობს კიდევ ერთი ტრენინგი, რომელსაც „მუშტების გარეშე“ ჰქვია. ის ხელს უწყობს აგრესიის დონის დაწევას და ეხმარება ბავშვებს/მოზარდებს დამატებითი სოციალური კომპეტენციის შეძენაში. ეს მოდელი გათვლილია საბავშვო ბაღებსა და დაწყებით სკოლებზე. დაკვირვებებმა აჩვენა, რომ ბავშვები, რომლებმაც ეს ტრენინგპროგრამა გაიარეს უფრო გულისხმიერები გახდნენ. ისინი უფრო კარგად ართმევენ თავს პრობლემურ სიტუაციებს, ვიდრე ისინი, რომლებსაც აღნიშნული ტრენინგი არ გაუვლიათ.

აღნიშნული ტრენინგპროგრამები 1998-2001 წლებში გადაიხედა და გადამუშავდა. ისინი მრავალ სკოლაში დაინერგა და წარმატებით ხორციელდება. შედეგად მაღლდება სოციალური კომპეტენციები და იმატებს აგრესიული ქცევის მიუღებლობა. პროგრამის ფარგლებში ბავშვები სწავლობენ, როგორ გახდნენ უფრო მგრძნობიარეები, აკონტროლონ საკუთრი ემოციები და გრძნობები, გაუმკლავდნენ ბრაზსა და მძვინვარებას.

ტრენინგპროგრამის თემატური სფეროები გაყოფილია სამ ცალკეულ ნაწილად, რომლებიც განსაზღვრული ლოგიკური თანამიმდევრობით მიეწოდება მსმენელს.

1. თანაგრძნობის განვითარების სფერო გაგებულია როგორც განსაზღვრული უნარ-ჩვევების შეძენა. აქ საუბარი ეხება იმას, თუ როგორ უნდა შეძლოს მსმენელმა სხვა ადამიანების გრძნობების აღქმა და მათზე ადეკვატური რეაგირება. ემპათიის უნარი არ მოიაზრება თანდაყოლილ ნიჭად – მიჩნეულია, უმეტესად მისი სწავლება შესაძლებელია.
2. საკუთარი ემოციებისა და გრძნობების კონტროლის სფერო დაკავშირებულია ორ სტრატეგიასთან. პირველი – ეს არის პრობლების გადაჭრის პიროვნებათაშორისი დონე; მეორე – სოციალური უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბების ტრენინგი. პრობლემის გადაჭრას აქ ასწავლიან აზროვნების განსაზღვრული სქემების შესწავლის ხარჯზე, რომელთა გამოყენებაც შესაძლებელია სოციუმში. სოციალურ უნარ-ჩვევები, აქ იგულისხმება აქტიური „ჩართულობა“ და „ბოდიშის მოხდის ცოდნა“.
3. ბრაზისა და მძვინვარების გამოვლინებებთან გამკლავება დაკავშირებულია ამ ქცევის ინიციატორის გამოვლენასა და დამამშვიდებელი ტექნიკების ათვისებასთან. პარალელურად მოსწავლე სწავლობს, როგორ წარმოაჩინოს პოზიტიურად თავისი ძლიერი მხარეები.

ეს ყველაფერი საჭიროა, რათა ბავშვებმა ისწავლონ განსჯა დავის წამომწყებთან ისე, რომ თავად არ გაბრაზდნენ და არ განრისხდნენ. „მუშტების გარეშე“ ტრენინგპროგრამის თანახმად, აგრესიული და ძალადობრივი ქცევა იმის შედეგია, რომ ბავშვებს არ გააჩნიათ საკმარისი უნარ-ჩვევები სოციალურად მისაღები ქცევის გასახორციელებლად, რის გამოც ვერ ახერხებენ პრობლემის გადაჭრას და კონფლიქტის ესკალაციის თავიდან აცილებას. სწორედ ამიტომ სოციალური კომპეტენციების გაძლიერება ცენტრალურ ადგილს იკავებს „მუშტების გარეშე“ ტრენინგპროგარამის მოდელში.

დაბოლოს, პროფილაქტიკური ღონისძიებები, უპირველეს ყოვლისა, ორ პირობას უნდა აკმაყოფილებდეს:

. აღზრდის პროცესში მაქსიმალურად ადრეულ სტადიაზე ჩართულობა;

. ღონისძიებების უწყვეტი გატარება ბავშვის მთელი პიროვნული განვითარების განმავლობაში.

საქართველოს კონსტიტუციით დაცულია სამართლიანი სასამართლოს უფლება. კერძოდ, კონსტიტუციის 42-ე მუხლში მოცემულია მნიშვნელოვანი საპროცესო გარანტიები.  სამართლიანი სასამართლოს უფლება არის სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნდამენტური ელემენტი და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განიხილება როგორც ხელისუფლების შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების  უმნიშვნელოვანეს ნაწილი.

სამართლიანი სასამართლოს უფლება გარანტირებულია ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით, დამატებითი ოქმით, ასევე სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტით.

პროცესუალური გარანტიები სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის გამოხატულებაა. ინდივიდის უფლებებში ჩარევა დასაშვებია მხოლოდ სამართლიანი პროცესის ჩატარებით. პროცესუალური გარანტიები მიზნად ისახავს პირის დაცვას სახელმწიფო ორგანოების თვითნებობისაგან.

ადამიანის პატივისა და ღირსების ხელშეუვალობის პრინციპი გულისხმობს, რომ ადამიანი არ შეიძლება იყოს უბრალო ობიექტი, არამედ თანაბარუფლებიანი სუბიექტი პროცესში, რომელიც მას შეეხება. საპროცესო გარანტიების დაცვა ასევე განაპირობებს გადაწყვეტილებების სოციალურ აღიარებას და მათ ლეგიტიმურობას.

სახელმწიფოს ფუნქციაა, უზრუნველყოს სამართლებრივი მშვიდობა და სამართლებრივი უსაფრთხოება. სამართლებრივი სახელმწიფოს ვალდებულებაა, უზრუნველყოს უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის სამართლებრივი გზა და ამით სოციალური კონფლიქტები მოაქციოს დადგენილ სამართლებრივ პროცესებში. აქვე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სამართლიანი სასამართლოს უფლება არა მხოლოდ სასამართლოსადმი მიმართვის შესაძლებლობას გულისხმობს, არამედ ადამიანის სრულყოფილ სამართლებრივ დაცვასაც.

სამართლიანი სასამართლოს უფლება, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების თუ ქმედების სასამართლოში გასაჩივრებას და სამართლებრივ შეფასებას, რომელიც არღვევს ადამიანის უფლებებს.

კონკრეტული დავის სამართლიანი განხილვა და ობიექტური სასამართლო გადაწყვეტილების მიღება მოიცავს:

(1) პირის მიერ სასამართლოსათვის მიმართვას;

(2) მისი საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენის მოთხოვნას;

(3) თავისი მოსაზრებების გამოთქმისა და პირადად ან დამცველის მეშვეობით თავის დაცვას;

(4) საქმის გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში და

(5) დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ განხილვას.

სასამართლოსათვის მიმართვას არ უნდა ჰქონდეს ფორმალური ხასიათი. უზრუნველყოფილი უნდა იყოს მოსამართლის დამოუკიდებლობა. სასამართლოს დამოუკიდებლობა გულისხმობს, რომ მოსამართლეზე რაიმე სახის ზემოქმედება პრინციპულად  გამორიცხული უნდა იყოს.

სასამართლოს დამოუკიდებლობას აქვს ორი მიმართულება:

(1) ხელისუფლების საკანონმდებლო და აღმასრულებელი შტოსაგან

და

(2) სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარეებისაგან დამოუკიდებლობა.

სასამართლოს დამოუკიდებლობის მოთხოვნა ემსახურება გადაწყვეტილებების ლეგიტიმურობის მიზანს. სასამართლოს დამოუკიდებლობა განაპირობებს მოქალაქეების ნდობას ამ ინსტიტუციის მიმართ.

სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება ასევე უზრუნველყოფილი უნდა იყოს მოსამართლის მიუკერძოებლობით. მიუკერძოებლობა ნიშნავს, რომ მოსამართლე წინასწარ არ უნდა იყოს განწყობილი სასამართლო პროცესის მონაწილე მხარის მხარდასაჭერად.

გასაჩივრების უფლება გარანტირებულია ასევე „ზოგადი განათლების შესახებ” საქართველოს კანონით. კერძოდ, მოსწავლეს, მშობელს და მასწავლებელს უფლება აქვთ თავიანთ უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად გაასაჩივრონ მასწავლებლისა და სკოლის უკანონო და სხვა არამართლზომიერი ქმედებები; ასევე, მიიღონ მიყენებული ზიანის სრული ანაზღაურება.

თუმცა, სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება არ არის აბსოლუტური და შესაძლებელია შეიზღუდოს მიზანშეწონილობის მოსაზრებებით.

მაგალითად, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მნიშვნელოვანი განმარტების თანახმად, აუცილებელია, მხარემ მართლზომიერად გამოიყენოს აღნიშნული უფლება, იდავოს ისეთ საკითხებზე, რომელთა გადაწყვეტაც უზრუნველყოფს მისი დარღვეული უფლების აღდგენას. მხარის მიერ სასამართლოსათვის მიმართვის უფლების რეალიზებისას, სასამართლო თანაბრად იცავს ორივე მოდავე მხარის კანონიერ ინტერესებს. ერთი მხარის მიერ უფლების ბოროტად გამოყენება პირდაპირ ხელყოფს მეორე მხარის უფლებებს, თუნდაც დავის გაჭიანურების თვალსაზრისით.

საქართველოს უზენაესი სასამართლო მიუთითებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაზე, რომელიც დასაშვებად მიიჩნევს, გარკვეულ შემთხვევაში პირის სასამართლოსათვის მიმართვის უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას. კერძოდ, ევროპული სასამართლოს განმარტებით, სასამართლოსათვის მიმართვის უფლების შეზღუდვა შეესაბამება „ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციას“, თუ ის ისახავს კანონიერ მიზანს და არსებობს გონივრული თანაფარდობა ამ საშუალებების გამოყენებასა და კანონიერ მიზანს შორის.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, ერთსა და იმავე საქმეზე განმცხადებელმა ათზე მეტი განცხადება შეიტანა საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით. სასამართლომ მიიჩნია, რომ განმცხადებლის ასეთი სახის მოქმედებები არ ემსახურებოდა სწრაფი მართლმსაჯულების განხორციელების ამოცანას და იგი მიზნად ისახავდა საქმის განხილვის ხელოვნურად გაჭიანურებას. სასამართლომ აღნიშნა, რომ შეტანილი განცხადებები შინაარსობრივად ეთრგვაროვანი იყო და თითოეული მათგანი წარმოადგენდა მხოლოდ და მხოლოდ დავის გაგრძელებისა და საქმის წარმოების გახანგრძლივების მცდელობას. ეს კი, სცილდებოდა სწრაფი მართლმსაჯულების განხორციელების ფარგლებს. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლომ მიიჩნია, რომ განმცხადებელი ბოროტად იყენებდა სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებას, ვინაიდან მისი განცხადებები და საჩივრები მიზნად არ ისახავდა მხარის კანონიერი უფლების დაცვას და ლახავდა მოწინააღმდეგე მხარის ინტერესებს. შესაბამისად, პალატამ მიზანშეწონილად ჩათვალა, რომ განმცხადებელს უნდა შეზღუდვოდა მოცემულ საქმეზე სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება, კერძოდ, რეაგირების გარეშე უნდა დარჩენილიყო მოცემულ დავაზე მის მიერ შეტანილი ნებისმიერი სახის კორესპოდენცია[1].

[1] სტატიაში გამოყენებულია საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მნიშვნელოვანი განმარტებები და პრაქტიკა, აგრეთვე „საქართველოს კონსტიტუციის კომენტარი. თავი მეორე. საქართველოს მოქალაქეობა. ადამიანის ძირითადი უფლებანი და თავისუფლებანი”, გამომცემლობა შპს „პეტიტი”, თბილისი, 2013.

ბუნებრივად ტკბილ ღვინოს ჩვენს ქვეყანაში ისტორიულად ყოველთვის ამზადებდნენ, თუმცა, ასეთი ტიპის სასმელს ადგილობრივი მომხმარებელი ნაკლებად სწყალობდა და ტკბილი ღვინო, ძირითადად, საექსპორტო პროდუქციას წარმოადგენდა. წითელ ტკბილ ღვინოს საქართველოში ხშირად „ქალების ღვინოსაც“ კი უწოდებენ ხოლმე, რაც იმის ნიშნავს, რომ თითქოს ტკბილი ღვინის გემო მაინცდამაინც ქალებში გავრცელებული გემოვნების შესატყვისია.

როდესაც ტკბილ ღვინოს განვიხილავთ, პირველ რიგში უნდა გავმიჯნოთ ღვინის სხვადასხვა სახეობები. დღეს მთელ მსოფლიოში აღიარებულია ღვინის, ძირითადად, ექვსი კატეგორია: მშრალი, ნახევრადმშრალი, ტკბილი, ნახევრადტკბილი, ცქრიალა და შემაგრებული ღვინოები. თუმცა, ეს კლასიფიკაციაც არაა მთლად ზუსტი და ზოგიერთი ქვეყნის კანონმდებლობით, ტკბილი ღვინოები ტკბილად და ნახევარტკბილად არ იყოფიან და ერთ კატეგორიაში, „ტკბილ ღვინოებში“ მოიაზრებიან. იგივე ხდება მშრალ და ნახევრადმშრალ ღვინოსთან დაკავშირებითაც. არსებობს ბუნებრივად ტკბილი ღვინოები და ღვინოები, რომელთა ტკბილად დაყენება ტექნიკური ჩარევების შედეგია. მაგალითად, საქართველოში ბუნებრივად ტკბილი ღვინოებია: ხვანჭკარა, უსახელოური (ამ ღვინოს უსახელაურსაც ეძახიან) და ტვიში. სამივე ამ ღვინის ფესვები დასავლეთ საქართველოშია და ფასის მხრივ ერთ-ერთ ყველაზე ძვირადღირებულ ქართულ ღვინოებად ითვლება.

ბუნებრივად ტკბილი ღვინო უპირველეს ყოვლისა დაღვინების პროცესით არის გამორჩეული. თუკი მშრალი ღვინის შემთხვევაში ღვინო ბოლომდე ასრულებს დუღილს (ჭაჭა-კლერტზე თუ ჭაჭის გარეშე) და ღვინომასალა ალკოჰოლურ პროცესებს სრულად გადის, ბუნებრივად ტკბილი ღვინო ბოლომდე არ გადის დადუღების პროცესს და ღვინოში დარჩენილი შაქრის მაღალი შემცველობა მის ტკბილ გემოს უზრუნველყოფს.

ტკბილი ღვინის მიღება ასევე ხდება ხელოვნური ჩარევითაც. მაგალითად, სამეგრელოში ადგილობრივი ჯიშისგან – ოჯალეშისგან და კახეთში საფერავის ჯიშის ყურძნისგან დაწურულ ღვინოს საბჭოთა კავშირის პერიოდში (ხშირ შემთხვევაში დღესაც) დუღილის შესაჩერებლად სპეციალურ მაცივრებში დებდნენ. არის შემთხვევები, როდესაც სპეციალური ხსნარების საშუალებით ხდება ასეთი ტიპის ღვინის დამუშავება და საბოლოო კონდიციამდე მიყვანა.

სლავებს რომ ტკბილი ღვინო განსაკუთრებულად უყვართ, ეს ცალკე ამბავია და ამ თემაზე ძალიან ბევრი შეიძლება დაიწეროს. ქართველი ღვინის ექსპერტების ერთი ნაწილი ქართულ მეღვინეობაში არსებული პრობლემების ერთ-ერთ მიზეზად სწორედ იმას მიიჩნევს, რომ ჯერ მეფის რუსეთის დროს და შემდეგ უკვე საბჭოთა კავშირის პერიოდში ქართული მეღვინეობა რუსების გემოვნებას მოერგო და აქცენტი ტკბილი ღვინის წარმოებაზე გაკეთდა. ამ დამოკიდებულებამ ღვინოსთან დაკავშირებული მრავალი ადგილობრივი ტრადიცია ამოძირკვა და მთელი რიგი მიკროზონები გააქრო.

თუმცა, ისიც ფაქტია, რომ საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ, 2006 წელს რუსეთის მიერ დაწესებულ ღვინის ემბარგომდე, ზოგიერთი ქართველი ფსევდომეღვინე (აქაოდა, რუსებს ტკბილი ღვინო უყვართო) უკადრებელს კადრულობდა და წყალგარეულ და შაქარდაყრილ კახურ ტანინიან ღვინოსაც კი რუსეთში გაყალბებული ეტიტეკის მეშვეობით ტკბილ ღვინოდ ასაღებდა.

ბოლო წლებში, ძირითადად ყოფილი დსთ-ის ქვეყნებში, გაიზარდა მოთხოვნა წითელ და ყურძნის არომატული ჯიშებისგან (მუსკატი და იზაბელა) დამზადებულ ღვინოებზე. ამასთან დაკავშირებით სინთეტიკური საღებავებისა და არომატიზატორების გამოყენებით დამზადებული ღვინის წარმოებისა და ამ ქვეყნების ბაზარზე ექსპორტირების შემთხვევებმაც იმატა. ამ შემთხვევებში ქართველების დანაშაული ძალიან მცირეა, მაგრამ მტერიც და მოყვარეც, ყველა აღიარებს, რომ ყოფილ საბჭოეთში ღვინის (განსაკუთრებით კი ტკბილი ღვინის) მასობრივად გაყალბება სწორედ ჩვენმა თანამემამულეებმა დაიწყეს.

ქართული ტკბილი ღვინოებიდან განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია უსახელოური, რომელიც ამავე სახელწოდების ქართულ წითელყურძნიანი ვაზის ჯიშისგან მზადდება. უსახელოური, ძირითადად, გავრცელებულია ლეჩხუმში – ცაგერის რაიონში. გვხვდება აგრეთვე ამბროლაურის რაიონში მდინარე რიონის ხეობაში. ნახევრად ტკბილი ღვინოების დასამზადებლად ყურძენს ოქტომბრის შუა რიცხვებიდან მაშინ კრეფენ, როდესაც მასში 23-26‑%-მდე შაქარია. ჯიში საშუალო ან საშუალოზე საგვიანო პერიოდისაა. რაჭა-ლეჩხუმის ზონაში ყურძენი სექტემბრის ბოლო რიცხვებში მწიფდება.

თუკი უსახელოური ფასით გამოირჩევა (ერთი ბოთლი უსახელოურის ფასი საქართველოში 70-დან 150 ლარამდე მერყეობს), ხვანჭკარა უდავოდ ყველაზე ცნობილი და პოპულარული ქართული ტკბილი ღვინოა. „ხვანჭკარა“ საბჭოთა კავშირში განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობდა. მეღვინეები, რომლებიც უძველეს რაჭულ ტრადიციას კარგად იცნობენ, ამბობენ, რომ დამზადების მეთოდი თითქმის არ შეცვლილა. 40-იან წლებში მხოლოდ ტექნოლოგია დაიხვეწა და ღვინის სამაცივრო დანადგარებში შენახვის პრაქტიკა დამკვიდრდა. ერთადერთი ცვლილება, რაც სპეციალისტების თქმით, „ხვანჭკარამ“ განიცადა, ყურძნის დამწიფების ხარისხის შემცირებაა.

ადრე ხვანჭკარას „ხვანჭკარა“ არ ერქვა. მას „ყიფიანის ღვინოს“ უწოდებდნენ. სასმელი ძველი რაჭული ტექნოლოგიით ამბროლაურის რაიონში მზადდებოდა, რიონის მარჯვენა სანაპიროზე, ყიფიანების მამულში მოყვანილი ყურძნის 2 ჯიშის – ალექსანდროულისა და მუჯურეთულის შერევით. დღეს სპეციალისტები ჰყვებიან, რომ ხანდახან მას შავ კაპისტონსაც (შავი კაპისტონი – ვაზის ჯიში დასავლეთ საქართველოში) ამატებდნენ, თუმცა არსებობს ვერსია, რომ ძველი თაობის მეღვინეები თავკვერს, საფერავს ან ოჯალეშსაც ურევდნენ ხოლმე. თუმცა, მთავარი – ყურძნის აღების დრო და შემდეგ დუღილის ვადა იყო. ყურძენს გვიან, თითქმის შემჭკნარს კრეფდნენ და ტკბილს ბოლომდე ადუღებდნენ. ღვინო ბუნებრივად ნახევრადტკბილი გამოდიოდა და დაძველების დიდ პოტენციალს ინარჩუნებდა.

მაღალი შაქრიანობის გამო (3-5%), სპეციფიკური, მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი სიტკბო ჰქონდა, რამაც მთელ იმპერიაში გაუთქვა სახელი. ზოგიერთი წყაროს მიხედვით,„ყიფიანის ღვინო“, რომელსაც ბურგუნდიულსაც ადარებდნენ, ექსპორტზე ევროპაში გადიოდა.

ღვინო „ხვანჭკარის“ ​მიკროზონა მოიცავს უშუალოდ სოფელ ხვანჭკარის მახლობელ სოფლებს: წესი, კვაცხუთი, სადმელი, ღვიარა, ბოსტანა, დიდი ჩორჯო, პატარა ჩორჯო, მეორე ტოლა, პირველი ტოლა, ჭრებალო, ჭყვიში, ჟოშხა, ქვიშარი, ღვარდია, ბარეული, ღადიში, ბაჯი, ბუგეული, საკეცია, ჯვარისა, იწა, კრიხი, ახალსოფელი, გორი, ხიმში, აბანოეთი. თუ ყურძნისთვის კარგი ამინდები დაიჭირა, „ხვანჭკარის“ ღვინომასალის მიღება შესაძლებელია ცაგერის რაიონის სოფლებშიც – ალპანასა და ორბელში.

როგორც ისტორიული წყაროები გვამცნობენ, ტკბილ ღვინოს ჯერ კიდევ ძველ მსოფლიოში სვამდნენ. მაგალითად, ცნობილია, რომ ძველი ბერძნები ღვინის დაწმენდისა და დუღილის პროცესს ხელოვნურად აჩერებდნენ და ღვინომასალას (რომელიც იმის გამო, რომ მაშინ ღვინის გადაღება არ იცოდნენ, თითქმის ფაფასავით სქელი და ბლანტი იყო) დაუდუღებლად სვამდნენ. ასევე იყო ძველ კოლხეთში და ალბათ სიმბოლურია, რომ საქართველოში ტკბილი ღვინის მთავარ კერად ძველი კოლხეთის ტერიტორია, დღევანდელი დასავლეთ საქართველო ითვლება.

”ადამიანი ჰგავს იმ ქვეყანას, რომელსაც მისი სამშობლო ჰქვია”…

• ”მე მარცვალი ვარ, ღმერთის კალთიდან გადმოვარდნილი”…
• ჰო, მაგრამ, სად წავა ჩემი სული სიკვდილის შემდეგ?
• ჰმ, ამას კითხულობენ დასაბამიდან დღემდე. რამდენი ფილოსოფიური სკოლა მოინელა ამ კითხვამ? რამდენმა მწერალმა და მითოლოგოსმა უტრიალა? რამდენმა მითოსურმა არქეტიპმა გვაჩვენა უფლის კალთიდან ჩამოვარდნილი მარცვლის გზა მიწიდან ზეცამდე? და მაინც: სისხლი გვეყინება ძარღვებში:
• სად წავა ჩემი სული?
• ოთხი გზა გვქონია:  ან ჩიტები აგვკენკავენ და დავრჩებით ჩიტის ჩიჩახვში (შარაზე თუ დავარდა მარცვალი); ან გავღვივდებით, მაგრამ ფესვს ვერ გავიდგამთ და მალე მოგვაშთობს მცხუნვარე მზე (თუკი კლდეზე დავვარდებით); ან სულაც უკვალოდ დავიკარგებით (თუკი ეკალ-ბარდში აღმოვჩნდებით და ჯაგნარმა მიგვიბარა); ან… თბილ ხნულში ჩავვარდებით და გავღვივდებით რომელია? აღმოვცენდებით, გავმრავლდებით და მარად ივლის ახალი თესლი თბილი ხნულისკენ…

საბას იგავის (”განშორებული და მარტვილი”) მორალი გვიმხელს: განშორებულს (ანუ განდეგილს) გაუკვირდა, მარტვილმა (ბავშვმა) საიდან იცისო, მიცვალებული ცხონდა თუ წარწყმდაო… მე უსასრულო მდუმარებასა და ძიებაში ვერ შემიცნია, ვინ ცხონდება და ვინ წარწყმდებაო. ბავშვმა კი იოლად ახსნა: მიცვალებულის უკან მიმავალ პროცესიას მივუგდებ ყურს და რასაც მასზე ლაპარაკობენ, იმის მიხედვით ვარკვევ, ვინ იმკვიდრებსო ნათელს სასუფევლისას…

სუსტია თუ ძლიერი ადამის და ევას ნაშიერი? სუსტიც და ძლიერიც! მაგრამ უფრო? უფრო სუსტი…რატომ? ”რადგან არ იცის, როგორ იმართლოს ან ვის წინაშე იმართლოს თავი”…

უფალმა შექმნაო, ”სახედ და ხატად თვისაო”, ყოვლი ხელმწიფე ვართ ”სახითა მის მიერითაო”… ჰო, ასეა, აბა სხვაგვარად როგორ იქნება? ასე გვინდა და ასე გვწამს და ასეც არის, მაგრამ კიდევ: ”ადამიანი ჰგავს იმ ქვეყანას, რომელსაც მისი სამშობლო ჰქვია”…

ნუთუ ღმერთსა და სამშობლოს ვგავარ? მაშინ გადარჩენილა ჩემი სული და ეგ არის, მაგრამ სად წავა იგი? თავი დავიმშვიდო? ვერა! ერთი დათქმაა: თურმე როდის ვგავარ სამშობლოს? – როცა ჩემი სული განათებულია თავისუფლების ელვარე სხივებით… მეტიც… თუკი ეს ნათელი ჩემში არ არის, სამშობლო არც მქონია, რადგან ”სამშობლო თავს ურჩევნიათ ადამიანებს და არა მონებს”… ანუ ადამიანი მხოლოდ იმდენად ხარ, რამდენად მაღალიც  არის შენი შინაგანი თავისუფლების ხარისხი… თავისუფლება შუქია, მაგრამ რა არის მონობა? მონობა სულის საჭურისობაა, არა სხეულის… სხეულით საჭურისობა ფსიქიკას ანგრევს, მაგრამ აქ მაინც არის გზა ხსნისა, რადგან სქესი მხოლოდ ხორცია, ხრწნადი ლეში… კიდევ, კიდევ რა რის მონობა? მონაა თავისუფლებაწართმეულიც და თავისუფლების წამრთმევიც (…”და ვინც სხვას ართმევს თავისუფლებას, მონაა ისიც”…)

მხატვრული ტექსტი თუნდაც მხოლოდ იმით არის უნივერსალური, რომ მკითხველს შეასახლებს გმირის სულში და საკუთარ თავს ვხედავთ საკუთარი სისხლის გუბეში ჩამხობილ კრუს ხიმენესად – ამერიკელ ჯარისკაცად… და თუ შენ ისიც იგრძენი, რომ ამ სისხლიან გუბეზე ხიდივით გადამხობილხარ დასასჯელებსა და დამსჯელებს შორის, ჩათვალე, რომ მწერალს ხელახლა მოუვლენიხარ დედამიწაზე, ახალი სული ჩაგბერვია, სამყარო დაგინახავს ფართოდ გახელილი თვალებით…

ამა სოფლად სიცოცხლის წყურვილსა და თავისუფლების საამო განცდას გვიკლავს დედასთან და საყვარელ ადამიანებთან ურთიერთობა, წყალი, ჰაერი, ხე, ქვა, ცა,მიწა, ზღვა, ქარი, მზე, თოვლი, წვიმა, კაცს – სოფლელი გოგოს, ხოლო ქალს – თავისი კაცის სურნელი, საკუთარი საწოლი, სადაც გაიტრუნები და დატკბები თავისუფლებით, მაგრამ როცა ტყვიებს ჩაგაჭედებენ სხეულში და ისინი სხედან შენში, როგორც ”მხეცები ღრმა სოროებში”, იქ, ზევით, უკვე სხვაგვარია ყველაფერი… მხოლოდ იქ ხვდები, რომ ”შენი სიკვდილის ერთადერთ მიზეზს სიცოცხლე ქვია”, იმიერეთში უკვე სხვაგვარად გრძნობ იმ ყველაფრის გემოს, რაც მიწაზე ასე გხიბლავდა… იქ შენი სული თავისუფლდება და მაღლდება იმის შეგრძნებით, რომ შენი ”რამდენიმე გრამი სიკვდილით” სხვა იხსენი, ეს რამდენიმე გრამი სიკვდილი მოპარე ქვეყანას, სხვებს მოაკელი, თავად დანებდი და შეასრულე ყველაზე მაღალი ადამიანური მისია დედამიწაზე…

ჯარისკაცის მისია 

მუნდირის ღირსება… ჯარის სამართალი და სამხედრო წესდება… ქიაჩელის გმირმა, უჯუშ ემხამ, მუნდირის ღირსების შემლახველ წითელარმიელს – ვასკა პირატს ცხელი ტყვია დააჭედა შუბლში, მაგრამ განა მუნდირში შემოსილი სხეულის სულში რამე გააქრობს მარადიულ ეჭვსა და შიშს? მუნდირიანმა იცის, რომ სამშობლოს მტრისგან დაცვა საკუთარი სისხლით მისი ვალია, მაგრამ მისგან სიცოცხლეს მხოლოდ სამშობლო ითხოვს და არა ზემდგომი ოფიცრის ბრძანება… სამშობლოს ვერ დაიცავს ჯარისკაცი, რომელმაც არ იცის საკუთარი ჭერის და პურის გემო, რომელსაც მზის დაფასება არ შეუძლია, რომელიც კუს ჯავშანს დაათრევს… ხშირად გავიმეოროთ, რომ შევახსენოთ პოლიტიკოსებს, ქვეყნის მმართველებს, თავდაცვის მინისტრებს და მაღალი რანგის მოხელეებს: სამშობლოს მხოლოდ ის ჯარისკაცი დაიცავს, რომელიც მიუსაფარი არ არის და ჭერი და პური არ ენატრება, რომელსაც აქვს ესთეტიზმის განცდა, მზის ტრფიალი და რომელსაც კუს ჯავშნად არ კიდია თავისუფლების შეზღუდვა.

ფიქრის უფლება

რა ყოფილა ყველაზე ძვირი ცხოვრებაში? – ფიქრის უფლება… საკუთარ ვნებებზე დავფიქრდი ახლა. როცა ცხოვრება მაჯანჯღარებს და გულის სისხლს ითხოვს, ხშირად მიჩნდება ხოლმე პროტესტის გრძნობა: რა იქნება, რომ დამაცადონ ფიქრი, საკუთარ თავთან მარტო დარჩენა? მგონი, ზვიად რატიანმა თქვა ერთ ლექსში, ”არაფრის კეთება თქვენ საქმე არ გგონიათო?” ჰოდა, ასეა: არაფრის კეთება წისქვილში ჯდომას გავს. ქალაქელებს ეს ალბათ ნაკლებად გამოუცდიათ, მაგრამ სოფლელებმა ვიცით: წისქვილის გრუხუნში, როცა დოლაბი ტრიალებს, როგორც ცხოვრება და ფქვავს, ფქვავს, შენ ზიხარ გარინდებული და ფიქრობ, ფიქრობ, ”რადგან ცხოვრების ავან-ჩავანი ფიქრში ირკვევა” და ფიქრი რაზე?

• ”რომ კაცი ვერასდროს ვერ შეათავსებს ბოროტს და კეთილს”…
• ”რომ უნდა გწამდეს ერთი კანონი: თავისუფლების და სიყვარულის”…
• რომ ყველასთვის უცხო ხარ მუდამ. იმათთვისაც, ვისაც განუდექი (ისინი ტყვიას დაგახლიან) და იმათთვისაც, ვისთვისაც თავი გაწირე (ისინი უნდობლად გიყურებენ ან სულაც არ გიყურებენ)…
• რომ არ შეიძლება, ”უსასრულოდ მხოლოდ ძლიერი იყოს მართალი” და ”არ შეიძლება, რომ მტრები იყვნენ უიარაღო დემონსტრანტები”…
• რომ ”თუ სხვებიც არ მიეხმარნენ, ვეღარ დაიცავს სიმართლეს სუსტი”…

შენ ”ზიხარ წისქვილში” და ფიქრობ საკუთარ ხვედრზე, თავგანწირვაზე, იმაზე, რაც ყველაზე ძვირფასია შენთვის, რუსეთის არმიის ოფიცერ დავით კლდიაშვილივით, რომელსაც ბათუმში გაფიცულთა დარბევა დაავალეს და ის კი დემონსტრანტებს შეუერთდა. კრუს ხიმენესსაც ღამის წყვდიადმა უბიძგა, რომ დემონსტრანტებს შეერთებოდა. და ყოველ ჩვენგანში სახლობს დავით კლდიაშვილიც და კრუს ხიმენესიც, რომელიც იწვის ჩაგრულთა სიყვარულისა და თანაგრძნობის უნარით და გვინდა მივცეთ საკუთარი სისხლი ამ ადამიანებს, ”როგორც ნიშანი პატიოსნების და ერთგულების”…

და ვინც სხვათა თავისუფლებისთვის იბრძვის, სწორედ და მხოლოდ ისაა პატივისცემის ღირსი, სწორედ იმას შერჩა და უყვარს სამშობლო, სწორედ ის აფასებს ადამიანთა მონაპოვარს შორის ყველაზე ტკბილს – თავისუფლებას და არასდროს დაადგამს ქედზე უღელს თავის სამშობლოს.

ნუთუ ვერასდროს ვერ მოერევა და ვერ განდევნის ბოროტს კეთილი?

”ვიღას სჭირდება ამდენი სისხლი?”

”ან რატომ კვდება ადამიანი, თუ დამტკიცება უნდა სიმართლის?”

”რატომ ვერ ძღება ყველა სტომაქი კუთვნილი პურით, წყლით და ჰაერით?”

ამ კითხვებზე პასუხი ერთ კითხვაში ერთიანდება და ასე ჟღერს: ”ნუთუ ვერასდროს ვერ მოერევა და ვერ განდევნის ბოროტს კეთილი?”

კაცობრიობის ისტორიაც, მითოსიც, რელიგიაც და ლიტერატურაც ბოროტისა და კეთილის ჭიდილის ასახვაა. დედამიწაზე ბნელი და ნათელი მუდამ მონაცვლეობს. როცა განსაცდელში ვვარდებით, უნდა გავაცნობიეროთ კანონზომიერება, რომ ”შავს ყოველთვის თეთრი მოსდევს”… გარდა ამისა, არის კიდევ რაღაც, რაც ჩვენზეა და ზემოთ დასმულ კითხვებზე პასუხიც ეს არის: ”ადამიანი უფრო მეტია, ვიდრე ჰგონია, მაგრამ აქამდე ვერ უპოვნია საბრალოს თავი და გადის მისი მოკლე ცხოვრება შურში, მტრობასა და სიძულვილში”…

თუ რამე გვანგრევს, თუ რამე გვფიტავს და ადამიანურს გვართმევს, ეს სიყვარულის დეფიციტია, სიძულვილიც სიყვარულის დეფიციტია, გაშავებული ნათელი…

– ”შენ რატომ უნდა გეძინოს ცუდად, თუ მე რაღაცით ვარ ბედნიერი?”

– ”ან რატომ უნდა გეძინოს მშვიდად, როცა მე ვწევარ სისხლის გუბეში?”

არადა, გულზე ხელი დავიდოთ: ხომ ხშირად ვაკეთებთ დეკლარაციებს ჩვენს ღვთაებრივ ბუნებაზე, მაგრამ რამდენჯერ გვიძინია ცუდად ვიღაცის ბედნიერების გამგონეს და დაგვწყვეტია გული, რომ ახლა იმ ბედნიერის ადგილზე ჩვენ არ ვართ, ხოლო როცა სხვას დავინახავთ სისხლის გუბეში, რაღაცნაირი ბოროტი შვება-სიამე ეფინება სულს იმის განცდით, რომ იქ მე არა ვარ და იმ გუბეში კრუსი აგდია.

ბოროტება ყოველთვის იარსებებს თავისთავად, მაგრამ ის მაშინ ძლიერდება, როცა ჩვენს სულებში ჩაყრის ნერგებს, მისი ფესვები ლამის დედამიწის წიაღსაც იპყრობს, ხოლო როცა ადამიანები მას განდევნიან, ბოროტი ცხრება, იწრიტება ძალებისგან. მაშ, სად ყოფილა პასუხი კითხვაზე: მოერევა თუ არა ბოროტს კეთილი? ამის აღსრულება ჩვენს ხელთაა. თუკი ჩვენ სიხარულს ვიგრძნობთ სხვისი ბედნიერების შემყურე და თუკი მშვიდად არ გვძინავს, როცა კრუსი წევს სისხლის გუბეში, ჩათვალეთ, რომ ბოროტება დაგვიმარცხებია, ბნელი გაგვინათებია, ძალა გამოგვიცლია სატანური საწყისისთვის.

კრუსი არ ნანობს, ასე რომ მოკვდა, რადგან ”რაღაცას ნიშნავს ასე სიკვდილიც”… ”როგორც ტყეებში ქარებს გადააქვთ თესლი ხეების, ისე გადადის გულიდან გულზე ჩვენი ფიქრები და სურვილები” და სისხლიან გუბეში ჩამხობილი კრუსი არც მომკვდარა და არც მარტოა… მან ისეთი რამ დამანახა და მაგრძნობინა… მე მივდივარ კრუსთან და ის ჩემს სულში შემოდის, როგორც გაუმქრალი ნათელი, რომელიც სამუდამოდ იდებს ბინას ჩემს გულსა და სულში და ამიერიდან მე ”მეც” ვარ და კრუს ხიმენესიც. მერე რა, რომ არც სქესი გვაქვს ერთი, არც ეროვნება, არც რელიგიური მრწამსი, არც პროფესია, არც გემოვნება და ინტერესები… ის, რაც კრუსმა მომცა, ყოველივე ამაზე მაღლა დგას, ზედროულია და ზესივრცული.

რა არის კროსენსი?

კროსენსი  ასოციაციური თავსატეხია, რომელიც   რამდენიმე ინტელექტუალური გასართობს  ამოცანებს, რებუსს, თავსატეხს აერთიანებს.

სიტყვა „კროსენსი“ ნიშნავს აზრების გადაკვეთას. ამ მეთოდის ავტორებია მწერალი და

პედაგოგი  სერგეი ფედინი  და ტექნიკურ მეცნიერებათა დოქტორი, მხატვარი და

ფილოსოფოსი ვლადიმერ ბუსლენკო.  სიტყვა „კროსენსი“ ამ ავტორების მიერაა მოგონილი  სიტყვა „კროსვორდის“ ანალოგიურად, რომელიც ინგლიუსრიდან თარგმანში „სიტყვების გადაკვეთას ნიშნავს. კროსენსი პირველად 2002 წელს გამოქვეყნდა ჟურნალში „Наука и жизнь“.

კროსენსის საფუძველია სამ რიგად განლაგებული კვადრატები ანუ ჯამში 9 კვადრატი. თითოეულ კვადრატში თითო სურათია (ილუსტრაცია) მოთავსებული  და ეს  ცხრა სურათი  გარკვეულ ასოციციურ ჯაჭვს წარმოადგენს. კროსენსში სურათები ისეა განლაგებული, რომ  თითოეული სურათი დაკავშირებულია წინა და შემდგომ სურათებთან, ხოლო ცენტრალური სურათი აზრობრივად ერთდროულად ყველა სურათს აერთიანებს.  კროსენსის ამომხსნელის  ამოცანაა იპოვოს ასოციაციური კავშირი  მეზობელ სურათებს შორის. ეს კავშირი კი თავსატეხში შესაძლოა იყოს, როგორც ზედაპირული, ისე სიღრმითი. კროსენსის წაკითხვა ხდება ზემოდან ქვემოთ ან მარცხნიდან მარჯვნივ, შემდეგ წინ და მთავრდება ცენტრალურ ანუ მე-9 კვადრატში.

როგორ ამოვხსნათ კროსენსი?

დაწყება შეიძლება როგორც პირველი, ასევე ნებისმიერი  ნაცნობი სურათით. ცენტრალურია კვადრატი N5.  ავტორის სურვილის მიხედვით ის შეიძლება აზრობრივად იყოს დაკავშირებული კროსენსის ყველა სურათთან. ასევე  კროსენსის ავტორის გადაწყვეტილებით შესაძლებელია სურათს თან დაურთოს მინიშნება ტექსტის სახით – ვინ ან რა არის გამოსახული თითოეულ სურათზე, ხოლო დავალებაა – დაადგინოს კავშირი მეზობელ გამოსახულებებს შორის ან დაასათაუროს კროსენსი.

როგორ შევადგინოთ კროსენსი?

კროსენსის შედგენისას ავტორმა უნდა გაითვალისწინოს შემდეგი ალგორითმები:

1) განსაზღვროს თემატიკა (საერთო იდეა);

2) შეარჩიოს თემასთან დაკავშირებული 9 ელემენტი (რა უნდა გამოსახოს);

3) იპოვოს კავშირები ამ ელემენტებს შორის;

4) დაადგინოს ელემენტების  თანმიმდევრობა  კავშირის მიხედვით „ჯვარი“ და „საფუძველი“.

5) მოახდინოს აზრის კონცენტრირება  ცენტრალურ ელემენტში;

6) შეარჩიოს სურათები,  რომელთა საშუალებით მოხდება შერჩეული ელემენტების

ილუსტრირება;

7) შეცვალოს შერჩეული ელმენტები სურათებით.

როგორ გამოვიყენოთ კროსენსი?

რადგან კროსენსის ძირითადი აზრი გარკვეულწილად გამოცანას, რებუსს, თავსატეხს წარმოადგენს,  შესაბამისად, ის მოსწავლეთა ცოდნის შემოწმების კარგი და, ამავე დროს, არატრადიციული ფორმაა. გაკვეთილზე კროსენსის გამოყენება  ბევრი დანიშნულებით შეიძლება. ის შეიძლება გამოვიყენოთ, როგორ საშინაო დავალების შემოწმების საშუალება – მოსწავლე კროსენსის დახმარებით საუბრობს  გავლილი მასალის შესახებ. გაკვეთილის თემისა და მიზნების გაცნობისას – მოსწავლეები პოულობენ კავშირს გამოსახულებებს შორის და განსაზღვრავენ გაკვეთილის თემას, შესასწავლ საკითხებს;  წინარე ცოდნის გასააქტიურებლად – მოსწავლეები კროსენსის დახმარებით იხსენებენ,    რა იციან ამა თუ ამ კონკრეტული საკითხის, თემის შესახებ; თემას ხსნიან ინფორმაციულ ბლოკს და ახდენენ პრობლემის განსაზღვრას – სურათებისა და სიმბოლოების  მიხედვით ადგენენ ობიექტის, მოვლენის, პროცესის სახეებს, მიზეზებს, შედეგებს. ნასწავლი მასალის  განზოგადებისა და განმტკიცებისათვის – კროსენსი შედგება იმ  სურათებისგან, რომლებიც  გამოყენებული იყო გაკვეთილზე, მოსწავლეები კი მათი საშუალებით განაზოგადებენ მასალას და გამოაქვთ დასკვნები; შემოქმედებითი ხასიათის  საშინაო დავალების შესასრულებლად – მოსწავლეები თავად ქმნიან კროსენსს ბეჭდური ან ელექტრონული სახით,  ან მასწავლებლის მიერ მიცემულ თემაზე ან თავისუფალ თემატიკაზე.

რას გვაძლევს კროსენსის გამოყენება?

კროსენსის  გამოიყენება შეიძლება  სხვადასხვა საგნის სწავლებისას სწავლების ყველა საფეხურზე, ასევე სხვადასხვა საჭიროების მქონე მოსწავლეებისათვის. ეს მეთოდი  ეფექტურია, როგორც ჯგუფური, ისე  წყვილური და ინდივიდუალური მუშაობის დროს.  კროსენსის გამოყენება საშუალებას გვაძლევს დავადგინოთ რამდენად ღრმად და საფუძვლიანად ესმით მოსწავლეებს  შესასწავლი საკითხები.  ამასთანავე იგი ხელს უწყობს ლოგიკური, წარმოსახვითი და ასოციაციური აზროვნების განვითარებას; ასევე, კრეატიულობისა და არასტანდარტული აზროვნების  ფორმირებას; ეხმარება მოსწავლეებს თვითგამოხატვაში. კროსენსის ამოხსნისას მოსწავლეებს უვითარდებათ კომუნიკაციური და რეგულაციური უნარები, ინფორმაციასთან მუშაობის უნარ-ჩვევები; იზრდება მათი ცნობისმოყვარეობა და მოტივაცია საგნისადმი. ანუ კროსენსი მოსწავლეს ასწავლის ფიქრს, საკუთარი აზრის გამოთქმას, ინფორმაციის დამუშავებას და  უვითარებს მხედველობით მეხსიერებას,  ლოგიკურ აზროვნებას და უმაღლებს მოტივაციას.

ნიმუშად გთავაზობთ  კროსენსის ორ  მაგალითს გეოგრაფიაში:

კროსენსი თემაზე:  „დედამიწის ბიოგრაფია“.

კროსენსი თემაზე:  „ავსტრალიის აღმოჩენა და გეოგრაფიული მდებარეობა“.